UNIVERZITET U SARAJEVU

PRIRODNO MATEMATIČKI FAKULTET

ODSJEK ZA GEOGRAFIJU
SMJER REGIONALNO I PROSTORNO PLANIRANJE

Vježbe iz predmeta Turističko planiranje

Mentor: Doc. dr. Lejla Žunić Student: Vedran Đurasović

Br. indexa: 4116/G

Sarajevo, decembar 2017.

 Sadržaj

Vježba 1: Ključni pojmovi u turizmu ................................................................................................. 1

Vježba 2: Jaffarijeva šema, Veze turizma i geografije ...................................................................... 2
Vježbe 3 i 4: Turističko planiranje sportsko-rekreativnog ski turizma na području Igmana i
Bjelašnice ............................................................................................................................................... 1
Uvod ................................................................................................................................................... 1
Vježbe 7 i 8: Lokacija i povezanost ..................................................................................................... 1
Lokacija ............................................................................................................................................. 1
Povezanost Bjelašnice sa okolinom .................................................................................................. 2
Analiza fizičko-geografskih komponenti ........................................................................................ 2
Reljef .................................................................................................................................................. 3
Vježbe 5 i 6: Klimatska valorizacija prostora Igmana i Bjelašnice .................................................. 3
Klimatske karakteristike .................................................................................................................. 3
Padavinski režim ............................................................................................................................... 4
Temperatura...................................................................................................................................... 4
Vjetar ................................................................................................................................................. 5
Vježba 9: Smještajni kapaciteti Bjelašnice i Igmana ......................................................................... 5
Smještaj.............................................................................................................................................. 5
Cijene ski aranžmana ....................................................................................................................... 6
Vježba 10: Prevoz ................................................................................................................................. 7
Vježbe 11 i 12: Turistička ponuda i promovisanje ............................................................................ 8
Zaključak ............................................................................................................................................... 8
Vježba 1: Ključni pojmovi u turizmu

Turizam je geografski, kulturološki i sociološki fenomen. Geografski identitet je geografsko

područje ili geografski prostor. Turizam je sastavnica geografskog prostora jer se sva turstička
kretanja i boravak odvijaju na geografskom području. Sveukupni preporod ličnosti je kulturno,
duhovno i fizičko uzdugnuće. Turizam predstavlja „pasoš mira“. Za turistu turizam je
uglavnom odmor i rekreacija. Za turistički kadar turizam je zanimanje koje uključuje
intenzivan radm sezonski rad i zaradu. U geografskom smislu turizam je privredna djelatnost
koja utiče na produktivnost rada, povećanu platnu bilansu, diverzifikaciju poslova,
prestrukturaciju na tercijarne djelatnosti, porast turstičkog priboja, napredak u razvoju slabije
razvijenih krajeva, angažiranje lokalnog stanovništva i sveukupni progres u privredno –
geografskom razvoju.
Hunziker (1941.)- Turizam je zbir aktivnosti koje proizilaze iz boravka i putovanja posjetilaca
nekog mjesta van stalnog prebivališta pod uslovom da sa tim nije povezana nikakva privredna
djelatnost. Turizam je kompresija aktivnosti u vezi sa putovanjem i boravkom posjetilaca
nekog mjesta van stalnog prebivališta i u vremenu ne džem od jedne godine zbog odmora,
posla ili bilo koje druge svrhe.
Karakteristike turizma: 1) izračunljivost 2) predvidljivost 3) efikasnost 4) kontolisanost 5)
konkurentnost 6) inovativnost 7) sezonalnost 8) polifunkcionalnost 9) selektivnost (različiti
oblici turizma).
Turista je osoba koja putuje u određenu turstičku destinaciju iz različitih razloga (odmor, posao,
zdravlje, obrazovanje itd.). Turizam referiše sve aktivnosti obje grupe posjetilaca: 1) turisti sa
noćenjem (posjetioci nekog mjesta za vrijeme do jedne godine u kojem ostvare jedno ili više
noćenja), 2) dnevni posjetioci (posjetioci nekog mjesta na kojem borave minimalno 3 sata radi
odmora, rekreacije i druptvene komponente – rezidenti). Ekskurzisti su posjetioci nekog mjesta
u kojem borave do 24 sata bez zasnivanja noćenja. Turistička destinacija (lat. destinatio –
odredište) je krajnje odredište putovanja koje posjeduje kapacitete prihvata i boravka turista i
čije se granice u funkcionalnom smislu šire do područja u kojem se osjeća utjecaj jedinstvenog
turističkog proizvoda i čije je jezgro jedinstveno turističko mjesto. Turistička destinacija je
područje isplanirano za turističke posjete, optimalno kombinovano i konkurentno u smislu
održivog turističkog razvoja (dugoročna egzistencija i dobit na turističkom tržištu).
Turistička ponuda je skup roba i usluga koje se u određenom vremenskom razdoblju nude na
određeom turističkom tržištu i koje treba da odgovore zahtjevima i potrebama turističke
potražnje. Turističko planiranje je planiranje svih vrsta smještaja, turističkih atrakcija,
prirodnih i izgrađenih motiva, sistema turističkog informisanja, prevoza, podrške infrastrukture
(uključujući i sportsku), te prodaje sredstava. Turističko planiranje je kompleksan i naučno
utemeljen postupak organizacije, valorizacije i uređenja prostora za njegovo optimalno
korištenje u turističke svrhe. Turističko planiranje je proces identifikacije objekata, definiranja
i evaluacije metoda kojim se to postiže pri čemu podrazumijeva sve turističke resurse,
organizaciju tržište i programe u datom prostoru a uključuje ekološki, ekonomski, društveni,
geografski i intitucionalni aspekt turističkog planiranja.
Turistički razvoj predstavlja zakonitosti vezane za turizam, turističke aktivnosti i iskustva.
Zakonitosti: konstruktivne, operativni poslovi, materijalne promjene i nove rekonfiguracije.

1
Vježba 2: Jaffarijeva šema, Veze turizma i geografije
Sociologija

Saobraćaj Ekonomija

Biznis i marketing Urbano i regionalno

planiranje
Studij turizma
Antropologija Parkovi i rekreacija

Psihologija Političke nauke

Pravo

Shema 1: Jaffarijeva shema

Privreda Klima

Reljef Stanovništvo

Naselja Turizam u
sistemu Vode
geografije
Flora i fauna Politički uticaj

Saobraćaj

Shema 2: Veze turizma i geografije

2
Turističko planiranje sportsko-rekreativnog ski turizma na
području Igmana i Bjelašnice
(Elaborat iz predmeta Turističko planiranje)

3
Vježbe 3 i 4: Turističko planiranje sportsko-rekreativnog ski turizma na
području Igmana i Bjelašnice

Uvod

Bosna i Hercegovina je zemlja koja posjeduje brojna prirodna bogatsva, prevashodno planine
i rijeke. Unatoč ne baš sjajne situacije u državi, neka od njih su neopravdano zaboravljena iako
u njima postoji ogroman potencijal. Među velikim brojem takvih primjera, pažnja ovog
elaborata bit će usmjerena na kompleks planine Bjelašnice. U cilju detaljnijeg analiziranja
neophodno je iznijeti neke činjenice vezane za ovu planinu.
Što se geografskog položaja tiče, planinski masiv Bjelašnice nalazi se u centralnom dijelu
Bosne i Hercegovine. Predstavlja dio Dinarskog planinskog sistema. Najveći broj izvora
podržava pretpostavku da je Bjelašnica dobila ime zbog snijega koji se na ovom prostoru
zadržava prosječno od novembra do maja. Reljefna karakteristika ovog područja je krški teren
koji je sačinjen najvećim dijelom od krečnjaka i dolomita, koji starosno pripadaju trijaskom
periodu. Zbog navedene činjenice teren je ispresijecan brojnim pukotinama raznih oblika, pa
je postojanje površinskih vodotoka gotovo nemoguće. Za vrijeme glacijacije, ovo područje je
bilo obuhvaćeno glečerima čije je tragove moguće naći i danas. Klimatske karakteristike
područja Bjelašnice najvećim su dijelom po uticajem 2 tipa zračnih masa: tople zračne mase
koja dolazi sa mora i hladne mase koja se stvara iznad Bjelašničkog područja. Kao posljedica
navedenog, padavine su veoma učestala pojava, kako u kišnom tako i u obliku snijega.
Vjetrovitost je relativno velika, a nastaje kao posljedica barometarskih razlika između hladnih
i toplih zračnih masa.
Igman je sjeveroistočno krilo planine Bjelašnice. Zauzima prostore opština Hadžići i Ilidža.
Crni vrh je najviša kota na Igmanu sa visinom 1502 m. Kao i teren Bjelašnice, Igman je građen
od krečnjačkih stijena. Među njima su najzastupljeniji dolomit i krečnjak. Za Igman kao krško
područje karakteristčne su brojne vrtače, uvale i škrape. Na području Igmana izgrađena su 3
planinarska doma.
Uzevši sve navedene činjenice u obzir, moguće je doći do inicijalnog zaključka da je navedeno
područje veoma povoljno za razvoj prvenstveno zimskog turizma, mada postoje i relativno
dobri uvjeti za organizaciju ljetnog tipa turizma.Podobnija analiza ove teme dovodi do
definisanja nekoliko zasebnih aspekta sa kojih je moguće analizirati postojeće i potrebne
faktore koji bi omogućili bavljenje turizmom na efikasnom nivou.

Vježbe 7 i 8: Lokacija i povezanost

Lokacija

Igman je planina u središnjoj Bosni i Hercegovini. Nalazi se direktno na jugozapadu Sarajeva,

okružujući planinu Bjelašnicu i dio grada, Ilidžu. Samo 25 kilometara od Sarajeva nalazi se

1
prirodni rezervat planina Bjelašnice i Igmana na kojima je održan veći dio takmičenja XIV
zimskih olimpijskih igara u alpskim i nordijskim disciplinama i skokovima. Obje navedene
planine pripadaju Dinarskom planinskom sistemu koji se pruža preko 300 km. Bjelašnica je po
položaju južnije od Igmana, a krećući se dalje prema jugu dolazimo do Treskavice. Postoje
različita mišljenja na temu najvišeg vrha Igmana, a nedoumica proizilazi iz činjenice da na
području Igmana i Bjelašnice postoje čak 4 kote sa nazivom „Crni vrh“. Najčešće se uzima da
je najviši vrh ipak Crni vrh koji se nalazi sjeverno od Velikog polja i južno od planinarskog
doma „Hrasnički stan“.
Igman i Bjelašnica su planine koje zajedno sa Trebevićem, Jahorinom i nekoliko manjih
uzvišenja predstavljaju okvire Sarajevkog polja. Najzapadnija tačka polja je na 18°16' istočne
geografske dužine, što odgovara položaju naselja Blažuj. Krajnja istočna tačka je na 18°27'
istočne geografske dužine (Bendbaša), a najsjevernija tačka je u naselju Reljevo na 43°53'
sjeverne geografske širine. Najjužnija tačka se nalazi južno od Vojkovića na 43°47' sjeverne
geografske širine.

Povezanost Bjelašnice sa okolinom

Kao što je poznato, Bjelašnica i Igman su tokom 1984. godine bili planine domaćini zimskih
olimpijskih igara. Tom prilikom izgrađen je veliki broj infrastruktrnih objekata, uključujući put
koji je prelazio preko Igmana, Hadžića i Malog polja, te je na taj način povezivao Sarajevo sa
prostorom gdje su održavana skijaška takmičenja tokom igara. Osim este, u to vrijeme izgrađen
je i ski lift od kote Babin do prema vrhu. Veliki broj prijeratnih objekata uništen je u periodu
rata između 1992. i 1995. godine. Nakon rata, djelimično su obnovljeni objekti. Danas je na
Bjelašnici aktivno 7 ski liftova ukupne dužine nešto preko 6,5 km. Kapacitet ovih liftova iznosi
preko 7000 skijaša po satu, što je relativno zadovoljavajuće. Danas se do Bjelašnice najčešće i
najbrže dolazi magistralnom cestom M18 ukoliko se ide iz područja sjeverno od Bjelašnice. Sa
jugoistoka pristup je moguć cestom R442b koja se nedaleko od Bjelašnice uključuje na put
R442a. Sa zapada pristup je omogućen cestom A1 koja se u blizini Halilovića uključuje na
magistralni put M17 kojim je moguće direktno doći do Bjelašnice.

Analiza fizičko-geografskih komponenti

Najveću pažnju analiziranju terena Bjelašnice potrebno je posvetiti fizičko-geografskim

komponentama koje su od velikog značaja za razvoj ski turizma. Kao što znamo, unutar
određene prirodne sredine funkcionišu različite geosfere koje je moguće posmatrati samo kao
jednu cjelinu jer su sve međusobno zavisne. U tom smislu, razvoj turizma na nekom prostoru
bit će uvjetovan geomorfološkim, klimatskim, hidrografskim i biogeografskim atributima
priodne sredine. Geomorfološke komponente primarno se odnose na reljef, dok se od
klimatskih karakteristika pažnja treba posvetiti termičko-fluviometrijskom režimu.

2
Reljef

Reljefna struktura terena od velikog je značaja za svaki vid planiranja.Područje Igmana i

Bjelašnice je izrazito krški teren, pa je zbog toga postojanje vodotoka na njemu onemogućeno.
Padavinske vode, kroz serije pukotina kretat će se podzemljem. Podnožje Igmana je poznato i
po vrelu na kojem izvire rijeka Bosna. Na tom području dolazi do kontakta podinskog
vododrživog sloja i povlatnog vodopropusnog sloja. Usljed nejednakog dotoka i oticanja vode,
dolazi do njenog nagomilavanja u podnožju pa se formira hidrostatski pritisak koji vodu
izbacuje prema topografskoj površini.
Direktan uticaj reljefa očituje se u tome što hipsometrijom terena diktiraju se i klimatske
karakteristike nekog područja. Meteorološka istraživanja svjedoče opadanju temperature sa
porastom nadmorske visine, (vertikalni termički gradijent), prosječno 0,56 C ° na svakih 100
m.
Topografija terena Bjelašnice i Igmana omogućava izdvajanje nekoliko potencijalnih lokacija
na kojim bi se mogle izgraditi ski staze. Prilikom izrade plana za izgradnju ski staza potrebno
je obratiti pažnju na ekspoziciju terena, nagib terena i dužinu potencijalne staze. Optimalna
ekspozicija terena bila bi okrenuta u pravcu sjevera, sjeveroistoka ili sjeverozapada. Prethodno
navedeno dovodi se u vezu sa meteorološkim proučavanjima kojim je utvrđeno da sjeverno
eksponirane padine primaju manje sunčevog zračenja, a kao posljedica toga su i umanjene
temperature na takvim područjima. Usljed toga, snijeg bi trebao duže vremena ostati na
sjevernim padinama u odnosu na padine sa drugačijim ekspozicijama.
Što se nagiba terena tiče, najbolje bi bilo smjestiti stazu na području gdje je teren nagnut između
20 i 40 °. Padine moraju biti duge najmanje 500 m, a dužinom njih potrebno je prisustvo
kontinuiranog pada bez prirodnih ili antropogenih prepreka. Najčešće prirodne prepreke koje
se mogu naći na potencijalnim ski stazama odnose se na odsjeke i prijelome u terenu.
Uzevši sve navedeno u obzir, Bjelašnica posjeduje nekoliko potencijalnih ski staza koje
ispunjavaju optimalne uslove. Jedna od njih je i staza koju je moguće napraviti na potezu od
Crnog vrha sa najvišom tačkom od 1646 m nadmorske visine prema Velikom polju gdje se
visina kreće između 1200 i 1300 m. Navedena staza bi bila dugačka nešto više od 1000 m, sa
nagibom terena 23,7 °, te prema ovim karakteristikama pripada optimalnim kategorijama
neophodnim za izgradnju jedne ski staze.

Vježbe 5 i 6: Klimatska valorizacija prostora Igmana i Bjelašnice

Klimatske karakteristike

Pored prethodno analiziranih karakteristika, potrebno je obratiti pažnju i na klimatske faktore

od kojih uveliko zavisi efikasnost ovog projekta. Pod klimatskim faktorima, u ovom slučaju

3
najveću pažnju treba posvetiti temperaturnim karakteristikama, padavinskom režimu te dužini
zadržavanja snijega na padinama. Također, klimatske prilike imaju značajan efekat i na ljudsko
raspoloženje, radnu sposobnost čovjeka i slično. Zbog navedenog, u klimatskim istraživanjima
klimatskih faktora potrebno je obraditi svaki faktor pojedinačno.

Padavinski režim

Osim vjetrovitosti, najveći značaj za održavanje i razvoj zimskog tipa turizma ima padavinski
režim. Zbog sudara dvije termički nejednake zračne mase, područje Bjelašnice raspolaže
velikom količinom padavina, kako u kišnom obliku, tako i u obliku snijega. Za analizu
padavinskog režima koristit će se podaci sa meteorološke stanice Bjelašnica izgrađene 1895.
godine na najvišem vrhu Bjelašnice, Zvjezdarnici, na 2067 m nadmorske visine. Ekstremne
temperaturne vrijednosti na ovoj meteorološkoj stanici zabilježene su 1939. godine (25,3 C°) i
1905. godine kada je temperatura iznosila -33,6 C °. Za potrebe organizacije zimskog turizma
potrebno je da lokacija predviđena za razvoj turizma bude prekrivena snijegom u vremenu od
najmanje 3 mjeseca. Osim toga, visina snijega za optimalne uslove zimskog turizma treba
iznositi preko 50 cm. Usljed opadanje temperature uvjetovane hipsometrijom terena, na višim
područjima dužina trajanja snježnog pokrivača značajno se produžava.
Statistički gledano, na nadmorskim visinama između 1500 i 2000 m snijeg će se prosječno
zadržati između 140 i 250 dana. U planinskim prostorima udio snježnih padavina prosječno
raste za 3% na svakih 100 m nadmorske visine. Uzevši u obzir visinu terena Bjelašnice, moguće
je shvatiti ovo područje kao područje koje obiluje snijegom tokom zime. Snježni pokrivač se
ovdje zadržava od novembra do marta, a to u potpunosti ispunjava potrebne kriterije za
efikasnu zimsku turističku sezonu. Broj dana sa snijegom na Bjelašnici iznosi 72. Visina
padavina kreće se između 50 do 120 mm mjesečno, dok je najveća količina padavina ikad
zabilježena na meteorološkoj stanici Bjelašnica iznosila 122 l/m2 u samo 24 sata, a izmjerena
je u oktobru 1961. godine. Snijeg je gotovo svakodnevna padavina tokom zime. Međutim, ljetni
mjeseci su statistički gledano bogatiji padavinama, a razlog tome je slaba vjerovatnoća za
padavine prilikom veoma niskih temperatura tokom zime. Kao objašnjenje prethodno
navedene teze, najbolje je upotrijebiti činjenicu potvrđenu meteorološkim istraživanjima koja
kaže da se najveće količine snijega izluče pri temperaturama između -2 i 2 C °. Na
temperaturama koje se kreću značajno ispod navedenih, moguće je obrazovanje tzv. polarnog
snijega koji je karakterističan za više geografske širine, a izgledom podsjeća na ledene iglice.
Tokom ljeta, padavine su najčešće konvekcijskog i orografskog porijekla.

Temperatura

Najveći uticaj na temperaturne karakteristike područja Bjelašnice i Igmana ima relativno velika
nadmorska visina. Porastom visine temperatura će opadati prosječno između 0,56 i 1 C °u
zavisnosti toga da li temperatura opada po vlažnoj ili suhoj adijabati. Za održavanje snježnog
pokrivača tokom trajanja zimske sezone neophodne su temperature koje će biti ispod tačke
ledišta, dakle ispod 0 C °. Na području Bjelašnice, čak 6 mjeseci ima srednju temperaturu ispod
navedene granice. Usljed toga, topljenje snijega će biti onemogućeno te će se snježni pokrivač

4
održati bez problema. Gledano iz statističkog aspekta, najladniji mjeseci su najčešće januar i
februar, u kojim prosječna temperatura nekada zna biti i do -10 C°. Najtopliji mjesec je august,
ali nekada temperaturni maksimum zna biti i u julu. Osim planiranja zimskog turizma u
planinskim područjima, moguće je planirati i ljetni planinski turizam zbog niže temperature na
uzvišenim planinskim područjima u odnosu na nizijska područja koja su zahvaćena valom
povišenih temperatura.

Vjetar

Pošto je Bjelašnica kao što je navedeno u uvodnom dijelu ovog elaborata specifična po sudaru
dva različita tipa zračnih masa iznad područja koje obuhvata, česte su razlike u barometarskim
stanjima. Meteorloška istraživanja tretiraju hladne zračne mase kao područja visokog pritiska,
dok toplije zračne mase donose smanjenje pritiska. U ovakvim uvjetima nastat će horizontalno
strujanje zraka – vjetar. Bjelašnica je relativno vjetrovito područje, a udari vjetra često su
mjereni i iznad 150 km/h. Limitirajući faktor za razvoj turzima može predstavljati i
aeropolucija. Dejstvom vjetra, zagađenje zraka će biti onemogućeno, te na taj način vjetar
pospješuje razvoj turizma. Također, treba uzeti u obzir činjenicu da mehaničko zagađenje zraka
raznim raspršenim česticama, tzv. aerokoloidima, opada sa porastom nadmorske visine.
Područje Igmana je manje vjetrovito u odnosu na Bjelašnicu.

Vježba 9: Smještajni kapaciteti Bjelašnice i Igmana

Smještaj

Za vrijeme postojanja Jugoslavije izgrađeni su brojni objekti na Bjelašnici. Najznačajniji

receptivni kapaciteti Bjelašnice ogledaju se u nekoliko hotela koji po klasifikaciji međunarodne
turističke organizacije spadaju u kategorije komfora sa 3 i 4 zvijezde. Neki od njih su: 1) Hotel
Bjelašnica (prije rata je nosio naziv Maršal, 4 zvijezde, udaljen 900 m od ski lifta); 2)Hotel
Han (3 zvijezde, od konkurencije iz izdvaja autobuska stanica izgrađena tačno ispred hotela sa
koje autobusi voze do Sarajeva). Pored navedenih hotela, Bjelašnica posjeduje apartmanske

5
kapacitete, ali su u novije vrijeme ti apartmani većinom u privatnom vlasništvu pa je
diskutabilno da li se mogu uvrstiti u receptivne kapacitete Bjelašnice).
Na području Igmana prije rata su izgrađena 3 planinarska doma: Hrasnički stan je na zapadu,
Igman na Malom polju i Javornik na granici sa Bjelašnicom.
Planinarska kuća " IGMAN " Malo polje se nalazi preko puta olimpijskih skakaonica okružena
četinarskom šumom na nadmorskoj visini 1246m, odakle se pruža predivan pogled na vrh
Bjelašnice. Raspolaže sa dnevnim boravkom, kaminom, kuhinjom, malom prolaznom
kuhinjom, 6 soba za spavanje sa ukupno 50 ležajeva, 5 WC-a i 2 kupatila. Uvrštava se u
pansionski oblik smještaja. Cijene noćenja za članove planinarskih organizacija je 12 KM,
Djeca do 14 godina: 7 KM, raadnicima BH Telekoma i BH Pošte: 15 KM. Ostali domaći gosti:
20 KM, dok će inostrani gosti za noć morati izdvojiti 25 KM.
Planinarski dom "Hrasnički stan", Igman (1350 m); koordinate: N43 46.352, E18 16.876).
Podignut je na planinskom proplanku (nekada pašnjaku) okruženom gustom crnogoričnom
šumom, i otvoren 1949. godine. Do Hrasničkog stana može se doći kružnom cestom Krupac-
Igman-Hadžići, i to: automobilom iz pravca Krupca ili Hadžića (od Hadžića 12 km) pa preko
Malog polja na Igmanu. Pješke od Hrasnice (Dom kulture, 508 m n.v.) ima 2 sata, od Velikog
polja do 1 sat, ili starim ratnim putem preko Kovača i Osmica 1 sat.
Organizacija smještaja na području Igmana suočena je sa istim problemom kao i Bjelašnica, a
to je veliki broj privatnih apartmana.

Cijene ski aranžmana

Cijene na Bjelašnici možemo smatrati relativno pristupačnim ako ih posmatramo sa

perspektive prosječnog životnog standarda u Evropi. Vremenski gledano, postoje razne
varijante karti. Najprodavanije su karte za žičaru dnevnog tipa po cijeni od 30 KM tokom
radnih dana, dok će posjetitelj za istu kartu tokom vikenda morati izvodjiti 35 KM. Osim
navedenih, moguće je kupiti dvosatnu (13 KM), trosatnu (15 KM) ili četverosatnu kartu (19
KM), kao i dječiju koja vrijedi za djecu do 15 godina starosti. Postoje i sedmične, mjesečne i
sezonske karte čija je prodaja znatno manja u odnosu na dnevne karte. Posebno vrijedi istaknuti
postojanje karte za noćno skijanje. Prethodno spomenutu kartu moguće je nabaviti po cijeni od
20 KM, a vrijedi u periodu od 18:30 do 21 sat svakog dana. Iako cijena karte naizgled izgleda
prevelika za prosječnog stanovnika BiH, ambijent u kojem posjetitelj skija tokom ovog perioda
zaista će ostaviti neizbrisiv utisak i sasvim sigurno stvoriti želju za povratkom na istu lokaciju
u nekom periodu u budućnosti.

6
 Slika 1: Karta skijališta na Bjelašnici (izvor: http://www.skiresort.info/uploads/tx_mgskiresort/bjelasnica.jpg)

Vježba 10: Prevoz

Do kompleksa planina Bjelašnice i Igmana moguće je doći redovnom linijom autoprevoznika

„Centrotrans“. Polazna stanica je iza Vijećnice, a autobus će stajati na nekoliko mjesta prije
finalnog odredišta. Usputna stajališta su: Katedrala, Park, Marin Dvor, Pofalići, Socijalno,
Dolac Malta, Čengić Vila, Otoka, Alipašino Polje, Nedžarići, Dobrinja, Veliko Polje,
Bjelašnica. Povratak sa Bjelašnice je u 16:00 sati. Cijena karte za odrasle u jednom smjeru
iznosi 5 KM, dok je povratna karta 7 KM. Cijena autobuska karte za djecu do 7 godina je 3
KM, a povratna karta 5KM. Autobus polazi u 8:30, dok je povratak u Sarajevo zakazan u 16
sati.
Osim Centrotransa, do Bjelašnice prevoz putnika obavlja i „Gras“. GRAS-ovi autobusi voze
za Bjelašnicu, samo subotom, nedjeljom i praznicima.Polazne stanice su iz Franje Račkog i sa
Ilidže. Autobusi kreću u 9 sati, a sa Bjelašnice se vraćaju u 15:30 sati. Cijena prijevoza za
odrasle u jednom pravcu iznosi 4,30, dok povratna karta košta 7,40 KM. Cijena prijevoza za
djecu u jednom pravcu iznosi 3,20, a povratna karta košta 5,30 KM.

7
Vježbe 11 i 12: Turistička ponuda i promovisanje

Turističku ponudu Bjelašnice i Igmana, nažalost, ne karakteriše previše velik obuhvat

aranžmana. Turistička agencija „Relax Tours“ kreirala je novogodišnje aranžmane koji
uključuju svečanu novogodišnju večeru i noćenje. Međutim, cijene za takav tip aranžmana su
relativno visoke i iznose između 150 i 250 KM u hotelima Maršal, Han na Bjelašnici i u hostelu
Frei na Igmanu. Negativnim se može smatrati i činjenica da trenutno ne postoji paket usluga
koji bi uključivao noćenje i korištenje ski lifova i staza. Ukoliko se ovaj negativan trend ne
iskorijeni, Bjelašnica i Igman bi u tom segmentu mogle značajno zaostati za konkurencijom iz
regiona, osobito Hrvatskom (Sljeme, Delnice), Slovenijom (Kranjska Gora, Mariborsko
Pohorje itd.). Promocija zimskog turizma Bjelašnice i Igmana također ima ogroman prostor za
napredak. Ipak, bez posvećivanja više pažnje ovoj lokaciji ne može se očekivati neki značajniji
napredak. Tokom 2014. godine ovo područje bilo je obuhvaćeno EU programom razvoja
zimskog turizma. Tom prilikom obuhvaćene su mnoge aktivnosti poboljšanja turističke
ponude. Razvijeni su novi turistički proizvodi i programi, unaprijeđena je turistička
infrastruktura, izvršeno je popravljanje, markiranje i mapiranje pješačkih i biciklističkih staza,
postavljena je turistička signalizacija, izgrađene su nadstrešnice za odmor turista, dvije
vještačke stijene za sportsko penjanje i dječije igralište, nabavljena je oprema za unaprjeđenje
turističke ponude (planinska bicikla i oprema za planinarenje) i mobilijar. Organizovane su
edukacije za planinske vodiče u skladu sa Međunarodnom federacijom saveza planinarskih
vodiča (IFMGA - International Federation of Mountain Guide Association) uz potrebno
certificiranje, edukacije lokalnog stanovništva za poboljšanje kvaliteta B&B usluga na prostoru
Igmana i Bjelašnice i edukacije lokalnog stanovništva u oblasti sportskog penjanja.
U cilju promocije kompletnog područja u okviru projekta postavljena su dva jumbo bilborda,
izrađena je turistčka karta na kojoj su unesene sve turističke atrakcije Igmana i Bjelašnice,
pripremljena je turistička brošura, letci i promotivni posteri.
Promocija sadržaja ovog kompletnog područja kao i dostupnost informacija, kako stranim, tako
i domaćim turistima, približena je uz pomoć izrađene web stranice www.turizam365.com, kao
i promotivnim publikacijama, turističkom kartom, brošurom, letcima i promotivnim posterima.

Zaključak

Uzevši u obzir sve činjenice prethodno navedene u tekstu, područje Bjelašnice i Igmana može
se smatrati veoma povoljnom lokacijom za razvoj zimskog turizma. Što se klimatoloških
karakteristika tiče, Bjelašnica i Igman posjeduju povoljne uslove za održavanje ski turizma. U
namjeri da se zimska sezona još više produži, moguće je i nabaviti snježne topove kojim bi se
mogle održavati ski staze i u periodu niskih temperatura ali bez snježnih padavina. Cijena
snježnih topova kreće se između 20 i 40 hiljada eura, što iziskuje velike novčane investicije.
Ipak, koliko god navedena cijena naizgled djelovala prevelikom, kupovinom ovih snježnih
topova sasvim sigurno bi se povećala i zarada zbog produžetka sezone za skijanje.

8
Dakako, postojeće insfrastrukture elemente potrebno je obnoviti te njima dodati i nekoliko
novih objekata. Neophodne su investicije u saobraćajnom sektoru jer su postojeće ceste
poprilično davno izgrađene. U zavisnosti od potencijalnog povećanja broja noćenja tokom
zime, moguće je razmisliti i o gradnji novih hotela koji bi sasvim sigurno ostavili uticaj na
promociju zimskog turizma. Jedna od bitnih karakteristika svakog vida turizma je i marketing,
koji za analiziranu oblast nije na zavidnom nivou. Za napredak Bjelašnice kao turističke
atrakcije, potrebno je investirati i u marketing, kojim bi ova lokacija mogla „prestići“
konkurente sa područja Balkana, ali i cijele Evrope. Sve u svemu, Bjelašnica predstavlja
prirodni kompleks izuzetne vrijednosti u koji bi svaka investicija imala velike mogućnosti da
bude uspješna te da donese profit.

9
Literatura:
Materijal sa vježbi
https://www.dinarskogorje.com/igman.html
http://zoi84.ba/igman/
http://www.sarajevo-tourism.com/bjelasnica-i-igman
https://en.wikipedia.org/wiki/Igman
http://www.snow-forecast.com/resorts/Bjelasnica
https://faktor.ba/vijest/centrotrans-i-gras-voze-na-bjelasnicu-ovo-su-cijene-prijevoza-230134
http://www.skiresort.info/uploads/tx_mgskiresort/bjelasnica.jpg
https://en.wikipedia.org/wiki/Bjela%C5%A1nica

10