NSZ

Bu bitirme projesi ile alt kiilik bir yolcu asansrnn

projelendirilmesini,asansrlerin konstrktif zelliklerini, asansrn trl elemanlarnn
seilmesini ve bu elemanlara ait hesap yntemlerini renmeyi amalyorum.
Bylelikle mhendisliin trl disiplinlerini (mukavemet, dinamik, statik vs...)
pekitirmeyi amalyorum.
Tm bunlarn yansra asansrlerin genel yapsn ve onu oluturan
sistemler (kumanda sistemi, tahrik mekanizmas, fren sistemi, tahrik mekanizmas, kar
arlk, elektrik motorlar, emniyet dzeni, dengeleme dzeni, raylar, kabinler vs...)
teorik ve uygulamal bilgi edinmek istiyorum.
Tm bunlar yaparken DIN, ISO, TSE, EC gibi standartlarda bu konu ile
ilgili standartlarda inceleme frsat elde edeceim. Bu ekil de trl standartlar anlama
ve onlar ilerideki almalarmda da kullanabilme baarsn kazanmak istiyorum.
Bu almamda bana bitirme projesi danmanl yapacak olan Sn. Do.
Dr. Sabir HALLOV`a teekkr ederim.

1
 7r6 KLK YOLCU ASANSRNN PROJELENDRLMES

1.Asansrler ve onlarn projelendirilmesi

2.Asansrn genel emas
3.Asansr oluturan sistemler hakknda genel bilgiler (kumanda sistemi, tahrik
mekanizmas, fren sistemi, kar arlk, elektrik motorlar, emniyet dzeni, dengeleme
dzeni, raylar, kabinler vs...)
4.Asansrn hesab
Arlk hesab
Halatn hesab ve seimi
Tahrik ve saptrma kasnaklarnn seimi ve hesab.
5.Asansrn tarik kabiliyetinin kontrol. (Ykl ve bo durumda)
6.Tahrik mekanizmasnn kinematik hesab
evrim orannn tayini
Elektrik motorunun gcnn tayini.
7.Tahrik mekanizmasnn hesab.
8.Fren sisteminin seimi ve hesab.
Sonu
Kaynaklar
Ekler

2
1.ASANSRLER VE ONLARIN SINIFLANDIRILMASI

Dey transport sistemleri, asansrler ve yryen merdivenler olmak zere iki

ana grupta toplanabilir. Asansr yolcularn ve yklerin bir dzeyden baka bir dzeye
tayan sistemlerdir. Asansrleri, ar yk asansrlerinden ve vinlerden ayrmak
gerekir. Asansrler bir kabin veya bir platformdan oluan, klavuz raylar arasnda
hareket eden, iki veya daha fazla durak arasnda insan ve yolcu tayan sistemlerdir. Bu
genel tanm etrafnda 20`den fazla asansr eidi bulunmaktadr. Asansrler 100 yldan
daha uzun bir zaman diliminde insanlara yksek katl binalarda hizmet vermektedir.
Yksek katl binalar var olduklar srece, tesis edilmi bulunan asansrler de baz
yenilemelerle varlklarn devam ettireceklerdir.

A.ASANSRLERN SINIFLANDIRILMASI

Asansr tesislerinin snflandrlmasnda kullanm amac, konstrksiyon ve

tahrik yntemi gibi farkl zellikleri gz nnde bulundurulmaktadr.

n s a n A s a n s r Y k A s a n s r S e r v is A s a n s r M a d e n K u y u s u A s a n s r Y a ta y A s a n s r

S n f 1 S n f 3

S n f 2

A.1.NSAN ASANSR

nsan asansrleri zellikle insanlarn tanmasna ait, kullanma rahatl ve kabin

konforu salam olan asansrlerdir. Bir blm, tekerlikli sandalye ve sedye ile hasta
tayabilecek kabin formunda olmak zere Hasta asansrleri adn alr.TS863
standardna gre insan asansrlerinin snflandrlmas:
Snf 1 Asansr: sadece insan tamak zere tasarlanm asansrdr.
Snf 2 Asansr: esas olarak insan tamak iin tasarlanan, ancak gerektiinde
yk de tayabilen asansrdr.
Snf 1 ve Snf 2 asansrleri kullanm yerlerine gre tipe ayrlmtr:
Konutlarda kullanlan asansrler
Konut d yerlerde kullanlan asansrler
Salk tesislerinde kullanlan asansrler

3
 Snf 3 Tipi Asansr: Salk tesislerinde kullanlmak zere hasta, sedye vb..
tamak iin tasarlanm asansrdr.

A.2. YK ASANSR

Yk asansr daha ok yk tama amal , baz hallerde insan da tayabilen,

baz tiplerinde insanlarn binmesine msaade edilmeyen, nispeten kk hzl, basit
yapl asansrlerdir. Trk Standartlar Enstitsnn Mart 1989 tarihli TS 1108
standard Asansrler-Yk tama iin-Elektrikli kapsamnda incelenmektedir.

A.3.SERVS ASANSR

lk kez 1960`larda elektronik olarak kontrol edilebilen servis asansrleri

kullanlmaya balanlmtr. Maksimum 1500 kg. kadar tama yapabilmektedir. Salk
kurulular ve lokantalarda kullanlan servis asansrlerinin neme ve korozyona kar
dayankl, kolay temizlenebilen hijyenik yapda olmas istenmektedir. Brolar, alveri
merkezleri, bankalar, ktphaneler, hastaneler, oteller, evlerde servis vermektedirler. Bir
insann samayaca bir boyutta olan ve tamburlu bir tahrik sistemi ile alan
asansrdr.

A.4. MADEN KUYUSU ASANSR

Maden kuyusu asansrleri, yerin derinliklerinde elde edilen kmr, maden filizi
gibi maddelerin, dey dorultuda alm olan kuyu boyunca tanarak yeryzne
karlmas amac ile yaplan, ayn zamanda personelin de tand byk tama
kapasiteli, yksek hzl sade ve dzenli asansrlerdir. Maden kuyusu tama tesisleri
veya Koepe-Mekanizmas gibi adlar verilen sistemler, genel asansr tanm ve
standartlar dnda tutulmutur.

A.5. YATAY ASANSR

Yatay asansrler hava alanlarnda, hastane ve niversite komplekslerinde 30 yl

akn sredir kullanm imkan bulan ve otomatik insan tama (Automated People
Movers) olarak da isimlendirilen insan tama sistemleridir. Ksaca APM olarak bilinen
yatay asansrler, rayl yollar zerine monte edilmi, tek ve ya birka tama biriminden

4
oluan otomatik srcsz tama sistemleridir. Bu sistemler yksek kaliteli servise ve
saatte 2000 ila 25000 yolcu tama kapasitesine sahiptirler.

B-KONSTRKSYON VE TAHRK YNTEMNE GRE

SINIFLANDIRILMASI

H a la t l P a te rn o s te r H id r o lik K r e m a y e r li v e V id a l E im li ( t r m a n a n )

T a m b u r lu T a h r ik k a s n a k l D ir e k t n d ir e k t

R e d k t r l R e d k t rs z M e rk e z d e n Yandan

B.1. HALATLI ASANSR

Konvansiyonel asansr tesisleridir. Katlar arasndaki insan ve yk tamacl

halatl donanmlar ile salanmaktadr. Ksa mesafeli ve dk kapasiteli tesislerde
(servis asansr gibi) tamburlu vin mekanizmasndan yararlanlr. Tama
yksekliinin artt binalarda ise srtnme bandan yararlanan tahrik kasnakl
sistemler kullanlmaktadr. Deiik tama kapasitelerinde almaya imkan veren halatl
sistemler de 2 m/s altndaki alma hzlarnda redktrl (sonsuz vida ve ya planet
mekanizmas) alternatif akm motorlu; stndeki alma hzlarnda ise redktrsz
doru akm motorlu dizaynlar kullanlmaktadr.
Redktrl asansrler, asansr tahrik grubunda AC motor ve redktr
bulunmaktadr. Bylece kabin hz, genelde bir sonsuz vida mekanizmas ile ayarlanr.
Bu tip asansrler, 10 kg`dan 14000 kg` a kadar kapasitelerde; 0.125 m/s`den 2.0 m/s`ye
kadar hzlarda kullanlr. Dili mekanizmal asansrler 10-12 katl ofis binalarnda ve 25
katn altnda bulunan apartmanlarda kullanlr.
Redktrsz asansrler, 1903 ylnda ilk defa Newyork`da Beover binasnda
tesis edilen bu asansr, genellikle yksek katl binalardaki yksek hzl asansrlerdir. Bu
asansrlerin hz 2 m/s`den fazladr. Dili arksz tahrik asansr byk hacimli ve devir
says dk olan DC motordan oluur. Asansr bir stator ve kontrol nitesi tarafndan
idare edilir.

5
 B.2. PATERNOSTER (SREKL ALIAN) ASANSRLER

Birbirine arka arkaya bal kabinleri srekli hareket halinde iken binilip/inilerek
kullanlan asansr tesisidir. Bina katlarnda kaplarn bulunmad paternosterlerde;
kabinler 1 ve ya 2 kiilik olup 4 m. 4,5 m. aralklarla klavuzlar iine alnm lamelli
zincirlere baldr. k ve ini taraf kabinleri katlardan yan yana geerler. Hz en fazla
0,3 m/s`dir. Kopma halinde kabinlerin dmesi bahis konusu deildir. Paternosterler,
katlar aras trafiin youn ve srekli olduu, devlet daireleri, idare binalar, endstri
kurulular gibi yerlerde stnlk gstermitir. 60 m. ykseklie kadar yaplabilirler.
Tama kapasiteleri ortalama saatte 500 kiidir. Gnmzde yerini grup kontroll
asansr sistemleri almtr.

B.3. HDROLK ASANSRLER

Tahrik yeteneinin hidrolik pompa nitesi tarafndan saland asansr

dizayndr. Hidrolik yann bir pompa ile kaldrma pistonlarna iletildii ve kabinin
direkt ve ya indirekt olarak pistonlar ile hareket ettirildii sistemlerdir. Kaldrma
yksekliini arttrmak iin palangal donanm da uygulanmaktadr. Yksek tama
mesafelerinde sadece indirekt sistemler kullanlabilir. ndirekt sistemlerde kabin hz
silindir hznn iki kat olduu iin yksek hzlarda indirekt sistemler daha avantajldr.
Kaldrma kapasiteleri 20 tona kadar arttrlabilir.
Hidrolik asansrler hem yolcu hem de yk tamak iin kullanlrlar. Bu tip
asansrler, 2 ila 6 kat ykseklikte, 0,125 m/s`den 1 m/s hzlarda alrlar. Tek silindirli
hidrolik asansrler ile 1000 kg-10000 kg ykler, ift silindirli hidrolik asansrler ile
10000 kg-90000 kg ykler tanabilir. Hidrolik asansrler dk katl binalarda
kullanlabilir, fakat insan tamaclndan daha ok yk tanmasnda kullanlrlar.

B.5. EML (TIRMANAN) ASANSR

nsan ve yk tanmasnda kullanlacak asansrlerin 90 dereceden farl konumda

altrld asansr tesisleridir. Eimli binalarda, ak alanda dik yamalarda kullanlan
eimli asansrlerde konvansiyonel asansrlere oranla daha fazla alan ve zel donanm

6
gerekmektedir. 7o eimi aan yerlerde ayaktaki yolcularn kalk/duru hareketlerinden
etkilendiinden hz snrldr.

2-ASANSRN GENEL YAPISI

Yaygn olarak binalarda tesis edilen halatla tahrik edilen asansrlerin genel
blmleri ile kullanlan makine paralar ile ekilde gsterilmitir. Belli balca
blmleri ise unlardr:

Asansr Kuyusu (Boluu) Makine Dairesi

Kabin Kat Kaplar
Klavuz Raylar Kar Arlk
Ask Eleman (Tel halat) Hz Reglatr
Son Kat alteri Parat Dzeni
Asansr Makinesi Tamponlar
Paten Kumanda Dzeni
Elektrik Donanm

7
8
 Asansr tesisine ait blmler
3-ASANSR OLUTURAN SSTEMLER HAKKINDA GENEL
BLGLER

3.1.Asansr Kuyusu (Boluu)

Asansr kuyusu asansr hz ve kabin boyutlarna gre dizayn edilen ve kabin

ile kar arln dey dorultu boyunca iinde hareket ettii, etraf yanmaya kar
dayankl duvarlarla evrilmi olan boluktur. Kabinin en son duraklarda bulunma
durumuna gre, stte ve altta belirli miktarlarda emniyet boluklar vardr. st bolua
baca, alt bolua kuyu ad verilebilir. Asansr boluu duvarlar tabandan tavana kadar
tula, beton perde, elik konstrksiyon ile yaplm olmaldr. Kuyu duvar malzemesi
olarak ahap malzeme kesinlikle kullanlmamaldr. ki veya daha fazla kabin ayn kuyu
iinde altrlacaksa, iki kabin arasna koruyucu bir paravan konulmaldr.

3.2.Makine Dairesi

Asansr makinesi ve kumanda tablosunun, ana alter, hz reglatr ve saptrma

makarasn da bulunduu kapal mekana makine dairesi denir. Makine dairesi, ok kez
asansr boluu stnde olduu gibi, altta veya yanda da yaplabilir. Makine dairesi d
etkenlerden korunmu, rutubetsiz, yeterli aydnlkta (en az 200 lks), gei yolu ve
kaplarn en az 1.8 metre yksekliinde ve 0,6 metre geniliinde olduu, iyice
havalandrlm, ortam scakl 5C ila 40C olmal ve amayan kapal mekan
olmaldr. Binann kullanm zelliine ve makine dairesinin konumuna gre ses ve
titreimli absorbe edici ekilde dizayn edilmelidir. Makine dairesinin bir kaps veya
kapa bulunmal ve kilitli olarak durmaldr. Makine dairesi demesinde, zemin
mukavemeti 350 daN/m2 olacak ekilde tayc eleman olarak elik konstrksiyon veya
betonarme kullanlmaldr. .
Montaj ve bakmn kolaylkla yaplabilmesi iin asansr vinci ve kumanda
tablosunun nnde minimum 0.7 m boluk braklmaldr. Motor dairesi iinde bulunan
koyu kapaklar makine dairesine doru tamamen alabilmeli ve aldktan sonra sabit
tutturulmaldr. Merdivenler dorudan doruya makine dairesine ulamal, ara
mekanlardan geilmelidir. Makine dairesine bir kapaktan giriliyorsa, kapak bir insann

9
kolaylkla geebilecei boyutlarda (en az 0,8 m x 0,8 m) olmaldr. Merdivenler yatay
ile 70 ila 76 aras oluturacak ekilde ve st ucuna bitiik olan, kolayca ulaabilecek
tutamaklardan olumaldr.

Tablo 1 - Makine Dairesine Ait Boyutlar (mm)

Kabi Kuyu Kabin Makine Dairesi
Kabin Boyutlar Kuyu
n Boyutlar Girileri Boyutlar
Cw Cd Ch Ww Wd Ew Eh Ph Sh Ram Rw Rd Rh
Yk
2

400 110 950 220 180 160 800 200 150 400 7,5 220 320 230
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
630 110 140 220 180 210 800 200 170 420 15 250 370 260
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
800 135 140 220 190 230 800 200 170 420 15 250 370 260
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
1000 160 140 230 240 230 110 210 180 420 20 320 490 270
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
1250 195 140 230 260 230 110 210 190 440 22 320 490 270
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
1600 195 175 230 260 260 110 210 190 440 25 320 550 280
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Aydnlatma tesisat, elektrik motor besleme hattndan ayr olmaldr. Asansr

makinesinin normal almasn temin etmek iin makine dairesi doal veya mekanik
olarak havalandrlmaldr.

3.2.Kabin

Asansr kabini yk ve insanlarn katlar arasnda tanmasnda kullanlan elik

profil iskeleti ile ask halatlarna bal, kapl veya kapsz olabilen elik
konstrksiyonlardr. Kabinler elik bir zemin ve tayc bir iskeletten meydana getirilir.
Kabin iskeleti yan duvarlar ve tavanla kaplanarak kapal bir hacim yaratlr. Kabinler
asansr trafik durumuna ve tadklar yk miktar ve cinsine gre ekillendirilir. Kabin,
duvar ve tavan kalnl en az 2 mm satan olmal eni ve boyu arasnda en az 0,5 oran

10
bulunmaldr. Kabin malzemesi olarak farkl malzemeler kullanlabilir ancak aranacak
temel nitelik salamlk ve kolayca tutumamaldr. Korumal camlarn kalnl en az 4
mm, telli camlarn kalnl ise en az 6 mm olmaldr.

Kabin konstrksiyonlar

Asansr kabinleri kapl ve kapsz olmak zere iki tarzda bulunabilir. Kabin
kapsnn bulunmamas halinde giri ynndeki kuyu duvarnn sval ve przsz
olmaldr. Taban alan, fazla yklenmemesi iin, tanan insan saysna gre stten
snrlandrlmtr. Otomatik kumandal asansrlerde, kabin iinde kat kumanda, alarm
ve durdurma dmeleri takm, yada vatmanl asansrlerde kumanda kolu vardr.
Otomatik kaplarda kabin iinde kat gstergesi de bulunur. Klavuz raylara 4 noktada
dayanan kayc elemanlar, yada lastik rulolar kabinin dtan alt ve st blmlerine
konulur. Asansr parat dzeni kabinin st, yada alt kirilerine yerletirilir.
Basit yk ve inaat asansrlerinde, kabin yerine yk platformu uygulanr.
nsan tayan asansrlerde kabin iinde estetik ve konfora zen gsterilir. Hasta tayan
asansrn kabini, sedye arabas ve srcsn alacak lde derin yaplr.

3.4.PATENLER

11
 Kabin ve kar arlk ayr ayr klavuz rayna patenler ile alt ve st
ksmlarndan klavuzlanmaktadr. Klavuzlama yapan patenler kayan paten, dnel
paten, tekerlekli paten olarak ksma ayrlr.
Kayan patenler, 2 m/s altdaki orta ve dk hzda alan asansrlerde
kullanlmaktadr. Kayma sresi kabin hareketine ilave bir kuvvet yaratabilmekte ve
klavuz raylara sabit basn uygulamaktadr. Papularn gvdesi dkme demirden,
tampon blgesi neoplan veya benzeri zellikte plastik esasl malzemeden yaplr.
Dner patenler, yksek hzl asansrlerde tercih edilmektedir. Ancak yumuak
bir kullanm ve srtnme kayplarnn azaltlmas nedeniyle gten kazan salamas
nedeniyle orta hzl asansrlerde de kullanlmaktadr.
Tekerlekli patenler, klavuz raylara srekli temas halinde bulunan adet kendi
etrafnda dnebilen ve rulmanl yatakl tekerlekten olumaktadr. Tekerlekler, plastik
veya poliretandan imal edildiinden titreimler olduka azaltlmtr ve sessiz alma,
dk srtnme saladklarndan tercih edilmektedir. Tekerlekli patenlerin bulunduu
klavuz raylar yalanmam olarak bulunmaldr.

3.5.Klavuz Raylar

Klavuz raylar asansr tesisinde kabini ve kar arl dey hareketlerde ayr
ayr klavuzlamak ve yatay hareketlerini minimuma indirmek, parat tertibatnn
almas durumunda kabini durdurmak maksadyla kullanlr. Kabin ve kar arln
dey dorultularn korur, dnmesini engeller. Ayn zamanda, parat dzeninin kabini
tutmak iin kullanaca elemanlar raylardr. Genellikle souk ekme elik T-profilleri
kullanlr. Kar arlk iin, gergin yuvarlak profili elik ubuktan, yada kebentten
yaplabilir. Asansr klavuz raylar ve balama pabular TS 4789 (4/1986) da ele
alnmtr.
Kabin ve kar arlk en azndan iki rijit elik klavuz ray tarafndan
klavuzlanmaldr. Bu raylar ekme gerilmesi 370 N/mm 2 arasnda olan yap
eliklerinden imal edilir. Klavuz raynn yzey sertlii 3.2 mm<Ra<6.3 mm arasndadr.
Klavuz raylar ISO/A55, DIN 15311 veya TS 4789 standartlarna uygun olarak
tablo2`da verilen malzemelerden imal edilmektedir.
Tablo 2 - Ray malzemeleri
Ray Standard Souk ekilmi lenmi

12
 ISO 7465 FE360 B FE 430 B
DIN 15311 ST 37-2 ST44-2
BS 5655/9 4360/40A 4360/43A
ANSI A17-1 ASFM-A36
UNI 7465 FE 360 B FE 430 B
AFNOR 82/251 E 24-A E28-2

Klavuz raylarn dik ve aralarndaki mesafenin btn uzunluklar boyunca sabit

olmas nemlidir. Ayrca klavuz raylarnn flanlarnn arka ksmlar balant levhas
iin dz bir sath oluturacak ekilde ilenmitir. Balant levhas klavuz raylarn u
ksmndan en az 4 cvata ile tespit edilmeli ve kalnl klavuz ray kalnl kadar
alnmaldr.
Klavuz ray en alt uta kuyu iinde desteklenmeli ve btn bir ray boyunca
destekler belli aralklarla yerletirilmelidir. Destekler balantlar ve destek duvarlar
yatay kuvvetleri dengeleyecek dzeyde olmaldr.
ISO 7465 standardnda verilen ekilmi ve ilenmi rayn teknik lleri ve
fiziksel zellikleri aadaki tablo 3 ve 4`de verilmitir.

Tablo 3 - Klavuz ray lleri

Ray tipi B h K N c G f m1 m2 t1 t2 d
T 45/A 45.0 45.0 5.00 - - * - 2 1.95 2.5 2 9
T 50/A 50.0 50.0 5.00 - - * - 2 1.95 2.5 2 9
T 70-2/A 70.0 70.0 8.00 - - ** - 3 2.95 3.5 3 13
T 70-1/A 70.0 65.0 9.00 34.0 6.0 *** - 3 2.95 3.5 3 13

13
T 70/3/B 70.0 49.2 15.8 25.4 9.5 7.9 9.5 3 2.95 3.5 3 13
8
T 75-3/A 75.0 62.0 10.0 30.0 8.0 *** - 3 2.95 3.5 3 13
*
T 75-3/B 75.0 62.0 10.0 30.0 8.0 7.0 9.0 3 2.95 3.5 3 13
0
T 82/A 82.5 65.3 9.00 25.4 7.5 6.0 8.3 3 2.95 3.5 3 13
T 89/A 89.0 62.0 15.8 33.4 10.0 7.9 11.1 6.4 6.37 7.14 6.35 13
8
T 89/B 89.0 62.0 15.8 33.4 9.5 7.9 11.1 6.4 6.37 7.14 6.35 13
8
T 90/A 90.0 75.0 16.0 42.0 10.0 8.0 10.0 6.4 6.37 7.14 6.35 13
T 90/B 90.0 75.0 16.0 42.0 10.0 8.0 10.0 6.4 6.37 7.14 6.35 13
T 125/B 125.0 82.0 16.0 42.0 10.0 9.0 12.0 6.4 6.37 7.14 6.35 17
T 127- 127.0 88.9 15.8 44.5 9.5 7.9 11.1 6.4 6.37 7.14 6.35 17
1/B 8
T 127- 127.0 88.9 15.8 50.8 9.5 12.7 15.9 6.4 6.37 7.14 6.35 17
2/B 8
T 140- 140.0 108. 19.0 50.8 12.7 12.7 15.9 6.4 6.37 7.14 6.35 21.5
1/B 0 0
T 140- 139.7 101. 28.6 50.8 19.0 14.3 17.0 6.4 6.37 7.14 6.35 21.5
2/B 6 0
T 140- 139.7 127. 31.7 57.1 25.4 17.5 25.4 6.4 6.37 7.14 6.35 21.5
3/B 0 0
*p=5 mm; **p= 8 mm, p=7 mm; **** p= 7,5 mm
A: souk ekilmi klavuz ray B: ilenmi klavuz ray
Tablo 4 - Klavuz ray fiziksel deerleri
Ray tipi S q Jx Wx ix Jy Wy iy Y
102mm kg/m 104mm 103mm mm 104mm 103mm mm Mm
2 4 3 4 3

T 45/A 4.25 3.34 8.08 2.53 13.8 3.84 1.71 9.5 13.1
T 50/A 4.75 3.73 11.24 3.15 15.4 5.25 2.10 10.5 14.3
T 70-2/A 10.52 8.26 47.43 9.63 21.2 23.13 6.61 14.8 20.2
T 70-1/A 9.51 7.47 41.30 9.24 20.9 18.65 5.35 14.0 20.4
T 70/3/B 11.54 9.30 27.50 8.52 15.2 25.80 7.54 15.0 17.3
T 75-3/A 10.99 8.63 40.35 9.29 19.2 26.49 7.06 15.5 18.6
T 75-3/B 10.99 8.63 40.35 9.29 19.2 26.49 7.06 15.5 18.6
T 82/A 10.9 8.55 49.40 10.2 21.3 30.50 7.40 13.2 19.8

14
T 89/A 15.7 12.3 59.52 14.25 19.5 52.40 11.80 18.3 20.2

T 89/B 15.70 12.30 59.60 14.50 19.5 52.50 11.80 18.3 20.7

T 90/A 17.25 13.55 102.00 20.87 24.3 52.60 11.80 17.5 21.6

T 90/B 17.25 13.55 102.00 20.87 24.3 52.60 11.80 17.5 21.6

T 125/B 22.83 17.90 151.00 26.20 25.7 159.00 25.40 26.4 24.3

T 127-1/B 22.64 17.77 186.20 30.40 28.6 148.00 23.40 25.6 27.5

T 127-2/B 28.63 22.48 198.40 30.90 26.3 230.00 36.20 28.3 24.6

T 140-1/B 35.20 27.60 404.00 53.40 33.9 310.00 44.30 29.7 32.4

T 140-2/B 43.22 32.70 452.00 67.50 32.5 365.00 52.30 29.2 34.8
T 140-3/B 57.35 47.60 946.00 114.00 40.6 488.00 70.00 29.2 44.2

A: souk ekilmi klavuz ray B: ilenmi klavuz ray

3.6.Kar Arlk

Kabin arln ve tam ykn de 0,4 yada 0,5ini karlayacak deerde seilir.
Kolay tanabilmesi ve miktar ayarlanmas bakmndan birbiriyle balanabilecek dkme
demir paralar halinde yaplr. Kar arlk elik bir ereve yardmc arlklar ve elik
ereveye tutturulmu ynlendirme elemanlarndan olumaktadr. Yardmc arlklar
genellikle dkme demirden veya elik levhalardan imal edilebilir.

3.7.Ask Eleman

15
 Asansrlerde genellikle yk tayc elemanlar elik tel halatlardr. TS 1918/7
veya DIN 3058 Seale tipi halatlar asansrde yaygn olarak kullanlmaktadr. nsan
tayan asansrlerde en az iki halat kullanlmal ve halat ap 8 mmden az olmamaldr.
elik tel halatlar, zamanla eskimekle beraber, ani olarak kopmaya, kar gvenli
elemanlardr. Periyodik muayenelerle, kullanlamayacak duruma gelip gelmedikleri test
uygulanarak anlalr. letme mrleri, asansrlerde artlara gre deiik olarak 5-15
yl kadardr.

3.8.Hz Reglatr

Hz reglatr, asansr ini hz, nominal deerini %25 kadar at taktirde,

parat tertibatn harekete geirerek, parat frenini etkiler ve motor cereyann keser.
Hz reglatr asansr boluunun st tarafnda, makine dairesinde bulunur. Reglatr
halatnn kabinin hareketini, reglatr kasnana iletir. Ar hz halinde sktrlan bu
halat parat mekanizmasn harekete geirir. Hz reglatrleri genellikle hz
snrlayc olarak grev yaparlar. Ancak hz dzenleyen hz reglatr eitleri de
yaplmtr.
Elektrikli asansrlerin kabin hzna bal reglatr altrma hz aralklar tablo
5`de verilmitir.

Tablo 5 - Reglatr alma hzlar [m/s]

Kabin hz Reglatr altrma hz Reglatr hz
0,25 0,30 0,60
0,38 0,44 0,60
0,50 0,57 0,85
0,75 0,86 1,00
1,00 1,15 1,40
1,50 1,62 2,00
2,50 2,87 3,15
3,50 4,00 4,25

Hz reglatrleri yaplar bakmndan iki farkl eitte asansr tesislerinde

kullanlmaktadr.
- Sarkal reglatr
- Savrulma arlkl reglatr

16
 3.8.1.Sarkal Reglatr

Sarkal reglatr, 0.8 m/s den az kabin hzlarnda kullanlan, basit ve ift
sarkal reglatrlerdir. ift sarkal reglatrlerde manivela makaras, poligon diski
zerinden, skm durumdaki ekme yay vastasyla hareket etmektedir. Poligon diski
yavalatma diski ve halat diski dizayn olarak birbirine baldr.

3.8.2.Savrulma Arlkl Hz Reglatr

Savrulma arlkl hz reglatr, 1 m/s kabin hzlarnn ald yerlerde

kullanlr. Sarkal reglatrlerden farkl olarak, hareket hznn poligon diskinin bir
kenarnn her gemesinde kontrol yerine, reglatrn devir saysna bal olan
savrulma arlklarnn ayrlmasyla hz kontrol yaplmaktadr.

3.9.Son Kat alteri

Son kat alterleri kabin en alt ve en st durumlarn snrlar, kabine tespit

edilirler veya makine dairesi zeminine yerletirilirler ve kabin tarafndan altrlrlar.
Birinci hal genellikle yksek hzl asansrlerde, ikinci hal ise dk hzl asansrlerde
kullanlr. Son kat alterlerinin gerek kontrol devresini gerekse motor ana devresini
kesen tipleri vardr.

3.10.Parat Tertibat

Halat kopmas veya ini hznn ar derecede artmas halinde, asansr klavuz
raylar zerinde frenleyerek durdurur. Kabinin st veya alt kirilerine yerletirilir.
Elektrikli, hidrolik veya pnmatik sistemler gvenli olmadndan mekanik olarak
alrlar. Ani frenleyerek ksa mesafede durdurma, atalet kuvvetleri yznden gerek
insan, gerekse tayc elemanlar zerinde zararl etki yapacandan, yumuatc ve

17
kaydrc parat freni uygulanr. 0,85 m/s asansr hzna kadar kullanlan sert fren
etkilerinden baka, klavuz raylar da zedeleyebilirler.
Bunlardan, tutma mesafesi 1-2 cm olan parat dzeni sakncalarndan dolay
nemini yitirmitir. Tm asansr kabin ve platformlar iin reglatr yardmcl ile
birlikte konulmas zorunlu olan parat dzeni, kar arlk iin de zel bir halde
gereklidir. kar arln hareket alan altnda, insanlarn bulunduu, konut, bro,
toplant salonlar gibi yerler varsa kar arlk da parat dzeni ile donatlmaldr.
Kabinin aa ynde hareketi srasnda normal hznn 1,4 katn amas,
halatlarn kopmas veya halatlardan birinin fazla uzamas halinde, kabin parat tertibat
vastasyla klavuz raylara tespit edilir. Bu tertibat kabinin altna veya stne
yerletirilir. Bu srada motor ve fren ebekeden ayrlr. Parat tertibatnn kabin hzna
bal olarak kullanlan balca iki tr vardr.

Ani Olarak Etki Eden Parat Tertibat

Kademeli Olarak Etki Eden Parat Tertibat (Mekanizmas)

3.11.Ani Olarak Etki Eden Parat Tertibat

Bu tip parat tertibat 1 m/s`lik kabin hzlarna kadar kullanlr. Kabini

durdurma mesafesi kk olduundan kabin ve klavuz raylar ar zorlanr. Daha byk
hzlarda parat tertibat alt zaman yolcular ok etkisi altnda kalacandan, bu tip
parat tertibat tercih edilmez. Ani etki eden parat tertibatlar (a) trtll tipi (b)
masuralar tipi (c) keli tipi olmak zere deiik tiptedir.
Trtll tipi parat dzeni, parat tertibat testere dili kamlarla tutturulmutur.
Bunlar kabinin her iki tarafna klavuz raylar sktracak tarzda yerletirilmitir. Bunlar
aralarnda mekanik olarak temastadrlar. Manivela koluna bal bulunan ve reglatr
halat ad verilen elik halat ekirdei zaman kamlar klavuz ray sktrarak kabinin
durmasn salarlar.
Masural tip parat dzeni, sertletirilmi bir elik silindir gittike daralan
eneye girer ve bylece klavuz rayn karsnda kendi sraya giren bir tampon levha

18
oluturur. Bu tip parat dzeni genellikle dk hzlarda alan ar yk
asansrlerinde tercih edilir.
Keli tip parat dzeni, elik eneler eimli dkme demir bloklara
yerletirilmitir. enelerin klavuz rayla birlemesi annda bir takoz hareketi meydana
gelir ve parat dzeni kilitlenir.
Parat halatnn dier ucu hz kontrol tertibat ve yardmc bir kasnaktan
geirilerek kar arla tespit edilir. Bu durumda tayc halatn kopmas veya anormal
ekilde uzamas parat halatnn gerilmesine neden olacandan parat tertibatn
harekete geirir. Dier taraftan kabin hz, normal hznn %25 at zaman parat
tertibatnn almas istenmektedir. Bu durumda kabin aa yndeki hareketine devam
edeceinden parat halat gerilerek parat tertibatn altrr. Parat tertibat
tarafndan durdurulan kabin, klavuz raylarndan, motor miline bal bir kasna
dndrmek suretiyle serbest hale getirilir. Bundan sonra zedelenen klavuz raylar
dzeltmek gerekir.

3.12.Kademeli Olarak Etki Eden Parat Tertibat

Hz 1 m/s den byk olan modern asansrlerde genellikle bu tip parat

kullanlr. Kademeli olarak etki eden parat tertibatnda klavuz raylara uygulanan
durdurucu kuvvet kademeli olarak bydnden kabin gerek klavuz raylara gerekse
yolculara bir zarar vermeksizin darbesiz olarak durur. Bu tip parat tertibat halat
kopma esasna gre alabilir, fakat daha ok kullanlan metot bu tertibatn almasn
hz kontrol cihazna bal klmaktr.
Basma yaylar bulunan kaymal parat tertibatnda frenleme kuvveti, serbest
dmeye geen kabinin emniyetle durmasn salamaktadr. zme tesisatl kaymal
gvenlik tertibat hz 6 m/s az olan asansrlerde kullanlmaktadr. Parat tertibat
sadece aa doru ve srtnme katsays 0,1 deerindedir.

3.14.Tamponlar

Arza yznden en alt durakta durmayp yoluna devam eden kabin ve kar
arln zemine arpn yumuatmak zere, asansr hzna gre, elastik, yay veya

19
hidrolik elemanlar kullanlr. Asansr tesislerinde kabinin kar arln altna ayr ayr
yerletirilen tamponlar snfta ele alnmaktadr.
Elastik tampon
Yayl tampon
Hidrolik tampon
Elastik tamponlar, elastik dayanak olarak lastik yayl tamponlar gibi tasarmlar
standartlarda belirtilmitir. Bu dayanaklar dorudan sabit kaideye, temele veya kabin ve
kar arla monte edilebilir.
Yayl tamponlar, kabin hzlar 1.25 m/s den daha yksek hzlarda alan asansr
tesislerinde hareket yolunun snrlandrlmas iin kullanlmaktadr. Hidrolik tampon
tasarmnda genelde asansrlerin hem kabinleri hem de kar arlklar iin ayn
konstrksiyonlar uygulanmaktadr.

3.15.Elektrik Donanm

Makine dairesinde, bir tablo zerinde ana alter ve sigortalar bulunur. Elektrik
motorunun altrlmas, otomatik frenin gevetilmesi, aydnlatma, emniyet ve
kumanda dzenleri iin eitli devreler dzenlenir. Kumanda devrelerinde ve kabinde
250 voltun zerinde gerilim bulunmamaldr. Btn metal elemanlar ayr ayr
topraklanr. Raylar topraklama iletkeni olarak kullanlamaz.
3.16.Kumanda Dzeni

Asansrlerin kolay, rahat, dzenli ve gvenli bir ekilde kullanlmalar iin

kumanda sistemleri gerekletirilir. Eskiden, basit yapl, hz az asansrlerde basit,
halat aracl ile uygulanan kumanda dzeni yeterli idi.
Basma dmeli kumanda, rleler ve alterler aracl ile istenen hareketi yerine
getirir. Kk ocuklar dnda herkes tarafndan kullanlabilir. Basma yerine, manyetik
veya elektronik yoldan dokunmak ile grev yapan dmeler de vardr. Dmeli
kumanda, kabinin dndan ve iinden verilmesi bakmndan i ve d kumanda
olarak ikiye ayrlr. Kk yk asansrleri sadece d kumandaldr. Genellikle i ve d
kumanda sistemleri birlikte uygulanr ve i kumandaya ncelik gzetilir. Kabin zemin
konta olan asansrlerde, kabine insan girmesi ile, d kumanda tamamen kesilir.

20
brlerinde rleler aracl ile, i kumandaya 2-5 saniye zaman gzetilmitir.
kumanda verilmise bu zaman sonunda asansr d kumandaya uyarak hareket eder.
Asansr fonksiyonlarna etkisi ynnden, dmeli kumanda eitleri: basit
kumanda, toplamal kumanda, grup kumanda dr. Basit kumanda, bir asansrn
ald hareket kumandalarn tek tek ve arka arkaya yerine getirilmesini gerekletiren
dzendir. Toplamal kumanda, i ve d kumandalar kaydedip toplayan; asansr gidi
ynne ve srasna gre yerine getiren dzendir. Bu sistem, basit kumandaya gre, bir
asansrn almasnda zaman kazanmak, bo hareketleri azaltmak, daha az elektrik
enerjisi sarf ve trafik akmn artrmak gibi stnlkler gsterir. Grup kumanda,
toplamal kumanda zelliindeki bir ok asansrn, bir arada, ayn d kumandalarla,
en uygun ve ekonomik ekilde altrlmasn salayan dzendir.

3.17.Asansr Tahrik Grubu Elemanlar

Halat donanml asansrler, zerinde halat sarlm olan kasnan kar arlk ile
dengelenmi kabinleri hareket ettirmesi prensibiyle alrlar. Mekanik donanm olarak
srtnmeli tahrik mekanizmas dnda asansr tahrik grubunda, fren donanm, redktr
olarak bir sonsuz vida mekanizmas, kabin ve kar arln zerinde alt klavuz
raylar, tehlike annda devreye giren parat dzenleri ve tamponlar ile kap ama-
kapama mekanizmalar bulunmaktadr.
Asansr makineleri mekanizmasz ve mekanizmal olarak iki ana gruba ayrlr.
Mekanizmasz makineler esas olarak ok dk devirli (70.150 d/dak) bir doru akm
motoru, fren ve tahrik kasnandan oluur. Bunlar 2.0 m/s lik hzlarn zerindeki
asansrlerde kullanlr. Mekanizmal makineler ise motor, fren, sonsuz vida
mekanizmas ve tahrik kasna ve tamburdan oluur. Bu tip makineler dk hzlarda
(2.0 m/s ye kadar) kullanlr. Tahrik, fazl alternatif akm motorlar veya yksek
devirli doru akm motorlar ile salanr. Kk kapasiteli asansrlerde srtnme etkili
disklerin de kullanld grlmektedir.
Asansr makinesi veya vincinden baka bir asansr tesisini meydana getiren
balca mekanik elemanlar unlardr: Kabin, kar arlk, saptrma kasnaklar, tayc
halatlar, dengeleme halat veya zincirleri, klavuz raylar, parat dzeni, hz reglatr,
tamponlar, kap mekanizmalar vb. Elektrik motorundan ald hareketi istenilen alma
hzna dntren ilk eleman sonsuz vida mekanizmasdr.

21
 Srtnmeli tahrik prensibine gre alan tahrik grubu, kaldrma yksekliinden
bamsz olmas nedeniyle yaygn kullanm salanmtr. Asansr tahrik grubu gibi
kaldrma makinelerinin tasarmnda srtnmeli tahrik mekanizmalarndan faydalanlr.
Sessiz almas ve byk yer kaplamamas asansr tahrik grubu olarak kullanmlarn
yaygnlatrmtr. Srtnmeli tahrik grubunun elemanlar:
a) asenkron elektrik motoru
b) elastik kaplin
c) dili kutusu (sonsuz vida mekanizmas)
d) tahrik kasna (ask halatlar ile) dr.

3.18. Asansr Dizayn Parametreleri

Srtnmeli tahrikli asansrlerde kabin ve kar arlklarn bal olduu elik tel
halat ile kasnak arasndaki srtnme etkisinden yararlanlarak hareket salanr. Asansr
tesislerinde tahrik kasnaklar sahip olduklar avantajlar nedeniyle tercih edilirler.
1.Kasnak boyutu tama yksekliinden bamszdr.
2.Boyutlar daha kk olabildiinden konstrksiyon daha hafiftir.
3.Kabinin veya kar arln herhangi bir nedenle hareketsiz kalmas
durumunda halat kollarnda ar bir yklenme veya boalma grlmez.
4.Halat says ok miktarda alnabildiinden yksek emniyeti salamak ve
kk kasnak ap kullanmak mmkndr.

Asansrlerin balca teknik parametreleri Q ykne (kg) ve nominal hza V

(m/s) gre deerlendirilir. Asansr tahrik grubunun elemanlar bu parametrelere gre
hesaplanr ve seilir. Nominal hzlarn seiminde R5 (Renard 5) serisinden, ykler iin
R10 serisinden faydalanlr. Kabin hzlar tablo 6`da kabin anma ykleri ve platform
alanlar tablodan alnabilir.
Tablo 6 - Asansr kabin hzlar
Hzlar V [m/s]
(R5 serisinden) 0.25; 0.40; 0.63; 1.00; 1.60; 2.50; 4.00; 6.00
(R10 serisinden) 2.00; 3.15; 5.00
R5= 10 1.6 ; R10= 10 1.25
5 10

22
 Tablo 7 - Kabin anma ykleri ve platform alanlar
Kabin Net Platform Alan Kabin Net Platform Alan
A17 EN81 EN81 A17 EN81 EN81
Yk 2 Yk
[m ] [m2] [adet] 2
[m ] [m2] [adet]
[kg] [kg]
100 0.30 0.40 1 800 2.02 2.00 10
160 0.47 0.45 2 1000 2.40 2.40 13
250 0.71 0.75 3 1250 2.90 2.90 16
315 0.88 0.95 4 1600 3.56 3.56 21
450 1.22 1.30 6 2000 4.20 4.20 26
630 1.64 1.66 8 2500 5.00 5.00 33
EN81 standardndan 2500 kg zerindeki her 100 kg yk iin kabin alanna 0,16
m2 ve A17.1 kodu ise 0.15m2 ilave edilecei not edilmitir. Tek bir yolcu arl iin
EN81 standard 75 kg alnmas tavsiye edilmitir.

3.19.Tahrik Grubu Elemanlar Ve Yaplar

3.19.1.Asenkron Elektrik Motoru

Srtnmeli tahrik grubunda genellikle alternatif akml asenkron elektrik motoru

kullanlmaktadr. Motor seimi, tesisin bulunduu yerdeki ebeke ceryanna, motor
devir saysna, moment karakteristiine ve kaldrma hzna baldr. Genellikle devir
says 750, 1000 ve 1500 d/dak deerlerinde seilmektedir. Motor bykln
seiminde tam yk rejim gc esas alnmaktadr. Tam yk rejim gc, tam ykn
rejimde anma hzyla kaldrlmas veya indirilmesinde motorun salad gtr.
Srtnmeli tahrik prensibine gre alan asansr makinelerinde yarm yke
gre dengelendii iin, kabinin ykleme durumuna gre, kabin taraf veya dengeleme
arl taraf daha ardr. Bundan dolay, yk kaldrma ve indirme hallerinin her
ikisinde de, motor tarafndan salanmas gereken moment, tahrik momenti veya diren
momenti olabilir. alma srasnda halatlarn arl nedeniyle bu moment iaret
deitirebilir. Bu durumun sonucu olarak, hzlar ykle pek deimeyen ve bo yukar
kmas halinde olduu gibi, yk tahrik edici ynde etki yapt zaman bir diren
momenti meydana getirebilen tipte motorlarn kullanlmas gerekmektedir.

23
 Srtnmeli asansrleri yar yke gre dengelendii iin, kabinin ykleme
durumuna gre, ya kabin taraf yada kar arlk taraf daha ar basar. Bundan dolay,
ister k, isterse ini hali sz konusu olsun, motor tarafndan salanmas gereken
moment, tahrik momenti veya diren momenti olabilir. stelik, alma srasnda,
halatlarn arl nedeniyle, bu moment iaret deitirebilir.
Bu durumun sonucu olarak, hzlar ykle pek deimeyen ve bo asansrn
yukar kmas halinde olduu gibi, yk tahrik edici ynde etki yapt zaman bir diren
momenti meydana getirebilen tipte motorlarn kullanlmas gerekmitir.

3.19.2.Doru Akmla Besleme

Yol verme ileminin gereklemesi iin, zamana ve bazen de motorun daha

nceden elde etmi olduu hza bal olarak, bir reostann muhtelif direnleri, tedrici bir
ekilde yava yava ortadan kaldrlr. ou kez, bu iki metot ortaklaa uygulanr.
Nihayet, baz hallerde de, motorlar o ekilde monte edil1ir ki, yol verme direnleri
ortadan kaldrldktan sonra, endktr devresine baka bir diren sokularak mtekabil
akn azaltlr, motorun hz artrlr.
Durdurma ileminin gereklenmesi iin, sadece motoru besleyen akm kesilir ve
ayn zamanda fren tekrar sktrlr. Dk hzl ve kk kapasiteli asansrler iin
yeterli olan bu usul, yk veya hz artt zaman uygun olmaktan kar. Bu halde, fren
yapmadan nce, motoru, bir frenleme direnci zerinde, ayr ikazl bir jeneratr olarak
altrmak; yada, endviyi ayr bir reosta ile ntlemek ve bazen de, yukarda aklanan
usuln aksine bir ileme, ikaz akmn artrmak suretiyle hz drlr.

3.19.3.Alternatif Akmla Beslenme

Asenkron motorlar, senkronizm deyimiyle adlandrlan bir hza ok yakn

deerde dnmek zelliine sahiptir. Motorun bir tahrik momenti vermesi gerekliyse, bu
hz bir para der. Bir diren momentinin yaratlmas halinde, hafif bir art grlr.
Yk ve hz karakterleri zayf olan asansrlerde, direkt gerilim altnda yol alan
sincap kafesli yada ksa devreli denilen motorlar son derecede kullanldr. Bununla
beraber, freni harekete geirmeden bu tip motorlarn yavalatlmas mmkn deildir.

24
 Daha ykl ve hzlar daha byk olan asansrlerde, sincap kafesli motorlarn
kullanlmas uygun dmez. Benzer tarzda almakla beraber, rotoru, yol alma
periyodu srasnda akm snrlandran direnler aracl ile beslenen bobinli
devrelerden tekil edilen motorlardan yararlanlmas gerekir. Motor hz kazandka bu
direnler ard arda ortadan kaldrlr. Bununla beraber, durutan nce motorun
yavalatlmas amacyla bu, direnlerin tekrar seri halde birbirlerine balanmas ilemi,
ancak motor aracl ile bir tahrik momenti salanmas halinde mmkn olabilir. Aksi
halde, motorun hz ar derece byr.

3.19.4.ki Hzl Motorlar

Bu tip motorlar, gerekte, iki motorun ayn karkas iine alnmasyla meydana
getirilir. Kutup saylar birbirlerinden farkl olan stator sarglar rejim hzlarna tekabl
eder. Bu hzlarn birbirlerine oran genellikle 3, 4, 5 veya 6 deerindedir.
Yol verme periyodu srasnda, byk hz deerine tekabl eden sargya akm
gnderilir. Durutan az nce bu akm kesilir; kutup says daha byk, dolaysyla hz
daha dk olan sargya akm gnderilir. Bylece, bu sarg senkronize hznn ok
stnde, hipersenkron denilen bir durumda almaya balar. Bu taktirde, motor, daha
nce grld gibi, son derecede enerjik bir diren momenti yaratr. Asansrn hz bir
anda, rejim hznn te birine, drtte birine, bete birine veya altda birine iner. Frenin
istenilen zamanda uygulanmas da durdurma ileminin duyarl bir ekilde
gereklenmesine ve kabinin otomatik bir ekilde seviyelenmesine imkan verir.
Asansrn almas srasnda, elektrik enerji datm ebekesinden bir g
ekilecektir. Bu g, asansrn yk ve hzna; tahrik mekanizmas, tahrik motoru ve
deiken gerilimli bir besleme sz konusu olduu taktirde, muhtemelen motor-jeneratr
grubu gibi eitli ksmlarn her birinin verimine baldr.

3.20.Elastik Kaplin

Srtnmeli tahrik grubunun en bilinen ve yaygn uygulamas olan asansr tahrik

grubunun yapmnda hassas iilik gerektiren ve pahal olan monoblok
konstrksiyonlardan kanlarak mil ular elastik kaplin ile birletirilebilir. Elastik

25
kaplinler, baz kk montaj hatalarn denkletirdikleri gibi, ani demontaj ve frenleme
srasndaki darbeleri de snmlemektedir.
Pernolu elastik kaplinler ksa sreli, snrl iddetteki ve yeterli ykseklikteki
frekansa sahip darbe momentlerini, darbe enerjisinin bir ksmn belli bir sre iin
elastik olarak depolayarak azaltmaktadr.
Kaplinin her iki yars dinamik olarak dengelenmi olmaktadr. Kaplin
boyutlarnn gerektiinde byk tutulmas tam bir alma gvenlii salamaktadr.
Pernolu elastik kaplini oluturan elemanlar, lastik tampon, kavrama kasnaklar, saplama,
somun ve kamadr.

3.21.Lastik tampon

Konstrktif boyutlar DIN 15444 standardnda tanmlanan lastik tampon,

yerletirildii deliin iini dolduracak kadar, ancak zorlamadan skrlar. Bu sktrma
sonunda kavrama kasnaklarnn relatif hareketine msaade ederek, lastik ile delik
arasnda srtnme ve anmaya yer kalmamaktadr. DIN 15444 standardna gre ekilde
grlen lastik tamponun boyutlar tablo 8`de verilmitir. Lastik tampon malzemesi
olarak yaa ve ypranmaya dayankl elastik malzeme seilmelidir.

Tablo 8 - Lastik tampon

Saplama d1 d2 1 Elastik Arlk
aplar +0,5 -1 -0,5 Kaplin [kg)
[mm] Byklkleri
20 19,3 39 29 1,2 ve 2,5 0,033
25 24,3 49 35 3 0,062
30 29,3 59 40 4 0,103
35 34,3 69 46 5 0,162
40 39,3 74 52 6 0,201

26
 50 49,3 89 63 7 0,339

3.22. Kavrama Kasnaklar

Frenlemenin salanabilmesi iin kavramann ikinci kasna fren kasna olarak

kullanlmaktadr. Kaplin kasnaklarnn malzemesinin seimi imalatya braklmakla
birlikte kopma emniyet mukavemeti minimum 370 N/mm 2 olacak ekilde dkme elik,

elik veya kresel grafitli dkme demir malzemeden yaplmaktadr.

Tablo 9 - Motor tarafndaki kavrama kasna boyutlar

Byklk d3 B2 d9 d10 d12 Delik d13 d14 f l6
Adedi
1 30 50 150 110 17,25 4 70 138 20 110
2 50 50 180 125 17,25 4 80 168 25 90
125
2,5 60 50 220 160 17,25 6 100 208 25 117
3 60 60 270 200 21,7 6 100 258 30 117
80 130 147
4 70 70 335 250 26,1 6 110 323 35 147
177
90 185
150
5 100 80 425 315 30,6 6 160 409 40 198
6 90 85 530 400 35,1 8 150 514 45 198
213

27
 110
233
180 243
125 200
7 125 105 600 450 44,1 8 200 584 55 243

Redktr tarafndaki kasnak ile ilgili boyutlar ekil zerinde gsterilmi ve

deerleri DIN 15443e gre tablo 10`da verilmitir. Fren kasnaklarnn malzemesinin
seimi imalatya braklmakla birlikte kopma emniyet mukavemeti minimum 600
N/mm2 olacak ekilde dkme elik, elik veya kresel grafitli dkme demir
malzemeden yaplmaktadr.

Tablo 10 - Redktr tarafndaki kavrama kasna

Byklk d5 b1 d1 d9 d10 d11 Delik d15 d16 e f
Adedi
1 30 65 175 150 110 40 4 70 160 10 20
2 50 75 200 180 125 40 4 80 185 10 25
2,5 60 95 250 220 160 40 6 100 234 10 25
3 80 118 315 270 200 50 6 130 293 15 30
4 90 150 400 335 250 60 6 150 376 15 35
5 100 190 500 425 315 70 6 160 474 15 40
6 110 236 630 530 400 75 8 180 600 20 45
7 120 265 710 600 450 90 8 200 678 20 55

3.23.Fren Tertibat

28
 Bir asansr makinesinde frenler, tutma ve yrtme frenleri olarak alrlar.
Tutma frenleri bir hareketin sonunda yk askda tutan frenlerdir. Yrtme frenleri ise
dorusal hareket yapan ktlelerle (kabin, tanan yk, kar arlk, halat vb.) ile dnen
ktlelerin (rotor, kavrama, fren kasna, sonsuz vida mili, dengeleme volan vb.) kinetik
enerjilerini alrlar. Burada ktlelerin tam hzdan m, yoksa yavalatlm bir hzdan m
frenlendiklerine dikkate dilmelidir. Zira kullanlan elektrik motorunun tipine ve
kumanda ekline bal olarak hzlar deiik deerlerde olabilirler.
Asansr motorlar ayr ekilde olabilir; buna gre frenleme de deiik
boyutlarda gereklenir:
a)Tek devirli fazl alternatif akm motorlar. Bu tip motorlarla tahrikte yksek
hzlarn aniden frenlenmesi gerektiinden frenleme momenti byktr.
b)ift devirli fazl alternatif akm motorlar. Dk devire geildikten sonra
durma yapldndan daha az moment frenlenmektedir.
c)Doru akm motorlar. ok dk bir devirle dnme salanabildiinden
frenleme momenti ok kktr.
Asansr makinelerinde, motor ile sonsuz vida mekanizmas arasnda
yerletirilen ift pabulu fren tertibat ile frenleme salanr. Hareketin iletilebilmesi iin,
fren tertibat doru akm itici bir mknats tarafndan alarak, fren kasna serbest
braklr. Frenleme etkisini salayan eleman feredo veya benzeri cinste balatalarla kapl,
mafsall iki pabutan ibarettir.

29
 ift pabulu fren tertibatlar
Frenler, frenleme momentinin mekanizma ierisinde en kk olduu yerlere
(motor mili zerine) monte edilecek tarzda dizayn edilirler. Frenleme ii yaylarla
salanr; zmek iin de manyetik aclar kullanlr. Ancak elektrik kesilmesi veya
herhangi bir arza durumunda, sisteme ilave edilen bir manivela koluna elle kumanda
edilerek zlme salanmaldr.
Fren mekanizmas, tij arasnda bulunan yaylarn etkisi altnda normal olarak
frenleme konumunda bulunur. Bylece hareketsiz kalan redktr, ancak bir akm
verildii zaman hareket serbestliine kavumaktadr. Verilen akm nedeniyle fren
kasnann papular aralanr ve fren serbest kalr. ift pabulu fren tertibat, frenleme
momenti ve ona bal DIN 15435 standardna uygun olarak fren kasna boyutlarna
gre seilmektedir.
Asansr tahrik grubunda, elektriin aniden kesilmesi durumunda veya istendii
anda durdurma iini yapabilecek bir elektromekanik srtnme etkili fren kullanlr. ift
pabulu Frenkler yaygn olarak kullanlan fren eididir. Fren momenti fren pabucu
veya pabularnn bastrlmas sonucu elde edilir. Bu tip frenlerin souma kabiliyeti
dierlerine nazaran daha iyidir. Frenler, tek pabulu olarak altnda fren mili (motor
mili) tek ynl basma kuvvetiyle eilmeye zorladndan, daima ift pabulu olarak
tertip edilerek, kullanlrlar.
ift pabulu frende, fren milinin dzensiz zorlanmas giderilmi ve eilme
gerilmeleri nlenmitir. Her iki pabu birbirine kollar ve mafsall gnye ile balanm
olup, kasnak zerine birlikte etki ederler. Fren pabular kollar ve n gerilmeli bir yay
yardm ile ekilerek bastrlr. Freni amak iin mekanizmann ikinci bir motorla
elektro-magnete akm vererek manyetik alan etkisiyle iindeki ekirdek kuvvet ile
ekerek fren kollarndaki basky kaldrr. Bylece fren kasna dnmeye balar. Elle
fren zme sistemi de elektrik kesildii hallerde kullanlmaktadr.
Asansrlerde, dier makinelerden farkl olarak frenler her zaman devrededir.
Tahrik motoru harekete getiinde fren alr ve hareket balar. Tahrik motorunun
elektrii istenmeden kesildiinde fren sistemi kendiliinden devreye gireceinden
kazalara kar da emniyet salanm olur.

3.24.Sonsuz Vidal Redktr

30
 Srtnmeli tahrikte kullanlan tahrik grubunda redktr olarak genellikle bir
sonsuz vida mekanizmas kullanlmaktadr. Tahrik kasna bu dili arkn mili zerine
tespit edilmitir. Sonsuz vida mekanizmas, dkme demir bir karter iinde monte edilen
bir sonsuz vida ile bir dili arktan olumaktadr. evrim oran genellikle 1:25 ile 1:50
mertebesindedir.
Bu mekanizmalar, sessiz almalar ve boyutlarnn kk olmalar nedeniyle
srtnmeli tahrik gruplarnda kullanlmaya son derece uygun elemanlardr. Byk
gleri yksek evrim oranlarnda iletebilme zellikleri arasndadr. Ayrca deiik
motor devir saylar ve kasnak aplar kullanlarak istenilen hzlar minimum evrim
oranlarnda salanabilmektedir.
Bu mekanizmalarn iki ana eleman sonsuz vida ve kar arktr. Sonsuz vida
malzemeleri olarak tornalanm vidalar (St60 ve St70), frezelenmi, talanm ve
sertletirilmemi (C45 ve 42Cro4), frezelenmi, talanm ve sertletirilmi (C15 ve
16MnCr5) kullanlmaktadr. Kar ark malzemesi olarak ise, kum veya kokil kalba
dkm (G-SnBz12) ile savurma dkm GZ-SnBz12) malzemeleri seilmektedir.
Genellikle sonsuz vida mili st konumda olan konstrksiyonlar tercih edilmektedir.
Sonsuz vida mekanizmalarnda sertletirilmi alaml elikten yaplm bir vida
iki radyal bir eksenel bilyal yatak ile yataklanmtr. Kar ark st konumda veya alt
konumda bulunabilir. st konumda bulunan kar ark hafif veya orta zorluk
derecesindeki makineler iin tercih edilmektedir.
Byk evrim oranlarnn salanmasnda kullanlan tek azl vidalarda verim
orta mertebede bulunmaktadr. Buna karlk sistem tersinir olmad iin daha kolay bir
ekilde durdurulabilmektedir. Sonsuz vida mekanizmalar, kk hacim ve arlkla
yksek evrim oranlarna imkn vermektedir. Genel olarak normal evolvent dili ve
silindirik sonsuz vidadan meydana gelmektedir.

3.25.Tahrik Kasna

Srtnmeli tahrik gruplarnda kullanlan tahrik kasnaklar genellikle GG-18

veya GG-22 dkme demirlerden imal edilirler. Anmaya kar dayankl olmas iin
dkme demire %10 ila 50 orannda elik katlarak Brinell sertlii HB=200250
daN/mm2 olan malzemeler kullanlmaktadr. Tahrik kasnaklar, daha yksek sertlik

31
deerleri iin, yzeyi sertletirilmi dkme eliklerden de imal edilirler. Hafif yapda
olmalar istendiinden genellikle destek elemanl olarak dizayn edilirler.
Srtnmeli tahrik mekanizmasnda, yk ve dengeleme (kar) arl bir tahrik
kasna zerinden geirilen ask halatlarnn ularna balanmaktadr. Kar arln
hesaplanmasnda tayc kabin arl ile faydal ykn genellikle %40 ile %50
orannda bir ksmnn arlklar toplamann dengelenmesi konusu dikkate alnr. tahrik
kasnann konstrktif boyutlandrlmas iin ask halatlar esas alnmaktadr.
Tahrik kasna mili yataklarna radyal ve sonsuz vida mekanizmasnn kar
arkndan eksenel ykler gelmektedir. Bu nedenle seilerek rulmanlar, bu ykleri
karlamas gerekir. Byk yklerin kaldrld tahrik mekanizmalarnda makaral
oynak rulmanlar, kk yklerde ise bilyal sabit rulmanlar en uygun zmlerdir.

32
 Tablo 11 - Tahrik Kasna Boyutlar [mm]
Kasnak boyutlar
Halat
Max yiv
ap D1 A B C d1
says
8 280 17 80 90 50 2
8 320 17 82 77 50 4
8-10 400 17 95 85 60 4
8-10 420 17 90 85 65 4
8-11 440 17-18 90 85 65 4
8-11 460 17-18 105 95 70 4-5
10-12 480 17-19 130 130 90 5
10-12 500 17-19 105 100 120 5
10-13 520 17-20 105 100 120 5-6
10-13 540 17-20 135 125 120 6
10-13 560 17-21 150 125 120 6
10-14 580 17-21 150 125 120 6
10-14 600 17-21 150 130 120 6

3.26.Saptrma Makaras

Kabinle kar arln araln amak iin ok defa serbest dnl bir saptrma
makaras gereklidir. Bundan baka, makine dairesinin yukarda olmad hallerde, halat
palanga donanm yapld durumlarda bir ok halat makaras kullanlmas zorunludur.

Tablo 12 - Saptrma makaras boyutlar

33
 Kasnak boyutlar
Halat
Max yiv
ap D1 A b C d1
says
7-8 320 17 80 90 35 4
8-10 400 17 95 85 40 4
8-10 420 17 90 85 50 5
8-11 460 17-18 100 95 60 5
10-12 500 17-19 105 100 60 6

3.27.Ask Halatlar

Srtnmeli tahrik gruplarnda, tahrik eleman olarak 6 yuvarlak kordonlu bazen

de 7 veya 8 yuvarlak kordonlu elik tel halatlar kullanlmaktadr. Halat ap minimum 8
mm olarak seilen elik tel halatlarn kopma mukavemeti 1570 N/mm 2 veya 1770
N/mm2 olmaktadr. Tahrik mekanizmasnda genellikle 4 adet Seale tipi elik tel halat
kullanlmaktadr.
Asansr makinelerinde ask halat olarak ounlukla paralel sarml halatlar
kullanlmaktadr. Paralel sarml halatlar olarak Seale veya Warrington halat yaygn
kullanlmaktadr. Paralel sarml halatn kordonlarndaki eit sarml halatlarda kordon
iindeki teller ayn uzunlua sahiptir. Bu tip halatlar, apraz sarml veya dz sarml
kordonlardan meydana gelmektedir.

Tablo 13 - Asansrlerde kullanlan halat yaplar

Halat yaps Halat z ap [mm] Kullanm Asansr tipi Halat boyu
[m]

34
6x19 War 6-8
Governr
8-16 Yava hzl
6x19 Seale 6-16 Ask ve nadiren
6x25 Filler Governr ve
13-16 kullanlan
ask 50 m kadar
6x26 War-Seale Governr ve asansr
Elyaf 13-16
ask Yk
8x19 Warr Ask ve asansr
8-20
dengeleme
8x19 Seale 8-20 Ask
8x21 Filler 13-22 Ask Her tip
200 m kadar
6x36 Warr-Seale 20-36 Ask asansr
8x19 Seale 8-22 Dengeleme
8x19 Warr 8-22 ndirekt
9x19 Seale 8-9,5
elik veya hidrolik
9x20 Filler 10-13
9x25 Filler Elyaf Ask asansr ift serbest
14-22 sarml
sistem

Yaygn olarak kullanlan Seale tipi halatlarda, her bir kordonda tel says eit iki
kat vardr ve d kat telleri, i kat tellerinden daha kaln olmaktadr. Standartlatrlm
olan Seale tipi halatlar ekilde grlmektedir.

6x19 Seale, Elyaf zl 8x19 Seale, Elyaf zl 6x19 Seale, elik tel zl
Seale tipi ask halatlar

Halat kesitleri ekilde grld gibi bu tip halatlarn kordon yaplarnda 3 ayr
apta tel kullanlmaktadr. Orta aptaki bir tel etrafnda bir sra ince tel, bunlarn da
etrafnda en kaln teller dizilidir. Bu da halatn kasnak zerinde gezinmesinden ileri
gelen srtnmeler sonucu tellerin anarak kopmasn geciktirir.
3.28.Halat Donanmlar

Asansr tesislerinde makine daireleri genellikle yukarda (at katnda) ve baz

hallerde de aada (bodrum katnda) bulunmaktadr. Her iki hal iin kullanlacak halatl
tahrik dzenleri ayr ayr hesaplanmaldr. Sarm asnn artrlmasn veya halat ekme

35
kuvvetinin azaltlmasn temin etmek iin uygulanan saptrma makaralarna gre halat
faktrleri deimektedir.

Dengeleme halat olan sistemlerde ise, ekil ada verilen sistemde halat faktr i=1 ve
ekil bdeki sistemde halat faktr i=2 alnr.

Tablo 14 - Makine dairesi ve sarm ekline gre halat faktrleri

Makine Dairesi Sarm ekli Halat faktr
Yukarda Tek sarm i=1
ift sarm i=1
Tek sarm i=2

36
 Tek sarm i=4
Tek sarm i=1
Aada ift sarm i=1
Tek sarm i=2

3.29.ASANSR MEKANK HESAPLARI

Halat donanml bir asansr tesisinin mekanik hesaplar aada ilem sras ile
ele alnmtr. Hesaplar ve seimi yaplacak elemanlar unlardr:
a) Ask halatlar
b) Tahrik ve saptrma kasnaklar
c) Halat donanm
d) Kar arlk
e) Tahrik kabiliyeti
f) Elektrik motoru ve dili kutusu
g) Fren tertibat
h) Kabin ve kar arlk klavuz raylar
Srtnmeli tahrik prensibine gre almakta olan asansr tahrik grubu
elemanlarnn seim ve hesaplama esaslarnda tama kapasitesi (insan says) ve
asansr hz giri deerleri olarak alnmaktadr. Standartlarda beher insan arl 80 kg
olarak esas alnarak, sisteme etki eden arlklar hesaplanmaktadr. Tama kapasitesi, i
insan arl olmak zere,
Q=80.i
Kabin arl ise, tama kapasitesine veya insan saysna bal olarak tablo
15dan seilmektedir.

Tablo 15 - Tama kapasitesine gre kabin arlklar

nsan Kabin Kabin nsan Kabin Kabin
Says Yk Arl Says Yk Arl
250 800
2 160 10 800
350 1200
4 315 400 16 1250 1000

37
 600 1600
550 1500
6 450 21 1600
800 2000
700 2000
8 630 33 2500
1000 4000

1) Kar Arln Tayini

Kar arlk, kabinin arlnn ve seilmi ykn bir ksmn (%45 ila %50 si
civar) ile bulunur. Yksek katl binalarda ise bu arla, dengeleme durumundaki
hareketli halatlarn ktlesi de eklenir.

q
GK=K+.Q+H.
4
Burada,
: ykn kar arlk tarafndan karlanan yzdesi (%45-50)
H: kabin tarafndan alnan mesafe [m]
q: hareketli halatn birim metre bana arl [kg/m]

ounlukta asansr mekanik hesaplarnda bu deer yaklak olarak;

Q
GK=K+
2
hesaplanr.

2) Ask Halatlarnn Hesab

Asansrlerde kabin ve kar arlklar kasnak zerinden tahrik edilebilmesi iin

en az 4 adet elik tel halatlar ile aslrlar. Makine dairesinin yukarda ve aada olmas
durumuna gre deiik halat donanmlar kullanlabilir. Ask halatlar kabine helisel yay
ile donatlm bir kamal soket ile veya lastik takozlarla balanr.
Asansr tesislerinde 6 x 19 veya 8 x 19 SEALE tipi halat kullanm
yaygnlamtr. Asansrlerde apraz sa sarml halatlar (yani SEALE tip s/Z)

38
kullanlr. Bu halat iin kopma gerilmesi deerleri 1570 N/mm 2 veya 1770 N/mm2
olarak alnr. EN81 standardna gre en kk halat ap 8 mm; ABDde ise A17.1
koduna gre en kk halat ap 9 mm olmaldr.
Tahrik kasnann apn hesaplayabilmek iin ilk olarak ask halat apnn
hesaplanmas ve standart ap deerinin seilmesi gerekmektedir. Ask halatlarnn
hesabnda ncelikle, tek bir halatta oluan maksimum ekme kuvveti hesaplanr.
Asansr hz ve kullanm ekli dikkate alnarak seilen emniyet katsays ile arplarak,
bulunan bu deere gre halat tablosundan teorik kopma ykne bal halat ap ile
seilir.
Asansr halatlarnn hesabnda ncelikle, tek bir halatta oluan maksimum
ekme kuvveti hesaplanr. Asansr hz ve kullanm ekli dikkate alnarak seilen
emniyet katsays ile arplarak, bulunan bu deere gre halat tablosundan teorik kopma
ykne bal halat ap seilir. Asansr ask halatlarnda oluan toplam ekme kuvveti,

Q K b
Smax= GH . l
i g

burada
Q: tanan yk (Q=80.n) [n:insan says]
K: bo kabin arl [kg]
GH: halat arl1 [kg]
i: halatlama faktr
b: kabin ivmesi [m/s2]
g: yer ekimi ivmesi 9.81 m/s2

Halat arl deeri ilk hesaplarda tahmini bir deer seilmekte, kesin halat ap
seiminden sonra hesap yenilenmektedir. Asansr ivmesi ise, hza bal olarak
tanmlanmaktadr.

b=0.67.v2+0.13.v

tek bir halatta meydana gelen kuvvet

1
Halat arl GH=L.q; burada halat uzunluu L, n halat adedi, k kat adedi olmak zere L=n.(2+k)

39
 S max
Smax=
n

ve tablo 17den seilen halat iin emniyet katsays ile halatn kopma kuvveti
bulunur.

SB=Smax.v

TS 1918 standardnda Fy 7de verilen 6 x 19 SEALE ve Fy 8de verilen 8 x

19 SEALE tipi halat tablolarndaki 1570 veya 1770 N/mm 2 kopma mukavemeti
deerleri iin verilen Ft teorik kopma mukavemetine uygun halat ap seilir. Seilen
halatn iletme durumuna gre emniyet katsays

Ft
v=
S max
ile kontrol edilir.

Tablo 16 - Kabin arlklar

nsan Says Kabin Yk Kabin nsan says Kabin yk Kabin
arl arl
2 160 250 10 800 800
350 1200
4 315 400 16 1250 1000
600 1600
6 450 550 21 1600 1500
800 2000
8 630 700 33 2500 2000

40
 1000 4000

Tablo 17 - Halatlarn kopma emniyet katsaylar

Asansr Hz v (m/s] <0.63 0.63 1.00 1.25 >1.25
I.Tamburlu Yolcu 12 13 14 15 16
Yk 8 9 10 11 12
II.Tahrik Yolcu 16 17 18 19 20
Yk 11 12 13 14 15
Kasnakl
III.Tahrik Yolcu 16 18 20 22 24
Yk 14 15 16 17 18
Kasnakl
* Kabin halatlara yayl olarak asl

TS 1918 standardnda Fy 7de verilen 6x19 SEALE ve Fy 8de verilen 8x19

SEALE tipi halat tablolarndaki 1570 veya 1770 N/mm2 kopma mukavemeti deerleri
iin verilen Ft teorik kopma ykne uygun halat ap seilir. Seale halatlarn minimum
kopma ykleri ve halat aplar, halat yaplarna bal olarak aada verilmitir.

Tablo 18 - 6x19 Seale halatn minimum kopma ykleri (TS 1918/7)

Elyaf zl Halat elik Tel zl
Halat
Halat Arlk Teorik kopma yk Teorik kopma yk Arlk Halat
ap [kN] [kN] ap
Kopma muk. [N/mm2] Kopma muk.[N/mm2
[mm] kg/m 1570 1770 1570 1770 kg/m [mm]
8 0,238 38,7 436 44,9 50,6 0,262 8
9 0,302 48,9 55,2 56,8 64 0,332 9
10 0,373 60,4 68,1 70,1 79 0,410 10
12 0,537 87 98,1 101 114 0,590 12
15 0,838 136 153 158 178 0,922 15
16 0,954 155 174 179 202 1,05 16
18 1,21 196 221 227 256 1,33 18
20 1,49 242 272 280 316 1,64 20

41
22 1,80 292 330 339 382 1,98 22
Tablo 19 - 8x19 Seale halatn minimum kopma ykleri (TS 1918/8)
Elyaf zl Halat elik Tel zl
Halat
Halat Arlk Teorik kopma yk Teorik kopma yk Arlk Halat
ap [kN] [kN] ap
Kopma muk. [N/mm2] Kopma muk.[N/mm2
[mm] kg/m 1570 1770 1570 1770 kg/m [mm]
10 0,348 53,6 60,5 70,8 79,8 0,425 10
11 0,422 64,9 73,2 85,7 96,6 0,514 11
12 0,502 77,2 87,1 102 115 0,612 12
15 0,784 121 136 159 180 0,957 15
16 0,892 137 155 181 204 1,09 16
18 1,13 174 196 229 259 1,38 18
20 1,39 215 242 283 319 1,70 20
22 1,69 260 293 343 386 2,06 22
24 2,01 309 348 408 460 2,45 24
Yksek binalarda tesis edilen asansrlerde kullanlan elik tel halatlarn
uzamalarnn kontrol edilmesi gerekir. Kabine maksimum deerde bir ykleme-
boaltma yaplmas neticesi halat boyunda elastik uzamalar kanlmazdr. Bu
uzamalarn ykleme durumu ve halat tipine bal olarak belli snrlar iinde kalp
kalmad,

S max .L
L= [mm]
E. A

ile kontrol edilir. Burada A ile tel halatn metalik kesit alan, E ile halatn
elastiklik modl tanmlanmtr.

.d 2
A= .x 6.19 SEALE halat iin x=0,49
4
8x19 SEALE halat iin x=0,4350
E=6300 daN/mm2 (SEALE tipi halat iin yaklak)
Msaade edilen uzama deerleri ise:
Hafif ykl halatlar iin %0.25
Normal ykl halatlar iin %0.5
Ar ykl halatlar iin %1.0

42
 3.Tahrik ve Saptrma Kasnaklar
Tahrik kasna ap, elik tel halat apna bal olarak seilmektedir. Tahrik
kasna ap iki ayr yntemle elde edilmekte ve birbiriyle mukayese edilip en byk
ap esas alnmaktadr.

a) I.Yntem: tahrik kasna ap, seilen halat apna ve iletme hzna bal
olarak hesaplanmaktadr.
DT=d.(37+0.27.v)

b) II.Yntem: tahrik kasna ap, elik tel halat ile kasnak yivi arasnda
meydana gelen ezilme basnc esas alnarak hesaplanmaktadr.
Kama yiv iin: (kasnak kama yiv as )
S max 1
DT= .
d . pem sin / 2

Alttan oyuk yiv iin: (alttan oyuk yiv as )

S max 8. cos / 2
DT= .
d . pem sin

Yarm daire yiv iin:

DT=50.d [mm]
DT=500. [mm]

Sonsuz vida ark blm dairesi ap tahrik kasna apnn minimum 0,4 kadar
alnr. byk zorlanmalara maruz kalan asansrlerde bu oran 0,6 ya kadar kabilir.

Tablo 20 - Tahrik Kasna aplar

Halat ap d [mm] 6,5 8 10 13 16 20
Tahrik kasna ap DT [mm] 325 400 500 650 800 100

43
Saptrma kasnaklar ise, tahrik kabiliyetini artrmak yani tahrik kasna zerine halatn
sarlmasn temin etmek iin kullanlan kasnaklardr. Kasnak malzemesi olarak tahrik
kasnaklarnn malzemeleri kullanlr ve ap deerleri ise daha kk seilir.

DK40.d [mm]
DK400. [mm]

Yiv eksenleri arasndaki t mesafesi:

Yarm yuvarlak yivlerde t>1,3 d
Yarkl ve kama yivlerde t>1,6 d
Uygun sarm asnn temini iin saptrma kasnann, tahrik kasnana gre konumu

nemlidir.

Yk taraf (Kabin) hemen hemen her zaman tahrik kasna tarafnda, kar
arlk ise saptrma kasna tarafnda yer almaktadr. Halatn tahrik kasna zerinde
yapt a ile gsterilmitir.
=180-

44
 b. b 2 h 2 ( DT / 2 DK / 2) 2 h.( DT / 2 DK / 2)b
Sin=
b2 h2

Eer kullanlan tahrik kasna ile saptrma kasna ap ayn alnrsa, D T=DK, b halde
ifade

b b
Sin= 2 ve tan=
b h
2
h

eklinde basitletirilir. Ayrca b mesafesi de kasnak aplarna ve L uzunluuna gre

yazlabilir.

D DK
b=L- T
2

4.Tahrik Kabiliyetinin Kontrol

Tahrik kasnaklarnda halat kollarndaki farkl S1 ve S2 kuvvetlerinden dolay

elastik uzamalar da farkl olur. Bu nedenle kasnak zerinde halatn gezinmesi olay
ortaya kar. Dolaysyla tahrik kasnaklar daima anmaya maruz kalr. Anmalar
asgariye indirmek iin halat basnlarnda ve yiv formlarnda yaplabilecek ilemlerin
yan sra, malzemelerin de zenle seilmesi nemlidir. Daha da nemlisi homojen bir
malzeme terkibin salanmasdr. Ayrca yiv yzeylerinin iyi ilenmesi faydaldr.
ki ucundan gergin olarak kasnaa sarlan bir halat N normal kuvveti ile kasnaa
bastrm olduundan, halat ile kasnak arasnda oluan srtnme ba nedeniyle
kasnan dn ynne gre halat kolu bir taraftan sarlrken dier taraftan da boalm
olur. Halatn tahrik kasnana sarlma as halat ile tahrik kasna arasndaki
srtnme katsays m, halatn kasnaa sarlan kolundaki kuvvet S1 ve boalan kolundaki
kuvvet S2 ile gsterilirse, kuvvetler arasnda Eytelwein bants geerlidir.

45
 Tahrik. kasnandaki kuvvetler

Yani sarlan halat kolundaki ekme kuvvetinin boalan halat kolundaki ekme
kuvvetine oran hibir zaman em deerini amamaldr. Burada e=2,7182 olarak tabi
logaritma taban saysdr. Srtnme katsays yiv formlarnn bir fonksiyonudur.
Kabinin bo veya dolu olmas, kabinin aslma ekli, dengeleme halat, kumanda
kablosu, makine dairesinin yukarda veya aada olmas vb. durumlar karsnda
deime olur. Ayrca cisimler harekete geerken veya durmaya meylederken ktle
kuvvetlerinin etkisinde kaldklarndan asansr tesislerinde halat kollarndaki kuvvet
oranlar da deiir. Bu durumda Eytelwein bants daha genel bir biimde aadaki
gibi yazlr.

S1
e M
S2

Yarkl kama yivlerin kama as , alttan oyuk as ve halat apna gre, yark
genilikleri aada gsterilmitir.

Tablo 21 - Yarkl kama yiv boyutlar

46
Kama Yark D halat ap iin yark genilikleri [mm]
6,5 8 10 13 16 20
As As
30 120 5,63 6,93 8,66 11,26 13,86 17,32
35 115 5,48 6,75 8,43 10,96 13,50 16,87
42 110 5,32 6,55 8,19 10,64 13,11 16,38

Tahrik kabiliyeti iki kritik hal olan dolu kabinin yukar kmas ve bo
kabinin aa inmesi halleri iin kontrol edilir.

Dolu Kabinin Yukar kmas

Q K b S1
S1= GH .1 e m .
i g S2

G b
S2= K .1
i g

Bo Kabinin Aa nmesi
G b S1 '
e m .
S1= K GH .1
i g S2 '

K b
S2= .1
i g

ifadeleri ile gerekletirilebilir. Asansr tesislerinde tahrik yeteneinin

artrlmas genellikle yiv ekillerini seerek veya saptrma kasna kullanarak salanr.

5.Tel Halat ile Kasnak Arasndaki Basn Kontrol

eitli yivler iin verilen basn formllerinden hesaplanan maksimum basn

deerleri emniyet snrlarn amamaldr. EN 81 standardnda ise yzey basnc emniyet
deeri, halat hzna bal olarak verilmitir.

1.25 4.v
Pcm= [ N / mm 2 ]
1 v

47
 Kasnak yiv basn deerleri

6.Elektrik Motoru Seimi

Asansr hz 2.5 m/s zerinde olan tesislerde dili kutusuz (redktrsz) asansr
makineleri kullanlr. Bu hzn altnda alacak olan asansrler iin A.C. asenkron
motor ve redktr olarak bir sonsuz vida mekanizmas bulunur.
Tahrik grubunda kullanlan asenkron elektrik motorunun seimi iin, motor
rejim gc esas alnmtr. Motor gc srtnmeli tahrikte evre kuvvetinden
hesaplanmaktadr.
Bu mekanizmada evre kuvveti;
Q Q
S=(Q+K)-(GK)=(Q+K)- K
2 2

olarak hesaplanmaktadr. Bylece kar arlk bir miktar yk dengelemi

olmakta ve hareketi salamak iin gerekli g azalmaktadr. Asansr hz v olmak zere
motor rejim gc,
Q
.v
N= S .v [BG]
2
75. 75.

48
 olarak hesaplanmaktadr. Motor gc hesabnda yer alan verim , sonsuz vida
mekanizmasna bal olarak seilmektedir.
Her tipteki asansrde kullanlan elektrik motorunun gc, en kt hal kabul
edilen, tam ykl halde aadan yukarya maksimum hzda hareket ederken hesaplanr.
S .v S .v
N= 75. [ BG ] veya N= 102. [kW]

ile bulunur. Burada,

S: maksimum dengelememi yk (Q/2) [kg]
v:asansr hz [m/s]
: dili kutusu verimi
Tablo 22 - Sonsuz vida verimli
Moment Deeri [kgm] Verim
< 120 0.30
120-200 0.45
200-300 0.60
300-550 0.70

Elektrik motorunun dizayn faktrleri arasnda motor hz gelir. Yksz haldeki

trifaze bir motorun hz:
60. f
Vs= p

dr. Burada,
f: ebeke frekans [Hz]
p: ift kutup says
Tablo 23 - Motorlarn hzlar
ift Kutup Frekans Senkron Asenkron
Says [Hz] Hz Hz
4/16 50 1500/375 1380/320
4/16 60 1800/450 1650/390
6/24 50 1000/250 920/220
6/24 60 1200/300 1100/260

Tahrik grubunda kullanlmak zere motor seiminde ihtiya duyulan bir dier
parametre ise motor devir saysdr. Asenkron elektrik motorlar, 750 d/dak, 1000 d/dak
veya 1500 d/dak olarak seilmektedir.

7.Elastik Kaplin Hesab

49
 Pernolu elastik kaplin hesabnda, elektrik motorunun yaratt dndrme
momenti esas alnmaktadr. Moment iletiminde emniyet katsays k olmak zere, (5)
ifadesiyle bulunan motor gc ve motor devir says yardmyla dndrme momenti
hesaplanmaktadr.
N
Md=k.71620.
n
Hesaplanan dndrme momentine gre DIN 15441 standardnda
boyutlar verilen elastik motor kaplinlerinin lleri tespit edilmektedir.
Dndrme momenti ile elektrik motoru tarafndaki kavrama kasna ap
arasndaki iliki tablo 24`da verilmitir.

Tablo 24 - Elastik kaplin kasnak aplar

Moment Kasnak ap Moment Kasnak ap
[daNcm] [mm] [daNcm] [mm]
550 175 5500 350
750 200 8500 400
1500 250 13000 450
3000 300 20000 500

Tablodan yararlanarak uygun elastik kavrama kasnaklar seildikten sonra, dier

elemanlarn boyutlar hesaplanmaktadr. Mil boyutlandrlmas iin, mil malzemesi
seime bal olarak mil ap hesaplanmaktadr.
32.M d
d= 3
.Tb

Mil malzemelerine bal olarak burulma deerleri kullanlmaktadr. Tahrik grubu

tasarmnda kullanlan mil malzemeleri tablo 25`da gsterilmitir. Hesaplanan mil
apna en yakn standart mil ap st deeri seilir.
Tablo 25 - Mil malzemeleri
Alamsz St34 St37 St42 St50 St60 St70
elikler
Islah C22 C35 C45 C60
25 CrMo4 34CrMo4 30MnCr5 37MnSi5 34CrNiMo6
elikleri
Sementasyon 15 Cr 3 16MnCr5 20MnCr5
15CrNi6 18CrNi8
elikleri

50
 Standart eleman olan kamalar, seilen mil apna gre tayin edilmektedir. Kama
boyunun hesab iin ilk olarak kasnak malzemesi dkme demir, dkme elik veya elik
malzemelerinden seilir. Seilen malzemenin ezilme emniyet deeri kullanlarak kama
boyu bulunur.
2.M d
1=
d .t 2 . pcm
Burada,
d: mil ap
t2: kama yuvas boyutu
pcm: kasnak malzemesi ezilme emniyet deeri
8.Sonsuz Vida Mekanizmas Seimi

Sonsuz vida mekanizmalarnda sertletirilmi alaml elikten yaplm bir vida

iki radyal bir eksenel bilyal yatak ile yataklanmtr. Kar ark st konumda veya alt
konumda bulunabilir. st konumda bulunan kar ark hafif veya orta zorluk
derecesindeki makineler iin tercih edilir. Vida az ile kar ark arasndaki evrim
oran ayn zamanda motor devir says ile tahrik kasna devir says arasndaki orandr.
Az saysna bal olarak evrim says da deimektedir.
z n v.60
iG= motor ; nkasnak= .D
g nkasnak T

Sonsuz vida mekanizmas motor devir says, evrim oran ve motor anma
gcne bal olarak redktr kataloglarndan seilmektedir. evrim oran, motor devir
says ile tahrik kasna devir says arasndaki orandr. Tahrik kasna devir says ise,
iletme hz hesaplanan tahrik kasna apna bal olarak hesaplanmaktadr.
60.v
nTK= .D
T

Sonsuz vida mekanizmasnn evrim oran ise, seilmi olan senkron motor devir
saysna bal olarak
nmotor
i=
nTK
ifadesi ile bulunur.
Bu mekanizmalar, sessiz almalar ve boyutlarnn kk olmalar nedeniyle
asansr tesislerinde kullanlmaya son derece uygun elemanlardr. Byk gleri yksek

51
evrim oranlarnda iletebilme zellikleri vardr. Deiik motor devir saylar ve kasnak
aplar kullanlarak istenilen hzlar minimum evrim (tahvil) oranlarnda salanabilir.
Bu mekanizmalarn iki ana eleman sonsuz vida ve kar arktr. Bunlarn imalatnda
kullanlan malzemeler aada verilmitir.
Sonsuz vida malzemeleri olarak Tornalanm vidalar (St60/St70); Frezelenmi
ve talanm, sertletirilmemi (C45/42CrMo4); Frezelenmi ve sertletirilmi
(C15/16MnCr5). Kar ark malzemesi olarak Kum veya kokil kalba dkm (G-
SnBz12); Savurma dkm (GZ-SnBz12).
Sonsuz vida mekanizmalarnn verimi, dier dili ark mekanizmalarna gre
daha dktr. Bundan dolay iilikler daha kaliteli olmal ve tahrik motorlar titizlikle
seilmelidir. Mekanizmann toplam verimine etki eden bileenlerden unlardr:
A Asansr makinesi dnda dier yerlerde oluan (raylarda, dn ve saptrma
kasnaklarnda ve halatn bu elemanlar zerindeki eilmelerinden) toplam kayplardan
meydana gelir. Tablo 26`da iyi monte edilmi ve bakml tesislerde grlen temel
deerler verilmitir. Yasz, bakmsz tesislerde verimin daha da ktleecei tabidir.

Tablo 26 - A verim deerleri

Klavuz A
Yataklar Saptrma, Dn ve Ayrma Makaras Says
Raylar 0 1 2 3 4 5 6 7 8
Kaymal 0,90 0,87 0,84 0,81 0,78 0,75 0,72 0,69 0,66
Kaymal
Rulmanl 0,90 0,88 0,86 0,84 0,82 0,80 0,78 0,76 0,74
Kaymal 0,95 0,92 0,89 0,86 0,83 0,80 0,77 0,74 0,71
Makaral
Rulmanl 0,95 0,93 0,91 0,89 0,87 0,85 0,83 0,81 0,70
LR Tahrik kasna mili yataklarndaki verim. Yataklarndaki srtnme kayplar ve
yalarn arpma etkisinden ileri gelir. Deerleri aada verilmitir.
Kaymal yataklarda LR=0,94
Rulmanl yataklarda LR=0,98 (keesiz)
LR=0,96 (keeli)
v: Dili arklardaki verim. Sonsuz vida ile kar ark dileri arasndaki srtnme
kayplarndan ileri gelir. Bunlarla ilgili deerler ekilde eim as ile m srtnme
katsaylarna bal olarak verilmektedir.

LS=Sonsuz vida mili yataklarndaki verim. Yatak srtnmeleri ve ya arpmas

sonucu ortaya kan kayplardan ileri gelir. Deerleri aada verilmitir.

52
 Kaymal yataklarda LR=0,94
Rulmanl yataklarda LR=0,98 (keesiz)
LR=0,96 (keeli)
Sonu olarak bir asansr tesisinin toplam verimi, yukarda tanmlanan drt ayr
verim ifadesinin arplmas ile elde edilen verimdir.
TOP=A.LR.V.LS

Dililerin Verimi

9.Fren Tertibat Hesab

Frenleme momentinin bulunmasnda basitletirilmi hesap ve kesin hesap

yntemleri uygulanabilir. Kesin hesap ynteminde, statik momentlerin haricinde, dnen
ktlelerin atalet momentlerinin de dikkate alnd dinamik momentler kullanlr.
Gerekli fren kuvveti, ykn tutulmas ve hareketin durdurulmas iin yeterli
olmaldr. Bu kuvvet fren boyutlarn tespit edebilmek iin gerekli temel bir
byklktr. Fren tertibatnn hesabnda balang noktas frenleme momentinin
bulunmasdr. Basitletirilmi hesap ynteminde frenleme momenti tahrik sisteminin
toplam verimi ve momenti gz nne alnarak hesaplanr. Burada telenen ve dnen
makine elemanlar ile yklerin atalet kuvvetleri ve momentleri ayr ayr hesaplanmadan
bir emniyet faktr tanmlanarak fren momenti bulunur.

Basitletirilmi Hesap Yntemi

53
 Fren sistemlerinin hesabnda balang noktas frenleme momentinin
bulunmasdr. Basitletirilmi hesap ynteminde frenleme momenti tahrik sisteminin
toplam verimi ve momenti gz nne alnarak hesaplanr. Burada telenen ve dnen
makine elemanlar ile yklerin atalet kuvvetleri ve momentleri ayr ayr hesaplanmadan
bir emniyet faktr tanmlanarak fren momenti bulunur. Bu durumda frenleme
momenti;

Mf=v.Md.2[Nm] Burada;
Mf:frenleme momenti
Md: tahrik motorundan elde edilen moment
:tahrik sisteminin toplam verimi
v: emniyet faktr (2 ila 3)

Fren kasnann boyutlandrlmas kullanlacak sistemin frenleme momentine

bal olarak ifade edilir. Fren kasnann D apnn hesab, frenlenecek moment yardm
ile bulunur:

M n .n
D :motor devir says
3.9.( po .v.m )

MB:Frenleme momenti
olur. DIN 15431 normunda fren kasnann boyutlar verilmitir. Buna gre
standart ap ve genilikler tablo 27`da verilmitir.

Tablo 27 Fren Kasna Boyutlar

Kasnak ap D Kasnak genilii b Kasnak ap D Kasnak genilii b
(160) 60 500 190
200 75 630 236
250 95 710 265
315 118 (800) 300
400 150

Fren kasnann boyutlandrlmasn da kasnan ve kaplama malzemesinin

(balatann) anmasna ve fren kasnann snmasna sebep olan fren tarafndan alnan
saatteki enerji miktar nemlidir. Fren kasna ve kaplama malzemesi iftinden yzey

54
basnc (po), evre hz (v) ve srtnme katsays (m) kaplama malzemesinin mr
etkilenir. Fren balatas kasna 70
a ile sarmaktadr
.

Fren boyutlar, iletilen s miktar, kullanlan malzeme ifti, kasnan evresel

hz ve savurma momentinin byklkleriyle dorudan ilgilidir. Ancak olaylar dier
frenlerde olduu kadar karmak olmadndan, balangta kasnak boyutlar deneysel
deerlere bal olarak tespit edilebilir. tablo 28de fren kasnann motor mili zerinde
olmas durumunda kasnak boyutlar ve motor gleri grlmektedir. Bundan sonra
yrtlecek hesaplarla gerekli kontroller yaplmaldr. G deerleri ift devirli fazl
alternatif akm motorlarnda 1.5 kat; doru akm motorlarnda ise 35 kat kadar
alnabilir.
Tablo 28 - Fren kasna aplar
Fren Kasna
Maksimum Motor Gleri [BG] (Tek devirli 3 fazl
(Malzeme GG)
alternatif akm)
Fmm Genilik mm
200 80 5
250 80 7
300 100 11
350 125 17
400 160 25

55
 Fren kasnann ap, frenleme momentine gre DIN 15435 standardndan
seilmektedir. Fren kasnann seiminin uygun olup olmad, fren basncna gre
kontrol edilmektedir. Fren balatasnn maksimum basn deeri p em=1,5 N/mm2
alndnda ve fren tertibat ile ilgili boyutlar kullanldnda, fren basnc
hesaplanmaktadr.

MB 1
p= .
D.m bo .1o
Burada,
MB= frenleme momenti,
D: fren kasna ap
m: fren balatas srtnme katsays (m=0,4)
bo: fren balatas genilii
lo: fren balatas uzunluu
olarak alnmtr.
Kullanlan fren balatalarn srtnme katsaylar ve basn deerleri tablo 29`da
verilmitir.
Tablo 29 - Fren balatas deerleri
Srtnme Katsays Yzey basnc
Balata Malzemesi
m po [daN/cm2]
Pamuklu dokuma 0,45-0,55 0,3-3
Asbest dokuma 0,30-0,40 0,5-6
Buna malzemesi 0,30-0,45 0,5-1,5

Fren kasnaklarnn boyutlandrlmasn da po.v ve po.v.m deerleri nemli rol

oynar.
Kaldrma makinelerinde bu deerler,
po.v=12-25 daNm/cm2s
po.v.m=6-10 daNm/cm2s
arasnda alnr. Hafif iletmelerde yksek deerler, ar iletmelerde kk
deerler dikkate alnr.
ift pabulu frende yaplacak esas hesaplar, fren yaynn boyutlandrlmas, fren
zcsnn seimidir. lk olarak fren yaynn hesab ele alnacaktr. Her iki pabuta

56
bask kuvvetinin eit olmas iin mafsallar srtnme kuvveti dorultusunda olmaldr.
Bu yay n gerilmesini salayacak yayn seimi yaplr.
Fren zcsnn seimi, fren ama iinin hesabyla yaplr. Fren ama ilemi
esnasnda ayrma yolu (hava aral), fren pabularnn fren kasnandan emniyetle
ayrlmasn temin edecek kadar olmaldr. zellikle mafsal noktalarndaki yatak
boluklar ne kadar kkse hava aral o kadar kk seilmelidir.
Fren zcnn seimi, hava aral kadar P bask kuvvetini gevetme ii ile
yaplr. Bu durumda fren ama ii A,
P.
A=

dir. Burada fren tertibatndaki ubuklarn verimi olarak yaklak 0,9 alnr. bu
deer ve dier kayplar gz nne alndnda ama ii,
A=2,2.P.
ifadesinden hesaplanr. Fren zcnn seimi iin, balatalarn anmalar dikkate
alnarak hesaplanan A deerinin %25 daha fazlas alnr ve A* deerine uygun zc
firma kataloglarnda seilir.
A*=1,25.A=2.75.P.

Fren zc listelerinden zcnn kaldrma stroku h, A* ama iine gre

seilir. Bu listeden G ekirdek arln da semek mmkndr. Freni zmek iin
gerekli Z ekme kuvveti ise,
A*
Z=
h
ifadesinden bulunur. Fren kollarndaki uzunluklarn hesab iin seilen h
strokunun %80inden faydalanlr.
h1=0,8.h
Ayn zamanda h1 stroku, i kol uzunluklar oran ve hava aralna bal olarak,
fren kollarnn mafsal boluklar %10 orannda gz nne alnarak,
h1=1,1.(2.).i=2,2..i
eklinde yazlabilir. Bu iki ifadeden i kol uzunluk oran bulunur.

57
 10.Klavuz Raylarn Hesab

Asansr klavuz raylarnn hesaplanmasnda tm dnyada esas alnm olan EN

81 standard kullanlacaktr. Bu standarda gre klavuz raylar kabin tam kapasitede
ykl ve nominal hzda hareket ederken parat dzeninin devreye girdii anda klavuz
rayda meydana gelen burkulma mukavemetine gre kontrol yaplr.
Yk dalm sonucu klavuz raya etkiyen kuvvetler
Burkulma gerilmesi,
a.Fr .
B= [ N / mm 2 ]
S
Burada,
a:parat dzenine bal katsay
Trtll a=25
Masural a=15
Keli a=10
Fr: Frenleme kuvveti
: Burkulma faktr
S:ray kesit alan
Frenleme kuvveti: Fr, kabin ve yk deerinden bulunur.
Fr=Q+K[N]
Burkulma faktr: , narinlik derecesi deerine gre St37 veya St52 elikleri
iin tablolardan seilir.
lk
=
i

58
 4-ASANSRN HESABI

-Halatl asansr tahrik emas-

4-1 Arlk hesab

Ortalama insan arl 80 kg kabul edelim (TS-863)

1= nsan says Q = 80-1 i = 6 kii
Q= tama kapasitesi Q = 80-6
Q = 480 kg

Tablo 30 Kabin Arl

Kabin Yk nsan Kabin Kabin Arl
nsan says Kabin Arl Says Yk
2 160 250-350 10 800 800-1200
4 315 400-600 16 1250 1000-1600
6 450 550-800 21 1600 1500-2000

59
 8 630 700-1000 33 2500 2000-4000

q
Gk K .Q H .
4

GK Kar Arlk
K Kabin Arl
Ykn kar arlk tarafndan karlanan yzdesi (%45-50)
H kabin tarafndan alnan mesafe
q Hareketli birim metre bana arl
Tablodan kabin arl k = 700 kg seelim.
q n hesap iin seilen 6x19 d=20 olan halat arln kullanalm

q= 1,49 kg/m x = 1570 N/mm2

q
Gk K .Q H .
4
1,49
GK = 700+0,5.480+30.
4

GK 950 kg kar arlk

Binann 10 katl ve her katn 3 metre olduu kabul edelim.

4-2- Halat Seimi

Asansr ask katlarnda oluan toplam ekme kuvveti:

Qk q
Fmax= 1 GH 1
g

Halat arl GH= L.q L= halat uzunluu

L = n (2+k) n = halat adedi (4 tane seelim)
L = 4 (2+10) k = kat says olmak zere
L = 48 m GH = L.q = 48.1,49 71 kg
(q seale 6x19 J = 20 q = 1,49 kg/m seilen n hesap iin )

60
 480 700 1,92
Fmax = 711 1250.1,2
1 9,81

1,2 =1500
Tablo 31 - Makine dairesi ve sarm ekline gre halat faktrleri

Makine Dairesi Sarm ekli Halat faktr

Tek sarm i=1
ift sarm i=1
Yukarda
Tek sarm i=2
Tek sarm i=4
Tek sarm i=1
Aada ift sarm i=1
Tek sarm i=2

i =1 alalm (Asan ve Yr. Mer. Tek. Sy 128 )

a = 0,67 V2 +0,13 v V TS.863-1995 gre standart asansr
a = 0,67.1,62+0,13.1,6 hzn 1,6 m/sn kabul edelim (Asan.Tek. cilt 1 Sy 13 TSE)
a = 1,92 m/sn2
Fmax 7500
Bir halat den max kuvvet 375kg
n 4
Halatn kopma kuvveti;
FK = Fmax .S
Tablo 32 - ( Asansr ve Yr. Mer. Tekn. Sy. 131)
V (m/s) <0,63 0,63 1,00 1,25 >1,25
Yolcu 12 13 14 15 16
Tanburlu
Yk 8 9 10 11 12

Tahrik Yolcu 16 17 18 19 20
Kasnakl
Yk 11 12 13 14 15

Tahrik Yolcu 16 18 20 22 24
Kasnakl Yk 14 15 16 17 18
* Kabn halatlara yayl olarak asl
Tablodan S=20 seeriz.
FK = Fmax .S
FK = 375.20 7500 kg = 75000N = 75 KN
Bu deere uygun olarak TS-1918/7 ( Asan. Yr.mer. Tekn. Sy-132)
6x19 Seale Tipi ; D= 12 mm

61
 K = 1570 N/mm2
q = 0,537 kg/m
Amaden kesit = 57,8 mm2
Kontrol hesab ; (sa Achsene gre)
Fmex = 375 kg
T a eg Fkopme = 7500 kg

Fmax 3750
64,87 N/mm2
Amadenikesit 57,8
E Elastiside modl 2100 N/mm2
E.
eg Tekile ap
D
0,95 mm (D kat)
D = 600 mm kabul edelim
21000 0,95
ey
600
ey 33,25 N/mm2
T ey
T =64,87+33,25
k
T = 98,12 Nmm2 S =16 emniyetlidir.
5

KONTROL HESABI

62
 Tablo 33 - Halatlarn kopma emniyet katsaylar
Asansr Hz v (m/s] <0.63 0.63 1.00 1.25 >1.25
I.Tamburlu Yolcu 12 13 14 15 16
Yk 8 9 10 11 12
II. Tahrik Yolcu 16 17 18 19 20
Kasnakl Yk 11 12 13 14 15
III. Tahrik Yolcu 16 18 20 22 24
Kasnakl Yk 14 15 16 17 18
* Kabin halatlara yayl olarak asl

S Telcik ap
D Tambur ap
Q al yayda L uzunluunda bir telcikte uzamas olur
S/ 2 L

L D/2 L D

L

L
Hook kanununa gre
L
2 E. 2 E.
L
Toplam gerilme Top 1 2
F
Top E. .C C = 3/8 (BACHa gre)
A D
3750 0,95 3
top 21000. .
57,8 600 8

Top = 64,87 +12,46

Top = 77,33 N/mm2

k
S
1570
S = 77,33

S = 20,3 20 Uygundur

UZAMA KONTROL

63
 Fk .30
L E= 6300 daN/mm2 ( Seale halat iin)
E. A
Fk = Kopma kuvveti
L = 30 m halat uzunluu
75000.30
L =6,17 mm A = 57,8 mm2 ( Madeni kesit Alan)
6300.57,8

Msaade edilen uzama deerleri,

Hafif ykl halatlar iin, % 0,25
Normal ykl halatlar iin , % 0,5
Ar ykl halatlar iin , %1

4.3. Tahrik ve Saptrma Kasnaklarnn aplarnn Hesab

I. Yntem

DT = d( 37 + 0,27 v
DT = 12 ( 37+ 0,27 . 1,6)
DT = 450 mm

II. Yntem
Kama yiv iin : ( Kasnak Kama yiv as = 25 0 450)( Asansr. Yr. Mer. Tek. Syf.

136)
Kasnak ezilme basnc Pem = 2,5 N/mm2

64
 Fmax 1
DT .
d .Pem sin / 2
3750 1
DT .
12.2,5 sin 25 / 2

DT 577,5mm

III. Yntem

DT 50.d 50.12 600mm

DT 50. 500.0,95 475mm

bu yntemlerle bulunan en byk apa gre seim yaplr. Buna gre Asansr Teknii
syf. 180den;
D = 600 mm apl kasna seeriz.

D = 600 mm
C = 17-21 mm
b= 130 mm
mil ap = 120 mm
C = 150 mm

65
Saptrma kasna ap =60 -70mm

5. Asansrn Tahrik Kabiliyetinin Kontrol

Tel ile kasnak arasndaki srtnme katsays m 0 0,09 alnabilir.

m0
m . as = 25 45(Asansr Teknii C-1)
sin / 2

0,09
m 0,415
sin 25 / 2

Sin b b 2 h 2 ( DT / 2 DK / 2 ) 2 h( DT / 2 DK / 2) b2 h2

= 180
Tahrik kabiliyeti iki kritik hal olan dolu kabinin yukar kmas ve bo kabinin
aa inmesi halleri iin kontrol edilir;

66
Dolu kabinin Yukar kmas Hali,
Qk a
S1 GH 1 i = Halatlama Faktr
i g

i=1
480 760 1,92
S1 48.0,537 1
1 9,81

S1 1205.1,2

S1 1446kg

G a
S2 K 1
i g

1,92
S 2 7001
9,81

S 2 563kg m 0,415

S1 163.
e m . 1630 2,84rad
S2 180

S1
e0, 415.2,84 2,56 3,25 emniyetlidir.
S2

Bo Kabinin Aaya inmesi Hali,

G a S11
S11 K GH 1 1
e m .
i g S2

700 1,92
S11 48..0,537 1
1 9,81

S11 867 kg

k a
S 21 1
i g

700 1,92
S 21 1
1 9,81

S 21 563kg

S11 867
1
e m . e 0, 415.2,84
S2 563

1,54 < 3,25 emniyetlidir.

67
Her iki durum iin emniyetli sonular elde edildiine gre halatn kasnak zerinden
kaynayaca anlalr.

Tel Halat ile Kasnak arasndaki Basn kontrol

1,25 4.v
Pem EN 81 Standartnda yzey basnc emniyet deeri halat hzn
1 v
bal olarak verilmitir.
1,25 4.1,6
Pem
1 1,6

pem 2,94 N / mm 2 Emniyetlidir.

2,94 5,6 (EN 81 standart)

6. Tahrik Mekanizmasnn Kinematik Hesab

a) evrim Orannn Tayini

vt = 1,6 m/sn (Daha nce semitik )
DT = 600 mm
.D.n .600.n
vT 1,6
30.10000 30.1000
n = 25,47 dev/dak

S1 = 1446 Kg
S2 = 563 Kg
1 Kw = 1000 watt = 1000 Nm/s

68
 2 .n
w
60
2 .n 2 .25,47
w w w = 2,66 rad/sn
60 60
vt = 1,6 m/sn Q = 480 kg
DT = 600 mm Q 4710 N ( Kgm/sn2)
Q Q
F (Q k ) (GK ) (Q k ) k
2 2
F .v
p

Motor gc srtnmeli tahrikte evre kuvvetinden hesaplanmaktadr. Verim ()

sonsuz vida mekanizmasna bal olarak seilmektedir.
0 100 kabul edelim ( Makine El. Cilt I-II syf. 567 M. Akkut)
v 0,98.....0,99 ( Rulman iftlerinin verimi)
elektrik motorlar sadece redktr mekanizmasnn verimi gz nne alnarak
seilir.
T V .R2 T 0,91.0,992

= 0,89
Q / 2.v
P
2
4710 / 2.1,6
P 4234 watt = 4,23 kw
0,89

Yukardaki tablodan; ( Asansr teknii syf. 222 Cilt II)

380 v 6 kutupla 1000 d/d ksa devre motor asenkron motor seilir.
P = 5,5 kw P = 7,5 Hp
N = 945 dev / dak
d = 38 mm ( mil ap)

7. Tahrik Mekanizmasnn Hesab

945
i 37,1 z1 Az says z1 = 1
25,47

Tablo 34 evrim oran, az says

69
 12 >30 15 19 10 14 69

Z1 1 2 3 4

n = 25,47 dev/dak
ng = 1000 dev/dak ( 945 dev/dak)

Malzeme Seimi

Tablo 35 - Makine El. Cilt I-II. Syf. 567 , M. Akkurt cetvel 14-13
Malzeme Grubu Simge K daN /mm2 HB daN /mm2
Sonsuz Vida
malat elii St 70 7085 205250
slah elii C 45 6575 160.208
Semantasyon C 15 6080 600
elii 16 MnCr 85110 600
Sonsuz Vida ark
Dkme G CuSn12 26 80
GZ- Cu Sn 12-Mi 28 95
Kalay
G.CuSn12-Ni 30 100
Bronzu
inko G.CuZn 25A 5 75 180
Gz-CuZn25A 5 75 190
Bronzu
Dkme GG- 25 25 250
Demir GGG 70 70 260

Orta ve yksek hzlarda; elik / Bronz

Alak ve nemsiz yerlerde elik / Dkme demir
Sonsuz Vida malzemesi olarak,
St 70 seelim.
K 70daN / mm 2
HB = 205 .. 250 daN /mm2
Sonsuz Vida ark iin;
Dkme kalay Bronzu seelim; ( GZ- CuSn 12 Ni)

70
 K 30daN / mm 2 HB = 100 daN/mm2
0 180................300 ( M. Akkurt Makine El. Cilt I - II Syf. 568)
1 10 m 0,02 100 seelim

2 m bc2
ma 3
2 . .Z 2 PHem
1,5.....3 ( M. Akkurt Makine El. Cilt I - II Syf. 569)

Tablo 36 - M. Akkurt Makine El. Cilt I - II Syf. 569

Kayma Hz Va ( m/sn) < 3 4 5 6 8 10 15 20

2
PHem daN/ mm 0,8 0,7 0,,6 0,52 0,48 0,40 0,35 0,24 0,22
Pem = 0,8 daN/mm2 ( Kayma hzna bal olarak seilir)

2,5 ( n hesaplamalarda kullanlan deer)

mbc 2 mbc1..i12

P 5,5
mbc1 955 mbc1 955. 5,558daN / m m
n 945
i = 37,1 5558daN / mm
5560daN / mm
0,91 ( Sonsuz Vida Mekanizmalarnn verimi)

mbe 2 5560.0,91.37,1

mbe 2 187710daN / mm2

2 mbc2 Z2
ma 3 i12 = =37,1
2 . .Z 2 PHem Z1

2.187710
ma 3 Z2 = 37,1 Z2 = 37 kabul edelim.
.2,5.37.0,8
2

ma > 8,01 mm
ma = 8 mm seeriz.( Tablo 37 )
mn = 8. cos10
mn = 7,87 mm

Tablo 37 - Asansr Teknii Cilt II. Syf. 169

71
Sonsuz elik Vida Bronz ark Dili in Standart Modl Serisi DIN 780
1. Seri 1 8 1,25 1,6 2 2,5 3,15 4 5 (6) 6,5
2. Seri 8 10 12 16 20 - - - - - -

Boyutlar
t = .ma
t = .8 = 25,12 mm z=1 z2 = 37 0 = 100
z1.ma 1.8
d 01 45,37mm
tan 0 tan 10
db1 = d01 + 2ma
db1 = 45,37+2.8=61,37 mm
dt1 = d01 2,4 ma 45,37-2,4.8=26,17 mm
d02 = z2 .ma= 37.8= 296 mm
db2 = d02 + 2ma = 294+2.8 = 312 mm
dt2 = d02- 2,4 ma = 296-2,4.8 = 276,8 mm
hb1 = hb2 = ma = 8 mm
ht1 = ht2 = 1,2 .ma = 9,6 mm
dar = db2 + ma = 312+8 = 320 mm ( max d ap )
d 01 d 02 45,37 2,96
a 170,7 mm ( Eksenler aras mesafe)
2 2
db 2 312
rk a 170,7 14,7mm ( D kavisin yarap)
2 2
b db21 d 01
2
61,372 45,372 41,32mm ( arkn di genilii)

b1 d b22 d 02
2
312 2 296 2 98,63mm (Sonsuz Vidann Uzunluu)

Kuvvetler

2 M bc1 2.5560
FT 1 F01 245daN
d 01 45,37
2 M bc 2 2.187710
FT 2 F01 1268,3daN
d 02 296

tan 200.CosP
Fr1 Fr 2 Ft1. n 0 200 ( syf. 563 . Akkurt)
Sin( 0 p )

72
 tan 200.Cos1
Fr1 Fr 2 245. p 10 0 100
Sin(10 1)

Fr1 Fr 2 467,26daN

8-Fren Sisteminin Seimi ve Hesab

Fren Pabu Genilii mm

Kasnak Balata Eni mm Pabu Eni mm
65 60
70 80
100 80
125 100
160 140
200 180
250 230
320 300
Tablo 38 - DIN 4003ten Asansr teknii Cilt II sy -149

73
n = 1000 dev/dak
p = 5,5 kwlik Motor iin
DT = 250mm ( sonsuz dili fren kasnak di ap)
b = 80mm ( fren kasnak eni)
b0 = 70 mm ( Balata genilii)
0 = 100 mm ( balata uzunluu)

.DT . n .250.1000
V= 13,08m / sn
60.1000 60.1000

Mf = v.Md n2
Mf Frenleme momenti
M Tahrik motorundan elde edilen moment
: tahrik sisteminin toplam verimi
v emniyet faktr 2...3
T m .v .r m motorun verimi =0,85 (Asansr teknii cilt II. sy 222 )
2

T 0,85.0,91.0,992 . v = 0,91 (Sonsuz dili mek. Verimi)

T = 0,76 r = 0,98...0,99 (rulman iftlerinin verimi- Mak. El.- M
AKKURT)

9
M D 955
n
5,5
M D 955 5,558daNm
945
= 5558daNmm
M f v.M d . 2

Mf = 2,5.5558.0,762
Mf = 8025,7daNmm
Mf 1
p . pem Pem = 1,5 daN/cm2 ( Tablo 39 )
D.m b0 .0

74
 Balata Malzemesi Srt. Kats. Yzey basnc P0 (daN/cm2)
Pamuklu Dokuma 0,45 0,55 0,3 3
Asbest Dokuma 0,3 0,4 0,5 6
Buna Malzemesi 0,3 - 0,45 0,5 1,5
Tablo 39
8025 1
p . 0,011daN / mm 2 p=1.1 daN/cm2
250.0,4 70.100

1,1 < 1,5 emniyetlidir.

Fren kasnaklarnn boyutlandrlmasn da po.v ve po.v.m deerleri nemli rol

oynar.
Kaldrma makinelerinde bu deerler,
po.v=12-25 daNm/cm2s
po.v.m=6-10 daNm/cm2s
arasnda alnr. Hafif iletmelerde yksek deerler, ar iletmelerde kk deerler
dikkate alnr.
Buradan;
m 0,4

V=13 m/s (nceki hesaplardan )

Po=1 ( Tablo 39 )
1.13,08=13,08< 25 daNm/cm2.s
1.0.4.13,08= 5,232< 10 daNm/cm2.s EMNYETLDR

Yay Hesab
Papu Basks
Mf 8025
p pb 100,3daN
m.DF 0,4.200

Yay Kuvveti
c 325
F PPB 100,3 46,57 daN
(c c1 ) (325 375)

75
76