Crna Gora

Vlada Crne Gore

MINISTARSTVO PROSVJETE I NAUKE ZAVOD ZA KOLSTVO

atalog znanja predmetni program

GEOGRAFIJA
I ili II razred srednje strune kole

Podgorica 2009.
Zavod za kolstvo GEOGRAFIJA

1. NAZIV NASTAVNOG PREDMETA

GEOGRAFIJA

NAZIV PREDMETNOG PROGRAMA

GEOGRAFIJA

2. ODREENJE PREDMETNOG PROGRAMA

a) Poloaj, priroda i namjena predmetnog programa

Geografija predstavlja sintezu i sponu izmeu prirodnih i drutvenih nauka jer je njen predmet prouavanja odnos ovjeka i
prirode, tj. istraivanje odnosa prirodno-geografskih i drutveno-geografskih elemenata u prostoru.

Geografsko znanje je potrebno mladom ovjeku da bi razumjeo dogaaje u savremenom svijetu.

Tehnoloki razvoj, informatika revolucija, proces globalizacije utiu na ivot ljudi u razliitim djelovima svijeta. Iako, s jedne
strane ljudi postaju sve sliniji (odijevanje, nain ishrane i sl.) istovremeno, zahvaljujui sve veoj dostupnosti informacija, bivamo
sve svjesniji razlika meu nama, meu civilizacijama i kulturama. Te razlike su pravo bogatstvo ali mogu biti i izvor sukoba. Ako
nam je cilj izbjegavanje sukoba i ouvanje kulturne raznolikosti, neophodno nam je znanje o Svijetu u kome ivmo. Upravo u tome
je znaaj geografije, jer ona nije puko poznavanje poloaja neke drave na karti, ve podrazumijeva odnos ovjeka i prostora,
poznavanje okoline, drutva, istorije, kulture i religije.

Danas je ovjek kljuni inilac transformacije Svijeta, ali je on jo uvijek samo jedan element sloenog sistema koji nazivamo
Zemlja. Savremena geografija je nauka koja prostor istrauje upravo kao sistem: upoznaje elemente (npr. reljef, klimu,
stanovnitvo, grad) ali je nagalsak na razumijevanju interakcija (odnosa) meu tim elementima i procesima koji iz njih slijede.
Primjena geografskih informacijskih sistema danas je prisutna u gotovo svim podrujima ljudske djelatnosti.

Geografija poinje pitanjima Gdje ..., Kada ..., Kako ...? Ali moda je vanije pitanje koje slijedi: Zato? To su pitanja koja
uenike/ce podstiu na razmiljanje. To je poetak uenja i izvor znanja. Ali geografija se ne zaustavlja na tim pitanjima: gdje je
neto i zato je to tamo, nego pokuava odreene pojave uporediti sa slinim pojavama u drugom prostoru. Zatim pokuava
utvrditi posljedice, kao i predvidjeti ta e se desiti u budunosti sa odreenom pojavom ili prostorom.

Ova pitanja podstiu radoznalost uenika/ca i zanimanje za Svijet u kome ivimo, ali razvijaju i intelektualne sposobnosti,
posebno uoavanja uzrono-posljedinih veza.

Uenici/e e kroz nastavu geografije razumjeti povezanost koja postoji na Zemlji, sloenost prirodnih i drutvenih sistema, te
njihovu neodvojivost.

2
Zavod za kolstvo GEOGRAFIJA

Geografija je obavezan predmet i moe se izuavati u prvom ili drugom razredu srednje strune kole. Uenici/e e izuavati
sadraj vezan za temu Zemlja i ljudi, regionalnu geografiju Svijeta, nacionalnu geografiju i sadraje o ivotnoj sredini i njenoj
zatiti. Sadraji o Zemlji i ljudima predstavljaju osnove geografskog znanja o stanovnitvu i naseljima, ljudskim djelatnostima i
meunarodnim organizacijama. Kroz nastavu nacionalne geografije uenici/e razvijaju pozitivna osjeanja prema domovini,
osjeaj pripadnosti narodu i dravi, te odgovornost prema prirodi i drutvenim dobrima i aktivnostima.

b) Broj asova po godinama obrazovanja i oblicima nastave

Geografija se u srednim strunim kolama izuava u I ili II razredu sa godinjim fondom od 70 asova, a nedjeljnim 2 asa.

Program je planiran za 28 sedmica dok je 7 sedmica namijenjeno planiranju programa od strane kole odnosno lokalne zajednice
koji moe posluiti za produbljivanje sadraja iz obaveznog dijela programa ili uvoenja nekih novih sadraja po potrebi lokalne
zajednice i kole (2 asa sedmino x 28 sedmica = 56 asova + 14 asova za dio programa koji je namijenjen planiranju kole i
lokalne zajednice).

REDNI BROJ TEMA ORIJENTACIONI BROJ ASOVA

1. ZEMLJA I LJUDI
1.1 Stanovnitvo i naselja
1 8
1.2 Privreda
1.3 Meunarodne organizacije
2 2. REGIONALNA GEOGRAFIJA SVIJETA 20
3 3. CRNA GORA
3.1 Poloaj, veliina, granice, dravno ureenje
3.2 Prirodne odlike 25
3.3 Drutveno-ekonomske odlike
3.4 Regionalni pregled
4 4. ZATITA PRIRODE 3
UKUPNO 56

3
Zavod za kolstvo GEOGRAFIJA

3. OPTI CILJEVI PREDMETNOG PROGRAMA

Cilj uenja geografije je da uenici/e:
shvate ulogu i znaaj geografije u sistemu nauka, kao i odnos geografije i srodnih nauka;
usvoje nova i proire steena znanja o prirodno-geografskim i drutveno-geografskim procesima i pojavama na
lokalnoj, regionalnoj i planetarnoj ravni i njihovom meusobnom uticaju;
upoznaju aktuelne i kompleksne dogaaje savremenog svijeta;
razumiju najvanije geografske pojave i procese kroz njihove karakteristine primjere i uzrono-posljedine veze;
znaju kljune probleme koji sve vie zaokupljaju savremeno ovjeanstvo (ugroenost ivotne sredine, sirovina i
energije u svijetu, sve vea nestaica vode);
razumiju strukture i procese razliitih regiona u okviru globalnog sistema;
upoznaju geografske osobenosti svoje domovine i razviju pozitivna osjeanja i odgovoran odnos prema njenim
prirodnim i kulturnim vrijednostima;
razvijaju sposobnost za samostalno obrazovanje uz pomo razliitih izvora znanja;
osposobe se da koriste geografsku kartu i atlas na papiru, Internetu ili CD-ROM-u, naviknu se upotrebljavati ih u
svakodnevnom ivotu;
vaspitavaju se i duhu tolerancije i potovanja drugih ljudi bez obzira na civilizacijske i kulturne razliitosti;
razviju odgovoran odnos prema sebi, drugim ljudima i okruenju (shvate da sve to inimo ima uticaja na druge ljude i
nau zajedniku planetu Zemlju);
osposobe se za samostalno uenje i pronalaenje informacija;
osposobe se da samostalno koriste metode i tehnike u istraivanju odreenog problema;
razviju logiko miljenje i sposobnost uoavanja uzrono-posljedinih veza;
razvijaju stavove o preventivi, zatiti i unapreivanju ivotne sredine;
razvijaju zanimanje za praenje geografskih pojava u lokalnoj sredini i permanentnim geografskim obrazovanjem.

4
Zavod za kolstvo GEOGRAFIJA

PROGRAMSKI SADRAJ GEOGRAFIJE ZA SREDNJE STRUNE KOLE I ili II razred

Sadraji su podijeljeni na obavezne sadraje i izborni program.

Obavezni sadraji su:

1. ZEMLJA I LJUDI
1.1 Stanovnitvo i naselja
1.2 Privreda
1.3 Meunarodne organizacije

2. REGIONALNA GEOGRAFIJA SVIJETA

3. CRNA GORA
3.1 Poloaj, veliina, granice, dravno ureenje
3.2 Prirodne odlike
3.3 Drutveno-ekonomske odlike
3.4 Regionalni pregled

4. ZATITA PRIRODE

Programski sadraji izbornih oblasti iz geografije bie definisani nakon iskazanih potreba i elja kola i uenika/ca.

5
Zavod za kolstvo
4. SADRAJI I OPERATIVNI CILJEVI PREDMETNOG PROGRAMA
1. ZEMLJA I LJUDI
Operativni ciljevi
Uenik/ca treba da:
- analizira kretanje broja stanovnika
na Zemlji,
- daje miljenje o demografskoj
eksploziji i objanjava gustinu
naseljenosti,
- zna uzroke rijetke i velike gustine
naseljenosti,
- objanjava prirodni pad i porast
stanovnitva,
- razumije posljedice visokog
prirodnog prirataja,
- analizira strukturu stanovnitva
(rasna, vjerska, jezika ...),
- zna savremene probleme
stanovnitva,
- zna uzroke i vrste migracija,
- uporeuje migracije nekad i sad,
- procjenjuje znaaj praenja
podataka o stanovnitvu na Zemlji,
- analizira savremene probleme
razvoja naselja Svijeta,
- uporeuje tradicionalan nain
ivota sa ivotom u velikim
metropolama.
6
GEOGRAFIJA
I ili II razred OBAVEZNI SADRAJI
1.1 Stanovnitvo i naselja
Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije
Uenici/e:
- obrazlau analizom statistikih Demografska eksplozija; gustina Ekologija: ekoloki problemi u
podataka, grafikona, dijagrama
naseljenosti; prirodni prirataj; ivotnoj sredini, pojam
kretanje broja stanovnika na Zemlji,
izvode odgovarajue zakljuke, razliitost stanovnitva; migracije, demografske eksplozije.
iseljavanje, useljavanje; naselja.
- diskutuju na temu: Demografska
Sociologija: tipovi naselja, razvoj i
eksplozija i posljedice,
- lociraju na karti prostore guste i rijetke promjene drutva.
naseljenosti, odreuju razloge
razliite naseljenosti,
- na primjerima izraunavaju gustinu
naseljenosti i prirodni prirataj,
- rade referate na temu razliitih
struktura stanovnitva, savremenih
problema stanovnitva,
- demonstriraju u PowerPoint
prezentaciji,
- diskutuju na temu: Migracije nekad i
sad,
- predlau naine rjeavanja aktuelnih
problema u svijetu,
- izrauju grafikone na zadatu temu i
obrazlau ih,
- na konkretnom primjeru daju miljenje
o vanosti odgovarajuih podataka za
stanovnitvo,
- koristei odgovarajui materijal
opisuju i uporeuju tradicionalan
nain ivota sa ivotom u velikim
metropolama, otkrivaju prednosti i
nedostatke,
- rade seminarski rad na temu svjetskih
metropola.
Zavod za kolstvo GEOGRAFIJA

Didaktike preporuke
U obradi date teme neizbjena je upotreba odgovarajuih statistikih podataka. Nastavnicima/ama se preporuuje da od
uenika/ca ne zahtijevaju pamenje brojanih podataka ve da ih upuuju kako da ih koriste.
U pripremi ovog asa uenici/e mogu da prikupe odgovarajue podatke sa Interneta i da na osnovu njih kao i sopstvenih
iskustava mogu raspravljati na datu temu.
Nastavnik/ca treba da podstie uenike/ce na istraivanje naseljenosti svog kraja (porijeklo stanovnitva, kretanje broja
stanovnika, natalitet, mortalitet, prirodni prirataj, gustina naseljenosti, starije i novije migracije nacionalni sastav, profesionalni
razvoj, obrazovni i kulturni nivo, znaajne linosti).

1. ZEMLJA I LJUDI
1.2 Privreda
Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije
Uenik/ca treba da: Uenici/e:
- zna privredne djelatnosti, - povezuju prethodna znanja i
iskustva analiziraju privredne Privredne djelatnosti; BDP (bruto Sociologija: osnovni inioci
- objanjava neravnomjernost drutveni proizvod); globalizacija drutvenog ivota.
razvoja u svijetu razvijene djelatnosti, procjenjuju njihov
znaaj, svjetske privrede.
zemlje, zemlje u razvoju i
nerazvijene zemlje, - daju primjere za neravnomjernost
- analizira savremene ekonomsko- razvoja, diskutuju o uzrocima i
posljedicama, savremenim
geografske probleme svijeta,
ekonomskim problemima,
- razumije pojam globalizacije,
- rade seminarske radove na teme:
- procjenjuje razvijenost Crne Gore u Globalizacija svjetske privrede i
odnosu na pojedine drave u njene posljedice, Svjetski tokovi
svijetu. robe i kapitala,
- diskutuju kako globalizacija sve vie
povezuje ljude,
- komparativnom analizom
objanjavaju razvijenost Crne Gore
u odnosu na pojedine drave.
Didaktike preporuke
Prije obrade ove nastavne teme nastavnik/ca treba da insistira na obnavljanju znanja uenika/ca o privredi, njenoj podjeli i
znaaju. Nastavnik/ca treba da ukae na proces globalizacije svjetske privrede i njene posljedice, neravnomjernost u razvoju
nove nauno-tehnoloke revolucije.
Uenicima/ama treba dati mogunost da slobodno pitaju, razgovaraju, iznose sopstvena miljenja o neravnomjernom razvoju u
svijetu, savremenim ekonomskim problemima svijeta, prevazilaenju postojeih razlika, ta je neophodno uiniti da bi naa zemlja
bila konkurentna na svjetskom, evropskom tritu.
7
Zavod za kolstvo GEOGRAFIJA

1. ZEMLJA I LJUDI
1.3 Meunarodne organizacije
Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije

Uenik/ca treba da: Uenici/e:

- procjenjuje znaaj najvanijih
organizacija u svijetu,
- vrednuje integracijske procese,
- zna oblike saradnje Crne Gore sa
meunarodnim organizacijama.
- na konkretnim primjerima Meunarodne organizacije; UN, EU,
obrazlau znaaj najvanijih G -7, UNICEF, UNESCO, FAO,
organizacija u svijetu, navode NATO, OPEC.
primjere integracija,
- sakupljaju materijal sa Interneta,
rade plakate ili PowerPoint
prezentacije, ukazuju na
probleme savremenog svijeta,
- na konkretnim primjerima navode
oblike saradnje Crne Gore sa
meunarodnim organizacijama.

Didaktike preporuke

Uenicima/ama treba ukazati na vanost pojedinih meunarodnih udruivanja, na problem ostvarivanja integracijskih privrednih
procesa u svijetu, multinacionalne i transnacionalne kompanije, znaaj globalizacije hrane.
Nastavnik/ca treba da omogui uenicima/ama slobodu miljenja, prosuivanja, vrednovanja, postavljanja pitanja.
Uenici/e rade seminarske radove na datu temu.

8
Zavod za kolstvo
2. REGIONALNA GEOGRAFIJA SVIJETA
Operativni ciljevi Aktivnosti
Uenik/ca treba da:
- analizira prirodno-geografske
karakteristike Evrope,
- analizira drutveno-ekonomske
karakteristike Evrope,
- poznaje najvanije geografske
karakteristike najrazvijenijih
evropskih zemalja,
- poznaje najvanije geografske
karakteristike zemalja Jugoistone
Evrope,
- analizirajprirodna i drutvena
obiljeja Azije,
- vrednuje ekonomske karakteristike
Azije,
- obrazlae vanost nafte za privredu
i preobraaj zemalja izvoznica
nafte,
- poznaje osnovne karakteristike
najrazvijenijih zemalja Azije,
- analizira prirodna i drutvena
obiljeja Afrike,
- vrednuje ekonomske karakteristike
Afrike,
- objanjava probleme niske
privredne razvijenosti,
- opisuje probleme nerazvijenih
zemalja Afrike,
- poznaje najrazvijenije zemlje Afrike,
- analizira prirodna i drutvena
obiljeja Sjeverne Amerike.
GEOGRAFIJA
Pojmovi/sadraji Korelacije
Uenici/e:
- povezuju prethodna znanja i Kontinenti prirodne katrakteristike, Geografija: osnovna kola.
vlastita iskustva i analiziraju drutveno- ekonomske karakteristike;
prirodne karakteristike i uporeuju znaajne drave.
ih sa drugim kontinentima,
- rade seminarske radove na temu
stanovnitva, naselja i privrede,
- rade projekatski rad na temu
savremenih dogaaja Evrope,
- prikupljaju materjal (sa Interneta,
literature i dr.) o najrazvijenijim
zemljama Evrope, Jugoistone
Evrope, rade referate, panoe,
PowerPoint prezentacije,
- diskutuju na temu: Azija, kontinent
kontrasta,
- na osnovu filma, statistikih
podataka, grafikona teksta
analiziraju privredni razvoj
pojedinih regija Azije,
- uporeuju ekonomsku razvijenost
drava i predviaju dalja kretanja,
- koristei geografsku kartu i
odgovarajui materijal izdvajaju
najvanija obiljeja razvijenih
zemalja Afrike,
- na konkretnim primjerima
objanjavaju uzroke i posljedice
zaostalosti afrikog kontinenta.
9
Zavod za kolstvo GEOGRAFIJA

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije

Uenik/ca treba da: Uenici/e:

- vrednuje ekonomski znaaj SAD-a
u svijetu,
- analizira prirodna i drutvena
obiljeja June Amerike,
- poznaje najrazvijenije zemlje June
Amerike,
- analizira prirodna i drutveno-
ekonomska obiljeja Australije i
Okeanije,
- analizira geografske specifinsoti
polarnih oblasti,
- uporeuje Arktik i Antarktik.
- diskutuju na temu problema
siromanih i slaborazvijenih
zemalja Afrike, humanitarna
pomo najugroenijim,
- rade seminarski rad na temu
geografskih posebnosti i
problema zemalja June Amerike,
- na osnovu vlastitih znanja, filmova
literature diskutuju na temu:
Amerika i njena uloga u svijetu,
- na osnovu filma, literature,
odgovarajue teksta, odabranog
slikovnog materijala uporeuju
prirodne i drutvene karakteristike
Australije i Okeanije sa ostalim
djelovima svijeta,
- na osnovu filma, odabranog
slikovnog i tekstulanog materijala
zakljuuju o uslovima ivota i daju
miljenja o mogunostima
iskoriavanja.

Didaktike preporuke

Nastavnik/ca treba da aktivira uenike/ce mobilisanjem prethodnih znanja i iskustava, povezivanjem sa novosteenim znanjima,
upuuje ih na samostalno pronalaenje relevantnih informacija, korienje razliitih izvora.
Nastavnik/ca treba da ukae na osnovne prirodno-geografske i drutveno-geografske karakteristike kontinenata.
Uenici/e prikupljaju materjal (sa Interneta, iz literature i dr.) o karakteristinim zemljama, rade referate, panoe, PowerPoint
prezentacije, diskutuju na date teme.

10
Zavod za kolstvo GEOGRAFIJA

3. CRNA GORA
3.1 Poloaj, veliina, granice i dravno ureenje
Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije

Uenik/ca treba da: Uenici/e:

- zna poloaj, veliinu i granice Crne - koristei geografske karte
Gore, odreuju pojedine osobine
- razumije dravno ureenje Crne geografskog poloaja, istrauju
Gore, dravne granice, uporeuju ih,
- analizira formiranje teritorije kroz pronalaze slinosti i razlike,
prolost. - uporeuju veliinu teritorije sa
susjedima i drugim evropskim
zemljama i izvode zakljuke,
- itaju tekst iz Ustava o dravnom
ureenju i komentariu ga,
- na osnovu odabrane literature,
prethodnog znanja i istorijsko-
geografskog atlasa rade
seminarski rad na temu:
Formiranja crnogorske teritorije
kroz prolost,
- na osnovu vlastitih zapaanja
diskutuju o odnosima sa drugim
dravama i daju miljenje o
znaaju meunarodne saradnje.
Ustav; geografski poloaj; istorijski
razvoj.
Geografija: osnovna kola.
Istorija: formiranje teritorije kroz
prolost; znaaj Berlinskog
kongresa; stvaranje zajednike
drave Kraljevine SHS; poloaj
Crne Gore u Kraljevini Jugoslaviji;
karakteristike drutveno-
ekonomskog poloaja Crne Gore;
proces dezintergracije
jugoslovenske zajednice i
nastanak novih drava.

Didaktike preporuke

Nastavnik/ca treba da ukae na osnovne politiko-geografske elemente, veliinu granice, oblik teritorije, geografski, geopolitiki
poloaj, dravno ureenje. Sadraji o formiranju teritorije kroz prolost se mogu organizovati grupno uz konkretne zadatke.
Nastavnik/ca treba da upuuje uenike/ce na korienje razliitih izvora znanja, pomae uenicima/ama u vezi sa prikupljanjem
materijala, sreivanje podataka, pripremi efektne prezentacije i izvjetaja o rezultatima rada.
Nastavnik/ca treba da omogui uenicima/ama slobodu miljenja, prosuivanja, vrednovanja, postavljanja pitanja.

11
Zavod za kolstvo
3. CRNA GORA
Operativni ciljevi
Uenik/ca treba da:
- razumije geoloki sastav terena
Crne Gore,
- razlikuje osnovne tipove i oblike
reljefa i reljefne oblasti,
- objanjava osnovne prirodne
karakteristike Planinske oblasti,
- objanjava Jadransku oblast,
- uporeuje prirodne karakteristike
Planinske i Jadranske oblasti,
- objanjava Sredinu udolinu sa
Nikikim i Cetinjskim poljem,
- vrednuje faktore koji utiu na klimu,
- razlikuje klimatske tipove,
- zna faktore koji utiu na bogatstvo
voda,
- razumije znaaj kopnenih voda i
Jadranskog mora,
- opisuje tipove tla i procjenjuje
njihov uticaj na proizvodnju,
- razumije pojmove ekoloka drava
i zakonom zatieni lokalitet,
- zna probleme u vezi sa zatitom
ivotne sredine, problemima
zagaenja, voda, vazduha,
zemljita i mjerama njihove zatite.
12
GEOGRAFIJA
3.2 Prirodne odlike
Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije
Uenici/e:
- koristei prethodna znanja diskutuju Geoloki sastav; reljefne oblasti; Biologija: ekosistem, ivotne
o geolokom sastavu, Jadranska oblast; Planinska oblast; oblasti, zatita prirode, ekoloki
- na osnovu ilustracija, filma, karte Sredinja udolina sa Nikikim i problemi u ivotnoj sredini.
daju miljenje o karakteristinim Cetinjskim poljem; klima, klimatski
reljefnim oblicima i analiziraju tipovi; vode, Jadransko more, Geografija: osnovna kola.
reljefne oblasti, kopnene vode; zemljita; nacionalni
- daju sopstveno miljenje o uslovima
parkovi; ekoloka drava.
ivota u planinskoj oblasti i
mogunostima njihovog
unapreivanja,
- pronalaze veze u prirodnim
karakteristikama Jadranske oblasti i
Sredinje udoline,
- rade reljef Crne Gore u
odgovarajuem materijalu,
- rade seminarski rad na temu:
Znaaj klimatskih tipova za
mogunost privreivanja,
- daju primjere o uticaju reljefa, klime
i tla na bogatsvo voda,
- diskutuju o nainu privrednog
iskoriavanja voda i predlau
rjeenja,
- rade seminarski rad na temu: Uticaj
tipova tla na proizvodnju,
- daju sopstveno miljenje o znaaju
nacionalnih parkova i procjenjuju
potrebu za formiranjem novih,
- analiziraju deklaraciju o proglaenju
Crne Gore za ekoloku dravu,
- na osnovu filma identifikuju
probleme zatite ivotne sredine i
procjenjuju mogue mjere
poboljanja zatite.
Zavod za kolstvo GEOGRAFIJA

Didaktike preporuke
Nastavnik/ca treba da zainteresuje uenike/ce za terenska istraivanja lokalne sredine, to je veoma znaajno za primjenu
steenih znanja i vjetina. U tom cilju nastavnik/ca treba da omogui uenicima/ama posjetu karakteristinom obliku reljefa svog
kraja, planira posjetu meteorolokoj stanici, nacionalnom parku, karakteristinim hidrografskim objektima...
Sadraj nastavne teme treba obogatiti ilustrativnim filmskim materijalom, video zapisima. Nastavnik/ca treba da uputi uenike/ce
na korienje razliitih izvora saznanja, literature, Interneta i sl.
Nastavnik/ca treba da podstie uenike/ce na detaljnija, zahtjevnija i trajnija posmatranja, da koriste prethodna znanja i iskustva i
povezuju ih sa novim sadrajima.

3. CRNA GORA
3.3 Drutveno-ekonomske odlike
Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije

Uenik/ca treba da: Uenici/e:

- analizira elemente i strukturu
stanovnitva,
- razlikuje vrste, funkcije i tipove
naselja,
- zna najvanije obrazovne, naune i
kulturne institucije,
- zna najvanije kulturno-istorijske
spomenike,
- analizira privredne potencijale
(poljoprivredne, energetske, rudne,
turistike...),
- uoava mogunost proizvodnje
zdrave hrane i robne marke,
- razlikuje vrste, raspored i poloaj
industrijskih objekata,
- vrednuje turistike motive i
procjenjuje mogunosti turistikog
razvoja,
- zna vrste saobraaja, pravce i veze
sa susjedima.
- koristei prethodno znanje, Elementi i struktura stanovnitva; Geografija: gradivo iz osnovne
odgovarajue dijagrame, migracije; selo; grad; urbanizacija; kole.
grafikone, statistike podatke kulturno-istorijski spomenici; prirodni
analiziraju elemente i strukturu resursi; zdrava hrana; robna marka;
stanovnitva, privredne djelatnosti.
- diskutuju o demografskim
kretanjima i daju miljenje o
demografskim promjenama u
narednom periodu,
- na osnovu filma, fotografija,
klasifikuju naselja, zakljuuju o
funkcijama i tipovima naselja,
- rade tabele i klasifikuju odreene
tipove institucija,
- sakupljaju, odabiraju razliiti
materijal (tekstovni i slikovni)
izrauju zidne novine foto albume
na temu: Kulturno-istorijski
spomenici Crne Gore.

13
Zavod za kolstvo GEOGRAFIJA

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije

Uenici/e:
- posmatraju film o privrednim
potencijalima Crne Gore,
- diskutuju o mogunostima
privreivanja i predlau
odgovarajua rjeenja,
- na konkretnom primjeru daju
miljenje o proizvodnji zdrave
hrane,
- obrazlau vanost turizma u
privredi Crne Gore,
- daju prijedloge o obogaivanju i
kvalitetu turistike ponude,
- izrauju turistike karte, turistike
vodie, izrauju turistiku
prezentaciju Crne Gore,
- na konkretnim primjerima daju
miljenje o prednostima i
nedostacima saobraajne mree,
predlau mogua rjeenja.

Didaktike preporuke

Ovo nastavno gradivo treba povezati sa slinim sadrajima drugih nastavnih predmeta u cilju sagledavanja populacionih
problema, kao i izgraivanja svijesti o neophodnom zajednikom ivotu razliitih naroda.
U obradi sadraja o naseljima nastavnik/ca treba da ukae na razliite funkcije, tipove i razvoj pojedinih naselja u Crnoj Gori,
posebno treba da ukae na problem depopulacije sela.
U pripremama za ovaj as uenici/e mogu da prikupe odgovarajui materijal o selima u kojima su boravili/e, na osnovu kojih mogu
istai slinosti i razlike, mogunosti koje selo nudi.
Pri obradi privrede Crne Gore nastavnik/ca treba da insistira da uenici/e steknu znanja o razvoju privrede u cjelini i pojedinih
privrednih djelatnosti, kao i prirodnoj osnovi razvoja. S obzirom na sloenost ove problematike, teite treba da bude na
najvanijim karakteristikama razvoja, teritorijalnom razmjetaju, neravnomjernosti razvoja. Nastavnik/ca treba da izbjegava
suvoparno nabrajanje.

14
Zavod za kolstvo
3. CRNA GORA
Operativni ciljevi
Uenik/ca treba da:
- zna regije Crne Gore
- analizira prirodne i drutveno-
ekonomske osobine crnogorskog
primorja,
- analizira prirodne i drutveno-
ekonomske osobenosti Sredinje
udoline i dubokog kra,
- analizira prirodne i drutveno-
ekonomske specificnosti Planinske
oblasti,
- uoava probleme nekontrolisane
eksploatacije dobara i raznih vidova
zagaivanja prirode.
Didaktike preporuke
Crnogorske regije se najbolje mogu upoznati organizovanjem izleta ili kraih ekskurzija. Na taj nain je mogue upoznati
najznaajnije prirodne vrijednosti.
Nastavnik/ca treba da planira i posjetu zaviajnom muzeju, arhivima, kulturno-istorijskim spomenicima, planira posjetu privrednim
objektima u kojima e uenici/e posmatrati proces proizvodnje.
GEOGRAFIJA
3.4 Regionalni pregled
Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije
Uenici/e:
- koristei prethodna znanja analiziraju Crnogorsko primorje (Jadranska Geografija: gradivo iz osnovne
podjelu Crne Gore na geografske oblast); Srednja Crna Gora (Sredinja kole.
regije, udolina i povr dubokog kra); Sjeverna
- posmatraju i komentariu Crna Gora (Planinska oblast); zatita
odgovarajue TV i video zapise prirode.
vezane za reljefne oblasti, donose
zakljuke o uslovima za ivot,
- daju primjere specifinosti naselja u
svakoj od regija,
- uporeuju ekonomiju crnogorskih
regija i daju svoje miljenje o
mogunostima umanjenja regionalnih
ekonomskih razlika,
- daju miljenje o mogunostima uticaja
turizma kao prioritetne privredne
grane na brzi razvoj regija,
- izrauju plakate ili PowerPoint
prezentacije znaajnih turistikih
podruja, centara i mjesta Crne Gore,
- diskutuju na teme: Ugroenost i
zatita prirode, Potreba odrivog
razvoja,
- rad na terenu uenici/e fotografiu i
prikupljaju materijal iz zaviaja o
ugroenosti prirode, kartiraju
ugroenost u zaviaju,
- izrauju plakate, zidne novine i slino,
- prezentuju pripremljeni materijal.
15
Zavod za kolstvo GEOGRAFIJA

4. ZATITA PRIRODE
Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije

Uenik/ca treba da: Uenici/e:

- zna znaaj geodiverziteta i
biodiverziteta i njihovu zatitu,
- razumije uticaj ovjeka na prostor,
- razumije pojam zatite i
unapreivanja ivotne sredine,
- zna izvore i posljedice lokalnog i
globalnog zagaenja vazduha,
voda, zemljita, hrane,
- obrazlae vanost pravilnog
odlaganja otpada,
- zna pojam odrivog razvoja i
razumije potrebu za njim.
- koristei odgovarajui film,
literaturu, analiziraju znaaj
geodiverziteta i biodiverziteta,
zakljuuju o mjerama zatite,
- identifikuju problem zagaenja
voda, vazduha, tla, hrane i na
konkretnom primjeru procjenjuju
posljedice negativnog uticaja
ovjeka,
- daju primjere devastacije prostora
u neposrednom okruenju,
- diskutuju o odrivom razvoju,
razvoju koji zadovoljava potrebe
sadanjih generacija ne
ugroavajui sposobnost buduih
generacija da ostvare to isto.
Geodiverzitet; biodiverzitet; ivotna
sredina; prirodni resursi (ogranieni,
neobnovljivi); zagaenje voda,
vazduha, zemljita, hrane; odrivi
razvoj; mjere zatite
Biologija: osnovni pojmovi u
ekologiji; ekosistem; ivotne
oblasti; zatita prirode; ekoloki
problemi u ivotnoj sredini.
Ekologija: ekoloki problemi u
ivotnoj sredini; pojam ekoloke
ravnotee; ekosistem; pojam
unitavanja i ugroavanja prirodnih
ekosistema; oblici zagaenja voda,
zemljita, hrane, radioaktivnog
zagaenja; pojam unitavanja i
ugroavanja prirodnih ekosistema;
izvori i posljedice lokalnog i
globalnog zagaenja vazduha;
efekat staklene bate; pojava
kisjelih kia; zatita prirode.

Didaktike preporuke

Nastavnik/ca treba da naglasi meuzavisnost prirode i ovjeka, da ukae na probleme pretjerane eksploatacije pojedinih prirodnih
resursa i istIe znaaj prirodnih resursa ije su rezerve ograniene i neobnovljive.
Nastavnik/ca treba da ukae na preventivnu zatitu kako bi se prirodni resursi racionalno koristili u cilju ouvanja ivotne sredine i
odrivog razvoja.

16
Zavod za kolstvo GEOGRAFIJA

5. DIDAKTIKE PREPORUKE
Nastava geografije omoguava kombinaciju tradicionalnih i savremenih naina poduavanja sa akcentom na aktivno uee
uenika/ca u procesu uenja. Aktivnosti uenika/ca, predloene u tabelama, su samo smjernica i predstavljaju jedan od moguih
naina kojima se mogu dostii ciljevi uenja. Nastavnik/ca ima autonomiju u planiranju nastave, odreivanju broja i tipova asova,
izboru nastavnih metoda, oblika rada, sredstava i aktvnosti za svaku nastavnu temu.
Primjena raznovrsnih metoda i oblika rada uinie nastavu geografije zanimljivijom i intelektualno podsticajnijom. Uenje mora
imati smisla za uenika/cu. Zato, umjesto insistiranja na zapamivanju injenica, kod uenika/ca treba razvijati spsobnosti za
samostalno korienje razliitog vizuelnog i statistikog materijala. Dakle, uenike/ce treba motivisati da koriste razliite izvore
znanja, da povezuju sopstvena iskustva i kolsko znanje, da samostalno istrauju i ue.
Da bi nastava geografije bila savremenija i laka, a da se pri tome zadri visok nivo postignua, umjesto faktografije, akcenat
treba staviti na uenje smislenih, meusobno povezanih sadraja, korisnih za dalje obrazovanje i svakodnevni ivot.
Da bi se ostvario kvalitet i trajnost steenih znanja, neophodno je ostvariti korelaciju meu razliitim nastavnim predmetima. Sama
priroda geografije, kao nauke koja predstavlja sintezu i sponu izmeu prirodnih i drutvenih nauka, a samim tim podrazumijeva i
korienje dostignua drugih nauka, predstavlja idealan model za usvajanje sistema pojmova, to je jedan od osnovnih ciljeva
uenja uopte.
Ne postoji samo jedan model dobrog asa, ali postoje zahtjevi koje treba uvaavati da bi as bio dobar. Prilikom planiranja asa,
nastavnik/ca treba da ima na umu cilj (ta treba postii asom), koji je najbolji nain za to i kojim sredstvima raspolae. Uenici/e
treba u najveoj mjeri da uestvuju u svakoj fazi nastave, treba im dati mogunost da postavljaju pitanja i tragaju za odgovorima,
da rade u grupama i istrauju. U cilju dinamine nastave, bolje motivacije i razvijanja sposobnosti saradnje i komunikacije, pored
grupnog rada, potrebno je organizovati i rad u parovima.
Za nastavu geografije postoji obilje audio i vizuelnog materijala (poev od karata, globusa, slajdova, pa do raznovrsnog materijala
na Internetu i CD-ROM-u). Uloga nastavnika/ce je da uenike/ce usmjerava da ovaj materijal smisleno koriste. Posebnu panju
treba posvetiti radu na raunaru, prikupljanju odreenih podataka i njihovoj prezentaciji.
Uenici/e e dostii vie nivoe znanja ukoliko im se prui prilika da steeno znanje primjenjuju u svakodnevnom ivotu ili da
vrednuju znaaj odreenih pojava i procesa. Jedna od moguih aktivnosti za podsticanje razvoja kritikog miljenja je
argumentovana diskusija. U programu geografije ima dosta pogodnih tema, o kojima uenici/e mogu diskutovati na asu.
Terenski rad, posjete razliitim specijalizovanim institucijama, izleti i ekskurzije, posebno su znaajni za usvajanje geografskog
znanja. Terensku nastavu potrebno je pripremiti i povezati sa drugim nastavnim predmetima. To su prilike koje omoguavaju
uenicima/ama da poveu teorijska znanja sa praktinim. Terensku nastavu potrebno je pripremiti i povezati sa drugim. Svake
kolske godine treba planirati najmanje jednu cjelodnevnu tematsku ekskurziju i najmanje dvije krae terenske vjebe.
Geografski sadraji su pogodni i za realizovane projektne nastave. U toku kolske godine uenici mogu uraditi najmanje jedan
projektni rad sa temom po sopstvenom izboru. Kroz projektnu nastavu, pored usvajanja odreenih znanja, uenici e vjebati
metode i tehnike istraivakog rada.
17
Zavod za kolstvo GEOGRAFIJA

6. KORELACIJE MEU PREDMETIMA

Korelacije meu predmetima su date u tabelama (4. Sadraji i operativni ciljevi predmetnog programa).

7. STANDARDI ZNANJA (ISPITNI KATALOG)

1. ZEMLJA I LJUDI
1.1 Stanovnitvo i naselja
Nakon ove teme uenik/ca treba da:
na osnovu odgovarajuih statistikih podataka, grafikona, dijagrama i dr. analizira kretanje broja stanovnika na Zemlji,
zna da objasni pojam demografske eksplozije,
zna da objasni gustinu naseljenosti, uzroke rijetke i velike gustine naseljenosti,
zna da objasni prirodni prirataj, prirodni pad i porast stanovnitva,
zna posljedice visokog prirodnog prirataja,
zna strukture stanovnitva (rasnu, vjersku, jeziku...),
zna objasniti pojam migracija, vrste i njihove uzroke,
zna savremene probleme stanovnitva,
zna znaaj praenja podataka o stanovnitvu na Zemlji,
uporeuje tradicionalan nain ivota sa ivotom u velikim metropolama,
zna savremene probleme razvoja naselja Svijeta.

1.2 Privreda
Nakon ove teme uenik/ca treba da:
zna da objasni privredne djelatnosti,
zna objasniti neravnomjernost razvoja u svijetu, uslove razvoja privrede,
razlikuje privrednu razvijenost pojedinih podruja,
zna savremene ekonomsko-geografske probleme svijeta,
zna da objasni pojam globalizacije.

1.3 Meunarodne organizacije

Nakon ove teme uenik/ca treba da:
vrednuje znaaj najvanijih organizacija u svijeta (UN, EU, NATO, G -7, UNICEF, UNESCO, FAO),
zna da objasni vanost integracijskih procesa u Evropi i svijetu,
zna oblike saradnje Crne Gore sa meunarodnim organizacijama.

18
Zavod za kolstvo GEOGRAFIJA

2. REGIONALNA GEOGRAFIJA SVIJETA

Nakon ove teme uenik/ca treba da:
zna osnovne prirodno- geografske i drutveno-ekonomske karakteristike Evrope,
zna najvanije geografske karakteristike najrazvijenijih evropskih zemalja,
zna najvanije geografske karakteristike zemalja Jugoistone Evrope,
zna osnovna prirodna i drutveno-ekonomska obiljeja Azije,
zna objasniti vanost nafte za privredu i preobraaj zemalja izvoznica nafte,
zna osnovne karakteristike najrazvijenijih zemalja Azije,
zna osnovna prirodna i drutveno-ekonomska obiljeja Afrike,
zna probleme nerazvijenih zemalja Afrike,
zna osnovna prirodna i drutveno-ekonomska obiljeja Sjeverne, Srednje i June Amerike,
zna ekonomski znaaj SAD-a i ulogu u svijetu,
zna osnovna prirodna i drutveno-ekonomska obiljeja Australije i Okeanije,
zna geografske karakteristike polarnih oblasti, uporeuje Arktik i Antarktik.

3. CRNA GORA
3.1 Poloaj, veliina, granice, dravno ureenje
Nakon ove teme uenik/ca treba da:
znajpoloaj, veliinu i granice Crne Gore,
zna dravno ureenje Crne Gore,
zna formiranje teritorije kroz prolost.

3.2 Prirodne odlike

Nakon ove teme uenik/ca treba da:
zna geoloki sastav terena,
zna uticaj unutranjih sila na formiranje i mjenjanje reljefa,
zna osnovne tipove reljefa i reljefne oblasti,
zna osnovne prirodne karakteristike Planinske oblasti, Jadranske oblasti, Sredinje udoline i pojasa dubokog kra,
uporeuje ih meusobno,
zna faktore koji utiu na klimu,
zna klimatske tipove i moe vrednovati njihov uticaj na ivot ljudi i privreivanje,
zna faktore koji utiu na bogatstvo voda,
zna da objasni znaaj kopnenih voda i voda Jandranskog mora,
zna tipove tla i moe procijeniti njihov uticaj na proizvodnju,
zna zatiene lokalitete,
zna objasniti pojam ekoloke drave,
zna probleme u vezi sa zatitom ivotne sredine (zagaenje voda, vazduha, zemljita) i mjere njihove zatite.
19
Zavod za kolstvo GEOGRAFIJA

3.3 Drutveno-ekonomske odlike

Nakon ove teme uenik/ca treba da:
zna da analizira osnovne demografske odlike (elemente, struktura stanovnitva),
zna vrste, funkcije i tipove naselja,
zna karakteristike urbanih cjelina,
zna najvanije obrazovne, naune i kulturne institucije,
zna najvanije kulturno-istorijske spomenike,
zna privredne potencijale (poljoprivredne, energetske, rudne, turistike...),
zna mogunosti za proizvodnju zdrave hrane i robne marke,
zna vrste, raspored i poloaj industrijskih objekata,
zna turistike motive i moe procijeniti mogunost turistikog razvoja,
zna vrste saobraaja, vanije pravce i veze sa susjedima.

3.4 Regionalni pregled

Nakon ove teme uenik/ca treba da:
zna regije Crne Gore,
analizira prirodne i drutveno-ekonomske osobine crnogorskog primorja,
analizira prirodne i drutveno-ekonomske osobenosti Sredinje udoline i pojasa dubokog kra,
analizira prirodne i drutveno-ekonomske specifinosti Planinske oblasti,
zna probleme nekomtrolisane eksploatacije dobara i raznih vidova zagaivanja prirode.

4. ZATITA PRIRODE
Nakon ove teme uenik/ca treba da:
zna znaaj geodiverziteta i biodiverziteta i njihovu zatitu,
razumije uticaj ovjeka na prostor,
objanjavaju pojam unitavanja i ugroavanja prirodnih ekosistema,
zna izvore i posljedice lokalnog i globalnog zagaenja vazduha, voda, zemljita, hrane,
zna vanost pravilnog odlaganja otpada,
zna pojam odrivog razvoja i razumije njegovu potrebu.

20
Zavod za kolstvo GEOGRAFIJA

8. NAINI PROVJERAVANJA ZNANJA I OCJENJIVANJA

Veliki znaaj kolskog ocjenjivanja i obilje kontraverzi koje ga prate ukazuju na veliku odgovornost (pored ekspertskih institucija)
onih koji u koli odluuju o ocjenjivanju i sprovode ocjenjivanje. Ocjenjivanje, nastavnika/cu, kao osobu i kao strunjaka, dovodi u
najneposredniji kontakt sa svakim/om uenikom/com. Zato je veoma vana uloga nastavnika/ce kao procjenjivaa, evaluatora u
nastavnom procesu, a ona, izmeu ostalog, obuhvata:

ocjenjivanje i sve vrste intervencija koje daju povratnu informaciju o uspjenosti procesa uenja;
primjenu razliitih oblika ocjenjivanja i provjeravanja znanja;
sve vrste verbalnih i neverbalnih odobravanja ili neodobravanja uenikog rada od strane nastavnika/ce;
analiziranje individualnog postignua uenika/ce u odnosu na njegove/njene sposobnosti, radne navike, motivaciju...

Od naina nastavnikovog/icinog vrednovanja znanja zavisi hoe li znanje ostati na nivou reprodukcije ili e uenici/e uiti sa
razumijevanjem i nastojati da steeno znanje primjenjuju.

Ukoliko nastavnik/ca dobro postavi tri osnovne pedagoke funkcije ocjenjivanja: informativnu, evaluativnu i instruktivnu, razvie se
jo dvije veoma vane psiholoke funkcije: motivaciona i razvojna. Dakle, ocjenjivanje ne smije da se vezuje samo za utvrivanje
konanih ocjena, nego se vie koristi kao sredstvo praenja toka nastavnog procesa. Ocjenjivanje treba bazirati na definisanim
standardima znanja.

Provjeravanje i ocjenjivanje znanja treba da se sprovodi usmeno i pismeno. S ozbirom na to da oba oblika ocjenjivanja imaju
odreene prednosti i nedostatke, najbolja je njihova kombinacija. Kada je rije o pismenoj provjeri, najbolje je koristiti testove
znanja, koji obuhvataju sve nivoe zahtjevnosti. Uz to, prilikom praenja i ocjenjivanja uenikog rada, treba uzeti u obzir ocjene
zadataka, vjebi, izlaganja seminarskih radova, zbirki, produkata aktivnosti na asu ili terenskom radu...

Prilikom provjere znanja, uenicima/ama treba omoguiti da koriste ona pomagala (razliite vrste karata, grafike prikaze...)
pomou kojih e pokazati svoje znanje. Samo uz krajnju promiljenost i sa aspekta funkcionalne vrijednosti, prilikom ocjenjivanja
mogu se koristiti nijeme karte.

9. RESURSI ZA REALIZACIJU NASTAVE

9.1 Materijalni uslovi, standardi i normativi

Za kvalitetno i efikasno izvoenje nastave geografije neophodna je posebno specijalizovana geografska uionica. U uionici na
raspolaganju moraju biti razliiti udbenici i materijalna sredstva, didaktika pomagala i audio-vizuelna sredstva. Radi upotrebe
audio-vizuelnih sredstava uionica treba da ima mogunost zamraivanja.

21
Zavod za kolstvo GEOGRAFIJA

Osnovno pomono sredstvo u nastavi geografije su karte. Uionica mora imati komplete zidnih karata, i to:
karte Svijeta (fiziko-geografska, tematska);
karte kontinenata, (fiziko-geografske, tematske);
karte pojedinih regija Evrope;
karte Srbije i Crne Gore (fiziko-geografska, tematske);
karte pojedinih regija Srbije i Crne Gore;
karte Crne Gore (fiziko-geografske, tematske);
odreene reljefne karte.

Zidne karte moraju imati dimenzije najmanje 100 x 120cm.

Pored karata uionice moraju biti opremljene i globusima.

Potrebna audio-vizuelna sredstva su:

grafoskop,
episkop,
dijaprojektor,
televizor sa optimalnom veliinom ekrana,
video-kamera,
video-rikorder,
fotoaparat,
kasetofon,
kompjuter sa mogunou upotrebe disketa i sa prikljukom na Internet.

Kabineti treba da budu opremljeni i sa: razliitim modelima, fotografijama, video-kasetama, sa odgovarajuim filmovima, TV
emisijama , art-tablom, projekcionim platnom, folijama, makazama, skalpelom, hamer papirom, papirom u boji, stalcima za karte,
olovkama u boji...

U uionici kabinetu nastavnik/ca treba da ima na raspolaganju odgovarajuu literature, kao i udbenike, odgovarajue
prirunike, radne sveske, zbirke zadataka, geografske atlase, kao i ormare za uvanje nastavnih sredstava.

Za izvoenje terenskog rada i ekskurzija potrebna su odgovarajua pomagala kao to su: termometri za vazduh, vodu i zemljte,
barometar, metar-pantljike, bidoni za vodu, lopata na rasklapanje, toperice, lakmus papir, kompas, mjera padavina, mjera
vjetra, topografske karte, kurvimetar, planove kraja gdje se terenski rad izvodi.

22
Zavod za kolstvo GEOGRAFIJA

9.2 Okvirni spisak literature i drugih izvora

Preporuena literature za uenike/ce:
1. Grupa autora: Geografski atlas za srednju kolu
2. uri, V.: Geografija za II razred gimnazije, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1997.
3. Enciklopedija znanja Gdje, Mladinska knjiga, Ljubljanja Zagreb, 1990.
4. Ilustrovana enciklopedija, Vasiona, Zmaj, Novi Sad, 2001.
5. Popularna literatura (asopisi Gea, Zemlja i ljudi, National geographic)
6. Rakievi, T., Duki, D.: Geografija za I razred gimnazije, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1995.
7. Rajii, M., uri, V.: Geografija za II razred gimnazije, Zavod za izdavanje udbenika SR Srbije, Beograd, 1997.
8. Rodi, D.: Geografija za III razred gimnazije, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1998.
9. Veliki atlas ivotinja, TKPP Evro, Beograd, 1991.
Preporuena literatura za nastavnike/ce:
1. Asimov I.: ivot u Svemiru, Beograd, 1980.
2. Baki R., Popovi, S., Radojii, B., Buri, M., Kasalica, S., Ivanovi, Z., Vukoti, M.: Geografija Crne Gore, "Univerzitetska
rije", Niki, 1991.
3. Buri, M.: Geografsko-istorijski atlas Crne Gore, Institut za geografiju, Niki, 2002.
4. Buri, M.: ivotne sredine, veliine i jedinice mjere, Meunarodni institut za ekologiju i zdravje ovjeka, Podgorica, 1996.
5. Davidovi, R.: Regionalna geografija, PMF Univerzitet u Novom Sadu, Novi Sad, 1999.
6. Davidovi, R.: Regionalna geografija knj. 2, PMF Univerzitet u Novom Sadu, Novi Sad 2000.
7. Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije, "Svjetlost", Sarajevo, 1990.
8. Ivkov, A.: Metodiki prirunik za nastavu geografije, "PMF" - Departman za geografiju, Novi Sad, 2000.
9. Kartal, P., Radovi, M.: Geografski prostor Crne Gore - Geografija plus, "Unireks", Podgorica, 2002.
10. Kasalica, S.: Sjeverna Crna Gora, "Unireks", Niki, 1998.
11. Nedeljkovi, M.: Leksikon naroda svijeta, Srpska knjievna zadruga, Beograd, 2001.
12. Radojii, B.: Geografija Crne Gore - prirodna osnova, "Unireks", Niki, 1996.
13. Rakievi, T.: Opta fizika geografija, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1978.
14. Rudi, V.: Metodika nastave geografija, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1978.
15. Statistiki godinjaci
16. Stefanovi, M.: Afrika, sjaj i tama, BMG, Beograd, 1999.
17. Vlahovi P.: Narodi i etnike zajednice Svijeta, Vuk Karadi, Beograd, 1984.
Napomena
Nastavnici/e mogu dopuniti literaturu i preporuiti korienje drugih izvora u cilju aktuelizacije nastave, zbog novih dostignua i
znanja za potrebe zadovoljenja interesa lokalne zajednice, interesa uenika/ca i interesa socijalnih partnera.
Pojedini udbenici bie preporueni od strane Ministarstva prosvjete i nauke.

23
Zavod za kolstvo GEOGRAFIJA

10. PROFIL I STRUNA SPREMA NASTAVNIKA/CA I STRUNIH SARADNIKA/CA

Nastavu geografije u srednjoj strunoj koli mogu da izvode:
profesor geografije,
diplomirani geograf,
profesor istorije i geografije.

Pored odgovarajueg inicijalnog obrazovanja, potrebno je da nastavnik/ca radi na kontinuiranom usavravanju u cilju sticanja
didaktikih, metodikih i drugih znanja (simpozijumi, seminari i dr.).

Nov nain rada podrazumijeva i niz kompetencija: potrebno je da nastavnik/ca bude dobar organizator (planiranje i izvoenje
terenskog rada, voenje istraivakih radionica, planiranje tematskih i projekatskih radova itd.).

Katalog znanja predmetni program GEOGRAFIJA za I ili II razred srednje strune kole prilagodila je Komisija u sastavu:

Nada Maras
Miomir Radovi

24
Zavod za kolstvo GEOGRAFIJA

25