1

2
3
4
5
6
7
8
 9

Przedmowa

Jesieni 1997 Wydawnictwo Ex Libris poprosio mnie o

napisanie wstpu do planowanej edycji pt. Album krlw
polskich, dla ktrej baz ikonograficzn maj by pastisze
krlewskich wizerunkw wykonanych przez Matejk z
kocem XIX wieku. Szykujc ten wstp uwiadomiem
sobie, e kady tzw. poczet krlw polskich prezentuje
wycznie naszych chrzecijaskich wadcw, nigdy
natomiast nie opracowano caociowo (jako zwartego
druku, z odpowiedni biografistyk tudzie ikonografi)
galerii naszych wadcw pogaskich. Zagrzebaem si tedy
w starych ksigach, by zmajstrowa taki poczet (jego
chrzecijask kontynuacj bdzie wspomniany Album
krlw polskich, ktry jako cz druga niniejszej edycji,
opatrzona napisanym przeze mnie wstpem, ukae si w
1999 roku).
Dla Polakw przedchrzecijaska Polska to cakowity
mrok redniowiecza (chocia imiona Kraka, Wandy,
Popiela czy Piasta s znane nawet dzieciom). Mnie si ona
kojarzy z bezkresnym sowiaskim borem, z polasko-
lechick puszcz pen bagiennych matecznikw. Szkoda,
e nie moe si nam ten okres kojarzy z wiedz naukow,
ktra by zezwolia zaludni tamte pola, lasy, wsie i grody
sylwetkami autentycznych figur, sowem: Histori.
Walorem takiej sytuacji jest wszake m i t o l o g i c z -
n o . Posiada wasn mitologi niby Grecy lub
 10

Rzymianie staroytni to prawdziwy tytu do chway. Nie

kademu narodowi zostaa dana taka satysfakcja. Wic
 11
chocia opracowaem te nasze dzieje mitologiczne z
przymrueniem oka, artujc sobie raz po raz (a to
przydomkami ksit, a to kpiarskimi komentarzami do
wydarze itp.) jednak pozostaj peen szacunku dla
szalbierzy historiograficznych, ktrzy przed wiekami
zbudowali mitologi polsk. Karol Potkaski (w roku 1897)
rwna najstarsz cz tych klechd z mchem co obrastajc
sdziwe mury staje si swoist legitymacj dawnoci
zabytkw i miejsc.
Ju kilkaset lat temu dzieje Polakw przed Mieszkiem
zwano dziejami bajecznymi i do dzisiaj nic si tu nie
zmienio wci jest to nasza historia legendowa, bez
sprawdzalnych faktw. S, owszem, przesanki, s fakciki
marginalne, jest wreszcie lista czternastu wadcw
poprzedzajcych Mieszka. Dziejopisowie drugiej powki
drugiego tysiclecia, zwaszcza historycy XVIII i XIX
wieku, karkoomnie si zmagali z dawnymi podaniami o tej
czternastce, prbujc cedzi prawd spomidzy
klechdowych plew, kronikarskich plot i skrybiarskich
przekama wszelako bez znaczcych rezultatw.
Niektrzy obwiniali Koci redniowieczny, twierdzc, e
wczesnej hierarchii kocielnej nie na rk byo
wydobywanie z mrokw zapomnienia rodzimej
pastwowoci pogaskiej, budowanej przez sowiaskich
ksit hodujcych bawany, czyli przez krlw
bawochwalcw. Kronikarz Gali Anonim (mnich
benedyktyski) perswadowa na samym progu XII stulecia,
ergo wtedy, gdy jeszcze mona byo duo przed-
Mieszkowych faktw wyowi: Lecz dajmy pokj
rozpamitywaniu dziejw ludzi, o ktrych wspomnienie
zagino w niepamici wiekw, a ktrych skaziy biedy
 12
bawochwalstwa. Koci wola szerzy mit, i Polsk
stworzy Koci. Niewtpliwie Koci stworzy wspaniay
fundament i krgosup tysicletniej chrzecijaskiej Polski;
bez religii chrzecijaskiej Polska by przepada, rozwiaaby
si niby opar mgielny jednak pastwo polskie ju
wczeniej istniao.
Rodzimi historycy XVIII wieku, przypominajc
spoeczestwu krlw bawochwalcw, krytykowali t
mitologi jako faktograficznie nieuprawnion, a kolejne
pokolenia badaczy (XIX wiek) zepchny j na margines
swych prac, ledwie wzmiankujc lub rugujc do szcztu.
Co budzio gniew czci spoeczestwa, bo Krakus, Piast,
Wanda, Popiel i Lechowie zdyli ju mocno si
zadomowi w tak zwanej wiadomoci powszechnej ergo
publicznej. Wczesnym echem owego gniewu jest strofa
Adama Naruszewicza w Chudym literacie (1778),
ukazujca dialog midzy ksigarzem a szlachetk, ktry
nawiedzi ksigarni, by spyta o nowoci:

S Wiersze... To bazestwo!... S te Polski dzieje...

Bodajbycie wisieli na haku, zodzieje,
ecie, w wieczne podajc swj nard popiechy,
Powyrzucali z kronik i Wandy, i Lechy!....

Pierwszym polskim wadc mia by Lech I, ktry

rzekomo osiad koo gnienieskich jezior blisko poowy
VI wieku. Co si niele zgadza ze stanem dzisiejszej
wiedzy na temat Sowian Sowianie przybyli i zajli
ziemie po obu stronach Odry tudzie obu stronach Wisy w
V stuleciu, a wic w kocowej fazie Wdrwki Ludw.
Wybijmy sobie zatem z marze, i autochtonizm naszych
 13
przodkw na naszej ziemi jest starszy ni ptora
tysiclecia. A gdy mwimy o Wdrwce Ludw o
wczesnych hordach pokonujcych rzeki i rozlege dzicze
dla znalezienia staych gniazd pamitajmy, e wci nie
wiemy skd przybyli nad Wart i Wis praszczurowie
Polakw. Moe od poudnia (Chorwacja?), a moe od
poudniowego wschodu (od strony Morza Czarnego?).

Gdzie czerpiemy wiadomoci na temat Sowian, Lecha i

jego nastpcw? Z mnstwa mniej lub bardziej mito-
twrczych kronik redniowiecznych bizantyskich
(Konstanty Porfirogeneta), frankoskich (Gregor
Turoneski), francuskich (Alberyk Mnich), angielskich
(krl Alfred Wielki), czeskich (Pulkava, Kosmas, Dalimil,
Hajek), niemieckich (Geograf Bawarski, Thietmar,
Widukind, Helmold), rosyjskich (Nestor), wreszcie
polskich (Anonim Gali, Bielski, Bogufa, Cholewa,
Dugosz, Dzierzwa, Herburt, Janko z Czarnkowa,
 14
Wielkopolanin Kronikarz [Godysaw Baszko?], Kadubek,
Kromer, Sarnicki, Wapowski).
Sylwetki czternastu wadcw przedMieszkowych uka
stosujc ahistoryczn terminologi i takie sownictwo.
Waciwie kade zdanie owego pocztu winno si zaczyna
od sw mia lub miaa (mia si urodzi w roku...,
miaa stoczy bitw..., itp.), co jednak uczynioby tekst
zbyt cikim przez nadmiern liczb powtarzajcych si
wyrazw, dlatego bd pisa w trybie dokonanym, niby o
historycznych faktach. Rwnie terminologi ahistoryczn
(na przykad stosowanie terminw Polska i Polacy wobec
kraju i ludzi nie znajcych takich sw) prosz przyj za
konwencj autorsk, ktra uatwia lektur i silniej wie
pogaskie korzenie chrzecijaskiej Polski z ni sam.
Wreszcie ahistoryczno terminu krlowie. Tych czternastu
wadcw (cilej biorc trzynastu wadcw i jedna
wadczyni, Wanda crka Krakusa) to byli sowiascy
ksita, a nie koronowani monarchowie. Lecz pamitajmy,
e rwnie Mieszko I nie doczeka si koronacji formalnej,
midzynarodowo uznanej (historia naszych koronowanych
krlw startuje od Chrobrego), co nie przeszkadza nam
traktowa Bolesawowego ojca jako krla, czego dowodem
wszelkie poczty polskich krlw zaczynajce si
notorycznie Mieszkiem I. Ju o Popielu kronikarz Gali
wyraa si nie tylko per dux ducum (ksi ksit,
ksi nad ksitami), lecz i rex regum (krl krlw).
Stosujc t umown konwencj tytularn moemy chyba
zwa krlami wszystkich wadcw polskich, od Lecha I
zaczynajc.
 15

Lech I Przybda

Okoo poowy VI wieku le si dziao wrd Sowian

zamieszkujcych Kroacj (dzisiejsza Chorwacja). Sowia-
nie ci, dowodzeni przez dwch braci, ksit Lecha i
Czecha, toczyli krwawe boje, starajc si wypchn z kraju
najedcw. Moe by si to i udao, gdyby braci nie
zdradzia siostra, Wylina. Rozaleni bracia ukatrupili
wredn siostrzyczk i wyemigrowali, a wraz z nimi
wyemigrowaa horda pobratymcw. Maszerowano ku
Pnocy. Na terenie dzisiejszej Republiki Czeskiej sielskie
krajobrazy spodobay si modszemu bratu, Czechowi, tam
 16
wic postanowi osi. Lech, wraz z tymi, ktrym nie
podoba si Czech lub w krajobraz ruszy dalej, wci
 17
ku Pnocy. A zaszli midzy trzy jeziora (zwane dzisiaj
Jelonek, Winiary i witokrzyskie), gdzie Lech ujrza
gniazdo biaych orlt, a zmczonym ju bdc, mrukn do
towarzyszy:
Gniedmy si tutaj!
Tam te si zagniedzili, budujc grd przezwany
Gniezdo (dzisiaj Gniezno), i obrali sobie za herb orla
take biaego z otworzonym nosem, ku grze wylatujcego
(P. H. Pruszcz, 1662). Oto jak dzisiejsza Wielkopolska
zostaa matecznikiem Lechitw, wkrtce zwanych
Polanami, raczej od pola uprawnego ni od lansowanej
przez tryskajcych fantazj dziejopisw gry sownej Po-
Lechu id Polacy.
Lech I wada dugo, szczliwie i sprawiedliwie,
rozszerzajc swe pastwo zwaszcza ku Wschodowi, cho
 18
i Pnoc nie bya mu obojtna, gdy z wd mineralnych
najbardziej lubi son wod batyck (byaby ona wtedy
nieskazitelnie biologicznie czysta, gdyby nie oddawali do
niej moczu normascy dziadowie Wikingw). Okaza si
panem rycerskim (pierwotne znaczenie sowa lech to
rycerz lub modzian) i umia przedkada racj stanu nad
uczucia braterskie, co znaczy, e kiedy trzeba, solidnie pra

brata modszego. Naturalnie czeska historiografia gosi

chronologi zupenie odwrotn: mianowicie i to Czech by
bratem starszym, a Lech modszym i bitym. Obie za
 19
historiografie, polska i czeska, maj solidarnie bardzo z
 20
opini o rzekomym trzecim bracie, Rusie, ktry dziejo-
pisarsko zjawia si dopiero pod koniec XIII wieku w
Kronice Wielkopolskiej (nastpnie za u Dugosza jako...
wnuk Lecha), by pniej zosta faworytem historiografii
rosyjskiej. Rosjanie pasjami wzbogacali sowiask lege-
nd o Rusa, przylepiajc go do braterskiego duetu Lech-
Czech dla tworzenia nie wiadomo po co tercetu
Lech-Czech-Rus, a nawet Rus-Czech-Lech. Nie byo
wiadomo po co, pki nie rozwika tej zagadki najwy-
bitniejszy jzykoznawca i najwybitniejszy historyk wszech-
czasw, Gruzin Dugaszwili (ksywy Koba, Soso i
Stalin), ktry dowid, e chodzio tu o jedno
wszystkich narodw sowiaskich w ramach obozu
bratnich pastw.
 21

Wizymir Danogromca
 22

Wizymir (Wysimir) Danogromca (vel Danobjca) by

synem (lub wnukiem) Lecha i bezlitonie znca si nad
Danami (Duczykami), bo pragn uczyni sw krain
potg morsk, vulgo: chcia zmonopolizowa Batyk pod
ktem zanieczyszczania tego morza wycznie sowiask
uryn. Co mu si udao prawie bez reszty. Flota lechicka
gromia statki duskie na Batyku, odbierajc Danom wiele
wysp (m.in. Rugi i Fioni), gdy wojsko Wizymira gromio
wojw duskiego krla Sywarda, zajmujc Juti (Jutlan-
di), Skani i rozliczne inne terytoria Danw.
Zmaltretowany Syward uleg w kocu, zdajc si na ask
Wizymira. Ten zostawi Duczykom ledwie may fragment
podbitego krlestwa i zobowiza Sywarda do regularnego
skadania hodu, a dla przypiecztowania ukadu
zarekwirowa mu potomstwo: syna Jarmeryka (Jameryka)
jako zakadnika, czyli jako gwarancj, e hod bdzie
skadany, a dwie crki jako branki, czyli w celu
molestowania seksualnego. Molestowanie wszake albo
si Wizymirowi przejado, albo panienki nie byy warte
molestunku, bo rycerski nastpca Lecha sprzeda obie
jedn Niemcom, drug Norwegom.
Tymczasem krl Syward umar, a Jarmeryk zwia spod
celi lechickiej, wrci do Danii i zrzuci polskie jarzmo.
Nolens volens musia Wizymir znowu zebra wojsko i
najecha Dani, upic solidniej jeszcze ni wprzdy, by
wybi Danom z zakutych (hemami) bw wszelkie rojenia
o suwerennoci pastwowej. Przywiz wtedy mnstwo
duskich jecw i osadzi ich nad Batykiem, poniej
 23

Pwyspu Helskiego, w grodzie przezwanym Danskwyk

(Twierdza Duska) czyli w Gdasku. Drugie portowe
 24
miasto zbudowa nad Zatok Meklembursk i przezwa
wasnym imieniem Wizmar (Wismar). Jak dowid w
XX wieku prof. R. Kukliski druzgoczce zwycistwa
Lechity Wizymira, regularnie gromicego Duczykw
metod wojny totalnej, sprawiy, i w ofensywnej doktrynie
Ukadu Warszawskiego Kreml wyznaczy LWP
(Ludowemu Wojsku Polskiemu) rozgromienie wojsk
duskich i zajcie Danii podczas planowanego
wyzwalania mas pracujcych Zachodniej Europy od
imperializmu i kapitalizmu.
 25

Krak Smokobjca

Gdy wygas rd Lecha, co znaczniejsi Polanie zebrali si

w Gnienie, by obra wadc kolejnego, lecz e nie mogli
na jednego si zgodzi zgodzili si na dwunastu, czyli na
rzdy zbiorowe. Dwanacie bowiem byo wtenczas
prowincji polskich, zatem dwunastu wojewodw
sprawowao wadz sdownicz i administracyjn, a kiedy
zbliaa si wojna jednego przez losowanie obierano
wodzem naczelnym. System w nie by dobry (Gdzie
kucharek sze...); kady z dwunastu wsprzdcw
pragn zdominowa reszt wielmow, co rodzio wanie,
panowa chaos zamiast porzdku, okazjonalne
przypodchlebianie si tumowi zastpowao dbao o
publiczny interes. Niemcy szarpali i uszczuplali zachodnie
 26
rubiee krlestwa, tymczasem na poudniowym Wschodzie
groz szerzy smok ludojad, co mieszka w pieczarze pod
nadwilaskim wzgrzem u sowiaskich Chrobatw. Nikt
nie mg da mu rady, gdy aden rycerz nie mg si
przedrze przez wyziewy (przez par smrodliw) z gby
smoka, dlatego znkana ludno wezwaa cudzoziemca na
ratunek.
Cudzoziemiec w nosi swojskie DNA, vulgo krew
lechick, albowiem by Czechem, ergo potomkiem
 27

Lechowego brata. Nazywa si Krok. Niechtnie zgodzi si

rzdzi Polakami, co znaczy, e by to mdry czowiek, nie
 28
do wszake mdry, by odmwi. Smoka zaatwi
sprytem, podrzucajc mu barana (lub cielaka) wypenio-
nego tlc si siark, smo i saletr. Bestia zeara trutk, a
gorejc wewntrz dla ugaszenia bebechw pia wilan
wod tak dugo, a pka od nadmiaru. Jak mwi
podaniowo kronikarska wersja zdarze. Bardziej sen-
sowne wydaje si wszake przypuszczenie, i smok zosta
rozsadzony prochem strzelniczym. Zwamy, e siarka i
saletra to gwne skadniki prochu, i nie bjmy si
mniema w oparciu o nasz histori ze smokiem, e nikt
inny, tylko Polacy (doradcy Kroka) wymylili proch. Warto
tu rwnie zaznaczy, i Krok nie podrzuci padliny
wasnorcznie, lecz kaza to zrobi swoim synom, ci za,
nie majc powoania bohaterw, znaleli kolejnego
podwykonawc, ubogiego polskiego szewca Skub, ktry
dziea dopeni, co wiadczy, e ju wtedy funkcjonowa
wolnorynkowy wyzysk czowieka przez czowieka.
Krok jako monarcha sta si polskim Krakiem (aciskim
Cracusem czyli Krakusem). on jego bya Boena
Wieszczka. Z pewnoci wywrya mu, e przejdzie do
wielkiej legendy Sarmatw, warto mu zatem inwestowa
nad Wis. Solidnie inwestowa wznis Zamek
Wawelski u szczytu wzgrza, a wok miasto stoeczne,
zwane Krakowem od imienia wadcy, cho niektrzy
twierdzili, e od krakania krukw, ktre si zleciay ku
truchu smoczemu. Tak oto Gniezno przestao by stolic
pastwa. Krak sporo wojowa, zagarniajc due partie
rodkowej, wschodniej i poudniowo-wschodniej Europy.
Mir u ludu zdobywa wszake nie dziki temu, tylko dziki
cudownemu darowi zjednywania sobie mas si
przekonywajcej wymowy, ktry dzisiaj nosi mniej
29

e
 30
leganckie miano talentu demagogicznego. Gdy Krak zmar,
wdziczny lud usypa mu kopiec grobowy pod Krakowem.
 31

Lech II Bratobjca

Krak zostawi dwch synw Kraka Modszego i

Lecha. Krak-junior by starszy od Lecha, jemu wic
przypa miaa korona wadcy, ale nim go intronizowano
po mierci ojca zgin na owach tragicznie. Rzekomo
od rozwcieczonego dzika lub od straszyda lenego w
istocie z rki brata.
Lech by czowiekiem ambitnym, dnym wadzy,
nienawidzcym brata za starszestwo. Wywabi go do lasu
na polowanie, odebra mu ycie, po czym, jak gdyby nigdy
nic, wrci do zamku, pytajc, czy Krak te ju wrci.
Mina noc. Nastpnego dnia zaniepokojony Lech kaza
braciszka szuka. Znaleziono skrwawionego trupa, a Lech
demonstrowa sw rozpacz rzewnym paczem, wzbudzajc
32
 33

al powszechny u ludu. Wyprawi bratu okazay pogrzeb, w

 34
trakcie ktrego znowu la zy niczym wodospad. Zosta
krlem, ale rzdzi tylko dwa roki, bo wedle nadwila-
skiego przysowia Oliwa sprawiedliwa zawsze na wierzch
wypywa. Zdemaskowano mord (pewnie ujawnia sekret
jaka femme fatale Lecha II), po czym skazano
bratobjc na banicj doywotni. W niesawie ujecha,
odarty z korony. By pechowcem 350 lat pniej
spotkaa go druga przykro: Bolesaw miay alias
Szczodry zabra mu tytu najgoniejszego polskiego
wadcy wygnaca.
 35

Wanda Nienaruszona

Krl Krak nie mia wicej synw, ale mia crk, ktr
zwano Wend (gdy bya przez swoy pikno wd dla
oczu ludzkich), z czego zrobia si Wanda. Dzisiaj kady
Polak zna to imi i t krlewn, bo od trzynastu stuleci ani
na moment jej nie zapomniano. Wiedza o niej sprowadzaa
si (i sprowadza) do prostego: Wanda wolaa uton w rze-
ce ni polubi Szwaba, kropka. Tak wersj lansowaa
kada propaganda antyniemiecka, a lud piewa piosneczki
typu:

Wanda ley w polskiej ziemi,

e nie chciaa Niemca.
Zawsze lepiej mie swojego
Nili cudzoziemca.
36
 37

Ten ludowy pastisz zwrotki z Cudu mniemanego czyli

Krakowiakw i Grali (1794) Wojciecha Bogusaw-
 38
skiego (cho niewykluczone, e Bogusawski trawestowa
wczeniejsz poezj ludow) utraci wszelki sens po II
Wojnie wiatowej, bo kada obywatelka PRL-u (matki
rwnie) pragna wyj za cudzoziemca, najlepiej za
RFN-owca czyli Szkopa, co niejednej si udao. Lecz
nigdy, ani na chwil, nie zmienia si tre publicznej
wiedzy o Wandzie. Tymczasem ta wiedza jest zupenie
faszywa. Nie dlatego faszywa, i wroga faktom
historycznym (faktw historycznych nie znamy), ale
dlatego, e cakowicie przeczca faktom legendowym
niezgodna z utrwalon w dawnej historiografii polskiej
legend na temat krlowej Wandy!
Stare kroniki gosz tak: po wygnaniu Lecha II wielmoe,
wskutek braku innych synw Kraka, intronizowali jego
crk Wand, ale nie do rzdzenia krlestwem, tylko do
wyczekiwania dziewosbw. Inaczej mwic: chcieli
koron zwikszy warto crki Kraka, to jest przywabi
cenniejszych (ksicych lub krlewskich) zalotnikw,
wybra najgodniejszego i odda mu rk Wandy wraz z
rzdami. Wszelako ona zrobia im cikiego psikusa, bo
sama zasmakowaa w rzdzeniu. Rozumiaa, e z chwil
wyjcia za m utraci wadz na rzecz ma. Jej bez
ogrdek wyraane credo brzmiao: Lepiej mi by ksiciem,
anieli ksic on!. Rozumiaa jednak take, i
magnaci bd j przymusza. I unikna przymusu
sposobem zaiste genialnym, znajdujc si wysz od
oligarchw zaprzysiga swoje dziewictwo bogom!
Teraz kady, kto chciaby j przymusza do wzicia ma,
stawaby si automatycznie wrogiem bstw na to nikt
nie mg si poway. Karna detronizacja te oznaczaaby
wojn przeciw bogom. Magnaci wpadli we wasne sida, a
 39
Wanda triumfowaa niezagroona, gdy nierozdziewiczona.
Sowem bya pierwsz polsk (a moe i wiatow)
wojujc feministk-ekstremistk, bo odtrcia wszystkich
chopw, a nie tylko Szkopw.
wczeni wadcy musieli toczy permanentne wojny z
ssiadami, co wcale Wandy nie przeraao, gdy miaa
rycersk natur (wic moe i msk natur?...),
uwielbiaa nosi zbroj bojow. Jej zaprzysione
dziewictwo te spowodowao konflikt wojenny. Pewien
bowiem alemaski (czyli, wedle dzisiejszego nazewnictwa,
niemiecki) ksi imieniem Rytygier (Rytyger, Ritigerus)
koniecznie chcia j polubi. Zacz umizgi od przysania
cennych darw (klejnotw, szat itp.); skoczy agresj na
kraj Wandy, aby wzi j gwatem. Przegra, cho nie
wiemy dlaczego. W myl jednej wersji Rytygierowe
hufce rozbroia pikno krlowej prowadzcej polskie
wojska. W myl wersji drugiej, sensowniejszej onierze
Rytygiera odmwili stawania w polu przeciwko kobiecie,
uznajc, e to okryoby ich hab. Zwyciony lub
opuszczony ksi przebi si wasnym mieczem (rzuci si
na miecz wbity rkojeci w grunt).
Niedugo potem Wanda rwnie zadaa sobie mier
samobjcz, skaczc z krakowskiego mostu lub z brzegu do
Wisy. Nie wskutek strachu przed alemaskim gwatem,
wic czemu? Czy dlatego, by wypeni przysig dan
bogom? Moe lubowaa swj zgon za zwycistwo nad
Niemcami? Czy raczej dla kultowego dzikczynienia za ten
militarny triumf? A moe magnaci i kapani zawizali
spisek, by uwolni j od warunku wiecznego dziewictwa i
solidarnie zmusi do zampjcia? Tak czy owak
40
 41
zmara w stanie okrelanym przez medycyn terminem
virgo intacta (dziewica nienaruszona).
Ciao wyowiono przy styku rzeki Dubni z Wis i tam
usypano kopiec dla krlowej Wandy, w poowie zielony, a
w poowie czarny, ktre to rozdwojenie chromatyczne
trwao prawie tysic lat. Jeszcze w drugiej poowie XVI
wieku na grobie Wandy sta monument z wyryt acisk
inskrypcj.
 42

Przemysaw
czyli
Leszek I Spryciarz

Po mierci Wandy znowu nastpio bezkrlewie i wadz

raz jeszcze sprawowao dwunastu zwierzchnikw
(Naruszewicz tytuuje ich gubernatorami) dwunastu
sowiaskich hord zamieszkujcych dwanacie
wojewdztw pastwa. Tym razem, dla uniknicia
personalnych przepychanek i chaosu, jednego wielmo
zrobiono gwnym rzdc, podporzdkowujc mu
jedenastu czyli ca reszt, tak i owa reszta bya swoistym
gabinetem ministerialnym skupionym wok premiera, ale
to niewiele dao, bo panowie magnaci po staremu arli si
midzy sob, co osabiao kraj. A kiedy kraj saby,
wrogowie nabieraj apetytu. Od strony Moraw ruszyo
wojsko nieprzyjacielskie, bardzo liczne, nasze za wojsko
mizerne byo, niewystarczajce dla obrony kraju. Wszake
 43

dziki bogom (czyli pogaskim bawanom) znalaz si

czowiek, ktry fortelem ojczyzn wybroni.
 44
Czek w nosi imi Przemysaw (pewnie dlatego, e by
przemylny czyli ebski) i uprawia zawd zotnika. Zebra
sporo prostych ludzi jako pospolite ruszenie ku stawieniu
czoa wrogom, ale rozumia, e ta zbieranina nie da w
bitwie rady wiczonemu wojsku, gdy zawodowe wojsko
polskie doznao ju kilku klsk sromotnych. Wic kiedy
najedcy uszykowali si pod ys Gr, wystawi
przeciwko nim olbrzymi armi drewnianych manekinw,
bardzo precyzyjnie naciosanych (z szyszakami, tarczami,
 45
wczniami etc.), a malowanych zot i srebrn farb, tak e
ranne soce rozbyszczyo te szeregi wrcz olepiajco,
budzc groz nieprzyjaciela. Ujrzawszy tylu zbrojnych
rycerzy gotowych do walki agresorzy pierzchnli
panicznie. Kilka razy Przemysaw stosowa swj trik,
wcigajc przy tym wrogw w puapki i sukcesywnie
wycinajc. A zgnbi i wygna z kraju cay w
madziarsko-morawski potop, za co go wdziczni rodacy
obwoali krlem.
Krlowa najpierw jako Przemysaw, jednak duej jako
Lestko (czyli Lis ergo Liszka, co pniej przybrao
brzmienie Leszek), takie mu bowiem dano przezwisko za
brawurowy wojenny the swing (numer), bdcy
dowodem icie lisiego sprytu. Zdy jednak pierwszym
swoim imieniem ochrzci nowo powstae miasto Przemyl.
Wada lat kilkanacie, stajc si pierwszym z czterech
przedMieszkowych Lestkw (Leszkw).
 46

Leszek II Wycigowy

Leszek I okaza si bezpotomny, wic po jego zgonie

trzeba byo znowu wybiera panujcego. To za
spowodowao swary tak wielkie w narodzie, i pachniao
ju wojn domow, ktr wszake udao si konkursem
zaegna. Polacy pasjonowali si harcami konnymi
wszelakiego rodzaju, a wycigami przede wszystkim, std
idea wycigu majcego rozstrzygn spr bya realizowana
czsto. Tym razem konny wycig mia da zwycizcy
monarsz wadz. Trasa biega wok Krakowa, a met
oznacza wbity w rzek Prdnic drewniany sup.
Do wycigu stano wielu szlachetnie urodzonych panw,
midzy innymi pewien Leszek, syn wielmoy, susznie
noszcy takie imi, gdy by to lisom rwny przechera. Nie
 47
chcc zawierza swych losw fortunie (ktra, jak wiadomo,
jest dziwk) ani czworononemu bydlciu zosta wyna-
lazc. Wynalaz mianowicie co, co dzisiaj robi w sporcie
oszaamiajc karier handicap czyli upoledzanie
przeciwnika sportowego, zmniejszanie szans przeciwni-
kowi. Zmniejszy radykalnie szans wszystkich
konkurentw rozsypujc noc na trasie wycigu ostre
elazne wieki. Nadto podku swego rumaka, co wwczas
wrd Sowian praktykowane nie byo. Wierzchowce
konkurentw, majc goe kopyta, kaleczyy sobie nogi,
Leszek za bez trudu wygra i zacz si przygotowywa do
intronizacji. Mia wszake pecha, fortuna bowiem zmienn
jest...
 48
Tu po zawodach elektorsko-selekcyjnych, dwch
modych wieniakw, chcc si zabawi w ksicych
pretendentw, urzdzio sobie bieg na ksicej trasie. Bieg
pieszy, gdy rumakw hoota nie miaa. elazne bolce
pokaleczyy im stopy, wszake jeden dobieg do supa
kocowego. Dziki tej dwjce wyda si handicap
sprytnego Leszka, ktrego pokonani dokeje rzucili przed
sd, a ten skaza cwaniaka na rozdarcie komi, co zostao
 49
skrupulatnie wykonane. Wadc za obrano wieniaka,
ktry mimo pokaleczonych stp dobieg do mety,
 50
demonstrujc icie monarszy hart ducha. Dano mu, nie
wiedzie czemu, imi... Leszek, chocia od urodzenia nosi
inne (moe zbyt brzydkie dla panujcego?).
Leszek II wada kilkanacie lat w sposb znakomity,
zyskujc mir ludu. By pono mdry, mny, dostpny,
sprawiedliwy, powcigliwy, oszczdny i szczodry (te dwie
ostatnie cechy chyba troch si kc) by chodzcym
workiem samych cnt. Zamierzchy kronikarz pisze o nim:
Czasu woyny nieprzyiacioy pograniczne dostatnie
grormi, a szczliwie panuic sprawiedliwo czynil,
choynym byl na ubogie, trzewy, pijanym si brzydzi, i w
inszych cnotach dobrych ywot swy skoczy. Skoczy
wojennie bi si czsto i wreszcie leg na polu chway,
rzekomo w boju przeciw rycerzom Karola Wielkiego.
 51

Leszek III Jurny

Leszek II Wycigowy sta si zaoycielem dynastii

Leszkw-Popielw. Wadz po nim obj jedyny syn,
Leszek III. Ten (w przeciwiestwie do taty, ktremu by
moe wojny zabieray zbyt duo czasu, odrywajc od
uciech oa) podzi wycigowo. Zmajstrowa
niezliczone (a kronikarzom nie znane) cry i dwudziestu
kilku synw; znamy imiona dwudziestu jeden spord nich
byli to: Popiel, Bolesaw, Wadysaw, Wratysaw, Oddo,
Barnim, Przybysaw, Przemysaw, Kazimierz, Jaksa (Jar),
Siemion (Siemian), Siemowit, Siemomys, Bogdal,
Szpiczygniew (Spiczygniew), Szpiczymierz (Spiczymierz),
Zbigniew, Wizimierz, Czeszymierz, Sobiesaw i Wisaw.
Mamy tu prawdziwy katalog imion mskich wystpujcych
 52

w Polsce a do pnego redniowiecza, kilka za a do

dzisiaj przetrwao.
 53

Pono Leszek III by rwny Oycu w cnotach, rwny y w

szczciu, ale adne szczegy nie s kronikarzom znane
tutaj twrcy legendowych baja zawiedli. Panowa tyle,
co ojciec kilkanacie lat. Z tych kilkunastu lat zostaje
 54
nam do gbszych rozwaa wycznie super-podno.
Jeeli wtedy nad Wis grzebano wraz ze zmarym wadc
monarszy harem to grb Leszka III musia by bardzo
obszerny, bo za ycia krl w mia naonic cay legion.
 55

Popiel I Gnuny

Tron zluzowany mierci Leszka III obj Popiel. Nie

dlatego, e by najstarszym spord braci, lecz dlatego, e
by synem prawowitej maonki, gdy reszta z poonic
(naonic) si wywodzia. Ju wczeniej Leszek III kaza
lewoonym synom zaprzysic, e uznaj Popiela
delfinem czyli nastpc tronu, przy czym kady otrzyma
jak prowincj kraju we wadanie lenne.
O Popielu I pisz kronikarze, e by gnuny y boja-
liwy; ba si mia Hunnw, ale moe groniejsi od
zewntrznych wrogw byli zazdroszczcy mu korony
bracia? W kadym razie ze strachu opuci Wawel,
przenoszc stolic do Gniezna. Tak tedy Gniezno, zaoone
przez Lecha I, odzyskao stoeczn godno, chocia Popiel
dalej ze strachu wola rezydowa nie w samym
 56
Gnienie, tylko nad jeziorem Gopo, w Kruszwicy.
Wojowa nie umia i nie lubi (pewnie dlatego nie lubi, e
nie umia) brakowao mu ducha i serca rycerskiego, nie
mg wic wzbudza gorcych uczu wrd walecznych
poddanych. Kronikarze wieszaj na nim psy rwnie
chtnie, co na jego synu myszy, okrelajc jako
beznadziejnego fajfusa, i twierdz, e cign na swj rd
przeklestwo dubeltowe. Raz, e gorco si wypiera
wieniaczego pochodzenia familii (jak pamitamy dziad
Popiela I by chopem), co stanowio obraz plemiennych
 57

bogw i zwyczajw, a dwa, e jego ulubione powiedzonko,

ktrym warcza, gdy by wcieky, brzmiao: Bogday mnie
 58
myszy ziady! (Oby mnie myszy zjady!). Nie dane mu
byo doczeka tej wieczerzy, gdy modo zmar, lecz jego
syn ju si nie wywin.
 59

Popiel II Myszowaty

Popiel II (syn Popiela I) zosta osierocony przez tatusia w

tzw. wieku szczenicym, nie mg wic bezzwocznie
dorwa si do rzdw. Nim wydorola wadz zbiorow
sprawowali jego stryjowie, ktrych napodzi dziad, Leszek
III Jurny. Wreszcie jednak wydorola i zaj przeznaczony
mu tron. By pijaczyn i patologicznym rozpustnikiem,
playboyem wedle dzisiejszego nazewnictwa, mawia:
Jedzmy, pijmy, zrywajmy wianki, niechaj nie widn!
(wedle dzisiejszego nazewnictwa zrywanie wiankw to
rozdziewiczanie niewinnych panienek). Niemcy zwali go
Osterykiem, a poddani przezywali Chostkiem, Chwo-
stkiem, Chociszkiem vel Koszyszkiem czyli Miot, bo
mia wosy dugie, rzadkie, najeone, proste niczym patyki
tworzce miot. Hula do rana, sypia do popoudnia, skarg
 60
ludzkich nie sucha, rzdy zaniedbywa. Brakowao mu
wszystkiego i poczucia humoru, i poczucia honoru, i
poczucia sprawiedliwoci. Zgoa iako ociec iego by
nikczemny. Pragnc go ustatkowa stryjkowie
wyswatali Popielowi Ryx, ksiniczk niemieck, kobiet
wyjtkowej piknoci, ale i nikczemnoci szczeglnej
 61

rwnie. Ryxa okazaa si pierwsz u Sowian lady

Macbeth, prawdziw ludobjczyni.
Dwr Popiela II formowaa modzie tak jak i on pocha,
towarzysze hulanek conocnych. Spord tych trzpiotw
wywodzili si doradcy krla, pki nie wzi lubu z Ryxa.
Odtd gwnym doradc, szafarzem urzdw, dyrygentem
pastwa staa si ona. Dziki niej kraj zamieni si w
krlestwo korupcji Ryxa sprzedawaa wszystko:
stanowiska, wyroki, wszelakie aski monarsze, ziemi itp.
Gniewao to stryjw Popiela, o czym szpiedzy Ryxie
donieli. Bojc si, e stryjkowie zdetronizuj
nieudacznika, sprytna krlowa umylia rozwiza
radykalnie stryjowy problem. Namwia ma, aby polea
par dni (tygodni?) udajc konajcego. Pniej zaprosia
wszystkich stryjw na dwr, by umierajcy mg im
przekaza wadz tudzie swoje dzieci pod opiek.
Przybyych wytrua co do jednego. Lecz z cia pomo-
rdowanych wylgo si mrowie mciwych myszy, ktre
zaatakoway krlewski dwr. Popielowie uciekli wraz ze
 62
swym orszakiem, chronic si w drewnianej wiey na
wyspie jeziora Gopo. Gali Anonim pisze: Wedle tego, co
starcy dostojni prawi myszy przeladujce Popiela
pyny za nim na wysp, gdzie towarzysze jego ginli
 63

bronic si, a Popiel, pord strasznego fetoru trupw,

 64
sromotn mierci leg od zbw myszych bestii. Razem z
wadc zgina te Ryxa oraz ich potomstwo.
Ju dla dawnych historykw polskich byo rzecz jasn,
e myszy to metafora. Karol Szajnocha, robic porwnania
jzykowe i wykorzystujc bliskoznaczno pewnych
terminw, sugerowa (1857), e legendarne myszy to
batyccy korsarze, Skandynawowie. Bardziej jednak
prawdo-podobn wydaje si teza, e Popiel II musia
ucieka przed buntem, by moe nie tylko szlacheckim, ale
ludowym. Rozwcieczeni okrutnym jarzmem maluczcy
capnli satrap na jeziorze Gopo, gdzie bya ostatnia
warownia Popielw to adnie brzmi. Ja bym wszake
sugerowa wojskowy bunt. Troch dalej wrcimy do tego.
 65

Piast Koodziej

Za czasw Popiela II mieszka sobie na przedmieciu

Kruszwicy (wedug innego wariantu legendy na
przedmieciu Gniezna) pewien koodziej-bartnik-rolnik
(ksicy rataj) zwany Piastem, bo chocia by mocny i
wawy, ale natura daa mu mierny wzrost i postur
grubaw, sowem krg niby tuczek, lub niby piasta koa
obracajca si wok osi. Sprawiedliwy ten, pracowity,
uczciwy i peen innych cnt czeczyna mia poowic
Rzepk vel Rzepich, a z ni synka, ktrego wedle
obyczaju naleao uroczycie postrzyc kiedy skoczy
siedem lat (obrzd po-strzyyn zakada te przejcie
chopca spod opieki matki pod opiek ojca i danie dziecku
imienia).
 66
Zoyo si przypadkiem, e tego samego dnia, co po-
strzyyny syna Piastowego, na zamku krlewskim
fetowano ceremoni postrzyyn latoroli Popielowej.
Przybyli akurat do grodu dwaj cudzoziemcy, witobliwi
pielgrzymi, lecz ich w progi miejskie nie wpuszczono
 67
(podug innego wariantu nie wpuszczono ich do
zamku), wic udali si na przedmiecie, gdzie ich ugoci
strzygcy syna koodziej (bartnik, rolnik) Piast. Ugoci
serdecznie, acz niezbyt wystawnie, sta go bowiem byo
jeno na garniec pitnego miodu (wedug innego wariantu
piwa) i na chudego prosiaka. Tymczasem, odkd przy stole
zasiedli dwaj cudzoziemcy, alkoholu z garnca nie ubywao,
la si strumieniami, bez koca, napeniajc wszystkie
garnki i dzbanki Piasta oraz jego ssiadw, a misem
prosiaka wypeniono dziesi duych niecek! Mg tedy
Piast doprosi tumy biesiadnikw. Rozochocony cudem
zaprosi rwnie wadc, a Popiel II askawie przyby do.
witobliwy duet postrzyg Piastowego syna, dajc mu
 68
imi Ziemowit, nad ranem za, bogosawic rodzin
Piastw, znikn.
Jaki czas pniej myszy zjady Popiela i trzeba byo
wybra nowego wadc. Wok Kruszwicy zebray si
rzesze elektorw. Obradowali tydzie za tygodniem bez
skutku, a skoczya si im ywno. Gd byby ich
rozpdzi, lecz wtedy u Piasta znowu pojawi si
 69

witobliwy duet (wedug jednej wersji byli to pielgrzymi

Jan i Pawe, wici mczennicy; wedug innej para
 70
aniow), by mu oznajmi, e zostanie monarch i zaoy
wielk dynasti, wczeniej wszake musi nakarmi szlacht
i wielmow debatujcych pod Kruszwic. Z czym nie byo
kopotu, bo witobliwi cudotwrcy raz jeszcze rozmnoyli
Piastowi napitek i jado, a elektorski tum, wdziczny za
nakarmienie, obra Piasta wadc Polski.
Druga wersja legendy mwi troch inaczej: gdy kcce
si stany zgodniay, kto dla przyspieszenia wyboru (dla
osignicia kompromisu) rzuci propozycj losow:
wybierzmy monarch czowieka, ktry jutro rano pierwszy
przypynie do nas przez wody Gopa, ale z zastrzeeniem,
e musi mie powyej szesnastu lat i pe msk. Piast
mieszka na drugiej stronie jeziora (przeciwnej ni
Kruszwica), lecz blisko Kruszwicy trzyma pasiek. I
wanie oznaczonego dnia, bladym witem, ruszy odzi ku
kruszwickiej stronie jeziora, do pasieki, a tam ju czeka
wiwatujcy tum.
Zamierzchli nasi dziejopisowie kcili si, czy Piast
Kruszwicki (Piastus Crusphicensis) by monarch, czy
tylko rodzicem krla (wikszo przyja opcj krlewsk,
cho sam Lelewel by jej adwersarzem). Wprowadzany
uroczycie do pysznego kasztelu Piast zawiesi nad
bram swe wieniacze lipowe chodaki, by potomkowie
pamitali z jakiego stanu wyszed ich rd. Wada mdrze,
sprawiedliwie i walecznie, wewntrz kraju gromic
przestpcw, zewntrz za zych ssiadw pragncych
polskie terytorium uszczupli. Kopot mia z Pomorzem i z
Kaszubami, bo te prowincje administrowane byy przez
krewnych Popiela, a Popielidzi nie chcieli uznawa kmiecia
na tronie za wadc prawowitego.
 71
Dzisiejsza publiczna wiadomo tyczca Piasta kreuje
nie tyle kmiecia oderwanego od drewnianej sochy do
sprawowania rzdw, ile ukoronowanego rzemielnika
(koodzieja, czyli producenta k, w tym rwnie wytwrc
piast koowych) zwiemy go Piastem Koodziejem, a nie
Piastem Chopem lub Piastem Wieniakiem. Tak bd
owak wedug tej legendy wyszed z najniszego stanu i
dochrapa si najwyszego. Moe i tak byo, lecz nie
wydaje mi si, e przeskoczy od samego dou ku samemu
szczytowi jednym skokiem (jednego dnia z kmiecia na
krla) za rzdw Popiela II musia by ju dygnitarzem,
co bardziej szczegowo zasugeruj dalej, omawiajc rzdy
Piastowego syna, Ziemowita.
Dla rodzimej historiografii dzisiejszej Piast jest
legendarnym zaoycielem dynastii, ktra si koczy
rzdami krla Kazimierza Wielkiego, a w ksicej linii
mazowieckiej wygasa A. D. 1526. Pniej kadego z
elekcyjnych naszych monarchw zwyczajowo
komplementowano mianem Piasta, a do Stanisawa
Augusta Poniatowskiego, czyli ostatniego przed zaborami.
 72

Ziemowit Waleczny

Jedynemu synowi Piasta Koodzieja dwch

witobliwych pielgrzymw-cudzoziemcw dao imi
Ziemowit (Siemowit, Semowit), tumaczone pniej tak
przez kronikarzy i dziejopisw: Ziemo (od ziemia) + wit
(od wite czyli bohater, rycerz) = Zdobywajcy ziemie,
Podbijajcy ziemie. By istotnie Ziemowit urodzonym
wojownikiem-zwycizc, ju w modym wieku
przysposabianym na rycerza. Niektre kroniki wzmiankuj,
e zosta hetmanem wojsk u Popiela II, co ma gboki
sens i trafniej tumaczy upadek Leszkowiczw (Popielw i
Popielidw) nili bajka o koodzieju-kmieciu metafizycznie
wyniesionym na zaoyciela nowej dynastii.
 73
Jest rzecz ekstremalnie wtpliw, by wadca zaszczyci
postrzyyny u kmiecia, bartnika lub koodzieja; tym
bardziej Popiel II, ktry by butnym tyranem
nienawidzcym

ludu. Zwyczajem natomiast bya obecno monarchy przy

postrzyynach dzieci dostojnikw. Sowo piast
(pierwotnie pisane past lub pazt) miao moe zwizek
raczej nie z tuczkiem albo z piast koa, tylko ze sowem
 74
piastun oznaczajcym funkcj wysokiego urzdnika
dworu. Tak wic Piast musia by dygnitarzem (major-
domusem?) u Popiela II, a wwczas fakt, e Piastowy syn
zosta naczelnym dowdc wojsk, przestaje dziwi. Piast
zreszt mg by nawet kim wicej bliskim krewnym
 75
lub wrcz synem Popiela II, czyli Popielidem! Kroniki
notuj, e ojciec Piasta zwa si: Koszyszko. Te same
 76
kroniki twierdz, i Popiela II przezywano... Koszyszkiem!
Co mi tu pachnie jednoci tych dwch Koszyszkw.
Rwnie postrzyyny u Piasta i u Popiela wypadajce
dziwnym trafem w tym samym dniu... Myszy, ktre
obaliy Popiela, mogy by buntem wojskowym kierowa-
 77
nym przez duet Ziemowit Piast. Uwaam t hipotez za
prawdopodobn. Ale dowodw brakuje.
Ziemowit spdzi okoo trzydziestu lat swego panowania
gwnie w polu. Toczy nieustanne wojny, prawie wszy-
stkie zwyciskie, co uczynio jego imi strasznym dla
ssiadw. Gospodarzem kraju by rwnie znakomitym.
Mona go tytuowa Wielkim Twrc. Najpierw bowiem
zbudowa doskona struktur wojenno-obronn pastwa:
dawne i nowo powstajce grody obwarowywa solidnie,
wszdzie rozmieszcza silne strae, a wojsko unowoczeni,
dzielc na karne oddziay dowodzone przez dziesitnikw,
setnikw i tysicznikw. Nowoczesnej armii (zwanej
Druyn) towarzyszyy nowoczesne taktyka i technika
wojenna. Bi Ziemowit Prusw, Czechw, Wgrw,
Pannonw, Morawian i kogo tylko si dao, zwaszcza
jednak Niemcw, gdy ci byli najgroniejsi. ywio
niemiecki par ku Wschodowi bez przerw, z wci rosnc
si i zaciekoci. Julian Bartoszewicz: By to dzik idcy
ryjem naprzd rozrywa i ujarzmia (1868). Dziki
Ziemowitowi Odra zacza peni rol nieprzekraczalnej
bariery dla Niemcw. Plemiona sowiaskie po zachodniej
stronie Odry (uyczanie i in.) wkrtce zostay uznane za
stracone, ale po wschodniej stronie rzeki Niemcy mogli
znale tylko wasn mier.
Gwn budowl wzniesion przez Ziemowita byo
pastwo. Dobiega kresu system patriarchalno-plemienny,
zbyt kruchy, zbyt niespjny, by da opr nawale
niemieckiej. Trzeba si byo autentycznie jednoczy,
budowa du organizacj pastwow z mocn wadz
centraln lub zgin, by poartym przez Niemcw.
Prastare demokracje szczepowe bd gminowadztwo
78
 79
jawiy si tedy gronymi anachronizmami Ziemowit je
likwidowa, ograniczajc swobody dawnych gmin
sowiaskich, kasujc im prawo obierania swej starszyzny,
stanowienia praw itp. Sam kogo trzeba awansowa i sam
stanowi jedno dla wszystkich prawo. Wojewdztwa
pyskujce bra za cugle, rwnoczenie orem przycza
nowe tereny (np. lsk), czc Polan, czycan, Mazurw
itd., a cao konsolidowa tward rk, wprowadzajc
wszdzie porzdek zwany dzisiaj andarmeryjnym. Bez
tego nie byoby Polski teraz nie byoby jej nigdy. To
Ziemowit Piastowicz, jednoczc wiele prowincji, zbudowa
pastwo polskie. Zbudowa je wok Kruszwicy i Gniezna,
a prze-gra tylko jedno: Pomorze i Kaszuby. Wadajcy tam
potomkowie Leszka III zdoali dziki trudnym
warunkom terenowym (moczary i puszcze) obroni sw
suwerenno. Nie na dugo.
Ziemowit zmar lub zgin podczas kolejnej kampanii
wojennej przeciwko ksitom wadajcym Kaszubami i
Pomorzem, w roku 891 lub 892.
 80

Leszek IV Konsolidator

W chwili zgonu ojca Leszek by dzieckiem paroletnim,

wic przez nastpne dziesi-czternacie lat rzdy
sprawowali opiekunowie chopca (wedle pniejszej
terminologii regenci). Za ich rzdw trway walki ze
Sowakami i Niemcami oraz z niepokorn ziemi
kaszubsko-pomorsk. Tej ostatniej wci nie mona byo
wczy w obrb pastwa. Tymczasem Leszek znakomicie
rs, wykazujc wietne talenty, take wojskowe, co
cieszyo poddanych i regentw. Gdy osign penoletno
przekazano mu wadz bez strachu.
Leszek IV speni wszystkie pokadane w nim nadzieje.
Cho mia rzekomo wiksz ni ojciec skonno do
 81
pokoju, to wojny nie zaniedbywa, wedle rzymskiej mdrej
maksymy si vis pacem para bellum (jeli pragniesz
 82
pokoju, gotuj si do wojny). Rozpoczt przez ojca
konsolidacj pastwa prowadzi dalej z jeszcze lepszym
skutkiem, coraz silniej jednoczc terytoria Polan, Goplan,
Ldzian (pniejsza Ziemia Sandomierska), Mazowszan,
 83
Mazurw, lzakw, itd. Wreszcie udao mu si rwnie
to, na czym dzielny ojciec wykruszy sobie zby zda-
wiony zosta opr Kaszub i Pomorza.
By Leszek IV rwnie wielkim co Ziemowit antyde-
mokrat, dziki Bogu. Swobody lokalne (tak swobody
monowadcze, jak i kmiece) tumi bezlitonie, dla dobra
pastwa. Centralizowa pastwo bez skrupuw, wiedzc,
e gra polityczna rzdzi si tylko jedn, bardzo prost
regu: by albo nie by. Gdyby on, jego syn i jego wnuk
przegrali ten mecz pisabym dzi ywoty Piastw po
niemiecku. Herr Zimowitz von Piastenrode, albo Graf
Popel zu Kruschwitz brzmiaoby jak dzwon.
 84

Ziemomys Mieszkorodny

Syn Leszka IV, Ziemomys (Semomys, Semimisl, Sesi-

saw) zrobi, co do niego naleao utrzyma pastwo w
przynajmniej nie najgorszej lub wrcz w zdrowej kondycji.
Pan dobry, mikki, askawy, szczodrobliwy, spokoyny:
cnt oycowskich y dziadowskich obyczaiw naladownik,
ale nie waleczny. Jeeli sam nie by waleczny, to musia
mie bardzo walecznych dowdcw (pewnie chowu
ojcowskiego) i waleczne wojsko, bo wanie za panowania
Ziemomysa runa przeciwko Sowianom szczeglnie
cika nawaa ze strony niemieckiej. Henryk Ptasznik
masakrowa i gwaci sowiaskie plemiona midzy Odr a
ab, kontynuowa dzieo Otton Wielki, a margrabiowie
Bernhard, Tietmar i zwaszcza straszliwy Gero pili
sowiask krew niczym banda wampirw. Musia chyba i
Ziemomys ponie przy tym jakie terytorialne straty, lecz
 85
wybroni pastwo, a do sukcesw zalicza ponowne
anektowanie lska.
Dugo wyczekiwa Ziemomys nastpcy tronu, martwic
si, i ona Gorka (Grka) nie rodzi syna, ale si doczeka.
Jednak rado trwaa krtko synek by niewidomy.
Kiedy dziecko ukoczyo siedem lat (937 lub 938),
wyprawiono mu postrzyyny rytualne i wtedy nastpi
cud podczas ceremonii chopak, przezwany Mieszkiem,
86
 87

niespodziewanie odzyska wzrok. Ziemomys spyta

 88
starszyzn i wieszczkw, jak trzeba interpretowa
radosne zjawisko, a mdrcy wyjanili mu, e to znak, i
dziki Mieszkowi pastwo ulegnie owieceniu. Co dla
potomnych byo klarowne, bo Mieszko da Polsce
Chrzecijastwo, a wczeniej Polacy yli w ciemnocie
pogastwa. Czy aby na pewno? Chyba nie wszyscy.
W ywocie w. Metodego, czyli w tzw. legendzie
pannoskiej, figuruje sugestia, i pewien ksi stojcy na
czele ssiadujcych z Morawianami Wilan zosta pod
koniec IX wieku si przymuszony do ochrzczenia si.
Roku 1986 wykopaliska archeologiczne koo wsi
Podebocie w dawnym wojewdztwie siedleckim
przyniosy tabliczki gliniane z greckimi inicjaami JHS
(Jezus Chrystus Wybawca) i JHN (Jezusie Chrystusie
Zwyciaj), ktre ekipa profesora Jerzego Gssowskiego
(Instytut Archeologii UW) wydatowaa na IX wiek! Od stu
lat zreszt przypuszcza si, e ju Ziemowit, dziadek
Ziemomysa, mg by ochrzczony. Przez kogo? Przez tych
dwch witkw lub aniow, ktrzy nawiedzili
postrzyyny u Piasta i dali postrzyganemu imi
Ziemowit moe to by chrzest? Za czasw Ziemowita
wici Cyryl i Metody przybyli na ziemi wielkomorawsk
i chrzcili Sowian, a wsppracownicy tej dwjki wdrowali
z krzyem po caej Sowiaszczynie. Syn Leszka IV,
Ziemomys, y jako poligamista, co by wskazywao, e
chrzczony nie by (lub by ochrzczony sekretnie), ale bez
wtpienia przejawia wobec nowej wiary du yczliwo.
Fakt, i Mieszko zaprowadzi w swym pastwie
Chrzecijastwo nieomal tu po mierci ojca musia
mie swoj wczeniejsz gleb.
 89
Ziemomys y dugo i w Gnienie dosta od dzieci
pikny grb. Ile zmajstrowa tych dzieci nie wiadomo.
Wiemy tylko o dwch, prcz Mieszka, synach (jeden zosta
zabity przez Niemcw A.D. 968, drugi nosi imi Cydebur
vel Cedebar i odznaczy si dzielnoci), a take o piknej
crce Adelajdzie, ktra rzekomo wysza za wgierskiego
ksicia Gejz i urodzia Stefana witego (rzecz wtpliwa).
Gwn zasug Ziemomysa byo spodzenie Mieszka i
wychowanie go na pierwszego wadc Polski
Chrzecijaskiej, niele ju udokumentowanej dla poytku
ukadaczy krlewskich pocztw.
 90

Nota ikonograficzna
Wszystkie wizerunki polskich wadcw ery,
przedMieszkowej, ktrymi zilustrowano Poczet krlw
bawochwalcw, zostay wzite ze starych ksig
nalecych do ksigozbioru Waldemara ysiaka; gwne
to:

Alexander Gwagnin, Sarmatiae Europeae

descriptio, quae Regnum Poloniae..., Spirae 1581.

Piotr Hyacinth Pruszcz, Forteca monarchw y

caego Krlestwa Polskiego..., Krakw 1662.

Julian Ursyn Niemcewicz, piewy historyczne,

Warszawa 1816.

Bernardo Zaydler, Storia delia Polonia..., Firenze

1831.

Daniel Edward Friedlein, Wizerunki ksit i

krlw polskich..., KrakwWarszawa 1852.

Jzef Ignacy Kraszewski, Stara ba, wydanie

jubileuszowe, z ilustracjami Michaa Elwiro
Andriollego, Warszawa 1879.
 91
Seweryna Duchiska (rymy), Wojciech Dzieduszycki
(wstp), Walery Eljasz (rysunki), Krlowie polscy w
obrazach i pieniach, Pozna 1893.

ATLAS MYLIUSA via FRIEDLEIN

Wspomniane not ikonograficzn wydawnictwo Friedleina (notabene bibliofilsko
niesychanie rzadkie) skada si z 48 drzeworytowych portretw (od Lecha I do
Stanisawa Augusta Poniatowskiego) opatrzonych wycznie imionami, bez tekstu.
Trzynastk wadcw pogaskich (brak Wizymira) zaprezentowano tam rycinami
zrobionymi wedug miedziorytw Hansa Hoogenbergha (Johanna Hooghenberga)
figurujcych w dziele wydanym przez Niderlandczyka Arnolda Myliusa (swego czasu
sekretarza kardynaa Jerzego ksicia Radziwia) pt. Principum et Regum Polonorum
imagines ad vivum expressae... (Kolonia 1594). Poniewa kada krelona moim pirem
nota biograficzna krla bawochwalcy zostaa ju zilustrowana kilkoma jego
wizerunkami z innych ksig uznaem, e warto portrecikowi rarissima z dziea
Myliusa przetworzone drzeworytniczo w edycji Friedleina da Czytelnikom jako osobne
integralne zestawienie, ktre nazywam Atlasem Myliusa via Friedlein.
92
93
 94
Przedmowa ......................................................................... 7
Lech I Przybda.............................................................. 15
Wizymir Danogromca ..................................................... 21
Krak Smokobjca............................................................ 25
Lech II Bratobjca .......................................................... 31
Wanda Nienaruszona ...................................................... 35
Przemysaw ...................................................................... 42
Leszek II Wycigowy....................................................... 46
Leszek III Jurny .............................................................. 51
Popiel I Gnuny ............................................................... 55
Popiel II Myszowaty........................................................ 59
Piast Koodziej ................................................................. 65
Ziemowit Waleczny ......................................................... 72
Leszek IV Konsolidator .................................................. 80
Ziemomys Mieszkorodny............................................... 84
Nota ikonograficzna ........................................................ 90
ATLAS MYLIUSA via FRIEDLEIN ............................ 91
95
96
97
98