E..

Su rnleri Dergisi 2002 Ege University Press

E.U. Journal of Fisheries & Aquatic Sciences 2002 ISSN 1300 - 1590
Cilt/Volume 19, Say/Issue (3-4): 545 553 http://jfas.ege.edu.tr/

Derleme / Review

Hormon veya Hormon Etkisine Sahip Yem Katk

Maddelerinin Balk Yetitiriciliindeki Kullanm
Huriye Arman1, N. Mevlt Aras2
1
Karadeniz Teknik niversitesi, Rize Su rnleri Fakltesi, 53100, Rize
2
Atatrk niversitesi, Ziraat Fakltesi, Su rnleri Blm, 25240, Erzurum

Abstract: Use of feed additives hormone or the growth agents with hormone effect on fish
farming. One of the goals of the food animal industry is to optimize production efficiency
by minimizing the inputs of feed, labour and capital investment while maximizing the yield
of high-quality protein. The substances used in animal nutrition are in general considered as
growth promotors which are hormone or the growth agents with hormone effect. In this
study, we gave examples for the growth regulators and evaluated their mechanisms of action
when used in fish culture.

Key Words: Feed additives, growth agents, growth hormone, residue level.

zet: Hayvansal gda endstrisinin amalarndan biri, yemdeki proteini uygun ve ekonomik
bir ekilde yksek kalitede tutarak verimi artrmak, i ve byk yatrmlar minimuma
indirmek suretiyle optimum rn salamaktr. Beslemede verim artrc olarak, genelde yem
katk maddelerinden hormon veya hormon etkisine sahip byme ajanlar kullanlr. Bu
alma, byme ajanlarnn balklar asndan ele alnarak, etki mekanizmalar ile ilgili
yrtlen aratrma sonularna gre yeniden irdelenmeye tabi tutulmutur.

Anahtar Kelimeler: Yem katk maddeleri, byme ajanlar, byme hormonu, kalnt
seviyesi.

Giri kanalnn proteolitik aktivitesinde

gelime, barsaktan aminoasit
Giderek artan dnya nfusu ve yaam absorbsiyonu ve kaslardaki proteolitik
standardnn ykselmesi fazla miktarda ve aktivitenin ykselmesini
iyi nitelikli hayvansal kaynakl besinlerin salayabilmektedir (Santandreu ve Diaz,
retilmesini zorunlu klmaktadr. Bunu 1994).
salamak iin, hayvanlarn bakm ve Gerek dnyada ve gerekse
beslenmesi ile genetik yapsnn lkemizde yemlerin maliyetini drmek,
iyiletirilmesi yannda, besi durumu ve eldeki artklar ve fazla rnleri
verimlerini artrmak amacyla yem katk deerlendirmek zere eitli almalar
maddeleri; antibiyotikler, iyonoforlar, yaplm ve halen bu nevi almalar
hormon etkisine sahip byme ajanlar yrtlmektedir. Yetitiricilik sektrnn
gibi maddelerin kullanlmas nemli yer bykl ve potansiyeli dikkate
tutmaktadr (Kaya ve di., 1997). alndnda yaplan aratrmalarn daha da
Krmz ve beyaz et retiminde artaca anlalmaktadr. Konunun
gelimeyi hzlandrc ve semirtici amala ekonomik boyutlarnn yannda hazrlanan
yaygn olarak hormon etkisine sahip yemlerin esasn tekil eden
byme ajanlar kullanlmaktadr. Bu hammaddelerin yetersiz oluu ve her
bileiklerin uygulanmas hayvanda genel geen gn miktarlarnn azalarak
olarak, protein sentezinde art, sindirim fiyatlarnn artmas balk kltrnn
 Arman ve Aras / E. . Su rnleri Dergisi 19(3-4): 545 553
nndeki almas gereken nemli bir
problem olarak gzkmektedir. Bunun
yannda baln pazar boyuna ulama
sresi de dikkate alnmak durumundadr.
nk yksek proteinli yemler hzl
bymesinin yannda maliyeti artrmakta,
dk proteinli yemler ise yava byme
dolaysyla maliyeti drmekte ancak her
iki yetitirme de balkta ar ya
birikimine yol atndan rnn
kalitesini etkilemektedir. yle ki rnn
miktar ve kalitesi retici ve tketici
arasnda sorun yaratmaktadr
(Vandenberg ve Moccia, 1998; Aras ve
di., 2000). Btn bunlarn yannda insan
beslenmesinde, dnyann gelimi
zellikle kuzey kua lkelerinde ar Hormon
beslenme problemlerinin zm iin
bilim adamlar dk enerjili gda
retimine ynelmektedirler (Keton,
1994). nk tketiciler satn aldklar
etin kalorisinin dk, miktarnn fazla
olmasn istemektedirler.
Tketicilerin bu hakl talepleri
sonucunda daha ok koyun, sr ve
domuz rasyonlarnda hormon ve benzeri
stimulatrlerin kullanmn gndeme
getirmitir. Bu bileiklerin devreye
girmesiyle daha az yemle, hayvansal gda
retiminde devrim saylabilecek daha
fazla rn elde etme imkan domutur
(Dehan ve di., 1990; Dransfield, 1990).
zellikle sanayilemi batl lkeler,
iftlik hayvanlarnda et ve st verimini
artrmak amacyla yaygn olarak hormon
kullanmaktadrlar. Ama olarak, hayvann
metabolik sistemini etkileyerek birim
hayvandan ksa zamanda ve daha az
yemle, ya nispeti dk, fakat daha fazla
et ve st salamaktr (Cokun ve di.,
1993).
Balk retiminde bata gelen
hedeflerden biri de istenilen dzeydeki
byme hzna ekonomik olarak
ulaabilmektir. Bilim adamlarnn konuyla
ilgili almalar devam etmektedir.
Byme orann artrmak ve retim
maliyetini drmek amacyla dier evcil
hayvanlarn yetitiriciliinde hormon
etkisine sahip byme ajanlarnn geni
lde kullanm, balk yetitiriciliinde
de kullanmn tevik etmitir (Gannam ve
Lovell, 1991).
Son yllarda zellikle Avrupa
lkelerinde bu tip anabolik steroidlerin
hayvan yemlerine katlmasnda elde
edilen rnlerin kanserojen etkiye sahip
olduu iddialar bulunmaktadr. Bu
iddialar almalar ksmen olumsuz
ynde etkilemi (Akll, 1994) olmasna
ramen konuyla ilgili aratrmalar hzla
devam etmektedir (Field ve di., 1993;
Rehfeldt ve di., 1995).
etkisine sahip byme
ajanlarnn kullanmnda karlalan en
nemli sakncalardan biri, yasal olarak
kullanmna izin verilen eitli ajanlarn
uyguland besi hayvanlarnn yasal
bekletme sresine uyulmakszn pazara
sevk edilmesi ve buna bal olarak
vcutta bulunan anabolik ajan
kalntlarnn sorun yaratmasdr (anl,
1998; Yetim ve Salam, 1999).
Hormonlar, sadece bymeyi
hzlandrmak amacyla deil,
ksrlatrmak, cinsiyet deitirmek veya
tek cinsiyette yavrular elde etmek
amacyla da kullanlmaktadrlar. Hormon
verilen veya ksrlatrlan balklarda
cinsiyet hormonlarnn gelimedii
gzlenmitir. Bylece gonad geliiminde
kullanlacak enerjinin nemli bir blm
bymeye sarf edilmesi hedeflenmektedir
(Yank ve Aras, 1995; Brzuska, 1999).
Btn bu gelimeler hormonlarn
dnyann birok lkesinde evcil
hayvanlarn yemlerine katlan nemli
maddelerden birisi olmasna sebep
olmutur (Moloney ve di., 1994).
Bu almada, konu ile ilgili eitli
aratrmalardan yararlanlarak hormon
etkisine sahip byme ajanlarnn balk
yetitiricilii asndan ele alnarak ksaca
irdelenmeye allacaktr.
546
 Arman ve Aras / E. . Su rnleri Dergisi 19(3-4): 545 553
1. Hormon Etkisine Sahip Byme
Ajanlar
1.1. Etki Mekanizmas
Bu bileikler hcre sitoplazmasnda
bulunan reseptrleri etkileyerek vcutta,
amal (enzim gibi) veya vcudun
bymesi ve gelimesine katkda bulunan
amasz (kas gibi) protein sentezini
artrrlar (Kaya ve di., 1997). Bunlarn
protein sentezini artrc yndeki
etkilerinin mekanizmas tam olarak
bilinmemekle beraber, mRNA miktar ve
nitrojen retention orannn artna
ilaveten, aminoasit transportunun, -
amino nitrojen emilimini artrmak
suretiyle protein sentezini artrc
fonksiyon gsterdii ileri srlmektedir
(Squires ve di., 1993). Byme ajanlar
Insulin salglanmasn engelleyerek ve
cAMP reaksiyonlarn uyararak adipoz
dokularda ya asitlerinin ayrlmasn ve
glukozun yerine, yalarn enerji olarak
kullanlmasn stimule ederler. Yani
kandaki eker orann artrmak ve kaslarn
glukoz kullanmn azaltmak suretiyle
fonksiyon gsterirler (Etherton ve
Landeu, 1992; Yetim ve Aras, 1995).
Keza, zellikle hormon etkisine
sahip byme ajanlarn oluturan
androjenik-anabolik etkili maddeler
eritropoietin sentezinin artmasna ve
kemik iliindeki kan yapc merkezin
uyarlmasna yol aarak kan yapmn da
artrrlar (Farber, 1991).
1.2. Balklarn Verim zelliklerine
Etkisi
Yem katk maddeleri olarak byme
ajanlar kullanldnda, bu tip
hormonlarn, hayvanlarn itahn
artrd, yem deerlendirme orannn
artt ve sonuta daha iyi verim elde
edildii bildirilmektedir (Disenhaus ve
di., 1995). Bu maddeler hayvanlarda
canl arlk kazancn %10-25, yemden
yararlanmay %5-10 arasnda artrmas
mevcut ya orann drmekte ve daha
nitelikli et elde edilebilmektedir (Kaya ve
di., 1997).
Byme ajanlarnn scak kanl
hayvanlarda olduu gibi balklarda da
etkili olduu ve hcre membrannn
yzeyine balanarak hem lipit sentezini
azaltt ve hem de bunlarn ykmn
artrd, protein sentezi ve
depolanmasna ise olumlu etkide
bulunduu ifade edilmektedir (Farbridge
ve di., 1992).
Konu ile ilgili yrtlen birok
aratrma byme ajanlarnn balklarda
karkas arl, kondsyon faktr,
hepatosomatik ve viscerosomatik indeks
zerine etkili olduunu rapor etmektedir.
rnein; Arman (2000)n almasnda,
67.350.49 g (karkas arl), 1.090.05
(kondsyon faktr), 1.010.01 g
(hepatosomatik indeks) ve 11.660.48 g
(viscerosomatik indeks), olarak sonular
elde etmitir. Benzer sonular etinkaya
ve di., (1996), Mclean ve di., (1997) ve
Vandenberg ve di., (1998)de ifade
etmilerdir.
2.1. Canl Arlk Artna Etkisi
Byme ajanlarnn balklarda byme
fonksiyonlar zerine etkilerinin
belirlenmesi amacyla baz aratrmalar
yrtlmtr. Plazma byme hormonu
seviyesi artrld taktirde balk byme
ve geliiminin de nemli oranda
artrlabilecei bilinmektedir (McCormick
ve di., 1998). Hormon etkisine sahip
byme ajanlarnn ya dokuda dalm
gsteren reseptrlere olan etkileri
(yalarn erimesine yol ac ve sentezini
azaltc etkileri) sebebiyle, son yllarda
hayvanlarda gelimeyi hzlandrc olarak
kullanm yoluna gidilmitir (Kaya ve
di., 1997). Balklarda et kalitesini
artrmak iin yaplan besi denemelerinde
byme ajanlarnn kontrol gruplarna
oranla %5-20ye varan dzeylerde arlk
artna neden olduklar rapor edilmitir
(Sumpter, 1992). eitli aratrmaclarn
byme ajan kullanm ile ilgili alnan
arlk art sonular Tablo 1de
zetlenmitir.
547
 Arman ve Aras / E. . Su rnleri Dergisi 19(3-4): 545 553

Tablo 1. Byme ajanlarnn baz balklarda kullanm ile elde edilen arlk art sonular.

Aratrmaclar Byme Miktar Uygulama Balk Tr Spesifik Byme

Ajan ekli Oran (%)
Kontrol Muamele
Gill ve di.,(1985) RcbGH 5.0g/g Enjeksiyon O. kisutch 1.58 2.38
Down ve di.,(1988) RbGH 5.0g/g Enjeksiyon O. kisutch 0.29 0.34
Yeme ilave
Agellon ve di.,(1988) RtGH 1.0g/g Enjeksiyon S. gairdneri 1.01 2.00
Down ve di.,(1989) RbGH 2.0g/g Enjeksiyon O. kisutch 2.16 2.60
Schulte ve di.,(1989) RbGH 10.0mg/l mmersiyon S.gairdneri 0.84 1.56
etinkaya ve di.,(1996) 17-MT 5.0mg/kg Yeme ilave O. mykiss 1.850.36 1.890.36
Mclean ve di.,(1997) RbGH 30.0g/g Enjeksiyon O.kisutch 0.530.16 1.100.62
O.tshawytscha
Arman, (2000) RhGH 27.4g/g Yeme ilave O. mykiss 3.000.62 3.250.80

Ayrca, tr ve rklar arasnda da bu bildirmektedirler (Buttery ve Sweet,

hormonlara kar ok deiik reaksiyonlar 1993).
sz konusudur. rnein; Coho salmonlar Uygun koullar altnda entansif
ayn artlarda kontrole karlatrldnda alabalk yetitiriciliinde masrafn
%92 daha iyi byme oran sergilerken, %50snden fazlasn yemleme
Chinook salmonlar iin bu oran %30dur oluturduundan yem deerlendirme
(McLean ve di., 1997). katsaysnn mmkn olduunca dk
2.2. Yem Deerlendirme ve Yaama olmas arzu edilir. Bu deerin 2nin
Oranna Etkisi zerine kmamas gerektii (Aras ve
Yaplan aratrmalarda yemlere ilave di., 2000) belirtilmitir.
edilen byme ajanlar hayvanlarn Balklara byme ajan verilerek,
itahn artrd, yemin daha iyi yem deerlendirme deerinin aratrld
deerlendirildii ve sonuta hayvandan almalar Tablo 2de zetlenmitir.
daha iyi verim elde edildiini
Tablo 2. Byme ajanlarnn baz balklarda kullanm ile elde edilen yem deerlendirme
deerine ait sonular.

Aratrmaclar Byme Miktar Uygulama Balk Yem Deerlendirme

Ajan ekli Tr Deeri
Kontrol Muamele
Gil ve di.,(1985) RcbGH 5.0g/g Enjeksiyon O. kisutch 1.45 1.39
Down ve di.,(1989) RbGH 2.0g/g Enjeksiyon O. kisutch 1.69 1.69
etinkaya ve di.,(1996) 17 -MT 5.0mg/kg Yeme ilave O. mykiss 1.380.05 1.320.06
Arman, (2000) RhGH 27.4g/g Yeme ilave O. mykiss 1.850.11 1.680.18

Yaplan almalarda bala verilen 2.3. Vcut Kompozisyonu zerine

etkin maddenin yaama orann da
artrd belirtilmektedir. yle ki; Steffen
(1990), alabalklarn (Salmo trutta trutta)
deniz suyuna adaptasyonlar almasnda
balklara 2.0 ve 8.0 g/g dozlarnda
byme hormonu (GH) enjekte etmiler
ve yaama orannn kontrol gruplarna
gre yksek ktn bildirmitir.
Etkileri
Hormon etkisine sahip byme ajanlar
anabolik etkinlik gsterir. Hcre
ekirdeini etkilemek suretiyle orada
mRNA yapmn ve bunun sonucunda
ribozomlarda protein sentezini artrr,
kkrdak dokuya slfatn katlmasn
hzlandrr; dokularn glikozu tutmasn

548
 Arman ve Aras / E. . Su rnleri Dergisi 19(3-4): 545 553

kolaylatrr ve yalarn erimesini tevik ile gkkua alabalklarnda karkas

ederler (Kaya ve di., 1997). kompozisyonu ve gelime performans
iftlik hayvanlarnda et verimini bakmndan yaplan aratrmada, 0, 5, 10,
artrmak amacyla yaplan bir almada, 20 ve 40 ppm ractopamine yemlere ilave
hormon etkisine sahip byme ajanyla edilmi ve 8 hafta sonra 10 ppm seviyeli
beslenen domuzlarn kaslarnda, ksmen grupta karkas kompozisyonu ve gelime
daha az kabuk ve i ya yannda daha performans kontrol gruplarna gre
fazla yasz et bulunduu bildirilmitir yksek kt sonucuna varlmtr
(Oksbjerg ve di., 1996). (Vandenberg ve Moccia 1998).
Farbridge ve di., (1992), agonistik Mclean ve di., (1997), 10, 30 ve
ajanlarn scak kanl hayvanlarda olduu 100 l miktarnda Recombinant Bovine
gibi balklarda da etkili olduunu ve etki Growth Hormon (rbGH)u Coho (O.
mekanizmasnn tam olarak kisutch) Chinook (O. tshawytscha)
bilinmemesine ramen - Salmonlarna enjekte yaparak, deniz
adrenereseptrlerle hcre membran suyuna adaptasyonlarna ve bymelerine
yzeyinde balanarak hem lipit sentezini etkisi konusunda yaptklar aratrmada,
azaltt ve hem de bunlarn ykmn hepatosomatik indeksin kontrollerle
artrdn, protein sentezi ve karlatrldnda istatistiki olarak bir
depolanmasna ise olumlu etkide fark olmad, fakat viscerosomatik
bulunduunu ifade etmilerdir. indeksde ise 100 l dozlarda olan
Bir aratrmada, 196 glk gkkua balklarn kontrollere ve dier dozlara
alabalklarnn yemlerine 0, 5, 10, 20 ve gre daha yksek ktn bulmulardr.
40 ppm dozlarnda katlan -agonist Yine bir baka almada 27.4, 54.8 ve
Ractopamine 8 haftalk muamele 82.2 g/g dozlarnda yemlere katlan
sresince, 10 ppm seviyeli yemle byme ajannn (rhGH) gkkua
beslenen gruplarda, karkas protein oran alabalnda daha iyi karkas arl,
yksek, karkas ya oran dk kmtr kondsyon faktr, hepatosomatik indeks
(Vandenberg ve di., 1998). ve viscerosomatik indeks deerleri
Garber ve di., (1995), 301.5 g salad belirtilmitir (Arman, 2000).
arlndaki gkkua alabalklarna 0, Nitekim, Vandenberg ve Moccia
10, 20 ve 30 ppm orannda enjekte edilen (1998), yaptklar bir almada
Recombinant Bovine Somatotropinin alabalklarn yemlerine ractopamine ilave
(rbGH) karkas protein ieriini ve karkas etmiler ve ractopaminenin balklarn
kl orann artrd fakat ya ieriini hepatosomatik indeks oranlar zerindeki
azalttn bildirilmektedir. etkilerinin istatistiksel olarak nemli
Webster ve di., (1995), yayn olmadn, fakat 10 ppm seviyeli grupta
balklarna (Ichtalurus punchtatus) 0 ve 3 viscerosomatik indeks arl kontrollerle
mg Beta-Adrenergic Agonist (BAA) ve L kyaslandnda dk ktn
644,969 ilavesiyle %27 veya %36 ham belirtmilerdir.
protein ieren yemler verilerek, kontrol 3. Uygulama Yollar ve ekli
gruplaryla karlatrldnda dk Hormon etkisine sahip byme ajan
oranda abdominal ya ve yksek oranda kullanmndan beklenen yararn
fileto olutuunu kaydetmilerdir. salanabilmesi iin haftalar ve aylar
2.4. Karkas Arlna, Kodsyon boyunca kanda bulunan etken madde
Faktrne, Hepatosomatik ve younluunu belli bir eik deer
Viscerosomatik ndeks zerine dzeyinde tutulmas n grlr. Byme
Etkisi ajan etkinletirdii sekin reseptr
Hormon etkisine sahip byme ajanlar younluu ile orantl olan bu eik deer,

549
 Arman ve Aras / E. . Su rnleri Dergisi 19(3-4): 545 553
genellikle benzer etkiye sahip olan doal
hormonlarn fizyolojik kan deerinden
biraz daha yksek dzeydedir. Belirtilen
eik deeri salanan dozlardan daha
yksek miktarlarda verilen ajanlar, snrl
llerde de olsa hayvansal dokularda
birikerek besin kirlenmesine
aabilirler (Kaya ve di., 1997).
iftlik hayvanlarnda optimum
dzeyde canl arlk art salayabilmek yedirilirler. Yemlerle birlikte verilmeleri
iin, kritik bir deer tayan etkili kan
younluunun n grlen srece
korunabilmesi amacyla byme ajanlar
deiik ekillerde kullanlr. Bu amala
TBA ve MGA ppm dzeylerinde srekli
yemlere katlmak, 17 -estradiol,
testosteron ve progesteron yada
mikrokristalli sspansiyon haline
getirilmi olarak kas iine enjekte edilmek
veya stradiol benzoat, 17 -estradiol,
testosteron, propiyonat ve zeranol
sktrlm tablet haline getirilerek, yada
zeranol dndaki hormonlar silikonlu
sngere emdirilerek kulak arkas deri
altna yerletirilmek suretiyle uygulanr.
Tabletlerden sktrlm pelet halinde
hazrlananlar 90-120 gn sreyle etki
olutururlar; bunlar ilk 30-50 gn yksek
ve sonra yava hzda madde salverirler ve
tablet artklar vcut tarafndan sindirilir
(anl 1998).
Bu ekilde iftlik hayvanlarnda yem
veya iecek suya ilave, enjeksiyon ,
implantasyon ve genetik kodlama
eklinde kullanlan hormonlar, balklarda
bu yntemlere ilave olarak, osmotik
yollarla da uygulanabilmektedirler (Yetim
ve Aras, 1995; Arman, 2000). Bu
sistemde bir sre tuzlu suda tutulan
balklar daha sonra hormon ilaveli tatl
suya alnarak osmotik yolla hormonlarn
vcuda emdirilmesi salanmaktadr
(Agellon ve di., 1988). Yaplan
almalar mevcut yntemin dierleri ile
benzer sonular verdiini gstermitir.
4. Kalnt Dzeyi ve Salk zerine
Etkisi
Yetitiricilikte hormon etkisine sahip
byme ajan kullanmna bal olarak
ortaya kan kalnt durumunu inceleyen
bir ok aratrma yaplmtr. Bu
almalardan; az yoluyla hormon
uygulamalarnda; byme ajan eitleri
ierisinde stilben trevleri, TBA ve MGA
yol ruminantlarda azdan kullanlmaya
uygun bileiklerdir. Bu amala ppm
dzeylerde yemlere katlarak srekli halde
tmyle durdurulduktan sonra da hayvan
vcudunun hormon artklarndan tmyle
arnmas, kesim ncesinde bekletme
sresine gre deiebilir (ener, 1994;
Mclean ve di., 1997; Vandenberg ve
di., 1998; anl, 1998).
Kalnt seviyesinin, kesim ncesi
ilaca son verme (withdrawal) periyodu ile
ilgili daha ok sakatat veya insan gdas
olarak tketilmeyen dokularda olduu,
kullanlmas ve bu bileiklerin plazma
yar mrnn daha uzun olduu ve
dolaysyla da tketiciler asndan bir
risk tayabilecei ifade edilmektedir
(Stites ve di., 1991; Yetim, 1996).
Kalnt miktar ve bekletme sresi
dikkate alnmakszn bir deerlendirme
yapldnda, bu trden kalnt ieren
besinleri tketen insanlarn, cinsiyet
zelliklerinde deiiklikler yannda,
eitli doku ve organlarda tmr
sklnda art olabilecei ngrlr
(Kaya ve di., 1997).
Yaplan almalarda, byme ajan
uygulanan hayvanlarn bekletme sresi
(Zeranol iin 70 gn, TBA iin 60-65
gn, testosteron, progesteron ve strojen
iin 60 gn, insan byme hormonu iin
7-15 gn) aradan sonra kesilmeleri ile
elde edilen etlerin tketilmesi sonucu halk
sal bakmndan hibir problem
kalmamaktadr (Kaya ve di., 1997;
Arman, 2000).
Ayrca, vcudun ekillenen
maddelerin dardan kullanlmas ile
vcudun hormon ykne ne kadar katk
yapt, maddenin kalnt halinde besin
iinde azdan alndnda etkin olup
550
 Arman ve Aras / E. . Su rnleri Dergisi 19(3-4): 545 553
olmad, dier besin maddelerindeki
hormon miktarnn ne kadar olduu gibi
hususlar da dikkate alnmal ve
deerlendirilmelidir.
Sonu
Yetitiricilikte kullanlan hormon etkisine
sahip byme ajanlarnn kendine zg
baz avantaj ve dezavantajlar
bulunmaktadr. Yukarda belirtildii gibi
doz miktarna ve hormon kesilmesinden
sonra bekletme sresine uyulmakszn
kullanlmas salk asndan sakncal
olmaktadr. Ancak hayvansal rn
retiminde anabolik ajan kullanmnn
yasaklanmas bir zm gibi
grnmemektedir. ou lkelerde olduu
gibi kalntlar tketici sal asndan Animals. Anim. Feed Sci. and Technol.,
zararl saylan byme ajanlarnn etkin
bir denetim altnda kullanlmas en aklc
yoldur. Bylece doal ve biyolojik
kaynak olarak deerlendirilen besi
hayvanlarnda gelimeyi hzlandrmak,
yemden yararlanmay ve canl arlk
kazancn artrmak ve bu ekilde
lkemizde hayvansal et ann
kapanmasna bir lde yardmc olmak
amacyla, zararszl kantlanm byme
ajanlarnn kullanlmas gerekmektedir.
zellikle kltr balklnda
konuya gereken nem verilmeli
dnyadaki gelimelerin nda daha
ekonomik et retimi iin hi bir abadan
kanlmamaldr.
Kaynaka
Agellon, L. B., Emery, C. J., Jones, J. M.,
Davies, S. L., Dingle, A. D. and Chen, T.
T., 1988, Promotion of Rapid Growth of
Rainbow trout (S. gairdnerii) by a
Recombinant Fish Growth Hormone.
Can.J.Fish.Aquat.Sci., 45: 146-151.
Akll, A., 1994, The Chemical Characteristics,
Metabolism and Toxicology of Zeranol (in
turkish). Etlik. Vet. Mikrob. Derg. 7 (5) :
223-240.
Aras, N. M., Kocaman, E. M. ve Aras, M. S.,
2000, General Fisheries and Fundamental
Principals of Aquaculture (in turkish).
Atatrk niv. Ziraat Fak. Ders Yaynlar
No 216, Erzurum, s 115-118.
Arman, H., 2000, Effect of the Different
Water Temperatures and Various Levels of
Growth Agent on the Growth features and
Meat Composition of Rainbow Trout
(Oncorhynchus mykiss) Fingerlings (in
Turkish). Atatrk niv., Fen Bilim. Enst.
Su rn. Ana Bilim Dal, Doktora Tezi,
Erzurum, s 1-88.
Brzuska, E., 1999, Artificial Spawning of
Herbivorous Fish: Use of an LHRH-a to
Induce Ovulation in Grass Carp
Ctenopharyngodon idella (Valenciennes)
and Silver Carp Hypophthalmichthys
molitrix (Valenciennes). Aquaculture
Research, 30, 849-856.
Buttery, P. J. and Sweet, A., 1993,
Manipulation of Lean Deposition in
45: 97-115.
Cokun, B., eker, E., Baytok, E., nal, F. ve
Azman, M.A., 1993, The Effect of Growth
Hormone (rBST) on Calf and Lamb
Flattening Performance and Some Blood
Parameters (in turkish). Hay. Ara. Derg.
3(1): 51-55.
etinkaya, O., Gll, K. ve zden, O., 1996,
The Effect of 17 -Methyltestosterone on
Growth, Condition, Feed Conversation and
Protein Efficiency of Rainbow trout
(Oncorhynchus mykiss) (in turkish). E..
Su rnleri Fakltesi Derg., Cilt 13, Say
3-4, s 285-295.
Dehaan, K. C., Berger, L. L., Bechtel, P. J.,
Krsler, D.J. and McKeith, F.K., 1990,
Crine Status of Ewe Lambs. J. Anim. Sci.,
68: 41-50.
Disenhaus, C., Jammes, H., Hervieu, J.,
Ternois, F. and Sauvant, D., 1995, Effects
of Recombinant Bovine Somatotropin on
Goat Milk Yield, Composition and Plasma
metabolites. Small Ruminant Research,
15: 2, 139-148.
Down, N. E., Donaldson, E. M., Dye, H. M.,
Langely K. and Souza, L.M., 1988,
Recombinant Bovine Somatotropin more
than Doubles the Growth Rate of Coho
salmon (O. kisutch) Acclimated to
Seawater and Ambient Winter Conditions.
Aquaculture, 68 : 141-155.
Down, N. E., Donaldson, E. M. and Dye, H.
551
 Arman ve Aras / E. . Su rnleri Dergisi 19(3-4): 545 553
M., 1989, A Potent Analog of
Recombinant Bovine Somatotropin
Accelerates Growth in Juvenile Coho
salmon (O. kisutch).Can. J. Fish,
Aquaculture Sci., Vol 46: 178-183.
Dransfield, E., 1990, Use of -agonists in
Meat Production. In Principles of Meat
Sci. Lec. Notes, The OSU. Dept. Of Anim.
Sci., Columbus, 6-21.
Etherton, T. D. and Landeu, I., 1992,
Manipulation Adiposity by Somatotropin
and -adrenergic agonists a Comparison of
their Mechanism of Action. Proc. Nutr.
Sci., 51: 419-431.
Farber, T. M., 1991, Anabolics: The Approach
Taken in the USA. Ann.Resh.Vet., 22 :
295-298.
Farbridge, K. J., Flett, P. A. and Leatherland,
J.F., 1992, Temporal Effect of Restricted
Diet and Compensatory Increased Dietary
Intake on Thyroid Function, Plasma
Growth Hormone Levels and Tissue Lipid
Reserves of Rainbow trout (Oncorhynchus
mykiss), Aquaculture (104) 2, p 157-174.
Field, R. A., Snowder, D. G., Malorano, G.
and Riley, M.L., 1993, Growth and
Staughter Characteristic of Ram Wethar
Lambs Implant with Zeranol. J. Anim.
Sci., 71: 631-635.
Gannam, A. L. and Lovell, R. T., 1991,
Growth and Bone Development in
Channel Catfish (Ictalurus punctatus) Fed
17 -Methyltestosterone in Production
Ponds, J.World Aquacult.Soc. 22, 2, 95-
100.
Garber, M. J., DeYonge, K. G., Byatt, J. C.,
Lellis, W. A., Honeyfield, D. C., Bull, R.
C., Schelling, G. T. and Roeder, R. A.,
1995, Dose-response Effects of
Recombinant Bovine Somatotropin and
Body Composition of two-year-old
Rainbow trout (Oncorhynchus mykiss).
Anim. Sci., 73: 11, 23-30.
Gill, J. A., Sumpter, J. P., Donaldson, E. M.,
Dye, H. M., Souza, L., Berg,T., Wypych,
J. and Langley, K., 1985, Recombinant
Chicken and Bovine Growth Hormones
Accelerate Growth in Aquacultured
Juvenile Pacific Salmon (O. kisutch).
Bio/Tecnology, 3: 643-646.
Kaya, S., Pirinci, . ve Bilgili, A., 1997,
Pharmacology with Veterinary Application
(in turkish). Cilt 2, Yayn Serisi No: 28,
552
Ankara, s 259-267.
Keeton, J. T., 1994, Low-fat Meat Products;
Technological Problems with Processing.
Meat Sci., 36: 261-276.
McCormick, S. D., Shrimpton, J. M., Carey, J.
B., ODea, M. F., Sloan, K. E., Moriyama,
S. and Bjrnsson, B. Th., 1998, Repeated
Acute Stress Reduces Growth Rate of
Atlantik Salmon Parr and Alters Plasma
Levels of Growth Hormone, Insulin-like
Growth Factor I and Cortisol. Aquaculture,
168, 221-235.
McLean, E., Devin, R. H., Byatt, J. C., Clarke,
W. C. and Donaldson, E. M., 1997, Impact
of a Controlled Release Formulation of
Recombinant Bovine Growth Hormone
upon Growth and Seawater Adaptation in
Coho (Oncorhynchus kisutch) and
Chinook (Oncorhynchus tshawytscha)
Salmon. Aquaculture (156), 113-128.
Moloney, A. P., Allen, P., Joseph, R. L.,
Tarrant, P. W. and Convey, E. M., 1994,
Carcass and Meat Quality Fed the -
adrenergic agonist L. 644,969. Meat Sci.,
38: 419-432.
Oksbjerg, N., Fernandez, J. A, Olsen, O. and
Agergaard, N., 1996, Effects of salbutamol
on protein and fat deposition in pigs fed
protein. J. Anim. Physiol. and Anim. Nutr.
75: 1, 54-61.
Rehfeldt, C. H., Nurnberg, K. and Ender, K.,
1995, Effects of Exogenous pST on
Development of Fat Cell and Fatty Acid
Composition in Backfat of live Finfish
Pigs. Meat Sci., 36 : 321-331.
Santandreu, J. A. and Diaz, N. F., 1994,
Effects of 17 -Methyltestosterone on
Growth and Nitrogen Excretion in Masu
Salmon (Oncorhynchus masou)
Aquaculture 124, 321-333.
Schulte, M. P., Down, N. E. and Donaldson,
M.E., 1989, Experimental Administration
of Recombinant Bovine Growth Hormone
to Juvenile Rainbow trout (Salmo
gairdnerii R.) by Injection or by
Immersion, Aquaculture, 76, 145-156.
Squires, E. J., Adeola, O., Young, L. G. and
Hacker, L. L., 1993, The Role of Growth
Hormones, Beta- adrenergic Agent and
Intact males in pork Production. Can.J.
Anim. Sci., 73: 1-23.
Steffen, S. M., 1990, The Role of Cortisol and
Growth Hormone in Seawater Adaptation
 Arman ve Aras / E. . Su rnleri Dergisi 19(3-4): 545 553
and Development of Hypoosmoregulatory
Mechanisms in Sea Trout Parr (Salmo
trutta trutta) General and Comparative
Endocrinnology, 79, 1-11.
Stites, C. R., McKeith, F. K., Singh, S. D.,
Bechtel, P. J., Mowrey, D. H. and Jones,
D. J., 1991, The Effect of Ractopamine
Hydrochloride on the Carcass Cutting
Yields of Finishing Swine. Journal of
Animal Science, 69, 3094-3101.
Sumpter, J. P., 1992, Control of Growth of
Rainbow trout (Oncorhynchus mykiss),
Aquaculture (100) 1-3, p 299-320.
anl, Y., 1998, Guidebook of Veterinary
Medicine and Handbook about Conscious
Using of Medicine (in turkish). A..
Veteriner Fakltesi, Ankara, s 941-960.
ener, S., 1994, The Using of Anabolic
Hormone in Animal Production and Harms
with Multi Directions (in turkish).
Trkiyede Veteriner lalar retimi,
Pazarlanmas, Gvenli Kullanm ve
Kalnt Sorunlar Sempozyumu. 13-14
Ekim 1994, Ankara, s 62-75.
Vandenberg, G. W., Leatherland, J. F. and
Moccia, R.D., 1998, The Effects of The
Beta-agonist Ractopamine on Growth
Hormone and Intermediary Metabolite
Concentrations in Rainbow trout
(Oncorhynchus mykiss), Aquaculture
Research 29, 79-87.
Vandenberg, G. W. and Moccia, R. D., 1998,
Growth Performance and Carcass
553
Composition of Rainbow trout
Oncorhynchus mykiss (Walbaum), Fed the
Beta Agonist Ractopamine. Aquaculture
Research 29, p 469-479.
Webster, C. D., Tiu, L. G., Tidwell, J. H. and
Reed, E. B. J., 1995, Effects of Feeding
the Repartitioning Agent L644,969 on
Growth and Body Composition of Blue
Catfish, Ictalurus furcatus, Fed Diets
Containing two Protein Levels Reared in
Cages. Aquaculture, 134: 3-4, 247-256.
Yank, T. ve Aras, M.S., 1995, The Necessity
of Sexsual Reversal in Trout Farming and
Management of Hormone (in turkish).
Dou Anadolu Blgesi II. Su rnleri
Sempozyumu 14-16 Haziran 1995,
Erzurum, s 390-403.
Yetim, H. ve Aras, N. M., 1995, The
Evaluation of Growth Promotors (-
agonists) for in point of Fish Farming (in
turkish). Dou Anadolu Blgesi II. Su
rnleri Sempozyumu 14-16 Haziran
1995, Erzurum, s 724- 734.
Yetim, H., 1996, Meat Production and
Hormones (in turkish). Hasat, 11 (130) :
45, s 13-19.
Yetim, H. ve Salam, S. Y., 1999, Some
Growth Promotors (-Agonists) used in
Meat Production and its Physiological
Characteristic (in turkish). Hayvanclk
Ara.Derg., 9: (1/2), s 6-12.