1516 Dyol 03

Toprak leri
leri ve Demiryolu M
Mhendisli
hendislii (CRN:13133)
2015-
2015-2016 G
Gz Yar
Yaryl
Prof. Dr. Hilmi Berk eliko

elikolu
Ara
Ara. G
Gr. Mehmet Ali Silgu
October 14, 2015
Vermelding onderdeel organisatie
Ders Bilgileri
Dnemii ders plan
Hafta Tarih Konu
Hafta1 15.09.2015 Ulatrma ve Demiryolu Mhendisliine Giri
Hafta2 22.09.2015 Demiryolu Aralarnn zellikleri, Nadal Kuram
Hafta3 29.09.2015 Demiryolu Ara
Aralar
larnn ekim Mekani
Mekanii
Hafta4 06.10.2015 Demiryolu Ara
Aralar
larnn ekim Mekani
Mekanii
Hafta5 13.10.2015 Geki Geometrik zellikleri (Yatay Kurblar, Dever, Birletirme Erileri)
Hafta6 20.10.2015 Geki Geometrik zellikleri (Eimler)
Hafta7 27.10.2015 Gzergah-Geki Aratrmas ve Etd, Trafik, Hat Kapasitesi
Hafta8 03.11.2015 Demiryolu styap Elemanlar
Hafta9 10.11.2015 Toprak lerine Giri, Temel Kavramlar, Dnemi
nemii 1. Snav
Hafta10 17.11.2015 Toprak lerinde Enkesit Alanlar ve Hacimleri
Hafta11 24.11.2015 Ktleler Diyagram ve Toprak Datm
Hafta12 01.12.2015 Genel Ynteme Gre Toprak Datm
Hafta13 08.12.2015 Brckner Yntemine Gre Toprak Datm
Hafta14 15.12.2015 Kaz Yntemleri ve Kullanlan Mekanik Aralar
Hafta15 22.12.2015 Dnemi
nemii 2. Snav
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
hendislii (CRN: 13133), G
Gz 2015
Prof. Dr. Hilmi Berk elikoglu, Ara
Ara. G
October 14, 2015 Slide 2
1
Demiryolu Tatlarnn ekim Mekanii
Harekete Kar
Kar Koyan Direnimler
Harekete kar koyan direnimler genelde hza bal olmakla birlikte,
deney sonularna gre; arabalarn trne ve tipine, arabalarn
arlklarna, atmosfer koullarna, kullanlan yalarn niteliine, hat
ve arabalarn bakm koullarna, ray boy ve arlklarna, vagon
ykleme biimlerine ve katar kompozisyonlarna gre i tepkilere
baldr. Harekete kar koyan direnimler, hareket ynne kart
yndedir (-).
Demiryol arabalarndan oluan bir dizi, eimsiz ve kurbsuz bir yol
kesiminde hareket ediyor olsa da, hareketine kar koyan baz
direnimler vardr. Ayrca; hattn eimi, kurbalar ve tnel vb gibi
sanat yaplar da ek direnimlere neden olur. Dolaysyla direnimler:
Do
Doru ve d
dzl
zlkteki direnimler,
direnimler
Hat direnimleri (eim, kurba, tnel direnimleri)
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
Direnim, ekim ve Frenleme Kuvvetleri

Direnimler:
Do
Doru ve d
dzl
zlkteki direnimler
1. Dingil balarndaki srtnmeden kaynaklanan direnimler
2. Yuvarlanma direnimi
3. Koum-ask takmlarnca oluturulan direnimler
4. Hava direnimi
Hat direnimleri
1. Yatay kurb direnimi
2. Eim direnimi
3. Tnel direnimi
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
2
Direnimler
1. Dingil Ba
Balar
larndaki S
Srt
rtnmeden Kaynaklanan Direnimler: Demiryol
arabalarnda asi, dingile, dingil balarn yarm daire ekilnde kavrayan
yataklar yardmyla oturur. Dingil dndke, yatak evresindeki yastkla dingil
arasnda bir srtnme kuvveti oluur ve bu, enerji kaybna neden olur
(demerajda enbyktr). Bunun nedeni, yan ssnn dk olmasdr.
Demerajdan nceki durma evresinin uzun olmas durumunda bu direnim
byr.
2. Yuvarlanma Direnimleri drt ayr nedenle belirlenir:
Raylar zerinde yuvarlanmadan kaynaklanan direnimlerin bir ksm tekerlek
ve rayn ekil deitirmesinden kaynaklanr,
Bandajdaki koniklik nedeniyle, tekerlek-ray temas geni bir yzeyde olur.
Arabalar herzaman raylara paralel bulunmaz, dolaysyla, yuvarlanma
aplarnn farkl olmasyla tekerleklerden biri kayar, anma ve srtnme
olur.
Ksa boylu rayl hatlarda conta yerlerinde arpma direnimi oluur.
Araba yrngesiyle yol yrngesi gerekte tamamen akmaz. Budenle ray
arasndaki temasa bal olarak aralar sinsoidal lase hareketi yapar,
dolaysyla, rayla tekerlek aras srtnme oluturur.
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
Direnimler
3. Arabalar
Arabalarn Ko Koum ve Ask Ask TakTakmlar
mlarnn Olu
Oluturdu
turduu
Direnimler: Arabalarn biribirlerine balanmalarn salayan dzenek
ierisinde varolan metal paralarn biribirlerine srtnmesiyle, harekete
kar direnim kuvveti douran parazit kuvvetler oluur. Bu direnimler
nemli deildir.
4. Hava Direnimi oluturan olaylar:

Hava akmnn; katarn, dolaysyla, ndeki lokomotifin n yzeyine
arpmas,
Yandaki hava akmlarnn, arabann yan yzeyine srtnmesi,
Arabalar arasndaki boluklarda oluan hava hareketleri,
Havann, diziye ait son araba arkasnda oluturduu emme etkisi.
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
3
Direnimler
Do
Doru ve D
Dzl
zlkteki Toplam Direnimler
Teorik olarak belirlenebilecek direnimler, pratikte deneyler sonucu
bantlarla ifade edilebilirler.
Doru ve dzlk direnimleri; ekici ve ekilen arabalar iin, ekici
arabadaki motorla yrtc dingiller arasnda iletim dzenine bal
olarak farkldr (ekicilerde direnim daha byktr).
ki araba tipi iin varolan direnim farkllndan dolay, bantlar tipe
zgn karlmaldr.
Bir lokomotifin arl biliniyorsa, lokomotifin tmne kar koyan
toplam direnim:
W0L = f(V, GL, Ga)dr.
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
Direnimler
Do
Doru ve D
Dzl
zlkteki Toplam Direnimler
W0 = f(V, GL, Ga)
L
Lokomotifte ton bana direnim w w0L, motor-motris aras iletim

dzeninden dolay vagonlardakine gre byktr. Oysa, bir trende
lokomotifin kancasnda ekilen yk farkl olabilecei iin, toplam
direnim yerine ton bana den ve zg
zgl direnim
direnim denilen direnim
formlletirilmelidir. ou zaman ekici ve ekilen arabalardan
oluan trenin tmne ilikin zgl direnim bantlar yeterli olabilir.
zgl direnim bantlarnn genel formunda bb katsays ok kk
olduu iin ihmal edilebilir:
w0 = a + b V + c V2 w0 = a + c V2
G olmak zere, W0=w0G olur.
Bu durumda katarn arl G
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
4
Direnimler
Hat Direnimleri: Doru ve dzlk direnimlerine ek olarak, yatay kurb-
eim-tnel gibi hat zelliklerine gre hat direnimleri sz konusudur.
1. Yatay Kurb Direnimi oluturan olaylar:

Tekerlekte bulunan konikliin, kurb apna uygun olmamasndan
dolay tekerleklerden birinin kayp andrma ve direnim
oluturmas,
Dingillerin biribirlerine paralel bulunmasndan dolay, raylar
kesme ile direnim oluturmalar,
Vagon bana den ekim kuvvetinin bir poligon oluturmas
sonucu kayp kuvvetin direnim olarak ele alnmas,
Budenle ray mantarnn i yanaklar arasnda srtnmesinden ve
tamponlarn biribirine srtnmesinden oluan direnimler.
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
Direnimler
2. Eim Direnimleri: k ynnde ve tren arlnn yuvarlanma yzeyine
paralel bileeninden oluur. ni ynnde ekime katk salar.
Eim direnimini belirlemek iin, eimli

ve eimsiz kesimlerin direnimleri ifade etmek gerekir:
W=wG W=(w
W=w =(wGcos
cos)+(G
)+(Gsin
sin)
=W-W Ws=(G
Eim direnimi: Ws=W =(Gsin
sin) - wG(1 - cos
cos)
08 (1 - cos cos) = 0 ve sin sin = tg
tg olur!
Burada, varsaymlardan kaynaklanan hata oran %1.
eim tg Ws = G Gtg
tg
w0 (kg/t),
(kg/t) eimin her 1lik deeri iin katar arlnn tonu bana
1kglk direnim oluur
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
5
Direnimler
3. Tnel direnimi:
katar hzna-uzunluuna-aerodinamik yapsna
tnel uzunluuna-havalandrma koullarna-i duvar przllne
katar-tnel kesitleri oranna
Kuranyi bants:
bant
Ct ve C tnel ve ak havadaki direnim katsaylar,
A katar enkesit alan
b
n katardaki araba says C t = f (q, L t ) ve C = a
n
S tnel kesit alan 2
n V
q=A/S w t = 0.193(C t C ) A
G 10
a ve b aerodinamik yap katsaylar
Lt km cinsinden tnel uzunluu
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
Direnimler
Toplam direnim
Doru ve dzlkteki zgl direnim: w0 =

L w
(
W0 W0 + w 0 G w
=
)
G G
a
zgl kurb direnimi: wr = (a 700 800 )
R
Ws
zgl eim direnimi: ws =
G
=S
zgl tnel direnimi: wt
( )
W = W0L + w 0w G w + (G (w r + w t S))
W = G (w 0 + w r + w t S )
Do
Doru ve d
dzl
zlkteki direnim kuvvetleri, h
hzn fonksiyonu olarak ifade edilebilir: W0=F2(v)
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
6
ekim Kuvveti
Yuvarlanma Hareketinin Olu
Oluumu
Kara ulatrma aralar hareketlerini, tekerleklerinin yuvarlanma
hareketi yapmas ile yapar. Bu hareketi yapabilmek iin, tekerlein
temas noktalarnda kayma olmamas gerekir (tekerlek ve raydaki
temas noktalarnn biribirlerine gre hzlar sfr olmal).
Tekerlein yuvarlanma hareketi
yapabilmesi iin; buharl lokomotiflerde
buhar kazannda, elektrikli ve dizelli
lokomotiflerde ise motorda retilen g
yardmyla tekerlekte M M dndrme
momenti ve dolaysyla tekerlek
bandajnda Zb
Z ekme kuvveti
oluturulur. M
M dndrme momenti; biri
tekerlein merkezinde, dieri de
tekerlein temas noktasnda uygulanan
bir kuvvet iftidir.
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
ekim Kuvveti
Yuvarlanma Hareketinin Olu
Oluumu
Sz konusu kuvvet iftinin tekerlekte yuvarlanma hareketini oluturabilmesi iin;
bandajdaki Zb ekme kuvvetinin, tekerlein rayla temas ettii noktada kendine
ters ynde ve enaz kendisi kadar bir tepki kuvvetinden destek almas gerekir.
Gerekte, bu destei veren ve tekerlein yolda kaymakszn yuvarlanmasn
salayan bir aderans
aderans kuvveti
kuvveti oluur.
Bu kuvvet; tekerlee binen yk G Ga ile

tekerlek-ray aras aderans katsays nn
arpmndan oluur. G
Gaya aderans
aderans aarl
rl

denir. Zb>Ga
Z olursa, yuvarlanma
hareketi yerine dingillerle birlikte tekerlek
kendi etrafnda dner (patinaj). Patinajla
birlikte aderans srtnmesi nn yerini
kayma srtnmesi alr. , den
olduka kktr. Z Zb drlmedike,
patinaj devam eder. ve
, hz arttka
azalr.
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
7
ekim Kuvveti
Aderans katsays; kaymaya neden olmakszn tekerlee uygulanabilecek

enbyk ekim kuvveti Z Zbmaksn tekerlee binen yke oran olarak
tanmlanabilir.
Aderans; temas yzeyinin przll, kuru-slakl ve yal oluuyla
ilgilidir.
Aderansn; temas eden yzeyler arasndaki molekler ekimle ilgisi olduu
ileri srlse de, henz tam olarak ispatlanamamtr.
Dolay
Dolaysyla:
Bir lokomotifin uygulayabilecei ekim gc, aderans kuvveti ile snrldr.
Uygulanabilecek ekim gcn arttrmak iin, kum dklerek aderans
srtmesi bytlebilir.
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
ekim Kuvveti
ekim Kuvvetinin Olu Oluumu
Hareket; deiik enerji kaynaklarndan yararlanarak alan motorlarn, yrtc
tekerleklere ilettii dndrme momenti ile oluur.
rr tekerlek yarap olmak zere, M=Zbrdir.
N=Zv bants geerlidir.
G, ekim kuvveti ve hz arasnda N=Z
Demiryolculukta hz km/sa, ekim gc de Bb ya da kW ile ifade edilmektedir.
1Bb=75kgm/sn ve 1kW=1.36Bb ise, Bb ve kW cinsinden g bantlar srasyla:
ZV ZV ZV ZV
N Bb = = ve N kW = =
3.6 75 270 270 1.36 367
V
Vgye kadar aderans kuvveti geerli olup bu
blgeye aderans
aderans bblgesi,
lgesi bundan sonra motorda
retilen ekim kuvvetinin geerli olduu blgeye de
motor
motor b
blgesi
lgesi denir. ekim gc iin de ayns
geerlidir. Sonuta; ekim kuvveti, hzn
fonksiyonudur: Z=F1(v).
(v)
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
8
ekim Kuvveti
ekim kuvveti:
G: N
Dndrme momenti: M
ekim kuvveti: Zb
Aderans kuvveti: Za
Aderans srtnmesi:
Aderans arl: Ga
ekim kuvveti, h
hzn fonksiyonu olarak ifade edilebilir: Z=F1(v)
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
ekim Trleri
ekim T
Trleri:
Buharl
Buharl ekim
Elektrikli ekim
Dizel ekim
Buharl
Buharl ekim: Is
Is enerjisini mekanik enerjiye d
dntrmek i
iin s veren br
maddenin yak
yaklmas
lmas, kazandaki suyun buhara ddntrlerek buhar g
gcylr
buhar makinesinin al
al t
tr lmas
lmas..
Oca olan bir kazan ksm,
Buhar basncn mekanik enerjiye evirecek buhar makinesi,
Kazan ve buhar makinesini tayan asi,
Hareketi salayan dingil,
Su ve kmr stoklarn tayan tender denilen araba.
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
9
Buharl ekim
Buharl
Buharl lokomotifte 4 ayr
ayr g (kuvvet):
kazanda,
buhar makinesinde,
bandajda,
kancada.
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
Buharl ekim
Kazandaki ekim g
gc:
Nk: kazandaki ekim gc
C: kazanda bir saatte retilen buhar (kg)
c: birim g (Bb) retmek iin gerekli saatlik buhar miktar (kg)
c: ekonomik hzda birim g elde etmek iin gerekli buhar miktar
: dzeltme katsays
C
Nk =
c
C
Nk =
(1 + ) c
C
N k maks =
(1 + ) c
Aderans arlnn arttrlmas: akuple dingiller..
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
10
Buharl ekim
Buharl
Buharl Lokomotiflerde (Z-
(Z-V) ve (N-
(N-V) E
Erileri
Za Za = G
Ga
Zb cV2
eV + c
Zb = d + e
Za ve Z erilerinin kesi
kesiim noktas
noktas Vg,
Hz, ge
gei hzndan k
kkse;
kse; 0<V<Vg aderans b
blgesi,
Hz, ge
gei hznda b
bykse; Vg<V<Vmaks motor b
blgesi.
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
Buharl
Buharl ekim: Buharl
Buharl Lokomotiflerde Yak
Yakt
Tketimi ve Verim
ocakta yakilan yakitin kazandaki suya gecen kismi

nk: kazan verimi nk =
ocakta yakilan yakitin enerji karsiligi
1 Bb guc karsiligi olan enerji

nt: termodinamik verim nt =
1 Bb indike guc basina harcanan saatlik (c) kg buhar karsiligi enerji
bandajda uretilen enerji

ni: mekanik verim ni =
buhar makinesinde uretilen enerji
bandajda tuketilen enerji

R: ekonomik verim (R=nkntni) R=
ocakta yakilan yakitin enerji karsiligi
nk=0.79, nt=0.14, ni=0.96 de gre; ekonomik verim R 0.106 al

deerlerine g alnabilir.
Lokomotifin ekim g
gc; kazan zellikleri; buhar makinesi zellikleri ve aderans kuvveti ile s
snrl
rldr..
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
11
Elektrikli ekim
Elektiriin demiryolu ekiminde ilk kullanm 1895te Baltimore-Ohio hattnn
yeraltndan geen kesiminde olmutur.
Yaygnlaan elektrikli ekim, youn trafikli ve eimli hatlarda uyguland.
Trafiin belirli bir snr gemesinden sonra elektrikleme ileminin ekonomik hale
gelmesi; elektriklemenin santral, enerji nakil hatlar ve dier tesisler iin
yatrmlara gereksinim duymasndandr.
Elektrik enerjisinin, termik santraller yerine hidroelektrik santrallerde elde
edilmesi, elektrikli ekime ynelime neden olmutur.
Trkiyede ilk kez 1956da Sirkeci-Halkal (28 km) hatt, sonra 1969da
Haydarpaa-Gebze (44 km) ve daha sonra Ankara-Sincan (26 km) hatt
elektriklenmitir.
Tramvay hatlarnda esinlenilmi, 500-600 voltu aamamas ve uzun hatlarda
temas hattndaki gerilim dklnden dolay farkl ekim trlerine
ynelinmitir.
Gerilim dkl; uzaklkla doru gerilimin karesiyle ters orantl olmas
nedeniyle, gerilimin arttrlmasnn uygun olaca dnld. Ancak 600 volt
zerin gerilim retecek doru akm motorlar retilemedii iin yksek gerilim
iin alternatif akmdan faydalanld.
Elektrikli ekimde 3 tr akm: Doru, Trifaz, Monofaz
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
Elektrikli ekim
Do
Doru ak akmla ekim: Doru akm uzaa iletilmeye elverili olmadndan,
retilen yksek gerilimli trifaz akm, transformatrlerle iletim hatt gerilimine
yksltilir, sonra tali santrallerde iletim hatt gerilimine indirgenir ve sonra
alternatif akm, doru akma dntrlr.
Temas hatt bir nakil tel, ray toprak hatt grevi yapar.
Doru akmla ekimde gerilim trleri: Alak (600-750-800 volt), Orta (1500volt),
Yksek (3000 volt ve zeri)
Trifaz ak
akmla ekim: Monofaz akm motorlar yokken ve 600volt zeri doru
akm motorlar retilemiyorken, 3000 voltgerilimli trifaz akm motorlar retilmi..
Trifaz akm sisteminde sabit tesisler, doru akm ekimdekine benzer, akm
dnm yapmaya (tali santrallere) gerek yoktur.
Temas hatt, yere ve biribirine izole 2 nakil tel ve yere izole 2 srtc. Ray toprak
hatt grevi yapar.
4500-5000-6000 volt gerilimli trifaz akm, motor konstrksyonu ve iletiim alar
zerindeki etkilerinden dolay 16 2/3 alak frekanstadr
Monofaz ak akmla ekim: Gerilimler genellikle 15000-25000 volt, kullanlan alak
frekans ise trifaz kullanmna benzer
Temas hatt bir nakil tel, raylar toprak hatt grevi yapar
Kar
Karkk ak
akm t
trleri ile ekim (mono-trifaz, monokontin..)
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
12
Elektrikli ekim: Elektrikli Lokomotiflerde Verim
RT: temas hatt verimi (tali santral-lokomotif aras)
RS: tali santral verimi (tali santrale gelen akmn gerekli dnme kadar kayplar)
RN: nakil hatt verimi
RI: enerji retilen santralin verimi
bandajda elde edilen enerji

RL: asl verim RL = ortalama 0.85
temas hattindan cekilen enerji
R: toplam verim R = R L RT RS R N R I
- Termik santrallerde enerji retilmesi durumunda verim, yakt harcamasndan hesaplanabilir.

- statistiklere gre; 100 ton-km bana yakt tketimi elektrikli ekimde 2 kg, buharl ekimde ise 4 kgdir.
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
Elektrikli ekim: Z-
Z-V E
Erileri
Kaynak: : http://5at.co.uk/
Kaynak: : http://www.mobility.siemens.com/
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
13
Dizel ekim
Daha ok, su kaynaklar aras uzakln 700kmyi at Avusturalya ve Afrika

llerinde kullanlm.
Uzun mesafe dizel lokomotiflerinin gleri 2000-4250Bb aras deimekte.
Dier lokomotiflere gre fark, transmisyon dzenidir. Dizel motorunun
ddrd ana krank mil, dnel hareketi transmisyon dzeni ile motris dingile
iletir. Tender yoktur, motor yakt mazot iin depo vardr.
lk dizel motorlar ok silindirli (6, 8, 10, 12, 16) ve 4 zamanldr (en hzls
110devir/dakika). Her silindir bir gvde iinde, gvde de iinde hareket eden bir
piston ile pistona bal muyludan ibarettir.
Yaps, korunmas ve almasnn ekonomik olmas bakmndan dizel motorlarn

dakikalk devir says, ok az snrlar arasnda oynamal ve olabildiince rejim
hznda almaldr. Dizel motorlar yk altnda alamaz ve demeraj yapamaz,
dolaysyla, motor rejim hzna eriene dek, krank miliyle motris dingil ban
zk tutup, eritiinde kavramay salayacak bir dzene gereksinim duyulur.
kavrama dzeni
anzman Transmisyon d
dzeni
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
ekim Trlerinin Karlatrlmas
Karla
Karlatrma i
iin ltler:
tler:
Tesis
ekim gc
Hazrlk, bitim ileri ve bakm
Katedilen yllk mesafe
Enerji verimlilii
Yatrm maliyeti
letme maliyeti
Gelimekte olan baz lkeler dnda, buharl

ekim terk edilmitir. Dizel ile elektrikli arasndaki
seim de iletilen hat zerindeki tonaja, ya da
trafik yk anlamna gelen ekim enerjisine,
baldr. Yanda; dizelli ile elektrikli ekimin,
maliyet-trafik yk erileri gsterilmitir. Kesiim
noktas, enerji maliyetine bal olarak lkeden
lkeye deimektedir.
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
14
Frenleme Kuvveti
letmenin normal gereklerini yerine getirmek, emniyeti sa

letmenin salamak ve seyir
sresini k
ksaltmak amac
amacyla kullan
kullanlr:
Kapal iaret karsnda katarlar durdurmak
stasyonlarda normal durma
nilerde zararl eim olmas durumunda frenleme
ar
arkl
kl frenler, fren etkisinin uygulanmas
uygulanmas ynnden:
El Frenleri
Srekli Frenler (Direkt Frenler, Otomatik Frenler)
Seri Etkili Frenler
Ayarlanabilir Frenler
Frenleme etkisinin yaratlmas ynnden frenler 2 trdr: i- bas

basnl haval
haval, ii-
ii- hava bo
boaltmal
altmal.
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
Basnl Haval Frenler
Fren, katar boydan boya kateden bir boru (ana boru), lokomotifteki bir
kompresrde retilen ve ana depo denilen bir depoya baslan basnl hava
yardmyla yaplr.
Normal koullarda (frensiz); vagondaki yardmc depo, ana depodan gelen ve
l valf sayesinde iine giren basnl hava ile dolu ve l valf sayesinde
fren silindiri (hava ile temasta) ile balants kesiktir.
Ana boru
Ana depo
Yardmc depo
Fren silindiri
l valf
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
15
Basnl Haval Frenler
Frenleme annda; lokomotifteki komuta musluu yardmyla ana borudaki

basnl hava boaltlr, l valfin ald yeni durumla fren silindiri (ak hava
ile temas kesilir) ile yardmc depo balants salanr.
Bylece yardmc depodaki hava genleerek silindir pistonunu iter, piston
koluna gelen basn kuvveti, manivelal fren ubuklarndan oluan bir
mekanik dzen araclyla arklara geer ve tekerlek bandajna kuvvet
uygulanm olur.
Bu tr frenle donatlm bir katarn kopmas durumunda ana borudaki hava
boalacandan, frenleme otomatik olarak salanr (basnl haval fren bir
srekli otomatik frendir).
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
Fren Kuvveti
Yolcu trenlerinde vagonlarn tm, yk trenlerinde vagonlarn belirli bir ksm
frenlidir. Fren silindirinden gelen kuvvet PP, her tekerlekteki 2 adet ara
manivelal ubuklar yardmyla intikal eder. Silindirden geen kuvvet; manivela
kollar oranlarna gre ii bytme katsaysyla bytlp, fren ubuklarndaki
verim katsaysyla
srtnme ve silindir-ark aras kuvvet kayplarndan dolay
kltlr.
Vagon arklarnn tmne gelen kuvvet K : vagon ar

arklar
klarnn t
tmne gelen kuvvet
n: vagondaki ark says

F: arn bandajla temas yzey alan K =knF
k: birim yzeye den basn
Vagon arklarnn tmne gelen kuvvet K :

q: silindir pistonuna gelen basn
S: piston yzey alan K = i q S
i: bytme katsays
: verim (kltme) katsays
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
16
Fren Kuvveti
Bandaja ulaan K
K kuvvetinden itibaren, arklarn bandaja srtnmesinden doan
ve frenlemede harekete kar kuvvet olan fren kuvveti p pf, bandaj ark aras
f olmak zere (kuvvet [kg], alan [cm2], basn [kg/cm2], srtnme
srtnme
[kg/t]):
k
u q n F f
pf = K f pf =
1000
Srtnme yzeylerinin tamamen temiz bulunmas durumunda fren kuvvetinde
oluacak klmenin %20 dolaynda olduu varsaylarak N
N adet vagondaki
toplam fren kuvveti:
(0.80 u q n F f ) katar
katarn tonu ba
bana
na fren kuvveti
p f = iN 1000 pf (0.80 u q n F f )
iN iN
pf = = iN
GL + GV 1000 (G L + G V )
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
Basnl Haval Frenler
q f, sabit olan dier parametrelerin aksine, fren kuvvetinin zamana ve

q ve
hza gre deiimini belirler.
Srekli frenlerde hava bas
basnc
nc, aniden en b
byk de
deere ula
ulaamaz.
Bu basn deiimi, grafik olarak ya da bantlarla ifade edilebilir.
rnek olarak Kunze-Knorr freninin q=f1(t) fonksiyon grafii verilmitir.
arkla bandaj arasndaki

f srtnmesi;
Pf=F3(V, t)
hza,
birim alandaki fren basncna,
maden sertliine,
scakla,
hava rutubet durumuna gre deiken
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
17
Fren Yk ve Fren Katsays
Fren kuvveti, aderans blgesindeki ekim kuvvetine benzer biimde, istenildii
kadar bytlemez.
=Kf yuvarlanmay
G1 ton olan vagona uygulanan fren kuvvveti pf=K
nk, arl G
salayan G1 kuvvetinden byk olursa, arklar tekerleklere mhlanr ve
yuvarlanma hareketi yerini kayma hareketi alr.
Bu durumda, fren kuvveti yerini G1 gibi yeni bir srtnme kuvveti alr [((<
<,
f): f(V)].
f(V) Bu durumda, aadaki eitsizliin salanma zorunluluu doar:
K
f K < G1 ya da K< G1 = < G1 (fren y (K/) = |Gf|1)
yk: (K/
f f
=0.104, f=0.15
=0.15 =0.7 K
iin kullan
Fren tipi etkisini hesaba almak i (: f(q)):
kullanlr ( f(q)): Gf 1 =
0.7
K K
1 < 1 olmak zere; < G 1 = G f 1 = 1 G 1 (fren katsay
katsays: 1).

INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
Fren Yk ve Fren Katsays
K K
1 < 1 olmak zere; < G 1 = G f 1 = 1 G 1 (fren katsay
katsays: 1).

N adet vagondan olu

oluan katar i
iin: (G f )
1 i
= (1 G1 )i = G
iN iN
( katar
katarn t
tmnn fren katsay
katsays).
Frenlemede sorun; belirli fren tr, q q basnc ve yol koullarna gre

y ya da ayn koullarda
katarn ll uzaklnda durmasn salayacak
belirli ise llyi hesaplamaktr.
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
18
ekim, Direnim, Frenleme
Z=F1(v)
W0=F2(v)
Pf=F3(v, t)
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
ncesi
Ta
Tatt - Yol li
likisi:
Demiryolu Tatlarnn Trleri ve zellikleri
Dingil Takm zellikleri
Dingillerin Hat zerindeki Davranlar
Lokomotif Dinamii
ekim, Direnim, Frenleme
Z=F1(v) W0=F2(v) Pf=F3(v, t)
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
19
Katar Genel Hareket Denklemi
Bamsz ya da diziler halinde seyreden tatlarla yol arasnda ilikiler

vardr.
Sistem t
trne,
Ta
Tatt zelli
zelliine,
Tatlarn dizi olu
Tatlar oluturma bi
biimine,
imi
Ta
Tatt yol aras
aras temas y
yzeyinin ekline,
ekli
bal deien bu ilikiler, tatn 4 evredeki hareketini belirler.
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G

Katarn herbir eleman, mekanikteki genel yasalara uyar, herbir elemann denklemi
yazldktan sonra, ilikileri ifade eden balayc denklem yazlp katarn tmnn hareketi
ifade edilir.
G ve karmak bu ilemden kanmak iin; katarn tm ktlesinin arlk merkezinde
topland varsaylarak katar hareketi, maddesel bir noktann, belirli ve sabit bir yrnge
boyunca hareketine indirgenir:
Fn
Ft
Ft = M a
Fb
dv
Ft = M (1 + )
dt
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
20
Katar Hareket Evreleri
HIZ
Vrejim
II
III
I
IV
ZAMAN
DEMERAJ REJ
REJM FRENE FRENLEME
HAZIRLIK
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
Katar Hareket Evreleri: Demeraj
Soru(n)lar:
Za Zb > W),
lk hareketin salanmas denetimi (Z W
Belirli tat ve yol zelliklerine gre; demeraj sresi td, demeraj uzakl
lld ve harcanan enerji hesab,
Belirli tat zellikleri, td ve ldye gre yol zelliklerinin (S,
S, R)
R belirlenmesi,
Belirli yol zellikleri (S, R td ve ldye gre ta
S, R), tatt zelliklerinin
zellikleri belirlenmesi.
Z a Z b > W Ft = Z b W > 0
dv
Ft = M (1 + ) = Zb W
dt
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
21
Katar Hareket Evreleri: Rejim
Hat ve katar zelliklerinin se

seimi ve denetimiyle ilgili t
tm sorunlar bu evre
irdelenerek z
zmlenir. Soru(n)lar:
Belirli yol, trafik ve ekim zelliklerine
zellikleri gre belirli bir hzdaki katar
arl
rl
nn belirlenmesi,
Belirli bir balant iin optimum trafik ve ekime
ekim ilikin verilere gre
enb
enbyk ve ekonomik e
eimlerin
im hesab.
Z a Z b = W Ft = Z b W = 0
dv
Ft = M (1 + ) = Zb W = 0
dt
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
Katar Hareket Evreleri: Frenlemeye Haz

Hazrl
rlk
Yol ve fren zelliklerine bal olarak, katarn istenilen noktada durabilmesi iin,
belirli bir noktadan itibaren hzn belirli bir dzeye drmesi sonras
frenleme uygulanabilir. Dolaysyla, ekme kuvveti uygulanmaz (Z
Zb=0).
=0
Z b = 0 < W Ft = W
dv
Ft = M (1 + ) = Z b W = W
dt
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
22
Katar Hareket Evreleri: Frenleme
Belirli tat ekim ve yol zelliklerine

zellikleri gre frenleme uzakl llf ve
frenleme sresi lltnin hesab,
Sinyalizasyona da bal olarak, belirli lf, yol ve ta
tatt zelliklerine
zellikleri gre fren
zelliklerinin
zellikleri belirlenmesi,
belirli lf, yol ve ta
tatt zelliklerine
zellikleri gre, frenlemeye ge
geilmeden nceki
katar h
hznn hesab.
Z b = 0 < W Ft = Pf W
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
Sabit Direnimli Hat lkesi
Belirli bir rejim hzyla hareket eden katarn hareketine kar koyan direnimler
toplamnn sabit kalmas, iletme dzeni ve iletme ekonomisi ynnden
istenen bir durumdur.
Rejim hznda: (dv/dt) = 0 Zb = W
Zb = (G L + G V ) (w 0 + w r + w t S)
Rejim hznda toplam hat direnimi w

wh: wh = wr + wt S
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
23
Sabit Direnimli Hat lkesi
Kurblu kesim iin hat direnimi:

Sr = S w r w h = w r + Sr w h = S
Tnelli kesim iin hat direnimi:

St = S w t w h = w t + St w h = S
Kurblu ve tnelli kesim iin hat direnimi:

S r,t = S w r w t w h = w r + w t + S r,t w h = S
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
Fn
Ft
Z b = F1(v ), W0 = F2 (v ), Pf = F3 (v, t )
Fb
dv
Ft = M (1 + ) = Z b W = F1 (v ) (F2 (v ) + Wh )
dt
G
g
10 3 dv
(1 + ) = z b w = f1 (v ) (f 2 (v ) + w h )
g dt
INS351 Toprak leri

leri ve Demiryolu M
Mhendisli
Gz 2015
Ara. G
24

1516 Dyol 03

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

1516 Dyol 03

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Toprak leri

Prof. Dr. Hilmi Berk eliko

October 14, 2015

Vermelding onderdeel organisatie

INS351 Toprak leri

INS351 Toprak leri

Direnim, ekim ve Frenleme Kuvvetleri

INS351 Toprak leri

INS351 Toprak leri

4. Hava Direnimi oluturan olaylar:

INS351 Toprak leri

INS351 Toprak leri

Lokomotifte ton bana direnim w w0L, motor-motris aras iletim

INS351 Toprak leri

1. Yatay Kurb Direnimi oluturan olaylar:

INS351 Toprak leri

Eim direnimini belirlemek iin, eimli

INS351 Toprak leri

INS351 Toprak leri

Doru ve dzlkteki zgl direnim: w0 =

zgl tnel direnimi: wt

INS351 Toprak leri

INS351 Toprak leri

Bu kuvvet; tekerlee binen yk G Ga ile

INS351 Toprak leri

Aderans katsays; kaymaya neden olmakszn tekerlee uygulanabilecek

INS351 Toprak leri

INS351 Toprak leri

INS351 Toprak leri

INS351 Toprak leri

INS351 Toprak leri

Aderans arlnn arttrlmas: akuple dingiller..

INS351 Toprak leri

INS351 Toprak leri

ocakta yakilan yakitin kazandaki suya gecen kismi

1 Bb guc karsiligi olan enerji

bandajda uretilen enerji

bandajda tuketilen enerji

nk=0.79, nt=0.14, ni=0.96 de gre; ekonomik verim R 0.106 al

INS351 Toprak leri

INS351 Toprak leri

INS351 Toprak leri

RT: temas hatt verimi (tali santral-lokomotif aras)

RN: nakil hatt verimi

RI: enerji retilen santralin verimi

bandajda elde edilen enerji

- Termik santrallerde enerji retilmesi durumunda verim, yakt harcamasndan hesaplanabilir.

INS351 Toprak leri

INS351 Toprak leri

Daha ok, su kaynaklar aras uzakln 700kmyi at Avusturalya ve Afrika

Yaps, korunmas ve almasnn ekonomik olmas bakmndan dizel motorlarn

INS351 Toprak leri

ekim Trlerinin Karlatrlmas

Gelimekte olan baz lkeler dnda, buharl

INS351 Toprak leri

letmenin normal gereklerini yerine getirmek, emniyeti sa

Frenleme etkisinin yaratlmas ynnden frenler 2 trdr: i- bas

INS351 Toprak leri

Basnl Haval Frenler

INS351 Toprak leri

Frenleme annda; lokomotifteki komuta musluu yardmyla ana borudaki

INS351 Toprak leri

Vagon arklarnn tmne gelen kuvvet K : vagon ar