Psikologji e pergjithshme

Psikologjia dhe lnda e studimit t saj

Psikologjia studion jetn psikike n t ciln bjn pjes prjetimet,
veprimet dhe sjelljet e individit. Pra psikologjia studion ate qe BEN dhe ate
qe PERJETON individi.
N nj kuptim m t gjr mund t thuhet se psikologjia studion:
- ann objektive - ann subjektive t individit
Bazn konceptuale t prkufizimit t psikologjis e prbjn:
- te kuptuarit e sjelleve te njeriut qe konisderohet si funksion i
veprimtarise nervore dhe rrethit te tij dhe
- te kuptuarite e dukurive te mbrendshme dhe te pervojes se njeriut
te lidhura me format e ndryshme te shfaqjes objektive te tyre nepermes
sjelljeve dhe veprimeve te tij.
Proceset psikike Procese kognitive apo njohse q na mundsojn t
njohim realitetin objektiv: t msuarit, perceptimet, ndijimet, kujtesa,
mendimi
Procese emocionale me an t cilave shprehim gjendjen ton emocionale
ndaj objekteve t realitetit objektiv: frika, gzimi, hidhrimi, patriotizmi
Proceset konative qe e shtyjn dhe e udhheqin gjith veprimtarin e
individit: motivet dhe motovacioni

Vshtrim i historis s psikologjis

Interesimin e par pr jetn psikike e hasim n
- aktet rituale dhe religjioze dhe
- letrsin e vjetr gojore

Mendimete e para i hasim n filozofin greke nga Demokriti, Aristoteli dhe

Platoni. Psikologjia asokohe definohej si Shkenca mbi shpirtin
Atomizmi i Demokritit: pikpamja materialiste mbi shpirtin
Sipas Platonit shpirti ishte i prhershm
Aristoteli propozoi tri lloje shpirtash: shpirti vegjetativ, vital dhe
racional.
N mesjet kemi ngecje te mendimit psikologjik
N periudhn e renesanss vrehet nje kthes pozitive kur
psikologjia zhvillohet n kuadr t filozofise
N vitin 1879 pas themelimit te Laboratorit t par Psikologjik nga
Vihlem Vunt psikologjia pavarsohet si shkence

Degt e Psikologjis Ndahen n disiplinat teorike dhe praktike t

psikologjis
 Disiplinat teorike jane: Psikologjia e Prgjithshme, Zhvillomore,
Fiziologjike, Sociale, Psikometria, Psikolopatologjia, Higjiena Mentale.
Disiplinat aplikative apo praktike t Psikologjis jan: Psikologjia
Pedagogjike, Industriale, Psikologjia e shendetesise, Forenzike, Ushtarake.

Shkollat Psikologjike
Shkollat Psikologjike jan rryma t vecanta t koceptualizimit t jets
psikike q kan sistem t organizuar t fakteve, ligjeve, dhe teorive
psikike.
N grupin e ktyre shkollave bjn pjes:
shkolla strukturaliste, geshtaltiste,bihevioriste, humaniste, konjitive, asoci
asioniste, psikanalitike, dhe erefleskologjise.

Shkolla strukturaliste
Themelues: Vihlem Vunti- psikolog gjerman dhe Eduard Ticener- psikolog
anglez-amerikan
Sipas shkolls strukturaliste psikologjia ka tri detyra kryesore:
- zbrthimi i strukturs s vetdijes n elemente me t thjeshta
- gjurmimin e lidhjeve midis ktyre elmenteve
- prcaktimi i ligjeve t ktyre lidhjeve.
Shkolla strukturaliste ka pasur sistem elementarist, analitik ne shpjegimin
e jetes psikike
Vunti dalloi tri elemente perberese te vetedijes
si: ndijimet, perfytyrimet dhe ndjenjat
Sipas Vuntit, n baz t ktyre tri elementeve mund edhe te shpjegohen te
gjitha format e jetes psikike bazuar n lidhjet asociative q ato formojn
njra me tjetrn.
Sipas ktije parimi: perceptimin sht nj lidhje ndijimesh, kurse mendimi
sht lidhje prfytyrimesh.
Introspeksioni metoda kryesore
Kritikat: : qasja elementaristike q i bnt jetes psikike si dhe perdorimi i
metods se introspeksionit.

Shkolla asociasioniste Koncepcion filozofik mbi jetn psikike

Rrnjt i ka n pikpamjet filozofike t Aristotelit, Hobsit dhe Spinozs
David Hartli pohoi se elementet psikike ndrlidhen njra me tjetrn ashtu
si trhiqen trupat qiellor njri me tjetrin.
Kjo shkolle pati nje pikpamje mekanistike mbi jetn psikike dhe sipas
pohimeve t ksaj shkolle nuk mund te shpjegohen dukurit psikike.

Shkolla geshtaltiste U themelua ne fillim te shek XX nga Maks Verthaimer,

Volfgana Keler, Kurt Kofka
Sipas ksaj shkolle trsia sht nj kualitet i vecant q nuk mund t
ndahet n pjes t prbrse.
Kocepti kryesor i kesaj shkolle eshte geshtalti- trsia, e cila mbetet e
pandryshueshme pavarsisht nga ndryshimi i elementeve te saj.
Orientimi i ksaj shkolle sht holitsik .

Shkolla bihevioriste U themelua n vitin 1913 n Amerike nga Xhon Votsoni

dhe bri nj revolucion n mnyrn e konceptimit t jets psikike. Sipas
shkolls bihevioriste psikologjia duhet t jet nj shkenc objektive si
shkencat natyrore dhe lnda e studimit t saj t jet vetm sjella,
repsketivisht ajo q mund t shihet, matet dhe si e tille edhe te
parashikohet.
Ne psikologji kjo njihet si raport midis stimulit S dhe reagimit R
Kjo shkolle ka disa karakteristika:
- prqndrimi i psikologjis n studimin e perifersis s organizmit
t individit
- prpjekja pr t zbuluar njsin m t vogl t reagimit
- shpjegimi i t gjitha ndryshimeve individuale n baz t faktorve
t jashtm
Kjo shkoll sht krituar shum pr shkak mohimit t nj entiteti t
brendshm t individit dhe trajtimit t qenies njerzore si nj makine.

Shkolla psikanalitike U themelua nga Sigmund Frojdi ka rndsi t madhe

ne studimin e motiveve t sjelljeve t individit, zhvillimin psikodinamik dhe
psikoseksual te individit.
Psikanaliza ka tri funskione kryesore:
- psikanaliza sht metod gjurmuese
- metod psikoterapuetike
- ka sistem te poscm teorik pr zhvillimin dhe forminin e
personalitetit
-Motivet e pavetdijshme
-a)Motivi seksual
b) Libido
Idi, ego dhe superego
Mekanizmat mbrojts
Fmijria e hershme

Shkolla funksionaliste Uilliam Xhejms

Kjo shkolle ka pr baz Darvinizmin
Sipas ksaj shkolle psikologjia duhet t ket pr qllim prshtatjen e
individit ndaj kushteve dhe rrethanave t ambientit t jashtem, si dhe
ndryshimin e ketyre kushteve dhe rrethanave nevojave te vete individit.
Shkolla humaniste Themelues sht Abraham Maslou
Shkolla humaniste konsideron se njeriut duhet ti qasem si qenie njerzore
specifike dhe individuale, dhe psikologjia ka pr detyr t studjoj natyrn
e vrtet t njeriut dhe vlerat e brendshme te tij, e sidomos fuqit
potenciale t tij pr zhvillim t individit.
Termat kryesore t ksaj shkolle jan motivet e rendit t lart, e sidomos
motivi i vetaktualizimit.

Metodat e hulumtimit n psikologji Metoda gjurmuese definohen si:

Sisteme veprimesh t vrtetuara shkenctarisht q aplikohen pr
organizimin e gjurmimit t nj cshtje t caktuar me qllim t prfitimit t
rezultateve t vrteta pr cshtjen q hulumtohet.
Ekzistojn ndarje t shumta t metodave gjurmese dhe varsisht nga
parimet q ato prdorin metodat ndahen n metoda introspektive
(introspeksioni) dhe metoda ekstroceptive (metoda e vzhgimit).
Procesi i hulumtimit te dukurive psikike duhet te kaloje neper disa faza si:
1. Prcaktimi dhe formulimi i sakt i cshtjes gjurmuese;
2. Konceptimi i planit t gjurmimit ku percaktohen:
-Procedurat e mbledhjes s t dhnave;
- Prcaktimi i mnyres s prpunimit t dhnave;
- Planifikimi i kushteve t aplikimit te metodave dhe procedurave
gjurmuese;
- Prpunimi i t dhnave;
- Prkufizimi i rezultatve dhe komunikimi i tyre

Metoda e introspeksionit (vetvzhgimit) Introspeksioni sht metod

karakteristike e gjurmimeve psikologjike, me an t cils individi e
vzhgon prvojn e vet inidividuale pr ngacumesit reale, perjetimet,
gjendjen e proceset dhe te gjitha keto i shpreh gjuhsisht.
Vetvzhgimi ka tri forma si:
- i thjeshte,
- i kontrolluar dhe
- eksperimental.

Metoda e vzhgimit
-Vzhgimi i rastsishm
-Vzhgimi sistematik

Vzhgimi i rastsishm - ka t bj me vzhgimin e atyre sjelljeve q

shfaqen rastsisht dhe hulumtuesi vendos ti vzhgoj atehere kur i
paraqitet rasti i volitshm.
-sht forma m e thjesht e vzhgimit dhe gjen zbatim n psikologjin
sociale, feminore, personalitetit etj.
Vzhgimi sistematik Ka status m t lart shekncor dhe realizohet vetem
kur plotsohen kto kushte:
- prcaktohet objekti dhe qllimi i vezhgimit,
- hulumtuesi njihet me literaturn perkatese,
- prpilon planin e vzhgimit,
- zgjedh detajet q duhet vezhguar,
- prckaton kushtet se kur duhet t ndodh vezhgimi
- shpjegohen faktort prcjells.

Eksperimenti Ekperimenti sht trsi procedurash gjurmuese q

organizohet me qllim t konstatimit t lidhjeve shkak-pasoje ndermjet nj
ose dy faktorve, dhe ndikimit q mund t ken kta faktor n shfaqjen e
nj dukurie psikike.
Eksperimenti organizohet:
- me qllim t caktuar hulumtues,
- prsritet sipas nevojs se hulumtuesit dhe
- realizohet n baz t kushteve t kontrolluara me prpikmri.

Eksperimenti i ka dy veori kryesore shkaku dhe pasoja.

Shkaku ndryshe quhet edhe variabl e pavaruar ose ndryshore e pavarur
dhe eshte e pandryshueshme
Pasoja sht variabl e varuar dhe ndryshon nn ndikimin e kushteve t
caktuara eksperimentale.
N psikologji ekspermenti mund t jet: natyror dhe laboratorik.

Bazat organike t jets psikike Psikika sht nj veti e trurit, e cila

pasqyron realitetin objektiv,q bhet n baz t disa ndryshimeve t
caktuara fiziologjike t cilat ndodhin n organizmin ton.
Psikofiziologjia studion lidhjen ndrmjet ndryshimeve e proceseve
fiziologjike n nj an dhe jets psikike n ann tjetr.
Bazn anatomiko-fiziologjike t proceseve psikike e paraqet gjith
organizmi.

Ndrtimi dhe funksionet e sistemit nervor Sistemi nervor prbhet nga

qelizat nervore ose neuronet.
Neuroni si pjesa m e vogl e sis.nervor prbhet nga protoplazma (trupi i
qelizs) dhe nga zgjatimet e shkurtra (dendrite) dhe t gjata
(aksone,neurite).
Neuronet ndahen n 3 grupe kryesore:
1.Nervat aferente ose ndijuese (sensitive),
2.Nervat eferente ose lvizore(motorike),
3.Nervat qendrore, komisurale ose bashkuese

Zhvillimi i sistemit nervor

Forma m e thjesht e sis.nervor sht sis.nervor I shprndar ose difuz
(te meduzat).
Sis.nervor sinaptik apo nyjoro-zinxhiror sht sistem nervor m I lart se I
pari dhe vrehet tek krimat dhe insektet.
Sinaps quhet vendi I kalimit nxitjes nervore prej nj neuroni n
neuronin tjetr.
Truri te njeriu kontrollon do aktivitet,kurse te kafsht shum aktivitete
bhen pavarsisht nga truri.

Anatomia e sistemit nervor

Sistemi nervor ndahet n:
1.Sistemi nervor somatik ose animal, i cili prbhet nga sis.nervor
periferik dhe atij qendror;
2.Sistemi nervor vegjetativ
Sistemin nervor qendror e prbjn:
1.Palca kurrizore-e vendosur n kanalin e shtylls s kurrizit.
2.Truri I koks-sht qendra m e lart nervore.

Ndarja e trurit
Pjest e trurit jan: Truri i zgjatur, Truri i vogl, Truri i mesm, Truri i
ndrmjem dhe Truri i madh

Sistemi nervor vegjetativ

sht pjes e sis.nervor q ka pr qllim rregullimin e veprimtaris s
organeve t brendshme:zemrs mushkrive, enve t gjakut, stomakut,
zorrve etj.
Prbhet nga qendrat autonme n tru, n palcn kurrizore dhe grupet e
qelizave nervore nga t dy ant e palcs kurrizore dhe trurit t zgjatur-
ganglionet autonome.
Ky sistem ndahet n dy pjes-n pjesn simpatike dhe parasimpatike t
cilat I kryejn ant e kundrta t nj funksioni.

Lokalizimi i proceseve psikike n siprfaqen e trurit

Pavlov dha teorin e lokalizimit dinamik t funksioneve psikike dhe thot
se n siprfaqen trurore ekzistojn qendra t lokalizuara t cilat
prgjigjen n funksione t veqanta,t cilat nuk kan kufij t caktuar.Kto
qendra, i kalojn kufijt e njra-tjetrs dhe grshetohen.
Gjndrat me sekretim t brendshm ose endokrine
Gjendrat endokrine jan:
1.Gjendra tiroide (mbrojtse) sht e vendosur ne indin e qafs.
2.Gjendrat mbiveshkore ose adrenale gjenden prbrij veshkave.
3.Gjendrat seksuale ose gonadet kan pr funksion zhvillimin e
karakteristikave sekondare seksuale.
4.Hipofiza ose gjndra pitutiare sht ndr gjndrat m t
rndsishme,sepse njri prej hormoneve t saj drejton rritjen n
prgjithsi e tjerat ndikojn n funksionimin e gjndrave tjera endokrine.

Zhvillimi i jets psikike t njeriu

Jeta psikike e njeriut sht rezultat i nj zhvillimi t gjat evolutiv dhe
gradual.
sht zhvilluar si rezultat i:
- transformimit t bazs organike
- evolucionit t qenive te gjalla.
Jeta psikike e njeriut dallon nga ajo e qenive tjera pr shkak t kushteve
n t cilat sht zhvilluar.
Elementet kryesore q e bjn jetn psikike t njeriut t dalloj prej t
tjerve jan:
- Puna
- Clrimi i dors dhe prdorimi i gishtrinjve
- Gjuha dhe t folurit
N aspektin e zhvillimit t llojit autor t ndryshm dallojn tri momente
kryesore:
- Aftsia e t menduarit, prpos tjerash edhe aftsia e parashikimit
t pasojave t cdo veprimi
- Formimi i nevojave t shumta, e te qenia njerzore edhe formimi i
nevojave psikologjike
- Vetndrdija aftsia e njeriut pr t qen i vetdijshm pr t
gjitha prjetimet e veta.

Roli i trashgimit, ambientit dhe aktivitetit

Sipas pikpamjes nativistike trashgimi luan rolin vendimtar n zhvillimin
e jets psikike.
N kundrshtim me kt pikpamje sht pikpamja e cila pohon se
zhvillimi i jets psikike sht rezultat i kushteve t ambientit dhe rrethit.
Mirpo t dy kto pikpamje jan ektreme dhe si t tilla nuk kan
prkrahje aq t madhe.
Trashgimi, ambienti dhe aktiviteti faktore te rendesishem

Roli i trashgimis
 Shum elemente t trashguara nuk shfaqen menjher mirpo krkohet
t arrihet koha e pjekuris pr tu shfaqur.
Fuksionet t cilat jan t ngjajshme p llojin si: t ecurit, t folurit
ndikim t posaqm ka trashgimia dhe pjekuria
Kurse pr funksionet ontogjenetike t cilat jan karakteristike pr
individin si: hipja shkallve, prdorimi i lapsit rndsi ka aktiviteti dhe
rrethi.

Roli i mjedisit/ ambientit

Ambienti apo mjedisi mund t jet natyror apo shoqror
Ku ambienti natyror ka t bj me: kushtet n t cilat rritet fmiu, klimn,
rajonin etj.
Kurse ai shoqror ka t bj me krijimin e cilsive te posacme si: vlerat
qndrimet, interesimet.

Roli i aktivitetit
Individi nuk sht pasiv ndaj veprimeve t ambientit
Prmes aktivitetit individi mund t arrIj t zhvilloj cilsi t cilat jan
shum t varuara edhe nga trashgimia si: cilsit e temperamentit dhe
aftsit e ndryshme.
Ndijimet
Ndijimet jane pasqyrim direkt n vetdijen ton i cilsive t vecanta t
sendeve dhe t objekteve q veprojn n shqisat tona
Ndijimi paraqitet kur:

- organi shqisor pranon energjin nga nj ngacmues i jashtm

- receptori e shndron kt energji n impuls nervor dhe e drgon n
qendrn prkatse n tru

Analizatori i ndijimeve: organi shqisor, nervi dhe qendra n tru

Ndijimet kalsifikohen prmes receptorve:
- receptor t jashtm (ndijimet e lkurs, shijes, ers, t parit, t
dgjuarit)
- receptor t brendshm (ndijimet kinestetike, drejtpeshimit, dhe
ato organike)

Vecorit e ndijimeve
Kualiteti q paraqet prmbajtjen apo brendin e ndijimeve
Fuqia me t cilin vepron ngacmuesi paraqet intensitetin e ndijimeve
Lidhshmri e ndijimeve pr nj organ shqisor paraqet modalitetin e
ndijimeve
Pragu absolut i ndijimeve paraqet intensitetin m t i ult i
ngacmuesit q shkakton ndijim
 Pragu diferencial i ndijimeve paraqet madhsin m t vogl
ndrmjet dy ngacmuesve e cila sht n gjendje t shkaktoj ndryshim
midis tyre

Ndijimet ndahen: ndijimet e lkurs, shijes, nuhaturit, auditive dhe t parit

Ligji Veber Fechner

Veber:
Raporti midis intensitetit t ngacmuesit dhe shtimit t atij
intensiteti pr t dalluar ndryshimin e ndijimit sht raport konstant

r/ I =K
r paraqet intensitetin e shtuar,
I paraqet intensitetin kurse
K paraqet Konstaten e Veberit dhe ndyshon prej llojeve te
ndijimeve

Fechner:
Ndijimi rritet n baz t rritjes m t madhe t intensitetit t nj
ngacmuesi. Madje, pr derisa pr ndryshim t rritjes s ndijimit prdoret
progresion aritmetik, intensiteti i ndijimit rritet n progresion gjeometrik.
In= k logNg
In-intensitetin e ndijimit,
k-konstatje
Ng intensiteti I ngacmuesit

Ndijimet e lkurs Ekzistojn katr lloje ndijimesh t lkurs: t prekurit,

t ftoftit, t nxehtsis dhe t dhembjes.
Ngacmuesit mund t jen n gjendje: t ngurt, t lngt dhe flurore.
Receptort e ndijimeve t prekurit jan t vendosura n: trupthat e
Majsnerit, Krausit dhe Pacinit. Jan t vendosura n majat e gishtrinjve,
lkurn e buzve, n pjesn e poshtme t hunds.
Kurse receptort e ndijimeve t nxehtit jan trupthat e Rufinit dhe jan t
vendosura n pjesn e prparme
Receptoret e ndijimeve t ftohtit jan trupthat e Majsnerit jan t
vendosura n pjesn e prapme .

Ndijimet e shijes dhe t nuhaturit

 Receptor t shijuarit quhen sumbulla n t cilat jan t vendosura
qelizat gustative.Jan t shprndara n pjes t ndryshme t gjuhs si:
- pjesa e prapme e hidhura
- maja e gjuhs e mbla
- pjest ansore e tharta
Ngacmues jan vetit kimike t lndve q treten n uj apo pshtym
Receptort e t nuhaturit paraqesin qelizat olfaktorike t vendosura n
pjesn e prparme t qiellzs.
Ngacmues jan materiet n gjendje t gazt si: era e luleve, parfumet, era
e fruteve.

Ndijimet auditive ose dgjimore

Krmilli apo koklea dhe organi i Kortit i vendosur n t luajn nj
rol t rndsishm n kto ndijime.
Ngacmues pr ndijimet auditive jan: dridhjet e valve t ajrit.
Ndijimet auditive mund t jen: tingujt dhe zhurmat.

Tingujt paraqesin dridhje ritmike dhe t rregullta t ajrit q skaktohen nga

lkundjet e objekteve tinglluese. Zhurmat jan lvizje t parregullat t
ajrit.
Tingujt kan kto karakteristika:
- a)lartsin, b) fortsin dhe c) timbrin apo ngjyrn

Lartsia paraqet numrin e toneve n sekond

Sa m i madh t jet numri i dridhjeve aq m i lart sht tingulli
Veshi i njeriut dgjon tingujt prej18-20 Mhz (20-22 mij dridhje n sekond)
Fortsia varet nga amplituda e valve kurse timbri varet nga forma e
amplituds.
Veshi prbhet prej tre pjesve:
- veshi i jashtm llapa e veshit dhe gypi i t dgjuarit
- veshi i mesm- timpani dhe kockat e veshit
- veshi i brendshm- tri kanal gjysmrrethore dhe Organi i Kortit

Perceptimi
Perceptimet jane: Pasqyrimi i objekteve, sendeve dhe fenomenve n trsi
n vetdijen tone
Cilsi kryesore t perceptimeve jan:

- Paraqiten si objekte reale por jan figura subjektive

- Prjetim konstante
- Saktsi relative
 - Prjetime shum t gjalla dhe t sakta
- T pasura me detale
- Stabile dhe t qndrueshme n vetdijn ton
- Zakonisht pr lindjen e perceptimit nevojitet nj ngacmues
periferik

Ligjshmrit e perceptimit
Perceptimet koniderohen si pasqyrime trsish sepse objektet n botn
reale jan komplekse unike ngacmuesish q prbjn nj trsi unike
Ligjshmria e grupimit t ngacmuesve n trsi
Ligjshmria e figurs dhe bazs
Ligjshmria e pandryshueshmris s perceptimeve

Ligjshmria e grupimit t ngacmuesve n trsi

Ktu bejn pjes disa parime:
l Parimi i afrsis II II II II
l Parimi i ngjajshmris XX OO XX
l Parimi i kontinuitetit
l Parimi i simetris
Ligjshmria e figurs dhe bazs

Ligjshmria e pandryshueshmris s perceptimeve

-Pandrushyeshmria e perceptimit t madhsis
- Pandryshyeshmria e perceptimit t trajts
- Pandryshueshmria e perceptimit t ngjyrs dhe ndritshmris s saj

Roli i prvojs dhe motivacionit n t perceptuar

Prvoja sht nj faktor i rndsishm n t perceptuar prmes:
Seleksionimit dhe grupzimit t ngacmuesve
Sfondit t leksikut n ndonj gjuh
Drejtueshmrin apo setin e t perceptuarit

Motivacioni gjithashtu ndikon n

Drejtimin e perceptimit dhe
Mbrojtjen perceptuale (perceptimet sociale)

Iluzionet
 Iluzionet definohen si perceptime te rrejshme apo t shtrembruara. Ato
ndodhin si rezultat i ndikim t prvojs dhe motivacionit n t perceptuar.
Ndahen n disa lloje:
Iluzionet gjeometrike, kinestetike, iluzione emocionale

Perceptimi i hapsirs
Objektet e bots materiale ndoden n hapsir dhe koh.
N hapsir objektet mund t i prceptojm n:
- madhsi
- pozit
- thellsi dhe
- largsi t caktuar

Treguesit monokular dhe binokular na mundsojn prceptimin e

thellsis dhe largsis.
Treguesit pamor q krkojn prdorimi e njrit sy
- Interpozimi: tregues monokulare i largsis n t cilin nj objekt q
mbulon pjesrisht nj objekt tjetr duket se sht m afr

- Perpsepktiva lineare: tregues monokular i largsis dhe i thellsis

duke na br q dy vija paralele t na duket se bashkohen n horizont

Ndikimet psikologjike dhe kulturore n prceptim

Ndikimet psikologjike dhe kulturore n prceptim Ne jemi t prirur
t prceptojm gjra q na duhen
N cka besojm ndikon n at se cka perceptojm
Emocuionet ndikojn n perpceptime dhe ndijime.
Pritjet tona t bazuara n prvojat e mhershme ndikojn n
menyrn sesi e prceptojm botn

- set perceptues

Perceptimi i kohs Bazn e perceptimit t kohs e paraqet zgjatja dhe

rrjedhja e procesit fizologjik n qelizat nervore q shkaktohet nga
ngacmuesit dhe fenomenet e vzhguara.
Perceptmi i kohes varet edhe nga ndjenjat q lindin me rastin e prjetimit
t nj dukurie por gjithashtu edhe nga ritim organic

Vmendja n t perceptuar
Vmendja prkufizohet si vecori e psikiks dhe paraqet nj drejtim t
aktivitetit mental n nj numr t kufizuar ngacmuesish
 Vmendja i ka dy karakteristika kryesore:
- prshtatje e organizmit pr pranim sa m t mir t
ngacmuesve
- qartsia m e madhe e prjetimeve t atyre objekteve ndaj t
cilave sht drejtuar vmendja

Faktort kryesor q shkaktojn vemendjen jan:

cilsit e ngacmuesit
- madhsia, intensitetit, lvizshmria
Si rezultat I veprimit t ktyre faktorve t jashtm shfaqet
vmendja spontane apo jo e qllimte.
Interesimet, nevojat, interesat, motivet apo ndrsyhe quhen edhe
faktor t brendshm
Vmendja e shkaktuar nga kta faktor quhet vmendje e qllimt
apo hotimike

Parafytyrimet
Paraftyrimet jan figura t objekteve dhe t fenomeneve t cilat i kemi
perceptuar dikur e q tash nuk veprojn n organet tona shqisore
Prfytyrimet shrbejn si: baz e kujtess, imagjinats, emocioneve dhe
veprmeve te vullnetshme
Baz e prftyrimeve jan perceptimet
Parftyrimet ndahen n:
- Sipas prmbajtjes ( matematike, gjeometrike, muzikore);
- Sipas nivelit t prgjithsimit n ato: t vecanta dhe t
prgjithshme
- Sipas llojit t ndijimeve dhe perceptimeve ndahen n : paraftyrimet
e t parit, t dgjuarit, motorike, etj

Llojet e parafytyrimeve
Paraftyrimet e t parit apo vizuele kan t bjne: me ngjyrn, formn.
Paraftyrimet auditive kan t bjn me paraftyrimet e t folurit dhe ato
muzikore.
Parftyrimet motorike kan t bjn me paraftyrimet q paraqiten si
rezultat i reprodukimit t prshtypjeve motorike.
Prfytyrimet e kujtess dhe ato t imagjinats.
Halucinacionet q konsiderohen paraftyrime patologjike, ku individi
mendon se ekziston ngacumesi i jashtm, kurse ne realitet ai ngacmues
mungon
Figurat eidetike jan figura t perceptuara m pare mirpo ne i
parafytyrojm me plot gjallri dhe qartsi sikurse figura t jet prezente.
 Hasen te fmijet, piktort, kompozitort

Lidhjet e parafytyrimeve Paraftyrimet nuk paraqiten t izolouara por t

lidhura n mes vete.
Arsitoteli dalloi tri ligje t lidhjes s paraftyrimeve si:
- Asociacionet e fqinjesise,
- Asociacionet e ngjajshmris
- Asociacionet sipas kontrastit

Parafytyrimet vs Perceptimet
Pr lindjen e nj perceptimi duhet t ekzistoj nj ngacmues i jashtm
kurse pr lindjen e nj paraftyrimi paraqitet nj ngacmues n sistemin
qendror.
Paraftyrimet jan m pak t qarta, t varfra sa i prket detaleve dhe m
t zbehta
Paraftyrimet nuk jan konstatnte ato n nj cast paraqiten n tjetrin
zhduken
Parafyrimet kan karakter prgjithsues

Kujtesa
Kujtesa sht proces q ka t bj me ruajtjen e asaj q sht msuar, me
rinjohje dhe riprodhim t asaj q sht fituar n baz t prvojs s
individit dhe n baz t msaurit aktiv t tij
Lui Terston e konsideron kujtesn edhe si aftsi t posacme t individit

Proceset e kujtess
-Retencioni- ka t bj me t mbajturit n mend t prmbajteve t
ndryshme msimore.
-Rinjohja apo rekognicioni ka t bj me bj me vetdijen e individit se
lnda q po e lexon apo mson nuk po e lexon pr her t par.
-Riprodhimi sht forma m objektive e kujtess pr lndn e msuar

Fazat e kujetess
- Kujtesa sensorike
- Kujtesa afatshkurtt
- Kujtesa afatgjat

Kujtesa sensorike Faza e dyt e kujtess

Deportojn vetm disa nga figurat mentale t kujtess shqisore
Krijohen kushtet pr tI dhn domethnie informats
Bartjen e tyre n depo e kujtess afatgjat
sht m e gjat se kutjesa sensorike mirpo vllimi apo kapaciteti
i saj sht i vogl.
 N kujtesn afatshkurtr mund t qndrojn n t njejtn koh 5-7
elemente

Kujtesa afatgjat
sht faza m e rndsishme e kujtess
Informatat barten prmes prsritjeve
Gjurmt q krijohen me an t prsritjeve jan gjurm t
stabilizuara
Zgjasin shume, madje edhe tr jetn
Informacionet e vendosura n kt kujtes nuk harrohen

Harresa i atribuohet mungess s strategjis s individit pr ta riprodhuar

lnden

Llojet e kujtess
Kujtesa e qllimshme dhe e paqllimshme
Kujtesa figurative
Kujtesa semantike t dhnat, faktet, rregullat, parimet, nocionet.
Ka t bj me kujtesn afatgjat. Ndryshe quhet edhe kujtesa verbalo-
logjike.
N kuadr t kujtess semantike dallojm:

- kujtesn episodike fillim dhe mbarim kohor

t ngjarjeve, dukurive t caktuara.
Kujtesa figurative, semantike dhe epsidoike quhet edhe kujtes
intelektuale

Kujtesa motorike- sht baz e t msuarit t lvizjeve, shkathsive

dhe shprehive t njeriut.
Kujtesa emocionale ka t bj me mbajtjen n mend t disa
gjendjeve emocionale t individit t nj situate me rndsi t posacme pr
t.

Dallimet e njerzve sipas kujtess s tyre

Njerzite dallohen sipas shkalls s zhvillimit t kujtess, sipas
mnyrs s marrjes dhe mbajtjes mend t informacioneve, sipas mnyrs
s riprodhimit t tyre.
 Prandaj dallojm disa tipe n kt aspekt:

- tipin dgjmor
- tipin pamor
- tipin motorik

rregullimet e kujtess
Humbja e kujtess ose amnezia
Aftsia e kufizuar e mbajtjes mend dhe ripordhimit t prjetimeve
dhe prmbajtjeve hipoamnezia
Przirja prmbajtsore, kohore dhe siprfaqsore e kujtimeve
paramnezia
Paaftsia e harress s prjetimeve dhe prmbajtjeve t msuara
hiperamnezia

Amnezia
sht form e rnd e crregullimit t kujtess

Mund t shfaqet n form t plot apo t pjesshme

Amnezia e plot
Amnezia e pjesshme:

- amnezia anterograde dhe

- amnezia retrograde

Paraamnezia
Paraamnezia ndodh kur individi i przien kujtimet e tij pr njrez, pr
ngjarje.
Format e paramenzis jan:

- dezha vy (tashm e par)

- zhame vy (kurr e par)
Hiperamnezia

Harresa Dshtimi i kodimit

Ne nuk arrijm t kodojm informacionin
Informacioni nuk ka gjas t kaloj n kujtesn afat gjat

Pamundisa e deponimit n kujtes

Edhe nse arrijm t kodojm ndonj informacion mund ta harrojm
Pa prsritj ne i harrojm gjrat gjat gjith kohs

Inhibicioni
Informacioni n kujtes sht koduar dhe ruajtur, por thjesht nuk mund t
kemi qasje n kt

Llojet e inhibicioneve
Inhibicioni proaktiv t msuarit paraprak pengon n t mbajturit mend t
informacionit t ri
Inhibicioni retoraktiv t mesuarit e prmbajtjeve t reja ndikojn n
pamundsine e mbajtjes mend te mesuarit paraprak

Faktort e inhibicionit
Ndikimi i inhibiocionit varet nga disa faktor si:
- Ngjajshmria
- Intervali kohor midis dy msimve
- Niveli i prvetsimit t dy lndve

Teorit e Harress
Faktort kryesor:
Qasja: Informata qe i kemi n dispozicioni nuk mund tiu qasemi n nj
kohe dhe vend t caktuar
Disponueshmria : Informata jan prezente n kujtesn ton

Freud: Repressioni, proces i vetdijshm i shtypjes s kujtimeve pr t

mbrojtur egon
Emocionet e shoqruara me kujtimet e shtypura apo t represuara mund
t shprehen apo ri- prjetohen prmes :
Analizs s endrrave.
Hipnozs.
Associacioneve t lira

T harruarit n Kujtesn Afat- Gjat

Inhibicioni: Ruajtja e shum informatave krijon konfuzitet
Dshtim n rinjohje: Informatat mund t jen n kujtesn ton por pr ne
nuk mund te kemi qasje n to
T msuarit
T mesuarit eshte do ndryshim relativisht i vazhdueshm dhe progresiv
i individit i cili shfaqet si rezultat i aktivitetit t tij.
N definicionin e t msuarit dallojm tri komponent kryesore:
- ndryshim relative
- ndryshim i vazhdueshm
- ndryshim progresiv

T msuarit dhe pjekuria/ maturacioni

- Pjekuria ka t bj me ndryshimet organike dhe fiziologjike, e
sidomos me ndryshime me sistemin nervor dhe funksionin e tij.

- T msuarit ka t bj me ndryshimin e veprimeve dhe sjelljeve t

njeriut me an t cilave ai i prshtatet rrethit t tij dhe ndryshon kushtet,
rrethanat, raportet ekonomike, sociale, kulturore dhe psikologjike t tij.

T msuarit sipas kushtzimit klasik Kushtzimi klasik sht nj lloji t

msuarit q bazohet n lidhjen asociative t krijuar n mes t
ngacmuesve t pakushtzuar dhe dhe atyre t kushtzuar
T msuarit sipas kushtzimit klasik ka t bj me nj reagim q shfaqet
si rezultat ndaj nj ngacmuesi t caktuar.
Reaksioni i kushtzuar shfaqet ndaj ngacmuesit i cili me pare nuk e ka
shkaktuar at reaksion
Psh. Qeni msohet t salivoj ndaj ziles, reaksion ky q nuk shfaqet n
jetn e prditeshme t qnit.
Madje sipas biehvioristve thuhet q edhe reaksionet emocionale jan
reaksione t kushtezuara, si dhe prmes kushtezimit klasik kto
reaksione/ sjellje mund t modifikohen.
Xhon Uotsoni prmes eksperimentit me Albertin e vogl tregoi se frika nga
miu i laboratorit mund t shkaktohet, madej edhe t gjeneralizohet.
Ligji i Efektit Ligji i efektit- do reagim q jep knaqsi n nj situat t
dhne shoqrohet me at situat dhe kur situata prsritet ka shum t
ngjar t prsritet. N t kundrt , nj prgjigje q sjell paknaqsi ka t
ngjar t mos prsritet kur situata prsritet (Thorndike, 1932)
Skineri dhe Kushtzimi Operant
B. F. Skineri e quajti kushtzim veprues apo operant, sepse sjellja quhet
vepruese.
Funksioni i sjelljes sht t veproj apo operoj mbi mjedisin.
Operant kosniderohet sjellja qe vepron apo qe operon ne ambient me
qellim te arritjes te nje rezultati.
N fillim sjellja shfaqet rastsisht, kurse msohet apo kushtzohet n
mnyre vepruese, dhe vetm ather kur pasohet nga prforcimi.
Sipas Skinerit sjellja sht produkt i varsis s prforcimit.
Varsi e kontigjences konsiderohet ndrlidhja e sjelljes, ngacmuesve q e
shkaktojn at sjellje dhe konsekuencave apo pasojave t sjelljes.
Elementet kryesore n kushtzimin operant jan:
- sjellja operante
- pasoja qe lidhet me sjelljen operante q quhet prforcues
Prforcuesi mund t jet pozitive apo negative
Efektet negative t ndshikimit
Pafuqishmria e nxn

T msuarit kogntiv T msuarit kognitiv varet nga proceset e larta

mendore q nuk jan drejtprdrejt t dukshme
T msuarit e fjetur (Tolman, 1930)
- Q nuk pasqyrohet menjher me ndryshim n sjellje
Eksperimenti me minjt
Harta kognitive: nj imazh mendor t msuar pr nj mjedis hapsinor i cili
mund t sillet ndrmend pr t zgjidhur problemet kur ngacmuesit
mjedisor ndryshojn

Bandura dhe t msuarit sipas modelit

T msuarit prmes vzhgimit t sjelljeve t tjerv
Fmijt shum hert fillojn t imitojn sjelljet e t rriturve
Sigurimi i modeleve t duhura mund t ndihmoj:
- n zhvillimin e sjelles ekzistuese dhe
- n zhvillimin e sjelles s re, apo edhe
- n eliminim e sjelles s padshirueshme.
Zgjedhja e modeleve sht nn ndikimin e tre faktorve:
- prestigji i modelit
- ngjajshmria me modelin
- ndrlikueshmria e sjelles
Imitimi i modelit sht n ndikimin e prforcimit, nse imitimi nuk
prforcohet nuk shfaqet m.
Madje prforcimi bn q imitimi t zhvillohet si form apo mnyr e
prgjithshme e reagimit.

T menduarit T menduarit sht proces kognitiv me an t cilit zbulohen

lidhjet dhe raportet ndrmjet objekteve dhe fenomoneve t bots
materiale
Kto raporte t bots materiale nuk jan t dhna dhe nuk mund t bhen
t qarta prmes perceptimeve, ndijimeve apo edhe prfytyrimeve.
Karakteristikat kryesore t procesit t menduarit
-Parashikojm fenomenet e ndryshme. -Njohje indirekte t realitetit -Na
mundson njohje t prgjithshme t realitetit pr dallim prej perceptimeve
dhe prfytyrimeve -Njohje m t sakt, m t thell dhe m t plot t
dukurive t bots reale -Lidhshmri me t folurit n kt
pikpamje n fillim t menduarit sht perceptuar si t folur me vete,
meq rast t folurit sht identifikuar me an t menduarit.

Gjuha dhe menduarit

I njejti mendim mund t shprehet n gjuh t ndryshme, madje ne gjuh t
njejt edhe n forma t ndryshme Homonimet- fjalt e njejta me kuptime
t ndryshme Nganjhere nuk kemi fjal pr t shprehur mendimin
T menduarit mund t haset edhe n ato shtaze q nuk posedojn aftsine
e komunikimit

Format elementare t menduarit

Nocionet/ koncpetet
Gjykimi
Konkludimi

Nocioni
Nocioni paraqet nj dukuri abstrakte me karakter t prgjithshm e lidhur
pr fjaln
Nocioni konsiderohet - se sht i lidhur me t menduarit,
-sht mjet i t menduarit dhe
-rezultat i t menduarit.
Nocionet jan kategori pr klasfikimin e objekteve, njerzve, ngjarje dhe
prvojav, t bazuar n elementet e tyre t prbashkta
Elementet kryesore jan:
- Karakteri abstrakt
- Karakteri i prgjithshm
- Lidhja e nocionit pr fjaln

Ekzsitojn 2 pikpamj q shpjegojn formimin e nocioneve:

- n mnyre passive
- n mnyr aktive

Momente t rndsishme n formimin e nocioneve: materiali konkret,

prvoja praktike dhe parimi i gradualitetit.

Gjykimi Gjykimi eshte gjithastu forme e te menduarit dhe ka te beje me

lidhjen midis dy apo me shume nocioneve.
Ne gjykime pohohet a po mohohet dika.
Ne logjike ndahen ne gjykime affirmative dhe gjykime negative.

Ne psikologji gjykimet ndahen n

1. Gjykimet e evidencs perceptive q bazohen shkall t lart bindjeje 2.
Gjykimet e eveidencs logjike q bazohen n domosdoshmeri logjike dhe
kan shkall t larte bindjeje 3.Gjykimet e bazuara ne autoritetin shkencor
4.Gjyjkimet e bazuara ne pervojen subjective 5.Gjykimet e bazuara ne
lidhjen afektive
Konkludimi Konkludimi ne psikologji ka te beje me ate qe permes njohurive
dhe dijeneve te perfituara nxjerrim konkluzione (perfundime).
P.sh, Konkludim mund te nxjerrim gjate krijimit te nocioneve.
Konkludimin mund t jet:
- deduktiv - induktiv
Gjate konkludimit mudn te verehen gabime si:
- ndikimi i ndjenjave dhe motiveve ne proceset intelektuale
- autoriteti dhe mendimi i shumices
- efekti i atmosferes
- halo efekti

Operacionet e t menduarit
- Krahasimi
- Analiza
- Sinteza
- Abtrakcioni
- Konkretizimi
- Gjeneralizimi

Krahasimi Me an t cilit prcatojm ngjashmrit dhe dallimet midis

objekteve dhe fenomenve t bots material. Sa jan t ngjashme apo t
ndryshme objektet varet prej asaj se cilat cilsi ne i prcatojm si si
esenciale.
Analiza Ndarja e objekteve dhe fenomenve n pjes m t vogla ose pjes
prbrse Ndarja e cilsive apo karaktersitikavve te objekteve dhe
fenomeneve
Sinteza Bashkimi i pjesv t vecante t objekteve dhe fenomeve
Lidhja e cilsive t tyre t vecanta n trsi
Sinteza dhe analiza jan procese mendore q ndodhin vetm n mendjen
ton
Abstraksioni T veuarit n mend t nj cilsie t nj apo m shum
objekteve t cilat i perceptojm apo pr t cilat mendojm
Zakonisht abstakohen cilsit esenciale t objeketeve dhe fenomeve
Prdoret gjat formimit t nocioneve
Konkretizimi sht operacion i kundrt me at t abstrakcionit
Ilustrimi i diqkaje t prgjithshme
Konkretizojm kur orvatemi t gjejm diqka t vecant q i prgjigjet
ndonj nocioni.

Prgjithsimi apo gjeneralizimi Ka t bj me bashkuarit n mend t

cilsive t esenciale t objekteve dhe fenomeneve
Gjeneralizimi i paraprin abstrakcionit
N t prgjithsuar nj rol te vecant luajn fjalt

Ndjenjat
Ndjenjat/emocionet jan procese psikike q kan t bjn me t
prjetuarit e nj qndrimi subjektiv apo personal ndaj ngjarjeve, njerzve,
dukurive dhe objekteve me t cilat jemi n kontakt t drejtprdrejt.
Psikologjia mund t studjoj dhe te kuptoj ligjsite e ndjenjave.
Ndjenjat shprehin nj qndrim pozitiv apo negative ndaj nj objekti, dhe
kjo zakonisht nuk varet nga cilsite e objektit. Ndjenjat ndikojn n
veprimtarin e njeriut si n drejtim pozitiv ashtu edhe negative. Ndenjat
kan ndikim t madh edhe n shpejtimin e proceseve tjera psikike:
imagjinata, kujtesa, te menduarit etj. Ndjenjat posqrisht ndikojn n
vullnetin e individit. Ndjenjat kan karakter shoqror
Paraqitja e ndjenjave sht e shoqruar me ndryshime fiziologjike n
organizm. Psh. - Me rastin e friks, rritet sasia e adrenalins n
gjak. Kjo sasi e rritur e adrenlins bn q t zbrthehet me shpjet
glikogjeni ne sheqer, q sjell rritjen e vrullshme t sasis s sheqerit ne
gjak.
- Me rastin e emocioneve gjithashtu bhet zgjerimi i enve t gjakut
n lekure dhe ndryshimet n punn e gjndrave. Ne lidhje me kt rritet
prqueshmria e elektricitetit ne lekure. Dukuri kjo e quajtur refleks
psikogalvanik.
- Me rastin e paraqitjes se emocioneve paraqiten edhe ndryshime n
frymmareje psh. Shpejtohet ritmi i frymmarrjes, rritet pulsi, shtypja e
gjakut.

Tre komponentt e ndjenjave - Komponenta fiziologjik

- Komponenta e t shprehurit
- Komponenta kognitive

Emocionet jan gjendje emocionale t cilat karkterizohet me ndryshime

fiziologjike, me t shprehurit dhe interpretimin kognitiv
 Komponenta fiziologjike: Vshtrim historik
Emocionet lindin n talamus
Trupi (sistemin fiziologjik) edhe Mendja (prjetimin emocional)
aktivizohen pavarsisht njra tjetrs n t njejtn koh.

Komponenta e t shprehurit Elektrodat e vendosura n fytyr dshmojn

punn e muskujve t ndryshm
Emocionet pozitive ativizojn muskujt e faqeve
Emocionet negative aktivizojn muskujt n ball edhe prreth
vetullave

Komponenta e t shprehurit: Feedbacku sensorik

Feedbacku prmes fytyrs
- Hipoteza: Ndryshimet n mimikn e fytyrs ndikojn n paraqitjen e
emocioneve prkatse
Zajonc et al. Ka krkuar nga pjesmarrsit n hulumtim t prsrisin
zanoret
Shqiptimin i tingujve ah dhe e i ka br t qeshin edhe i ka disponuar
pjesmarrsit kurse
Shqiptimi i tingujve u dhe y i ka vrenjtur apo i ka br t padisonuar

Komponenta kognitive: Rruga e friks pa t menduarit

T prjetuarit e krcnimit arrin tek amigdala prmes rrugs direkte prej
talamusit rruga e ult
T prjetuarit e krcnimit gjithahstu udhton prej talamusit n korteks
rruga e lart

Frika Frika paraqitet ne situata t reja q konsiderohen si t rrezikshme

per veten e tyre. Prcillet me ndryshime fiziologjike si:shpejtimi dhe
qregullimi I frymemarrjes, tharja e gojes, rritja e shtypjes se gjakut.
Paraqitet sindromi ikjes apo ballafaqimit. Nese rritet intensiteti i friks
dhe nuk mundemi t ballafaqohemi paraqitet ndenja e tmerrit. Anksioziteti
dhe Fobite jane disa prej qregullimeve psikike qe shfaqen si rezultat I
frikes.

Zemrimi Zemerimi paraqitet si pasoje e pengimit te plotesimit te

motiveve, levizjeve qellimeve te individit.
Nese intensitetit i kesaj ndjenje eshte I larte shendroeht ne terbim.
Individte dhe femijet zakonisht jane agresiv ne situate te tille.

Gzimi dhe Hidhrimi

Gezimi paraqitet kur realizojme qellimet, deshirat dhe objektivat
tona.
 Zakonisht gezimi eshte me i madh kur arrijme te realizojme qellimet
papritmas dhe vrullshem.
Hidherimi paraqitet kur humbim diqka te rendesishme per ne dhe
zakonisht shprehet me vaj.

Llojet tjera t ndjenjave Ndenjat sensitive -paraqiten se bashku me

sensacionet qe ne ndjejme. Psh. Ato paraqiten krahas ndijimeve te shijes,
te prekurit, te ftohtit dhe te ngrohtit.
Ndenjat ndaj vetvetes -jane ndjenjat qe jane te lidhura me
permabjetjen e mendimeve dhe perfytyrimeve.
Ndjenja te tilla jane: ndjenjat e suksesit, te mossuksesit, e
mburrjes, dhe turpit. Keto ndenja i perjetojme varesisht prej asaj se si i
vleresojme veprimet tona. Ne kete grup te ndenjave bejne pjes ndjenjat
morale qe jane te varura nga respektimi i normave morale.

Ndjenjat e drejtuara ndaj tjereve- jane te drejtuara ndaj tjereve dhe

dallohet ndjenja e dashurise ku bejnej pjese dashuria amnore, dashuria e
femiut ndaj nenes, dashuria midis te rrinjeve, xhelozia.
Ndjenjat estetike- kane te bejne me kenaqesine qe e perjetojme si
rezultat I perfytyrimit apo te menduarit te gjerave te bukura, si psh
poezite, muzike e kendshme, proze, vizatime.
Sentimentet- konsiderohen si ndjenja te nderlikuara, te ndryshme
lidhur me objektin fenomenin, apo perfytrim ne situate te ndryshme. Psh
sentimenti i patriotizmit ku perjetojme ndjenjen e gezimit dhe mburrjes
pastaj pikellimit dhe hidherimit.
Afektet- jane emocione te vrullshme dhe intensive qe nuk zgjasin
shume. Gati te gjitha emocionet shendrohen ne aftekte.
Psh. Zemrimi i vrullshem dhe intensive shendrohet ne terbim, pastaj
gezimi apo galdimi. Individi nuk mund te kontrolle veten gjate perjetimit te
afekteve.
Disponimet- jane gjendje emocionale te kendshme apo pakenshme
te cilat zgjasin relativisht shume po jane me pak intensive. Ndahen ne
disponime positive dhe negative.
Pasionet- jane shprehi te formuara gjate jetes qe percillene me
emocione intensive.

Motivacioni n Psikologji
 Motivi sht nj gjendje e mbrendshme q e udhheq dhe e drejton
sjelljen dhe aktivitetin e individit drejt nj qllimi apo objekti t caktuar.
Nevoja prshruhet si nj tension q e prjeton individi

Njerezit dallojn pr nga llojet dhe fuqia e motiveve

Kto ndryshime zakonisht jan t matshme
Kto ndryshime mund te shkaktojn apo jan t shoqruara me
ngjarje t rndsishme jetsore.
Ndryshimet zakonisht jan stabile pr nj koh t caktuar.
Motivet na bjne t kuptojm: pse njerzite po bjn dicka q jan
duke br. Kurse, tiparet na bjn t kuptojn si e bjn at q jan duke
e br

Nevoja i referohet nj potenciali apo gatishmrie pr tu prgjigjur n

mnyr t caktuar n kushte t caktuara
Nevojat jan ato q organizojn perceptimet tona duke na udhhequr
shikimin ton drejt asaj q ne duam t shohim.

Motivet kryesore
- Motivet biologjike
- Motivet social-psikologjike

Motivet biologjike
- Motivi i uris
- Motivi i etjes
- Motivi amnor
- Motivi seksual

Motivet social-psikologjike
- Motivi pr shoqri apo pr lidhje afektive
- Motivi pr arritje
- Motivi pr dominim apo fuqi
- Motivi luftarak
- Motivi i vetaktualizimit

Motivi pr arritje
Individt q kan nevoj t shprehur pr arritje jan:

Preferojn aktivitet q ofrojn sfid

Ndjenj knaqsi pr detyrat pr t cilat kan rezultat vet
Preferojn detyra ku mund t marrin feedback.
 Motivi pr fuqi/dominim Gatishmri dhe preferenc t patur ndikim n
njerz
Personat me nevoj t madhe pr guqi jan t interesuar n kotrollimin e
situatave dhe t tjerve
Teoria Biheviorsite pr Motivet Biheviorsitet konsiderojn se motivet
biologjike jan t lindura dhe kto jan nevojat themelore te
individit. Madje sipas tyre kto nevoja shrbejn si baz pr formimin e
motiveve tjera

Teoria Humaniste e Maslovit Motivi pr Vet-Aktualizim

Nevojat duhet t organizohen sipas hierarkis. Plotsimi i nevojave duhet
t bhet nga ato m t ult deri tek ato m t larta. Nevojat e ulta jan m
t fuqishme dhe shkaktojn m shum presion

Personaliteti Personaliteti sht nj grup i tipareve dhe mekanizmave

psikologjik n idividin t organizuar, t qndrueshm dhe q ndikojn n
mnyrn se si individi vepron me t tjert, se si adaptohet me ambientin
(si ambientin intrapsikik, fizik dhe at social)
Secili individ ka kualitet e veta personale dhe unike q nuk i ndane me
askend tjetr n bot
Njsit kryesore t personalitetit
- tiparet - motivet - njohja apo kognicioni

6 fusha t njohurive mbi personalitetin

- Intra-psikike
- Dispozitat
- Njohse
- Social Kulturore
- Biologjike
- Prshtajtjes

Temperamenti
Temperamenti sht ai dimension i personalitetit q paraqet ann
emocionale t personalitetit, pra kryesisht ka t beje me:
Shpejtsin e shfaqjes s emocioneve
Intensitetin e tyre
Tonin emocional i cili dominon

Pra temperamenti eshte ai tipar i personalitetit qe tregon se si individi

reagon ndaj nxitjeve dhe ngacmimeve te jashtme
 Hierarkia e Hipokratit Hipokrati qe i pari i cili bri klasifikim e tipave t
temperamentit n baz t llojeve t lngjeve t cilat rrjedhin neper trupin
e individit dhe przierjeve midis ktyre lngjeve dhe si rezultat i tyre
kishim kto lloje temperamentesh:
Sanguinik karakterizohet me reagime t shpejta, t lvizshm, me
emocione t fuqishme q nuk zgjasin shum. Hidhrohet leht po I kalon
shpejt, jan shum t hareshm dhe t shoqrueshm dhe e ndrrojn
shpejt disponimin prej atij pozitiv n negative.
Kolerik ka ndjenja t fuqishme,t cilat shfaqen vrullshm dhe
zgjasin shum. Bien shpejt n gjendje afekti, jan t rende pr shoqrin,
hidhrimi u zgjat dhe vshtir e tejkalojn
Melankolik ka ndjejshmri t madhe emocionale, ndjenjat jan t
fuqishme dhe zgjasin shum po individi tenton t I fsheh. E shohin
gjithmon erret jetn.
Flegmatik kan reagime t rralla dhe t ngadalshme, t qet dhe
indiferent.

Tipologjia e Jungut
Tipologjia e Jungut- mendon se qeniet njerzore mund t ndahen n njerz
introvert ekstrovert dhe ai ambivert.
Personaliteti ekstravert shfaq interesim t vazhdueshm pr njerz,
dhe ngjarjet, sht i qet, ka vetbesim, ka dshir t flas, adaptohet
leht, dhe leht krkon ndihm
Personaliteti introvert sht i mbyllur n vete, i matur e shikon botn
subjektivisht, i trhequr dhe nuk ka besim te t tjert.
Personaliteti ambivert ka karakteristika t dy personaliteteve

Tipologjia e Kremerit
Tipologjia e Kremerit- ai e lidh personalitetin m konstitucionin trupor
dhe ekzistojn tre tipa:
Piknik q jan t trash, t shkurtr dhe bark-mdhenj
Atlet q kan kraharor t gjer, muskuj t zhvilluar dhe eshtrat e
gjera
Leptosom q jan t gjate, t dobt, me kraharor t ngusht.

Tipat psikologjik sipas Kremerit jan:

 Skizotim t izoluar, q preferojn vetemin, ngacmohet leht, I
ftoht, thumbues.( Leptosom dhe ai atlet tentojn kah skizotimi). Lidhet
me Skizofrenin.
Cikoltim- I hapur, qndrim miqsor, I hareshm, praktik , kureshtar i
cili e do humorin. ( Tipi Piknik). Ka tendenc t lidhet me Psikozn Maniak-
Depresive.

Tipologjia e Sheldonit
Tipologjia e Sheldonit ai e bazon tipologjin e vet n karakteristikat
trupore apo komponentt trupore si
jan: endomorfe, mezomorfe, ektomorfe.
Individt te t cilt dominon komponentja endomorfe jan t trash,
pjesa barkore dominon mbi gjoksin, trupin e kan t rrumbullaket dhe t
but, gjymtyrt e holla dhe muskuj t pazhvilluar.
Individt me dominim t komponents mezomorfe i kan muskujt
dhe eshtrat e zhvilluar, kraharorin e gjere, trupin e fort dhe plot energji
fizike
Individi me dominim t komponentes ektomorfe dallohet me muskuj
t pazhvilluar, trup t dobt dhe delikat, sistem nervor dhe shqisa t
zhvilluara.

Ai gjithashtu flet edhe pr disa komponente tjera dhe dallon

temperamentin:
Viscerotronik- e karakterizon nj stabiliteti i prgjithshm, qndrim i
but ndaj njerzve, adhurim i theksuar ndaj ushqimit
Somatotonik -e karakterizon nj aktivitet i theksuar muskulor, fizik,
adhurim nda ushtrimeve fizike, dshira pr gara, dhe agresivitet
cerebrotronik.- shmangja nga aktivitetet, trheqja dhe izolimi, ikja
nga shoqria dhe zhurma, rigjiditet.

Karakteri
Karakteri n psikologji prkufizohet n mnyra t ndryshme, sipas nj
pikpamjeje t psikologve t Evrops prkufizohet si nj grumbull
cilsish t vazhdueshme t cilat i takojn nj individi. Sipas ksaj
pikpamjeje karakteri prkufizohet me personalitetin. Sipas nj
pikpamjeje tjetr karakteri prfshin ato cilsi t personalitetit t cilat
bazohen n ann morale t individit e q shprehin edhe vullnetin e tij. Q
bazohet n parime te caktuara morale, por prfshin edhe vullnetin. Prandaj
nse kto dy komponent jan prezent ather themi se individi ka
karakter te formsuar.
Vlersimi i karakterit behet n baz t zgjedhjeve dhe vendimeve q i merr
individi n rastet kur vendimet e tij ndikojn n mirqenien e t tjerve.
Nj karakter i fort konsiderohet jo vetm posedimi i ans morale por edhe
sa individi ashte energjik, i kembngules, i vendosur dhe i qndrueshm n
vendimet e tij.

Intelegjenca Intelegjenca sht nj proces psikik prmes s cilit qeniet

njerzore mundohen t adaptojn sjelljet e tyr n mnyr q t
prshtaten me ambientin e jashtm.
- Aftsit mendore q i mundsojn individit t prshtatet, t
ndryshoj apo edhe t zgjedh ambientin e vet.
- Aftsia pr t gjykuar, kuptuar edhe rezonuar
- Aftsia pr t kuptuar edhe pr tiu qasur njerzve, objekteve edhe
simboleve
- Aftsa pr t reguar qllimisht, menduar racionalisht dhe pr t iu
qasur ambientit n mnyr efektive
Pra intelegjenca eshte aftesia e individit per te zgjedhur probleme dhe per
tu orientuar ne situate te caktuara

Teoria e Spirmanit- Intelegjenca si aftsia e prgjithshme

George Spearman bazuar n shum hulumtimeve prfundon se rezultatet
n nj test t aftsive mendore jan t varura nga nj faktor i vetm q ka
t bj me aftsin e prgjithshme t individit q ai e quajti faktori G
Spearman gjithashtu besonte se rezultatet n nj test t aftsive mendore
jan t varura edhe nga faktort specifik q ai i quante si faktor S

Pikpamja e Cattell-it mbi intelegjencn Intelegjenca ka t bj me disa

aftsi bazike t individit
Intelegjenca fluide
Aftsia pr menduar n shpejtsi dhe pr kutpuar rrethanat
Aftsia pr t kuptuar raportet ndrnjerzore
Aftsia pr fituar njohuri t reja
Intelegjenca e kristalizuar
Faktet pr botn
T msuarit e shkathsive dhe praktikimi i tyre
P.SH Faktet aritmetike, njohurit pr kuptimin e fjalve, emrat e
kryeqyteteve
Intelegjenca fluide n teste matet prmes:
- Aftisa pr t kuptuar novelat e ndryshme n nj roman
- Aftsia pr t prcaktuar se cili numr vjen pas seris se numrave t
paraqitur
- Aftsia pr identifikuar nj prej 4 subjekteve t ndrlidhur njra me
tjetrn
- Fmijt q punojn mir n nj test t intelegjencs fluide zakonisht
punojn mir edhe n testet tjera t intelegjencs fluide
- Por kjo nuk do t thot se ata mund t punojn mir n nj test t
intelegjencs s kristalizaur

Teoria e prgjitshme mbi intelegjencn

Hoard Gardener propozoi teorin e shumfisht t intelegjencs, dhe
identifkoi 9 tipe t intelegjencs
Tri tipet e para t intelegjencs jan t njohura edhe prej teorive t
mparshme
Intelegjenca Linguistike
Intelegjenca Logjike- Matematikore
Intelegjenca hapsinore

Me cka kan t bjn kto tipe t intelegjencs?

Linguistike aftsin pr t kuptuar fjalt dhe thurrjen e fjalis,
sintaksn e fjalive, dhe aftsin pr prdorur gjuhn n mnyra t
ndryshme
Logjike- Matematikore T kuptuarit e veprimeve midis objekteve dhe
simboleve, t raporteve midis tyre, si dhe aftsin pr zgjedhur probleme
dhe sqaruar ato
Hapsinore kapaciteti pr t prceptuar botn n mnyr t sakt, pr
t performuar transformime vizuale n baz t perceptimeve, aftsia pr
t ri-krijuar eksperiencat vizuale pa prezencn e stimulit t jashtm
Teoria e Gardnerit mbi Intelegjencn e Shumfisht
Gardneri flet edhe 6 lloje t tjera t intelegjencs
- Muzikale
- Trupore Kinestetike
- Interpersonale
- Intrapersonale
- Naturalistike
- Intelegjenca Ekzistencialiste

Me cka kan t bjn kto lloje t intelegjencash

Intrapersonale qasja n ndjenjat tona t mbrendshme, aftsia pr t
kuptuar edhe pr t udhhequr sjelljet tona, aftsia pr t njohur
aspektete e forta dhe t dobta t vetes ton
Naturalistike aftsia pr t kuptuar naturn, bimt, shtazt
Ekzistentialiste ndjeshmria ndaj qshtjeve q kan t bjn me
kuptimin e jets, vdekjes dhe aspketet tjera t qnies njerzore