Sveuilite u Zagrebu

Fakultet Strojarstva i brodogradnje

DIPLOMSKI RAD

Tomislav Kolman

Zagreb, 2009.
 Sveuilite u Zagrebu
Fakultet Strojarstva i brodogradnje

DIPLOMSKI RAD

Mentor

Prof.dr.sc. Damir Ciglar Tomislav Kolman

Zagreb, 2009.
IZJAVA

Izjavljujem da sam rad radio samostalno koristei znanje steeno tijekom studija i
nevedenu literaturu.
Zahvaljujem se mentoru Prof. dr.sc. Damiru Ciglaru na pomoi pri izradi rada. Ujedno
zahvaljujem se djevojci Mateji na pruenoj potpori tokom diplomiranja i pomoi pri
uklanjaju greaka nastalih tokom pisanja ovog rada. Takoer hvala roditeljima koji su
mi omoguili studiranje koje e mi sigurnio ostati u ljepom sjeanju.

Tomislav Kolman
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

SAETAK
Bruenje je vrlo znaajan postupak obrade odvajanjem estica koji je oduvijek
poznat po svojoj tonosti i kvaliteti obraene povrine. U prolosti bruenje se
koristilo samo kod zavrne obrade za dobivanje visoke kvalitete, no razvojem
tehnologija i novih materijala, bruenje dobiva novu dimenziju obrade odvajanjem
estica, a to je visoka proizvodnost. Tako danas postoji irok spektar postupaka
obrade odvajanjem estica koji istovremeno postiu visoku kvalitetu i visoku
proizvodnost, pa sama primjena pojedinih postupka postaje neodreena.

U ovom radu bit e navedeni i opisani neki suvremeni postupci bruenja

orjentirani na poveanje proizvodnosti. Detaljnije e biti opisan postupak dubokog
bruenja, te e se za konkretnu brusilicu eksperimentalno odrediti granina
proizvodnost, odnosno granini uin bruenja s obzirom na reznu povrinu brusa za
dva razliita materijala obratka. Granini reducirani uin bruenja Qgr-br, predstavlja
vrijednost reduciranog uina bruenja kod kojeg jo ne dolazi do neispravnog
bruenja i kod kojeg ne nastaju pogreke bruenja, a njegova se vrijednost moe
odrediti samo provoenjem eksperimenta.

I
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

POPIS SLIKA
Slika 1. Prikaz proizvodnje alatnih strojeva u Njemakoj za 2006. Godinu..................1

Slika 2. Prodaja Okuma alatnih strojeva za 2006. Godinu...........................................2

Slika 3. Primjer obodnog ravnog bruenja i sastav rezne povrine ............................3

Slika4.Princip nastanka odvojene estice....................................................................4

Slika 5. Sile kod bruenja.............................................................................................4

Slika 6.Reducirani uin bruenja..................................................................................6

Slika 7. Struktura brusa................................................................................................7

Slika 8. Primjer oznaavanja brusne ploe...................................................................8

Slika 9. Usporedba klasinog i S-G brusnih zrna.........................................................9

Slika 10. CBN brusna zrna.........................................................................................10

Slika 11. CBN brusna zrna s prevlakom.....................................................................10

Slika 12. Tvrdoa materijala po Knoop-u...................................................................10

Slika 13. Prikaz alata za obardu rezne povrine brusa..............................................11

Slika 14. Prikaz postupka obrade rezne povrine brusa............................................12

Slika 15. Rolice s dijamantnom prevlakom.................................................................13

Slika 16. Tlana rolica saureajem.............................................................................13

Slika 17. Blok s dijamantnom rolicom.........................................................................14

Slika 18. Touch-dresing metoda obrade rezne povrine............................................14

Slika 19. Vreteno za obradu superabraziva ..............................................................15

Slika 20. Osnovni utjecajni imbenici na proces bruenja..........................................16

Slika 21. Razvoj bruenja...........................................................................................17

Slika 22. Primjer dubokog bruenja............................................................................18

Slika 23. Brusilica za duboko bruenje.......................................................................19

Slika 24. Karakteristike bruenja uz povienje brzine rezanja...................................20

Slika 25. Visokobrzinska kruna brusilica za obradu bez iljaka................................21

Slika 26. Diskontinuirana obrada reznom rolicom .....................................................22

II
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

Slika 27. Kontinuirana obrada reznom rolicom...........................................................22

Slika 28. Karauselna brusilica sa konstantnom obradom rezne povrine brusa.......23

Slika 29. Visokobrzinsko bruenje..............................................................................24

Slika 30. Grind-hardening postupak bruenja............................................................25

Slika 31. Brusilica za ravno obodno bruenje, Stanko Import....................................27

Slika 32. Uzorci...........................................................................................................28

Slika 33. Teoretska najvea hrapavost rezne povrine brusa....................................30

Slika 34. Ureaj za mjerenje hrapavosti.....................................................................31

Slika 35. Stezanje obratka na stol stroja....................................................................33

Slika 36. Granina proizvodnost 1.2842 elika pri knostantnoj posminoj

brzini od 1.75 m/min.................................................................................34

Slika 37. Granina proizvodnost 1.2080 elika pri knostantnoj posminoj

brzini od 1.75 m/min...................................................................................34

Slika 38. Povrina obratka bez pogreka bruenja....................................................35

Slika 39. Povrina obratka sa pogrekama bruenja.................................................35

Slika 40. Granina proizvodnost pri konstantnoj dubini bruenja i

promjenjivoj posminoj brzini za elik 1.2842.............................................37

Slika 41. Granina proizvodnost pri konstantnoj dubini bruenja i

promjenjivoj posminoj brzini za elik 1.2080..............................................37

Slika 42. Obradak pri najveim reimima obrade......................................................38

Slika 43. Granina proizvodnost 1.2842 elika pri konstantnoj

posminoj brzini od 1.75 m/min................................................................40

Slika 44. Granina proizvodnost 1.2080 elika pri konstantnoj

posminoj brzini od 1.75 m/min..................................................................41

Slika 45. Granina proizvodnost pri konstantnoj dubini bruenja i

promjenjivoj posminoj brzini za elik 1.2842............................................42

Slika 46. Granina proizvodnost pri konstantnoj dubini bruenja i

promjenjivoj posminoj brzini za elik 1.2080.............................................43

III
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

POPIS TABLICA
Tablica 1. Prosjeni kemijski sastav elika 1.2842.....................................................28

Tablica 2. Prosjeni kemijski sastav elika 1.2080.....................................................29

Tablica 3. Srednja aritmetika hrapavost uz konstantnu posminu

brzinu i promjenjivu dubinu bruenja.........................................................33

Tablica 4. Srednja aritmetika hrapavost uz konstantnu dubinu

bruenja i promjenjivu posminu brzinu bruenja......................................36

Tablica 5. Srednja aritmetika hrapavost uz konstantnu posminu

brzinu i promjenjivu dubinu bruenja.........................................................40

Tablica 6. Srednja aritmetika hrapavost uz konstantnu dubinu

bruenja i promjenjivu posminu brzinu bruenja......................................42

Tablica 7. Granini reducirani uini bruenja dobiveni istraivanjem........................44

IV
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

SADRAJ
Saetak.........................................................................................................................I

Popis slika....................................................................................................................II

Popis tablica................................................................................................................IV

1. UVOD................................................................................................................1
1.1. Openito o bruenju.....................................................................................3
1.1.1. Princip nastanka odvojene estice...............................................................4
1.1.2. Sile kod bruenja..........................................................................................4
1.1.3. Pretvorba energije u procesu bruenja........................................................5
1.2. Proizvodnost postupka bruenja..................................................................5
1.3. Alati za bruenje...........................................................................................7
1.3.1. Konvencionalni brusevi................................................................................7
1.3.2. Super-abrazivi ( CBN i PCD).......................................................................9
1.4. Obrada rezne povrine konvencionalnih bruseva......................................11
1.5. Obrada rezne povrine super-abraziva......................................................14

2. SUVREMENI POSTUPCI BRUENJA............................................................16

2.1. Duboko bruenje........................................................................................18
2.2. Visokobrzinsko bruenje............................................................................20
2.3. Bruenje s konstantnom obradom rezne povrine brusa...........................22
2.4. Visokobrzinsko bruenje super-abrazivima ...............................................24
2.5. Visokouinsko bruenje.............................................................................25
2.6. Kaljenje bruenjem ..............................................................................25

3. SREDSTVA I UVJETI ISPITIVANJE...............................................................27

3.1. Brusilica.....................................................................................................27
3.2. Izbor materijala uzoraka............................................................................28
3.3. Izbor brusne ploe.....................................................................................29
3.4. Obrada rezne povrine brusa....................................................................30
3.5. Ureaj za mjerenje hrapavosti...................................................................31

4. EKSPERIMENTALNO ISTRAIVANJE..........................................................32
4.1. Odreivanje graninog uina bruenja sa vrlo grubom reznom
povrinom brusa........................................................................................32
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

4.1.1. Odreivanje graninog uina bruenja uz uvjet konstantne

posmine brzine s mjenjanjem parametara dubine rezanja.......................33
4.1.2. Odreivanje graninog uina bruenja uz konstantnu dubinu
bruenja s mjenjanjem posmine brzine....................................................36
4.2. Odreivanje graninog uina bruenja sa fino obraenom
reznom pobrinom brusa............................................................................39
4.2.1. Odreivanje graninog uina bruenja uz uvjet konstantne
posmine brzine s mjenjanjem parametara dubine rezanja.......................40
4.2.2. Odreivanje graninog uina bruenja uz konstantnu dubinu
bruenja s mjenjanjem posmine brzine....................................................42

5. ZAKLJUAK ....................................................................................................45

6. LITERATURA..................................................................................................46
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

1. UVOD
Proizvodnja je danas poznata kao vana drutvena djelatnost. Biti
konkurentan u proizvodnji od velikog je znaaja za drutvo. Napredak, odnosno
razvoj tvrtke, omoguen je ako je ona konkurentna na tritu, to jest ako proizvodi
proizvode koji zadovoljavaju zahtjeve trita, a pri tome su bolji od drugih proizvoda.
Danas je jako teko biti konkurentan na tritu. Prije svega, razlog je taj to je ono
veliko, a zahtjevi trita su visoki. Iz razloga da bi se mogli nositi sa konkurencijom,
odnosno da bi mogli biti bolji od nje moramo ulagati u nova znanja i nove tehnologije
koja e nam to i omoguiti. Zato danas sve industrijski razvijene zemlje mnogo ulau
u istraivanje i razvoj novih suvremenih tehnologija kako bi i one same bile
konkurentne na meunarodnoj razini te doprinijele daljnjem razvitku drutva. Najvei
napredak u tehnologiji ostvaren je razvojem raunala. Danas su raunala zastupljena
u svim suvremenim granama tehnologije s ciljem pojednostavljenja i lakeg pristupa
procesu.

Iako se u novije vrijeme postupci bruenja zamjenjuju postupcima obrade

odvajanjem estica sa geometrijski definiranim alatima, to je omogueno razvojem
novih tehnologija i materijala alata, bruenje e i dalje zauzimati vanu poziciju u
obradi odvajanjem estica i u nekim podrujima biti e nezamjenjivo. Na sajmu EMO
'07 u Hannoveru, koji je meu najveim svjetskim sajmovima alatnih strojeva i
pratee industrije, vodea industrijska udruga u podruju obrade metala VDW iznijela
je statistiku o proizvodnji alatnih strojeva po vrstama u Njemakoj za 2006. godinu;
slika 1.

Laser
7%
Ostalo
22%
Obradni centri i
fleksibilni obradni
sustavi
22%

Brusilice
16% Tokarski strojevi
19%

Glodalice
14%

Slika 1. Prikaz proizvodnje alatnih strojeva u Njemakoj za 2006. godinu [1]

1
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

Iz slike 1 se vidi da je udio proizvodnje brusilica prema proizvodnji ostalih vrsta

alatnih strojeva dosta velik. Uzimajui u obzir da je jedna numeriki upravljana
brusilica priblino 2,5 puta skuplja od jedne numeriki upravljane tokarilice istih
dimenzija, podatak je to znaajniji.

Osim navedenoga primjera iz Njemake dan je i primjer iz Japana. Na

seminaru japanskog proizvoaa alatnih strojeva Okuma, koji je odran na Fakultetu
strojarstva i brodogradnje u lipnju 2007. godine, dani su podaci slijedei o prodaji
Okuma alatnih strojeva u 2006 godini, slika 2.

Ostalo Brusilice
1% 2%

Vienamjenski
Tokarilice strojevi
31% 16%

NU Obradni centri
50%

Slika 2. Prodaja Okuma alatnih strojeva u 2006 godini[2]

Iz slike 2. moe se zakljuiti da i nije previe brusilica prodano, odnosno da se

ba i ne koriste u proizvodnji. No na temelju tog podatka ne moe se prosuivati o
udjelu brusilica u proizvodnji jer sama tvrtka nema veliku ponudu brusilica te ima
svega dva modela istih za razliku od ostalih vrsta strojeva koje nude u mnogo vie
modela, tonije imaju veu ponudu. Kao pravi pokazatelj prisustva brusilica u
proizvodnji govori podatak o broju instaliranih brusilica u njihovoj tvornici u Japanu.
Tvornica ima 88 numeriki upravljanih obradih centara, 48 numeriki upravljanih
tokarilica i 66 numeriki upravljanih brusilica. Na temelju tog podatka vidi se velika
zastupljenost brusilica u proizvodnji alatnih strojeva.

Razvojem tehnologija s ciljem da se to vie operacija vri na jednom stroju,

osim to su se unaprijedili postupci obrade sa geometrijski definiranim alatima kao
to su tokarenje, glodanje, buenje i sl., tako se je unaprijedilo i bruenje kao
postupak kod kojeg alat nije geometrijski definiran . Tako je danas na jednoj brusilici
mogue izvoditi grubu i finu obradu. To je jedan od razloga zato bruenje ima svoju
budunost.

2
 Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

1.1 OPENITO O BRUENJU

Bruenje je opi naziv za postupak obrade odvajanjem estica kod kojeg se
alat sastoji od veeg broja nejednoliko rasporeenih otrica, neujednaene i
nedefinirane rezne geometrije. Proces se vri na strojevima pod zajednikim imenom
brusilica. Glavno gibanje je kruno kontinuirano, a vri ga alat, dok posmino gibanje
vri obradak, a ovisi o samom postupku bruenja. Ono moe biti kruno, linearno ili
kombinirano. Na slici 3. prikazan je postupak obodnog ravnog bruenja i sastav
rezne povrine brusa koja je u zahvatu s obratkom.

ALAT; Brusna ploa

OBRADAK

Slika 3. Primjer obodnog ravnog bruenja i sastav rezne povrine brusa[2]

Postupak bruenja se obino koristi pri zavrnim obradama tvrdih ili otvrdnutih
materijala s ciljem poboljanja kvalitete obraene povrine i smanjenja tolerancija.

3
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

1.1.1. PRINCIP NASTANKA ODVOJENE ESTICE

Na slici 4 prikazan je princip nastanka odvojene estice kod postupka
bruenja. Odvojene estice nastaju kada prestanu elastine deformacije rezne
povrine brusa i obratka, a ponu plastine deformacije bruene povrine.

Slika 4. Princip nastanka odvojene estice[3]

Samo najstajanje odvojene estice odvija se uz tri glavne interakcije izmeu brusa i
obratka. REZANJE koje stvara odvojenu esticu na prednoj povrini brusa,
KLIZANJE brusa tj. brusnih zrna po obratku koje stvara toplinu kroz trenje i
PLASTINE DEFORMACIJE koja tjera materijal ispred i sa strane brusnog zrna.

1.1.2. SILE KOD BRUENJA

Kod bruenja kao i kod drugih postupaka obrade odvajanjem estica javljaju
se sile kao otpor materijala obratka prema prodiranju u njegovu strukturu. Na slici 5
su prikazane sile bruenja na reznom zrnu. Vidljivo je da je zbog elastinih
deformacija i nepovoljnog prednjeg kuta otrice brusnog zrna odnos sila Fp > Fc.

Fc - glavna sila

Fp natrana, odrivna ili pasivna sila

Slika 5. Sile kod bruenja[2]

4
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

1.1.3. PRETVORBA ENERGIJE U PROCESU BRUENJA

Kod procesa bruenja javlja se mehanika energija kao posljedica relativnog
gibanja izmeu alata i obratka. Ta se energija nejveim djelom pretvara u toplinsku
energiju zbog javljanja trenja izmeu alata i obratka te deformacija istih. Ako je udio
trenja manji, proces je povoljniji jer se razvija manje topline. Kao posljedica te
toplinske energije poveava se temperatura u zoni bruenja to za posljedice moe
imati pogreke bruenja. Te pogreke na obratku mogu ostaviti mjerljive posljedice
kao to su: promjena mikrostrukture, promjena tvrdoe, pojavu pukotina, spaljivanje
povrine, zaostala naprezanja... Kako bi se smanjila temperatura u zoni bruenja
treba obratiti panju na sljedee:

- odabir kvalitetne brusne ploe koja nee biti pretvrda kako bi tupo zrno lake
ispalo s rezne povrine brusa
- poroznija brusna ploa omoguuje bolji protok SHIP-a do zone bruenja
- pravovremena i kvalitetna obrada rezne povrine brusa
- podeavanje brzina i posmaka
- tono dovoenje SHIP-a to blie zoni bruenja

1.2. PROIZVODNOST POSTUPKA BRUENJA

Proizvodnost postupka bruenja prikazuje se pomou reduciranog uina

bruenja koji pokazuje koliinu izbruenog materijala u jedinici vremena, ali po
jedinici irine brusnog zahvata. Izraz za reducirani uin bruenja glasi:

Qbr = ap vo , m3/s m (1)

gdje je: Qbr - reducirani uin bruenja;

ap - dubina bruenja;
vo - brzina obradne povrine.

Reducirani uin bruenja Qbr je prema slici 6 koliina materijala koja ulazi u
brusni zahvat. Ako se bruenje promatra kao prijenos materijala reznom povrinom
brusa, onda mora biti zadovoljeno da je reducirani uin bruenja jednak koliini
materijala koji e otrice na reznoj povrini brusa odrezati, smjestiti u prostor za
smjetaj estica na reznoj povrini brusa i prenjeti iz luka zahvata preko rezne
povrine brusa. Ta izlazna koliina materijala jednaka je ulaznoj, a definirana je
umnokom ekvivalentne debljine bruenja i obodne brzine brusa. Izraz za reducirani
uin bruenja tada glasi:

5
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

Qbr = ap vo = he vb , m3/s m (2)

gdje je: he - ekvivalentna debljina bruenja;

vb - obodna brzina brusa.

Slika 6.Reducirani uin bruenja [4]

Iz izraza (2) je vidljivo da se poveanje proizvodnosti postupka bruenja

odnosno reduciranog uina bruenja moe ostvariti poveanjem dubine bruenja,
brzine obradne povrine, obodne brzine brusa i ekvivalentne debljine bruenja. Ako
je u postupku bruenja vrijednost reduciranog uina bruenja prevelika, dolazi do
neispravnog bruenja. Granini reducirani uin bruenja Qg-br, predstavlja vrijednost
reduciranog uina bruenja kod kojeg jo ne dolazi do neispravnog bruenja i kod
kojeg ne nastaju pogreke bruenja. Dakle kod ispravnog postupka bruenja mora
biti zadovoljeno slijedee:

Qbr Qbr-gr

Na vrijednost graninog reduciranog uina bruenja izmeu ostaloga utjeu materijal

obratka i njegovo stanje, specifikacija brusa, prostor za smjetaj odvojenih estica,
nain i uvjeti obrade rezne povrine brusa, duljina luka zahvata, reimi bruenja,
nain bruenja, koliina, vrsta i nain dovoenja sredstva za hlaenje ispiranje i
podmazivanje (SHIP-a), krutost brusnog sustava, oblik obratka i drugo. Vidljivo je iz
prethodnog da se granini reducirani uin bruenja Q g-br moe odrediti samo
eksperimentalnim ispitivanjem jer njegova vrijednost ovisi o mnogo utjecajnih
imbenika i promjenom bilo kojeg od njih vrijednost mu se mijenja.

6
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

1.3. ALATI ZA BRUENJE

Rezni alat u procesu bruenja je brusna ploa ili brus, a sastoji se od
mnotva abrazivnih estica koje su zapravo otrice. Brus moemo podijeliti u dvije
skupine:

- Konvencionalni brusevi
- Superabrazivi (PCD i CBN)

1.3.1. KONVENCIONALNI BRUSEVI

Prema literaturi [4] konvencionalani brus se sastoji od:

- Brusnih zrna
- Veziva
- Pora

Sve tri komponente zajedno ine strukturu brusa. Tako razlikujemo

zatvorenu, otvorenu i visokoporoznu strukturu brusa, slika 7. Rezna povrina moe u
jednom prolazu skinuti toliki volumen estica koliki stane u prostor izmeu otrica na
reznoj povrini brusa. Dakle, s otvorenijom strukturom brusa moe se skinuti vie
materijala u jednom prolazu jer otvorenija struktura ima vie pora i vie prostora
izmeu brusnih zrnca za smjetaj odvojenih estica, a ujedno takva struktura
omoguava bolji protok sredstva za hlaenje do mjesta bruenja.

Slika 7. Struktura brusa [5]

Za razliku od alata sa definiranom geometrijom poput glodala, tokarskog

noa, svrdla i sl., brus ima nedefiniranu geometriju. Razlog je u tome to su
nejednolika zrna razliito rasporeena u vezivu. Uz to, karakteristika brusa je i
negativni prednji kut otrice koji se kree od -45 do -80.

Materijal brusnih zrna kod konvencionalnih bruseva bira se s obzirom na vrstu i

stanje materijala obratka, tako razlikujemo:

- Korund
- Elektrokorund
- Silicij-karbid

7
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

Osnovni materijal za dobivanje normalnog i poluplemenitog korunda je

boksit, a za plemeniti korund ista bijela glinica. Kvaliteta brusnih zrna je odreena:
mikrotvrdoom, lomljivou i reznim oblikom.

Vezivo mora vrsto obuhvatiti brusna zrna te ih nakon zatupljenja olabaviti

kako bi ona pod utjecajem centrifugalne sile ili SHIP-a mogla napustiti reznu povrinu
i tako aktivirati nova zrna nie razine. S obzirom na vrstu dijelimo ih na organska
(prirodna i umjetna) i anorganska (keramiko, mineralno i metalno).

Poroznost karakterizira strukturu brusa i ima veliko znaenje u procesu

bruenja. Pore slue za smjetaj odvojenih estica te za transport sredstva za
hlaenje u prostor reznog mjesta. Prirodna poroznost koja se normalno javlja pri
izradi brusa moe se poveati specijalnim dodacima koji stvaraju dopunske pore.
Tako nastaje otvorena struktura brusa.

Stupanj tvrdoe definiran je kao otpor veziva prema izbijanju sredstva iz

rezne povrine brusa u procesu bruenja. Ovisi o koliini i vrsti veziva, strukturi, vrsti
brusnog zrna i samoj tehnologiji izrade brusnog zrna. Tvrdoa je podjeljena u
nekoliko razreda, a oznauje se abecednim redom od A do Z, pri emu je A najnii,
a Z najvii stupanj tvrdoe.

Zrnatost se oznaava brojanom vrijednou koja predstavlja broj oica na 1

inch duljine sita kroz koje je prolo osnovno sredstvo u procesu separacije i zadralo
se na prvom slijedeem situ. Tako razlikujemo gruba, srednja, fina i vrlo fina zrna.

Sve gore navedene karakteristike brusa vane su jer uvelike utjeu na

proces bruenja. Za konkretne uvjete obrade brus se odabire tako da se dobije to
efikasnije bruenje zadovoljavajui pri tome traenu kvalitetu. Oznaivanje bruseva je
standardizirano i uvelike olakava snalaenje pri samom odabiru brusa.

Primjer oznaavanja brusa dan je na slici 8.

8 A 60 J 7 V 88

tvornika oznaka dodatna

brusnog sredstva tvornika
oznaka

brusno sredstvo zrnatost stupanj struktura vezivo

tvrdoe

Slika 8. Primjer oznaivanja brusne ploe [4]

8
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

Izmeu konvencionalnih bruseva i super abraziva nalaze se visokoefektivni

mikrokristalini brusevi. To je mjeavina korunda i SOL-GEL brusnih zrna. to
je vei udio S-G brusnih zrna brus je kvalitetniji, ali i skuplji. Karakteristika ovih
bruseva je jedinstvena finozrnata mikrostruktura koja poveava lomnu ilavost u
odnosu na klasine bruseve, tzv. samootrenje. Za razliku od klasinih bruseva, gdje
zrno nakon zatupljenja ispada iz brusne ploe, ovdje se tokom obrade zrno lomi,
uvijek stvarajui novu otricu. Takva konstantno otra struktura brusa omoguuje
dulji rad izmeu obrade rezne povrine brusa, smanjuje razvoj topline i smanjuje sile
bruenja. Na slici 9. prikazan je mehanizam troenja konvencionalnih i S-G bruseva.

Slika 9. Usporedba klasinog i S-G brusnih zrna [6]

1.3.2. SUPERABRAZIVI
U skupinu superabraziva spada polikristalini dijamant(PCD) i kubini bor
nitrid (CBN). Oni su znaajni po visokoj tvdoi, vrstoi, ilavosti, otpornosti na
troenje i toplinskoj vodljivosti u odnosu na konvencionalane bruseve. Sve te
znaajke ine superabrazive znaajno skupljim, no mnogo dui vijek trajanja ini ih
vrlo ekonominim i pouzdanim. Glavni nedostatak im je slabo vezivo izmeu kristala i
matrice. Ono treba biti dovoljno jako da dri kristale prilikom njihovog troenja i
samootrenja, a kada kristali postanu premali da bi efikasno obavljali rad, vezivo
mora omoguiti njihovo otputanje i oslobaanje novog kristala na nioj razini. Da bi
vezivo lake zadralo zrno u matrici, zrna se presvlae raznim prevlakama poput
nikla, titana i sl. Ujedno te prevlake poveavaju vijek trajanja alata, poboljavaju
postojanost geometrije te doprinose odvodu topline iz zone bruenja.Na slici 10. i 11.
prikazana su CBN brusna zrna sa i bez prevlake.

9
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

Slika 10. CBN brusna zrna[7] Slika 11. CBN brusna zrna sa prevlakom[7]

Kao veziva koriste se smolna veziva, metalna veziva, keramina veziva. Uz to

postoje i superabrazivi bez veziva poznatiji pod imenom jednoslojni brusevi.

Pri izradi PCD-a koriste se prirodni i sintetiki dijamanti. Sam dijamant je vrlo tvrda
verzija ugljika, a poto je elik legura ugljika i eljeza on ima veliki afinitet prema
eljezu pa se troi bre. Zato se koristi kod bruenja neeljeznih materijala, keramike
i cermeta. Kako bi dobili osjeaj koliko je pojedini materijal tvrd na slici 12 prikazana
je tvrdoa materijala po Knoop-u.

CBN je neto meki od dijamanta, no nadasve vrlo tvrd materijal. Koristi se kod
obrade vrlo tvrdih eljeznih legura, posebno kada je potrebno zadrati istu formu
brusne povrine dulje vrijeme.

7000

4800

2600 2500 2200 1800 1800

900

Slika 12. Tvrdoa materijala po Koopu [8]

10
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

1.4. OBRADA REZNE POVRINE KONVENCIONALNIH

BRUSEVA
Obrada rezne povrine brusa vri se iz dva glavna razloga, oterenja i ienja rezne
povrine brusa. Prilikom samog procesa bruenja dolazi do troenja i zatupljivanja
brusnih zrnca stoga je potrebno obraditi reznu povrinu brusa, odnosno naotriti
brus. ienje rezne povrine brusa vri se zbog nagomilavanja odvojenih estica u
prostor izmeu otrica i u pore. Centrifugalnom silom estice se ne mogu izbaciti pa
to poveava trenje koje negativno utjee na proces bruenja.

Obrada brusa je neizbjena i prije samog procesa kada se brus tek stavi na vreteno
kako bi se dobio eljeni oblik, okruglost i ravnost brusa te eljena rezna svojstva.
Obrada rezne povrine brusa ima veliki utjecaj na proces bruenja jer osim to utjee
na ispravnost procesa bruenja utjee i na kvalitetu zavrne obrade.

Obrada rezne povrine brusa izvodi se zbog:

- otrenja i ienja
- postizanja eljenog oblika
- okruglosti i ravnosti
- promjene topografije
- postizanja eljene hrapavosti

Alati za obradu rezne povrine brusa prikazani su na slici 13; a mogu biti:

1. impregnirani dijamant
2. jednozrnati dijamant
3. viezrnati dijamant
4. dijamantna rolica
5. plosnati poravnjiva (dijaleta)

Slika 13. Prikaz alata za obardu rezne povrine brusa [9]

11
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

Postupak obrade rezne povrine brusa s ovim alatima, izvodi se tako da se njima
prelazi preko rezne povrine brusa odreenim pomakom u smjeru osi brusa, a pri
svakom prolazu uzima se dubina rezanja, slika 14. Svaki dijamant karakterizira
njegova veliina koja se mjeri karatima, ct. Iako su dijamanti meusobno kemijski
identini, postoje razlike u tvrdoi. Tvrdou je mogue ocijeniti po boji dijamanta pa
tako bjeli i uti dijamnti imaju najveu tvrdou.

Slika 14. Prikaz postupka obrade rezne povrine brusa [9]

Osim navedenih alata za obradu rezne povrine brusa mogue je jo koristiti i

slijedee:

- rolice s dijamantnom prevlakom

- tlane rolice
- blok s dijamantnom prevlakom

Ove vrste alata se najee koristi kod izrade profilnih oblika na reznoj povrini
brusa, koje se ne mogu drugim jednostavnim postupkom obraditi. Jednom rolicom ili
jednim blokom mogue je izraivati samo jednu vrstu predmeta koji imaju identian
oblik profila kao i rolica ali negativ. Iz tog razloga ovi alati obino se koriste kod
serijske proizvodnje, npr. turbinskih lopatica, gdje se visoka cijena tih alata moe
opravdati. Dijamantne rolice imaju dui vijek trajanja od tlanih rolica, pa se one
koriste za velikoserijsku proizvodnju.

12
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

Obrada rezne povrine dijamantnom rolicom je kontinuirani postupak, odnosno nema

prekida procesa tokom obrade rezne povrine brusa. Rolica je smjetena iznad
brusa na vretenu sa vlastitim pogonom te u zahvatu brusa i rolice dijamntna zrna na
rolici odrezuju, drobe i izbacuju brusna zrna iz veziva, stvarajui eljeni oblik profila
brusa i otrost rezne povrine brusa, slika 15. Dijamantna rolica ima metalnu osnovu
na koju se galvaniziranjem nanose zrnca dijamanta.

Slika 15. Rolice s dijamantnom prevlakom [10]

Obrada rezne povrine tlanom rolicom je diskontinuirani postupak, odnosno

potrebno je zaustaviti proces bruenja da bi obradili reznu povrinu brusa.
Karakteristian je po tome da se rolica koja se slobodno vrti utiskuje u brus vlastite
frekvencije vrtnje. Zbog tlaka izmeu brusa i rolice, brusna zrna se drobe i izbacuju iz
veziva formirajui nove otrice na profilnoj povrini brusa, slika 16. Tlana rolica se
izrauje iz elika.

Slika 16. Tlana rolica sa ureajem [11]

13
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

Na slici 17 je prikazan blok s dijamntnom prevlakom koji se takoer predstavlja

diskontinuirani postupak obrade rezne povrine brusa. Koristi za profiliranje i otrenje
rezne povrine brusa kod bruenja obradaka velikih serija.

Slika 17. Blok s dijamantnom prevlakom [11]

1.5. OBRADA REZNE POVRINE SUPER-ABRAZIVA

Pojavom prvih CBN bruseva sa keramikim vezivom obrada rezne povrine
brusa izvodila se kao i kod konvencionalnih bruseva, no u novije vrijeme praksa je
pokazala da ti naini obrade vie nisu primjenjivi. Glavni razlog je sama skupoa
superabrazivnih bruseva, pa se pri obradi brusa trai minimalna obrada rezne
povrine s kojom je mogue kvalitetno proizvesti to vie proizvoda. Obrada rezne
povrine izvodi se touch-dressing metodom, gdje se skida svega par mikrometra
brusa. Proces je jo u razvoju, no na slici 18 dan je ematski prikaz tog postupka.

Slika 18. Touch-dresing metoda obrade rezne povrine[12]

14
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

Osnovni problem odreivanja toke poetnog dodira izmeu brusa i

dijamantnog alata za obradu brusa kod touch-dressing postupka se rjeava
pomou senzora ugraenog u brus odnosno u osnovu brusa, a kasnija obrada se
vri dok se ne ujednai signal to znai da je rezna povrina brusa ravna.

Osim navedenog postupka za obradu CBN i PCD bruseva koristi se i obrada

rezne povrine konvencionalnim brusevima. Taj postupak slui za otvaranje rezne
povrine brusa, odnosno za uklanjanje estica nagomilanih na reznoj povrini brusa.
Kao naprave koriste zasebna vretena na kojima se nalazi konvencionalni brus obino
silicij-karbid, slika 19. Brus rotira vlastitom frekvencijom vrtnje te se njime prelazi
preko CBN ili PCD brusa koji takoer rotira ali u suprotnom smjeru tako da im u
mjestu kontakta obodne brzine imaju isti smjer.

Slika 19. Vreteno za obradu superabraziva [12]

15
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

2. SUVREMENI POSTUPCI BRUENJA

Dananje trite je sve vee i zahtjevnije pa kako bi se zadovoljilo moraju se
razvijati i nove tehnologije. Oiti primjer je autoindustrija u kojoj novi modeli
automobila izlaze iz tvornica otprilike svake dvije godine, dok je prije dvadesetak
godina to bilo svakih pet godina. Takav napredak omoguen je novim tehnologijama
koje olakavaju i ubrzavaju procese. Samim time doprinosi se i razvoju drutva, tako
u razvijenim zemljama, koje mnogo ulau u razvoj i istraivanje novih tehnologija,
drutvo ima bolji standard od drutva u nerazvijenim zemljama.

Promatrajui suvremene postupke bruenja, proces bruenja se odvija uz

veoma mnogo utjecajnih imbenika , koji vie ili manje utjeu na odvijanje i rezultat
procesa bruenja, slika 20.

UVJETI BRUENJA
-postupak bruenja
OBRADAK BRUS
-sm jer bruenja
-kem ijski sastav -vrsta brusnog zrna
-brzina brus a
-struktura -veliina zrna
-brzina obratka
-tvrdoa -vezivo
-dubina bruenja
-toplinsko-fizikalna -veliina pora
-uin bruenja
s vojs tva -topografija
-vrijem e bruenja
-oblik i m jere -uravnoteenje
-stezanje obratka -okruglost i dim enzije
-oblik strugotine -m odul elastinosti
-brusivost -toplinska vodljivos t

PROCES
BRUENJA

BRUSILICA UVJETI OBRADE

-vrsta i kinem atika REZNE POVRINE
-snaga i veliina BRUSA
-krutost SHIP -nain obrade
-upravljanje -nain dovoda -vrsta alata
-tonost -sastav -brzine alata
-pouzdanos t -tlak -brzina brus a
-vibracije -protok -statiki broj otrica
-istoa -hrapavost rezne
povrine brus a
-volum en prostora za
s m jetaj estica

Slika 20. Osnovni utjecajni imbenici na proces bruenja [13]

Vidljivo je iz slike 20. da utjecajnih imbenika na proces bruenja ima mnogo,

pa se moe zakljuiti da e budunost primjene suvremenih postupaka bruenja biti
odreena daljnjim istraivanjem i razvojem pojedinih imbenika u toj tehnologiji
obrade.

16
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

Prema slici 21 bruenje se poelo razvijati ezdesetih godina prolog stoljea

kada se pojavljuje postupak dubokog bruenja kao novi postupak koji veim
dubinama rezanja poveava proizvodnost, odnosno reducirani uin bruenja. Zatim
se je razvilo bruenje sa poveanim brzinama rezanja da bi se poetkom
devedesetih godina kombinacijom ta dva postupka dobilo visokouinsko bruenje
koje je karakteristino po velikim dubinama rezanja i velikim brzinama rezanja. Taj
razvoj popraen je razvojem novih brusnih materijala i samih konstrukcija brusilica
koje to omoguavaju.

Slika 21. Razvoj postupaka bruenja [4]

Treba spomenuti jo jedan od vanih buduih trendova u obradi bruenjem, a

to je primjena postupaka bruenja na brusnim obradnim centrima koji imaju
automatsku izmjenu bruseva. Velika je fleksibilnost obrade takvih strojeva, a njihov
autonoman rad omoguuje napredni sustav nadzora i dijagnostike procesa bruenja.
Taj sustav je neophodan da bi se odredile nepravilnosti u procesu bruenja i sama
neispravnost postupka bruenja, a takoer da bi se postupak mogao optimirati.

Vrlo male dimenzije odvojene estice, samootrenje brusa, mogunost

otrenja alata na stroju bez skidanja alata (i to vrlo jednostavnim postupkom to nije
sluaj kod ostalih obrada odvajanjem estica), visoka tonost uz istodobno postizanje
kvalitetne obraene povrine bitne su znaajke koje mogu osigurati budunost
suvremenim postupcima abrazivne obrade.

17
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

2.1. DUBOKO BRUENJE

Duboko bruenje (Creap feed grinding) karakterizira velika dubina bruenja i
mala brzina obradne povrine. Brzina rezanja za konvencionalne bruseve kree se
oko 30-40 m/s. Obrada se vri najee u jednom prolazu, ili kad se zahtijeva
tonija izrada u dva prolaza. Najvie materijala se skine u prvom prolazu ostavljajui
0,02 0,05 mm za zavrni prolaz. Dubine bruenja mogu ii do 30 mm to ovisi o
snazi brusilice. Slika 22 prikazuje primjer profilnog dubokog bruenja.

Duboko bruenje zasniva se na dugakom luku zahvata, a to znai da su

odvojena estica i sredstvo za hlaenje dugo u zahvatu izmeu brusa i obratka. Iz
tog razloga kod dubokog bruenja koriste se visokoporozne brusne ploe koje
omoguuju smijetaj odvojene estice i i prijenos sredstva za hlaenje. No uz
poroznost postoji jo niz drugih varijabli kada se odabire brus za duboko bruenje.

Slika 22. Primjer dubokog bruenja [14]

Ponekad, ukoliko brus nije dovoljno porozan da bi mogao svojom reznom

povrinom prenjeti iz zahvata ukupnu koliinu materijala, potrebno je odvoditi
odvojene estice sa povrine brusa. To se moe izvesti dovoenjem sredstva za
hlaenje direktno na brusnu plou pod visokim pritiskom koje e odstraniti odvojene
estice, a drugi nain je kontinuirana obrada rezne povrine brusa u toku samog
procesa bruenja.

Da bi se proces mogao kvalitetno odvijati, u toku samog procesa potrebno je

dovoditi velike koliine SHIP-a, a ujedno jako je vano da ono bude i pravilno
usmjereno. Za to slue razliite sapnice koje se konstruiraju ovisno o obliku obratka.
U toku samog procesa skida se velika koliina materijala i odvodi zajedno sa
sredstvom za hlaenje. Ta se smjesa, prije nego se vrati natrag u spremnik, treba
filtrirati kako bi se naknadno dobilo stredstvo bez oneienja.

18
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

Osim velike snage brusilice zahtjeva se i velika krutost stroja kako bi se

odrala otrost brusa i kako bi se mogla postii kvaliteta proizvoda. Mnogi elementi
utjeu na performanse stroja, no najkritinije su vodilice stroja jer su najvie izloene
troenju. Vano je takoer da lijevana konstrukcija bude kvalitetno konstruirana sa
ciljem smanjenja vibracija. Na slici 23 prikazana je brusilica za duboko bruenje .

Slika 23. Brusilica za duboko bruenje [15]

Proces dubokog bruenja razvio se za potrebe automobilske i avio industrije u

obradi tekoobradivih materijala. Razvojem raunalom upravljanih strojeva, danas je
mogue ovim postupkom izraivati vrlo sloene oblike sa visokom preciznou, ali i
sa velikom proizvodnou.

19
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

2.2. VISOKOBRZINSKO BRUENJE

Visokobrzinsko bruenje je postupak bruenja s poveanim brzinama rezanja
u odnosu na klasino bruenje. Brzine rezanja se kreu i do 120 m/s. Dubina
bruenja i brzina obradne povrine neto je vea nego kod klasinog bruenja to
poveava proizvodnost. Karakteristike bruenja s poveanom brzinom rezanja, kao
posljedica poveanja obodne brzine brusa, mogu se opisati pomou srednje povrine
presjeka odvojene estice, hpr , iji izraz glasi :

vo 1 ap
h pr
v b NS De
(3)

gdje su: vo brzina obradne povrine;

vb obodna brzina brusa;
NS statiki broj otrica;
ap dubina bruenja;
De ekvivalentni promjer brusa;

Prethodni izraz prikazuje da se poveanjem obodne brzine brusa smanjuje presjek

odvojene estice. Smanjenjem presjeka odvojene estice smanjuju se i sile bruenja
to pozitivno utjee na sam proces bruenja.

Kvalitativne karakteristike postupka bruenja s poveanom brzinom rezanja,

uz uvjet bruenja s konstantnim reduciranim uinom bruenja prikazuje slika 24.

Qb
r

Slika 24. Karakteristike bruenja uz povienje brzine rezanja [16]

Da bi se mogle koristiti visoke brzine, vibracije moraju biti minimalne to zahtjeva

visoku krutost i tonost sustava brus-vreteno-motor. Uz to, stroj treba imati posebne
ureaje za dobavljanje sredstva za hlaenje koji omoguuju probijanje zranog filma
koji se stvara oko brusa zbog velike frekvencije vrtnje.

Bruenje s poveanim brzinama rezanja najveu primjenu nalo je kod bruenja

cilindrinih predmeta. Na slici 25 prikazana je visokobrzinska kruna brusilica za
obradu bez iljaka.

20
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

Slika 25. Visokobrzinska kruna brusilica za obradu bez iljaka [17]

Karakteristika ovog stroja je velika produktivnost koja je omoguena poveanom

brzinom rezanja. Kod ovog stroja brzina rezanja je 50m/s, a koristi se za izradu
razliitih okruglih predmeta u automobilskoj industriji, avio-industriji i pri izradi ostalih
visokopreciznih rotacijskih dijelova.

21
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

2.3. BRUENJE SA KONSTANTNOM OBRADOM REZNE

POVRINE
Duboko bruenje sa konstantnom obradom rezne povrine brusa(Continuous
Dress Grinding) najee se koristi kod izrade razliitih sloenih profila. Stalnom
obradom rezne povrine brusa ne mijenja se topografija brusa, to rezultira
konstantnim uvjetima bruenja. Nema prekida procesa radi obrade rezne povrine
brusa to proces ini uinkovitijim od prethodnog. Reznu povrina se obrauje
dijamantnom rolicom. Njome se dobije traena geometrija i otrost brusa. Rolica se
nalazi iznad brusa, a moe se vrtiti u oba smjera. Ako se vrti u istom smjeru kao i
brusna ploa onda je to sinkrona obrada rezne povrine, a u suprotnome smjeru
asinkrona obrada rezne povrine brusa. Dubina obrade rezne povrine je oko 0,4-1
po jednom okretaju brusa. Na slikama 26 i 27 prikazana su dva postupka obrade
rezne povrine brusa. Prvi prikazuje diskontinuirani postupak obrade tjekom procesa
kada se rolica sputa i obrauje brus u pravilnim vremenskim razmacima, dok je
drugi postupak kontinuirani tijekom cijelog procesa.

Slika 26. Diskontinuirana obrada reznom rolicom [14]

Slika 27. Kontinuirana obrada reznom rolicom[14]

22
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

Prednosti postupka bruenja s konstantnom obradom rezne povrine brusa

su: visoki uin bruenja, konstantna otvorena i otra struktura brusa tijekom cijelog
procesa bruenja, tonost izrade profilnih predmeta, manja potrebna snaga, manje
razvijanje topline, mogunost obrade dugih predmeta.

Slika 28. Karauselna brusilica sa konstantnom obradom rezne povrine brusa [15]

Na slici 28 prikazana je numeriki upravljana karuselna brusilica sa

kontinuiranom obradom rezne povrine brusa.

Nedostaak ovog postupka su to je za svaki specifini predmet potrebna

odgovarajua specifina rezna rolica, uz to stalnom obradom brusa poveana je
potronja brusne ploe i same dijamantne rolice.

23
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

2.4. VISOKOBRZINSKO BRUENJE SUPER-ABRAZIVIMA

Visokobrzinsko bruenje superabrazivima kubinim bor-nitridom (CBN) i

polikristalinim dijamantom (PCD) karakteristino je po vrlo visokim brzinama rezanja
, preko 300m/s. Poveanjem brzine rezanja smanjuje se presjek odvojene estice to
rezultira smanjenjem sila bruenja. Uz to kod CBN bruseva mnogo je vie zrna u
zahvatu nego kod konvencionalnih bruseva to takoer doprinosi smanjenju troenja
brusa i poveava kvalitetu obraene povrine.

Sa poveanjem brzine rezanja takoer se poveava glavna sila bruenja pa je

potrebno dovoditi vie snage, a i poveava se koliina topline u zoni bruenja. Kako
bi se smanjila toplina u zoni bruenja potrebno je smanjiti vrijeme kontakta izmeu
zrna i obratka, a to vrijeme mogue je smanjiti poveanjem brzine rezanja.
Maksimalna brzina rezanja kojom je mogue izvoditi proces odreena je graninom
frekvencijom vrtnje brusne ploe.

Zbog velikih frekvencija vrtnje osnova brusne ploe je metalna, a na nju se

galvaniziranjem ili nekim drugim postupkom nanosi sloj kubinog bornitrida ili
polikristalinog dijamanta. Granina brzina vrtnje odreena je vezivom. Smolna
veziva koriste se kod najmanjih brzina vrtnje do 140m/s dok za najvee brzine vrtnje
koriste se jednoslojni galvanizirani brusevi koji mogu raditi na brzinama veim od
300m/s.

Da bi se sam proces viokobrzinskog bruenja, slika 29, mogao efikasno

izvoditi, sustav brus-vreteno-motor mora biti veoma precizan i bez vibracija. Uz to
sustav treba imati dinamiki ureaj za balansiranje brusne ploe koji tokom procesa
uravnoteuje brus kako ne bi dolo do vibracija.

Slika 29. Visokobrzinsko bruenje [18]

24
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

2.5. VISOKOUINSKO BRUENJE

Visokouinsko bruenje je kombinacija dubokog i visokobrzinskog bruenja, a
karakterizirano je prednostima i jednog i drugog postupka. Karakteristika procesa je
uklanjanje velike koliine materijala i postizanje zavrne tonosti koristei odjednom
visoke brzine rezanja, relativno malu brzinu obratka i veliku dubinu rezanja. Uz to
proces je efikasniji jer je manji utroak specifine energije. Temperatura u zoni
bruenja je smanjena u odnosu na ostale postupke jer se velika koliina topline
odvede iz zone bruenja zajedno sa odvojenim esticama. Kao alat se koriste
jednoslojni superabrazivni brusevi (CBN i PCD) koji omoguavaju brzine rezanja 300
m/s. Osnova bruseva esto je metalna, a u novije vrijeme istrauje se upotreba
kompozitne osnove iz razloga manjeg topliskog istezanja i manje mase samog brusa.

Za vrijeme samog procesa potrebno je dovoditi SHIP pod visokim pritiskom u

zonu bruenja kako bi se odvodila nastala toplina i uklonile odvojene estice s rezne
povrine brusa.

2.6. KALJENJE BRUENJEM

Kaljenje bruenjem (grind-hardening) je specijalni proces bruenja koji moe
odjednom zakaliti obradak jednako dobro kao i postii kvalitetnu zavrnu obradu,
slika 30. Trenje koje se javlja kod bruenja u ovom procesu je od presudne vanosti
jer ono razvija toplinu. Ta toplina najveim djelom prelazi na obradak pa kao
posljedicu hlaenja obradka dobijemo kaljenu povrinu.

Slika 30. Grind-hardening postupak bruenja [19]

Rezultat procesa kaljenje-bruenjem moe se kvantificirati po tvrdoi povrine koja

ovisi o udjelu ugljika u materijalu i brzini hlaenja, te po dubini prodiranja tvrdoe koja
ovisi o materijalu i koliini topline predane obratku. Prema samoj potrebi odabire se
koja je karakteristika vanija, te tako se planira postupak kaljenja bruenjem.

25
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

Poto se proces najee izvodi suhim bruenjem, obradak treba biti takvih
dimenzija da na sebe brzo moe primiti toplinu koja se razvija bruenjem, odnosno
postupak je mogu kod masivnijih proizvoda. Ta brzina hlaenja treba biti bra od
kritine brzine hlaenja za pojedini materijal. Najveu pozornost treba dati pravilnom
odabiru parametara obrade kako bi proizveli dovoljno topline u zoni bruenja koja e
omoguiti toplinsku obradu, a to su brzina rezanja, brzina obratka, dubina rezanja,
materijal obratka i vrsta brusa.

26
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

3. SREDSTVA I UVJETI ISPITIVANJA

U ovom poglavlju su dane osnovne karakteristike sredstava i uvjeta ispitivanja,
sa naznakom osnovnih zahtjeva koji za provedbu postupka obodnog istosmjernog
ravnog dubokog bruenja i istraivanje graninog uina bruenja moraju biti
ispunjeni.

3.1. BRUSILICA
Za provedbu ispitivanja koritena je brusilica za ravno obodno bruenje STANKO
IMPORT Krasni borec Model 3B71M , koja je prikazana na slici 31.

Slika 31. Brusilica za ravno obodno bruenje, Stanko Import

Osnovne tehniko-tehnoloke karakteristike brusilice za ravno obodno bruenje na

kojoj je izvoeno eksperimentalno istraivanje prema literaturi [20] su slijedee:

duina magnetnog stola 540 mm;

irina magnetnog stola 200 mm;
visina bruenja:
do magnetnog stola 235 mm;

27
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

do stola brusilice 350 mm;

dimenzije brusa:
max. vanjski promjer 250 mm
min. vanjski promjer 150 mm
max. irina brusa 25 mm
unutarnji promjer 76 mm
brzina uzdunog gibanja stola 0,2 - 8 m/min
brzina poprenog gibanja stola 0,01 - 1,5 m/min
snaga elektromotora 1,7 kW;
frekvencija vrtnje elektromotora 3000 min-1;
frekvencija vrtnje glavnog vretena 2700 min-1;
irina brusilice 1500 mm;
duina brusilice 1500 mm;
visina brusilice 2300 mm

3.2. IZBOR MATERIJALA UZORAKA

Za istraivanje graninog uina bruenja izabrana su dva materijala W. Nr. 1.2842
i W. Nr. 1.2080 koji pripadaju grupi alatnih elika za rad u hladnom stanju. Uzorci
materijala prikazani na slici 32 dobijeni su iz etvrtastih profila 100 x 15 mm izrezanih
na duinu 65 mm.

Slika 32. Uzorci

Prema [21] svojstva izabranih materijala uzoraka su:

Materijal 1.) W. Nr. 1.2842 ( 3840)- je dimenzijski postojan alatni elik za rad u
hladnom stanju. Primjenu nalazi kod izrade razliitih alata za tancanje, probijanje,
narezivanje navoja, kod izrade alata za drvnu, papirnu i metalnu industriju, za izradu
mjernih ureaja te alata za plastinu deformaciju. Kemijski sastav elika dan je u
Tablici 1.

Tablica 1. Prosjeni kemijski sastav elika 1.2842

C % Si % Mn % Cr % V %
0,90 0,25 2,00 0,35 0,10

28
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

Toplinska obrada navedenog uzorka vrila se na temperaturi od 820 C te hlaenjem

u ulju. Naknadno je izvreno poputanje na temperaturi od 200C u trajanju 1h.
Nakon tako provedene toplinske obrade tvrdoa uzorka iznosi priblino 59HRc.

Materijal 2.) W. Nr. 1.2080 ( 4150)- je standardni ledeburitni dimenzijski postojan

alatni elik sa visokim postotkom kroma (12%) i za rad u hladnom stanju. Primjenu
nalazi kod izrade razliitih alata za tancanje i probijanje, za izradu noeva za
papirnu, drvnu i plastinu industriju, za mjerne alate. Kemijski sastav elika dan je u
Tablici 2.

Tablica 2. Prosjeni kemijski sastav elika 1.2080

C % Si % Mn % Cr % V %
2.00 0,25 0,35 11,50 -

Toplinska obrada navedenog uzorka vrila se na temperaturi od 970 C te hlaenjem

u ulju. Naknadno je izvreno poputanje na temperaturi od 200C u trajanju 1h.
Nakon tako provedene toplinske obrade tvrdoa uzorka iznosi priblino 61HRc.

3.3. IZBOR BRUSNE PLOE

Za istraivanje graninog uina bruenja izabran je brus za ravno obodno
bruenje firme SWATY iz Maribora. Namjenjen je za srednje grubo bruenje kaljenog
elika, a oznaka brusa je:

2A46/3 I 9V32

2A........plemeniti bijeli korund

46/3.....srednja veliina zrna
I...........tvrdoa mekana
9..........otvorena struktura
V..........keramiko vezivo
32........interna oznaka veziva

Dimenzije brusa:

185 x 25 x 76 mm

Poto kod brusilica nije mogue regulirati frekvenciju vrtnje glavnog vretena obodna
brzina je konstantna i iznosi:

vb D n 0,185 2700 1568,92m / min 26,14m / s

29
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

3.4. OBRADA REZNE POVRINE BRUSA

Za obradu rezne povrine brusa odabran je dijamant od 2 ct, radijusa otrice 0,3
mm. Tim dijamantom izvedena je obrada rezne povrine brusa u ispitivanju i to tako
da se jednoreznim dijamantom prelazi jedanput preko rezne povrine brusa
izabranom vrijednou posmaka dijamanta f d . Dubina prodiranja dijamanta je
konstantna i iznosi ad= 0,1 mm.

Dobijena topografija rezne povrine brusa obraene jednoreznim dijamantom, prema

13 moe se opisati teoretskom najveom hrapavosti rezne povrine brusa, koja je
prikazana na slijedeoj slici:

Slika 33. Teoretska najvea hrapavost rezne povrine brusa [13]

Sa slike 33 je vidljivo da teoretska najvea hrapavost rezne povrine brusa ovisi o

posmaku i radijusu dijamanta, a prema 13 se izraunava iz slijedeeg izraza:

f d2
R yb t (4)
8 rd

Dakle, u eksperimentalnom istraivanju je grublja rezna povrina brusa, vea

vrijednost Ryb t , ostvarena veom vrijednou posmaka dijamanta f d i obrnuto, fina
rezna povrina brusa je odreena malom vrijednosti Ryb t , tj. malim posmakom
dijamanta f d .

30
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

3.5. UREAJ ZA MJERENJE HRAPAVOSTI

Povrinska hrapavost je sveukupnost mikrogeometrijskih nepravilnosti na povrini
predmeta ( koje su mnogo puta manje od povrine cijelog predmeta), a
prouzrokovane su postupkom obrade ili nekim drugim utjecajem. Kod eksperimenta
mjerit e se srednje aritmetiko odstupanje mjernog profila ( Ra) ili uobiajeniji naziv
srednja aritmetika hrapavost. Hrapavost e se mjeriti prenosivim ureajem Mitutoyo
SJ-201 prikazanim na slici 34.

Slika 34. Ureaj za mjerenje hrapavosti

Radi vee tonosti rezultata mjernje hrapavosti izbruene povrine uzorka se izvodilo
tri puta te se raunala aritmetika sredina.

31
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

4. EKSPERIMENTALNO ISTRAIVANJE
Eksperimentalno istraivanje se izvodi u dva dijela, odnosno biti e dva
eksperimenta. . U Eksperimentu A se izvri vrlo gruba obrada rezne povrine brusa,
te za istu trai granini reducirani uin bruenja i to na dva naina. Jedan nain je
zadravanje konstantne posmine brzine bruenja uz poveavanje dubine bruenja.
Dubina bruenja poveava se do one granice kada se poinju javljati vizualne greke
bruenja. To znai da e za te uvjete rada, odnosno za taj stroj, materijal, brusnu
plou, koliinu rashladnog sredstva... granini uin bruenja biti onaj koji uz
maksimalnu dubinu bruenja jo nee prouzroiti nikakve vidljive greke na povrini
obratka. Drugi nain je zadravanje konstantne dubine bruenja, a poveavanje
posmine brzine bruenja isto do krajnih granica, traei granini uin bruenja.

U drugom dijelu eksperimentalnog istraivanja, Eksperiment B, rezna povrina

brusa se obradi vrlo fino, te se za istu trai granini reducirani uin bruenja na oba
gore opisana naina i za dva izabrana materijala obratka.

Rezna povrina brusa se obrauje prije svakog novog ulaska brusa u zahvat istim
parametrima kako bi se zadravala relativno jednaka topografija brusa, odnosno brus
u svaki novi zahvat ulazi ist i otar.

4.1. ODREIVANJE GRANINE PROIZVODNOSTI SA VRLO

GRUBOM REZNOM POVRINOM BRUSA, EKSPERIMENT A
Da bi se dobila gruba rezna povrina brusa, obrada brusa se prema poglavlju 3.4
vri jednoreznim dijamantom u jednom prolazu uz obilno hlaenje slijedeim
parametrima:

Dubina prodiranja dijamanta: ad 0,1mm

Posmina brzina dijamanta: vd 1,5m / min

32
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

4.1.1. Odreivanje granine proizvodnosti uz uvjet konstantne posmine

brzine s mijenjanjem parametara dubine bruenja, POKUS 1A

Prvi nain eksperimenta se izvodi zadravajui konstantnu posminu brzinu

obratka v0 =1,75 m/min, a mijenja se parametar dubine bruenja a p . Proces se izvodi
istosmjernim bruenjem koje rezultira manjim silama to omoguava bolje reime
rada. U poetku se kree sa manjim dubinama, te se kroz eksperiment poveavaju
do krajnjih granica. Obradak se stee na stol stroja pomou magnetne ploe, slika
35, a pri veim dubinama osigurava se sa prednje strane kako ne bi dolo do
pomicanja.

Slika 35. Stezanje obratka na stol brusilice

Nakon provedenoga postupka bruenja na dva prethodno izabrana materijala

obratka dobiveni su rezultati prikazani u Tablici 3.

Tablica 3. Srednja aritmetika hrapavost uz konstantnu posminu brzinu i

promjenjivu dubinu bruenja

Materijal: 1.2842 Materijal: 1.2080

vo 1,75m / min vo 1,75m / min
a p , mm Ra , m a p , mm Ra , m
0,2 2,15 0,2 2,13
0,3 2,19 0,3 2,30
0,4 2,14 0,4 2,24
0,5 2,12 0,5 2,22
0,6 2,22 0,6 2,24
0,7 2.17 0,7 -
0,8 2,19

33
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

Prema tablici 3 napravljeni su dijagrami srednje aritmetike hrapavosti u ovisnosti o

dubini bruenja, slika 36 i 37. Na temelju dijagrama moe se vidjeti da je podruje
srednje aritmetike hrapavosti priblino konstantno to znai da hrapavost povrine
ne ovisi o dubini bruenja, a virijednost srednje aritmetike hrapavost iznosi priblino
Ra2,2 m.

2,24
Srednja aritmetika hrapavost, m

2,22
2,2
2,18
2,16
2,14
2,12
2,1
2,08
2,06
0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8
Dubina bruenja, mm

Slika 36. Granina proizvodnost 1.2842 elika pri konstantnoj posminoj

brzini od 1,75 m/min

2,35

2,3
Srednja aritmetika hrapavost, m

2,25

2,2

2,15

2,1

2,05

2
0,2 0,3 0,4 0,5 0,6
Dubina bruenja, mm

Slika 37. Granina proizvodnost 1.2080 elika pri konstantnoj posminoj

brzini od 1,75 m/min

U dijagramima je ucrtana okomita zelena linija koja predstavljaja graninu dubinu

bruenja za zadane uvjete. To znai da se lijevo od te linije nalazi podruje kod kojeg
se ne javljaju greke bruenja vidljive prostim okom, slika 38, a desno od te linije
javljaju se greke bruenja, slika 39.

34
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

Slika 38. Povrina obratka materijala 1.2842 bez pogreka bruenja

Slika 39. Povrina obratka materijala 1.2842 sa pogrekama bruenja

Na slici 39 vidljivo je pojava pukotina na povrini obratka, uz to jo je vidljivo

spaljivanje povrine koje je najintenzivnije pri izlasku brusne ploe iz obratka.
Spaljivanje povrine obratka pri izlazu brusne ploe iz zahvata standardni je problem
kod dubokog bruenja, pogotovo kada se bruenje izvodi blizu granice proizvodnosti.
Razlog spaljivanja je nekontrolirano dovoenje sredstva za hlaenje u zonu bruenja.
Zrani film koji se stvara oko brusa raspri dio sredstva za hlaenje koji inae dospije
u zonu bruenja jer se sapnica za dovod sredstva za hlaenje vie ne nalazi iznad
obratka. Da bi se sprijeila ta pojava potrebno je ujednaiti dovod sredstva za
hlaenje tokom cijelog procesa, a to se moe izvesti dodavanjem novog predmeta
iza obratka. Taj predmet treba biti neto nii od obratka kako ga brusna ploa na bi
zahvatila pri izlasku iz obratka, a sluio bi za usmjeravanje sredstva za hlaenje u
zonu bruenja. irina predmeta ovisi o konstrukcije stroja, odnosno udaljenosti
sapnice od osi vrtnje glavnog vretena. to je sapnica blie osi vrtnje brusa to je
potrebna irina predmeta manja i obrnuto.

Kao to slike 38 prikazuje povrinu obratka materijala 1.2842 bez pogreke bruenja,
a slika 39 prikazuje povrinu obratka materijala 1.2842 sa vidljivim pogrekama, tako
se je i za materijal 1.2080 odredila granina dubina bruenja kod koje se jo nisu
poele javljati greke. I na materijalu 1.2080 su se javile pukotine i karakteristino
spaljivanje povrine obratka.

Na temelju graninih dubina bruenja prikazanih na slikama 36 i 37 pomou izraza

za reducirani uin bruenja rauna se granina proizvodnost bruenja za pojedini
materijal i zadane uvjete.

Za elik 1.2842 granini reducirani uin bruenja iznosi:

Qbr gr a p vo 0,0007 1,75 0,001225 m 3 / minm 20,41mm 3 / smm

35
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

Za elik 1.2080 granini reducirani uin bruenja iznosi:

Qbr gr a p v0 0,0005 1,75 0,000875 m 3 / m min 14,58mm 3 / mms

Usporedbom ta dva podatka vidljivo je da je granini reducirani uin bruenja elika

1.2842 vei od graninog reduciranog uina bruenja elika 1.2080 za 28%. Prema
tome se moe zakljuiti da je uz postojee uvjete obradivost elika 1.2842 bolja iako
se radi o istoj skupini elika.

4.1.2. Odreivanje granine proizvodnosti uz konstantnu dubinu

bruenja s mijenjanjem posmine brzine; POKUS 2A

U drugom dijelu eksperimenta dubina bruenja je bila konstantna i iznosila je

a p =0,25 mm, a poveavala se posmina brzina v0 . Isto kao i u prvom dijelu
eksperiment je izvoen istosmjernim nainom bruenja, a obradu rezne povrine
jednozrnatim dijamantom s parametrima obrade istim kao i u prethodnom
eksperimentu:

ad 0,1mm
vd 1,5m / min

Nakon provedenoga postupka bruenja mjerenjem hrapavosti obraene povrine

dobiveni su rezultati dani u Tablici 4.

Tablica 4. Srednja aritmetika hrapavost uz konstantnu dubinu bruenja i

promjenjivu posminu brzinu bruenja

Materijal: 1.2842 Materijal: 1.2080

a p 0,25mm a p 0,25mm
v 0 , m/min Ra , m v 0 , m/min Ra , m
0,5 1,85 0,5 1,70
1 2,21 1 2,22
1,5 2,46 1,5 2,51
2,3 3,15 2,3 2,67
2,9 4,52 2,9 3,10
4,7 5,20 4,7 4,35
6 5,24 6 -
7 - 7 -

36
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

Podaci iz tablice 4. prikazani su grafiki za elik 1.2842 na slici 34, te za elik 1.2080
na slici 35.

Srednja aritmetika hrapavost, m 5

0
0,5 1 1,5 2,3 2,9 4,7 6 7
Posmina brzina, m/min

Slika 40. Granina proizvodnost pri konstantnoj dubini bruenja i promjenjivoj

posminoj brzini za elik 1.2842

5
4,5
Srednja aritmetika

4
hrapavost, m

3,5
3
2,5
2
1,5
1
0,5
0
0,5 1 1,5 2,3 2,9 4,7
Posmina brzina, m/min

Slika 41. Granina proizvodnost pri konstantnoj dubini bruenja i promjenjivoj

posminoj brzini za elik 1.2080

Vidljivo je iz slika 40 i 41 da srednja aritmetika hrapavost raste s porastom posmine

brzine obratka i obrnuto, pri manjim vrijednostima posmine brzine obratka vrijednost
srednje aritmetike hrapavosti je manja. Prema tome moe se zakljuiti da hrapavost
obraene povrine ovisi o posminoj brzini obratka.

U slikama 40 i 41 zelenom linijom ucrtana je granina posmina brzina bruenja koja

je u ovom sluaju odreena snagom brusilice. Znai lijevo od nje izvodilo se ispravno
bruenja bez pogreaka, dok se kod veih vrijednosti brus zaustavio u zahvatu sa
obratkom.

37
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

Slika 42. Obradak pri najveim reimima obrade

Na slici 42 se vidi granica na obratku gdje je stroj stao, no vano je uoiti da se prije
toga nisu javile nikakve greke bruenja osim to je kvaliteta obraene povrine
veoma gruba.

Na temelju graninih posminih brzina obratka prikazanim na slikama 39 i 40

pomou izraza za reducirani uin bruenja rauna se granina proizvodnost bruenja
za pojedini materijal i zadane uvijete.

Za elik 1.2842 granini reducirani uin bruenja iznosi:

Qbr gr a p v0 0,00025 6 0,0015m 3 / minm 25mm 3 / smm

Za elik 1.2080 granini reducirani uin bruenja iznosi:

Qbr gr a p v0 0,00025 4,7 0,001175 m 3 / minm 19,58mm 3 / smm

Usporedbom dobivenih rezultata vidljivo je da granini reducirani uin bruenja

materijala 1.2842 je vei nego materijala 1.2080 za 27%. To potvruje tezu iz prolog
pokusa da materijal 1.2842 ima bolju obradivost od materijala 1.2080.

Ako se usporede rezultati iz pokusa 1 i rezultati iz pokusa 2 uoava se razlika u

rezultatima, odnosno granina proizvodnost je priblino 20% vea u pokusu 2 u
kojem se proizvodnost bruenja poveavala s poveanjem posmine brzine obratka.
Razlog je taj to je granina proizvodnost u pokusu 2 bila odreena snagom
brusilice, dok je u pokusu 1 granina proizvodnost bila odreena pojavom pogreaka
bruenja, a sam je stroj imao snage za izvoenje jo veih dubina bruenja. Prema
tome moe se zakljuiti da za zadane uvjete veu graninu proizvodnost postiemo
kada stroj radi sa veim pominim brzinama obratka, a manjim dubinama bruenja.

Nadalje, kod materijala 1.2080 primjeeno je da se kod manjih posminih brzina

obratka javlja spaljivanje povrine, dok se kod veih posminih brzina ta pogreka
veoma smanji. To se objanjava na nain da se kod stvaranja odvojene estice javlja
elastina deformacija obratka. Elastina deformacija uzrokuje odreeni pritisak na
brusnu plou, odnosno odrivnu silu koja uzrokuje trenje koje stvara toplinu. Poto je
posmina brzina mala, brusna ploa se zadrava dugo u kontaktu sa obratkom pa se
razvija mnogo topline koja uzrokuje spaljivanje povrine. Spaljivanje se ne bi

38
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

dogaalo da koliina SHIP-a omoguava kvalitetno odvoenje te topline, no ono je

bilo nedostatno.

Hrapavost povrine u oba dijela eksperimenta veoma je gruba, posebno u drugom

dijelu, i ne spada u podruje hrapavosti koje se zahtjeva od bruenja. Za kvalitetniju
povrinu proces bi se morao raditi u dva prolaza. Prvi prolaz bi bio gruba obrada sa
ciljem skidanja velike koliine materijala, odnosno bruenje s prethodno odreenim
vrijednostima graninih uina bruenja.

Drugi prolaz bio bi fina obrada s ciljem postizanja kvalitetne povrine male hrapavosti
obraene povrine uz uvjet:

Reimi obrade rezne povrine brusa:

ad 0,02mm
vd 0,25m / min

Dubina zavrnog bruenja i posmina brzina :

ap 0,02mm
v0 1,6m / min

Uz te uvjete dobila se srednja aritmetika hrapavost Ra= 0,42m za elik 1.2842 i

Ra=0,45 za elik 1.2080. Ta kvaliteta obraene povrine sada zadovoljava kriterije
koji se oekuju od bruenja.

4.2. ODREIVANJE GRANINE PROIZVODNOSTI SA FINO

OBRAENOM REZNOM POVRINOM BRUSA,
EKSPERIMENT B
Obrada brusa ponovno vri se jednoreznim dijamantom u jednom prolazu uz
obilno hlaenje. Kod fino obraene rezne povrine brusa dubina prodiranja dijamanta
je ista kao kod grube obrade brusa, ali je posmina brzina dijamanta 5 puta manja.
Parametri obrade kod fine obrade rezne povrine brusa su:

Dubina prodiranja dijamanta: ad 0,1mm

Posmina brzina dijamanta: vd 0,3m / min

39
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

4.2.1. Odreivanje granine proizvodnosti uz uvjet konstantne posmine

brzine s mijenjanjem parametara dubine bruenja, POKUS 1B

Prvi nain eksperimenta se izvodi isto kao i u prethodnom pokusu

zadravajui konstantnu posminu brzinu obratka v0 =1,75 m/min, a mijenja se
parametar dubine bruenja a p . Proces se isto izvodi istosmjernim bruenjem koje
rezultira manjim silama to omoguava bolje reime rada. U ovom dijelu
eksperimenta maksimalna dubina bruenja je mnogo manja pa se eksperiment
izvodio s drugaijim dubinama rezanja nego u prvom dijelu.

Nakon provedenoga postupka dobiveni su rezultati koji su prikazani u Tablici 5.

Tablica 5. Srednja aritmetika hrapavost uz konstantnu posminu brzinu i

promjenjivu dubinu bruenja

Materijal: 1.2842 Materijal: 1.2080

vo 1,75m / min vo 1,75m / min
a p , m/min Ra , m a p , m/min Ra , m
0,05 0,91 0,05 1,01
0,1 1,02 0,1 0,97
0,15 1,00 0,15 1,08
0,2 0,98 0,2 1,05
0,25 1,05 0,25 -

Prema tablici 5 napravljeni su dijagrami srednje aritmetike hrapavosti u ovisnosti o

dubini bruenja, slika 43 i 44. Na temelju dijagrama moe se vidjeti da je podruje
srednje aritmetike hrapavosti isto kao i u eksperimentu A priblino konstantno i
iznosi 1,02 m, to potvruje znai da hrapavost povrine ne ovisi o dubini bruenja.

1,1
1,05
Srednja aritmetika
hrapavost, m

1
0,95
0,9
0,85
0,8
0,05 0,1 0,15 0,2 0,25
Dubina bruenja, mm

Slika 43. Granina proizvodnost 1.2842 elika pri konstantnoj posminoj

brzini od 1,75 m/min

40
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

1,1
1,08

Srednja aritmetika
1,06

hrapavost, m
1,04
1,02
1
0,98
0,96
0,94
0,92
0,9
0,05 0,1 0,15 0,2
Dubina bruenja, mm

Slika 44. Granina proizvodnost 1.2080 elika pri konstantnoj posminoj

brzini od 1,75 m/min

Isto kao i u eksperimentu A ucrtana je okomita zelena linija u gafovima koja

oznaava granini dubinu bruenja, a odreena je grekama bruenja za oba
materijla obratka.To znai lijevo od te linije se nalazi podruje kod kojeg se ne javljaju
greke bruenja vidljive prostim okom, a desno od te linije javljaju se greke
bruenja.

Na temelju graninih dubina bruenja prikazanih na slikama 43 i 44 pomou izraza

za reducirani uin bruenja rauna se granina proizvodnost za pojedini materijal i
zadane uvjete.

Za elik 1.2842 granini reducirani uin bruenja iznosi:

Qbr gr a p v0 0,00025 1,75 0,0004375 m 3 / minm 7,3mm 3 / smm

Za elik 1.2080 granini reducirani uin bruenja iznosi:

Qbr gr a p v0 0,00020 1,75 0,00035 m 3 / minm 5,83mm 3 / smm

Usporedbom dobivenih rezultata vidljivo je da granini reducirani uin bruenja

materijala 1.2842 vei nego materijala 1.2080 za 25 %. To ponovno potvruje da
materijal 1.2842 ima bolju obradivost od materijala 1.2080.

Ukoliko se usporede dobiveni podaci iz poglavlja 4.1.1. i poglavlja 4.2.1. uoava se

razlika je u samoj vrijednosti srednje aritmetike hrapavosti koja je manja u
Eksperimentu B kada je povrina brusa bila finije obraena to je bilo i za oekivati.
No,najvaniji podatak je i taj da je granina proizvodnost bruenja manja zato jer je
izraunati granini reducirani uin bruenja skoro 3 puta manji u ovom eksperimentu.
Dakle, sa grublje obraenim brusom, a istim ostalim parametrima bruenja mogu se
postii znatno vee vrijednosti uina bruenja.

41
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

4.2.2. Odreivanje granine proizvodnosti uz konstantnu dubinu

bruenja s mijenjanjem posmine brzine, POKUS 2B

U drugom dijelu Eksperimenta B dubina bruenja je bila konstantna i iznosila je

a p =0,125 mm, a poveavala se posmina brzina v0 . Dubina bruenja je smanjena
dvostruko u odnosu na prvi eksperiment iz razloga to s veim dubinama nije bilo
mogue izvesti postupak bruenja. Isto kao i u prvom dijelu pokusu proces se izvodi
istosmjernim nainom bruenja, a obradu rezne povrine jednozrnatim dijamantom s
istim parametrima obrade kojim se dobije fino obraena rezna povrina brusa:

ad 0,1mm
vd 0,3m / min

Nakon provedenoga postupka bruenja mjerenjem hrapavosti obraene povrine

dobiveni su rezultati dani u Tablici 6.

Tablica 6. Srednja aritmetika hrapavost uz konstantnu dubinu bruenja i

promjenjivu posminu brzinu bruenja

Materijal: 1.2842 Materijal: 1.2080

a p 0,125mm a p 0,125mm
v 0 , m/min Ra , m v 0 , m/min Ra , m
1,00 1,03 1,00 0,97
1,75 1,01 1,75 1,05
2,30 1,07 2,30 1,11
3,10 1,15 3,10 1,27
4,00 1,24 4,00 1,30
4,70 1,34 4,70 1,47
6,00 1,45

Podaci iz tablice 6. prikazani su grafiki za elik 1.2842 na slici 45, te za elik 1.2080
na slici 46.

1,6
1,4
Srednja aritmetika

1,2
hrapavost, m

1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
1 1,75 2,3 3,1 4 4,7 6
Posmina brzina, m/min

Slika 45. Granina proizvodnost pri konstantnoj dubini bruenja i promjenjivoj

posminoj brzini za elik 1.2842

42
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

1,6
1,4

Srednja aritmetika
1,2

hrapavost, m
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
1 1,75 2,3 2,3 4 4,7
Posmina brzina, m/min

Slika 46. Granina proizvodnost pri konstantnoj dubini bruenja i promjenjivoj

posminoj brzini za elik 1.2080

Iz slika 45 i 46 vidljivo je da i kod Eksperimenta B srednja aritmetika hrapavost raste

sa poveanjem posmine brzine obratka to je bio i sluaj kada se radilo sa grubo
obraenim brusom. Porast vrijednosti srednje aritmetike hrapavosti je u ovom
eksperimentu ipak znatno manji jer je rezna povrina brusa fino obraena, a ona se
zapravo kod bruenja koje se odvija u jednom prolazu preslikava na obradak.

U slikama 45 i 46 ucrtana je okomita zelena linija koja oznaava graninu posminu

brzinu bruenja za oba materijala koja je u ovom sluaju odreena snagom brusilice.
Znai lijevo od nje izvodilo se ispravno bruenja bez pogreaka, dok se kod veih
vrijednosti kao i u Eksperimentu A brus zasutavio u zahvatu sa obratkom.

Na temelju tih graninih posminih brzina bruenja pomou izraza za reducirani uin
bruenja rauna se granina proizvodnost za zadane uvjete.

Za elik 1.2842 granini reducirani uin bruenja iznosi:

Qbr gr a p v0 0,000125 6 0,00075 m 3 / minm 12,5mm 3 / smm

Za elik 1.2080 granini reducirani uin bruenja iznosi:

Qb gr a p v0 0,000125 4,7 0,0006 m 3 / minm 10mm 3 / smm

Na temelju dobivenih rezultata za graninu proizvodnost primjeuje se da je granina

proizvodnost materijala 1.2842 vea od granine proizvodnosti materijala 1.2080 za
25%. Ta pojava se dogaala u svim pokusima pa se moe sa sigurnou potvrditi da
materijal 1.2842 ima bolju obradivost od materijala 1.2080 za zadane uvjete.

Ukoliko se usporede dobiveni rezultati u poglavlju 4.1.2. sa rezultatima iz poglavlja

4.2.2. uoava se razlika u samoj vrijednosti srednje aritmetike hrapavosti koja je
manja u drugom eksperimentu kada je povrina brusa bila finije obraena to je bilo i
za oekivati. No,najvaniji podatak je i taj da je granini reducirani uin bruenja 2
puta manji u ovom eksperimentu. Dakle, sa grublje obraenim brusom, a istim

43
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

ostalim parametrima bruenja mogu se postii znatno vee vrijednosti uina

bruenja.

Isto kao i u Eksperimentu A tako i u ovom eksperimentu granina proizvodnost je

vea u drugom pokusu kada je dubina bruenja bila konstantna, a poveavala se
posmina brzina obratka odnosno kada je granina proizvodnost bila odreena
snagom brusilice. To potvruje da se na ovom stroju uz zadane uvjete dobije vea
granina proizvodnost kada se radi sa veim posminim brzinama obratka, a manjim
dubinama bruenja.

Kako bi se lake snalazilo meu rezultatima dobivenih ovim istraivanjem

napravljena je tablica 7 sa cjelokupnim pregledom graninih reduciranih uina
bruenja u ovisnosti o parametrima obrade.

Tablica 7. Granini reducirani uini bruenja dobiveni istraivanjem

Granini
Parametri Materijal: reducirani uin
obrade: bruenja,
mm/smm:
ap promjenjiv 1.2842 20,4
v0 konst . 1.2080 14,6
Gruba obrada
brusa, POKUS 1A
EKSPERIMENT A a p konst . 1.2842 25,0
v0 promjenjiv
1.2080 19,6
POKUS 2A
a p promjenjiv 1.2842 7,3
v0 konst .
Fina obrada 1.2080 5,8
brusa, POKUS 1B
EKSPERIMENT B a p konst . 1.2842 12,5
v0 promjenjiv 1.2080 10,0
POKUS 2B

44
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

5. ZAKLJUAK
Provedenim istraivanjem pokazalo se da parametri obrade rezne povrine
brusa utjeu na poveanje proizvodnosti bruenja i na graninu proizvodnost
bruenja na nain da se finije obraenom brusnom povrinom postie manja
granina proizvodnost bruenja u odnosu na grublje obraenu brusnu povrinu s
kojom se postie vea granina proizvodnost uz sve ostale iste parametre.

Nadalje, pokazano je da se sa istim brusom moe postii veoma gruba povrina

obratka, a nasuprot tome i veoma fina povrina obratka ovisno o tome kako se obradi
rezna povrinu brusa. Grubo obraena povrina koristila bi se za skidanje velikih
koliina materijala dok bi se finije obraena rezna povrinom brusa trebala koristiti za
skidanje manje koliine materijala i zavrno postizanje traene hrapavosti. Vezano
na to, pokazano je da srednja aritmetika hrapavost obraene povrine ne ovisi o
dubini bruenja, tj. uz konstantnu posminu brzinu obratka povrinska hrapavost je
priblino jednaka bez obzira na dubinu bruenja jer se povrina brusa kod bruenja u
jednom prolazu preslikava na povrinu obratka. S druge strane srednja aritmetika
hrapavost ovisi o posminoj brzini obratka, tj uz konstantnu dubinu bruenja
povrinska hapavost obraene povrine raste s poveanje posmine dubine obradka
za iste uvjete.

U poglavljima 4.1.2 i 4.2.2 pokazalo se da se za iste zadane uvjete postie vei

uin bruenja sa poveanom posminom brzinom obradka, odnosno da se na
konkretnoj brusilici postiu vee vrijednosti granine proizvodnosti bruenja ako se
postupak izvodi manjim dubinama bruenja a poveanim posminim brzinama
obratka.

Rezultati ovog eksperimentalnog istraivanja vode na zakljuak da izabrani

materijali obradaka, bez obzira na to to se nalaze u istoj grupi alatnih elika, imaju
drugaiju graninu proizvodnost a time i drugaiju obradivost. Tako se prema
dobivenim rezultatima iz Eksperimenta A moe zakljuiti da je bolje je obradiv
materijal 1.2842 jer ima u prosjeku 28% veu vrijednost granine proizvodnosti
bruenja od materijala 1.2080. Rezultati iz Eksperimenta B, gdje je rezna povrina
brusa bila finije obraena, potvruju bolju obradivost elika 1.2842 jer je njegov
granini reducirani uin bruenja priblino 25% vei.

45
Tomislav Kolman; Granina proizvodnost kod postupka dubokog bruenja

6. LITERATURA

[1] Machine Tool Industry German by VDW, Current statistics

[2] Predavanja FSB

[3] M. Sakakura, S. Tsukamoto, T.Fujiwara, I. Inasaki, Visual Simulation of

Grinding Proces, Japan

[4] R. Cebalo, Duboko bruenje, kolska knjiga, Zagreb 1990

[5] Katalog Swaty

[6] Katalog Noritake

[7] www.cuttingtoolengineering.com

[8] M.J. Jackson, C.J.Davis, M.P. Hitchiner, B. Mills, High-speed grinding with
CBN grinding wheels-application and future technology, Elsevier 2000

[9] Katalog Rappold

[10] Katalog Reishauer

[11] Katalog Elb-Schliff

[12] www.winter-diamantwerkz-saint-gobain.de

[13] D. Ciglar, Doprinos istraivanju graninih uvjeta bruenja, Disertacija,

Zagreb 2008

[14] G. Guo, M. Campomanas, D. Mcintosh, C. Bacze, T. Green, Optimization of

ContinousDress Creep-Feed Form Grinding Process, USA

[15] www.grinding.com

[16] J. Kopac, P. Krajnik, High-performance grindingA review, Elsevier 2005

[17] www.paragons.com

[18] www.lach-diamond.de

[19] G. Chryssolouris, K. Tsirbas, K. Salonitis, An Analytical, Numerical and

Experimental Approach to Grind Hardening, Journal of Manufacturing
Process 2005

[20] Upute za upotrebu brusilice

[21] Katalog Bohler-Uddeholm

46