Networking

Serijal "Itkan"
Struni IT udbenici
Networking
Networking
Autor:
Jasmin Kahriman
AMBASADA KRALJEVINE SAUDIJSKE ARABIJE 2017

KULTURNI CENTAR KRALJ FAHD - SARAJEVO
IZDANJA KULTURNOG CENTRA KRALJ FAHD SU NAMIJENJENA ZA BESPLATNU PODJELU
Kulturni centar Kralj Fahd, Sarajevo
Predgovor
Strateki plan Kulturnog centra "Kralj Fahd", koji je utvren od strane njegovog
Upravnog odbora, obuhvata sedam oblasti djelovanja koje sveukupno doprinose
napretku svih kategorija bosanskohercegovakog drutva. Jedna od tih, veoma
vanih, oblasti je i oblast edukacije.
Ovaj prirunik je dio serijala strunih prirunika za informacione tehnologije

koji imaju za cilj informatiko osposobljavanje svih graana Bosne i Hercegovine
kao i mogunost stjecanja vjetina potrebnih za savremeni ivot iji je sastavni dio
upotreba prednosti koje prua savremena tehnologija.
Faktori koji doprinose vanosti ovih prirunika su:

nepostojanje slinih prirunika na bosanskom jeziku koji bi obuhvatili
informatike vjetine
dozvola izdavaa za koritenje prirunika svim institucijama koje e ove
prirunike upotrijebiti u korist drutva
koncipiranost sadraja tako da aktuelizira praktini rad i primjenu teorije
saetost i jezgrovitost tema
visoko kvalificiran i struan kadar koji je radio na pripremi i doradi
prirunika
probna primjena prirunika u nekoliko kulturnih centara u cilju
kontinuiranog unaprijeenja
jednostavnost i pristupanost sadraja kao i postojanje jasnih primjera i
ilustracija
dostupnost koritenja prirunika obrazovnim institucijama koje u svom
programu imaju poduavanje iz oblasti informacijskih tehnologija
sveopa korist, budui da ovaj prirunik nije namijenjen za koritenje samo
u okviru Bosne i Hercegovine, nego obuhvata i sve druge zemlje Balkana
koje govore slinim jezicima, a to su: Srbija, Hrvatska i Crna Gora.
Kulturni centar Kralj Fahd u Sarajevu nastoji sve svoje kapacitete i

mogunosti usmjeriti ka zadovoljavanju potreba svih kategorija
bosanskohercegovakog drutva bez obzira na dob, vjersku i nacionalnu
pripadnost. Stoga je kontakt sa graanima veoma vaan kako bi im se ponudile
nove vjetine i znanja koje su im, s jedne strane potrebne u svakodnevnom ivotu,
a s druge strane e im olakati put do pronalaska posla. Taj kontakt se ostvaruje
pruanjem besplatnih kurseva i radionica na koje se godinje u Centar upisuje
veliki broj polaznika.
Kulturni centar Kralj Fahd kroz ovaj prirunik bosanskohercegovakom narodu
izraava elje Kraljevine Saudijske Arabije za prosperitet i svjetlu budunost.
Direktor Kulturnog centra "Kralj Fahd" u Sarajevu

dr. Mohammed Al Alshaykh

.

.
:
.

.
.
.
.

.
.
.

.

.

.

.
.
SADRAJ
1 Uvod u raunarske mree................................................................................................14
1.1Prednosti koritenja raunarskih mrea...................................................................................15
1.2 Mree razliitih veliina............................................................................................................17
1.3 Vrste raunarskih mrea..........................................................................................................18
1.4 Topologije povezivanja raunarske mree...............................................................................21
1.4.1 Bus topologija.......................................................................................................................21
1.4.2 Star topologija.......................................................................................................................22
1.4.3 Proirena star topologija.......................................................................................................23
1.4.4 Ring topologija......................................................................................................................24
1.5 Fizika i logika topologija raunarske mree..........................................................................26
1.6 Intranet, Ekstranet, Internet....................................................................................................27
1.7 Main office vs. Branch office...................................................................................................28
1.7.1 Povezivanje Main Office i Branch Office...............................................................................29
1.9 Pristup Internetu......................................................................................................................30
1.10 Megabit vs Gigabit.................................................................................................................31
1.11 Pouzdana raunarska mrea..................................................................................................32
1.12 Organizacije za definisanje IT standarda...............................................................................33
2. Mrena oprema.............................................................................................................35
2.1 Pasivna mrena oprema..........................................................................................................35
2.1.1 Kablovi...................................................................................................................................36
2.1.2 Twister-pair kabal..................................................................................................................37
2.1.3 Optiki kablovi.......................................................................................................................42
2.1.4 Strukturno kabliranje............................................................................................................44
2.1.5 Zavravanje konekcija na kablovima.....................................................................................45
2.2 Aktivna mrena oprema..........................................................................................................47
2.2.1 Klijentske maine..................................................................................................................47
2.2.2 Serverske maine..................................................................................................................48
2.2.3 Mrene kartice (Network Interface Card).............................................................................50
2.2.4 Hub........................................................................................................................................52
2.2.5 Switch....................................................................................................................................53
2.2.6 Router...................................................................................................................................55
2.2.7 Beini ruteri i Wireless Access Point (WAP)........................................................................57
2.2.8 Firewall..................................................................................................................................58
2.2.9 Modem.................................................................................................................................59
2.2.10 Bridges................................................................................................................................60
2.2.11 Network Attached Storage (NAS).......................................................................................61
2.3 Mreni tampai.......................................................................................................................62
3. Protokoli i komunikacija u raunarskoj mrei.................................................................63

3.1 Mreni protokoli.......................................................................................................................63
3.1.1 Uspostavljanje pravila...........................................................................................................65
3.2 Network models (Mreni modeli)...........................................................................................73
3.2.1 TCP/IP model.........................................................................................................................73
3.2.2 OSI (Open Systems Interconnection)....................................................................................76
3.3 Portovi......................................................................................................................................83
3.4 Half-duplex I Full-duplex komunikacija....................................................................................84
4. Klijentski i serverski operativni sistemi...........................................................................85
4.1 Koji operativni sistemi podravaju rad u mrenom okruenju?..............................................85
4.2 Multitasking.............................................................................................................................85
4.3 Workgroup vs Domain.............................................................................................................86
4.3.1 Kada prei sa Workgroup na Domain infrastrukturu...........................................................88
4.3.2 Prednosti koritenja Domene...............................................................................................89
4.3.3 Zatita podataka....................................................................................................................89
4.4 Serverski operativni sistemi (Microsoft)..................................................................................89
4.5 Klijentski operativni sistemi (Microsoft)..................................................................................90
4.6 Ostali server operativni sistemi...............................................................................................90
4.7 Kreiranje Workgroup-e............................................................................................................92
4.8 Djeljenje podataka...................................................................................................................93
4.9 Djeljenje printera na mrei......................................................................................................98
4.10 Udaljeni pristup raunaru unutar lokalne mree..................................................................101
4.11 Udaljeni pristup raunara preko Interneta............................................................................103
5. IP adresiranje.................................................................................................................104
5.1 Network ID i Host ID................................................................................................................106
5.2 IP subnetiranje.........................................................................................................................109
5.3 IP adrese koje ne mogu biti dodjeljene hostovima.................................................................109
5.4 Klase IP adresa.........................................................................................................................110
5.4.1 A klasa...................................................................................................................................110
5.4.2 B klasa...................................................................................................................................111
5.4.3 C klasa...................................................................................................................................111
5.4.4 D klasa...................................................................................................................................112
5.4.5 E klasa...................................................................................................................................112
5.5 Privatne i javne IP adrese.........................................................................................................112
5.6 NAT (Network Address Translation).........................................................................................115
5.7 PAT (Port Address Translation).................................................................................................115
5.8 Dodjeljivanje IP adresa............................................................................................................116
5.9 IPv6 adresiranje.......................................................................................................................118
Raunarske mree 7
6. Beine raunarske mree..............................................................................................119

6.1 Vrste beinih mrea................................................................................................................121
6.2 Osnovne prednosti beinih mrea.........................................................................................122
6.3 Ureaji za pristup beinim mreama.....................................................................................123
6.4 Wireless Accees Point (WAP)...................................................................................................125
6.5 WLAN standardi i organizacije.................................................................................................127
6.5.1 PAN (Personal Area Network)...............................................................................................128
6.5.2 MAN (Metropolian Area Network).......................................................................................130
6.5.3 WAN (Wide area network)...................................................................................................131
6.6 CSMA/CA..................................................................................................................................132
6.7 IEEE 802.11 terminologija........................................................................................................133
6.8 Radio-talasi i mikrotalasni spektar...........................................................................................135
6.9 Signal i buka u beinim mreama...........................................................................................137
6.10 Planiranje kune beine mree............................................................................................138
6.10.1 Brzina..................................................................................................................................138
6.10.2 Pokrivenost signalom..........................................................................................................139
6.10.3 Kupovina Access Point a..................................................................................................140
7. Konfiguracija WLAN rutera.............................................................................................141
7.1 Pristupanje ruteru....................................................................................................................143
7.2 Konektovanje na beinu mreu..............................................................................................150
8. Testiranje komunikacije izmeu raunara i mrene opreme....................................................150
8.1 IPCONFIG..................................................................................................................................154
8.2 PING.........................................................................................................................................156
8.3 TRACERT...................................................................................................................................158
8.4 NSLOOKUP...............................................................................................................................159
Raunarske mree 9
10

Raunarske mree su postale svakodnevnica. Teko je zamisliti bilo koje domainstvo koje
ne posjeduje beini internet, a kada su u pitanju institucije, kole, univerziteti, ugostiteljski
objekti i tako dalje, skoro da je nemogue pronai bilo koju zajednicu koja na neki nain i u
nekom obliku ne koristi raunarske mree.
Ovaj prirunik sadri osnovne informacije o raunarskim mreama, koje e itateljima

omoguiti shvatanje i primjenu raunarskih mrea, kao to su, naprimjer, ta je to
umreavanje, kako umreiti i odravati umreene ureaje, kako otkloniti probleme koji se
javljaju u mreama i slino. Takoe, ovaj prirunik e sjajno posluiti itateljima koji ele
postati mreni administratori, a sve je vie ovakvih administratora potrebno s obzirom na
ekspanziju raunarskih mrea u sve sfere ivota danas. Ali, za mrenog administratora,
potrebno je imati odreena znanja i vjetine, kao naprimjer: instaliranje i konfiguracija
mrene opreme, instaliranje i konfiguracija mrenih operativnih sistema, planiranje
mree/umreavanja, rad sa TCP/IP protokolima, osiguravanje mree, rad sa mobilnim
ureajima, backup podataka i tome slino. S obzirom da gore navedene teme zahtijevaju
mnogo literature za iitavanje, prirunik e prezentovati informacije koje su najbitnije i koje
e itaocima koristiti svakodnevno. Ovaj prirunik e pokriti sljedee cjeline:
1. Uvod u raunarske mree

2. Mrena oprema
3. Mreni protokoli i komunikacija
4. Klijentski i serverski operativni sistemi u slubi raunarske mree
5. IP adresiranje
6. Beine raunarske mree
7. Konfiguracija mrene opreme
8. Rjeavanje problema raunarskih mrea
Prirunik je koncipiran da bude referenca za stvari koje e biti potrebne za uspjenu

implementaciju raunarskih mrea i umreavanja, ali isto tako bitno je napomenuti da
prirunik nee ponuditi sve informacije, nego veinu onih koje su potrebe za brzu i lahku
uspostavu mree. U sekciji ispod su prikazane osnovne informacije za svaku od gore
navedenih cjelina koje e biti obraene.
Uvod u raunarske mree
Ova cjelina nudi pregled osnovnih informacija o tome ta su to mree, prednosti upotrebe
raunarskih mrea, razumijevanje topologije mree, podjela raunarskih mrea i organizacije
koje odravaju stadarde za mrene tehnologije.
Mrena oprema
U ovom poglavlju e biti objanjeno ta je to pasivna a ta aktivna raunarska mrea. Biti e

pruene osnovne informacije o mrenim ureajima.
Raunarske mree 11
Mreni protokoli i komunikacija
Fokus ovog poglavlja u informacija kako raunari i mreni ureaji komuniciraju, ta je to

TCP/IP, a ta OSI model, ta su to protokoli i koja ima je namjena
Klijentski i serverski operativni sistemi u slubi raunarske mree
U ovom poglavlju nauiti emo razliku izmeu peer-to-peer mree i domene, te emo proi
kroz praktine korake kreiranje Workgroup-e, djeljenja podataka, printer i pristup na
raunar sa udaljene lokacija
IP adresiranje
U ovom poglavlju e biti objanjeno IP adresiranje raunara. IP adresa omoguava

jedinstvenu identifikaciju hosta na mrei. Bez odgovarajue adresne eme, komunikacija
izmeu raunara ne bi bila mogua.
Beine raunarske mree
Ovo poglavlje e biti posveeno prednostima i nedostacima beinog (wireless)

umreavanja, te zatiti beinih mrea.
Konfiguracija WLAN rutera
Kroz ovo poglavlje emo proi kroz konfiguraciju beinog rutera i konektovanje ureaja sa
wi-fi karticama na wi-fi mreu
Testiranje komunikacije izmeu raunara i mrene opreme
Fokus ovog poglavlja baziran je na nekoliko komandi za pregled postavki mrenih kartica i
dijagnostiku osnovnih problema.
Koritenje raunara je dio svakodnevnog ivota, bez obzira u kakvom okruenju radimo i
ivimo. Trend razvoja informacijskih tehnologija transformisao je nain na koji ivimo,
radimo i dolazimo do odreenih informacija. Mnogi ljudi provode 40 ili vie sati na radnom
mjestu, koristei raunar. Nepoznavanje pravila sjedenja i koritenja raunara i raunarskih
komponenti moe nas znaiti hroninog bola u leima, problema sa vidom i drugih
zdravstvenih problema. Kreiranje sigurnog i zdravog okruenja je jedan od kljunih faktora
koje trebamo implementirati u vlastitim ivotima, kako bi poboljali produktivnost i poveali
efikasnost rada. Ergonomika je nauna disciplina koja je sve to kreirala za nas, i na nama je
samo da primjenimo savjete u naim ivotima.
Savjeti za ispravno sjedenje:
Drati laktove blizu tijela pod uglom od 90 stepeni

Drati ramena oputeno, a ne ukoeno ili pogrbljeno
Kukovi, koljena i zglobovi trebaju biti pod uglom od 90 stepeni u odnosu na sjedite
12

Drati stopala na podu ili osloncu za noge

Sjediti uspravno i oputeno
Drati glavu podignutom, te ui trebaju biti poravnane sa ramenima
Izbjegavati bespotrebne pokrete vrata tokom rada na raunaru
Udaljenost izmeu oiju i monitora bi trebala biti od 40 cm do 75 cm
Visina stolice bi trebala biti od 38 cm do 55 cm
Visina stola bi trebala biti od 72 cm do 75 cm
Napraviti pauzu prije nego osjetimo potrebu za njom
Slika 1. Pravilno sjedenje na stolici
Raunarske mree 13
1 Uvod u raunarske mree

Moe se rei da je prva raunarska mrea nastala u vrijeme drevnih matematiara koji
su svoje ureaje za raunanje (abakuse) povezali putem vrpce i time omoguili djeljenje
rezultata sa abakusa. Tokom godina, raunarske mree su postojale sve sofisticiranije, tako
da danas, umjesto vrpce, mree koriste elektrine kablove, optika vlakna ili beine signale
za povezivanje raunara meusobno. No, svrha povezivanja je ostala nepromijenjena, a to je
dijeljenje informacija i ubrzavanje radnih procesa.
Jednostavno reeno, mrea je povezanost dva ili vie raunara meusobno na nain da oni
mogu razmjenjivati informacije (email ili dokumente) ili mogu djeliti resurse (na primjer
prostor na HDD ili printer). U veini sluajeva povezivanje raunara se realizuje koristei
elektrine kablove koji prenose informacije u obliku elektrinih signala. Takoer, dostupni su
i drugi oblici povezivanja raunara i mrenih ureaja. Naprimjer, raunari mogu komunicirati
putem optikih vlakana koja omoguavaju prijenos velikim brzinama koristei svjetlosne
impulse. Beine mree koriste radio-signal za komunikaciju.
Slika 2. Raunarska mrea u kunom okruenju
Pored hardverskih komponenti koje su neophodne za komunikaciju, za uspjenu

komunikaciju izmeu raunara potreban je i operativni sistem i aplikacije. U danima kada su
raunarske mree doivljavale ekspanziju, bilo je potrebno odreene aplikacije dodati na
svaki raunar u mrei. Danas, podrka za umreavanje je integrisana unutar svih operativnih
sistema, ukljuujui Windows, Linux i Macintosh operativne sisteme.
14

1.1 Prednosti koritenja raunarskih mrea

Moe se rei da je kreiranje raunarskih mrea zahtjevan proces. Ali, isto tako, pogodnosti
koje umreavanje donosi na kraju vrijede uloenog vremena i truda za implementaciju
mree. Ukratko, mree su neophodne za dijeljenje informacija, resursa i aplikacija.
Razmjena informacija mree omoguavaju korisnicima razmjenu informacija na

nekoliko razliitih naina. Najee koriteni nain razmjene jeste razmjena
pojedinanih datoteka. Naprimjer, dvoje ili vie ljudi mogu u isto vrijeme raditi na
nekom tekstualnom dokumentu ili proraunu. U veini mrea, HDD velikog
kapaciteta je postavljen u server raunar, te korisnici na njega snimaju i preuzimaju
sve potrebne datoteke. Mree takoer omoguavaju korisnicima da komuniciraju
jedni sa drugima i na druge naine. Tako da, naprimjer, sa aplikacijama za razmjenu
elektronske pote (Microsoft Outlook, Mozilla Thunderbird i dr.) korisnici mogu
razmjenjivati elektronske poruke izmeu sebe. Pored toga, korisnicima je
omogueno da odravaju online sastanke ili ak uz jeftinu investiciju koritei web-
kamere i odgovarajue aplikacije, video-konferencijske sisteme i dr.
Slika 3. Djeljenje informacije izmeu korisnika
Djeljenje resursa korisnici mree mogu djeliti i odreene raunarske resurse

unutar mree. Naprimjer, tampa ili prostor na HDD mogu biti djeljeni, to kao
rezultat ima znaajne utede. Ovo je najbolje vidljivo na primjeru firme koja za svoje
uposlenike ne planira kupovati tampae po jednom zaposleniku, ve e raunare
uposlenika povezati u mreu, te e uposlenici na raspolaganju imati tampa sa
velikom brzinom tampanja i dodatnim mogunostima (uvezivanje, dvostrano
tampanje i slino), ime e radni proces biti znaajno ubrzan i olakan, a firma e
utedjeti. Kako je ve navedeno, prostor na HDD takoe moe biti dijeljen. Najei
Raunarske mree 15
nain djeljenja prostora na HDD jeste omoguavanje korisnicima pristup djeljenom

disku koji se u veini sluajeva nalazi na server raunaru. Konkretnije, raunar iji je
glavni cilj dijeljenje prostora na HDDs se naziva File Server.
Slika 4. Djeljenje printera na mrei
Dijeljenje aplikacija Jedan od najeih razloga za umreavanje jeste i djeljenje

aplikacija. Ovo se posebno odnosi na firme koje posjeduju aplikacije koje je mogue
koristiti na vie ureaja. Dakle, mrea e omoguiti da vie korisnika koristi jednu
aplikaciju. Ova pogodnost je od neprocjenjive vrijednosti, jer e utedjeti vrijeme i
novac.
Slika 5. Djeljenje aplikacija izmeu razliitih aplikacija
16

1.2 Mree razliitih veliina

Raunarske mree dolaze u raznim veliinama, od malih mrea koje se nalaze u kunom
okruenju, do Interneta kao globalne mree, mree svih mrea. Mree mogu brojati od dva
ureaja do milion ureaja koji meusobno dijele podatke.
Prema tome, raunarske mree prema veliini moemo podjeliti na:
Male mree kreirane u kunom orkruenju (Small Home Networks)

Male mree kreirane u kancelarijama i kunom okruenju (Small Office/Home Office
Networks)
Srednje i velike raunarske mree (Medium to Large Networks)
Internet (World Wide Networks)
Svaka od pomenutih mrea omoguava pristup Internetu. Mree kreirane u kunom

okruenju su obino kreirane od strane individua i omoguavaju djeljenje podataka,
streaming muzike i video sadraja.
SOHOs predstavljaju naprednije mree od mrea kreiranih u kunom okruenju. Pored

djeljenja podataka omoguavaju i udaljeni pristup mrei unutar kancelarije. Obino imaju
instaliran i server koji obavlja odreene funkcije.
Srednje i velike mree predstavljaju kompleksnije mree koje broje od nekoliko stotina do
nekoliko hiljada raunara. Pored raunara imaju veliki broj i servera, switches, rutera i druge
mrene opreme.
Internet je globalna mrea koja objedinjuje sve mree i omoguava pristup raznim
informacijama.
Slika 6. Prikaz mrea razliitih veliina
Raunarske mree 17
1.3 Vrste raunarskih mrea

Raunarske mree se pojavljuju i dolaze u svim oblicima i veliinama. Ustvari, u veini
sluajeva e raunarske mree biti podijeljene na osnovu geografske povrine koju
pokrivaju, i to:
Local Area Network (LAN) odnosno lokalne mree, u kojima je razdaljina izmeu
raunara relativno kratka (naprimjer, raunari se nalaze u istoj kancelariji ili zgradi).
Ono to je bitno napomenuti u startu jeste da, iako ova mrea sadri rije lokalno u
sebi, to nipoto ne znai da su ove mree male. Naime, lokalne mree mogu imati do
nekoliko stotina pa u nekim sluajevima hiljada raunara unutar jedne mree, pr,
univerzitetski kampusi. Odrednica lokalna samo olakava shvatanje da se raunari u
ovoj mrei nalaze u blizini jedni drugih. Uz pomo odreene opreme, raunari unutar
lokalne mree mogu biti meusobno udaljeni do 100 metara, a u nekim sluajevima
ova duina moe biti i vea.
Slika 7. LAN
18

Metropolitan Area Networks (MAN) mree gradskog podruja. MAN mree su

puno manje od WAN mrea, ali vee od LAN mrea te e MAN mree uglavnom biti
koritenje za povezivanje dvije ili vie LAN mrea, naprimjer, jednom gradu.
Slika 8. MAN
Wide Area Network (WAN) odnosno mree irokog podruja ili globalne mree
su mree koje pokrivaju veliku povrinu (naprimjer: gradove, regije, drave ili ak
kontinente). Najpoznatija globalna mrea jeste Internet.
Slika 9. WAN
Raunarske mree 19
SAN (Storage Area Network) raunarska mrea koja podrava servere i omoguava pristup
podacima, velikim brzinama koristei optiku. SAN mree su skupe i kompleksne.
Slika 10. SAN
PAN (Personal Area Network) raunarska mrea koja omoguava povezivanja

ureaja kao to su raunar, printer, digitalni fotoaparat, pametni telefon ili neki drugi
ureaj. Primjer PAN mree se konekcija izmeu raunara i printera. Doseg mree zavisi
od raznih faktora kao to su vrsta kablova koja se koristi, domet beinog signala i
drugo.
Slika 11. PAN
20

1.4 Topologije povezivanja raunarske mree

Topologija mree predstavlja nain na koji su raunari i mrene komponente meusobno
povezane unutar mree. Svaka mrena topologija ( bus, star, expanded star, ring i
mesh) ima svoje prednosti i nedostatke. Navedene mrene topologije e biti predstavljene
u nastavku.
1.4.1 Bus topologija

Prilikom koritenja bus topologije, ureaji, raunari su nanizani u jednoj liniji kao to je
prikazano na slici 12. Cijelu mreu povezanu bus topologijom je mogue zamisliti kao jednu
liniju na koju su prikljueni svi ureaji. Svaki ureaj vidi svaki paket poslan putem kabla.
Prilikom slanja paketa, ureaj e analizirati paket da bi se utvrdilo kojem raunaru je paket
namijenjen. Ovaj postupak e omoguiti svakom voru da primi paket za njega, a ignorie
paket koji je namijenjen drugom voru.
Slika 12. BUS topologija
Ono to je najvei nedostatak ovakve topologije jeste injenica da, ukoliko doe do prekida
veze (pucanja prijenosnog kabla) cijela mrea je nedostupna. Oito je da vorovi na
razliitim stranama nee moi komunicirati zbog prekida koji se desio, ali isto tako i vorovi
koji se nalaze na strani prije prekida nee moi komunicirati, jer je prekid onemoguio
pravilan prijenos elektrinih signala kroz kabal. U poecima koritenja Ethernet
umreavanja, bus topologija je bila koritena, ali isto tako i danas vei broj mrea koristi
elemente koji se baziraju na bus topologiji. Bus topologija je otvorila put ka razvoju i
primjeni star topologije.
Raunarske mree 21
1.4.2 Star topologija

Star topologija je dobila ovaj naziv zbog predstavljanja u mrei, u kojoj su svi vorovi
povezani u jednu centralnu taku, ime oblikuju zvijezdu. Centralna taka u koju su svi
vorovi moe biti ili Hub ili Switch. Ovaj tip topologije se u veini sluajeva koristi u LAN
mreama.
U star topologiji, ukoliko doe do prekida linije na jednom voru, ostali vorovi nee biti
pogoeni ovim prekidom, te e normalno moi nastaviti primati i slati pakete. Dakle, nakon
prekida linije na jednom od vorova, samo taj vor je izolovan, a ostali nastavljaju raditi
normalno. Ovo je ujedno i najbitnija mogunost po kojoj se star topologija razlikuje od bus
topologije, to je ujedno i najvea prednost.
STAR topologija
Switch/
Preklopnik
Slika 13. Star topologija
22

1.4.3 Proirena star topologija

Bus i Star topologije su pogodne za koritenje u malim mreama, dakle u mreama gdje je
broj ureaja nekoliko desetina. Za vee mree, koristiti e se kombinacija mrea sa bus i star
topologijom. Naprimjer, bus topologija moe biti koritena za povezivanje nekoliko star
topologija. U ovom sluaju je nekoliko switc-eva i hub-ova meusobno povezano bus
topologijom. Svaki switch i hub je tada centar star topologije kojom je dva ili vie raunara
povezano u mreu. Ovakav raspored je uobiajeno koriten u zgradama, gdje se nalazi dvije
ili vie radnih grupa. Bus, koji povezuje preklopnike (Switch), se ponekada naziva Backbone,
odnosno okosnica mree.
Slika 14. Proirena star topologija, Backbone/okosnica
Takoe, postoji i drugi nain proirivanja star topologije, tehnikom koja se naziva Daisy-
Chaining, odnosno lanano povezivanje. U lananom povezivanju e biti koriteni i switch-
evi, i to na nain da e jedan switch biti spojen na drugi switch, te e prvi switch biti jedan
od vorova u drugom switch-u koji koristi star topologiju. To e znaiti da je drugi switch
centralna taka te mree.
Raunarske mree 23
Slika 15. Proirena star topologija, Daisy-Chaining
1.4.4 Ring topologija

Kada se koristi Ring (Prsten) topologija, paketi sa podacima se alju kroz mreu, kruno, te
svaki raunar provjerava da li je paket namijenjen njemu ili ne. Ukoliko da, on ga prihvata,a
ukoliko ne, paketi se prosljeuju dalje. U prolosti, ring topologija je bila uobiajena u LAN
mreama zbog dvije poznate tehnologije koje su koristile ring topologiju, i to: ARCNET i
Token Ring. ARCNET tehnologija se i dalje koristi u nekim segmentima (kao, naprimjer,
automatizacija u fabrikama), ali je jako rijetko koritena u poslovnim raunarskim mreama.
Token ring je i dalje popularna tehnologija za IBM raunare srednjeg ranga. Neke mree i
dalje koriste token ring, ali se on vie ne koristi za nove mree.
24

RING topologija
Slika 16. Ring topologija
Ring topologiju je svojevremeno koristila i FDDI tehnologija. FDDI je jedna od prvih optikih
mrenih konekcija, koja je dovela do boljeg razumijevanja i unaprjeenja tehnologija koje su
koristile optika vlakna za prijenos podataka. Iako je zadovoljavala sve potrebe, Ring
topologija je jednostavno izbaena iz upotrebe u raunarskim mreama.
Raunarske mree 25
1.5 Fizika i logika topologija raunarske mree

Pored pomenutih topologija, postoje jo dvije topologije raunarske mree, fizika i logika
topologija, podjeljene na osnovu dizajna/izgleda raunarske mree. Fizika topologija
identifikuje fiziku lokaciju mrenih ureaja, konfiguraciju portova i instalaciju kablova.
Logika topologija identifikuje vrste ureaja, portove i IP adresiranje.
Slika 17. Fizika topologija raunarske mree
Slika 18. Logika topologija raunarske mree
26

1.6 Intranet, Ekstranet, Internet

Intranet je termin koji se koristi kada se radi o raunarskoj mrei (LAN) unutar jedne
kompanije. Intranet je raunarska mrea koja je dostupna samo unutar organizacije, tj. samo
zaposlenici imaju pristup resursima raunarske mree. Takoer kroz Intranet je mogue
pristupiti podacima sa udaljene lokacije. Npr. Intranet mrea unutar Univerziteta,
omoguava korisnicima da provjere kada su ispiti sa udaljene lokacije.
Ekstranet je raunarska mrea koja omoguava komunikaciju kompanije sa dobavljaima,

partnerima ili klijentima. Kompanija koja je kreirala Ekstranet mreu omoguiti saradnicima
pristup sa udaljene lokacije. Primjer. Bolnica je razvila ekstranet mreu koja omoguava
doktorima pristup sa udaljene lokacije kako bi prihvatili ili odbili rezervaciju termina od
strane pacijenata.
Internet je globalna raunarska mrea koja povezuje pomenute raunarske mree.
INTERNET
Globalna mrea
EKSTRANET
Dobavljai, partneri, klijenti
INTRANET
INTERNET
text
Kompanija
Slika 19. Intranet, Ekstranet i Internet
Raunarske mree 27
1.7 Main office vs. Branch office

Srednje i velike kompanije, esto imaju vie sjedita (kancelarija), kako bi se pribliile
klijentima i pruile svoje usluge. Main office predstavlja glavno sjedite kompanije sa
kompletnom IT infrastrukturom, dok su branch office izdvojeni uredi, manjih veliina i sa
manjim brojem zaposlenih.
esto unutar main office se nalaze svi serveri, kojima zaposlenici iz branch office pristupaju
koristei tehnologije za udaljeni pristup, kao to je npr. VPN. VPN (Virtual Private Network)
predstavlja virtuelnu mreu kreiranu od take A do take B. Saobraaju izmeu dvije lokacije
za zatien, kako trea lica ne bi imala pristup podacima. IT Administratori se esto nalaze u
Slika 20. Main office i Branch office
28

1.7.1 Povezivanje Main Office i Branch Office

Komunikacija izmeu branch office i main offce se odvija koristei tehnologije za udaljeni
pristup. Dvije mree na razliitim geografskim lokacijama mogue je povezati u jednu LAN
mreu. Postoje razne tehnologije, a izdvojiti emo neke od njih:
Dial-up radi se o zastarjeloj tehnologiji, koja se skoro pa i ne koristi. Da bi se raunar

spojio na Internet koristi modem, koristi telefonsku liniju.
Slika 21. Dial-up
VPN (Virtual Private Network) - predstavlja virtuelnu mreu kreiranu od take A do

take B. Saobraaju izmeu dvije lokacije za zatien, kako trea lica ne bi imala pristup
podacima.
Slika 22. VPN
Raunarske mree 29
1.9 Pristup Internetu

Dostupne su razne tehnologije za konektovanje korisnika ili kompanija na Internet. Na
podruju Bosne i Hercegovine korisnici imaju mogunost izabrati razne ISP (Internet Service
Providers), te izabrati pakete koji ispunjavaju njihove potrebe, kako za pristup Internetu,
tako i povezivanje kancelarija koje se nalaze na razliitim geografskim lokacijama.
Kablovski Internet prua pristup Internetu koristei koaksijalni kabal (Telemach)
DSL prua velike brzine Interneta. Koristi modem kako bi razdvojio DSL signal od
telefonskog signala. DSL Internet radi preko telefonske linije. (BH Telecom)
Mobilni Internet pristup Internetu koritenjem mobitela. Kada god je dostupan signal za
uspostavu poziva, dostupan je i mobilni Internet, primjer je 3G, 4G Internet. (BH Telecom,
MTEL)
Satellite predstavlja alternativno rjeenje kada korisnik ili kompanija nemajju mogunost
prikljuenja DSL ili kablovskoh Interneta. Trokovi koritenja satelita su veliki.
Dial-up koristi telefonsku liniju i modem za pristup Internetu. Kada se korisnik eli
konektovai na Internet, mora pozvati ISP, koji mu omogui uspostavljanje konekcije na
Internet. Dial-up je spora tehnologija, koju trebamo iskljuiti iz upotrebe, ukoliko ne postoje
tehnike mogunosti za bri Internet.
Slika 23. Pristup Internetu
30

1.10 Megabit vs Gigabit

Brzina protoka podataka od raunara A do raunara B zavisi od tehnologija koje su koritena
kako bi bila uspostavljena komunikacija izmeu raunara. U LAN mreama, razliite vrste
kablova, pruaju i razliite brzine protoka podataka. Mbps je skraenica od megabit i
predstavlja milion bitova u sekundi. LAN mrea sa brzinom od 100 Mbps, prua protok
informacija od 100 miliona bitova po sekundi. Gigabitna mrea podrava transfer podataka
od 1 milijarde bitova po sekundi.
GB=Gigabajt
Gb= gigabit
esto brzina Interneta koju koristimo nije identina onoj koju bi nam ISP trebao pruiti.
Brzinu Interneta moemo provjeriti tako to emo pristupiti web sajtu
http://www.speedtest.net/ i pokrenuti test.
Slika 24. Brzina pristupa Internet-u
Raunarske mree 31
1.11 Pouzdana raunarska mrea

Raunarske mree moraju podravati veliki broj aplikacija i servisa, biti aktivne 24/7 i
omoguavati krajnjim korisnicima pristup kada god oni to ele. Da bi jedna raunarska mrea
bila pouzdana potrebno je izvrsiti detaljno planiranje prije njene implementacije.
Pouzdana raunarska mrea treba da ispuni sljedee uslove:
Tolerancija greaka (Fault Tolerance) ukoliko se desi problem na raunarskoj mrei,

korisnici ne smiju ostati bez pristupa odreenom resursu. To znai, ukoliko jedan
ureaj prestane raditi, automatski e njegovi funkciju preuzeti drugi ureaj
Skalabilnosti (Scalability) mrea treba podravati nadogradnju mrenih ureaja,

prikljuenje novih zaposlenika u kompaniju i omoguavanje pristupa resursima
Quality of Service (QoS) mrea treba da razumije prioritete, ukoliko se deava veliki
protok saobraaja u raunarskoj mrei, to rezultira sporijem radu raunarske mree,
QoS servic e preuzeti prioritetne aktivnosti ispred oni koji to nisu
Sigurnost (Security) komunikacija unutar raunarske mree treba biti sigurna, kako
ne bi hakeri zloupotrijebili nae podatke
Tolerancija
greke
Pouzdana
Sigurnost raunarska Skalabilnost
mrea
QoS
Dijagram 1. ta je to pouzdana raunarska mrea?
32

1.12 Organizacije za definisanje IT standarda

Nekoliko Organizacija su vane u raunarskim mreama, obzirom da su razvile odreene
vrste standarda koje pruaju odreen funkcije. Npr. IETF je kreiirao standarde za Internet
komunikaciju. Bez standarda kreiranih od centralnih autoriteta, nema reda i funkcionalnost
na Internetu.
Organizacije:
Internet Engineering Task Force (IETF)

World Wide Web Consortium (W3C)
Institute of Electrical and Electronics Engineers
International Telecommunication Union
IETF definie Internet komunikacijske standarde, kako bi olakao koritenje Interneta I uinio
ga boljim. Kreiraju visoko kvalitetnu tehniku dokumentaciju za dizajnere, menaere i
korisnike, kako koristiti Internet.
Npr. TCP/IP je set protokola koji se koriste na Internetu. IETF je razvio tehniku
dokumentaciju za TCP/IP sa detaljnim informacijama, kako rade i kada se koriste. Mnog
dokumenti razvijeni od strane IETF su poznati kao RFC (Request for comments), koji se
sastoje od etiri faze:
Proposed Standard (PS) standard je predstavljen prije upotreba

Draft Standard (DS) standard je testiran i verifikovan da li ispravno radi, prije
oficijalne upotrebe
Standard (STD) standard je u upotrebi
Best Current Practice (BCP) prua informacije o specifikacijama i koritenju
Kada se RFC zavri dodjeli mu se unikatni broj. Npr. RFC 791 definie IPv4, RFC 2460 je IPv6.
Vie informacija o IETF moemo pronai na oficijalnoj web stranici IETF,

https://www.ietf.org/
Slika 25. IETF
Raunarske mree 33
World Wide Web Consortium (W3C) definie standarde za World Wife Web (WWW). Npr.
HTTP protokol je definisan od stranne W3C, kao primarni protokol za transfer WWW
informacija preko Interneta. Tim-Berners Lee je izumio HTML i WWW, te je ujedno i direktor
W3C.
Slika 26. W3C
Institue of electrical and Electronics Engineers (IEEE) je organizacija zaduena za tehnike

inovacije. Posjeduje vie od 375,000 lanova u 160 razliitih zemalja. Definie razne
standarde, npr. IEEE 802.3 Ethernet tehnologija, IEEE 802.11 beina tehnologija.
Slika 27. IEEE
International Telecommunication Union (ITU) je agencija sa lanovima iz 192 drave.

Fokusirana je na probleme sa komunikacijskim tehnologijama. Mnogi standardi za telefoniju
definisani su od strane ITU, ukljuujui modernu komunikaciju I video konferencijska
rjeenja.
Slika 28. ITU
34

2. Mrena oprema
Svaka raunarska mrea ukljuuje razliite mrene komponente koje su spojene zajedno,
kako bi omoguile komunikaciju izmeu raunara i drugih ureaja. Mrena oprema radi na
osnovu protokola koji predstavljaju set pravila za njihov rad i funkcionalno mreno
okruenje. Mrenu opremu moemo podjeliti na aktivnu i pasivnu. Aktivna mrena oprema
su ureaji koji omoguavaju konstantnu funkcionalnost mree, a to su mrena kartica,
switches, routers itd, tj. elektroniki ureaji koji prihvataju i distribuiraju saobraaj unutar
raunarskih mrea (imaju memoriju i procesor), dok pasivnu opremu sainjavaju kablovi,
kanalice, komunikacioni ormar i ostalo.
Slika 29. Aktivna mrena oprema i pasivna mrena oprema (kabal)
2.1 Pasivna mrena oprema

Pasivna oprema se sastoji od kablova, konektora, razvodnog panela (patch panel, switching
panel, punch-down panel), komunikacijskih ormara i sustava za napajanje elektrinom
energijom (vodovi, sklopke i naponske letve, sustav za hlaenje). Hub se moe smatrati
pasivnom opremom sa gledita da nema nikakvu logiku funkciju usmjeravanja prometa. On
samo pojaava primljeni signal i prosljeuje ga dalje na sve svoje portove. Kablovi slue za
prijenos signala izmeu raunala i komunikacijske opreme. Za razliite tipove signala se
koriste razliiti kablovi: bakar za prijenos napona i optiki kabel za prijenos svijetlosnog
signala.
Prije implementacije raunarske mree, potrebno je analizirati zahtjeve i izvriti instalaciju

koja ukljuuje: strukturno kabliranje i zavravanje konekcija na kablovima (na utinici i patch
panelu), postavljanje komunikacionog ormara i pratee opreme.
Strukturno kabliranje se izvrava pomou kablova, odgovarajue vrste.
Raunarske mree 35
2.1.1 Kablovi
Komunikacija izmeu raunara i mrene opreme se odvija pomou kablova. Postoje razliiti
tipovi kablova koji pruaju razliite brzine i duine na kojima mogu raditi.
Koaksijalni kabal je vrsta kabla koji je nekad bio popularan za Ethernet mreu, poznat kao
thinnet ili BNC kabal, zbog vrste prikljuka koji se koristi na svakom kraju kabla. Thinnet
kabal radi samo na 10 Mbps i rijetko se koristi za nove mree. Danas koaksijalni kablovi se
koriste za pruanje usluga kablovskog Interneta, povezivanje TV-a sa resiverom ili drugim
ureajem. Mac duina 185m.
Slika 30. Koaksijalni kabal i kablovski modem
Koaksijalni kabal se takoer koristi u za analogni video nadzor. Na sljedeoj slici prikaza je
analogna CCTV kamera i snima sa 8 analognih kanala.
Slika 31. DVD snima i analogna kamera
36

2.1.2 Twister-pair kabal

Najpopularniji tip kabla danas je Twisted-pair kabal (UTP), koji moe biti straight i
crossover kabal (u nastavku vie informacija). UTP kabal se koristi za kreiranje raunarskih
mrea sa maksimalnom duinom od 100 m. Svaki UTP kabal mora imati konektore na
krajevima kako bi se prikljuio na komunikacionu utinicu ili mreni ureaj. Na sljedeoj slici
prikazan je UTP kabal sa razliitim kablom i zavrnim konektorima, RJ 11 za telefoniju i RJ 45
za raunarsku mreu. RJ45 se moe takoer koristiti i za IP telefone.
Slika 33. RJ11 i R45 kabal i konektori
KATEGORIJA KABLA NAMJENA BRZINA PRENOSA PODATAKA
CAT 3 Voice 16 Mbps
CAT 5 Voice, data 100 Mbps
CAT 5e Voice, data 1 Gbps
CAT 6 Voice, data 1 10 Gbps
CAT 6a Voice, data 10 Gbps
CAT 7 Voice, data 10 Gbps
Tabela 1. Prikaz kablova i brzine rada
Uzronik slabljenja kablova je interferencija, preklapanje signala sa drugim ureajima ili

kablovima, to rezultira slabljenjem brzine rada I stabilnosti mree. Pored UTP kabla
Raunarske mree 37
dostupni su i drugi kablovi, koji dolaze sa zatitnom izolacijom, kako bi se smanjila elektro
interferencija. To su kablovi, FTP, STP i drugi. Kao i UTP kablovi, kablovi sa zatitnom
izolacijom dolaze u kategorijama.
Slika 34. UTP, FTP, STP
Postoje dvije vrste UTP kabla:

Straight-Throught kabal (Standardni UTP kabal) - koristimo ga kada konektujemo
razliite vrste ureaja (PC switch, switch router)
Crossover kabal (UTP kabal sa ukrtenim paricama) - koristimo ga kada elimo spojiti
dva ista ureaja (PC-PC, switch, switch). Zahvaljujui tehnologiji MDIX, mrena kartica
moe detektovati ispravnu konekciju.
Slika 35. Povezivanje razliitih vrsta ureaja sa razliitim UTP kablovima
Kako napraviti UTP kabal?
38

Ponekak druine kablova kreirane od strane kompanija, nisu dovolje za nae potrebe.
Standardne veliine kablova kreiranih u kompanijama su 0.5 m, 1 m, 2 m, 3 m, 5 m, 7 m, 10
m i dr. Zamislimo scenario u kojem nam je potreban UTP kabal duine 31 m. Sve to nam
preostaje je kreirati kabal duine 31 m.
Potrebno nam je:
UTP kabal 5, 5e, 6, 6a ili drugi

Krimp klijeta
Odgovarajui konektor
Ukoliko elimo povezati dva ista ureaja, potrebno je napraviti crossover kabal. Dananje
mrene kartice i ureaji podravaju tkz, MDiX tehnologiju, koja omoguava automatsko
prilagoavanje kabla. Ukoliko elimo povezati dva raunara, potrebno ih je povezati
crossover kabom. Maksilmna duina UTP kabla je 100m.
Slika 36. ta nam je sve potrebno je pravljenje UTP kabla?
Mreni kabal moemo napraviti na dva naina, koristei standard T568A ili T568B. Ukoliko
elimo kreirati Straight-throught kabal, potrebno je na oba kraja koristiti isti standard,
Raunarske mree 39
ukoliko elimo kreirati crossover kabal, na jednom kraju emo koristiti T-568A a na drugom
T-568B tip.
Redoslijed boja prikazan je na sljedeoj slici.
Slika 37. Prikaz boja za pravljanje UTP kabla (straight-throought i crossover)
40

Nakon to postavimo komunikacione konektore na krajeve UTP kabla, potrebno je izvriti

testiranje kabla, da li su ispravno postavljeni konektori, postoji li prekid ili sl. Ukoliko je kabal
ispravan, moemo ga koristiti u produkcijsom okruenju. Ureaj sa kojim moemo testirati
napravljeni UTP kabal naziva se engl. network tester, tj. ureaj za ispitivanje ispravnosti UTP
kablova.
Na tritu su dostupne razlite vrste ureaja za testiranje ispravnosti kablova, postoje onih
od nekoliko KM, do nekoliko hiljada KM, kao to Fluke rjeenja.
Slika 38. Network tester
Raunarske mree 41
2.1.3 Optiki kablovi

Fiber-optic (optiki) kablovi su kablovi novijeg datuma koji se u svom radu ne oslanjaju na
prenos elektrinih impulsa ve za prenos informacija koriste svjetlosni signal. Zahvaljujui
tome postiu se vrlo visoke brzine prenosa na velike udaljenosti skoro bez ikakvih gubitaka u
samom prenosu. Optiki kablovi se naravno i strukturno razlikuju od kablova sa bakarnim
provodnicima ali je i njihova finalna cijena mnogo vea od predhodnika. Trenutno
tehnologija optikih kablova raspolae sa irokim dijapazonom brzina prenosa i razvoj ove
tehnologije ide ka mnogo veim brzinama od 150 Gb/s.
Optiki kabl se koristi u telekomunikacijama za prenos signala. Prenosni medijum je optiko

vlakno, a informacija se prenosi putem svjetlosti. Na ulasku u optiko vlakno elektrini signal
se konvertuje u svjetlost pomou svjetlee ili laserske diode, a na prijemu se pretvara
ponovo u elektrini signal pomou fotodiode. Prednost optikih kablova su:
njihove daleko manje dimenzije u odnosu na bakarne kablove,

mogunost prenosa velike koliine informacija,
malo slabljenje signala to dozvoljava domete i do 200 km bez pojaanja signala
lake polaganje kako u zemlju, tako pod vodu, na stubove ili dalekovode
neosjetljivost na elektrine smetnje, vodu, niske i visoke temperature
Slika 39. Optiki konektori
42

Optiki kablovi se koriste u vrlo irokom dijapazonu brzina i udaljenosti koju mogu ostvariti.
Udaljenosti mogu biti od nekoliko stotina metara do nekoliko stotina kilometara bez
pojaanja signala to najvie zavisi od izvora svjetla koje se koristi i od strukture optikog
vlakna. Postoje dvije vrste optikog kabla: Single-mode (SMF) optiki kabal i Multi-mode
(MMF) optiki kabal.
Single-mode optiki kablovi su dizajnirani za prenos samo jednog optikog signala, velikim
brzinama, na velike udaljenosti. Ovaj tip optikih kablova sadri po jedno optiko vlakno
najmanjeg poprenog presjeka to omoguava vrlo niske gubitke i velike brzine prenosa
podataka. Oprema za single-mode optike kablova je mnogo skuplja od opreme za multi-
mode optike kablove jer se kao svjetlosni izvori koriste laseri ali sam single-mode kabal je
obino jeftiniji od multi-mode kabla. Najee se koriste za meusobno povezivanje mrea
na velikim rastojanjima, povezivanje mrea u okviru jednog grada, gradova, drava ili
kontinenata.
Multi-mode optiki kablovi su dizajnirani za prenos vie istovremenih optikih signala,

razliito modulisanih, ali za razliku od Single-mode kablova ne mogu premostiti vee
udaljenosti, maksimalno do 2 km. Namjenjeni su umreavanju na nivou zgrada, naselja, itd.
Generalno, sa ovom vrstom optikih kablova se postiu manje brzine prenosa podataka ali
koje su i dalje iste ili bre od tehnologija koje za prenos informacija koriste elektrine
impulse kroz bakarne provodnike.
Slika 40. Ureaj za varenje optikih kablova
Raunarske mree 43
2.1.4 Strukturno kabliranje

Neplansko kabliranje raunarske mree rezultira duem vremenu u dijagnostiic i otklanjanju
kvarova na mrei. Po uraenim statistikama (LinkedIN) oko 80% svih padova lokalne
raunarske mree uzroci su neispravnosti u kablovskom sistemu.
Sistemi strukturnog kabliranja se realizuju na 3 nivoa:
Horizontalno kabliranje - Horizontalno kabliranje ili kabliranje spratova se odnosi na

dio kablovskog sistema izmeu mrenih ureaja i komunikacione utinice na zidu.
Vertikalno kabliranje - Vertikalno kabliranje se odnosi na dio kablovskog sistema
koji povezuje mrene ureaje izmeu spratova
Kabliranje kampusa - Kabliranje kampusa se odnosi na kabliranje izmeu mrenih
ureaja u razliitim objektima
Ukoliko raunarsku mreu kreiramo naknadno (poslije gradnje objekta), moemo postaviti
PVC kanalice, u koje emo poloiti kablove. PVC kanalica se moe oistaviti na zid ili pod, u
zavisnosti od dostupnih opcija. Izgled kanalice prikazan je na sljedeoj slici.
Slika 41. Postavljanje PVC kanalice
44

2.1.5 Zavravanje konekcija na kablovima

Nakon to zavrimo kabliranje za implementaciju LAN infrastrukture, na krajeve kabla
potrebno je postaviti konektore, kako bi kasnije mogli prikljuiti ureaj na mreu. Kraj kabla
koji zavrava u kancelarijama zaposlenika potrebno je montirati na RJ45 konektor koji se
nalazi u kuitu postavljenom na kanalici ili u zidu. Na konektore se prikljuuje raunar,
printer, telefon ili neki drugi mreni ureaj.
Slika 42. Prikaz komunikacionih utinica
Drugi dio kabla prikljuujemo na patch panel, na kojem se nalazi odreen broj konektora.
Patch panel se nalazi u komunikacionom ormaru, i na njega se obino prikljuuje switch.
Slika 43. Patch panel
Raunarske mree 45
Sva oprema zavrava u komunikacionog ormaru. Pored patch panela i aktivne mrene
opreme, sastavni dio komunikaconog ormara su ventilatori za hlaenje ureaja, police za
ureaje, ureivai kablova, razne konzole i drugi ureaji. Unutar komunikacionog ormara
mogue je postaviti i server, besprekidna napajanja, konzole, video nadzor te druge ureaje.
Na sljedeoj slici je prikaz komunikaconog ormara u srednjim i velikim kompanijama.
Slika 44. Komunikacioni ormar sa pasivnom i aktivnom mrenom opremom
46

2.2 Aktivna mrena oprema

Aktivna mrena oprema predstavlja osnovu komunikacije svake raunarske mree. Nju
sainjavaju ureaji koji koriste izvor elektrine energije i koji omoguavaju aktivno
upravljanje mrenim saobraajem. Zajednika karakteristika im je da imaju procesor i
memoriju. Na osnovu svojih karakteristika, namjene, operativnog sistema i ugraenih
programa donose odluku o putanji mrenog saobraaja koji generiu ili koji kroz njih prolazi.
Aktivna oprema se sastoji od raunara i servera, kao i switch-eva , rutera i drugih mrenih
ureaja.
2.2.1 Klijentske maine

Klijentske maine predstavljaju ureaji koje koriste krajnji korisnici, a to su raunari, laptopi,
tableti, smartphone i drugi ureaji. Pored obinih raunara, postoje i raunari sa mngoo
boljim performansama od obinih raunara, poznati poda nazivom radne stanice,
Worsktation. Radne stanice su namijenjen za visoko zahtjevne zadatke i obino ima
vietstruko bolje mogunosti nego obini kuni raunar, pogotovu po pitanju grafike i
procesora. Zbog svega toga radne stanice su izuzetno skupe. Radnu stanicu odlikuje veoma
brz disk sistem sa SCSI ili Fibre Channel, jake 3D ubrzivake kartice, jedan ili vie 64-bit
procesora, veoma velike koliine RAM memorije kao i efikasno hlaenje svih dijelova.
Slika 45. HP Pavilion P6330f i Workstation HP EliteBook 8740w
Raunarske mree 47
2.2.2 Serverske maine

Server raunari su krvotok svake mree. Serveri pruaju zajednike resurse koje korisnici
mree dijele, kao to su djeljenje podataka, koritenje baza podataka, e-mail, web-usluge,
itd. Izbor performanski servera je jedan od kljunih faktora koji moraju pravilno planirati.
U nastavku su navedene neke od glavnih osobina koje server treb ispunjavati:
Skalabilnost Sposobnost da se povea veliina i kapacitet server raunara.

Kupovina server raunara koji odgovara trenutnim potreba je velika greka, jer
potrebe e se udvostruiti ve u roku od godinu dana. Ako postoji mogunost,
obezbijedite server sa daleko vie prostora, na disku, RAM memoriji i procesoru,
nego li vam je to potrebno.
Pouzdanost Stara izreka Koliko platite, toliko i dobijete! odnosi se posebno na

server raunare. Zato troiti desetine hiljada maraka kad moete kupiti naizgled isti
server samo za enormno manji iznos? Zbog pouzdanosti! Kada raunar padne
samo osoba koja ga je koristila je pogoena, meutim kada server raunar padne,
to utie na sve korisnike mree. Jeftiniji raunar je vjerovatno izraen od loijih
komponenti i male su anse da nee pasti.
Dostupnost ova osobina je usko vezana sa pouzdanou. Kada server raunar

padne veoma je bitno koliko je potrebno da se ispravi problem. Server raunari su
dizajnirani tako da se njihovi dijelovi mogu lako dijagnosticirati i zamijeniti, to
smanjuje vrijeme zastoja prilikom odreenog kvara na server raunaru.
Servis i podrka osobina koja se esto izostavi prilikom izbora server raunara.
Ugovor o odravanju server raunara je jako pametan potez u sluaju da nema
adekvatne osobe da popravi kvar na server raunaru.
Komponente koje ine standardni server raunar su sline komponentama koje se koriste u
manje skupim klijent raunarima. Meutim, server raunari su obino izgraeni od
visokokvalitetnijh komponenti nego to su klijent raunari. Razlozi za to su dati u
prethodnom dijelu. U nastavku su navedene standardne komponente serverskih maina:
Matina ploa
Procesor
Memorija
HDD
Mrene kartice
Grafike kartice
Napajanje
48

Postoje dvije vrste servera, tower i rack. Rack serveri se mogu montirati u komunikacione
ormare. Dodatno je mogue postaviti konzolu za administraciju servera, konzola se montira
u komunikaconi ormar (slika sa desne strane).
Slika 46. HP ProLiant DL380 G7 (rack server), HP ProLiant ML350 G9 (tower)
Slika 47. HP TFT7600 G2 KVM (konzola)
Raunarske mree 49
2.2.3 Mrene kartice (Network Interface Card)

Svaki raunar na mrei, i klijent i server, zahtjeva mrenu karticu (NIC) za pristup mrei. Na
novijim matinim ploama na klijentskim i serverskim mainama, mrene kartice dolaze
integrisane na ploi, jedna ili dvije. Veina dananjih mrenih kartica podrava 1 Gbps
transfer podataka.
Slika 48. Prikaz integrisanih mrenih kartica
Ukoliko imamo gigabitnu raunarsku mreu preporueno je da mrene kartice na klijentskim

i serverskim mainama imaju instalirane i gigabitne mrene kartice (1Gbps).
Pored internih mrenih kartica koje dolaze integrisane na matinim ploama, moemo
dodati mrenu karticu na slobodan slot na matinoj ploi (PCI slot).
Slika 49. Prikaz PCI mrenih kartica
50

Ukoliko se desi da je integrisana mrena kartica prestala da radi, a PC nema slobodnih PCI
portova, moemo instalirati eksternu mrenu karticu koju prikljuujemo na PC korsitei USB
port.
Slika 50. USB mrena kartica
Alternativa ianom prenosu podataka je koritenje beine opreme, to podrazumijeva da

imamo pristup beinoj LAN mrei. Sve to nam je potrebno je PCI mrena kartica za beini
prisutp Internetu, ili ak USB mrena kartica, ukoliko nemamo slobodnih slotova za
instalaciju PCI kartice. O beinim mreama emo pronai vie informacija u poglavlju
Beine mree.
Slika 51. PCI adapter za beini pristup raunarskoj mrei (LAN ili Internet)
Raunarske mree 51
Slika 52. USB adapter za beini pristup raunarskoj mrei (LAN ili Internet)
2.2.4 Hub
HUB je mreni ureaj koji ne koristi sabirniku topologiju, koja je jeftina i nije ba veselila
administratore mree. Bilo kakav prekid ili oteenje koaksijalnog kabla ima za posljedicu
prestanak funkcionalnosti mree. Stoga su razvijeni ureaji koji su na svojim prikljunim
port-ovima (RJ45) mogli primiti jedan korisniki ureaj. Fiziki topologija mree je
zvjezdasta, ali je to i dalje Ethernet tehnologija. HUB pojaava signal, obnavlja ga i obavlja
prilagodbu impedancije izmeu porta i NIC, a ako ima malo 'inteligencije' znati e i iskljuiti
port na kojem je neispravan NIC. Nasljednik HUB je Switch.
Na slici 53. je prikazan nain spajanje raunara na HUB. HUB ne dijeli kolizijsku domenu i ne
obrauje FRAME spada u ureaje prvog sloja OSI modela. Broj RJ45 port-ova obino je u
rasponu od 4 pa do 24 i razliite su mogunosti ugraene elektronike pa time i cijena.
Komunikacija izmeu korisnika je Half-Duplex, to je i jasno ako se sporazumijevaju pa
naelu 'ja tebi pa ti meni', jer drugaije ne moe zbog CSMA/CD (kolizija).
Slika 53. Nain rada HUB mrenog ureaja
52

2.2.5 Switch
Switch je pametniji mreni ureaj od HUB-a. Prije nekoliko godina, switch-evi i su bili skupi
ureaji. Dovoljno skup da je veina korisnika koji su kreirali malu mreu odluili upotrijebiti
koaksijalni kabal, kako bi izbjegli finansijski troak. Danas, cijena switch-eva je pala.
Koritenje twisted-pair kabla spajamo raunare i druge mrene ureaje na switch. Tako
spojeni, mreni ureaji e moi komunicirati meusobno.
Switch ima od 4 do 48 RJ45 port-ova i pored osobine da pamti MAC adresu, pamti i broj
port-a pridruen MAC adresi. Te podatke uva u radnoj memoriji u skupu podataka
nazvanom CAM tablica. Naravno, tijekom rada ui i ako nestane struje mora ponovo uiti.
Treba ga spojiti na UPS! Uz pomo ugraene programske potpore i elektronike moe
ostvariti zasebnu vezu izmeu dva korisnika na temelju pamenja njihovih MAC adresa (L2
switch) tako da oni pri odvijanju meusobne komunikacije nikom drugom ne smetaju. Ako
nikom ne smetaju NEMA KOLIZIJE. Svaki port zasebna je kolizijska domena a zbog tog
svojstva mogue je ostvariti Full-Duplex promet. Naravno treba imati 'pametnu' NIC u
raunaru koja e ovo znati iskoristiti. Kako se slui sa MAC adresama spada u ureaje drugog
sloja OSI modela. Razvoj tehnologije i pad cijena omoguio je razvoj switch-eva koji za
komunikaciju mogu upotrijebiti i IP adresu paketa (L3 switch), te po tome spadaju u ureaje
treeg sloja OSI modela. Naravno mnogo su sloeniji i moniji, te i skuplji. esto su
modularni, odnosno mogu se dograditi s optikim pretvornicima (transceiver) te se izmeu
njih moe ostvariti pouzdana i brza komunikacija. Pojedine vrste omoguavaju i
prikljuivanje beinih ureaja.
Slika 54. Prikaz ureaja (switches) za spajanje hostova na mrei
Raunarske mree 53
Slika 55. Prikljuenje mrenih ureaja na switch
ta je to host?
Host je bilo koji ureaj povezan u raunarsku mreu mreu, a koji moe koritenjem
standardnih protokola ostvariti komunikaciju s drugim slinim ureajima (hostovima).
Host: raunar, laptop, printer, IP telefon, pametni telefon, server te drugi ureaji
Dvije vrste adrese se dodjeljuje hostovima na mrei, a to su IP i MAC adrese. IP i MAC

adresa rade zajedno kako bi identificirali ureaj na mrei. IP i MAC adresu moemo
uporediti sa ovjek. MAC adresa predstavlja njegovo ime koje se ne mijenja, dok je IP adresa
njegova adresa stanovanja koja se esto mijenja. IP adrese mogu biti IPv4 i IPv6. IPv4 je
zapisana u binarnom obliku a IPv6 u oktalnom obliku.
MAC adrese su zapisane u heksadecimalnom obliku. Heksadeicimalne vrijednosti koriste

brojeve od 0 do 9, i slova A do F.
IP i MAC adresu moemo provjeriti na vie naina, a jedan od njih je koristei komandu
ipconfig /all.
MAC: 2C-41-38-97-34-D8
IP: 192.168.1.126
54

2.2.6 Router
Ruter je prema svojoj grai specijalna vrsta raunara. Kao i raunar, router posjeduje iste
osnovne komponente kao i standardni desktop raunar. To su CPU, ROM, RAM, matina
ploa, sistemske sabirnice, napojna jedinica i sl. Meutim, ruter obavlja funkcije koje nisu
karakteristine za raunar, a u pitanju je rutiranje saobraaja izmeu dvije mree, odabir
najbolje putanje do destinacijske mree. Ba kao to PC treba operativni sistem kako bi
obavljao svoje funkcije, tako i router zahtjeva IOS kako bi obavljao svoje funkcije. IOS
predstavlja Internetworking Operating System, zahvaljujui kojem je ruter u stanju da
obavlja sve ove funkcije (rutiranje, odabir putanje, prosljeivanje i sl.) Da bi definisali nain
rada rutera, koristi se konfiguracijski fajl. Konfiguracijski fajl sadri sve informacije i
parametre potrebne za ispravno funkcionisanje rutera (IP adrese, primjenjene protokole,
access liste).
Ruteri mogu povezati mree koje su geografski udaljene jedna od druge preko telefonske
linije (pomou modema), poznato kao Integrated Services Digital Network (ISDN). Takoer,
ruter se koristi za povezivanje na Internet (LAN).
Slika 56. CISCO 1900 series router
Uz mrenu karticu ureaja najvaniji je od svih mrenih ureaja. Ima saznanje o dostupnosti
svih dijelova mree. Kada se koristi unutar lokalne mree osnovna zadaa mu je dijeljenje
broadcast domene. No prilikom konfiguriranja moe mu se zadati da ne proputa odreene
vrste prometa bilo po IP adresama ili vrsti prometa. To znai da djeluju na treem sloju OSI
modela. Da bi usmjerio promet prema odreditu oitanog iz zaglavlja paketa slui se
pripadnom programskom potporom i algoritmima i protokolima
Raunarske mree 55
(routing protocols) kao to su RIP, OSPF i drugi. U radu koriste mrenu masku kako bi se sva
raunala povezana s njim preko switch-eva ili hub-ova grupirala u jedinstvenu IP adresu -
ADRESU MREE. Kada router-i usmjeravaju FRAME na osnovu oitane IP adrese i upisane
mrene maske (od strane administratora) odluuju na koji svoj port da ga treba proslijediti.
Ovaj mreni ureaj ne proputa promet PRIVATNE MREE, to u naelu znai da moe
omoguiti NAT i DHCP usluge. U lokalnoj mrei slui kao spona izmeu lokalne mree i
Interneta. Koristei gateway korisnici imaju mogunost izai iz jedne na drugu raunarsku
mreu. Bez gatewaya to je nemogue uraditi. IP adresa ruter je obino i gateway adresa na
raunarima i ostaloj mrenoj opremi.
Slika 57. Ruter u LAN mrei
56

2.2.7 Beini ruteri i Wireless Access Point (WAP)

Internet je postao najvanije sredstvo komunikacije i prijenosa podataka na svijetu. Podaci i
informacije koje se alju putem interneta dolaze na svoje odredite za nekoliko sekundi i to
je njegova najvea prednost i razlog njegove rairenosti. U ovo doba napretka tehnologije,
moemo se spojiti na internet i sa mobitelima, to nam govori da je loginije rjeenje za
pristup internetu beini ruter. Kod beinog rutera se mora paziti na odabir brzine, dometa
i same razmjene podataka.
Poto beini ruteri koriste frekvencije za prijenos podataka, izuzetno je vano je li ruter
Single band ili Dual band. Single band koristi 2.4 GHz frekvenciju, te daje prosjenu brzinu
interneta za manji broj spojenih ureaja. Dual band ruteri koriste dvije frekvencije, a to su 5
GHz i 2.4 GHz. S dual band ruterima internet veza je bra te sve vezano uz vezu je bolje,
upravo zato i dual band ruteri jesu skuplji od single banda. Sa single band ruterom moete
surfati internetom, no ako elite poslati neto, to e vam oduzeti mnogo vremena. Dual
band ruteri su bolji upravo zbog toga, jer je s njima slanje podataka mnogo bre i isplativije.
WAP je ureaj koji omoguava pristup beinoj mrei i kao takav ne omoguava servise kao
to su DHCP, DNS, NAT, te ostali protokoli.
Slika 58. Prikaz beinog rutera Cisco UC320W
Raunarske mree 57
2.2.8 Firewall
Firewall je ureaj koji omoguava kontrolu ulaznog i izlaznog saobraaja u raunarskoj
mrei. Firewall-om se vri kontrolu saobraaja izmeu LAN mree i Interneta. Pravilnom
konfiguracijom firewall-a, poveavamo sigurnost raunarske mree, Ii smanjujemo rizik od
hakerskih napada.
U veini beinih rutera koje koristimo u kui, integrisan je firewall sa osnovnom

konfiguracijom koja podrazumijeva blokiranje odreenih portova, zabrana pristupa
odreenim web stranicama, zabrana pristupa odreenom sadraju na osnovu rijei.
Slika 59 Firewall
Pored hardware firewall-a, postoje i software firewall. Na tritu su dostupni kao aplikacije
ili kao integrisane komponente operativnog sistema. Npr. Windows operativni sistemi imaju
integrisan Windows Firewall. Pored software firewall, preporuka je implementirai I
hardware firewall ukoliko elimo sigurno produkcijsko okruenje, raunarsku mreu.
58

2.2.9 Modem
Modem je skraenica od MODulate/DEModulate i ona je ime za ureaj koji modulira
analogni nosa signala (kao zvuk), i koji isto tako demodulira - dekodira digitalni signal sa
analognog nosaa. Modem je iz raunara najee spojen na telefonsku liniju, ali mogue je
spojiti modem na bilo koji kabal ili na beini nosa signala.
Uglavnom slui za spajanje na Internet, no njime je mogue slati i primati telefaks (ako je to
fax modem), programirati da radi kao automatska sekretarica. Radi tako da prevodi podatke
koje dobije iz telefonske linije u podatke razumljive raunaru i obrnuto. Najvea brzina
dananjih modema je 56 kbps, to je u veoma mala brzina, i najee nalazi mjesto kod
korisnika koji koriste samo osnovne servise na Internetu kao to su email ili povremeno
provjeravanje novosti.
Slika 60. Cisco modem
Raunarske mree 59
2.2.10 Bridges
Most spaja dvije mree, tako da one djeluju kao da su jedna mrea. Mostovi se koriste za
podjelu velikih mrea u manje zbog poboljanja performansi. Moete zamisliti most kao
jednu vrstu pametnih repeater-a (ponavljaa).
Repeaters ureaji (Ponavljai) sluaju signal koji dolazi kroz mreni kabal, pojaavaju ih, i
alju na drugi kabal. Oni to ine slijepo, ne obraajui panju na sadraj poruke koja se
ponavlja. Nasuprot tome, most je malo pametniji, kada su u pitanju poruke koje dolaze.
Veina mostova ima sposobnost da slua mreu i automatski shvati adresu svakog raunara
s obje strane mosta. Zatim, most moe pregledati svaku poruku koja dolazi s jedne strane
mosta i emitovati je na drugu stranu mosta, ali samo ako je poruka namijenjena raunaru
koji je na drugoj strani.
Slika 61. CISCO bridge
60

2.2.11 Network Attached Storage (NAS)

Djeljenje podataka na mrei moemo realizovati koristei klijentske i serverske maine, ali i
ureaje namjenjene za djeljenje podataka na mrei.
to mrea raste za podrku veem broju korisnika, korisnici zahtijevaju vie prostora na
disku, pa mreni administratori stalno pronalaze naine da bi dodali jo prostora za
skladitenje na svojim mreama. Jedan od naina da se to uradi je dodavanjem server
datoteka. Meutim, jednostavniji i jeftiniji nain je upotreba mree za pohranu (NAS).
NAS ureaji se lako postavljaju i konfiguriu, jednostavni su za odravanje, i jeftiniji od

tradicionalnih file servera.
Slika 62. Toshiba Canvio 2 TB NAS ureaj
Raunarske mree 61
2.3 Mreni tampai

Iako moete dijeliti tampa na mrei prikljuivanjem tampaa na server raunar, mnogi
tampai imaju ugraen mreni interfejs. To nam omoguava da spojite tampa direktno na
mreu. Zatim, korisnici mree se mogu povezati na tampa i koristiti ga bez povezivanja na
server.
ak i ako spojite tampa direktno na mreu, preporuuje se koritenje tampaa putem

server raunara koji pokree mreni operativni sistem (NOS) kao naprimjer, Windows Server
2016. Na taj nain server moe spremati poslove tampe koji su poslani na tampa od
strane vie korisnika, te tampati dokumente po redu kojim si stizali.
Slika 63. HP Colour LaserJet Pro MFP M477fdn
62

3. Protokoli i komunikacija u raunarskoj mrei

Mreni protokoli i standardi zajedno ine mree omoguavaju komunikaciju mrenih ureaja
razumljivim jezikom i olakavaju njihov meusobni rad.
3.1 Mreni protokoli

Protokol je skup pravila koja omoguavaju efikasnu komunikaciju. injenica je da se ljudi
svakodnevno susreu sa protokolima, a da nisu ni svjesni toga. Tako, naprimjer, kupovina i
plaanje kreditnom karticom ili telefonski poziv predstavlja protokol. Jednostavan telefonski
poziv, koliko god zvuilo nevjerovatno, i nije tako jednostavan ukoliko se razmisli o njemu na
sljedei nain:
Kada korisnik koji eli uputiti poziv i podigne telefonsku slualicu, prvo e provjeriti,
odnosno posluati, da li ima specifinog tona koji oznaava da je linija slobodna.
Naravno, ovo nije sluaj sa mobilnim telefonom. Ukoliko nema tona, korisnik e
znati da ili je linija zauzeta ili je telefon u kvaru.
Nakon to korisnik uje slobodan ton za biranje, pristupiti e biranju telefonskog
broja kojeg eli pozvati. Ukoliko je osoba koja se eli pozvati u istom podruju (grad
ili kanton), korisnik e kucati 6 cifara na tastaturi telefona. Ukoliko je ipak rije o
drugom kantonu ili dravi, bit e potrebno dodati pozivne kodove.
Nakon ukucanih cifara, telefon na drugoj strani e poeti zvoniti, a korisnik koji
poziva e u slualici uti niz tonova (zvono), ekajui podizanje slualice/javljanje sa
druge strane.
Ukoliko nema odgovora, korisnik e uti automatsku poruku da pozvana osoba
trenutno nije tu, te da pozivatelj ostavi poruku.
Ukoliko prilikom poziva, pozivatelj uje brze zvukove, znat e da je druga strana
zauzeta, vjerovatno ve razgovara na telefon, tako da e korisnik koji poziva
prekinuti vezu.
Ukoliko se prilikom pozivanja javi centrala, rei e da je pozvani broj nevaei, to e
pozivaocu rei da je pogrijeio prilikom ukucavanja cifara.
Gore navedeni primjer je primjer koritenja protokola. Ideja je jasna, tako da se i prilikom
koritenja raunarskih mrea mora striktno voditi rauna o protokolima. Postoji vie
razliitih tipova protokola. Na najniem nivou, protokoli tano definiu koja vrsta elektrinog
signala predstavlja logiki 1, a koja vrsta signala predstavlja logiku 0. Na najviem nivou
protokoli dozvoljavaju korisniku iz, naprimjer, Malezije da poalje e-mail korisniku u Bosni
i Hercegovini, te se izmeu nalaze mnogi drugi nivoi protokola. Vie detalja o ovim nivoima
protokola (esto nazivani slojevi, Layer) e biti objanjeno uskoro.
Raunarske mree 63
Komunikacija izmeu raunara je identina komunikaciju izmeu ljudi. Potrebno je imati

poruku koji elimo proslijediti, osoba A prosljeuje poruku putem glasa, poruku zaprima
osoba B, razumije je, te na kraju poruka je na eljenoj destinaciji kao funkcionalna.
Zahvaljujui istom jeziku koji koriste obe osobe, razmjena informacija izmeu njih je
jednostavna. Kako bi osobe razmjenile informacije ukoliko ne poznaju
isti jezik? Na identian nain funckionie i komunikacija u raunarskim mreama. Bez

adekvatnog seta protokola, komunikacija izmeu mrenih ureaja nije mogua.
Slika 64. Princip komunikacije izmeu osoba
64

3.1.1 Uspostavljanje pravila

Prije komunikacije osoba, a i raunara, potrebno je uspostaviti pravilla kako bi osobe
ispravno vodile razgovor. Zamislimo raunarsku mreu bez protokola i proslijedimo
odreenu poruku. U text box-u 1 je poruka bez protokola, sa sadrajem jedva razumljivim,
ako primjenimo set pravila na osnovu kojih osobe i raunari komuniciraju, dobiti emo
poruku sa razumljivim sadrajem, kao to je prikazano unutar text box 2.
Text box 1. Poruka bez protokola
jasma jasmin I mi zajdno uimo racarske mree. Raunarske

mree omoguavaju kortnje infraneta. Za nekoliko sedmica
imati cemo ispit I sv CEMO dobiti 100 bodova.onaj ko ne polzi
imadruga sans
Text box 3. Poruka sa protokolima
Ja sam Jasmin i mi zajedno uimo raunarske mree.

Raunarske mree omoguavaju koritenje Interneta. Za
nekoliko sedmica imati emo ispit i svi emo poloiti sa
prosjekom iznad 70%. Onaj ko ne poloi, imati e drugu ansu.
Raunarske mree 65
Da bi ljudi vodili komunikaciju potrebno je da protokol ispunjava sljedee uslove:
Poiljaoc i primaoc
Zajedniki jezik komunikacije
Brzina i vrijeme isporuke poruke
Potvrda o prisjpeu poruke na destinaciju
Identino je i sa komunikacijom raunara na mrei, pored uslova koje protokol definie,

raunari i mreni ureaji na mrei dijele informacije o poruci, koje ukljuuju:
ifrovanje poruke
Format poruke i enkapsulacija
Veliina poruke
Vrijeme isporuke
Opcije o isporuci poruke
Slika 65. Kakve informacije djele mreni ureaji meusobno
66

Message encoding
Jedan od prvih koraka slanja informacija od poiljaoca do primaoca je u konvertovanju

informacija u format razumljiv primaocu. Taj proces se naziv encoding. Primaoc na drugog
stranic vri tkz. decoding poruke, to podrazumijeva deifrovanje poruke kako bi je primaoc
razumio.
Slika 66. Konvertovanje poruke
Raunarske mree 67
Formatiranje poruke i enkapsulacija
Kada se poruka poalje od izvorita do destinacije, mora biti specifinog formata. Vrsta
formata zavisi od vrste poruke i kanala koji se koristi za prosljeivanje poruke. Jedan od
primjera koji moemo prikazi ujedno kao i primjer slanja poruke na mrei, je slanje pisma od
osobe A do osobe B. Enkapsulacija je proces smjetanje jednog formata poruke i drugi
format poruke, u ovom sluaju to je smjetanje papira poruke u konvertu koja je adresirana
na poiljaoca. Svaka poruka na raunaru je enkapsulirana u specifian format, tako se alje
do destinacije.
Slika 67. Formatiranje i enkapsulacija poruke
68

Message size veliina poruke
Kada ljudi komuniciraju jedni sa drugima, poruke koje alju su podjeljene u manje dijelove ili
reenice. Osoba A moe u odreenom vremenu da kae reenice odreen veliine, a isto
tako i osoba B moe da zaprimi reenice odreene veliine u odreenom trenutku. Ukoliko
nema problema tokom transfera podataka, osoba B e zaprimiti identinu poruku koju joj je
poslala osoba B.
Slika 68. Veliina poruke
Vrijeme isporuke poruke
Jedan od kljunih faktora prenosa poruka od osobe A do osobe B, ili od raunara A do

raunara B je vrijeme i okolnosti u kojima aljemo poruku. Ti faktori nas uslovljavaju kada
trebamo priati, koliko sporo ili brzo trebamo priati, te koliko dugo trebamo ekati na
isporuku na destinaciju. Sastoji se tri faktora:
Access metod definie metodu kada je neko omoguen da dobije odreenu poruku.
U odreenom trenutku moe priati samo jedna osoba.
Flow control predstavlja kontrolu protoka informacije, gdje osoba A uslovljava
osobu B da uspori ili ubrza komunikaciju.
Response Timeout je period u kojem korisnik ne reaguje na poruku koju je
zaprimio od osobe B, period ekanja povratne informacije naziva se response
timeout.
Raunarske mree 69
Message delivery options predstavlja nain isporuke podataka od osobe A do osobe B, BCD,
A-Z. Identino je i sa komunikacijom raunara i mrene opreme. Stoga imamo tri vrste
saobraaja:
Unicast sobraaj usmjeren od raunara A do raunara B, to znai da niko drugi ne

moe da dobije poruku usmjerenu od poiljaoca do primaoca
Slika 69. Unicast saobraaj
Multicast predstavlja proslijeen saobraaj od jednog raunara do grupe drugih

raunara. Multicast saobraaj moe proi kroz razliite subnete. IGMP (Internet Group
Multicast Protocol) je protokol zaduen za slanje multicast saobraaja.
Slika 70. Multicast
70

Broadcast saobraaj proslijeen od strane jednog raunara ka svim raunarima na

istoj mrei. To ne znai, da paket ide svim raunarima na Internetu, nego ide samo
raunarima koji se nalaze unutar jednog subneta, iste LAN mree. Subnet je je grupa
raunara odvojena od drugih raunara na mrei. Primjer je DHCP.
Slika 71. Broadcast
Primjer koritenja seta protokola se moe prikazati na komunikaciji izmeu web klijenta i
web servera. Tokom komunikacije izmeu njih, koriste se razni protokoli, kao npr:
Application protocol aplikacijski protokol, HTTP

Transport protocol protocol za transport podataka, TCP
Internet protocol IP
Network Access Protocols omoguava komunikaciju preko data linka, te prenos
podataka preko dizikog layera
Raunarske mree 71
72. Komunikacija web klijent web server
Razliiti setovi protokola dolaze od razliitih proizvoaa i tehnologija na kojima rade.

TCP/IP set protokola je dostupan javno za sve kompanije i ureaje. Sa druge strane,
postoje i protokoli razvijeni od strane kompanija, kao to su AppleTalk i Novell Netware.
73. Razliite verzije protokola
72

3.2 Network models (Mreni modeli)

Postoje dva tipa mrenih modela:
Protocol model predstavlja set protokola potrebnih za interakciju korisnika a sa

mreom. TCP/IP je protokol model, jer opisuje funkcije protokola na odreenim
nivoima.
Reference model aktivan na svim nivoima, govori ta treba da se desi na pojednim
nivoima, a ne govori kako e se to desiti. Primarna namjena referentnog modela je
razumijevanje funkcionalnosti i procesa koji su pokrenuti. OSI model je poznat kao
referenti model. Koristi se za dizajn mree, operatibilnih funkcionalnosti i rjeavanja
problema.
OSI i TCP/IP modeli su primarni modeli koji se koristi kada priamo o funkcionalnosti mrene
infrastrukture.
3.2.1 TCP/IP model

TCP/IP referentni model, kreiran je za potrebe Amerikog ministarstva odbrane (DoD). Cilj je
bio dizajnirati mreu koja bi mogla funkcionisati u svim uslovima, ukljuujui i nuklearni rat.
Ministarstvo odbrane je htjelo pouzdanu transmisiju paketa svaki put i pod bilo kakvim
uslovima. Ovaj teak zahtjev rezultirao je nastankom TCP/IP modela. Ovaj model rezultirao
je najveom popularnou TCP/IP protokola i upravo zahvaljujui tome mogua je
komunikacija izmeu svih platformi (Linux/Unix, Windows, MacOS).
TCP/IP model ima 4 sloja prikaza na slici 74.
Aplikacijski sloj
Transportni sloj
Internet
Mreni sloj
74. TCP/IP model
Raunarske mree 73
Aplikacijski sloj se brine za reprezentaciju, ifriranje i kontrolu dijaloga izmjenu

aplikacija. Ovo je u realnosti zaista implementirano u aplikacijama. Naprimjer, kada
u web-preglednik unesete web-adresu neke stranice, web-preglednik (aplikacija)
inicira pokretanje sesije, brine se za prezentaciju podataka i na kraju za prikaz
krajnjeg rezultata na displayu korisnikog monitora. Dakle, aplikacije zaista
obuhvataju funkcionalnosti ova tri sloja (aplikacijski, prezentacijski i sesijski). Zbog
toga su ovi slojevi integrisani u jedan sloj TCP/IP modela. Transportni sloj je zaduen
za pouzdan prenos podataka. On obezbjeuje pouzdanost, kontrolu protoka i
korekciju greaka izmeu krajnjih vorova. Jedan od protokola, Transmission Control
Protocol (TCP), osigurava pouzdan i bez greaka prijenos podataka izmeu krajnjih
vorova. TCP je konekcijski orijentisan protokol. Ovaj protokol prihvata podatke od
aplikacijskog sloja, dijeli tu komunikaciju na manje dijelove (segmente) i dodaje
kontrolne informacije. Svrha dodavanja kontrolnih informacija je da se osigura
pouzdan prenos, do destinacije i mogunost da se ta poruka ponovo pretvori u
formu u kojoj je krenula od izvorine aplikacije. Na razliitim slojevima rade i razliiti
protokoli, prikazani na slici 75.
75. Protokoli TCP/IP modela
Aplikacijski sloj:
DNS (Domain Name System) protokol za konvertovanje IP adresa u imena
74

BOOTP (The Bootstrap Protocol) - protokol za automatsko dodjeljivanje IP adresa u

raunarskoj mrei
DHCP (Dynamic Host Configuration Protocol) protokol za automatsko
dodjeljivanje IP adresa u raunarskoj mrei
SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) protokol za slanje elektronske pote
POP (Post Office Protocol) protokol za primanje elektronske pote
IMAP (Internet Control Message Protocol) protokol za kontrolu greke
FTP (File Transfer Protocol) protokol za transfer podataka
TFTP (Trivial File Transfer Protocol) protokol za transfer manjih podataka
HTTP (Hypertext Transfer Protocol) protokol za transfer saobraaja preko WWW
Transportni sloj:
TCP (Transmission Control Protocol) - TCP omoguava ureajima pouzdano slanje

paketa na drugi ureaj, na istoj ili razliitoj mrei. TCP osigurava da je svaki paket
isporuen, ako je ikako mogue, uspostavljajui vezu s prijemnim ureajem i
slanjem paketa. Ako paket ne stigne, TCP ga ponovno alje. Veza je zatvorena tek
nakon to je paket uspjeno isporuen ili je dolo do nepopravljive greke.
Naprimjer, kada korisnik putem web-preglednika trai neku web-stranicu, web-
preglednik koristi HTTP (HyperText Transfer Protocol) za slanje zahtjeva preko TCP
na web-server. Kada web-server primi zahtjev, koristi HTPP da bi poslao traenu
web-stranicu. Povratak na web-preglednik opet se vri preko TCP.
Slika 76. Nain rada TCP protokola
UDP (User Datagram Protocol) - UDP omoguava slanje kratkih poruka (datagram)
izmeu aplikacija na umreenim raunarima. UDP ne prua povratne informacije da
Raunarske mree 75
li je paket stigao na odredite ili ne. Zbog toga se koristi kada je bitnija brzina i
efikasnost od pouzdanosti, npr. za prijenos govora u realnom vremenu, a takoer i
kada je potrebno slanje iste poruke na vie odredita (multicast).
Slika 77. Nain rada UDP protokola
Internet sloj:
IP (Internet Protocol) - je mreni protokol odgovoran za isporuku paketa na

mrenim ureajima.
ICMP (Internet Control Message Protocol) protokol za kontrolu greke i testiranje
konekcija
NAT (Network Address Translation) protokol za prebacivanje privatnih u javne IP
adrese
OSPF (Open Shortest Path First) protokol za rutiranje (CISCO)
EIGRP (Enhanced Interior Gateway Routing Protocol) protokol za rutiranje
(CISCO)
Mreni sloj:
ARP (Address Resolution Protocol) - protokol definie metode nalaenja fizike

adrese, MAC adrese, korisnika na osnovu poznate mrene adrese, IP adrese. Da bi se
razumeo ARP protokol neophodno je poznavanje odnosa izmeu MAC i IP adresa.
PPP (Point-to-Point Protocol) uspostavljanje konekcije izmeu dva vora
Ethernet protokol koji podrava velike prenose podataka na mrei
3.2.2 OSI (Open Systems Interconnection)

OSI model je nastao kao potreba definisanja standarda u polju raunarskih mrea. Prije
standardizacije u polju raunarskih mrea je postojala velika raznolikost razliitih rjeenja
76

koja meusobno nisu bila u stanju da ostvare kompatibilnost. OSI model je omoguio
proizvoaima sa setom standarda koji osiguravaju veu kompatibilnost i interoperabilnost
izmeu razliitih mrenih tehnologija kreiranih od kompanija diljem svijeta.
Prednosti koje donosi OSI model su:
Reducira kompleksnost
Standardizira interfejse
Dolazi do pojave modularnog ininjeringa
Osigurava interoperabilne tehnologije
Ubrzava evoluciju
Pojednostavljuje uenje i shvatanje komunikacije u mreama
OSI model se sastoji od 7 slojeva, gdje svaki adresira odreeni segment komunikacije.
7. Aplikacijski sloj
8. Prezentacijski sloj
5. Sesijski sloj
4. Transportni sloj
3. Mreni sloj
2. Data Link sloj
1. Fiziki sloj
78. Slojevi OSI modela
Fiziki sloj (Physical layer): je prvi i najnii od sedam slojeva OSI modela raunarske mree.
Ovaj sloj se za razliku od slojeva viih nivoa u potpunosti odnosi na hardver (mrena kartica,
kablovi, hub).Fiziki sloj definie voltane nivoe, tajming vremenske intervale u mreama,
Raunarske mree 77
fiziku propusnost, maksimalnu udaljenost na koju moemo prenijeti signal, izgled i

strukturu konektora, te njihov nain spajanja. Prikaz informacija o mrenom adapteru
instaliranom na Windows operativnom sistemu mogue je vidjeti u dijalokom okviru
Properties koji se nalazi u Control Panel\Network and Internet\Network Connections
79. Mrena kartica i pratei protokoli
Mrena kartica ima svoju fiziku adresu, koja se naziva MAC (Media Access Control). To je
48-bitna adresa koju proizvoa hardvera konfigurie pri proizvodnji mrenog adaptera a na
osnovu dodjeljenog adresnog opsega tom proizvoau. Pored fizike adrese, mrenoj kartici
se dodjeluje i IP adresu. No, da ponovimo: Dvije vrste adrese se dodjeljuje hostovima na
mrei, a to su IP i MAC adrese. IP i MAC adresa rade zajedno kako bi identificirali ureaj na
mrei. IP i MAC adresu moemo uporediti sa ovjekom. MAC adresa predstavlja njegovo ime
koje se ne mijenja, dok je IP adresa njegova adresa stanovanja koja se esto mijenja.
MAC adrese su zapisane u heksadecimalnom obliku. Heksadeicimalne vrijednosti koriste

brojeve od 0 do 9, i slova A do F.
78

IP i MAC adresu moemo provjeriti na vie naina, a jedan od njih je koristei komandu
ipconfig /all.
MAC adresa: 2C-41-38-97-34-D8
IP adresa: 192.168.1.126
Slika 80. Prikaz MAC adrese i IP adrese
Ethernet protokol je protokol koji radi na fizikom sloju i Data Link sloju. Ethernet dijeli
Data Link sloj u dva odvojena sloja: LLC sloj i MAC sloj.
Prva LAN mrea bila je i prva Ethernet mrea. Kompanija Xerox je razvila Ethernet standard
1980. godine. Ovaj standard je objavljen kao open standard, to znai da je dostupan svima
za koritenje, to je na kraju i dovelo do stepena razvoja koji postoji danas.
Prvi ureaji koji su razvijeni za ovaj standard pojavili su se 1980. godine. Ethernet je radio
brzinom od 10 Mbps, koristei debeli koaksijalni kabal na udaljenost od oko 2 km. 1985.
godine, IEEE komitet standarda za LAN i WAN mree je objavio je specifikaciju standarda za
LAN mree. Ovi standardi su poinjali sa brojem 802.3. IEEE je htio da osigura da su njihovi
standardi kompatibilni sa OSI modelom. Da bi ovo postigli, IEEE 802.3 standardi su u
potpunosti pokrili sve aspekte prvog, kao i dio drugog sloja OSI modela. Kao rezultat, male
modifikacije u originalnom Ethernet standardu su napravljene i objavljene pod 802.3
standardom.
Postoji vie verzija Ethernet standarda:
Raunarske mree 79
Standard Ethernet - Standard Ethernet je originalni Ethernet. Radi na 10 Mbps.

Smatran je brzim sedamdesetih godina prolog vijeka. Meutim, prilino je spor za
dananje standarde. Iako je standardni Ethernet i dalje u upotrebi, smatra se
zastarjelim i treba ga zamijeniti Gigabit Ethernetom to je prije mogue. Postoje
etiri verzije Standard Etherneta, podjeljene u zavisnosti od vrste kabla koji se
koristi:
10Base5 koaksijalni kablovi
10Base2 koaksijalni kablovi
10BaseT UTP kablovi
10BaseFL Optiki kablovi
Fast Ethernet - Fast Ethernet odnosi se na Ethernet koji radi na 100 Mbps, to je 10
puta vea brzina od Standard Ethernet-a. Postoje tri verzije Fast Etherneta:
100BaseT4 - UTP kablovi
100BaseTX - UTP kablovi
100BaseFX Optiki kablovi
Gigabit Ethernet - radi na nevjerovatnih 1000Mbps, to je 100 puta bre od

Standard Etherneta. Gigabit Ethernet je nekada bio znatno skuplji od Fast Etherneta,
pa se koristio samo kada bi poboljane performanse opravdale dodatne trokove.
Meutim, danas gigabit Ethernet je standard za gotovo sve desktop i laptop
raunare. Gigabit Ethernet dolazi u dvije verzije:
1000BaseT UTP kablovi
1000BaseLX Optiki kablovi

Data Link sloj (Data Link) - osigurava pouzdani prenos podataka preko kablova. Razliiti
protokoli na Data link sloju (ethernet, token ring i sl.) definiu razliita pravila za fiziko
adresiranje, mrenu topologiju, provjeru greke i sl. Fiziko adresiranje definiu kako ureaji
mogu biti adresirani u lokalnom segmentu (next hop adresiranje). Pored fizikog sloja,
Ethernet protokol radi i na Data Link sloju. Ethernet dijeli Data Link sloj u dva odvojena sloja:
LLC (Logical Link Control) podsloj se brine za prihvatanje podataka sa visoijih

slojeva, njihovu enkapsulaciju u frejm i identifikaciju protokola koji e biti
enkapsuliran.
MAC (Medium Access Control) podsloj brine za fiziko adresiranje, provjeru greaka
pri transportu podataka i slanje tog frejma prema mediju
LLC pod sloj
Data Link sloj
80 MAC pod sloj

Slika 81. LLC i MMC podsloj
Network mreni sloj, na kojem se vri logiko adresiranje. Logiko iz razloga to

administrator zadaje adresnu emu. Primjer logikog adresiranja je IP adresiranje. Na
osnovu IP adresa mogua je selekcija najbolje putanje do destinacijske mree.
Transport transportni sloj, omoguava ostvarivanje krajnjih konekcija, brine se o

transportu podataka izmeu hostova, pouzdan transport podataka, uspostavljanje,
odravanje i prekidanje virtualnih krugova, detekcija greaka i sl.
Session sesijski sloj, uspostavlja, odrava i prekida sesije izmeu aplikacija. Komunikacijska
sesija se sastoji od slanja zahtijeva za odreenim servisima izmeu aplikacija koje se nalaze
na razliitim hostovima.
Presentation prezentacijski sloj, osigurava da podaci budu itljivi sistemu kojem su oni
namijenjeni, formatiranje podataka, strukturu podataka, dogovor sa drugom mainom oko
sintakse transfera podataka za aplikacijski sloj.
Primjeri estih naina prezentacije podataka su ASCII i EBCDIC ili, kada su u pitanju grafiki
formati, onda GIF, JPEG, PNG i sl.
Application aplikacijski sloj, osigurava mrene servise aplikacijskim procesima, kao to je

e- mail, fajl transfer i emulacija terminala.
Protokoli koji se koristi kroz TCP/IP model, koriste se i u OSI modelu, ali kroz razliite
slojeve.
Raunarske mree 81
Slika 82. Protokoli u TCP/IP i OSI modelu
Zamislimo scenario u kojem korisnik A eli proslijediti elektronsku potu korisniku B.

Procedura slanja elektronske pote prikazana je kroz OSI model.
Slika 83. Prikaz komunikacije izmreu raunara kroz OSI model
82

3.3 Portovi
Kod raunarskih mrea pojam porta se javlja u dva razliita konteksta. Prvi predstavlja fiziki
(hardverski) konektor koji postoji na mrenom ureaju ili raunaru u koji ukljuimo kabal,
dok je drugi logiki i malo kompleksniji. Portovi su identifikovani brojevima, i oznaavaju se
brojevima od 0 do 65535.
Zamislimo da od mjesta A do mjesta B imamo telefonski kabal kojim se povezuju centrale u

gradovima. Vrlo je vjerovatno da e unutar tih kablova biti veliki broj manjih kablova, tzv.
parica . Kada bi smo koristili cijeli kabl za telefoniranje graani bi morali da ekaju da njihov
prethodnik obavi razgovor, kako bi dobili vezu. Ovako, ukoliko parice obiljeimo brojevima
od 0 do 65534, imati emo 65535 graana koji e istovremeno komunicirati. Na isti nain
svaka internet aplikacija ima port na kome funkcionie. Web stranice koriste HTTP protokol
koji radi na portu 80. Kada pristupimo, recimo www.microsoft.com, Microsoftov server
omoguiti pristup web stranici prkeo porta 80, dok ostali Microsoft servisi, neometano e
obavljati svoje funkcije. Tako imamo vie istovremenih komunikacija kroz istu liniju.
Neke osnovne i uobiajene usluge na Internetu imaju brojeve do 1000, dok se druge koriste
na pojedinim operativnim sistemima ili za neke ne toliko standardne usluge.
Evo i kako stvar radi: kada se pokrene serverski program za neku uslugu, on za sebe
rezervie neki broj porta i eka da u pristignu zahtjevi upravo na taj port. Kada tome serveru
pristignu neki paketi s podacima od nekog klijenta, a zatim protokol za komunikaciju
TCP/IP prvo pogleda koji je broj porta u tim paketima, a zatim proslijedi zahtjev
odgovarajuem serveru, pod uvjetom da svi oni rade na razliitim portovima. Klijentski
programi znaju na kojem se od portova izvrava serverski program i tako mu znaju pristupiti.
Stvar je rijeena, lako i jednostavno.
PROTOKOL BROJA PORTA TCP/IP
FTP 21 TCP
SMTP 25 TCP
DNS 53 TCP/UDP
HTTP 80 TCP
HTTPS 443 TCP
POP3 110 TCP
Tabela 2. Mreni protokoli i defaultni portovi
Raunarske mree 83
3.4 Half-duplex I Full-duplex komunikacija

Half-Duplex podrazumijeva da transfer podataka izmeu dva ureaja u jednom trenutku
moe ii samo u jednom smjeru, to znai da dva ureaja mogu komunicirati zajedno, ali
samo jedan ureaj u jednom trenutku moe da alje podatke. Npr. Raunarska mrea sa
HUB.
Slika 83. Half-Duplex komunikacija
Full-duplex omoguava paralelnu komunikaciju izmeu ureaja. U jednom trenutku oba

ureaja mogu slati i primati podatke. Npr. Raunarska mrea sa SWITCH.
Slika 84. Full-Duplex komunikacija
84

4. Klijentski i serverski operativni sistemi

Jedan od osnovnih izbora je mreni operativni sistem (NOS) koji se koristi kao temelj za
mreu. Ovo poglavlje poinje s opisom nekoliko vanih funkcija u svim mrenim operativnim
sistemima (NOS). Zatim slijedi pregled prednosti i nedostataka odreenih mrenih
operativnih sistema.
Svi mreni operativni sistemi, od najjednostavnijih do najsloenijih, moraju pruiti odreene

osnovne funkcije:
povezivanje sa drugim raunarom na mrei,

podijeliti datoteke i druge resurse,
osigurati sigurnost, itd.
U sljedeim dijelovima su opisane neke od karakteristika mrenih operativnih sistema.
4.1 Koji operativni sistemi podravaju rad u mrenom okruenju?

Mreni operativni sistem mora podravati irok spektar mrenih protokola kako bi se
zadovoljile potrebe svih korisnika, jer velika mrea obino se sastoji od mjeavine razliitih
verzija operativnih sistema Windows, Macintosh i Linux raunara. Raunari esto imaju
razliite protokole.
Mnogi serveri imaju instalirano vie od jedne mrene kartice (NIC). U tom sluaju, mreni
operativni sistem mora biti u stanju da podrava viestruke mrene veze. U idealnom
sluaju, mreni operativni sistem treba da ima sposobnost da balansira mrena optereenja
meu mrenim ureajima. Osim toga, u sluaju da jedna od veza ne uspije, mreni
operativni sistem bi trebao biti u mogunosti da se bez problema prebaci na drugu vezu.
Veina mrenih operativnih sistema imaju ugraenu sposobnost da funkcioniu kao ruter
koji povezuje dvije mree. Ruter mrenih operativnih sistema trebao bi ukljuiti firewall kako
bi zadrao neovlatene pakete od ulaska u lokalnu mreu.
4.2 Multitasking
Samo jedan korisnik u jednom trenutku koristi desktop raunar, meutim, vie korisnika
istovremeno koristi server raunar. Kao rezultat toga, mreni operativni sistem mora
osigurati podrku za vie korisnika koji pristupaju serveru na daljinu putem mree. U srcu
viekorisnike podrke je multitasking, to je sposobnost operativnog sistema da izvri vie
od jednog programa (zadatak ili proces) u jednom trenutku.
Iako multitasking stvara dojam da se dva ili vie programa izvode na raunaru u jednom
trenutku, u stvarnosti, raunar s jednim procesorom moe izvriti samo jedan program u
odreenom trenutku.
Operativni sistem prebacuje CPU iz jednog programa u drugi, te na taj nain stvara dojam da
se nekoliko programa izvrava istovremeno, meutim, samo se jedan od programa zapravo
izvrava. Ostali strpljivo ekaju svoje izvrenje. Ako raunar ima vie od jednog procesora,
CPU moe izvriti vie programa istovremeno.
Raunarske mree 85
Ukoliko elite vidjeti rad multitaskinga na raunaru koji koristi Windows operativni sistem,
potrebno je otvoriti Task Manager i pristupiti kartici Processes. S, druge strane moemo
vidjeti trenutne performanse serverskih I klijentskih maina, tako to emo otvoriti akrticu
Performance.
Slika 85. Task Manager (prikaz performansi)
4.3 Workgroup vs Domain

U raunarskim mreama, administraciju klijentskih maina moemo raditi na dva naina,
kroz Workgroup ili Domain. Ukoliko je mrea unutar kompanije mala, i broji od dva do
desetak zaposlenika, najjednostavnija i najisplativija metoda administracije klijenata je kroz
Workgroup. Wokrgroup je defaultni naziv za raunarsku mreu, baziranu na Microsoft
86

operativnim sistemima. Svaki raunar radi zasebno, i neovisan je jedan od drugog, te svaki
ima svoj korisniki raun, koji je aktivan samo na tom raunaru. Da bi korisnik koristio svoj
korisniki raun na drugom raunaru, potrebno je kreirati korisniki raun na tom raunaru,
to je ujedno i nedostatak Workgroup-e. Pored navedenog nedostatka, postoje idrugi
nedostaci kao to su decentralizovano okruenje, max 20 konkurentnih konekcije na djeljenji
ureaj ili podatke.
Slika 86. Workgroup
Domain mrena infrastruktura omoguava centralizovano upravljanje raunarima i

korisnikim raunima. To znai, ukoliko IT Administrator treba da promjeni odreene opcije
na raunarima, to e uraditi sa jedne lokacije, i nee morati fiziki pristupiti svakom
raunaru. Da bi kreirali domensku infrastrukturu, potrebno je imati fiziki server sa
instaliranim Windows Server operativnim sistemom, i klijentske maine sa edicijom
operativnog sistema Professional, Enterprise, Education ukoliko se radi o Windows 10.
Ukoliko se radi o Windows 7 operativnom sistemu, za domenu podrane su sve edicije osim
Home edicija. Fiziki server na koji instaliramo domenu, tj. rolnu Active Directory and
Domain Services (ADDS) naziva se domain kontroler.
Raunarske mree 87
Slika 87. Domain
4.3.1 Kada prei sa Workgroup na Domain infrastrukturu

Ne postoji specifian broj klijentskih maina kada mrea treba prei sa Workgroup na
Domain. No, veina kompanija prelazi sa Workgroup na Domain, ukoliko imaju izmeu 10 i
20 zaposlenika. Vie razloga utie na prelazak sa sa jedne na drugu mrenu infrastrukturu.
Primarni razlog prelaska je kada korisnici moraju zapamtiti vie korisnikih rauna kako bi
izvravali odreene poslove. Domenska infrastruktura omoguava prijavljivanje sa jednim
korisnikim raunom na bilo koji raunar, koji je dio domene. U pojedinim firmama,
zaposlenici nisu striktno vezani za jedan raunar, te su primorani da koriste kako desktop
tako i mobilne ureaje (laptop, tablet, smartphone).
Drugi razlog prelaska je administracija klijentskih maina. Ukoliko je unutar firme

zastupljeno manje od 10 raunara, administracija i nije neki problem. No, zamislimo da
moramo instalirati aplikaciju na 50 raunara. Bez domenske infrastrukture, instalacija
aplikacije bi potrajala nekoliko dana. Ukoliko imamo domenski server, instalacija aplikacije
e potrajati nekoliko minuta na svim raunarima.
Trei razlog su konkurentne konekcije na druge ureaje unutar raunarske mree. Windows
operativni sistemi su limitirano od 5 -20 konkurentih konekcija, to znai da u odrerenom
trenutku pristup odreenim resursima moe imati od 5 20 raunara. Svaki naredni raunar
nee moi pristupiti resursima na mrei.
88

4.3.2 Prednosti koritenja Domene

Instalacija domenskog kontrolera unutar LAN mree, donosi razne prednosti, veinu njih
smo spomenuli u prethodnim podpoglavljima, no da sumiramo:
Jednostavno upravljanje upravljanje korisnikim raunima je olakano zbog

centralizovane baze unutar koje se nalaze svi korisniki rauni.
Group Policy grupne polise se koriste u domeni kako bi konfigurisali, kontrolisali i

upravljanje korisnikim raunima i raunarima. Jednim klikom moemo promjeniti
pozadinu Desktopa, bez obzira da li se radilo o 20 ili 20,000 raunara
Redundancija i tolerancija greke preporueno je unutar mrene infrastrukture

imati najmanje dva domen kontrolera. Ukoliko se desi da primarni domen kontroler
prestane raditi usljed hardware ili software problema, sekundarni domen kontroler
e preuzeti funkciju primarnog domen kontrolera, dok ne bude otkloljne kvar.
4.3.3 Zatita podataka

Svi mreni operativni sistemi moraju pruiti neke mjere sigurnosti za zatitu mree od
neovlatenog pristupa. Kod veine raunarskih mrea spojenih na Internet, postoji
mogunost od provale u mreu.
Najosnovnija vrsta osiguranja se obavlja putem korisnikih rauna, koji pruaju

individualnim korisnicima pravo pristupa mrenim resursima i upravljanja resursima.
Korisniki rauni su osigurani iframa, tako da je dobra ifra je temelj svakog sigurnosnog
sistema. Veina mrenih operativnih sistema nametnu zahtjeve ifre, kao to je minimalna
duina i upotreba kombinacije slova i brojeva.
Veina mrenih operativnih sistema prua podrku za enkripciju podataka, ifruje podatke
prije nego budu poslani preko mree ili spremljeni na disk, i podrku za digitalne certifikate,
koji se koriste kako bi se osiguralo da korisnici potvrde datoteke.
4.4 Serverski operativni sistemi (Microsoft)

Operativni sistemi koji se koriste na serverima su specijalno dizajnirani za servere. Prije
kupovine fizikog servera, potrebno je provjeriti da li server podrava instalaciju odreene
verzije Windows Server.
Windows Server OS je kombinacija sistema, programa I alata koji omoguava konfiguracija

produkcijskog okruenja, od domene, kontrole korisnika, kontrol saobraaja, virtualizacije,
rutiranja do kontrole Windows update u raunarskoj mrei.
Za operativne sisteme za servere karakteristino je:
bezbednost i pouzdanost
mogunost rekonfigurisanja softvera i hardvera bez zaustavljanja sistema
(ogranieno)
Raunarske mree 89
fleksibilnost mrenog povezivanja
Postoje razne verzije Windows Server operativnih sistema. Izdvojiti emo neke od njih koje
se i danas koriste:
Windows Server 2003

Windows Server 2008 / 2008 R2
Windows Server 2012 / 2012 R2
Windows Server 2016
4.5 Klijentski operativni sistemi (Microsoft)

Kao to trebamo provjeriti da li server podrava odreenu verziju operativnog sistema, isto
tako trebamo provjeriti da li raunar podravaju instalaciju klijentskog operativnog sistema i
prateih programa. Kroz historiju Microsoft je razvio nekoliko operativnih sistema, neki od
njih su prikazani na slici 88. Preporuka je uradiit nadogradnju operativnog sistema na
Windows 10.
Slika 88. Windows operativni sistemi kroz historiju
4.6 Ostali server operativni sistemi

Pored Microsoft operativnih sistema, tu su i drugi serverski operativni sistemi. Izdvojiti emo
neke od njih.
Linux
Moda najzanimljiviji operativni sistem koji je dostupan danas je Linux, besplatan operativni
sistem koji se temelji na Unix, koji je moan mreni operativni sistem, esto koriten na
velikim mreama. Linux je potpuno funkcionalna verzija Unix a.
Slika 89. Linux
90

Apple Mac OS X Server
Za Macintosh mree, Apple nudi Mac OS X Server, koji ima sve karakteristike kao i server
operativni sistemi: djeljenje datoteka i tampaa, Internet karakteristike, e-mail, itd.
Slika 90. Apple MAC OS X
Novell NetWare
NetWare je nekada bio kralj mrenih operativnih sistema. Danas, NetWare mree se rijetko
koriste. NetWare je uvijek imao odlinu reputaciju za pouzdanost. Novell je izdao prvu
verziju NetWare 1983., dvije godine prije prve verzije Windows a. Tijekom godina,
NetWare je proao mnoge verzije.
Poevi od 2005. godine, NetWare je transformisan u Linux, zasnovan sistem pod nazivom
Open System Enterprise (OES). U OES, jezgra operativnog sistema je Linux, s dodanim
aplikacijama koje rade tradicionalne NetWare usluge kao to su directory servisi.
Slika 91. Novell NetWare
Raunarske mree 91
4.7 Kreiranje Workgroup-e

Ukoliko niste voljni za upotrebu sloenih mrenih operativnih sistema, odluite se za
jednostavno peer to peer umreavanje zasnovano na desktop verziji Windows a.
Kao to smo ve spomenuli, Workgroup je raunarska mrea koja djeli isto Workgroup ime.
Zamislimo scenario u kojem imamo LAN mreu sa deset raunara na mrei, kompanije ne
raspolae finansijskim sredstvima za kupovinu servera i centralizovanu administraciju.
Rjeenje je kreirati Workgroup mreu sa imenom kompanije.
Da bi kreirali Workgroup mreu potrebno je otvoriti System alat u Control Panelu, a zatim
kliknemo na Advanced System Settings, otvorimo karticu Computer name, a zatim kliknemo
na Change.
Computer name: ime raunara

Workgroup: Naziv Workgroup-e, obino je to ime kompanije
Computer name: Jasmin+

Workgroup: KRALJ FAHD
Kada elimo pristupiti raunarima koji se dio iste Workgroup-e potrebno je otvoriti Network
u navigacijskom okviru, a zatim kliknuti na naziv Workgroup-e.
Slika 92. Konfiguracija Workgroup-e
92

4.8 Djeljenje podataka
Jedna od najvanijih funkcija u mrenom operativnom sistemu je njegova sposobnost da

dijeli resurse s drugim korisnicima mree. Najei zajedniki resurs je server file sistem.
Mreni server mora moi podijeliti neki ili sav svoj diskovni prostor s drugim korisnicima,
tako da korisnici mogu tretirati server disk kao produetak vlastitog disk prostora na
raunaru.
Mreni operativni sistem omoguava sistem administratoru da utvrdi koje dijelove server
file sistema e podijeliti. Iako se cijeli hard disk moe dijeliti, to nije uobiajeno. Umjesto
toga, dijele se pojedinane datoteke ili folderi. Administrator moe kontrolisati koji korisnici
mogu pristupiti zajednikom folderu.
Dijeljenje datoteka je razlog zato postoje mnogi mreni serveri. Mreni operativni sistemi
imaju vie sofisticiranih karakteristika za upravljanje diskom, nego operativni sistemi za
desktop raunare. Naprimjer, veina mrenih operativnih sistema moe upravljati sa dva ili
vie hard diskkova kao da su jedan disk. Osim toga, moe stvoriti ogledala, to automatski
odrava sigurnosne kopije diskova na drugom disku.
Scenario: Unutar kompanije nalazi se deset klijentskih maina sa instaliranim Windows 10

operativnim sistemom, jedan raunar je slobodan i plan je kreirati File Server. Svi korisnici
trebaju moi pristupiti folderu u koji mogu kreirati novi sadraj ili pristupiti odreenom
sadraju.
Procedura:
1. Upaliti raunar i prijaviti se sa aktivnim korisnikim raunom. Ukoliko na korisnikim

raunu nema definisana ifra, potrebmno je istu kreirati. Druga opcija koju moemo
uraditi je kreirati novi korisniki raun i definisati novu ifru.
2. Pristupiti particiji i kreirati folder sa imenom Djeljeni podaci
3. Desni klik na kreirani folder i kliknuti Share with i izabrati jednu od ponuenih
opcija. Da li emo kreirati HomeGroup ili podjeliti podatke sa specifinim
korisnicima, zavisi od nas samih.
Raunarske mree 93
Slika 93. Prvi korak djeljenja podataka
4. Ukoliko kliknemo na Specific people, otvoriti e nam se prozor gdje moemo

definisati koji korisnici e imati pristup djeljenom folderu, da li e to biti svi
Everyone, specifian korisnik ili emo kreirati novi korisniki raun. Za svaki
korisniki raun moemo definisati privilegije kao to su samo itanje Read ili
itanje i pisanje - Read/Write.
Slika 94. Drugi korak djeljena podataka
94

Druga metoda djeljenja kreiranog folder na mrei koristei Sharing karticu koja se nalazi u
svojstvima foldera. Potrebno je da kliknemo desnim klikom na folder i izaberemo Properties
Sharing. Dalje kliknemo na Share ako elimo izvriti djeljenje podataka na mrei, ili
Advanced Sharing ukoliko elimo konfigurisati djeljenje podataka sa naprednim opcijama.
Slika 95. Djeljenje podataka (II nain, prvi korak)
Slika 96. Djeljenje podataka (II nain, drugi korak)
Raunarske mree 95
5. Nakon to zavrimo proceduru djeljenja podataka na mrei, potrebno je

konfigurisati ND (Network Discovery) protokol kako bi raunari na mrei bili
vidljivi. To emo uraditi tako to emo pristupiti Network and Sharing Center
unutar Control Panel.
Slika 97. Konfiguracija ND protokola
Kako pristupiti kreiranim folderima na drugim raunarima?
Nakon to smo kreirali folder i podjelili ga na mrei, te omoguili da su djeljeni podaci

vidljivi na mrei, potrebno im je pristupiti sa drugih raunara. Proceduru je potrebno
uraditi na svakom raunaru. Potrebno je otvoriti My Computer (Windows 7 i raniji OS) ili
This PC (Windows 8, 10), te kliknuti na Network unutar navigacijskog okvira. Nakon toga
e nam se prikazati svi ureaji koji su vidljivi na mrei. Da bi pristupili odreenom
raunaru na mrei, tj. djeljenim podacima, potrebno je da kliknemo na naziv raunara,
upiemo username i password i pristupimo podacima.
96

Slika 98. Pristup ureajima na mrei
Dodatno moemo kreirati preicu na Desktop za pristup djeljenom folderu, kako bi

ne svaki put morali pristupati Network i pristupu raunaru. Pored kreiranje preice,
moemo mapirati djeljeni folder, tako to emo pristupiti djeljenom folderu, kliknuti
desnim klikom i izabrati Map network drive, izabrati drive letter i kliknuti Finish.
Slika 99. Dodjeljivanje djeljenom folderu drajva
Raunarske mree 97
4.9 Djeljenje printera na mrei

Zamislimo scenario u kojem manja firma ima etiri zaposlenika i jedan MFP HP printer, zbog
nedostatka finansija, zaposlenici su primorani koristiti jedan printer. Svaki put kada ele
isprintati dokumente, iste prebace na USB flash disk, ukljue na raunar na kojem je
instaliran printer i printaju. Ova problematika se jednostavno moe rjeiti djeljenjem jednog
printera na mrei izmeu svih zaposlenika.
Procedura djeljenja printera na mrei:

1. Potrebno je prikljuiti printer na jedan od raunara
2. Instalirati driver od printera (ukljuiti driver za x64 arhitekturu)
3. Testirati printer da li ispravno rade u lokalnom okruenju
4. Otvoriti Device and Printer alat u Control Panel-u
5. Desni klik na instalirani printer i izabrati Printer properties
Slika 100. Pristup opcijama za djeljenje printera
6. Nakon to kliknemo Printer properties otvoriti e se novi prozor unutar kojeg je

potrebno da otvorimo Sharing karticu, a zatim kliknemo Change Sharing
Options, kako bi nam Windows 10 omoguio djeljenje printera na mrei.
Potrebno je kliknuti na Share this printer a zatim definisati naziv djeljenog

printera, Apply OK.
98

Slika 101. Definisanje imena djeljenog printera
Nakon ove procedure printer je podjeljen na mrei i korisnici ga mogu koristiti.
Raunarske mree 99
Kako instalirati djeljeni printer na drugom raunaru?

Nakon to zavrimo proceduru djeljenja printer na mrei, potrebno ga je instalirati na
ostalim raunarima. Instalaciju djeljenog printer moemo uraditi na dva naina:
Pristupiti raunaru na kojem je lokalno instaliran printer

Otvoriti Network u navigacijskom okvoru, 2x kliknuti na korisnika na kojem
raunaru je lokalno instaliran printer, a i koji je podjeljen na mrei. Nakon to
pristupimo korisniku, potrebno je oznaiti printer i kliknuti desnim klikom mia, a
zatim izabrati opciju Connect.
Slika 102. Konektovanje djeljenog printera (I nain)
Koristei Device and Printers alat

Nakon to otvorimo Device and printers alat, potrebno je kliknuti Add printer,
ukoliko Windows ne detektuje djeljeni printer, potrebno je kliknuti The printer that
I wasnt isn't listed, a zatim pronai djeljeni printer na mrei.
100

Slika 103. Konektovanje djeljenog printera (II nain)
4.10 Udaljeni pristup raunaru unutar lokalne mree

Zamislimo scenario u kojem radimo u kompaniji koja ima 100 zaposlenika, rasporeenih na
5 spratova. Koristimo desktop raunar na 5. spratu i radnu stranicu koja se nalazi na 3.
spratu. esto poslovi koje obavljamo zahtjevaju da budemo u pokretu. Nalazimo se na 5.
spratu i treba da pristupimo aplikaciji koja se nalazi instalirana na radnoj stranici na 3. asu.
Rjeenje je koritenje RDP servisa. RDP (Remote Desktop Protocol) omoguava udaljeni
pristup raunaru. Koritenje RDP protokol mora biti odobreno od stane IT Administrator-a.
Da bi pristupili odreenom raunaru, potrebno je da je na raunaru omoguen udaljeni

pristup. Da bi ukljuili RDP potrebno je da otvorimo System alat u Control Panel, a zatim
kliknemo Remote Settings, te ukljuimo RDP.
Raunarske mree 101

Slika 104. Ukljuenje RDP protokola
Nakon to ukljuimo RDP potrebno je pokrenuti RDP program za konektovanje na

udaljeni raunar. Ako se nalazimo na raunaru A i elimo pristupiti raunaru B,
potrebno je znati IP adresu ili ime raunara B, upisati je u RDP program i kliknuti
Connect, nakon to se konektujemo na eljeni raunar, potrebno je upisati
username i password.
Slika 105. Konektovanje na udaljeni raunar
102

4.11 Udaljeni pristup raunara preko Interneta

esto imamo potrebu da se konektujemo na udaljeni raunar koji se nalazi na razliitoj
geografskoj lokaciji od one na kojoj se nalazimo. Ponekad IT Administratori imaju potrebu da
se pristupe raunaru u branch office, gdje mree nisu zajedno povezane. Koristei besplatne
aplikacije moemo se konektovati na raunar bez obzira gdje se nalazi, sve to nam je
potrebno je pristup Interneta. Neki od software koji se koriste za pristup udaljenom
raunaru su: LogMeIn, Amy, TeamViewer i drugi.
Slika 106. TeamViewer
Raunarske mree 103

5. IP adresiranje
Sadraj koji unosimo u raunar pretvara se u informacije razumljive raunaru, nule i jedinice
(0 i 1). Kada utipkamo odreeno slovo, koristei ASCI tabletu, raunar ih konvertuje iz
upisanog sadraja u sadraj razumljiv raunaru. Npr. slovo A e se binarno prezentovati
raunaru kao 01000001. Konvertovanje slova u binarni oblik nije nuno znati, ali
konvertovanje decimalnih i birnarnih vrijednosti je osnova poznavanja IP adresiranja.
IP adresa omoguava jedinstvenu identifikaciju hosta na mrei. Bez odgovarajue adresne

eme komunikacija izmeu raunara ne bi bila mogua. IP adresa je predstavljena sa 32 bita,
ali tako da su biti grupisani u oktete (po osam bita). Ljudi nisu u stanju da zapamte binarne
vrijednosti, IP adrese se predstavljaju u decimalnom brojnom sistemu.
Decimalni brojni sistem je sistem ija je baza broj 10. Decimalni sistem koristi brojeve 0, 1, 2,
3, 4, 5, 6, 7, 8, 9. Dakle ima ukupno 10 cifara. U zavisnosti od pozicije na kojoj se nalazi,
odreeni broj ima odgovarajuu vrijednost.
Primjer:
Broj 651, kada se razloi dobije se:
651 = 6 stotica, 5 desetica i jedna jedinica.
Pozicija odreuje stepen baze (u decimalnom sistemu baza je 10), tako da ovaj broj se moe
pisati kao:
651 = 6 * 102 + 5 * 101 + 1 * 100
Polazi se od krajnje desne cifre i nultog stepena (bilo koji broj na nulu jednak je jedinici),
kreui se nadesno poveava se stepen za 1, tako da se dobije 651 = 6 * 100 + 5 * 10 + 1 * 1.
Kada je rije o binarnim vrijednostima (raunari koriste binarnu logiku 1 i 0) tada se

primjenjuje sve isto kao kod decimalnog brojnog sistema, s jedinom razlikom da je baza 2,
tanije koriste se cifre 1 i 0. Ve je reeno da je IP adresa definisana sa 4 okteta, dakle 4
grupe po 8 bita, ukupno 32 bita.
U nastavku je predstavljena maksimalna i minimalna vrijednost sa 8 bita:
0000 0000, decimalni ekvivalent je broj 0 i ovo predstavlja minimalnu vrijednost

koja se moe predstaviti, uz napomenu da se i nula rauna.
1111 1111, decimalni ekvivalent je broj 255 i ovo predstavlja maksimalnu vrijednost
koja se moe predstaviti.
104

1 1 1 1 1 1 1 1 8 bita
27 26 25 24 23 22 21 20 stepeni baze 2
128 64 32 16 8 4 2 1
1 * 128 + 1 * 64 + 1 * 32 + 1 * 16 + 1 * 8 + 1 * 4 + 1 * 2 + 1 * 1 = 255
Dakle maksimalna vrijednost koja se moe prikazati sa osam bita je 255, a maksimalno 256
brojeva, jer, ne zaboravite, rauna se i nula, dakle od 0 255 je ukupno 256.
Jako je bitno znati kako pretvoriti iz binarnog u decimalni brojni sistem i obrnuto.
Pretvaranje iz binarnog u decimalni oblik vidljiva je u prethodnim primjerima, dok
pretvaranje iz decimalnog u binarni oblik moe se vriti koritenjem cijelobrojnog dijeljenja:
168/2= 84 ostatak 0
84/2= 42 ostatak 0
42/2=21 ostatak 0 Broj se zapisuje odozdo prema gore: 10101000
21/2=10 ostatak 1
10/2=5 ostatak 0
5/2=2 ostatak 1
2/2=1 ostatak 0
1/2=0 ostatak 1
Raunarske mree 105

Slika 107. Binarni i decimalni prikaz IP adrese
5.1 Network ID i Host ID
IP adresa se sastoji iz dva dijela, i to: network (mreni dio) i host dio. Ruteri prosljeuju
pakete na osnovu destinacijske mree, tanije network dijela IP adrese. Ruteri za
odreivanje adrese mree koriste subnet masku. Ruteri znaju samo mree koje su direktno
spojene mree. Da bi ruteri imali informacije o drugim mreama, oni te informacije moraju
dobiti od drugih rutera. Dakle, svaki ruter zna koje su mree spojene na njega, ali kako?
Odgovor je jednostavan: svaki ruter ima interfejse, interfejsu se dodjeljuje IP adresa koja
pripada odreenoj mrei. Ruter pomou subnet maske zna adresu mree koja je spojena na
taj interfejs. Te informacije razmjenjuju sa ostalim ruterima, a svi oni na osnovu prikupljenih
informacija kreiraju routing tabele, koje sadre informacije o svim dostupnim mreama.
Da bi raunar znao koji biti spadaju u network dio, a koji u host dio, koristi se subnet maska.
Mapirajui IP adresu i subnet masku, raunar dobija informaciju o pripadajuoj mrei. esto
se koristi tzv. mreni prefiks koji je od IP adrese odvojen znakom / nakon ega ide broj koji
govori koliko je bita u network dijelu.
Kao i IP adresa, Subnet maska je 32-bitna i ona nam govori koji dio IP adrese je network ID a
koji host ID. Na osnovu sljdeee slike moemo zakljuiti da jedinica oznaava network ID, a 0
host ID.
106

Slika 108. Network ID i Host ID
Primjer:
172.16.4.24 /27
IP adresa: 172.16.4.24
Subnet maska: /27
/27 prvih 27 bita u network dijelu, mreni prefiks je drugi nain predstavljanja subnet
maske i to tako da je prvih 27 bita u subnet maski.
1111 1111. 1111 1111. 1111 1111. 1110 0000
| network dio predstavljen binarnom 1| host dio |
Prikazano u decimalnom obliku subnet maska ima oblik:
255 . 255 . 255 . 224
Raunarske mree 107

5.2 IP subnetiranje
Kada je rije o subnetiranju, to znai da se jedna cijela klasa (A, B, C) podijeli u nekoliko
manjih te na taj nain minimizira gubitak IP adresa. Subnetiranje je prepoznativo po tome
to se od host dijela odreeni biti dodjeljuju network dijelu. Da li je neka mrea subnetirana
najbolje se vidi po subnet maski: ako je vrijednost subnet maske drugaija od zadane, onda
se moe rei da je u pitanju subnetirana mrea.
U sljedeem primjeru vidljivo je koritenje IP adrese 10.0.0.0 i subnet maske 255.255.255.0.

Koristei logiku operaciju AND iranja IP adrese i subnet maske dobija se adresa mree
kojoj host pripada. AND iranje je logika operacija koja kao rezultat daje binarnu jedinicu
samo ako su obje vrijednosti koje se porede binarne jedinice.
1 AND 1 = 1 ; 0 AND 1 = 0 ; 0 AND 0 = 0 ; 1 AND 0 = 0
Slika 109. Subnetiranje IP adrese
Iz opsega IP adresa (opseg je definisan host dijelom), koje se mogu koristiti potrebno je
iskljuiti IP adrese sa svim binarnim nulama u host dijelu. Ova adresa predstavlja adresu
mree i kao takva se ne moe koristiti. Ovu adresu koriste ureaji treeg sloja, kao to su
ruteri prilikom prosljeivanja i selekcije putanje. Druga IP adresa jeste posljednja adresa u
ovom opsegu, odnosno to je adresa koja ima binarno sve jedinice u host dijelu IP adrese. U
pitanju je broadcast adresa. Ukoliko se u mrei pojavi paket sa IP adresom 255, onda e svi
raunari smatrati da je komunikacija upuena njima. Otuda se ovakva adresa naziva
broadcast adresa.
108

5.3 IP adrese koje ne mogu biti dodjeljene hostovima

U svakoj mrei postoje dvije specifine adrese koje se ne dodjeljuju niti jednom hostu, a to
su adresa mree (network address) i broadcast adresa. Adresa mree je prva IP adresa u
datom opsegu. U veini sluajeva to je nula, ali ne mora biti, pogotovo ukoliko je rije o
subnetiranim mreama. Kada je rije o broadcast adresi, to je adresa na koju odgovaraju svi
hostovi u datoj mrei. Primjer:
Kada profesor ue u uionicu i kae: Sluaj Vedade..., tada je ta komunikacija usmjerena

iskljuivo na Vedada, a isti efekat bi bio kada bi profesor uao u uionicu i rekao: Sluajte
studenti... (profesor alje broadcast poruku koju primaju svi), a u tu grupu studenata spada
i student Vedad.
Slika 110. Prva i zadnja IP adresa ne mogu biti adrese hosta
Kada je rije o komunikaciji raunara, prvo se gleda dio mree u kojoj se raunar nalazi
(adresa mree), a nakon to se pronae ta mrea tek onda se vodi rauna o adresi hosta.
Analogija iz realnog ivota je potanski sistem. Ukoliko poiljalac poalje pismo primaocu
(pretpostavka je da se oni nalaze u razliitim gradovima), prvi korak kod potanskog sistema
jeste da se to pismo preda u potu. Potu ne interesuje ime i prezime primaoca nego
iskljuivo grad u kojem se primalac nalazi. Pismo se zatim alje u glavnu potu grada gdje je
poiljalac. U glavnom potanskom centru takoer ne gledaju na ime i prezime primaoca,
nego destinacijsku ulicu. To se pismo predaje potaru za taj region i tek tada potar gleda
ime i prezime i pronalazi primaoca. Dakle, potar je posljednja taka (hop) i samo on gleda
ime i prezime primaoca kako bi direktno isporuio pismo (komunikaciju).
Trea IP adresa koja se ne moe dodjelit je tkz. loopback IP adresa 127.0.0.1 koja
predstavlja adresu mrene kartice. Pinganjem ove IP adrese moemo provjeriti da je je
funkcionalna. etvrta IP adresa koja se ne moe dodjeliti hostu na mrei je tk. Link-local IP
adresa, od 169.254.0.0 do 168.254.255.255., koja se dodjeljuje mrenoj kartici kada ne radi
DHCP server.
Raunarske mree 109

TEST-NET adrese -Rang IP adresa od 192.0.2.0 do 192.0.2.255 se najee koristi za

edukaciju i kreiranje primjera za mreno okruenje.
Eksperimenalne IP adres - Rang adresa od 240.0.0.0 do 255.2555.255.254 su rezervisane za

koritenje u budunosti.
5.4 Klase IP adresa

IP adrese mogu imati vrijednosti od 0.0.0.0 do 255.255.255.255. Da bi se lake upravljalo
adresama, sve adrese su podijeljene u odreene klase IP adresa. U originalnoj Internet
routing shemi razvijenoj 1980. godine, adrese su podijeljene u 5 klasa:
A klasa,
B klasa
C klasa
D klasa
E klasa
Posljednje dvije klase su klase specijalne namjene, te se rijee koriste. Klase su definisane u
zavisnosti od toga koliko okteta spada u network dio, a koliko u host dio.
5.4.1 A klasa
Prvi oktet klase A poinje od 0127, odnosno kada je to prikazano u binarnom obliku od
0000 0000 0111 1111 (prva binarna cifra je 0 i ona se ne mijenja).
Karakteristika A klase je ta da prvi oktet predstavlja network dio, a ostala tri okteta
predstavljaju host dio. Iz binarne reprezentacije vidljivo je da postoji od 0 127 mrea,
tanije 126 mrea klase A sa po 224 = 16.777.216 - 2 iskoristivih IP adresa po mrei, oduzevi
adresu mree i broadcast adresu. Ako se pitate zato 24ti stepen, sjetite se da od 32 bita
oduzmete 8 bita mrenog dijela, ostaje 24 bita u host dijelu. Ako je reeno da je prvi oktet u
network dijelu, dolazi se do zakljuka da je defaultna subnet maska za A klasu 255.0.0.0.
Slika 111. A klasa
110

5.4.2 B klasa
Prvi oktet klase B poinje od 128 191, kada je to prikazano u binarnom obliku od 1000
0000 1011 1111. Binarna nula sada je na drugom mjestu i prva dva bita se ne mijenjaju.
Karakteristika B klase je da su prva dva okteta u network dijelu, a druga dva u host dijelu.
Kako prva dva bita ostaju fiksna, ostaje 14 bita da predstavljaju mree, odnosno ukupno 214
= 16.384 mrea, sa po 216 = 65536 2 iskoristivih IP adresa po mrei. Ako je reeno da su
prva dva okteta u network dijelu, dolazi se do zakljuka da je defaultna subnet maska za B
klasu 255.255.0.0.
Slika 112. B klasa
5.4.3 C klasa
Prvi oktet klase C poinje od 192 223, u binarnom obliku od 1100 0000 1101 1111 gdje
se prva tri bita ne mijenjaju, dok je sad binarna nula na treem mjestu. Karakteristika C klase
je da prva tri okteta spadaju u network dio, a posljednji oktet predstavlja host dio. Kada se
to pretvori, dobije se da klasa C ima 221 = 2.097.152 mrea, a u svakoj 28 2 = 254
iskoristivih IP adresa. Ako je reeno da su prva tri okteta u network dijelu, dolazi se
do zakljuka da je defaultna subnet maska za C klasu 255.255.255.0
Slika 113. C klasa
Raunarske mree 111

5.4.4 D klasa
Klasa D je rezervisana za multicast komunikaciju. Multicast je mehanizam koji omoguava
definisanje grupe nodova i slanje poruke samo toj grupi, a ne svima u mrei. Kod klase D se
prva 4 bita ne mijenjaju, s tim da je na etvrtom mjestu binarna nula 1110 0000 1110
1111. Opseg multicast adresa je od 224 239.
Slika 114. D klasa
5.4.5 E klasa
Klasa E je rezervisana za istraivake svrhe. Klasa E obuhvata IP adrese od 240 255, u
binarnom obliku od 1111 0000 1111 0111. Problem koji se kao posljedica neracionalnog
rasporeivanja IP adresa pojavio, bila je nestaica IP adresa. Da bi se sprijeilo bespotrebno
rasipanje IP adresa pojavljuju se rjeenja koja bi trebalo da dovedu do racionalnijeg
koritenja IP adresa, a to su: subnetiranje, privatne adrese, NAT, PAT i sl. Naravno, pojavljuje
se i IP protokol verzije 6, za koji je reeno da se teko moe pojaviti manjak IP adresa.
Slika 115. E klasa
5.5 Privatne i javne IP adrese

Da bi se to efikasnije upravljalo sa IP adresama, odlueno je da se definiu odreeni opsezi
IP adresa koji e biti privatni, a ostatak javni. ta znai privatna IP adresa? U velikom broju
sluajeva kompaniji ne treba da svi raunari budu dostupni direktno sa Interneta i uglavnom
se to svodi na par IP adresa. Sa druge strane, svaka prosjena kompanija ima oko stotinjak
raunara kojima je potrebno adresiranje. Zbog toga je definisana grupa privatnih adresa,
koje e imati samo lokalni znaaj (unutar date organizacije) i nee moi direktno izlaziti na
Internet. Ovakav pristup je iroko prihvaen, te danas sigurno ima milion mrea koje koriste
adresnu emu sa privatnim IP adresama. Ukoliko ovi raunari imaju potrebu da pristupaju
Internetu, onda se to ostvaruje koristei NAT ili PAT (Network Address Translation ili Port
Address Translation). Adresni opsezi koji se koriste za privatne IP adrese su:
A klasa 10.0.0.0 to 10.255.255.255 (10.0.0.0 /8)
B klasa 172.16.0 to 172.31.255.255 (172.16.0.0 /12)
C klasa 192.168.0.0 to 192.168.255.255 (192.168.0.0 /16)
112

Privatne IP adrese omoguavaju komunikaciju unutar jedne mree, i svako rutiranje

podataka bez prethodne konfiguracije, u drugu mreu preko Interneta nije mogue.
Slika 116. Privatne IP adrese unutar kompanija
Javne IP adrese su dodjeljene krajnjem korisniku ili kompanije od strane ISP. Svaki host
koji ima javnu IP adresu je dostupan preko Interneta, za pristup odreenim podacima ili
hakiranjem. Koju javnu IP adresu koristimo, moemo provjeriti na web stranici
www.whatsmyip.org.
Raunarske mree 113

Slika 176. Prikaz javne IP adrese
114

5.6 NAT (Network Address Translation)

Da bi raunar sa privatnom adresom komunicirao sa onima na internetu, koriste se
tehnologije mrenog prevoenja adresa (NAT Network Address Translation). Ruter na
kojem je podeen NAT mijenja privatnu adresu sa svojom javnom koja se usmjerava
internetom. Nakon dobivenog odgovora, od udaljenog raunara, ponavlja postupak, ovaj
put mijenjajui javnu adresu sa odgovarajuom privatnom adresom raunara koje je uputio
zahtjev. Na taj nain se tede IP adrese, jer se veliki broj privatnih adresa moe mijenjati sa
jednom ili manjim brojem javnih adresa.
Slika 118. NAT
5.7 PAT (Port Address Translation)

NAT kombinuje nekoliko javnih IP adresa sa velikim brojem privatnih adresa, a s druge
strane PAT kombinuje veliki broj privatnih IP adresa sa jednom javnom IP adresom gdje se
mijenja iskljuivo broj porta.
Raunarske mree 115

5.8 Dodjeljivanje IP adresa
IP adrese mogu biti dodijeljene na dva naina:
dinamikim putem
statikim putem
Dinamiko konfigurisanje podrazumijeva koritenje DHCP servera koji e na zahtjev raunara

poslati konfiguracijske postavke. Treba naglasiti da kod dinamikog dodjeljivanja DHCP
server iznajmljuje adrese u odreenom trajanju, te kada se ustanovi da je ta adresa
slobodna (kada se utvrdi da je taj raunar ugaen i nije na mrei) onda se ta adresa vraa
opet u adresni opseg definisan za iznajmljivanje.
Slika 119. dinamika IP adresa
Statika IP adresiranje zahtjeva runo dodavanje validnih IP adresa, prikazano na slici ispod.
Statiko dodjeljivanje se vri tako to administrator ide od raunara do raunara i
konfigurie TCP/IP adrese. Ova metoda je pogodna za manje mree. Ukoliko elite dodijeliti
IP adresu statikim putem potrebno je u Control Panelu odabrati opciju Control
Panel\Network and Internet\Network Connections. U prozoru koji se pojavio potrebno je
desnom tipkom mia kliknuti na ikonu Local Area Connection, a zatim iz padajueg Menija
odabrati opciju Properties. U dijalokom okviru koji se pojavio odabrati opciju Internet
Protocol Version 4, a zatim tipkom mia kliknuti na dugmi Properties.
116

Slika 120. Statiko IP adresiranje
IP address: Predstavlja IP adresu raunara na mrei

Subnet mask: govori koja vrijednost IP adrese je Network ID, a koji Host ID
Default gateway: predstavlja IP adresu za izlazak iz trenutne mree. Obino je to IP adresa
rutera
Preferred DNS: Omoguava pretvaranje imena u IP adrese. Obino je to IP adresa rutera ili
ISP providera. Bez validnog DNS-a, ne moemo pristupiti Internet resursima. Primarni DNS
Server.
Alternate DNS: Omoguava pretvaranje imena u IP adrese. Obino je to IP adresa rutera ili
ISP providera. Bez validnog DNS-a, ne moemo pristupiti Internet resursima. Sekundarni
DNS Server
Raunarske mree 117

5.9 IPv6 adresiranje

Pojava novih korisnika na Internetu znai i troenje IPv4 adresa. Sada, IPv4 adrese su u
izmaku, a njihov nasljednik su IPv6 adrese. Za razliku od IPv4 adresa koje su 32-bitne, IPv6
adrese su 128-bitne i imaju na raspolaganju veliki broj adresa koje se ne mogu potroiti.
Teoretski gledano, IPv4 podrava 4.3 milijarde adresa, tako da je jedan broj korisnika ve i
preao na IPv6.
Dostupne su tehnike koje omoguavaju tranziciju IPv4 adresa na IPv6 adrese:
Dual stack omoguava rad IPv4 i IPv6 adresa na istoj mrei
Slika 121. Dual stack
Tunelling transportovanje IPv6 paketa preko IPv4 paketa
118

Translation Koristei NAT64, IPv6 paketi se transportuju kroz IPv4 pakete i

obrnuto
Za razliku od IPv4 adresa, gdje se adrese predstavljaju binarno, IPv6 adrese se predstavljaju
heksadecimalno
Slika 124. Izgled IPv6 adrese
Raunarske mree 119

6. Beine raunarske mree

U beinim raunarskim mreama, veze se uspostavljaju pomou elektromagnetnih signala.
Ti signali slue kao nositelji (carrier signal) na koje sistem koji alje podatke zapisuju svoje
signale, a time i sadraj koji se prenosi. Postavljanje podataka na signal nositelj izvodi se
odreenom metodom moduliranja (mijenjanja) signala-nositelja.
Spektar elektromagnetnih signala je vrlo irok. Signali iz razliitih dijelova spektra imaju
razliite frekvencije i svojstva, i nazivaju se specifinim imenima. Rije je o radijskim
signalima (valovima/talasima), mikrotalasima, infracrvenim signalima (talasima), X zrakama,
i drugima, kako je prikazano na slici.
Elektromagnetni signali iz razliitih dijelova spektra frekvencija (pojaseva) imaju razliita

svojstva. Zbog toga su neki signali u odreenom sluaju pogodniji za upotrebu od drugih.
Neke vrste signala imaju bolje karakteristike, a samim time su i pogodniji za prijenos
podataka, dok su druge vrste signala manje pogodne za to.
Naprimjer, neke vrste elektromagnetnih signala prolaze kroz zidove zgrada, dok druge vrste
ne prolaze. Signali iz infracrvenog podruja, kao ni oni iz podruja vidljive svjetlosti, ne
prolaze kroz zidove. Zato se infracrveni signali koriste kod raznih vrsta daljinskih upravljaa;
signalima takve vrste moe se promijeniti kanal (stanica) na televiziji u svojoj sobi, ali ne i na
televiziji u susjednom stanu.
Infracrveni (infrared / IrDA) signali se koriste za prijenos podataka na vrlo malim

udaljenostima, unutar iste prostorije. Primjenom infracrvenih signala ili signala vidljivog
svjetla, moe se vriti prijenos podataka izmeu dvije udaljene fiksne take, ako izmeu njih
nema zapreka. Kao primjer gdje bi se mogao koristiti takav sistem navodi se prijenos
podataka izmeu dva mobilna ureaja /prijenos slike i sl.
injenica da su beini signali dostupni svakom ureaju koji ima prijemnik ili predajnik za
beinu komunikaciju ini ovaj nain prenosa podataka nesigurnim i podlonim raznim
grekama, te smetnjama od drugih. Da bi se uveo red u beinim komunikacijama definisane
su odreene frekvencije (frekventni opsezi) i signal je kontrolisan u vidu jaine i smijera
propagacije. Elektromagnetni talasi koji su razliitih frekvencija ne utiu jedan na drugi i ne
prave smetnje, tako da je mogue slanje podataka u istom trenutku na razliitim
frekvencijama. Elektromagnetni talasi slabe propagacijom, porastom udaljenosti od izvora
signala, tako da meusobno udaljene komunikacije mogu koristiti istu frekvenciju, a da opet
ne predstavljaju smetnju jedna drugoj.
Problematikom podjela frekvencija (i snaga odailjaa) bave se odreene meunarodne

institucije i dravne institucije za lokalne prostore unutar drava (RAK u BiH). Odreeni
rasponi (pojasevi) frekvencija elektromagnetnih talasa dodjeljuju se odreenim vrstama
prijenosa (aktivnosti).
Prijenos radijskih programa vri se u odreenim frekventnim pojasevima (AM, FM); zemni
prijenos televizijskih programa izvodi se u odreenom frekventnom pojasu; satelitski sistemi
120

i sistemi mobilne telefonije isto tako rade u odreenim frekventnim pojasevima. Izmeu
dvije frekvencije koje se koriste na istom podruju, treba postojati neka odreena razlika
(razmak, praznina), tako da se komunikacije (signali) na tim frekvencijama meusobno ne
ometaju.
Frekventni pojasevi su relativno iroki rasponi frekvencija. Pojedinane frekvencije iz

odreenog pojasa se onda dodjeljuju (iznajmljuju) pojedinim korisnicima, i to obino za
prijenos podataka ili za emitiranje na nekom geografskom (i administrativnom) podruju.
Naprimjer, nadlena dravna institucija moe dodijeliti nekoj radio-stanici jednu frekvenciju
za prijenos programa na podruju BiH. U nekoj dugoj (dovoljno udaljenoj) dravi, do koje ne
doseu zemni radijski signali, na istoj frekvenciji moe emitirati neka druga radio-stanica.
Slino vrijedi za frekvencije lokalnih radio-stanica unutar BiH; ako su dovoljno meusobno
udaljene (u odnosu na snage njihovih odailjaa), onda mogu raditi na istoj frekvenciji bez da
se meusobno ometaju.
6.1 Vrste beinih mrea

Beine raunarske mree mogu se klasificirati na nekoliko naina. S aspekta podruja koje
pokrivaju dijele se na:
Beine Personal Area Network (WPAN Wireless PAN)

Beine Local Area Network (WLAN Wireless LAN)
Beine Metropolitan Area Network (WMAN Wireless MAN)
Beine Wide Area Network (WWAN Wireless WAN)
Slika 125. Vrste beinih mrea
Raunarske mree 121

6.2 Osnovne prednosti beinih mrea

Svaki minut je bitan u malim kompanijama i beine mree su moan alat za poveanje
produktivnosti i podsticanje razmjene informacija. S nesmetanim pristupom dokumentima,
e-mailovima, aplikacijama i ostalim mrenim resursima, zaposlenici mogu imaju stalan
pristup alatima potrebnim za svoj posao.
Neke od prednosti beinih mrea su:
Poveana mobilnost i saradnja - Mobilnost predstavlja najvaniju osobinu beinih

mrea. Korisnik moe biti bilo gdje, pa ak i mijenjati lokaciju tokom komunikacije sa
drugim vorovima u mrei. Upravo zahvaljujui ovoj karakteristici beine mree su
danas jako popularne.
Poboljan odziv - Povezivanje na potrebne informacije kada je to potrebno i

osiguravanje boljih korisnikih servisa su takoer vrlo bitna prednost upotrebe beinih
mrea. Kupci ele brz odgovor na pitanja i nedoumice. Beina mrea moe poboljati
usluge kupcima spajanjem osoblja sa informacijama koje su im potrebne.
Bolji pristup informacijama - Zahvaljujui beinim mreama omogueno je lake

povezivanje sa teko pristupanim podrujima.
Lake irenje mree - Dodavanje korisnika u mreu je brzo i vrlo ekonomino. Kompanije
koje trebaju dodati zaposlenika ili rekonfigurisati urede esto e odmah imati koristi od
fleksibilnosti koje prua beina mrea. Stolovi se mogu pomicati i novi zaposlenici
dodavati u mrei, bez napora i trokova potrebnih za kablove i ice.
Poboljani pristup gostima mree - Daje siguran pristup mrei. Beina mrea prua
siguran beini pristup Internetu za goste kao to su kupci ili poslovni partneri.
Restorani, hoteli i druga javna preduzea moe pruiti pristup Internetu kao jedinstvenu
dodanu vrijednost usluge.
122

6.3 Ureaji za pristup beinim mreama

Svaki raunar koji e se povezati na beinu mreu treba da ima beini mreni adapter, koji
je slian mrenoj kartici (NIC) koja se koristi za standardnu Ethernet vezu. Umjesto prikljuka
na zadnjoj strani, beini mreni adapter ima antenu.
Meutim, samo prijenosni raunari (laptop, tablet) imaju beini mreni adapter ugraen.
Desktop raunari su druga pria. Oni obino nemaju ugraene beine mrene adaptere,
tako da se mora naknadno spojiti jednim od dva tipa beinih adaptera:
Wireless PC kartica - adapter za beinu mreu koju instalirate u slobodni utor koji
se nalazi na matinoj ploi.
Slika 126. TP Link TL-WN-951N
Slika 127. TL-WN881ND
Raunarske mree 123

Wireless USB adapter je zaseban USB koji se prikljui na USB port na raunar.
Omoguava konekciju raunara ili laptopa na beinu raunarsku mreu.
Slika 128. TP-LINK TL-WN821N 300Mbps
Slika 129. TP-Link N300
124

6.4 Wireless Accees Point (WAP)

Za razliku od kablovskih mrea, beine mree ne trebaju switch. Ukoliko elite da umreite
beino grupu raunara, potreban je da raunar ima instaliranu wireless karticu.
Ali ta ako ve imate postojeu kablovsku mreu? Naprimjer, kancelarija ima 15 raunara
koji su kablovski spojeni na mreu, a vi elite dodati nekoliko prijenosnih raunara na mreu.
Tada se koristi Wireless Access Point beina pristupna taka koja obavlja dvije funkcije:
Djeluje kao centralna taka prikljuka za sve raunare koji imaju beinu mreu. U
sutini, WAP obavlja istu funkciju kao preklopnik za kablovsku mreu.
Povezuje beinu mreu na postojeu kablovsku mreu.
Wireless Access Point se esto naziva Access Point ili AP. Access Point je polje koje ima
antenu (ili esto par antena) i RJ-45 Ethernet port. Access Point se prikljui na mreni kabal,
a zatim se drugi kraj kabla prikljui na preklopnik (Switch), nakon ega bi se beina mrea
trebala povezati na kablovsku.
Sljedea slika prikazuje kako Access Point djeluje kao centralna taka prikljuka za beine
raunare i kako premotava beinu mreu na kablovsku mreu.
Slika 130. Access Point kao centralna taka prikljuka za beine raunare
Raunarske mree 125

Slika 131. TP-Link TL-WA850RE review
Slika 132. TP-LINK-ac1900
126

6.5 WLAN standardi i organizacije

1999. godine se pojavljuju prva dva standarda poznati kao ai b standard. Osnovne
karakteristike ovih standarda su bile:
802.11a
802.11b
802.11g
802.11n
802.11ac
Sumarno prikazani, standardi u tabeli izgledaju ovako:
STANDARD FREKVENCIJA MAKSIMALNA SREDNJI DOMET

TEORETSKA SIGNALA
PROPUSNOST
802.11 a 5 GHz 54 Mbps 35 metara
802.11 b 2,4 GHz 11 Mbps 38 metara
802.11 g 2,4 GHz 54 Mbps 100 metara
802.11 n 5 GHz / 2,4 GHz 600 Mbps 300 metara
802.11 ac 5 GHz / 2,4 GHz 1 Gbps + 300 metara
Tabela 3. Prikaz WLAN standarda
Slika 133. Wireless standardi
Raunarske mree 127

6.5.1 PAN (Personal Area Network)

Mree koje se prostiru na jako malom prostoru i malim brzinama. PAN mrea koristi
tehnologiju koja omoguava komunikaciju u krugu od 10 metara - drugim rijeima, vrlo mali
raspon.
U PAN mreu se ubrajaju:
Bluetooth Omoguava spajanje dva ili vie ureaja na bliskoj udaljenosti do 10

metara. Udaljenost moe biti od 100 m do 1 m, ali u zavisnosti od jaine signala
(napajanja) antene ureaja. Bluetooth ureaji emituju jak signal u radijusu od 10 m
oko ureaja. Bluetooth alje djelie komunikacije po razliitim frekvencijama (ak do
79 frekvencija) u opsegu od 2,402 do 2,480 MHz. To postie koritenjem tehnike
zvane frequency-hopping spread spectrum FHSS, gdje se svaki djeli alje po drugom
opsegu. Zbog prirode emitovanja, ako se bluetooth ureaj nae u blizini drugog
beinog ureaja, esto onemoguuje funkcionisanje tog ureaja.
Slika 134. ureaji koji podravaju Bluetooth tehnologiju
Infrared (Irda) - Postoje ureaji koji za komunikaciju koriste infracrvenu svjetlost. Da

bi komunikacija bila uspjena potrebno je da postoji optika vidljivost izmeu
ureaja u komunikaciji. Komunikacija je mogua na kratkim udaljenostima oko 1 m.
128

Slika 135. Infrared ureaji
ZigBee nastao je kada se javila potreba za umreavanjem velikog broja ureaja

izmeu kojih se prenosi mala koliina podataka, a aplikacije zahtijevaju veliku
energetsku autonomiju ureaja, te samim time i malu potronju. Tipini primjeri
aplikacija s ovakvim zahtjevima su beine mree osjetila, kontrolne mree, itd,
prikupljanje medicinskih podataka i slino. ZigBee ureaji bi trebali biti maleni,
jeftini i pouzdani, a koristi se samo kod PAN mrea.
Slika 136. ZigBee
Raunarske mree 129

6.5.2 MAN (Metropolian Area Network)

WiMAX - Mree koje se prostiru na vee udaljenosti, a oslanjaju se na 802.16
standard. WiMAX je beina Metropolitan Area Network (MAN) tehnologija koja e
povezati IEEE 802.11 (WiFi) hotspots sa Internetom i obezbjediti beinu ekstenziju
sa cable i DSL za last mile (last km) broadband pristup. IEEE 802.16 obezbjeuje do
50 km (31 milju) dometa linearne usluge i dozvoljava pristup korisnicima bez
direktne optike vidljivosti sa baznom stanicom. Tehnologija, takoe, obezbjeuje
protok dijeljenja podataka i do 70 Mbit/s, koji je, prema WiMAX preporukama,
dovoljan bandwidth da simultano podri vie od 60 poslovnih veza sa T1-tipom i
preko hiljadu domova na 1Mbit/s DSL-nivou veze. Zbog svega navedenog WiMAX se
esto koristi za povezivanje ruralnih podruja gdje je implementiranje mree
kabliranjem finansijski neisplativo.
Slika 137. WiMAX
IEEE 802.20 - Mobile Broadband Wireless Access je standard objavljen pod IEEE
802.20, i omoguava beinu konekciju za klijente u pokretu. MBWA radi na 3.5
GHz, i omoguava brzinu komunikacije od 1 Mbps za klijente u pokretu i pri
brzinama od 250 km/h.
130

6.5.3 WAN (Wide area network)

GSM - GSM je u potpunosti digitaliziran sistem, to omoguava poveanje broja
korisnika, kvalitete, koritenje dodatnih servisa i kompatibilnost sa drugim
sistemima. Sistem omoguava upotrebu na velikim podrujima koja su "prekrivena"
elijskom strukturom (korisni signal koji emitira pojedinana bazna stanica tvori
eliju) i to od mikroelija (promjer 200 metara) do makroelija (35 km), sa
mogunou upotrebe u pokretnom vozilu (do brzine 250 km/h). Osim prijenosa
govora, tj. klasinog telefonskog razgovora, omoguuje se slanje telefaksa, prikljuka
raunala (prijenos podataka do max. 9600 bauda), slanje elektronike pote (e-
mail). Sistem koristi TDMA I frekvencijski multipleks.
Slika 138. GSM ureaji
Satelitska komunikacija odnosi se na upotrebu satelita koji se nalaze u orbiti oko

zemlje kako bi se uspostavila konektivnost sa udaljenim takama.
Raunarske mree 131

6.6 CSMA/CA
S obzirom da radio frekvencija (RF) je dijeljeni medij, kolizije se mogu dogoditi ba kao i kod
onih ianih mrea. Glavna razlika je u tome to ne postoji metoda prema kojoj je izvorini
nod u stanju da otkrije da li je kolizija nastupila. Zbog toga WLAN koristi Carrier Sense
Multiple Acceess/Collision Avoidance (CSMA/CA).
Mogunost kolizije u beinim mreama je jako velika. Razlog treba traiti u injenici da host
koji eli slati podatke moe osjetiti samo podruje koje pokriva njegova antena. Ako su dva
ureaja na veoj udaljenosti od radijusa prostora koji oni svojim antenama pokrivaju, oni
nee moi detektovati da druga stanica u datom trenutku emituje signal. Rezultat istoimene
transmisije je kolizija. U beinim mreama ne moemo rei svim ureajima koji su spojeni
na zajedniki medij /zrak, da prestanu sa transmisijom. To bi znailo da svi prestanu sa
transmisijom (radio stanice, policija, medicinske slube, itd.) Zbog svega navedenog
potrebna je metoda CSMA/CA koja izbjegava da do kolizije uopte doe. Kod ad - hoc mrea
radne stanice su dovoljno blizu jedna druge da osjete emitiranje druge,a kod
infrastrukturnog moda AP je ureaj koji se brine koja radna stanica moe emitirati u datom
trenutku. Radna stanica koja eli da emituje alje RTS(Request to send / zahtjev za slanjem)
signal, a ako AP odlui dati dozvolu za slanjem radnoj stanici, tada se koristi CTS (Clear to
send / dozvola za slanjem).
Slika 140. Brzina pristupa Wi - Fi ureaju
Performanse mree takoe bivaju podlone kvaliteti signala i degradacijom u kvaliteti

signala u zavisnosti od udaljenosti i drugih uticaja. Kako signal slabi, Adaptivni Rate Selector
(ARS) se aktivira. Transmisijski, rate e postepeno padati od 11 Mbps na 5.5, od 5.5 Mbps na
2 Mbps sa 2 Mbps na 1 Mbps.
132

6.7 IEEE 802.11 terminologija

Access point (AP) - ureaj koji omoguava pridruenim stanicama pristup distribucijskom
sistemu preko beinog medija.
Distribucijski sistem (Distribution System, DS) sistem koji povezuje vie BSS i integrisanih
LAN-ova i na taj nain se kreira ESS.
Basic Service Set (BSS) skup stanica koje kontrolie jedna koordinaciona funkcija (koriste
isti MAC protokol i konkurentno pristupaju istom dijeljenom beinom mediju). BSS Basic
service set predstavlja osnovni skup ureaja koji mogu kreirati beinu mreu, a podruje
koje je pokriveno ovako definisanom beinom mreom naziva se BSA ili Basic Service Area.
Postoje dvije BSS network topologije:
Infrastrukturni BSS - u ovoj topologiji, sve stanice unutar BSS komuniciraju jedna sa
drugom putem Access Pointa (AP). U ovoj situaciji, AP uspostavlja BSS mree. Osim
toga, infrastrukturni BSS moe se sastojati vie od jednog meusobno povezanog
Access Pointa koji uspostavljaju Extended service set (ESS) mreu. Svaki Access
Point unutar BSS mree prua 802.11 autentikaciju i autorizaciju usluga za pristup
BSS mrei, kao i uslugu privatnosti za ifriranje podataka koji su poslani preko mree
BSS. Pored toga, svaki Access Point moe djelovati kao most izmeu beinih i
ianih LAN, omoguavajui stanicama da komuniciraju jedne sa drugima.
Slika 141. .Infrastrukturna topologija BSS mrea
Raunarske mree 133

Nezavisni BSS - u ovoj topologiji sve stanice unutar BSS direktno komuniciraju jedna
sa drugom. U ovoj situaciji, jedna stanica kreira, ili zapoinje, BSS mree i druge
stanice se pridruuju nezavisnoj BSS mrei, koji je takoer poznata kao ad - hoc
mrea. Prua ogranienu podrku za 802.11 autentifikaciju, autorizaciju i usluge
privatnosti za BSS mreu.
Slika 142. Nezavisna BSS mrea
Extended service set (ESS) jedan ili vie meusobno povezanih BSS i integrisanih LAN-ova
koji funkcioniu kao jedan logiki LAN na LLC sloju. Predstavlja skup nekoliko BSS, pri emu je
svaki jedinstveno identifikovan.
Slika 143. Extended Service Set (ESS)
134

Distribucijski sistem (DS) sistem koji povezuje vie BSS i integrisanih LAN-ova i na taj nain
se kreira ESS.
Slika 144. Distribucijski sistem
6.8 Radio-talasi i mikrotalasni spektar
Raunari alju podatke koristei elektronske signale. Radio-odailja konvertuje ove

elektrine signale u radio-talase. Mijenjajui elektrinu struju u anteni emitera generie se
radio-talas. Ovi radio-talasi pruaju se u obliku krunih prstenova u ravnoj liniji od antene.
Radio-talasi slabe kako putuju od antene. U WLAN radio signal mjeren na udaljenosti od 10
m od antene izgubi 1/100 signala od svoje izvorne snage. Kao svjetlost, radio-talasi mogu
biti apsorbovani od nekih materijala ili odbijeni od nekih drugih. Kada prolaze iz jednog
materijala u drugi materijal, kao to je plastika ili zid, radio-talasi se odbijaju. Radio-talasi
slabe i bivaju oslabljeni kada je poveana vlaga.
Poto radio-signali slabe kako putuju od emitera, primaoc mora imati takoer antenu. Kada
radio-talasi dou do antene primaoca, slaba elektrina struja se generie u anteni. Ova
struja, uzrokovana prijemom slabih radio-talasa, jednaka je struji koja je izvorno generisala
taj radio-talas u anteni emitera. Primaoc pojaava snagu ovog slabog elektrinog signala.
Raunarske mree 135

Slika 145. Radio-talasi i mikrotalasni spektar
U transmiteru, elektrini signali (podaci), od raunara ili LAN - a nisu poslani direktno u
antenu transmitera. Prethodno, ovi signali su koriteni da uzrokuju drugi, jai signal, nazvan
nosei signal.
Proces pretvaranje noseeg signala koji e ui u antenu transmitera se naziva modulacija.

Postoje tri osnovna naina na koji radio nosei signal moe biti moduliran. Npr.: Amplitude
modulated (AM) - radio-stanice moduliraju visinu (amplitudu) noseeg signala; Frequency
Moduliranje (FM) radio-stanice moduliraju frekvenciju noseeg signala na isti nain na koji
to radi mikrofon. U WLAN ovima, trei tip modulacije, nazvan fazna modulacija, se koristi
za dodavanje podtakovnog signala u nosei signal koji se odailjava pomou transmitera.
136

Slika 146. Modulacija i demodulacija signala
6.9 Signal i buka u beinim mreama

U ianim mreama, uglavnom je jednostavan proces dijagnosticiranja uzroka interferencije
(smetnji). Kada se koristi RF tehnologija, mnogi tipovi interferencije moraju biti uzeti u
razmatranje.
Narrowband - uskopojasni je suprotan irokom spektru tehnologija. Kako mu samo ime

implicira, narrowband ne utjee na cijeli frekventni spektar wireless signala. Jedno od
rjeenja narrowband smetnji moe biti jednostavno mijenjanje kanala koji koristi Access
Point. Prava dijagnostika narrowbanda moe potrajati jako dugo i puno kotati. Da bi se
identifikovao izvor, potrebno je izvriti spektralnu analizu, a i najjednostavniji model je jako
skup. Svi opsezi mijeanja utjeu na cijeli spektar opsega. Bluetooth tehnologija koristi cijelih
2.4 GHz mnogo puta u sekundi uzrokujui znaajne interferencije na 802.11 b mree. Nije
rijetkost da se u objektima koji koriste wireless mree na ulazu zahtjev da se ugase svi
bluetooth ureaji. U kuama i kancelarijama, ureaji na koje se esto zaboravi su mikrovalna
penica. I najmanje mijeanje mikrovalne penice unutar RF spektra moe uzrokovati prekid
funkcionisanja mree. Beini telefoni rade na spektru 2.4 GHz takoer mogu utjecati na rad
mree.
Generalno, RF signal nee biti pogoen ni najekstremnijim vremenskim utjecajima. Mada,

magla i veoma vlano vrijeme moe utjecati na wireless mree. Sijevanje moe takoer
naelektrisati atmosferu i promijeniti putanju emitiranog signala.
Prvi i najoitiji problem signala je emiterska stanica i tip antene. Stanica sa veim izlazom e
odailjati signal dalje i parabolina antena sa tanjirom koja koncentrie signal, e poveati
emiterski opseg.
Raunarske mree 137

Slika 147. Ometanje wifi signala od strane drugih ureaja
6.10 Planiranje kune beine mree

Prije nego ponete sa izgradnjom kune beine mree potrebno je se zapitati ta elite da
radite na beinoj mrei. Neki od moguih odgovora dati su u nastavku:
Surfati Internetom, slati i primati e-mailove, voditi blog i online chat.

Bezbjedno povezivanje na udaljenu uredsku mreu preko virtualne privatne mree
(VPN).
Spojiti vie raunara i drugih beinih ureaja (kao to su tampai, kuni sigurnosni
sistemi, kuno kino, sistemi za igre, itd).
Odravati uivo sastanke ili seminare putem Interneta.
Igrati mrenih igara s drugima online.
Prenositi uivo muziku ili video (ukljuujui radio-stanice, TV i filmove).
Napraviti Internet telefonske pozive (pomou Voice over IP, ili VoIP).
Slati uivo video preko Interneta. (Sudjelovanje u videopozivima i
videokonferencijama.)
Dijeliti dokumente, muziku, fotografije i videozapise sa drugima preko mree i
Interneta.
6.10.1 Brzina
Ukoliko imate ideju ta ete raditi na beinoj mrei, onda morate odrediti brzinu koja e
vam biti potrebna, pokrivenost mree, kao i odgovarajui Access Point.
to vie stvari planirate da uradite iz prethodne liste, vea brzina vam je potrebna. Nije
sluajno lista ba ovako kreirana jer, dok itate od vrha ka dnu liste, vai zahtjevi rastu i
brzina ima tendenciju da se povea. Naprimjer, slanje glasa ili videopoziva preko Interneta
trai znatno veu brzinu nego povezivanje vie raunara ili slanje nekoliko e-mailova.
Razliite vrste beinih Access Pointa se uglavnom svrstavaju prema unaprijed definisanom
standardu. Institut inenjera elektrotehnike i elektronike (IEEE) definisao je standard, poznat
kao 802.11. Sljedea tabela prikazuje najee koritene 802.11 standarde.
STANDARD FREKVENCIJA MAKSIMALNA SREDNJI DOMET

TEORETSKA SIGNALA
PROPUSNOST
802.11 a 5 GHz 54 Mbps 35 metara
802.11 b 2,4 GHz 11 Mbps 38 metara
802.11 g 2,4 GHz 54 Mbps 100 metara
802.11 n 5 GHz / 2,4 GHz 600 Mbps 300 metara
802.11 ac 5 GHz / 2,4 GHz 1 Gbps + 300 metara
138

Tabela 4. 802.11 Wireless standardi
Ako poveete vie ureaja na beinu mreu, dostupna je manja brzina za svaki ureaj i
performanse mree smanjuju ukupnu brzinu.Takoer, vano je imati na umu da Internet
veza moe biti znatno sporija od beine mree, jer nisu svi mreni prometi zasnovani na
Internetu.
Zato je frekvencija vana? Mnogi beini telefoni i kuanski aparati (kao to je mikrovalna
penica) rade na 2,4 GHz frekvencijskom opsegu i zbog toga mogu ometati beine mree
koje rade na 2,4 GHz. Ove smetnje mogu smanjiti ukupnu kvalitetu i performanse beine
mree.
6.10.2 Pokrivenost signalom

Jo jedan vaan dio planiranja beine mree je pokrivenost. Pravilno postavljanje Access
Pointa je od kljunog znaaja za maksimiziranje podruja beine mree koju e pokrivati.
esto, to je samo stvar ukljuivanja Access Pointa gdje god je to zgodno. Meutim, postoje
iznimke. Naprimjer, ako imate veliku kuu, moda neete moi pokriti cijelu kuu s jednim
Access Pointom. Ukoliko vam nije potrebna pokrivenost u cijelom domu, onda je potrebno
pronai najbolje mjesto za Access Point koji e pruati pokrivenost u sobama u kojima je
potrebno. U suprotnom, morat ete instalirati vie od jednog Access Pointa, koji zahtijeva
neke dodatne konfiguracije, kao to su dodjeljivanje razliite IP adrese za beine ureaje
koji se povezuju na svaki Access Point, kako bi se osiguralo da dva ureaja ne dobiju istu IP
adresu.
Takoer, odreeni graevinski materijali mogu ometati va beini signal, smanjuju jainu
signala i ukupnu pokrivenost. Naprimjer, debljina betonskih zidova u podrumu ili stambenoj
zgradi moe smanjiti pokrivenost.
Iako moete koristiti profesionalni alat koji e vam pomoi odrediti optimalan prostor za va
Access Point, obino se koristi najlaki (i najjeftiniji) nain, a to je eksperimentirati s nekoliko
razliitih mjesta u vaem domu.
Opta uputstva za postavljanje Access Pointa na optimalne lokacije navedena su u nastavku:
U blizini centra na podruju na kojem nalazi veina raunara i opreme, napovienom

poloaju, naprimjer, na visokoj polici.
Daleko od tekih metala ili tekih betonskih povrina.
Daleko od moguih izvora smetnji, kao to su kuhinjski aparati i beini telefoni.
Vano je imati na umu da maksimalna pokrivenost nije uvijek poeljna. Na veoj udaljenosti
od Access Pointa, beini signali su uglavnom slabiji i brzina mree se smanjuje.
Raunarske mree 139

6.10.3 Kupovina Access Point a

Na tritu su dostupni razni proizvoai WAP ureaja, ukljuujui ASUS, TP-Link, D-Link,
Ubiquiti, CISCO, Mikrotik, Netgear i drugi. Razliite karakteristike u razliitim Access
Pointima mogu ukljuivati sljedee mogunosti:
Ugraeni 10/100/1000Mbps switch - Uobiajeno etiri porta, za spajanje ine mrene

opreme.
Dynamic Host Configuration Protocol (DHCP) - Automatski konfigurie privatne
Internet adrese za umreene ureaje.
Filtriranje MAC adresa - Omoguava samo odreenim ureajima da se poveu na
kunu mreu, na osnovu jedinstvene fizike adrese ureaja.
Integrisan DSL modem - Povezuje direktno na DSL telefonsku liniju za Internet pristup.
Integrisan firewall - Sprjeava neovlateni pristup sa Interneta na vau kunu mreu.
Filtriranje sadraja ili roditeljska kontrola.
Pristup posjetiteljima - omoguava privremeni, ogranieni pristup za posjetitelje.
140

7. Konfiguracija WLAN rutera

Nakon to smo analizirali zahtjevi i kupili odgovarajui ruter za kunu upotrebu, potrebno ga
je konfigurisati kako bi imali pristup Internetu, i to beino. Zamislimo scenario gdje smo
prikljuili Internet (DSL ili kablovski), i kompanija koja je pustila Internet uslugu u funkciju je
omoguila direktno koritenje, ali preko UTP kabla. Daljna implementacija i konfiguracija je
na nama. Ruter koji emo konfigurisati u nastavku je ASUS RT-AC66U 802.11ac sa tri
eksterne antene.
Potrebno nam je:
Raunar ili laptop

Wireless Access Point
DSL ili kablovski modem
UTP kabal (2 komada)
Slika 148. Wireless router
Neki modemi su ujedno u ruteri, pa kupovina dodatno ureaja nije potrebna. Konfiguracija
beine mree se vri na modem/ruter ureaju.
Raunarske mree 141

Vrijeme za konfiguraciju ureaja:
10 minuta
Da bi se uspjeno instalirao Access Point potrebno je slijediti navedene korake:
Ukljuiti raunar i modem u struju

Spojiti raunar sa ruterom
Jedan kraj UTP kabla prikljuiti na mrenu karticu raunara, a drugi kraj rutera
prikljuiti na jedan od LAN portova rutera, bilo koji port. Na mrenoj kartici raunara
potrebno je ukljuiti dinamiko dodjeljivanje IP adresa.
Slika 149. LAN i WAN portovi
142

7.1 Pristupanje ruteru

Da bi se konektovali na ruter i promjenili konfiguraciju, potrebno je da znamo IP adresu
rutera. Defaultn-a IP adresa ruter nalazi se u tehnikoj dokumentaciji ili na naljepnici koja se
nalazi na ruteru. Kada saznamo koja je IP adresa, potrebno je otvoriti jedan od Internet
pretraivaa (Chrome, Firefox, Edge, Safari), i unutar adresne trake upisati IP adresu, u ovom
sluaju 192.168.100.114. Nakon to se konektujemo na ruter, potrebno je upisati username
i password. U tehnikoj specifikaciji rutera, pronai emo username i password. Nakon to
upiemo username i password potrebno je kliknuti Sign in.
Slika 150. Pristup ruteru
Raunarske mree 143

Nakon to pristupimo ruteru, potrebno je izvriti konfiguraciju osnovnim mrenih protokola,

spomentuih u prethodnim poglavljima. Tokom ovog poglavlja konfigurisati emo sljedee
postavke:
IP adresa rutera
Ukljuenje i definisanje opsega DHCP servera
Ukljuenje beine mree, kreiranje imena i ifre
Promjena ifre pristupa ruteru
Potrebno je da kliknemo na LAN karticu, te navigiramo do dijela gdje moemo konfigurisati

IP adresu rutera.
Slika 151. Promjena IP adrese rutera
144

Sljedei korak je konfiguracija DHCP servera. DHCP omoguava automatsko dodjeljivanje IP

adresa hostovima na mrei. Potrebno je da pristupimo DHCP serveru i definiemo opseg, tj.
koliko IP adresa e biti dostupno za hostove na mrei. U ovom sluaju definisat emo 10 IP
adresa, to e znaiti da e se moi konektovati 10 hostova. U veini sluajeva ruter e biti
potrebno resetovati, kako bi aktivirao promjenjene funkcije.
Slika 152. Definisanje DHCP Servera
Raunarske mree 145

Nakon to smo kreirali DHCP, potrebno je konfigurisati Wireless. Potrebno je da pristupimo

kartici Wireless.
Slika 153. Promjena mrenih postavki
146

Konfiguracija beinog Interneta podrazumijeva nekoliko koraka:
Band definiemo da li emo koristiti 2.4 GHz ili 5 GHz

SSID (Service Set Identifier) naziv beine mree
Hide SSID ova opcija omoguava da sakrijemo SSID, to e znaiti da nee moi
vidjeti niko od korisnika ko pokua da skenira beine mree u okruenju. Ureaji
koji su ranije bili spojeni, e i dalje biti spojeni na wifi
Wireless mode omoguava da konfiguriemo u kojem modu e raditi wireless
ruter. Postoje tri moda: Wireless router, Access Point i Repeater.
Channel bandwith definie frekvenciju kanala na kojem ruter radi
Control channel omoguava definisanje kanala na kojem ruter radi
Authentification Method kreiranje zatite pristupa beinoj mrei (ifra)
Open System otvorena mrea
WEP (Wired Equivalent Privacy) - starija metoda mrene zatite koja je jo
uvijek dostupna za podravanje starijih ureaja, ali vie nije preporuena.
WPA (Wi-Fi Protected Access) sigurniji od WEP
WPA2 (Wi-Fi Protected Access) nasljednik WPA, najsigurniji u ovoj
kategoriji
Slika 154. Definisanje nivoa zatite
WPA Enryption omoguava da izaberemo jedan od dva algoritma za enkripciju,

AES ili TKIP.
WPA Pre-Shared Key definisanje ifre beine mree. Sa strane sigurnosti
preporuka je definisati ifru sa kombinacijom veliki i malih slova, brojeva i
interpukcijskih znakova, minimalno 8 karaktera.
Zatim kliknemo Apply.
Nakon to konfiguriemo wireless router, potrebno ga je resetovati. Potrebno je spojiti DSL

ili kablovski modem na ruter, na WAN port. Bez ovog koraka na wireless router nee imati
pristup Internetu, a tako i krajnji korisnici.
Modem e dodjeliti IP adresu ruteru, jer je po defaultu ukljueno automatsko dodjeljivanje

IP adresa na WAN portovima. Ukoliko imamo starije modeme koji zahtjevaju da kreiramo
konekciju (DSL modemi), potrebno je otvoriti karticu WAN i konfigurisati i izabrati PpoE,
umjesto DHCP. Nakon toga upisati username i password i kliknuti connect.
Raunarske mree 147

Slika 155. Konfiguracija PPoE protokola na WAN portu
148

Nakon to smo konfigurisali osnovne postavke wirelesss rutera, potrebno je promjeniti

defaultni username i password za pristupanje ruteru. Kada proizvoa prodaje ureaj ostavi
fabriki username i password, koji svako moe pronai na Internetu. Sa strane sigurnosti ovo
predstavlja rizik, jer zlonamjerne osobe mogu prekonfigurisati ruter po vlastitim eljama, te
ugroziti nau sigurnost.
Slika 156. Promjena defaultnog username i password
Raunarske mree 149

7.2 Konektovanje na beinu mreu
Sada je vrijeme za povezivanje raunara na beinu mreu. Ukoliko smo pratili proceduru,
imati emo funkcionalnu beinu mreu. Sa klijentske strane potrebno je se konektovati na
kreiranu beinu mreu.
Konektovanje na beinu mreu, moemo uraditi na dva naina:
Control Panel\Network and Internet\Network Connections

Taskbar lijevi klik na wireless logo
Jednostavnija metoda je kliknuti na wireless logo koji se nalazi sa donje desne strane. Nakon
to kliknemo otvoriti e nam se lista dostupnih wifi mrea. Upiite sigurnosni klju (ifra koju
ste prethodno kreirali prilikom konfiguracije Access Pointa) u dijalokom okviru koji se
pojavio.
Slika 157. Konektovanje ureaja na mreu
150

Raunar je sada uspjeno povezan! Network and Sharing Center pokazuje trenutno aktivnu
mreu. Network and Sharing Center je alat koji prua informacije o mrenim aktivnostima na
raunaru. Moemo mu pristupiti na vie naina:
Desni klik na , a zatim kliknuti Open Network and Sharing Center

Control Panel\All Control Panel Items\Network and Sharing Center
Kliknuti na Start menu ili pretraiva i upisati Network and Sharing Center
Slika 158. Prikaz trenutno aktivne mree
Ukoliko kliknemo na wifi konekciju, otvoriti e nam se sljedei prozor. Kartica DETAILS prua
detaljne informacije o wifi mrei. Kartica WIRELESS PROPERTIES omoguava
prekonfiguraciju wifi mree sa klijentske strane.-
Raunarske mree 151

Slika 159. Prikaz trenutno aktivne mree
Slika 160. Prikaz trenutno aktivne mree i konfiguracije
152

Slika 161. Prikaz aktivne Wi-Fi mree (Settings)
Raunarske mree 153

8. Testiranje komunikacije izmeu raunara i mrene opreme

IP nije pouzdan protokol, tako da TCP prosljeuje poruku od take A do take B, iako
posjeduju odreene greke. Koristei protokol ICMP moemo provjeriti da li je ima
problema na mrei. Cilj poruka koje alje ICMP su prikaz povratnih informacija izmeu
raunara ili drugih ureaja, i procesiranja podataka izmeu njih. Na nekim raunarskim
mreama, sa implementiranim sigurnosnim tehnologijama, rad ICMP je blokiran, pa neemo
dobiti povratnu informaciju.
ICMP je dostupan za IPv4 i IPv6 protokole, s tim da unutar IPv6 prua dodatne opcije.
ICMP poruke ukljuuju provjeru:
Da li je host na mrei aktivan

Destinacijska lokacija je aktivna ili ne?
Isteklo vrijeme slanja poruke
Redirekcija rute
Sve naredbe se pokreu kroz CMD (Windows logo + R = CMD). Neki mreni ureaji
omoguavaju koritenje ICMP alat kroz web interfejs.
8.1 IPCONFIG
IPCONFIG je naredba koja pokazuje sve trenutne TCP/IP parametre mree na raunaru.
Potrebno je pokrenuti CMD i ukucati cmd> ipconfig.
Slika 162. IPCONFIG
154

Koristei komandu IPCONFIG /ALL moemo dobiti detaljnije informacije o mrenoj kartici i
konekciji na mrei.
Slika 163. IPCONFIG /ALL
Raunarske mree 155

8.2 PING
Ping je alat koji se koristi za testiranje hosta na mreu, ime provjeravamo da li je host
aktivan na mrei i da li mu se moe pristupiti. Potrebno je pokrenuti command prompt, a
zatim pokrenuti komandu PING sa destinacijskom adresom koju elimo testirati. Pored
pinganja adrese, moemo pingati i naziv hosta na mrei, tkz. Hostname. Ping komanda alje
etiri paketa po 32 bita kako bi provjerila da li je host na drugom kraju aktivan an mrei.
Moemo provjeriti da li nam je ispravna mrena kartica na raunaru tako to emo

pokrenuti komandu ping i pingati 127.0.0.1 ili hostname.
Slika 164. PING IP adrese
Slika 165. PING mrene kartice
156

Nemamo pristup Internetu. Da li nam je raunar zaraen zlonamjernim software ili je

problem na naoj infrastrukturi, ili problem sa strane ISP-a? Koristei komandu ping
moemo provjeriti da li imamo pristup Internetu, tako to emo pingati www.google.com ili
neku drugu stranicu.
Slika 166. PING www.google.com
BYTES predstavlja veliinu paketa
TIME predstavlja brzinu odziva hosta na mrei
TTL (Time To Live) predstavlja period koji govori koliko je paket aktivan an mrei prije nego
istekne
Postoje razni parametri PING komande, koji su prikazani na sljedeem prozoru. Npr. ako
elimo pingati host na drugom kraju mree sa neogranienim brojem paketa, pokrenuti
emo komandu:
CMD> ping www.google.com -t
Ako elimo poslati 100 paketa na host, pokrenutio emo komandu:
CMD> ping www.google.com -n 100
Ako elimo proslijediti etiri paketa po 1000Kb, pokrenuti emo komandu:
CMD> ping www.google.com -l 10000
Raunarske mree 157

Slika 167. Parametri PING komande
8.3 TRACERT
Ping ne prua detaljne informacije o hostu koji elimo testirati. Na snagu stupa tracert
komanda koja omoguava provjeru putanje poruke od take raunara A do raunara B.
RTT (Round Trip Time) prua informacije o vremenu potrebnom da podatak proe od
jednog do drugog mrenog ureaja, tj. rutera. * oznaava da je paket propao.
158

Slika 168. TRACERT
8.4 NSLOOKUP
Nslookup naredba oitava DNS zapis i omoguuje nam da dobijemo IP adresu na osnovu
imena domena ili ime domena na osnovu njegove IP adrese.
Budui da se ovi podaci nalaze u DNS serveru NSLOOKUP naredba je u stvari upit DNS
serveru za ove podatke.
Raunarske mree 159

160

Networking

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Networking

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Serijal "Itkan"

AMBASADA KRALJEVINE SAUDIJSKE ARABIJE 2017

Ovaj prirunik je dio serijala strunih prirunika za informacione tehnologije

Faktori koji doprinose vanosti ovih prirunika su:

Kulturni centar Kralj Fahd u Sarajevu nastoji sve svoje kapacitete i

Direktor Kulturnog centra "Kralj Fahd" u Sarajevu

3. Protokoli i komunikacija u raunarskoj mrei.................................................................63

6. Beine raunarske mree..............................................................................................119

Ovaj prirunik sadri osnovne informacije o raunarskim mreama, koje e itateljima

1. Uvod u raunarske mree

Prirunik je koncipiran da bude referenca za stvari koje e biti potrebne za uspjenu

Uvod u raunarske mree

U ovom poglavlju e biti objanjeno ta je to pasivna a ta aktivna raunarska mrea. Biti e

Mreni protokoli i komunikacija

Fokus ovog poglavlja u informacija kako raunari i mreni ureaji komuniciraju, ta je to

Klijentski i serverski operativni sistemi u slubi raunarske mree

U ovom poglavlju e biti objanjeno IP adresiranje raunara. IP adresa omoguava

Beine raunarske mree

Ovo poglavlje e biti posveeno prednostima i nedostacima beinog (wireless)

Konfiguracija WLAN rutera

Testiranje komunikacije izmeu raunara i mrene opreme

Savjeti za ispravno sjedenje:

Drati laktove blizu tijela pod uglom od 90 stepeni

Drati stopala na podu ili osloncu za noge

Slika 1. Pravilno sjedenje na stolici

1 Uvod u raunarske mree

Slika 2. Raunarska mrea u kunom okruenju

Pored hardverskih komponenti koje su neophodne za komunikaciju, za uspjenu

1.1 Prednosti koritenja raunarskih mrea

Razmjena informacija mree omoguavaju korisnicima razmjenu informacija na

Slika 3. Djeljenje informacije izmeu korisnika

Djeljenje resursa korisnici mree mogu djeliti i odreene raunarske resurse

nain djeljenja prostora na HDD jeste omoguavanje korisnicima pristup djeljenom

Slika 4. Djeljenje printera na mrei

Dijeljenje aplikacija Jedan od najeih razloga za umreavanje jeste i djeljenje

Slika 5. Djeljenje aplikacija izmeu razliitih aplikacija

1.2 Mree razliitih veliina

Prema tome, raunarske mree prema veliini moemo podjeliti na:

Male mree kreirane u kunom orkruenju (Small Home Networks)

Svaka od pomenutih mrea omoguava pristup Internetu. Mree kreirane u kunom

SOHOs predstavljaju naprednije mree od mrea kreiranih u kunom okruenju. Pored

Slika 6. Prikaz mrea razliitih veliina

1.3 Vrste raunarskih mrea

Metropolitan Area Networks (MAN) mree gradskog podruja. MAN mree su

Slika 10. SAN

PAN (Personal Area Network) raunarska mrea koja omoguava povezivanja

Slika 11. PAN

1.4 Topologije povezivanja raunarske mree

1.4.1 Bus topologija

Slika 12. BUS topologija

1.4.2 Star topologija

Slika 13. Star topologija

1.4.3 Proirena star topologija

Slika 14. Proirena star topologija, Backbone/okosnica

Slika 15. Proirena star topologija, Daisy-Chaining

1.4.4 Ring topologija

Slika 16. Ring topologija

1.5 Fizika i logika topologija raunarske mree

Slika 17. Fizika topologija raunarske mree

Slika 18. Logika topologija raunarske mree

1.6 Intranet, Ekstranet, Internet

Ekstranet je raunarska mrea koja omoguava komunikaciju kompanije sa dobavljaima,

Internet je globalna raunarska mrea koja povezuje pomenute raunarske mree.

Slika 19. Intranet, Ekstranet i Internet