KTABIN

HAZIRLANMASINDA
BRL YAPILAN
KURULULAR

Ormann Kitab
 Bu kitap, orman muhafaza
memurlarna ithaf edilmitir.

Ormann Kitab
Editr ve Tasarmc: Tuba Can
Yayn Ynetmeni: Baak Avcolu okalkan
Metnin hazrlanmasna katkda bulunanlar: Kerim Gney, Nuri Kaan
zkazan, Duygun Batanlar, smail enel ve Burcu Uysal
llustrasyonlar: Bengi Gener
Kapak Fotoraf: Michel Gunther / WWF-Canon

ISBN: 978-605-86596-1-2

Bask: Ofset Yapmevi

air Sokak 4, alayan Mahallesi, Kathane, 34410 stanbul
Tel: 0212 295 86 01 Fax: 0212 295 64 55

Bu kitap, T.C. Orman ve Su leri Bakanl, UNDP Trkiye ve

WWF-Trkiye ibirliinde yrtlen Orman Koruma Alanlar Ynetiminin
Glendirilmesi Projesi kapsamnda, 8-12 Kasm 2010 tarihlerinde
Bartnda dzenlenen Biyolojik eitlilik ve Doa Koruma Eitiminin
bir rn olarak WWFin Yaayan Bir Dnya iin Korunan Alanlar
Program kapsamnda MAVA Vakf, PAN Parks Federasyonu ve Ofset
Filmcilik ve Matbaaclkn desteiyle baslmtr.

Kitabn tm haklar sakldr ve herhangi bir blm, WWF-Trkiyenin izni

olmadan oaltlamaz ve baslamaz.

Orman ve Su leri UNDP Trkiye WWF-Trkiye

Bakanl Birlik Mahallesi Byk Postane Cad.
Stz Cad. 2. Cadde No: 11 No: 19 Kat:5
No: 14/E, Ankara 06610, ankaya, 34420, Bahekap,
Tel: 0312 207 50 00 Ankara stanbul
www.ormansu.gov.tr Tel: 0312 454 11 00 Tel: 0212 528 20 30
Faks: 0312 496 14 63 Faks: 0212 528 20 40
www.undp.org.tr www.wwf.org.tr
T. C. Orman ve Su leri Bakanl, UNDP Trkiye ve WWF-Trkiye,
Biyolojik eitlilik ve Doa Koruma Eitiminin hazrlanmas ve baar
ile uygulanmasna katk salayan Orman ve Su leri Bakanlndan Zeki
altu, Ramazan Dikyar, Ercan Yeni ve smail Mentee, uzman eitmenler
Deniz zt, Mehmet Sait Taylan, Kerim Gney, Nuri Kaan zkazan, Halim
Yaln Diker, Murat Ataol ve Anl Soyumerte, proje ekibinden Yldray Lise,
Damla Akyldz, Duygun Batanlar ve Mustafa Ylmaza, eitim programn
tasarlayan Glesin Nemutlu nal ve eitim programn uygulayan Burcu
Meltem Ark Akyze, kitaba metin ve fotoraflar ile katk salayan Ahmet
Demirta, Can okalkan, Deniz zt, Ece Soydam, Emin Yourtuolu,
Eray alayan, Ferruh Fatih Albayrak, Gnal ahin, brahim Tunca,
nan Sevim, Kerim Gney, Nuran Karaorlu, Nuri Kaan zkazan, Ouz
Kurdolu, zgn Emre Can, afak Bulut, Sedat Kalem, Seluk Turul
Krkl, Yldray Lise ve Vedat Atasoya teekkr eder.

Kaynak Gsterimi: Can, T. (ed). 2013. Ormann Kitab. WWF-Trkiye,

stanbul.
indekiler
Giri...................................................................................... 11
Temel .............................................................................................. 12
Bilgileri Ekoloji .................................................................................. 13

renmek Ekosistem ............................................................................ 16

Her Ekosistemin Tama Kapasitesi Vardr ........................ 18
Ekosistemlerin Doas ........................................................ 20
reticiler ............................................................................. 22
Tketiciler ........................................................................... 22
Ayrtrclar ........................................................................ 22
Element Dngs ............................................................... 24
Orman Ekosistemi .............................................................. 26
Dnya Ormanlar ................................................................ 28
Biyolojik eitlilik ............................................................... 30
Tr eitlilii ...................................................................... 31
Genetik eitlilik ................................................................ 32
Ekosistem eitlilii ........................................................... 34
Biyolojik eitlik Neden nemli? ...................................... 34
Biyolojik eitlik Tehdit Altnda! ....................................... 36
Karasal Ekolojik Blgeler ................................................... 38
klim Deiiklii ................................................................. 42
Ekolojik Ayak zi ................................................................. 44
Biyolojik eitlilii lme ve zleme .................................. 46
Senaryo .......................................................................... 48
emsiye Trler .................................................................... 54
 Bayrak Trler ..................................................................... 54
Kilit Talar .......................................................................... 55
Odak Trler.......................................................................... 55
Trkiye ............................................................................................. 56
Doasn Biyolojik eitlilik Zengini Bir lke .................................... 57
Kefetmek Trkiyede Biyolojik eitlilii Neler Tehdit Ediyor? ........ 62
Trkiye Ormanlar .............................................................. 66
Biyocorafik Blgelere Gre Ormanlar ............................. 67
Geni Yaprakl Ormanlar.................................................... 68
ne Yaprakl Ormanlar...................................................... 69
nemli Aa Trleri ........................................................... 72
nemli Bitki Trleri ........................................................... 80
nemli Mantar Trleri ....................................................... 82
nemli Memeli Trleri ....................................................... 84
nemli Ku Trleri ............................................................. 88
Scak Noktalar..................................................................... 96
Amanos Dalar .................................................................. 98
Yenice Ormanlar ................................................................ 99
Frtna Vadisi .................................................................... 100
Karal Dalar .................................................................... 101
stanbul Ormanlar ........................................................... 102
brad-Akseki Ormanlar ................................................... 103
Data-Bozburun Yarmadalar ......................................... 104
Fethiye Baba Da .............................................................. 105
Kre Dalar...................................................................... 106
Ormanclk Faaliyetleri ..................................................... 108
Orman Amenajman ......................................................... 109
Muhafaza Orman ............................................................. 110
 Milli Park .......................................................................... 110
Tabiat Park ....................................................................... 110
Tabiat Ant ........................................................................ 110
Tabiat Koruma Alan ....................................................... 110
retim Orman .................................................................. 110
Yaban Hayat Gelitirme Sahas ....................................... 110
Yaban Hayat Koruma Sahas ........................................... 110
Yaban Hayat retme stasyonu ...................................... 110
Orman i Dinlenme Alan ............................................... 110
Biyogenetik Rezerv Alan ................................................... 111
Biyosfer Rezerv Alan ......................................................... 111
Gen Koruma Orman ......................................................... 111
Gen Koruma ve Ynetim Alan .......................................... 111
Tohum Meceresi ............................................................... 111
Tohum Bahesi .................................................................. 111
Aratrma Orman .............................................................. 111
zel evre Koruma Blgesi ............................................... 111
Odun retimi..................................................................... 112
Orman Ekosistemi Asndan yi Uygulamalar ................ 114
Doal Ykmlar .................................................................. 116
l Aalar ........................................................................ 118
Maaralar........................................................................... 122

Pratik ............................................................................................
Odun D Orman rnleri ............................................... 124
126
Bilgilerden Aratrma Yapmak............................................................. 127

Yararlanmak Bilimsel Aratrma Dngs ............................................. 128

Aratrmay Planlamak ...................................................... 130
Gzlem Yapmak ve Kayt Tutmak ..................................... 134
rnek Alan Belirlemek....................................................... 138
Flora Gzlem Formu.......................................................... 141
Haritalar............................................................................. 142
Yn Tayini........................................................................... 144
GPS..................................................................................... 144
Hat Boyunca rnek Almak................................................. 146
Ku Gzlem Formu............................................................. 148
zler..................................................................................... 149
aretler............................................................................... 152
Fotokapan........................................................................... 154
Telemetri............................................................................. 155
Verilerin Analizi ve Rapor Yazma...................................... 156
Okuma nerileri............................................................... 160
Szlk.................................................................................. 162
Dizin.................................................................................... 168
Borka, Karagl
Tabiat Park
 Baak Avcolu okalkan
Giri
yerel kapasitenin gelitirilmesi ve
gerekli teknik destein salanmas.
Bu amala, Kre Dalar Milli Park
rneinde, korunan alan ynetim
planlamas, orman ynetimine
Daralan doal yaam alanlar ve
biyolojik eitliliin
giderek iddetlenen kresel iklim
btnletirilmesi, srdrlebilir
deiikliinin etkileri karsnda
turizm stratejisinden, mhendisler
yeryznde yaamn sigortas
ve muhafaza memurlarna ynelik
saylan korunan alanlar hl yeterli
biyolojik eitlilik ve doa
dzeyde deil. stelik dnyann
koruma eitim programlarna,
birok lkesinde, bu alanlarda etkin
yerel gnlllk sisteminin
bir doa korumann salandn
kurulmasndan, iletiim-
sylemek de mmkn deil. Ne
bilinlendirme ve savunu
yazk ki, IUCN kategorilerine uygun
stratejilerine varncaya kadar bir
yaklak % 5 korunan alanlar ile
dizi etkinlik proje ortaklarnca
Trkiye de bu lkelere dahil.
gerekletirildi. Proje kapsamnda,
Kre Dalar Milli Park,
Bu koullar iinde WWFin
Trkiyenin ilk PAN Parks sertifikal
stratejik hedeflerinden biri, dnya
korunan alan oldu.
zerindeki korunan alanlarn
arttrlmas ve bu alanlarda daha
Ormann Kitab, bu etkinliklerden
etkili bir ynetimin salanmasna
birisi olan; orman ve milli park
katkda bulunmak. Kresel evre
muhafaza memurlarna ynelik
Fonu (GEF) destei, UNDP Trkiye
olarak gerekletirilmi Biyolojik
ve Orman ve Su leri Bakanl
eitlilik ve Doa Koruma
ibirlii ile yrtmekte olduumuz
Eitiminin bir rndr. Ayrca
Orman Koruma Alanlar
tm korunan alanlarda alan
Ynetiminin Glendirilmesi
muhafaza memurlarna, korunmas
Projesi ite bu hedefe ulamadaki
iin altklar canl ve cansz
balca aralarmzdan biri. Proje
doann dinamiklerini tanmalar
kapsamndaki en nemli rolmz,
iin hazrlanm bir rehberdir.
zetle, orman ekosistemlerinde
bulunan mevcut korunan alanlarn
etkin bir ynetim yapsna
ulatrlmas, doa koruma iin
nsan doann bir parasdr; doaya kar verdii sava,

Temel Bilgileri
kanlmaz olarak kendisine verdii savatr. Rachel Carson

renmek 12
Ekoloji yaparak kefetmilerdi.
Elbette tohumlarn ne
zaman imlendiini,
Ekoloji, canllarn birbirleri ekinlerin hangi koullarda
ile ve cansz evreleri ile yetitiini de biliyorlard.
olan ilikilerini ve bu Tm bunlar ekolojinin
ilikilere bal konusudur. Ekoloji,
sreleri doann dokusu,
inceleyen doadaki sreler,
bilim elementlerin
daldr. dngs,
Ekolojinin enerjinin ak,
temeli ilk biyolojik yaam
toplumlara birliklerinin
dayanr zaman iindeki
ve yaamsal deiimi gibi
etkinliklerle konular aratrr; baz
yakndan ilikilidir. NASA trlerin nerede bulunduu
lk insanlar, ve neden orada olduu
avlayacaklar hayvanlar gibi sorulara yant arar.
nerede yaar, ne zaman Szcn kkeni aslnda
etkindir bilmek zorundayd. bu bilimi en iyi anlatr.
Ayrca avlayacaklar Ekoloji, insanolunun evini
balklarn ne zaman aratrmasndan baka bir
yavrulayacan gzlem ey deildir.

Ekoloji szc ilk kez 1869 ylnda Alman biyolog Ernst Haeckel
tarafndan kullanld. Ancak ekolojinin bir bilim dal olarak
tannmas 1900l yllar buldu. zellikle 1968-1970 yllar arasnda
astronotlarn uzaydan ektii fotoraflar sayesinde gezegenimizin
bir btn olarak grlmesi ve ne kadar krlgan bir gezegende
yaadmzn gzler nne serilmesi ekolojinin bir bilim dal
olarak yldznn parlamasn salad.

13
Modern ekoloji,
canllarn evreleri
ile olan ilikilerini
sistematik bir ekilde
inceler. Bylece bir
hiyerari, organizasyon
sistemi ortaya kar. Bu biyosfer ekosistem
organizasyon sisteminde
en alttaki seviye
molekllerdir. Bunu,
gittike karmaklaarak
yaam birlii
hcreler, dokular,
organlar, organ
sistemleri izler. En
stteki seviyeyse
biyosferdir. Bu anlamda poplasyon
ekoloji, temel olarak
organizmadan yukar
biyolojik organizasyonu
inceler. tr

Herhangi bir organ sistemi

organizmann
bireylerinin oluturduu organ
grup poplasyon,
belli bir alandaki
tm poplasyonlar
ekirdek doku
da yaam birlii
olarak adlandrlr.
hcre
Poplasyon da, yaam
birlii de biyolojik
organizasyonun bir
seviyesini iaret eder. su molekl
hidrojen oksijen

14
Ekolojik sistemler, temel
olarak iki eden oluur:
Biyotik ve abiyotik
bileenler. Biyotik bileenler,
tahmin edilebilecei gibi
mikroorganizmalar, bitkiler,
hayvanlardan oluur.
Abiyotik bileenler eitlidir;
oksijen gibi fotosentez
sonucu ortaya kan bir
element de olabilir, rzgr,
nem gibi fiziksel bir faktr
de. Biyotik ve abiyotik
bileenler, bir canlnn
varln ve dalmn
etkiler.

biyotik abiyotik
bileenler bileenler
reticiler rzgr hz
tketiciler nem
ayrtrclar k iddeti
parazitler scaklk
tr ii rekabet ya
trler aras rekabet pH
hastalk yapc mikroorganizmalar tuzluluk oran
znm oksijen

15
Ekosistem
Ekosistem, belli bir alanda
yaayan canllar ve hava, Bir
su, toprak, mineral gibi ekosistemde
geici
cansz evreyi tanmlayan
btndr. Hava, su,
scaklk, rzgr gibi abiyotik
bileenler, canlnn
deiimden
yaamn srdrmesi sonra sral
iin gerekli olan besin,
dinlenmek, uyumak, deiim balar.
saklanmak ve remek
iin yaam alan ve kendi
trnden ya da dier
trlerden organizmalar bir
ekosistemin bileenleridir.
Bir orman, gl, deniz, ilk 5 yl 6-25 yl
hatta bir akvaryum bile bir
ekosistemdir ve kkten tarafndan evrili olabilir.
bye, karasal alandan Bu iki ekosistem arasnda
sulak alana, araziden etkileim vardr. Sonu
laboratuvara her ekosistem olarak ekosistemler, statik,
byk bir eitlilik ierir. deimez ve kararl sistemler
Nasl bir organizma tek deildir. Bileenlerinin
bana var olamazsa, yaplarnda, foksiyonlarnda,
bir ekosistem de tek karmaklklarnda ve
bana var olamaz; dier etkileimlerinde srekli bir
ekosistemlerle ilikilidir. deiim vardr. rnein baz
rnein bir gl ekosistemi, orman ekosistemlerinde
orman ekosistemi deiim yavatr; bazlarnda

16
 26-50 yl
hzl, bazlarnda kk
lekli, bazlarndaysa
byk leklidir. klimde,
toprak koullarnda ya da
bir yaam birliinin canllar
arasndaki etkileimde
deiim olabilir. Rzgr,
yangn gibi belirgin ama
geici fiziksel bir olay da
deiime neden olabilir.
Geici deiimden sonraki
sre ekolojik sksesyon,
51-150 yl 150-300 yl
dier ad ile sral deiim
olarak adlandrlr. nce
algler, likenler ve otsu
bitkiler nc trler olarak
grlr. Sonra allar ortaya
kar. Yaklak 25 yl sonra
da gen orman oluur.
Yaam birlii yeniden kararl
hale gelene kadar deiim
devam eder. Bu da 150-300
yl srer.
17
Her Ekosistemin Tama avlanma gibi poplasyon
younluuna bal snrlayc
Kapasitesi Vardr faktrler biyotiktir. Bir kzl
sincap poplasyonunun
Poplasyonlar, rnein
younluu yksekse, baz
bir tilki poplasyonu,
diiler, evre koullarnn
oalmasn nleyen
iyi olmad alanlara srgn
snrlayc faktrler yoksa
edilir. Bu alanlarda da
geometrik dizi ile (2, 4,
dourganlklar azalr.
8, ...) artar. Besin kaynaklar
tkenmeye baladnda,
Ik idddeti, scaklktaki
nfus art yavalar ve en
dalgalanma, toprak eidi,
sonunda da durur. nk
suyun elverililii gibi
her ekosistemin belirli bir
poplasyon
tama kapasitesi vardr.
younluuna
Bir ekosistem, ancak bir
bal olmayan
poplasyondaki belirli
snrlayc faktrler
saydaki bireyi
abiyotiktir.
barndrabilir.
Tama
nsan etkinlikleri
kapasitesinde,
nedeni ile abiyotik
bir poplasyonun
faktrlerin bir
bykl yaklak
poplasyonu nasl
olarak sabittir; yani
snrladna dair
lm ve doum oran Tarm ilalarnn
eitli rnekler
eittir ve byme hz doaya verdii
verilebilir. Tarm
sfrdr. byk zarar ilalar, zellikle
ilk olarak 1962
kurbaalar gibi iki
Bir poplasyona ylnda Rachel
yaamllarn byme
etki eden snrlayc Carsonun Sessiz
Bahar kitab ile
hzlarn nemli
faktrler biyotik ya
ortaya kondu. lde etkiler.
da abiyotik olabilir.
stilac tr olarak
Hastalk, rekabet,
18
adlandrlan bir ekosistemin
yerlisi olmayan canllar
da poplasyonlar etkiler.
rnein zebra midyesi,
insan etkinlikleri aracl
ile yabanc olduu bir gl
ekosistemine tanrsa
oradaki fosfor elementinin
dngs deiir. Bu da
gldeki alg poplasyonunu
etkiler.
Snrlayc faktrler, bir
organizmann ekolojik
niini kstlar. Her canl,
ekosistemde nemli ve esiz
bir role sahiptir. Bu ekolojik
ni olarak adlandrlr.
Orman kenarnda yaayan
bir tilki dnn. Bu tilkinin
yaam alannda ayr
da, nehir de bulunabilir.
Tilki, kk memeliler, iki
yaamllar ve bceklerle
beslenen bir yrtcdr.
Yaam alannda bulabildii
meyveleri de tketir. Gece
etkindir. Bu da onu kanla
beslenen sivrisinekler
iin cazip klar. Ancak bir
yandan, kan aracl ile
bulaan eitli hastalklarn
taycs haline de getirir.
Avladklarndan arta
kalanlar le yiyicilere ve
ayrtrclara besin salar.
Tm bunlar, bir tilkinin
ekolojik niidir.
Her canlnn Howard Buffett/WWF-US
ekosistemde
nemli bir rol
vardr. Bu rol
onu esiz klar.
19
Ekosistemlerin
Doas
Yaam enerji olmadan
sremez. Tm canllar
yaamak iin enerjiye
gereksinim duyar. Enerji tilki
madde aracl ile, bir
canldan dierine ular.
Bu ak besin zinciri olarak
adlandrlr. Doada i ie
gemi birok besin zinciri
bulunur. Bu besin
zincirlerinin tmne besin
a denir. Besin zinciri ve a
aracl ile organik madde
ekosistemde dolar.
Besin zinciri ya da besin
an oluturan canllar
arasnda dinamik bir
denge vardr. Herhangi bir
basamaktaki bir deiim
poplasyonlar arasndaki
dengeyi bozabilir, bu da sincap
tavan kemirgenler
trlerden birinin azalmas
dierinin oalmas
ile sonulanabilir. Bu
durumdan besin ann
tamam etkilenebilir.
20
 Besin a, bir ekosistemdeki
madde akn salar.
bayku

ylan

bcekle
beslenen
kular iki yaamllar

rmcekler

etil bcekler

tohumla otul bcekler

beslenen
kular

21
Besin zinciri ne kadar ksa
ise madde ve enerji o kadar
ekonomik kullanlr. Besin
zincirinin ilk basaman
reticiler oluturur ve son
basamakta da ncl
tketiciler, yani kurt, srtlan,
vaak gibi yrtclar bulunur.
reticiler
Bir ekosistemin biricik enerji
kayna gnetir. Gnein
enerjisini fotosentez
aracl ile zengin karbon
bileiklerine dntren
canllar reticilerdir. Bir
gldeki alg, bir krdaki ot, bir
ormandaki aa bu grupta
yer alr.
Tketiciler
reticiler, kendi besinlerini
reterek enerji salayan
canllarsa tketiciler de
dier organizmalarla
beslenerek enerji salayan
canllardr. Otullar, birincil
tketicilerdir. Bu grupta
sincap, karaca, geyik gibi
canllar bulunur. Birincil
tketicilerle beslenen
canllar etillerdir. Bu
grupta ahin, kurt, vaak
gibi trler yer alr. Yalnzca
etillerle beslenen yrtclar
da ncl tketiciler olarak
adlandlr. Hem otullar hem
de etilleri tketen canllara
da hepil denir. Bozay ve
domuz gibi hayvanlar bu
grupta yer alr.
Ayrtrclar
Besin zincirinin nemli bir
ilevini yerine getiren canl
grubu ise ayrtrclardr.
Bakteriler ve mantarlar
bu grupta yer alr. Bu
canllar l organizmalarla
beslenerek ekosisteme
madde dnmn
salarlar.
Besin zincirindeki her bir
canlnn nceki basamaktan
ald madde ve enerjinin
%90 yaamsal olaylarda
tketilirken %10u sonraki
basamaktaki canlya
geer. Bu, %10 yasas
olarak adlandrlr ve besin
piramidi ile gsterilir.
22
 Besin piramidinin
en altnda reticiler
bulunur. Yukar doru,
reticileri birincil
tketiciler ve
ikincil tketiciler izler.
En stteyse, ncl
tketiciler yani
yrtclar yer alr.

15
Element Dngs
Dinamik bir ekosistemin
ileyiinde enerji ak
kadar element dngsnn
de nemli bir rol vardr.
Yeryznde oksijen, karbon,
azot, hidrojen, fosfor gibi
yaamsal nem tayan
elementler bulunur. Oksijen
solunumda kullanlr. fotosentez
Karbon, hcre yapmnda
yaptadr. Azot, tm canl
dokularnda bulunur.

Elementler snrldr; biyotik

ve hava, su, toprak gibi
abiyotik bileenler aracl
ile tm ekosistemi dolar.
Bir organizmann yapsnda
bulunan azot ya da bir kire
tandaki karbon, element
dngsnn bir parasdr organik
ve milyonlarca yldan karbon
beri azot, karbon ve dier
elementlerin dngs ayrtrc
kendi kendilerini organizmalar
dzenleyerek devam eder.
Bu devamllk, salkl ve
verimli bir ekosistemin
varln gsterir.

24
 karbon dngs

endstriyel
karbon
salm
solunum

solunum

solunum

l organizmalar ve
atk maddeler

fosiller ve
fosil yaktlar

25
Orman
Ekosistemi
Ormanlar, karmak
ekosistemlerdir. Aalarn
Be metreden
yan sra aaklar, fazla
boylanabilen,
allar, otsu bitkileri,
mantar ve likenleri ierirler.
Memelileri, kular,
srngenleri, iki yaamllar, alan %10dan
bcekleri ve dier
eklembacakllar, solucanlar
fazla oranda
ve mikroorganizmalar
barndrrlar.
tepe ats
ile kaplayan
aalarn
Yeryzndeki pek ok orman,
gezegenimiz tarihinin canl
birer antdr. Yiyecek, ila,
yakacak, barnak salamak bulunduu
yannda yeryznn suyunu
temizleyen, karbonunu
0,5 hektardan
depolayan ve iklimini
koruyan ok nemli
byk kara
hizmetleri sunarlar. yle alan, orman
alan olarak
deerlidirler ki, ulusal
ve uluslararas yasalarla
korunurlar. Yeryznde
toplam 3,8 milyar hektar adlandrlr.
orman alan vardr.
26
 Baak Avcolu okalkan
Dnya Ormanlar
Yeryznde karalarn %31i ormanlarla kapl! Dnya
ormanlarnn %47si tropik kuak yamur ormanlar, %9u
lman kuak tropikal yamur ormanlar, %11i lman kuak
geni yaprakl ormanlar ve %33 tayga olarak da bilinen
ine yaprakl ormanlardr.

Yeryznde 1,31
milyar hektar
btnl
bozulmam
orman alan var.

Dnya ormanlarnn
yars 5 lkede yer alr:
Kanada, ABD, Rusya,
in ve Brezilya

En ok orman alan kaybeden

10 lke: Brezilya, Avustralya,
Endonezya, Nijerya, Tanzanya,
Zimbabve, Kongo, Burma, Bolivya ve
Venezuela
 Dnya ormanlarnn
%7si iletilmektedir ve
bu ormanlardan kresel
endstriyel odun retiminin
te ikisi karlanr.

1,6 milyar insan ormanlar geindiriyor.

300 milyon insan ormanda yayor.
10 milyon insan orman alanlarn ynetimi imdiki orman alan
ve korunmas iin alyor. nceki orman alan

Harita: Dnya Doay Koruma Vakf (WWF)

 Klein&Hubert/WWF
Biyolojik
eitlilik
Yeryznde bakterilerden,
mantarlara, bitkilerden
hayvanlara milyonlarca canl
tr yaar. Bu canllarn
hepsi biyolojik eitlilii
oluturur.

Biyolojik eitlilik, genlerden

ekosistemlere her dzeyde
canlla ait farkllktr.
Farkllk ne kadar oksa
biyolojik eitlilik o kadar
zengindir. Bu anlamda
yalnzca tr eitliliini
deil, genetik ve ekosistem
eitliliini de kapsar.
Hem insanolunun hem de
gezegenimizde bulunan dier
canllarn srdrlebilir
yaam kalitesinin
garantisidir. Yeryznde
Biyolojik eitlilik,
yaklak 1,8 milyon canl
tr var. Hl kefedilmemi
salkl bir
trler ile bu saynn 5-15 ekosistemin
gstergesidir.
milyona ulaaca tahmin
ediliyor.
30
Tr eitlilii canllarn bir ksm, solunum
iin oksijen kullansa da, bir
Bilim insanlarna gre ksm da enerjisini hidrojen
her yl, 15.000 yeni canl slfr ya da amonyaktan
tr kefediliyor. Bu elde ediyor. Ar tuzlu ya
canllar arasnda bcekler, da ar scak ortamlarda
mantarlar, omurgaszlar, yaayanlar bulunuyor.
hatta memeliler bile var. Tm bu organizmalar
Yalnzca 2000 ylndan beri gezegenimiz iin nemli ve
53 primat tr kefedildi. onlardan hl reneceimiz
ok ey var.
Tr eitlilii
denince akla hayvanlar
bitkiler
bitkiler ve
hayvanlar
gelse de,
bunlar mantarlar
aslnda yaam
aacnn
dallarndan
ikisi. Yaam
aacnda
aslnda
ok ilgin,
metabolizmas
ok farkl
canl gruplar
da var;
bakteriler ve protistler
arkebakteriler arkebakteriler
bakteriler
gibi. Bu
mikroskopik
yaam aac
Genetik eitlilik
Gen, bir organizmann
kaltm birimidir, nesilden
nesile aktarlan biyolojik
zellikleri tar. rnein
bakteriler yaklak 1000,
mantarlar yaklak 10.000,
insanlarsa 30.000in
zerinde gene sahiptir.
Poplasyonu oluturan
trler genetik olarak
birbirinin ayn deildir.
Bir poplasyon ne kadar
ok genetik varyasyona
sahipse o kadar zengin bir
gen havuzuna sahiptir. Bir
poplasyonun sahip olduu
genetik varyasyon azalrsa
poplasyon bykl de
azalabilir; hatta tr yok olma
tehlikesi ile karlaabilir.
rnein tarmda bu
yaamsal nem tar.
32

Tarm monokltr, yani ayn
genetik zelliklere sahip tek
bir rnn yetitirilmesi
eklinde gelimitir.
Bu da tarm rnn
hastalklara kar zayf
klar. Gnmzde pek ok
nemli tahln hastalklara
kar ancak 5 yl dayankl
kald belirlenmitir. O
neden ile tarmsal rnlerin
yabani varyasyonlar
aratrlmaktadr.
Florian Moellers/WWF
Birlemi Milletler Gda
ve Tarm rgtnn
verilerine gre domates
varyasyonlarnn %81i,
dolays ile bu domates
eitlerinin sahip olduu
esiz genler yok olmutur.
Oysa genetik varyasyonlar
trlerin hastalklara,
avclara, parazitlere, evre
kirliliine, hatta kresel
iklim deiikliine kar
evrilmelerini salar.
33
Ekosistem eitlilii
Bir blge, ne kadar farkl
yaam alanna, iklime,
yaam birliine sahipse
o kadar deerlidir. Bir
ekosistemdeki besin
ann karmakl, farkl
ekosistemler arasndaki
zengin etkileim de
ekosistem eitlilii kavram
iine girer. Ekosistem
eitlilii, tr ve genetik
eitliliini de beraberinde
getirir. Aslnda tr
eitlilii, genetik eitlilik
ve ekosistem eitlilii
birbirleri ile derinden
ilikilidir.
Biyolojik eitlik Neden
nemli?
Biyolojik eitliliin
insanolu iin nemi ortada.
Ekosistemler birok hizmet
salarlar. Temel olarak 12
tarmsal rne bel balam
olsak da yaklak 7000
bitki trn besin olarak
kullanyoruz. Bu besinlerin
bazlarnn var olmas
tozlamaya bal. Su, toprak,
hava, iklim gibi abiyotik
bileenlerin de besinimiz
olan bitkilerin yetimesinde
nemli rolleri var.
Dnya apnda yaklak
70.000 bitki tr
geleneksel ve modern tp
iin kullanlyor. an
hastal ile ilgili olarak
kanser nleyici pek ok bitki
mercek altnda. Biyolojik
eitliliin bize salad
hizmette neredeyse snr
yok! Atklarn ayrtrlmas,
hava ve suyun temizlenmesi,
topran korunmas, su
taknlarnn dzenlenmesi;
liste bylece uzayp gidiyor.
Bilim insanlarnn belirttii
gibi iklim deiikliine kar
biyolojik eitlilik belki de
tek gvencemiz.
Tm bu hizmetin ekonomik
deeri hesaplansa ortaya
nasl bir tablo ortaya kar?
Yalnzca tozlama aracl
ile elde edilen meyveler
dnlerek yaplan
34
hesaplamada ortaya kan
sonu u: Bceklerin kresel
ekonomik deeri, yllk
217 milyar dolar. Dnya
ekonomisinin en az %40
biyolojik kaynaklardan
elde ediliyor. Ekoturizm,
biyolojik eitlilie duyarl
bir pazar olarak geliiyor ve
srdrlebilir kalknmann
gzel bir rnei. Milyonlarca
ylda oluan kmr gibi fosil
yaktlar, evre kirliliine
neden olsalar da hl temel
enerji kaynamz.
Dnyadaki orman
kylerindeyse yegne yakt
hl odun. Aalardan
elde edilen kereste bize
barnak ve mobilya salyor.
Pamuk ve ynden elde
edilen giysiler bizi iklimin
etkilerinden koruyor.
Mhendisler, bilim
insanlar, tasarmclar iin
biyolojik eitlilik esiz bir
esin kayna. Gnmz
teknolojisini oluturan
pek ok rn doadan
esinlenerek icat edilmi.
Biyomimikri denilen bu
alan sayesinde su geirmez,
hafif, yapkan, aerodinamik
malzemeler retiliyor.
Biyolojik eitliliin, kltrel
mirasn, mimarinin, resim,
mzik, edebiyat, heykel,
sinema, tiyatro gibi sanat
dallarnn olumasndaki
katksndan sz etmedik bile.
Bize yaam enerjisi verdii
de bir gerek. Bir byk
batankaray dinlemek,
narin ak kelebei izlemek,
ormanda yrmek fiziksel
ve psikolojik salmza
olumlu ynde etki ediyor.
Biyolojik eitlilii manevi
ynden dnsek, olaya etik
olarak baksak dahi u sonu
ortaya kyor:
Gezegenimizde var
olan her canlnn
yaamaya hakk var.
35
Biyolojik eitlilik
Tehdit Altnda!
Gezegenimiz 3,5 milyar
yl yanda. Bugne kadar
var olan trlerin %95i
yok olmu durumda. u
anda tanmlanm yaklak
1,8 milyon canl tr var.
Her yl bu sayya yenileri
ekleniyor, bu arada yeni
trler evriliyor. u ak ki
yeni trlerin ortaya kmas
ve baz trlerin yok olmas
yeryz tarihinin bir paras
grnyor. Ancak bu,
biliminsanlarnn biyolojik
eitlilikle ilgili alarm
zillerini almasna engel
deil! Yaplan aratrmalar,
trlerin yok olma
oranlarnn gemie gre 100
kat, 1000 kat daha yksek
olduunu gsteriyor. Her
yl, 10.000-25.000 trn
yok olduu dnlyor.
Uluslararas Doa Koruma
Birlii (IUCN), memelilerin
%22, iki yaamllarn
%32, kularn %14, ak
tohumlularn da %32sinin
yok olma tehlikesi altnda
olduunu tahmin ediyor.
Poplasyonu iyi durumda
olan pek ok tr, son 200 yl
iinde yok oldu. Biyologlar,
kitlesel bir yok olu sreci
yaadmz konusunda hem
fikir. Bu yok oluun temel
nedeninin doal sreler
deil de, insan etkinlikleri
olduu konusunda da!
nsan nfusunun 2050
ylnda 9 milyar geecei
dnlyor. Bu da habitat
kayb ve habitat bozulmas,
doal kaynaklarn ar
tketimi anlamna geliyor.
Habitat kayb ve bozulmas,
biyolojik eitlilii tehdit
eden temel etkenlerden
biri. Habitat kayb ve
bozulmas insanolu tarmla
uramaya baladndan
beri var. Biyolojik eitlilii
barndran en nemli
ekosistemlerden biri olan
yamur ormanlarnn alan
eskiden 15 milyon km2 iken
u anda 7,5-8 milyon km2.
36
 Mark Edwards/WWF-Canon

Yamur ormanlarnn yars yok olmu durumda!

Her yl 100.000 km2 alann yok olduu, ayn miktarda
alann da bozulduu rapor ediliyor.
Karasal Ekolojik Blgeler
Ekolojik blge, ortak trlere,
ekolojik dinamiklere ve
evresel koullara sahip
byk kara ya da su
parasdr. Bu alanlar, ayn
zamanda birbirinden farkl
doal birlikleri de ierir.
Dnya Doay Koruma
Vakf (WWF), yeryznde
korumada ncelikli 238
ekolojik blge belirledi.
Ekolojik blge yaklam
ile, farkl biyocorafik
alt ekolojik blgelerin,
birliklerin, habitatlarn
ve trlerin temsiliyeti;

karasal ekolojik blgelerin durumu

tehlike altndaki blgeler
hassas blgeler
bozulmam blgeler
veri olmayan blgeler
bozulmam habitatlarn
ve biyotalarn geni yaylm
alanlarnn, anahtar
ekosistemlerin, habitatlarn
ve trlerin; g gibi geni
lekli ekolojik olaylarn
korunmas hedeflenir.
Korunan alanlar;
ekosistemlerin ilevini
Harita: Dnya Doay Koruma Vakf (WWF)
yerine getirmesinde
ve hizmetlerini
srdrmesinde yaamsal
rol oynayarak alan snrlar
iinde, bitiik ekosistemlerde
ve dnyann her yannda
yaayan insanlarn yararna
alr.
 Michel Gunther/WWF-Canon

Endstri, kresel enerjinin %37sini

tketirken, kresel karbon dioksitin %50sini,
kresel kkrt dioksitin %90n ve zehirli
kimyasallarn neredeyse tmn retir.
Ekosistemlerin yalnzca
insana hizmet etmesinin
sonular ne yazk ki ar.
20. yzylda insan nfusu
katna karken su
kullanm altya katland.
Kuraklk ile ilgili ou
lke ulusal ve uluslararas
dzeyde almalara balad.
Gelecekte yalnzca su
krizi deil, enerji krizi de
yaanaca ngrlyor.
Milyonlarca ylda oluan
fosil yaktlar elbette bir gn
bitecek! te yandan fosil
yaktlarn kullanmnn
insanoluna faturas ar
oldu. naat, tamaclk,
ksaca tm endstriyel
sektrlerin atklar
havaya, suya, topraa
zarar veriyor. Kirlilik, hem
insanolunun yaad kent
ekosistemlerini, hem de
dier ekosistemleri ciddi
bir ekilde etkiliyor. Ar
avlanma, ar balklk
poplasyonlar dorudan
tehdit ediyor. Ekosistemdeki
dier biyotik ve abiyotik
bileenler de dolayl
olarak poplasyonlarn
azalmasndan etkileniyor.
Tarmda kullanlan
kimyasallar da kirlilie yol
ayorlar, esiz gezegenimizi
zehirliyorlar. Suni
gbrelerin ar kullanlmas,
ekosisteme ar derecede
kurun yklenmesi anlamna
da geliyor. Tarm kadar,
hayvanclk, tomruk retimi,
madenler ve barajlar,
hayvanclk, yol yapm ve
insan kaynakl yangnlar
da habitat kayb ve habitat
bozulmasna neden
olabiliyor. Ekosistemin
yerlisi olmayan, istilac
trlerin zararlarna
ne demeli? Bitki ya da
hayvan istilac trlerin
yllk ekonomik zararnn
1,5 trilyon dolar olduu
hesaplanyor. stilac
trlerden dolay 400-950
trn yok olma tehlikesi
altnda ya da yok olmak
zere olduu rapor ediliyor.
Durum byleyken doa
koruma almalarnn
tm dnyada byk bir hz
kazanmas arlacak bir ey
deil.
41
klim Deiiklii
Atmosferde, su buhar,
karbon dioksit, ozon ve
metan gibi gazlardan
oluan bir battaniye
var. Battaniyeyi oluturan
gazlar sera gazlar olarak
adlandrlyor. Aslnda
sera gazlar sayesinde
gezegenimizdeki scaklk
yaam iin elverili! Bu
anlamda battaniye nemli
bir grev gryor,
gezegenimizi
scak tutuyor.
Ancak,
insan
etkinlikleri
sonucu,
byk
lde fosil
yaktlarn
kullanlmas ile
atmosfere normalden
fazla sera gaz salnyor. Bu
da normalde bizi koruyan
battaniyenin bu kez yaam
tehdit etmesine neden
oluyor.
Sonu: klim deiiklii!
1850den 2005e kresel
scakln yaklak 0,76
derece artt, geen
yzylda deniz seviyesinin
de 12- 22 cm ykseldii
belirtiliyor. 2100 ylnda
ise scakln 1,4-5,8 derece
artaca tahmin ediliyor.
Bu, gezegenimizdeki pek
ok eyin deimesi demek.
Ya rejiminin deimesi,
baz yerlerde kuraklk
yaanmas, deniz seviyesinin
ykselmesi, baz yerlerde
karalarn su altnda
kalmas, scakln
artmas ile
bulac
hastalklarn
kitlesel
lmlere yol
amas olas
senaryolar
arasnda!
klim deiiklii,
biyolojik eitlilii de
tehdit ediyor. Oysa biyolojik
eitlilik, iklim deiikliinin
olumsuz etkilerini azaltmada
nemli bir rol oynuyor.
Korunan ve restore
edilen alanlar da, karbon
42
dioksitin atmosferden almalar var. Bunlardan
uzaklatrlmasna yardmc en nemlisi, pek ok
oluyor. klim deiikliinin lkenin Birlemi Milletler
hznn ve iddetinin klim Deiiklii ereve
azalmasnda, tuzlu su Szlemesi kapsamnda
bataklk ormanlar gibi imzalayarak sera gazlarn
btnl kaybolmam azaltma giriiminde
ekosistemlerin de, en bulunduu Kyoto Protokol.
azndan sel ve frtna Bu protokol ile kresel sera
dalgalarn nleme gaz salnm 2050 ylna
konusunda etkili olaca kadar %80 drlrse
dnlyor. te yandan scaklk artnn 2 derecenin
tm dnyada sera gazlarnn altnda kalabilecei tahmin
salnmn azaltmaya ynelik ediliyor.

Steve Morello/WWF-Canon
Gezegenimiz,
tarihinde
grlmedii
ekilde tehdit
altnda!
Ekolojik Ayak zi
Ekolojik Ayak zi, insanlarn kulland yenilenebilir kaynaklar
salayabilmek iin gereken, biyolojik olarak verimli toprak ve
suyun bulunduu alann hesabdr.

Ekolojik Ayak zi
1961-2007 yllar arasnda
iki katna kt. 2007de
insanlarn toplam ayak
izi 18 milyar kha, yani kii
bana 2,7 kha olarak
hesapland. Dnyann biyolojik
kapasitesi ise yalnzca
11,9 milyar khad. Bu da kii
bana 1,8 kha eder. Bu ekilde
yaamaya devam edersek
ihtiyalarmz karlamak
iin 2030 ylnda 2; 2050 ylnda ise
2,8 gezegene ihtiyacmz olacak.
 Ekolojik Ayak zi, kresel hektar, ksaca kha olarak
hesaplanr. Herkesin Ekolojik Ayak zi eit deildir.
rnein, bir Amerikalnn ayak izi, 43 Afrikalnnkine eit.

Dnyadaki herkes
ABDdeki ortalama bir
vatandan tketim
alkanlklarna sahip
olsa, ihtiyalarmz
karlamak iin 4,5
gezegene ihtiyacmz olur.

Harita: Dnya Doay Koruma Vakf (WWF)

Biyolojik eitlilii matematiksel fonksiyonlarla
yaam birlikleri ya da
lme ve zleme ekosistemlerdeki trlerin
zenginlii ve bolluu
Biyolojik eitliliin nasl
arasndaki ilikilere baklr.
yaylm gsterdiine bakmak
Ancak bu endekslerin
ya da ne hzla kaybolduunu
kullanll snrldr. Elde
belirlemek iin birimler
edilen verilerin genetik
ile konumak gerekir.
ve ekolojik veriler ile
Ancak biyolojik eitliliin
desteklenmesi gerekir.
ok boyutlu olmas bu ii
zorlatrr.
Ayn tr zenginliine ve
bolluuna sahip yaam
Temel olarak biyolojik
birlikleri de vardr. Ancak
eitliliin iki boyutu ele
kimi zaman bunlar genetik
alnr: Tr zenginlii ve
adan farkldr. rnein,
tr bolluu. Tr zenginlii,
bir poplasyonu oluturan
belirli bir alanda ka tr
trlerin fenotipik, yani
olduudur. Tr zenginlii
gzlemlenebilir genetik
incelenirken rneklem
karakterleri birbirine
nemlidir. rneklem alan
ok benzer ya da ok
arttka, tr zenginlii,
farkl olabilir. Bu farkllk
dolays ile biyolojik eitlilik
llerek genetik
de artar. stelik incelenen
eitlilik ortaya
blgedeki habitat eitlilii
konabilir.
de tr zenginliini artrr.
Ancak genetik
eitlilii lmek
Belirli blgedeki her
dahi kimi zaman
bir trn says ise tr
yeterli veri
bolluunu ifade eder.
salamayabilir.
Shannon ya da Simpson
Ayrca bu verilerden
gibi biyolojik eitlilik
yararlanarak
endeksi olarak adlandrlan
46
 Baak Avcolu okalkan
uygulanacak
koruma yaklam
Data hurmas,
da nemlidir. endemik bir
Nadir ve endemik
trler de biyolojik
trdr.
eitlii lmek
iin kullanlr.
Yeryznde yalnzca
belirli blgelerde
bulunan ve o
blgeler dnda
baka alanlarda
yaayamayan
canllara endemik
denir. Bu canllar
yaadklar alann
zelliklerine
uyum gstermitir
ve o alann
salam olduu
toprak, iklim gibi
koullarn dnda
yaayamazlar.

Dnyadaki scak
noktalarda
bulunan damarl
bitkilerin en az
%5i endemiktir.
 Senaryo Genetik eitlilik ile ilgili veriler,
trlerin filogenetik deerleri
hesaplanarak bulunur. Toplam
farkl gl ekosistemi olduunu
deer, ekosistemin koruma
dnn. Bu ekosistemlerde birey
deerini belirlemeye yardm eder.
says eit olmasna karn genetik
Aadaki grafiklerde kollarn
eitlilik farkllk gsteriyor.
yanndaki saylar, trn evrim
birinci gl

4
1 1 2
1 2 3 2 3
1
1 1 2
1

toplam ekosistem koruma deeri =3 (dk)

ikinci gl

4
1 1 2
1 2 3 2 3
1
1 1 2
1

toplam ekosistem koruma deeri =1+1+1+2+1+2 = 8 (orta)

nc gl

4
1 1 2
1 2 3 2 3
1
1 1 2
1

toplam ekosistem koruma deeri = 1+1+1+1+1+1+2+2+4+3 = 17 (yksek)

48
iindeki deiimini belirtir. Say
ne kadar yksekse, yani kol ne
kadar uzunsa o trde o kadar
ok evrimsel deiim olmutur.
Genetik eitlilik arttka toplam
ekosistem koruma deeri de artar.
Birinci glde 1, ikinci glde 4,
nc glde de 4 tr vardr. Ancak
gllerin toplam ekosistem koruma
deerleri hesaplandnda iler
deiir. Her gln toplam ekosistem
koruma deeri, ierdikleri trlerin
filogenetik deerleri ile toplanarak
hesaplanr.

Birinci gl korumak, tek bir tr korumak anlamna gelir. Bu tr

endemikse, gl ekosistemini korumak, endemik tr de korumak
anlamna gelir. Bu yaklam, tehlike altndaki bir trn genetik
eitliliinin kaybolmasn nler.

Ancak, tek tr koruma yaklam, biyolojik eitlilii korumak iin

etkin, uzun vadede srdrlebilir olmayabilir. Endemik trler,
bulunduklar dar alan korunsa bile, habitat kayb ya da kaynaklarn
ar kullanmna kar son derece hassas olduklarndan hl tehlike
altnda olabilirler. Ayrca alana seyrek dalm trleri korumak zor ve
pahaldr. nk kk bir poplasyon iin byk bir alan ya da g
yollar ile balantl birok kk alan korumak gerekir.

kinci gl korumak, ok saydaki tr de korumak anlamna gelir.

Bu durumda birbiri ile yakndan ilikili trler korunmu olur. Bu
tr ekosistemleri korumak bilimsel almalar asndan nemlidir.
rnein tatl su bal trlerinin evrimi allarak, bir trn evre
koullarna nasl zel uyum gelitirdii renilebilir.

nc gl, filogenetik, yani trler arasndaki evrimsel ilikiler

bakmndan deerlidir. Bu gl korunarak, genetik eitlilik, yani bir
ekosistemdeki trlerin geni temsiliyeti ve soylar korunmu olur.
Bu tr ekosistemler kendi kendilerini yenileyebildiklerinden, yani
srdrlebilir olduklarndan da deerlidirler. Ayrca tehlike altndaki
trlerin ayr ayr korunmasna ynelik aba harcanmas da nlenmi
olur.

49
Biyolojik eitlilii lmek
ile izlemek farkldr. nk
lme belirli bir zaman
diliminde gerekletirilir.
Ancak biyolojik eitlilii
izleme sreklilik gerektirir
ve koruma almalarnn
ayrlmaz bir parasdr.
Tm biyolojik eitlilik
izlenemeyeceinden
gstergelerden ya da
biyolojik monitrlerden
yararlanlr. Gstergeler,
ekosistem, tr ya da genetik
lekte olabilir. Taksonomik
(canllarn snflandrlmas
ile ilgili), yapsal ya da
ilevsel de olabilir. Bu da
bir yaklamdr. Baka
bir yaklam ise, ok
sayda organizmann
evre koullar ile oklu
ilikilerine bakmaktr.
rnein orman ekosistemi
izlenecekse orman
alanlar, byk yrtclar,
kular, mantarlar, vahi
yaam besleyen aalar,
orman katmanlar, aa
byklkleri gibi ok
sayda veriden yararlanlr.
Gstergeler eitlidir,
nitel ya da nicel olabilir.
Habitatn bykl, corafi
yaps, yaam birlikleri,
eitlilii, gsterge trleri,
kilit talar, younluu,
rts, biyoktlesi, habitat
kayb, mozaii, mikro ve
makro lekte yatay ve dikey
topografyas, sral deiim
gibi dinamikleri, karbon
yutaklar gibi biyokimyasal,
toprak istikrar gibi fiziksel
ilevleri, poplasyonlarn
bykl, younluu,
lm, g, cinsiyet
oranlar, yaltm, genetik
eitlilii belirlenen izleme
programna gre gsterge
endemik iki
yaaml trleri
korunan
alan
sulak
alan
yeryz
50
olarak seilebilir. Ancak
gstergeler basitlik,
kullanllk, llebilirlik,
dinamiklik, insan kkenli
etkilere duyarllk, olumlu
ve olumsuz deiikliklere
aklk ve yerel, blgesel
ya da kresel corafi
konumla iliiklilik gibi
temel zelliklere sahip
olmaldr. Biyolojik
eitlilii izlemede
kullanlacak teknikler,
lee gre deiir.
Ekosistem dzeyinde
Corafi Bilgi Sistemi
(CBS) ya da Uzaktan
Alglama kullanlabilir.
corafi bilgi sistemi
38 20 kuzey ve 35 15 dou
koordinatlarndaki sulak alanlara
yakn korunan alanlarda bulunan
endemik iki yaaml trleri
Ormanclk uygulamalarnn
ekosistem zerindeki etkilerini
izlemek daha iyi bir orman
ynetimi ve koruma almalar
iin son derece nemlidir. Bu
da veri toplamay ve bunlar
deerlendirmeyi gerektirir. Bir
orman iletmesinin amenajman
plannda, biyolojik eitlilii
korumak varsa bu iletmenin
sahas iinde belirledii nemli
biyolojik eitlilik unsurlarn,
yani gstergeleri izlemesi gerekir.
rnein, amac sahasndaki
karacalar korumak olan
iletme, uygun yntemle trn
poplasyonunu izleyebilir. Tr
izlemek iin her yl karacalar
saylabilir ya da karacalarn su
itikleri bir nokta tespit edilip,
ayn noktadan, ayn yntemle her
yl kayt alnabilir. Elde edilecek
veriler, karaca poplasyonundaki
deiim hakknda bilgi salar.
Somut veriler, karar vericilerin
konu ile ilgili deiiklik yaplmas
gerekiyorsa bunu yapabilmelerine
olanak tanr.
Fred F Hazelhoff/WWF-Canon
51
Corafi Bilgi Sistemleri ube Mdrl
OGM Bilgi Sistemleri Dairesi Bakanl

Trkiye Orman Varl Haritas

CBS, bir tr rntgen gibi

dnlebilir; yeryz
ekilleri, vejetasyon,
korunan alanlar ve
ulamak istenen hedefe
bal pek ok byk
hacimli verinin toplanp,
ilenip analiz edilmesini
salar.

Uzaktan alglama ise

uakla havadan ya
da uydular aracl
ile uzaydan veri
toplanmasn salar.
Uzaktan alglama ile
uzaktan alglama
Trkiyenin orman varl
haritas karlabilir.
52
OGM, WWF-Trkiye ve DKM ibirliinde yrtlen
Karadeniz Boluk Analizi almas
Tr dzeyinde biyolojik
eitlilik endekslerinden
ve boluk analizinden
yararlanlabilir. Boluk
analizi, blgeyi karelere
blp her kareden elde
edilen, yine amaca bal
kelebek, ku, memeli
trleri, vejetasyon, yeryz
ekilleri gibi pek ok verinin
belirli kriterlere gre
analiz edilmesini salar.
Boluk analizi ile biyolojik
eitlilik asndan zengin
yani korunmas gereken
ama mevcut durumda
korunmayan alanlar ortaya
karlr ve bu alanlarn
izlenmesine karar verilebilir.
Genetik dzeyde de DNA
morfolojik deiim ve
allozim analizleri yaplabilir.
Sonu olarak baarl bir
izleme program iin neyin,
neden istenildiinin yani
amalarn ve hedeflerin
batan ak olmas gerekir.
zleme almalarnn
her zaman politik, sosyo
kltrel ve ekonomik boyutu
da vardr. Tm bunlar
irdelendikten sonra uygun
yaklamlar ve teknikler
belirlenebilir.
53
Biyolojik eitlilii izlemek
iin kullanlan gsterge
trler eitlidir.
emsiye Trler
Boz ay, kurt gibi besin
piramidinin en st
seviyesinde yer alan
trlerdir. Bu trler,
yaamlarn srdrebilmek
iin ok geni alanlara
ve salkl ekosistemlere
ihtiya duyar. Dolays ile
varlklarn srdrmeleri
ekosistemdeki dier trlerin
de iyi durumda olduunu
gsterir.
Bir ormanda, etkin av
kontrol olmasna ramen
yldan yla emsiye trlerin
poplasyonlar azalrsa
ekosistemin kalitesi der.
Bunun nedeni ekosistemde
poplasyonun yeterli besin
54
bulamamas, reyememesi
olabilir. Yaam alannn
daralmas yani habitat kayb,
orman paralar arasndaki
balantnn zayflamas, yani
habitat paralanmas da
poplasyonun azalmasna
neden olur.
Bayrak Trler
Panda, ita, fil gibi genelde
insanlarn beendii,
ilgi duyduu trlerdir.
lkemizde kelaynaklar,
deniz kaplumbaalar ve
Akdeniz foklar bu gruba
girer. ah kartal, boz ay,
su samuru gibi hayvanlar
da orman ekosisteminin
bayrak trleridir. Bu trler
tantlarak yaadklar
yaam alanlarnn biyolojik
eitlilik asndan
korunmas salanabilir.
Kilit Talar
Tozlamay salayan arlar
ve dier bcekler gibi bir
ekosistemi ayakta tutan
trlerdir. Bu trlerin
yok olmas, ekosistemin
kmesine neden olabilir.
rnein, bir kimyasal
ilalama sonucu tozlamay
salayan bcekler yok olursa
iekli bitkiler ve aalar
reyemezler. Buna bal
olarak sra ile dier canllar
da etkilenir ve ekosistem
zarar grr.
Baz ekolojik sreler de
kilit ta olabilir. rnein
taknlar, sulak alanlar,
yangnlar da ormanlar iin
nemlidir.
55
Odak Trler
Bir ekosistemde yaayan
nazl trlerdir. Bu trler,
ancak belirli koullarda
yaamlarn srdrebilir.
rnein kara yosunlar
yeterli ya olursa var
olurlar. Bir ekosistemde
suyun temiz olmas, nem
orannn belirli bir seviyenin
altna dmemesi gibi
istenen koullar varsa,
bunlara baml yaayan
trler izlemeye alnabilir.
Bir taksonomik grubu temsil
eden trler de gsterge
olabilir. Gsterge trn
poplasyon ve yayl
durumu iyiyse, o trn ait
olduu taksonun da salkl
olduu varsaylr.
Her iki amn arasndaki boluk,
dnyaya alan yeni bir kapdr. John Muir

Trkiye Doasn
Kefetmek
56
 Baak Avcolu okalkan
Biyolojik eitlilik
Zengini Bir lke
lkemizde yaklak 100.000
canl tr olduu tahmin ediliyor.
Alt trler ile birlikte iekli
bitki tr says 11.000i ayor.
stelik iekli bitkilerin te biri
endemik. Omurgaszlar arasnda
tanmlanm bcek says ise
30.000. Bu saynn daha yksek
olduu dnlyor. Bcekler
arasnda 380 kelebek tr var.
Omurgallar arasnda 161 memeli,
141 srngen ve iki yaaml
bulunuyor. taraf denizlerle
evrili olan lkemizde sualt
eitlilii de zengin. Sularmzda
480 balk tr bulunuyor. Ayrca
nemli ku g yollarna sahip
olan lkemiz, tm dnyada
bulunan 9.000 ku trnden
468ine ev sahiplii yapyor. Tm
bu rakamlar gsteriyor ki, Avrupa
lkeleri ile karlatrldnda
Trkiye, biyolojik eitlilik
asndan zengin bir lke.

57
Trkiyenin biyolojik
zenginliinin temel nedeni,
Avrupa-Sibirya, Akdeniz
ve ran-Turan biyocorafik
blgelerinde yer almas,
dolays ile iklimsel ve
corafik zelliklerinin ksa
aralklarla deimesi.
Biyocorafik blgeler
arasnda ran-Turan
blgesi en ok endemik tr
barndrr. Bunu Akdeniz
ve Avrupa-Sibirya bitki
corafyas blgeleri takip
eder. Corafik blgeler
Trkiyede 11.000e yakn
iekli bitki trnden 3.925i
endemiktir. Bunlar arasnda en
zengin, en ok tr ieren familya
Papatyagillerdir; 435 endemik
tr ierir. kinci sray yaklak
400 endemik tr ile Baklagiller
familyas alr. nc srada
yaklak 310 endemik trle
Ballbabagiller familyas
bulunur.
Trkiye endemik
tr asndan
zengin olduu
gibi endemik
cins asndan da
arasnda ise 800 kadar
tr ile en ok endemik
tr Akdeniz Blgesinde
bulunur, bunu 380 trle
Dou Anadolu, 280 trle
Anadolu takip eder.
Trkiye nemli bir gen
merkezi. Badem, kays,
buday, nohut, mercimek,
incir, lle, idem gibi
bitkilerin anavatan. Son
30 yl iinde yerel ve ithal
soylarn kullanm ile
gelitirilen ve kaytlara geen
tahl eidi 256; bunlarn
zengindir. Endemik tr says
bakmndan en zengin cins
yaklak 250 trle gevendir.
Bu cinsi sras ile 175 trle
srkuyruu, 115 endemik trle
peygamber iei , 66 trle
Hieracium takip eder. Tr says
az olmasna ramen Trkiyede
yayl gsteren 14 trle
Ebenus ve 6 trle Bolanthus
cinslerinin endemizm
oran %100dr. IUCN
2001 kriterlerine gre
endemik trlerin yaklak
600 ok Tehlikede,
700 de Tehlikede
kategorisindedir.
58
95i buday, 91i msr, endemiktir. Bunlar arasnda
22si arpa, 19u pirin, 16s kara semenderi, benekli
sprgedars, 11i yulaf ve semender, kk tarakl
2si de avdar eidi. semender, bantl tarakl
semender, krmz kurbaa,
lkemizde orman, da, step, toros kurbaas, anadolu
sulak alan, ky ve deniz kaya kertenkelesi, kayseri
gibi ekosistemler pek ok kertenkelesi, byk yeil
hayvan barndrr. Bunlarn kertenkele, kafkas ylan,
en zengini tm dnyada kk engerek ve eritli
olduu gibi bceklerdir. engerek gibi trler vardr.
Bcek tr saysnn
60-80 bin olduu tahmin Kulardan Trkiyeye
ediliyor. Trkiyede yayl endemik tr yoktur. Ancak
gsteren 141 srngen ve 468 ku trnden 17si
iki yaaml trnden 16s tehlike altndadr. Bunlar
arasnda tepeli pelikan, ak
Baak Avcolu okalkan

alnl byk kaz, sibirya kaz,

ak gz, dikkuyruk, byk
bartkan kartal, ah kartal,
kzl kerkenez, bldrcn
klavuzu, byk toy,
incegagal kervan ulluu
bulunur. Doal poplasyonu
tkenmi olan kelaynak
koruma altndadr.

Memelilerden 5 tr, 32 alttr

endemiktir. Dnya Doay
Koruma Birlii (IUCN)
2008 Krmz Listesinde
idem Trkiyede kresel lekte
59
tehlike altndaki tr ve
alttr says 134 olarak
belirlenmitir. Aslan,
Anadolu pars ve Hazar
kaplan Trkiyede yok olan
trler arasnda. Yakal toy,
ran alageyii ve yabani eek
gibi baz trler yeryznde
baz blgelerde varlklarn
srdrmeye alsalar da,
artk lkemizde yaamyor.
Akdeniz foku, iribal deniz
kaplumbaas ve yeil deniz
kaplumbaasn habitat
bozulmas tehdit eder. Saz
kedisini avclk ve habitat
kayb, bataklklarn tarm
alanna dntrlmesi,
Kyceiz zel evre
Koruma Blgesi
50
kemirgenlerle mcadele
sonucu avland
hayvanlarn azalmas
gibi etkenler tehdit eder.
Trkiyede doal yayl
gsteren ceylan, alageyik
ve yaban koyunu koruma
altnda olan nemli otul
trlerdir. engel boynuzlu
da keisi, uluslararas
szlemeler gerei koruma
altndadr. Bozay, kurt,
akal, vaak, yaban
kedisi gibi yrtc trler
bulunduklar ekosistemde
belirleyici rol oynarlar.
Srtlan ise nadir grnen bir
trdr.

Can okalkan

lkemizde Milli Park, Tabiat Koruma Park, Tabiat Ant, Yaban

Hayat Gelitirme Sahas, Muhafaza Orman, zel evre Koruma
Blgesi, Ramsar Alan, Biyosfer Rezervi ve Doal Sit gibi
deiik statlerde korunan alanlar var.
51
 Trkiyede Biyolojik eitlilii zarar grd. Trkiye
son 40 yl iinde sulak
Neler Tehdit Ediyor? alanlarnn yarsn kaybetti.
Bat Karadenizin ky
Trkiyede son 30-40
kumullarndaki her sekiz
ylda pek ok habitat
bitkiden biri, soyunun
geri dnlemez biimde
tkenmesi tehlikesi ile kar
tahrip edildi. Ormanlar hi
karya. Trkiye, ok sayda
olmad kadar byk bir
bitki trnn tehlikede
tehdit altnda.
olduu 10 lke arasnda
drdnc srada.
lkemizin yzlmnn
drtte birini kaplasa
lkemizin sularndaki balk
da ormanlar son 50 yl
stoklar azalyor. Trkiyede
ierisinde yar yarya
tehdit altnda bulunan ve
azald. Dou Karadeniz
korunmas gereken 39 deniz
ormanlarnn %88i
canls bulunuyor.
Michel Gunther/WWF-UK

Deniz kaplumbaalarnn yuvalama

kumsallarnn %64 tehlike altndadr.
54
Tahribat oluturacak ekilde
yaylan ikinci konutlar,
turistik tesisler, otoyollar,
kum karm gibi faaliyetler
kylarmz sonu gelmez bir
bozulma srecine sokuyor.
Deniz kaplumbaalar iin
yaamsal olan yuvalama
kumsallarnn %64 tehlike
altnda. lkemizin can
damarlar olan akarsular,
evsel ve endstriyel atklar,
giderek yaylan HES
projeleri, kaak kum almlar
ve madencilik nedeni
ile alarm verecek kadar
salksz durumda.
Hzl nfus artndan
kaynaklanan ekonomik
bask ve mevzuat boluklar
nedeni ile tarm alanlarnn
paralanmas iftilerin
gelirlerinin dmesine yol
ayor. Bu durum kk
iftileri, arazi kazanmak
zere orman kesimi, ar
otlatma ile meralarn tahribi
ve bitkilerin ar toplanmas
gibi, biyolojik eitlilii
tehdit eden etkinliklere
yneltiyor. te yandan,
ormanclk politikalarndaki
srdrlemez uygulamalar,
kamuoyunda 2b ve 2a olarak
bilinen, orman snr dna
karmaya ynelik talepler
de biyolojik eitlilii
olumsuz etkiliyor.
Step alanlarnda,
srdrlebilir olmayan
tarm yntemleri, verimli
toprak elde etmek iin
meralarn tahrip edilmesi
ve anz yakma biyolojik
eitlilie ynelik en
byk tehditler arasnda.
Tarmsal etkinlikler 5,1
milyon hektar alanda 5.
ve 6. snf topraklarda
gerekletiriliyor. Bu
arazilerin ou yasad
orman kesimi ve mera
ama faaliyetleri sonucunda
elde edildi. Denetimsiz ve
ar otlatma duyarl step
ekosistemlerini tahrip
etmeye devam ederken,
yaamlar hayvancla
bal olan krsal topluluklar
zerinde ekonomik bask
gittike artyor.
63
Farkl arazi kullanm
blgelerini dzenleyen
mevzuatn eksiklii ya da
kentsel alanlar evresindeki
uygulamalar nedeni ile
460.000 hektar dolaynda
verimli tarm topra yok
oldu. Bu durum, zellikle
kentsel alanlar evresinde
krsal kesimden gelen
glerle birlikte, endstri
kurulular ile konutlarn
denetimsiz ve plansz
yaylmas sonucu katlanarak
artyor ve doal yaam
ortamlar yok oluyor.
zellikle Ege ve Akdeniz
blgelerinde olmak zere,
ky alanlarndaki arazi
speklasyonu ikinci konut
patlamas ile sonulanyor.
evresel bozulmay
nlemeye ynelik kurumsal
yapnn etkinletirilemeyii
ve mevzuattaki eksiklikler,
biyolojik eitliliin en
byk tehdidi olan habitat
kaybna neden oluyor.
Ky yaam ortamlarnn
tahrip edilmesi birok
alanda, kara ve deniz
ortamlarndaki pek ok
hayvan ve bitki trnn
kaybolmasna neden oluyor.
Ar ve yanl balklk,
yaban hayvanlar ile
kularn avlanmas, tbbi
bitki ve otlarn, soanlarn
toplanmas, sklmesi
sreleri ile ilgili yetersiz
denetim ve izleme,
birok trn yaamn
srdrmesini engelleyen
tehditler. sular ve
denizlerde balklk sre
ve dnemlerini dzenleyen
denetim mekanizmalarnn
yetersizlii de deniz ve tatl
su ortamlarndaki biyolojik
eitlilii tehdit ediyor.
zellikle kurt, bozay,
vaak, da keisi gibi byk
memeliler ve birok ku
trnn ar avlanmas
biyolojik eitlilie ynelik
en byk tehditler arasnda.
Ormanlarn karlat
balca tehlikeler arasnda
sahipliin belirsizlii, kaak
ya da plansz yaplama
ve yol alar nedeniyle
habitat paralanmas,
yasal deiiklikler sonucu
64
ormanlarn ama d
kullanmlara almas, ar
otlatma, keilerin orman
alanlarna sokulmas, hava
kirlilii, iklim deiiklii,
yabanc trler, bitki ve
hayvan trlerinin denetimsiz
toplanmas, bceklerin
neden olduu zararlar,
orman yangnlar ve yasad
amalar yer alyor.
Tarm sektrnde ekolojik
ilikiler gz nnde
bulundurulmadan salanan
tevikler, ar kimyasal
ila ve gbre kullanm ile
yanl sulama projelerinin
uygulanmasna neden
oluyor. stelik youn ve
sulu tarmla birlikte, ar
kimyasal ila ve gbre
kullanmnn biyolojik
eitlilik ile insan salna
olan etkilerinin gelecekte
artaca ngrlyor.
Staffan Widstrand/WWF-sve
57
 Baak Avcolu okalkan
Trkiye
Ormanlar
Trkiye yzlmnn
yaklak %27si ormanlarla
kapldr. Bu ormanlar,
biyolojik eitlilik asndan
zengindir. lkemizde 5
am, 4 gknar, 2 kayn, 2
fndk, 3 karaaa, 2 grgen,
3 dibudak, 20 dolaynda
mee, 10 akaaa, 4 hu
tr, ayrca ok sayda alt tr
ve eit doal olarak yetiir.

Trkiye ormanlar;
ekosistem niteliine gre
nemli, yar-kurak ve kurak
alanlarda ormandan stepe
gei blgesindeki ormanlar;
ekolojik blgeler temelinde,
Akdeniz, Dou Karadeniz ve Trkiyedeki
Bat Karadeniz ormanlar,
orman ekosistemi
orman tipine gre ise, geni
yaprakl, ine yaprakl ve 21.188.747 hektar
kark ormanlar olarak alan kaplar.
gruplandrlabilir.
66
Biyocorafik Blgelere Gre Ormanlar
Avrupa-Sibirya Biyocorafik Blgesi
Yaprakl-breli Ormanlar kayn, kestane, grgen 500-1200 m

Nemli-Yar Nemli karaam, saram, ladin, gknar

breli Ormanlar 1000-1500 m

Kurak Mee ve am mee<1500 m, karaam>600 m, kzlam

Ormanlar 400-500 m

al (Maki-Yalanc Maki) kzlam<500 m

Formasyonu
Akdeniz Biyocorafik Blgesi
al (Maki ve Garig) mee trleri, sandal, sakz, mersin 350 m
Formasyonu Marmara, 600 m Ege ve 800 m Akdeniz

Alak Rakm Akdeniz kzlam<1000 m, karaam 800-1500 m

Kua Ormanlar kestane<1000 m, kayn, hlamur,
fndk>1500 m,

Ege Yksek Da saram >1600 m, mee-karaam>700 m,

Ormanlar kzlam < 600m

Akdeniz Yksek Da mee 500-1200 m, karaam 1200-200o m,

Ormanlar gknar 1200-1800 m, sedir 1000-2000 m
ard 1000-1800 m, kayn-grgen 1100-1900 m

ran-Turan Biyocorafik Blgesi

Anadolu Step sal ve tyl mee, karaam, ard 800-1500 m

Ormanlar

Anadolu Kurak mee trleri<1200 m, karaam 1000-1500m,

Karaam, Mee ve saram>1500 m
Ard Ormanlar

Dou Anadolu Kurak mee trleri<850 m

Mee Ormanlar
67
Geni Yaprakl Ormanlar
Trkiye ormanlarnn
alansal olarak %40n
oluturur. Bu ormanlar,
yalarn yl iinde dzenli
dal gsterdii lman
blgelerde grlr. Kayn,
grgen, mee, dibudak,
karaaa, akaaa,
kavak, st, nar, vez,
kestane, kayack, fndk,
hlamur, yemien, ahlat,
kiraz, mahlep gibi yaprak
dken aalar ierir.
Geni yaprakl ormanlar,
ounlukla ky blgelerde,
zellikle de Karadeniz ve
Marmara Blgesinin ky
Camili Biyosfer Rezervi
kesimlerinde yer alr. Geni
yaprakl aalarn su ihtiyac
ok yksektir. Karadenizde
kzlaa, Akdenizde sla
aac yksek taban suyuna
ihtiya duyan trlerdir.
Trakyada neada
yaknlarnda, Sinopta
Sarkum Tabiat Koruma
Alannda, Sakarya ve
Kzlrmak deltalarnda
alviyal karakterli subasar
ormanlar yer alr. Geni
yaprakl ormanlar scak yaz
aylarnda 50 km tedeki
alanlara bile lmanlatrc
etki yapar. Ilman kuak
yamur ormanlar olarak
Baak Avcolu okalkan
lkemizde korunan
alanlar, toplam
alann %5ten
fazlasn, orman
alanlarn ise
yaklak %30unu
oluturur.
68
 Can okalkan
adlandrlan geni yaprakl
ormanlar, Dou Karadeniz
Blgesinde Rize ve Artvinin
ky blgelerinde yayl gsterir.
Mee, ahlat, al, titrek kavak
gibi kurakla dayankl trlere
Anadolunun i kesimlerinde
rastlanr. Douda bu trlere
hu aac da katlr. Bu trler,
i kesimlerde kendi balarna
topluluklar oluturduklar gibi
ard, am gibi ine yaprakl
trlerle kark olarak da
bulunurlar.

ne Yaprakl Ormanlar
ne yaprakl ormanlar deniz
seviyesinden, aa snrna kadar
tm yksekliklerde grlr. Ege
ve Akdeniz blgelerinde, allk
ve makilerin yan sra, nemli,
yar-nemli ine yaprakl ve mee,
karaam, kzlam gibi aalarn
oluturduu kuru ormanlar da
bulunur. am, ladin, gknar,
ard, servi, maz, porsuk, sedir
gibi herdem yeil aalar ierir.
Bu aalarn yapraklarnn yzey
alan ok kktr. Bu zellik,
kurakla direnli olmalarn
salar. Ayrca yapraklarn kk
69
ve reineli oluu bu aalarn Yksee kldka bunlarn
soua kar direnlerini yerini saram ve gney
artrr. Bu nedenle kn baklarda ise karaam yerini
yapraklarn dkmezler. alr ve yer yer ard trleri
bunlara katlr. Saram,
Karadeniz Blgesinde ve Dou Anadolunun
dalarn kuzeye bakan kuzeyinde ve dousunda
kesimlerinde, genellikle yksek kesimlerde de
1000 m ykseklikten grlr. Anadoluyu
sonra nemli ine yaprakl evreleyen dalarn
ormanlar bulunur. Bu i kesimlerinde, iklim
ormanlarda yalarn bol koullarnn kurak ve sert
olduu kesimlerde gknar getii blgelerde karaam
ve ladin aalar yayl ve ard ormanlar bulunur.
gsterir.
Ege ve Akdeniz Blgelerinde orman yangnlarnn en sk
Amanos Dalarndaki grld alanlardr.
kayn ormanlar dndaki Daha yukar seviyelerde
ormanlarn ou btnl karaam, ard trleri,
bozulmam ine yaprakl yansra Toros Dalarnda
aalardan meydana gelir. Toros gknar ve sedir
ormanlar yayl gsterir.
Akdeniz ve Egenin ky Antalyada Kprl Kanyon
blgelerinde yaygn bir Milli Parknda Akdeniz
tr olan kzlam 800 havzasndaki en geni doal
metre ykseklie kadar servi ormanlar bulunur.
yayl gsterir. Kyda Ky blgelerden i blgelere
baz yerlerde yerini Halep geildike, yalarn etkisi
amna brakr. Kzlam azalr.
ormanlar lkemizde

Baak Avcolu okalkan

Geni yaprakllarla
ine yaprakl
aalarn birlikte
olduu kark
ormanlar da vardr.
nemli Aa Trleri

Kzlam Karaam

Ahmet Demirta
Pinus brutia Pinus nigra
Boyu 15-20 mdir. Boyu 40 mye kadar ular.
Ik sever. Hzl byr. Karasal iklimin hkm
Deniz seviyesinden srd i blgeler ile
1000-1200 m ky blgelerinin yukar
ykseklie kadar kesimlerinde saf ya da
ulaabilir. Trkiyede kark ormanlar kurar,
Ege ve Akdenizde step blgelerine kadar
grlr. sokulur. Trkiyede
2.527.685 ha saf karaam
orman bulunur.

Halep am Fstk am
Pinus halepensis Ahmet Demirta Pinus pinea
Ik sever, scaa Boyu 20-25 mdir.
dayankldr. Boyu 15- Nem sever. 0-900 m
25 mdir. Trkiyenin ykseklikte, zellikle
gney ksmlarnda Ege, Marmara, Akdeniz
yayl gsterir, Blgesinde doal ya da
kzlam ve sahil am aalandrma olarak
ile birlikler oluturur. bulunur. Trkiyede
yaklak 100.000 ha
saf ya da kzlam ile
kark fstk am orman
bulunur.
Dou Ladini Dou Karadeniz Gknar
Ahmet Demirta

Picea orientalis Abies nordmanniana

Boyu 60 mye Boyu 40-50 mdir.
ulaabilir. 150.000 Kuzeydou Anadolu
ha saf ya da saram, dalk kesimlerinde
Dou Karadeniz bulunur. Baz
gknar ve dou kayn blgelerde fotoraftaki
gibi aa trleri ile gibi piramidal form
kark orman alanlar yapabilir. Trkiyede
oluturur. 213.652 ha saf gknar
orman bulunur.

72
 Saram
Ahmet Demirta

Ahmet Demirta
Pinus sylvestris
Boyu 40 mye
ulaabilir. Ik sever.
Souk ve rzgra
dayankldr. Kuzey
Anadolunun i
kesimlerinde youn
yayl gsterir.
Trkiyede 757.426
ha saram orman
bulunur.

Toros Sediri

Ahmet Demirta
Ahmet Demirta

Cedrus libani
Boyu 40 mye
ulaabilir. Ik ve
kalkerli kayalk
yamalar sever.
Akdeniz ikliminin
hkim olduu yerlerde
bulunur. Toros
Dalarnda yayl
gsterir.

Toros Gknar Ahmet Demirta

Ferruh Fatih Albayrak

Abies cilicica
Boyu 30-40
mdir. Ik ve
yar glge sever.
Nemli, kumlu ve
killi topraklarda
iyi geliir. Toros
ve Amanos
Dalarnda yayl
gsterir.

73
 nemli Aa Trleri

Uluda Gknar Adi imir

Ahmet Demirta
Abies bornmulleriana Buxus sempervirens
Boyu 30-40 mye Boyu 10 mye ulaabilir.
ulaabilir. Soua Humuslu, kireli
dayankldr. Kra ve topraklar sever; glgeye
verimsiz topraklar dayankldr. Kuzey
sevmez. Endemik bir Anadoluda nemli ve
trdr. Orta Karadeniz lman iklimin olduu
ve Kuzeybat yerlerde dalarn kuzeye
Anadoluda grlr. bakan yamalarnda
yayl gsterir.

Servi Porsuk
Cupressus sempervirens Ahmet Demirta Taxus baccata
Boyu 30-35 mdir. Boyu 20 mye ulaabilir.
Ik sever. Fstk am Glgeyi sever, ok
ile birlikte Akdenizi yava byr, ancak
karakterize eder. uzun mrldr.
Trkiyede 599 ha saf Kayn, gknar, ladin
servi orman bulunur. ormanlarnda tek ya da
kk gruplar halinde
bulunur. Karadeniz,
Kazdalar, Trakyann
kuzeyi ve Amanoslarda
grlr.
Ahmet Demirta

Sapsz Mee Macar Meesi

Quercus petraea Quercus frainetto
Boyu 30 mye Boyu 30 mye
ulaabilir. Kuzeybat ulaabilir. Ik
Anadolu, Trakya, sever. Hzl byr.
Marmara Blgesi, Trakya, Kuzey
Anadolu ve Gney Bat Anadolu
Anadoluda yayl ve Marmara
gsterir. Blgesinde yayl
gsterir.

74
 Adi Ard
Ouz Kurdolu

Ahmet Demirta
Juniperus communis
Boyu 15 mye ulaabilir.
Ik sever. Soua
dayankldr. Kuzeydou
Anadolu, Dou Anadolu
ve Akdenizde yayl
gsterir. Trkiyede
1.100.492 ha saf ard
orman bulunur.

Sapl Mee
Ahmet Demirta

HartmutJunguis/WWF-Canon
Quercus robur
Boyu 40 mye
ulaabilir. Ik ve
nemli, kil ieren
topraklar sever.
Bol bulunan bir
mee trdr.
Akdeniz ve Ege
hari hemen her
blgede grlr.
Michel Gunther/WWF-Canon

Kermes Meesi Ahmet Demirta

Quercus hartwissiana
Boyu 25 mye
ulaabilir. Marmara
Blgesinde Yldz
Dalarnda ve Bat
Karadenizde bulunur.

75
nemli Aa Trleri

Tyl Mee Dou Kayn

Gnal ahin
Quercus vulcanica Fagus orientalis
Boyu 25-30 mdir. Ik Boyu 40 mye ulaabilir.
sever. Endemik bir Karadeniz Blgesinde
trdr. Gney bat ve ve Amanoslarda yayl
Orta Anadoluda geni gsterir. Dou Karadenizde
yayl gsterir. btn sahil boyunca 1000-
1700 m ykseklikte sakall
kzlaa, dou ladini ve
byk yaprakl hlamurla
kark ya da saf ormanlar
kurar.

Kestane Adi Dibudak

Castanea sativa Ahmet Demirta Fraxinus excelsior
Boy 20-35 mdir. Boyu 40 mye
Genellikle mee, ulaabilir. Nemli,
kayn ve grgen ile killi-kireli
birlikte grlr. Kuzey topraklar sever.
Anadolu ve Marmara Trakya, Karadeniz
Blgesinde yayl ve Amanoslarda
gsterir. yayl gsterir.

Karakavak Byk Yaprakl Ihlamur

Ahmet Demirta

Populus nigra Tilia platyphyllos

Boyu 30 mye Boyu 40 mye
ulaabilir. Ik sever. ulaabilir. Ik,
Hzl byr. En derin ve organik
ok Bat Karadeniz madde bakmndan
Blgesinde ve zengin topraklar
Ankara-Kzlcahamam sever. Trabzon ve
civarnda yayl anakkalede yayl
gsterir. gsterir.

76
 Kzlaa
Baak Avcolu okalkan

Can okalkan
Alnus glutinosa
Boyu 20-30 mdir.
Nem sever. Trakya,
Marmara evresi,
Bat Karadeniz ve
Dou Karadenizde
saf ya da kark
olarak yayl
gsterir.

Grgen
Ahmet Demirta

Ahmet Demirta
Carpinus betulus
Boyu 15-30 mdir. Ilman
iklimlerde iyi byme yapar ve
genellikle 600 m ykseklikte
grlr. ounlukla mee
baz yerlerde kaynla kurduu
meerelere rastlanr.
Marmara, Karadeniz ve
Trakyada doal yayl
gsterir.

Orman Gl Ferruh Fatih Albayrak

Ahmet Demirta

Rhododendron smirnovii
Boyu 4 mye ulaabilir.
Humuslu, nemli topraklar
sever. Endemik bir trdr.
Rize ve Artvin blgesinde
yayl gsterir.

77
 nemli Aa Trleri

Sla nar Yaprakl Akaaa

Ahmet Demirta
Liquidambar orientalis
 Boyu 20 mye Acer platanoides
ular. Uzun mrl Boyu 20-30 mdir.
bir aatr. Endemik Ik sever. Kum oran
bir trdr. Gney Bat az olan her trl
Anadoluda Marmaris, toprakta yetiir.
Kyceiz, Dalaman Trakya, Marmara, Ege,
ay etrafnda yayl Akdeniz ve Karadeniz
gsterir. IUCN Krmz Blgesinde grlr.
Listeye gre Hassas
kategorisindedir.

Kayack Gevrek St
Ostrya carpinifolia Ahmet Demirta Salix fragilis
Boyu 20 mye Genellikle aak
ulaabilir. Ik-yar formundadr, nadiren
glge aacdr. Yava boyu 20 mye kadar
byr. Kuzey ve Gney uzayabilir. Nemli,
Anadoluda yayl kumlu balk topraklar
gsterir. sever. Marmara,
Karadeniz ve Dou
Anadolu Blgesinde
grlr.

Salkm Hu Ku vezi
Ahmet Demirta

Betula pendula Sorbus aucuparia

Boyu 30 mye Boyu 10 mye ulaabilir.
ulaabilir. Gvdesi Ik ve organik madde
parlak beyaz reklidir. bakmndan zengin
Ge srgnler ince ve topraklar sever.
aaya sarkktr. Ik Marmara, Karadeniz
ve nem sever. Dou ve Dou Anadolu
ve Kuzey Anadolu Blgesinde yayl
blgelerinde grlr. gsterir.

78
 Da Karaaac
Ahmet Demirta

Ahmet Demirta
Ulmus glabra
Boyu 30-40 mdir.
Gvdesi uzun yllar
atlaksz, dz ve
parlaktr. Ik ve nem
sever. Bat, Kuzey ve
Gney Anadoluda
yayl gsterir.

Dou nar

Ahmet Demirta
Ahmet Demirta

Platanus orientalis
Boyu 30-40 mdir.
Derin, kumlu ve nemli
topraklar sever.
lkemizin btn
blgelerinde grlr.
En ok Akdeniz ve
Marmara Blgesinde
yaygndr.

Yabani Kiraz
Ahmet Demirta

Ahmet Demirta
Cerasus avium
Boyu 30 mye ulaabilir.
Hzl byr. Derin ve
nemli balkl topraklar
sever. zellikle Kuzey
Anadoluda, yansra
Bat, Gney ve
Anadoluda yayl
gsterir.

79
nemli Bitki Trleri
Orkide akayk
Ophrys minoa Paeonia daurica
Boyu 20-60 cmdir. Boyu 0,5-1,5 mdir.
Kireli topraklar Ik ve kumlu
sever. Gneybat topraklar sever.
Anadoluda yayl Kuzey ve
gsterir. Anadoluda yayl
gsterir.
Seluk Turul Krkl

Kardelen idem
Galanthus elwesii Crocus gargaricus
Boyu 11-18 cmdr. Boyu 10 cmye
Nemli ve organik ulaabilir.
madde bakmndan Endemik bir
zengin topraklar trdr. Kuzeybat
sever. Kuzeybat, Bat, ve Bat Anadoluda
Gneybat Anadoluda yayl gsterir.
yayl gsterir. Baak Avcolu okalkan

Sklamen Bozkr Sseni

Cyclamen coum Iris schachtii
Boyu 5-20 cmdir. Endemik bir
Soua dayankldr. trdr. Ormanlk,
Kuzey ve Orta allk, kayalk,
Anadoluda yayl talk ve kurak
gsterir. yamalarda yetiir,
Orta Anadoluda
Baak Avcolu okalkan
grlr.

Yourt Otu Da lalesi

Galium verum Anemone blanda
Boyu 20-70 cmdir. Boyu 15 cmye
Yaygn bir bitkidir. ulaabilir. Kuzey,
Tm Trkiyede Bat, Gney ve
yayl gsterir. Anadoluda
kayalk yerlerde ve
allklarda yayl
Kerim Gney gsterir.
80
 Smbl
Muscari adilii
Boyu 35 cmye
ulaabilir. Endemik
bir bitkidir.
Beypazar evresinde
yayl gsterir.

Seluk Turul Krkl Baak Avcolu okalkan

Ters Lale
Fritillaria carica
Boyu75 cme ulaabilir.
Endemik bir trdr.
Mula evresinde yayl
gsterir. Trkiye Bitkiler
Krmz Kitabna gre
Neredeyse Tehdit
Baak Avcolu okalkan
Altndadr. Baak Avcolu okalkan

Sar Kantaron
Hypericum perforatum
Boyu 25-60 cmdir.
Yaygn bir bitkidir.
Kuzey, Bat, Orta, Dou
ve Gney Anadoluda
yayl gsterir.

Can okalkan Kerim Gney

Geven
Astragalus spp.
Boyu 10-20 cmdir.
Kuzeybat, Bat, Gney
ve Anadoluda
yayl gsterir.

Michel Gunther/WWf-Canon Gnal ahin

81
 nemli Mantar Trleri
Kanlca Kvrck Mantar
Lactarius deliciosus Sparassis crispa
apkann bydke Karnabahara benzer.
ortas ukurlar; rengi Ladin, sedir, yal am
genellikle turuncudur. ve gknarlarda, yal
am meerelerinde aalarn ve ktklerin
ve am orman zerinde ve yaknnda,
aklklarnda bulunur. yaygn olarak grlr.
Yenilebilir. Kerim Gney Yenilebilir.

st Kzl Pullu Mantar

Russula xerampelina Polyporus squamosus
apkann bydke Yelpaze, bbrek eklinde
ortas ukurlar; ve yassdr, saman sars
kenarlar parlak krmz renktedir. Birok aacn
renktedir. Orta nemli, l ve canl gvdelerinde
kalkerli topraklarda tek ve ktklerinde bol
tek yetiir. Yenilebilir. bulunur. Yenilebilir.
Kerim Gney

Posteki Mantar Sr Dili

Coprinus comatus Hydnum repandum
apka silindire benzer. apka yayvan, bask
Kenar aadan yukarya kubbe eklindedir. Kark
doru dnerek ve ormanlarda, gknar,
yarlarak yayvanlar. am, ladin ve kayn
Humusu bol zengin mecerelerinde yapraklar
topraklarda, gruplar arasnda ok sayda
halinde grlr. gruplar halinde grlr.
Kerim Gney
Yenilebilir. Yenilebilir.

Mantarlar, nemli odun d pazarlanr. Mantarlar, toprak

rnlerden biridir. lkemizde altnda kalan ksmlarna
20 milyon hektar orman zarar vermeden, bakla
alan mantar yetimesine kesilerek toplanmaldr.
uygundur. Yaklak 40 Ayrca plastik torbalara
mantar tr toplanr. deil, kasa ya da sepetlere
Bunlardan 25i ticari olarak istiflenmelidir. Baz mantarlar
82
 Kayn Mantar
Pleurotus ostreatus
apka nce tmsek
sonra huni eklindedir.
ukur ksm yeilimsi
kahverengidir. Yaprakl
aalarn yal ve devrik
gvdelerinde yetiir.
Kerim Gney Yenilebilir. Kerim Gney

Tellice
Ramaria sp.
stridyeye benzer. Rengi
beyazla gri ya da mee
kabuu rengi ile koyu
kahverengi arasndadr.
Yaygndr ve yenilebilir.

Kerim Gney Kerim Gney

Karakz Mantar
Tricholoma terreum
apka gri renklidir.
am ormanlarnda
zellikle kalkerli
topraklarda gruplar
halinde bulunur.
Yenilebilir.
Kerim Gney Kerim Gney

ldrc ve zehirlidir. sararan, Agaricus gibi ayr

Bunlardan bazlar hemen mantarlarndan, turp gibi
etkisini gstermez; uzun kokan Hebeloma, Inocybe,
vadede, srekli yendiinde Cortinarius gibi orman
lme neden olur. lkemizde mantarlarndan ve Amanita
yaklak 70 zehirli mantar trlerinden uzak
tr bulunur. Ellendiinde durulmaldr.
83
 nemli Memeli Trleri
Karaca Geyik
Capreolus capreolus Cervus elaphus
18-30 kg arlndadr. Arl 300 kga
Erkekte boynuz bulunur. ulaabilir. Erkeinde
Akam zeri ve sabahn boynuz bulunur. Boynuz
erken saatlerinde etkindir. her yaz yenilenir. Akam
Orman aalarnn zeri ve sabahn
meyveleri ile beslenir erken saatlerinde etkindir.
ve zengin ine yaprakl Alt tabakas zengin
ormanlar tercih eder. Fred F Hazelhoff/WWF-Canon ormanlar tercih eder.

Yaban Keisi engel Bozynuzlu Da Keisi

Capra aegagrus Rupicapra rupicapra
Geriye doru kvrk boynuzu Arl 60 kga ulaabilir.
belirgindir. Erkein ene Kn krk siyaha
altnda sakal bulunur. ne yakn bir renk alr. Dou
yaprakl ormanlarda, ince Karadeniz ve Dou
dal ve yapraklar, yosun ve Anadoludaki dalarda
meyveleri yiyerek beslenir. grlr.
IUCN Krmz Listeye gre
Fritz Vollmar/WWF-Canon
Hassas kategorisindedir.
Bozay Kurt
Ursus arctos Canis lupus
Trkiyedeki en byk Arl 50 kga
etildir. Gece etkindir. ulaabilir. Gece
Hepildir. K uykusuna etkindir. Yayl avna
yatar. Kark ve geni bal olduundan
yaprakl ormanlar belirli bir habitata bal
tercih eder; en youn kalmaz. Srler halinde
Karadeniz Blgesinde yaar ve avlanr.
grlr. Michel Gunther/WWF-Canon

Tilki Karakulak
Vulpes vulpes Caracal caracal
Orta byklkte bir Krknde benek yoktur
kpek boyutundadr. ve kuyruu vaankinden
Uzun, tyl bir kuyruu uzundur. Kulandaki
vardr. Yalnz yaar, siyah pskl belirgindir.
alacakaranlkta ve gece Yalnz yaar ve gece
etkindir. Etildir, meyve avlanr. Maki ve kzlam
ormanlar nemli
ve evsel atklarla da habitatlardr.
beslenir. Michel Gunther/WWF-Canon

84
 Ala Geyik
Dama dama
Arl 60-100 kgdr.
Erkeinde boynuz
bulunur. Akdeniz
blgesinde, alt ksm
makilerden oluan
kzlam ormanlarnda,
Bolu Dalarnda
Jorge Sierra/WWF-Spain grlr. Michel Gunther/WWF-Canon

Yaban Domuzu
Sus scrofa
Arl 250 kga
ulaabilir. Genelde gece
etkindir. Hepildir ve ne
bulursa yer. Trkiyenin
neredeyse tm
ormanlarnda grlr.
Baak Avcolu okalkan Fred F Hazelhoff/WWF-Canon

akal
Canis aureus
Gndz de gece de
etkin olabilir. Etil
olmasna ramen,
meyvelerle de beslenir.
nsan yerleim alanna
yakn habitatlar da
tercih eder.
Chris Martin Bahr/WWF-Canon Y.- J. Rey-Millet/WWF-Canon

Vaak
Lynx lynx
Arl 18-30 kgdir.
Kuyruu ksa, krk
beneklidir. Gece
etkindir; yalnz dolar.
nsan varlndan uzak,
ormanlk ve kayalk
alanlarda yaar.
Frederick J Weyerhaeuser/WWF-Canon Fritz Plking/WWF

85
 nemli Memeli Trleri
Yaban Kedisi Aa Sansar
Felis silvestris Martes martes
Evcil kediden daha Evcil kedi byklndedir.
iridir. Evcil kediden Boynunun altndan, gs
daha kaln olan siyah ortasna kadar uzanan
ulu kuyruunda ak renkli lekesi vardr.
3-5 halka bulunur. Yaamnn byk blmn
Genelde geceleri aa tepelerinde geirir.
etkindir. Yalnz Alacakaranlkta etkindir.
dolar. David Lawson/WWF-UK

Su Samuru Yaban tavan

Lutra lutra Lepus europaeus
Arl 15 kga ulaabilir. Arka ayaklar ve
ounlukla yalnz dolar kulaklar gvdeye
ve gece avlanr. Gerek oranla uzundur; 2,5-
bir su hayvandr. Suda 6,5 kg arlndadr.
yavrular, suda uyur ve suda Genelde gece etkindir.
beslenir. IUCN Krmz Trkiyenin hemen her
Listeye gre Neredeyse yerinde grlr.
Sanchez & Lope / WWF-Canon
Tehdit Altndadr.
Oklu kirpi Orman Faresi
Hystrix indica Apodemus witherbyi
Gece ve alacakaranlkta Arl yaklak
etkindir. Gndz aa 300 gdr. Tohumla
altnda at tnellerde, beslenir. Anadolunun
maaralarda ya da bozkr blgelerinde
sk allklar arasnda yayl gsterir.
dinlenir. Ege, Akdeniz
ve Gneydou Anadolu
Blgesinde grlr. afak Bulut

IUCN Krmz Listesi EX (Tkenmi): Soyu tkenmi

Soyu Tkenme Tehlikesi Altnda
Olan Trlerin Krmz Listesi, bitki
ve hayvan trlerinin dnyadaki
en kapsaml kresel koruma
durumu envanteridir. Bu envanter
ile trlerin kresel durumu
snflandrlmtr:
olduu ispatlanan trler.
EW (Doal Ortamnda Tkenmi):
Yabanda soyu tkenmi ancak
varln srdren trler.
CR (Kritik Tehlikede): Soyu
tkenme tehlikesi en st seviyede
olan trler.
86
 Porsuk
Meles meles
Gl bacaklar ve
peneleri vardr. Gece
etkindir, kalan zamann
yuvasnda geirir. Genelde
bitkilerle beslenir, solucan
ve bcek de tketir.
Trkiyenin hemen her
Emin Yourtuolu yerinde grlr. Deniz zt

Sincap
Sciurus anomalus
Arl 250-340 gdr.
Gndz de gece de
etkindir. Genelde
aalarn tohumlar ile
beslenir. ne yaprakl
ormanlar tercih eder.
Igor Shpilenok/WWF brahim Tunca

Nalburunlu Yarasa
Rhinolophus hipposideros
Arl 3-10 gdr. Hava
iyice karardktan sonra
ortaya kar; afaa kadar
etkindir. Alaktan ve yava
uar. Trkiyenin her
yerinde grlr.

nan Sevim Cornelia Doerr/WWF

EN (Tehlikede): Soyu tkenme LC (Dk Endie): Yaygn bulunan

tehlikesi ok yksek olan trler. trler.
VU (Hassas): Soyu tkenme DD (Yetersiz Veri): Hakknda yeterli
tehlikesi yksek olan trler. bilgi bulunmayan trler.
NT (Neredeyse Tehdit Altnda): u NE (Belirlenmedi): imdiye kadar
anda tehlikede olmayan ancak yakn yukardaki kriterlere uygunluu
gelecekte st kategorilere girmeye deerlendirilmemi trler.
aday olan trler.
87
 nemli Ku Trleri
Ak Kuyruksallayan Alakarga
Motacilla alba Garrulus glandarius
Siyah, beyaz ve gri rkek bir orman
renklerde olduka kuudur. Vcudu bej,
yaygn bir trdr. pembe renktedir. Tepe
Kuyruk uzundur; ksm ak renkli ve
kenarlar beyazdr. siyah izgilidir. Gaga
Erkekler ak renkte ve kaln, byk siyahtr.
st ksmlar gri, diiler Kanadnda byk mavi
ise daha mat renktedir. Nuri Kaan zkazan bir leke bulunur.

Kuyrukkakan Byk Batankara

Oenanthe oenanthe Parus major
Kuyruk ucunda siyah T Ba koyu mavi-siyah,
eklinde geni bir bant yanak beyazdr. Gs
bulunur. Erkein st taraf sar, gd siyah ve bir
gri, diinin kum rengidir. izgi halinde uzamtr.
Erkekte siyah, diide Srt yeil, kanatlar gri
kahverengi bir gz band mavi, kanat izgileri
bulunur. beyazdr.
Nuri Kaan zkazan

Da Kuyruksallayan Alaca Aakakan

Motacilla cinerea Dendrocopos syriacus
Uzun kuyruklu ksa ri ve beneklidir.
bacakldr. Srt ksm gri, Kuyruk alt soluk
kuyruk alt sar, kuyruk pembe-krmzdr.
sokumu sar-yeildir. Erkekte byk krmz
Kuyruk yanlar beyazdr. bir ense lekesi vardr.
Geni beyaz bir kanat Yanaktaki siyah izgi,
izgisi vardr. boyun arkasndaki ile
Nuri Kaan zkazan birlemez.
Benekli Sinekkapan Bykl Batankara
Muscicapa striata Panurus biarmicus
Tepe ksm kahverengi Soluk turuncu, kirli sar
ve hafif izgilidir. renkte, kuyruk kenarlar
Gzler byk ve koyu, beyazdr. Kanatlarda
srt dz, kahverengi, krem ve siyah renkli
kanatlar koyudur. Alt izgiler vardr. Erkein
ksm gm-gri-kirli kafas gri-mavi ve sarkk
sar renktedir. duran byklar vardr.
Nuri Kaan zkazan

88
 Bahri
Podiceps cristatus
Uzun boyunlu ve uzun
gagal bir kutur. Boyun
n ve gs parlak
beyazdr. Yazn tepe
ksmnda siyah tyler ile
ba etrafnda kzl-siyah
renklenmeler meydana
Nuri Kaan zkazan gelir. Nuri Kaan zkazan

vgn
Phylloscopus collybita
Orman kuudur.
Gmenler farkl
alanlarda grlebilir. Ba
kk, yuvarlak, gagas
kk, bacaklar ince ve
siyahtr. st ksm soluk
zeytin, alt ksm altn
Nuri Kaan zkazan sars renktedir. Nuri Kaan zkazan

Angt
Tadorna ferruginea
Yuvarlak ve byk gvdeli,
uzun bacakldr. Koyu
turuncu, kzl renklerdedir.
Gaga ve bacaklar siyahtr.
Erkeklerde ba daha ak
tondadr ve boyunda siyah
bir halka bulunur. Nuri Kaan zkazan
Nuri Kaan zkazan

tkuu
Troglodytes troglodytes
Krmzya alan
parlak kahverengidir.
Gz stnde uzun
ve ak renk bir izgi
bulunur. Kuyruk ksa ve
geni, genellikle yukar
kalkktr.
Nuri Kaan zkazan Nuri Kaan zkazan

89
 nemli Ku Trleri
tre Ekin Kargas
Carpodacus erythrinus Corvus frugilegus
Kaln gagal yuvarlak Yz dnda dier
baldr. Gzler koyu tm vcut ksmlar
ve belirgindir. Erkekte parlak mor-siyahtr.
ba, gs ve kuyruk Gaga ince, uzun ve
sokumu krmz, alt koniktir. Aln dik tepe
ksm sar-beyazdr. Dii siyahtr. Byk
kahverengi tonlardadr. srler halinde
Nuri Kaan zkazan bulunurlar.

spinoz Kara Kzlkuyruk

Fringilla coelebs Phoenicurus ochruros
Uzun kuyruklu uysal Erkek koyu gri,
bir kutur. Erkek yz siyah, kuyruk
pembe yanakl, mavi- sokumu kzldr.
gri balkl, mavimsi Diiler ak gri renkte,
gagaldr. Gs kuyruklarnn alt kzl
turuncu pembedir. renktedir.
Kn kirli sar bir
renk alr. Nuri Kaan zkazan

Kzl Srtl rmcekkuu Kukumav

Lanius collurio Athene noctua
Gagas kaln, ba Kk ve tknaz
yuvarlak, kanat ular bir kutur. Kalar
ve kuyruu uzundur. dze yakn ve beyaz,
Erkekte ba mavi-gri, gzleri sardr. Gvde
gz maskesi siyahtr. Dii kahverengi, alt ksm
kahverengi, ba mat, beyazdr. Srt ksm
yanak lekesi koyudur. beyaz benekli, alt
Nuri Kaan zkazan ksm izgilidir.

bibik Karabatak
Upupa epops Phalacrocorax carbo
Gvde uzun ve Uzun gvdeli ve geni
dz, ibibik yelpaze kuyrukludur. Gaga kaln
eklinde, gaga uzun ve ve kanca biimindedir.
kvrk, kuyruk gen Aln ksa ve dzdr.
biiminde bacaklar Siyahms ya da koyu
ksadr. Genellikle kahverengidir. Az
kahverengi tonlarda kenar sar, yanaklar
siyah desenlidir. Nuri Kaan zkazan beyazdr.
90
 Gm Mart
Larus michahellis
Gagas sar, ucunda
krmz leke vardr. Gz
ve bacaklar sardr.
Kanat ular siyah zeri
beyaz lekelidir. Genel
renk beyazdr.

Nuri Kaan zkazan Nuri Kaan zkazan

Kk Kerkenez
Falco naumanni
Erkekte srt beneksiz ve
kzldr. Ba mavi gri
renktedir. Gs krem
rengidir. Kuyruk
sonunda kaln bir bant
bulunur. Dii
kahverengi tonlarda ve
Nuri Kaan zkazan beneklidir. Nuri Kaan zkazan

Kk Bataan
Tachybaptus rucollis
ok kk, yuvarlak
bir su kuudur. Yazn
koyu renklidir. Gagann
yannda beyaz bir leke
bulunur. Yz pas
krmzs rengidir. Gaga
ksa ve kalndr.
Nuri Kaan zkazan Nuri Kaan zkazan

Karatavuk
Turdus merula
ok bilinen yaygn bir
kutur. Erkek siyah
renktedir; gaga ve
gz halkas turuncu
renktedir. Dii koyu
kahverengi, gaga sar ya
da koyu sar renktedir.
Nuri Kaan zkazan Nuri Kaan zkazan

91
 nemli Ku Trleri
Kzlgerdan Kzl ahin
Erithacus rubecula Buteo runus
st yeil-kahverengi, Byk ve uzun
alt kirli sardr. Yz kanatldr. Kafa kk
ve gerdan krmz- ve kntl, kuyruk
turuncudur. Gerdan uzundur. Genel renk
yanlarnda mavi-gri bir kzl-kahverengidir.
hat bulunur. Kuyruk st tarn
rengindedir.
Nuri Kaan zkazan

Kk Orman Kartal Gri Le Kargas

Aquila pomarina Corvus corone
ri ve hantaldr. Srt, gs ve karn
Szlmede kanatlar ksm kirli gri, kl
hafife aa rengindedir. Ba ve
bker. Kanatlar 5 kanatlar siyaha yakn
parmakldr. Koyu koyu renklerdedir.
kahverengi, kanat rt
ve uu tyleri daha
ak renktedir. Nuri Kaan zkazan

Saka Saksaan
Carduelis carduelis Pica pica
Kanad siyah ve Uzun ve sivri bir
geni sar bantldr. kuyruu vardr. Ba,
Erginlerde yz srt ve omuz mat
krmz, ba yanlar siyah, omuz altlar,
beyaz, ense band gs ve karn beyaz
siyahtr. Gvde kzl renktedir. Kanatlar
kahve, alt ksm ak parlak yanardner mavi
renktedir. Nuri Kaan zkazan renktedir.

Srck ahin
Sturnus vulgaris Buteo buteo
Renk koyu, gaga Renkleri ok
sivri, kafa dz, gvde deikendir. Genellikle
kaln, kuyruk ksadr. st taraf koyu alt ak
Gagas sar, bacaklar kahverengidir. Gs
turuncudur. Hemen ksmnda U eklinde bir
tm vcudunda V kolye bulunur. Kanat
eklinde benekler stleri dz renktir.
bulunur. Nuri Kaan zkazan

92
 Kk Aakakan
Dendrocopos minor
nce yapldr. Ba
yuvarlak, gaga ksadr.
st siyah beyaz
izgili, alt beyaz ya da
kirli sardr. Boynun
yannda beyaz geni bir
leke vardr.
Nuri Kaan zkazan Nuri Kaan zkazan

Mavi Batankara
Parus caeruleus
Ak yeilimsi ya da
sar grnmldr.
Tepe ksm, ense ve
kanat kenarlar mavi
renktedir. Koyu mavi
renkte bir boyun
halkas vardr.
Nuri Kaan zkazan Nuri Kaan zkazan

Saz Delicesi
Circus aeruginosus
Erkek kahverengi,
kafa ve gs krem
renktedir. Kanatlar
boyunca uzanan gri
bir eridi vardr.
Dii daha sade, koyu
kahverengidir. Nuri Kaan zkazan
Nuri Kaan zkazan

Macar rdei
Netta runa
ri, byk kafal bir
rdektir. Erkein rengi
ak kahverengi, br
beyaz, boynu ve gs
siyahtr. Diiler ak
kahverengi renktedir.
Nuri Kaan zkazan Nuri Kaan zkazan

93
 nemli Ku Trleri
kse Ardkuu Sakarmeke
Turdus viscivorus Fulica atra
Byk, uzun kuyruklu Bodur, yuvarlak vcutlu
bir kutur. Alt ksmnda siyah bir su kuudur.
belirgin benekler bulunur. Erikinlerde alndan
Vcudun st ksm gri- balayarak gaga ucuna
kahverengi, kanat kenarlar kadar devam eden beyaz
kirli sar, kuyruk ak bir leke bulunur. Gzler
renktedir. kk ve sar-krmz
Nuri Kaan zkazan renktedir.

Sere St Blbl
Passer domesticus Phylloscopus trochilus
Erkein st ksm izgili Sar bacakl, dz kafal,
kahverengi, alt dz gridir. uzun kanatldr. st
Tepe gri kahverengi, ksm ak grimsi-yeil
kenarlar kaln ve koyu renktedir. Gz stnde
pas krmz, yanaklar gri, ak renk bir izgi vardr.
gd siyahtr. Dii soluk Alt beyazmsdr.
sar-kahverengidir.
Nuri Kaan zkazan

Tarlakuu Tepeli Toygar

Alauda arvensis Galerida cristata
bii ksa ve kttr. ri, tknaz ve byk
Gs sk izgili, alt taraf kanatldr. bibik kalkk,
beyazdr. st izgili, kirli sivri ve belirgindir. Gaga
sar-kahverengi, omuz uzun ve kalndr. Gs
tyleri eri izgilidir. Gaga ince koyu izgilidir.
kaln ve sivridir. Kuyruun d taraf
siyah, iki yan ak
Nuri Kaan zkazan renklidir.

Takuu Yeilba
Saxicola rubicola Anas platyrhynchos
Kk, dik durulu, ksa Uzun gagal bir rdektir.
kuyrukludur. Ba koyu, Erkek gri renkte, parlak
boyun yanlar aktr. yeilbal, beyaz boyun
Erkekte ba ve boaz halkal, kahverengi
siyah, beyaz yarm bir gsldr. Gaga
boyun halkas vardr. yeilimsi sardr. Dii
Dii pas rengindedir, kahverengi-bej renkte
ba kahverengidir. Nuri Kaan zkazan benekli ve izgilidir.
94
 Sar Kuyruksallayan
Motacilla ava
Erkein alt sar, st ksm
yeilimsidir. Kanatlar koyu,
kanat izgileri ak renktir.
Dii mat, st yeilimsi, alt
kremdir. Kuyruklar ince
uzun siyah, kenarlar beyaz,
bacaklar sarmsdr.
Nuri Kaan zkazan Nuri Kaan zkazan

Tarla intesi
Miliaria calandra
Byk ve ak renklidir.
Kuyruk uzun ve atalldr.
Ak kirli-sar renkte, st
ksmlar koyu izgili, alt
taraf ak renkte ve koyu
izgilidir. Gaga kaln, kirli
sar, gaga srt koyudur.
Nuri Kaan zkazan Nuri Kaan zkazan

Yeil Ddkn
Tringa ochropus
Ba ve gs koyu
grimsidir. Gagadan gz
nne kadar beyaz bir
erit uzanr. Srt koyu yeil
kahverengidir. Kanatlarda
beyaz benekler vardr. Karn
ve kuyruk beyazdr.
Nuri Kaan zkazan Nuri Kaan zkazan

Ylan Kartal
Circaetus gallicus
Gzler iri ve sardr. st
ve ba parlak kahverengi,
alt ak renklidir. Kanat
alt grimsi, dzenli koyu
izgilidir. Koyu renk ba
ve gs ile ayrt edilir.
Kuyrukta 4 bant vardr.
Nuri Kaan zkazan Nuri Kaan zkazan

95
Scak Noktalar ormann belirledi ve bunlar
Avrupa Ormanlarnn Scak
Noktalar olarak tanmlad.
Dnya Doay Koruma Scak Noktalar, dnyada
Vakf (WWF), 1999 ylnda endemik tr bakmndan
Avrupann biyolojik zengin ve ayn zamanda
eitlilik bakmndan hzla habitat kaybna
en deerli ve acil olarak urayan alanlardr.
korunmas gereken 100 Bu alanlardan dokuzu

96
Trkiyede yer alr: Amanos
Dalar, Yenice Ormanlar,
Frtna Havzas, Karal
Dalar, stanbul Ormanlar,
bradi-Akseki Ormanlar,
Data ve Bozburun
Yarmadalar, Babada
ve Kre Dalar. Dnyaya
armaan olarak belirlenen
97
bu alanlarda Orman ve
Su leri Bakanl, etkin
korunan alan ynetimi
almalarn balatt
ve 2000 ylnda Kre
Dalarn milli park ilan
etti. almalar, Bakanlk ve
WWF-Trkiye ile ibirlii
iinde devam etmektedir.
Amanos Dalar
Hatay-Osmaniye
Btnl bozulmam
ormanlar, eitli yaam
alanlar, farkl jeolojik
yaps, sarp kayalklar Osmaniye 1
ve maaralar, korunakl
vadileri ile yaban 3
4
hayat ve tr eitlilii
asndan Trkiyenin en
zengin doa alandr.

Trkiyenin
bitki endemizm
merkezlerinden biri 2
olan blge, uluslararas
neme sahip 174 bitki
taksonuna ev sahiplii Hatay
yapar. Bunlardan 20si
dnya zerinde sadece
burada yaamaktadr. Scak nokta toplam alan: 262.308,50 ha
Korunan toplam alan: 30.118,00 ha
Ana ku g yollar Scak noktann koruma %si:11,48
zerinde yer alan blge,
Scak noktadaki korunan alanlar:
kular, memeliler, 1 Osmaniye Zorkun Yaylas YHGS
srngenler, kelebekler 2 Hatay Arsuz YHGS
ve kzbcekleri asndan 3 Tekkoz-Kengerlidz TKA
da nemlidir. 4 Habibineccar TKA

98
Yenice Ormanlar
Karabk Bolu
2
Trkiyenin en
bakir ve kesintisiz 3
1
ormanlarndan biridir.
Ant niteliindeki
aalar, doal yal
ormanlar, derin
vadileri, akarsu
ekosistemleri ve
Scak nokta toplam alan: 105.830,50 ha
barndrd yaban Korunan toplam alan: 27.830 ha
hayat eitlilii ile Scak noktann koruma %si: 26,30
Trkiyenin en iyi
korunmu alanlarndan Scak noktadaki korunan alanlar:
biridir. Kular, 1 itdere TKA
2 Kavakl TKA
memeliler, kelebekler ve 3 Karabk-Yenice YHGS
bitki trleri asndan

Yldray Lise
nemli olan alanda
nesli tehlike altnda ve
endemik 9 bitki tr
vardr.

Yenice Ormanlar,
lkemizin aa
mzesidir.

99
Frtna Vadisi
Rize
Karadeniz kysndan
Kakar Dalarnn 2
zirvesine kadar jeolojinin, Rize
topografyann ve iklimin
eitlendirdii ok farkl 1
bir bitki rtsne sahiptir.
Trkiyenin en ok ya
alan blgesidir. Scak nokta toplam alan: 130.988 ha
Korunan toplam alan: 55.870 ha
Scak noktann koruma %si: 42,65
116 endemik bitki tr,
136 ku, 24 srngen ve Scak noktadaki korunan alanlar:
30 memeli trnn yaam 1 Kakar Dalar Milli Park
alan olan vadi, kelebekler 2 amlhemin Kakar YHGS
ve i su balklar asndan

Baak Avcolu okalkan

dikkat ekicidir.

Alan, barndrd biyolojik

ve kltrel zenginlikler
asndan da olduka
nemli bir blgedir.

Frtna Vadisinde
Trkiyenin
yamur
ormanlar
bulunuyor.
100
Karal Dalar
Artvin
1
Dou Karadeniz 3
2
lman kuak kark 4
ormanlarnn en iyi ve
bakir rneklerine sahip Artvin
bir alandr. Alan, ani
ykseklik deiimi ile
ortaya kan ekosistem Scak nokta toplam alan: 179.818,80 ha
eitlilii, yksek Korunan toplam alan: 27.520,00 ha
endemizm oran ve Scak noktann koruma %si: 15,3o
zengin yaban hayat ile Scak noktadaki korunan alanlar:
dikkat ekmektedir. 1 Camili Biyosfer Rezervi
2 Camili Efeler TKA
3 Camili Gorgit TKA
Ana ku g yollar 4 Borka Karagl TP
zerinde yer alan blge

Baak Avcolu okalkan

kular, memeliler,
srngenler, kelebekler
ve bitki trleri asndan
nemlidir. Bozay,
engel boynuzlu da
keisi, yaban domuzu,
kurt, akal, tilki,
porsuk, sansar, su
samuru, tavan bunlar
arasndadr.

Blgede yaklak 70
endemik bitki tr
vardr.

101
stanbul Ormanlar
stanbul 1

stanbulun iki 42
53
yarmadas, kuzeyden
inerek Karadenizi stanbul
saran Avrupa-Sibirya
ve Anadolunun gney
Scak nokta toplam alan: 169.643 ha
ve bat kylarn
Korunan toplam alan: 40.972 ha
kuatan Akdeniz bitki Scak noktann koruma %si: 24,15
corafyas blgelerinin
dar bir geitten ince bir Scak noktadaki korunan alanlar:
boum yaparak getii 1 atalca ilingoz YHGS
2 Saryer Feneryolu YHGS
stratejik bir blgedir.
3 Polonezky TP
stanbul, iki bin adet 4 Trkmenba TP
bitki trne ev sahiplii 5 Beykoz Gknarlk TKA
yapar. Kayn, grgen

Vedat Atasoy
ve kestane gibi tipik
Karadeniz; kocayemi,
defne, katrtrna
gibi Akdeniz maki
elemanlar ile Dou
Avrupann elde kalan
son fundalklarnn
bulunduu zel bir
corafyadr. Ana ku
g yollar zerinde
yer alan blge, kular,
srngenler ve
kelebekler asndan
nemlidir.

102
brad-Akseki Ormanlar
Antalya
3
2
Farkl bir jeolojik yapya, 1
olgun ve az bozulmu
bir orman dokusuna
sahip olan blge, soanl Antalya
bitkiler ve yaban hayat
Scak nokta toplam alan: 193.154 ha
asndan olduka Korunan toplam alan: 35.752 ha
zengindir. Scak noktann koruma %si: 18,51

Blgede uluslararas Scak noktadaki korunan alanlar:

neme sahip 23 bitki 1 Altnbeik Milli Park
2 Akseki brad zmdere YHGS
taksonu vardr. 3 Cevizli Gidengelmez Da YHGS

Dnyada sadece burada

Vedat Atasoy
yaayan 3 bitki tr
vardr. Ayrca, kular,
yaban hayat ve i su
balklar asndan da
nemlidir.

Toroslarn eteinde
bir cennet, snak,
krlgan bir biyosfer;
brad-Akseki
Ormanlar

103
Data-Bozburun Yarmadalar
Mula
Mula
Trkiyede en az 1
4
bozulmu alak arazi 3

zellii tar. 2
Akdeniz bitki
rtsne ev sahiplii
yapar. Scak nokta toplam alan: 192.173 ha
Korunan toplam alan: 138.413 ha
Scak noktann koruma %si: 72,03
Bakir ky ve kumullar
deniz canllar, sarp Scak noktadaki korunan alanlar:
kayalklar ierir. Bu 1 Gkova KKB
habitatlar yaban 2 Data-Bozburun KKB
hayat asndan ok 3 Kyceiz-Dalyan KKB
4 Marmaris Milli Park
nemlidir. Ormanlk

Baak Avcolu okalkan

alanlarda sandal,
kermes meesi, prnal
meesi, akakesme,
defne, katran ardcna
rastlanr. Kular,
memeliler,
srngenler,
kelebekler,
kzbcekleri, deniz
canllar ve bitki trleri
asndan nemli olan
blgede uluslararas
neme sahip 53 bitki
taksonu vardr.

104
Fethiye Babada
Mula
Blgede deniz kys, 3
kumsal ve kayalklardan
1
oluur.

Deniz seviyesinden 2
yukarlara ktka
maki ve nc maki
topluluklar, kuru tarm Scak nokta toplam alan: 71.832 ha
alanlar, kzlam, Korunan toplam alan: 16.309 ha
Scak noktann koruma %si: 2,76
sedir ormanlar, alpin
kuak ve sarp kayalklar Scak noktadaki korunan alanlar:
grlr. 1 ldeniz-Kdrak TP
2 Patara KKB
zellikle bitki trleri 3 Fethiye-Gcek KKB
asndan zengin bir

Baak Avcolu okalkan

alandr. Uluslararas
neme sahip 34 bitki
taksonu vardr.

Dnyada sadece burada

yaayan 3 bitki tr
vardr. Ayrca, blge
kular, srngenler,
kelebekler ve
kzbcekleri asndan
da nemlidir.

105
Kre Dalar
Kastamonu-Bartn
Bat Karadeniz karst
kuanda yer alan blge, 1
kanyonlar, boazlar,
maaralar ve ddenlerin
Kastamonu
kresel dzeyde nemli
rneklerini tar.
Scak nokta toplam alan: 183.335 ha
Milli park ve yakn evresi Korunan toplam alan: 48.969 ha
zoolojik adan kresel Scak noktann koruma %si: 26,71
dzeyde nemlidir. Scak noktadaki korunan alanlar:
48 memeli trne bu 1 Kre Dalar Milli Park
blgede rastlanr. 38 2 Azdavay Kart Da YHGS
ku familyasndan 129
ku tr bu blgede Genetik tr, habitat
eitlilii, nadir ve nesli
yaar, bunlarn 46snn
soyu tkenme tehlikesi
altndadr. Alanda, yrtc
kulardan akbaba ve gece
tehlike altndaki trlerin
yrtc trleri de grlr. varl; ekosistemlerin d
Tehlike altnda en az 12
bitki trn barndran etkenlere duyarll, alann
alanda 900den fazla bitki yall ve olgunluu gibi
etkenler bir alann doa
tr tespit edilmitir.

Milli parkn yakn evresi

zengin kltrel ve mimari
koruma asndan nemini
deerlere sahiptir. ortaya koyar.
106
 Baak Avcolu okalkan
Ormanclk korunmas gibi orman
ynetimine ilikin esaslar

Faaliyetleri
6831 sayl Orman Kanunu
ile belirlenir. Muhafaza
ormanlar, gen koruma
ormanlar ve tohum
mecereleri bu kanuna gre
lkemizde orman
ilan edilir.
alanlarnn %99,9u
devlet mlkiyetindedir.
Ormanlar, kapallk yani
Orman alanlarnn
aalarn tepe atlarnn
ekolojik, ekonomik ve
alansal olarak topra rtme
sosyal ilevlerine gre
derecesine gre ikiye ayrlr:
planlanmas ve ynetilmesi
Kapallk derecesi %11-100
ile ilgili faaliyetleri Orman
olan normal ormanlar ve
ve Su leri Bakanl
kapallk derecesi
gerekletirir.
%1-10 olan bozuk ormanlar.
Bozuk ormanlarla, kapallk
Ormanclk faaliyetleri
derecesi %11-40 olan
biyolojik eitlilii izleme
ormanlar rehabilite edilir
ve koruma, orman
ve buralarda aalandrma
amenajman, odun ve
almalar yaplr.
odun d orman rnleri
retimi, toprak ve su
ynetimi, iklim koruma,
toplum sal, estetik,
ekoturizm ve rekreasyon,
bilimsel almalar gibi ok
boyutludur. Ormanlarn
planlanmas, iletilmesi,

108
Orman Amenajman dikkate alnr. Planlama srecinin
katlmc yaklamla, ak bir ekilde
yaplmasnda, ilgili birimlere bu
Orman amenajman, srdrlebilir
konuda bilgi verilmesinde ve konu
orman ynetimi demektir.
ile ilgili eitimler dzenlenmesinde
Orman ekosistemini, biyolojik
yarar vardr. Uygulamalarda orman
eitlilii, orman kaynaklarn ve
kaynaklarnn ksa, orta, uzun
bu kaynaklarn kresel karbon
vadede nitelik ve nicelik olarak
dngsne katksn, orman retim
korunmasna nem verilmelidir.
ilevlerini korumay ve gelitirmeyi
Uygulamalar, doal srece uygun
amalar. Etkin orman amenajman
olmaldr. Orman ekosisteminin
planlarnda orman alanlarnn
sal ve canll iin gerekli
haritalanmas, envanterinin
biyolojik tedbirler alnmaldr.
karlmas, arazi kullanmnn
Alana uyum gstermemi
planlanmas, bu planlarn dzenli
yabanc aa trleri ile deil,
olarak gncellenmesi; tr, eitlilik
yerli aa trleri ile aalandrma
ya da habitatn korunmasna
ve genletirme yaplmaldr.
ynelik biyolojik eitlilii izleme
Tohum yerel kaynaklardan temin
eylemleri yer alr. Ender, hassas,
edilmelidir. Meere karkl,
korunan nemli flora ve fauna
yatay ve dikey okluk gzetilmeldir.
trleri ve bunlarn habitatlarnn
evreye zarar verecek ara ve
envanteri yaplr. Ekosistem
yntemlerden kanlmaldr.
saln ve canlln tehdit eden
Kimyasal ilalar kullanlmamal,
etkenler bulunur ve bunlar izlenir.
ok gerekliyse silvikltr yntemleri
Orman ekosisteminin bozulmasn
ile birlikte kullanlmaldr.
ve yok olmasn nleyecek aralar
Toprak ve suyun korunmas
ve yntemlere, bozuk orman
dikkate alnmaldr. Genletirme
alanlarnn rehabilite edilmesine
almalar zamannda yaplmal
planlarda yer verilir. Odun ve
ve uzun vadede ok eitli rn
odun d orman rn retiminin
salanmasna ynelik olmaldr.
eitli ve srdrlebilir olmas
Uygulamalarda yerel halkn, sivil
hedeflenir. Ekonomik, ekolojik
rgtlerin ve dier ilgili birimlerin
ve sosyal fayda-masraf analizi
deneyim ve bilgisinden maksimum
yaplarak en yksek ekonomik
lde faydalanlmaldr. Orman
performans salanr. Toplum iin
yneticileri ve iileri gvenli
gerekli altyap, su kaynaklar, sel
artlarda almal ve bu konuda
ve a kar koruma faktrleri,
srekli eitim almaldr.
orman alanlarnn topluma ve krsal
kalknmaya sunduu faydalar da

109
Muhafaza Orman
Temel olarak, rzgr ve su nedeni
ile oluabilecek toprak tanmas,
kaya gmesi, ta yuvarlanmas,
kumul hareketi gibi zararlar
nleyici, akarsu rejimini dzenleyici
ilevleri olan ve bu amala zel
ilem gerektiren alanlar. Beynam
Muhafaza Orman gibi.
Milli Park (MP)
Bilim ve estetik bakmndan ulusal
ve uluslararas ender bulunan
doal ve kltrel kaynak deerleri
ile koruma, dinlenme ve turizm
alanlarna sahip alanlar. Kre
Dalar Milli Park gibi.
Tabiat Park (TP)
Bitki rts ve yaban hayat
zelliine sahip, manzara
btnl iinde halkn dinlenme
ve elenmesine uygun alanlar.
ldeniz Tabiat Park gibi.
Tabiat Ant
Tabiat ve tabiat olaylarnn
meydana getirdii zelliklere ve
bilimsel deere sahip ve MP esaslar
dahilinde korunan alanlar. Barla
Sedir Aac Tabiat Ant gibi.
Tabiat Koruma Alan (TKA)
Bilim ve eitim bakmndan
nem tayan, nadir ve tehlike
altnda ekosistemler, trler ve
doal olaylarn meydana getirdii
sekin rnekleri ieren ve mutlak
korunmas gereken alanlar.
Kayseri-Sultansazl TKA gibi.
retim Orman
Endstriyel ve yakacak odun,
bitkisel, hayvansal ve mineral
kaynakl odun d orman rn
retilen alanlar. Azkara Gleti Bal
retim Orman gibi.
Yaban Hayat Gelitirme
Sahas (YHGS)
Av ve yaban hayvanlarnn ve yaban
hayatnn korunduu, gelitirildii,
av hayvanlarnn yerletirildii,
yaama ortamn iyiletirici
tedbirlerin alnd ve gerektiinde
zel avlanma plan erevesinde
avlanmann yaplabildii alanlar.
Bozda YHGS gibi.
Yaban Hayat Koruma Sahas
(YHKS)
Yaban hayat deerlerine sahip,
korunmas gerekli yaam
ortamlarnn bitki ve hayvan trleri
ile birlikte mutlak olarak korunduu
ve devamllnn saland alanlar.
Akda YHKS gibi.
Yaban Hayat retme
stasyonu
Av ve yaban hayvanlarnn
retildikleri alanlar. Kzl Geyik ve
Da Keisi retme stasyonu gibi.
Orman i Dinlenme Alan
Ak hava ve rekreasyon ihtiyacn
karlamak, insan ile doa
arasndaki ilikiyi iyiletirmek
110
amac ile orman rejimine tabi
piknik, kamp ve dier rekreasyonel
Tohum Meceresi
Mevcut koullar altnda istenilen
faaliyetlere uygun alanlar. Glck
karakterler bakmndan stn
Orman i Dinlenme Alan gibi.
zelliklere sahip aalarn
Biyogenetik Rezerv Alan bulunduu, belirli bir corafik
Biyolojik dengenin gven altna blgede yer alan ve tohum retimi
alnmas, eitli tiplerde habitat ve iin zel bir ynetim ve iletmeye
ekosistemlerin temsil yeteneklerinin tabi olan mecereler. lkemizde 27
ve genetik eitliliinin korunmas trde 339 tohum meeresi vardr.
ve srekliliinin salamas ve
biyolojik aratrmalar iin elverili
Tohum Bahesi
Vejetatif retimleri ekonomik
klnmas amac ile ayrlan alanlar.
olmayan trlerde slah edilmi
anl Urfa-Birecik Kelaynak
genetik materyalin temel retimi
Biyogenetik Rezerv Alan gibi.
yaplan yapay alanlar.
Biyosfer Rezerv Alan Aratrma Orman
zel bir iklim ve yaban hayat
Ormanclk bilim ve tekniini
ile ayrt edilebilen, belli bal
gelitirmek ve bu alandaki yenilik
biyomlar temsil eden trler ile
ve gelimelerin sergilenmesini
yaam ortamlar, eitli ekosistem
salamak iin blgesel ormanclk
ya da peyzaj zelliklerini ve
sorunlar gz nne alnarak
geleneksel alan kullanmlarn
seilmi, snrlandrlm, iletme
ieren alanlar. Camili Biyosfer
amalar aratrma ihtiyalarna
Rezerv Alan gibi.
gre dzenlenmi, ayr amenajman
Gen Koruma Orman planlarna gre idare edilen alanlar.
Bir trn genetik eitliliinin Elmal Sedir Aratrma Orman gibi.
doal ortamnda korunmas amac
ile seilen ve ynetilen doal
zel evre Koruma Blgesi(KB)
zelliklerinin gelecee ve gelecek
mecereler. lkemizde 28 trde 214
nesillere ulatrlmasn ve
Gen Koruma Orman seilmitir.
doal kaynaklarnn korunarak
Gen Koruma ve Ynetim Alan kullanlmasn teminen tarihi,
Kresel boyutta nemli olan kltr doal, kltrel vb. deerler
bitkilerinin yabani akrabalar ve asndan btnlk gsteren, ulusal
orman aac trlerindeki genetik ve uluslararas ekolojik nemi olan
eitliliin yerinde korunmas alanlar. Foa KB gibi.
amalanan alanlar. Kazda Gen
Koruma ve Ynetim Alan gibi.
111
Odun retimi yararlanlr. Endstriyel
odun retimi, %38 tomruk,
Trkiyede yllk odun %28 lif ve yonga, %16
retimi yaklak 14 milyon ktlk odun, %11 endstri,
metrekptr. Bunun %6 maden ve %1 tel direi
%55-60 endstriyel odun, eklinde yaplr. Ancak
geri kalan da yakacak arz a ithalat yolu ile
odundur. Endstriyel kapatlr. Endstriyel
odun retimin %77si odun retimi, belirlenen
ine, %23 geni yaprakl esaslar erevesinde orman
aalardan karlanr. En amenajman planlarna gre
ok da karaam, saram yaplr. Orman rnleri
ve kzlam aalarndan retiminde, nce bte ve
dikili damga hazrl yaplr. Orman kyleri, orman
Dikili damga, amenajman ekosisteminin bir parasdr.
plan dorultusunda Trkiyede 8 milyondan fazla
orman kyls 17.797 orman
kesilecek ve ormandan
kynde yaar. Orman kylerinde
karlacak aalarn, orman neredeyse tek gelir kayna odun
mhendislerince tespiti ve retimidir. Ancak baz uygulamalar
iaretlenmesidir. aretlenen salkszdr; ormanszlamaya
ve toprak erozyonuna yol aar.
aalarn, kesme, srtme,
1990da 12,2 milyon ton odun yakt
ykleme ve tama ileri olarak tketilmitir. Bu toplam
blgedeki orman kyls ya miktarn yalnzca 5,5 milyon tonu
da zel firmalar tarafndan yasal yollardan elde edilmitir.
Trkiyede orman yangnlarnn
yaplr. Kesilen aalar talebe
%99u insan kaynakldr. 1991e
gre snflandrlr ve orman kadar orman yangnlar sonucu
depolarnda istif edilir. kaybedilen alan 1.398.198
hektardr; bu da yangn bana
Baak Avcolu okalkan

28 hektar kayp demektir. Son on

ylda bu konuda alnan nlemler
sonucunda kayp, yangn bana
2,5 hektara dmtr. te
yandan, ar otlatma, orman
alanlarna kei sokulmas, hava
kirlilii, yabanc trler, iklim
deiiklii, bitki ve hayvan
trlerinin denetimsiz toplanmas,
avclk, bceklerden kaynaklanan
tahribat, orman alanlarnn yasal
olarak ama d kullanma tahsisi,
kaak ve denetimsiz yaplama,
yollar ve orman yangnlar
orman ekosistemlerinin yapsn
etkileyerek, biyolojik eitlilii
tehdit eder.
 Nuran Karaorlu
Orman Ekosistemi Asndan
yi Uygulamalar
Hektar bana birka tane 1,5 metre
apnda ve yksekliinde kesim
art bekleri braklmas yaban
hayat asndan nemlidir.

Hektar bana birka tane, en az 20

cm apnda ve 2 m uzunluunda
devrik brakmak hem yaban
hayatn, hem de mantar ve dier
oduncul rkllerin yaamn
destekler.

Baz aalar yerden 60-100 cm

yukardan kesilebilir. Geride kalan
aa gvdesi rr ya da kovuk
oluturur. Bu da birok kk
orman hayvanna barnak salar.

Geride kalan aalarn kabuklar

daha fazla zarar grd iin
ilkbahar aylarnda aralama
kesimden kanmak gerekir.

En ge 3 yl iinde genliin geri

gelmesini salayacak yntemlerle
kesimlerin yaplmas nemlidir.

Tatlarn, su birikmi alanlardan

gemesi gerekebilir. Bu durumda
blgenin anmasn nlemek iin
yola dik olarak yan yana tomruklar
yerletirilebilir.

Yol kullanmn snrlamak, tat

saysnn artmasn ve dolays ile
toprak kaybn nler. Baz yerlerde
yollarn girilerine sadece orman
114
alanlarnn aabilecekleri kaplar
yerletirilebilir.
Toprak tanmn en aza indirmek
iin tomruklar yukardan aaya
deil olabildiince aadan yukar
srtmek gerekir.
Toprak slakken toprak kayb ve
skmas daha fazla olur. Byle
zamanlarda yol kullanmndan ve
srtme ilemlerinden kanmak
gerekir.
Tatlarn ya deiimi yapldktan
sonra atk yan alanda
braklmamasna ve uygun bir
ekilde geri dntrlecek bir yere
verilmesine zen gsterilir.
Kullanldktan sonra rampalar
ve srtme yollarn olabildiince
eski haline dndrmek gerekir.
plaklam topran daha hzl
kapanmas iin yerel bitki tohumlar
atlabilir ya da mal serilebilir.
Su kalitesi zonlar, sulak alanlar ve
akarsu mecralarnca kaplanan alan
olarak tanmlanr. ok yllk ya da
geici sulak alanlar, doal gletler,
aylar, dereler ya da herhangi bir
su yolu buna rnektir. Hassas
su kalitesi zonlarndaki topraa
olabildiince az zarar vermek iin,
ar tatlarn alana girmesinin
yasz dnemlere ya da topran
donmu olduu zamanlara denk
getirilmesi nerilir.
Kesim artklar su kalitesi
zonlarndan uzak tutulmaldr.
Ancak buralardaki doal olarak
olumu kurumu dallar ve dier
kalntlar da temizlememek gerekir.
Akan sulardan ktklerin
srtlmesi ya da ara ile geilmesi
yasaklanmaldr.
Bir ormann grsel adan
iyiletirilmesini gerektiren birok
uygulama, biyolojik eitlilik
asndan uygun deildir. Bu tr
uygulamalarn daha ziyade grsel
deeri yksek ancak biyolojik
eitlilik deeri daha dk
ormanlarda yaplmas gerekir.
Manzara deerini bozmamas
asndan aalar olabildiince
aadan kesilmelidir.
Orman ii aklklarda krlm
aalarn kesilip yerde braklmas
nerilir. Ancak salam ekilde
duran dikili kurulara ya da
kovuklu aalara dokunulmamas
gerekmektedir.
Rampalarn kesim artklarndan
temizlenmesi gerekir.
115
Doal Ykmlar
Doal ykmlar mecere
yapsn, kaynaklara
eriimi ya da fiziksel
evreyi etkileyen, genellikle
srekli olmayan olaylardr.
Ykmlar, yangn, sel, ,
bcek zararllar gibi doal
yollarla ya da aa kesimi,
iklim deiiklii gibi insan
etkinliklerine bal olarak
gerekleebilir.
Doal ykmlar, mecere
oluumunun ve geliiminin
ardndaki itici g olarak
iklimden daha nemli
grlmeye balanmtr.
Orman ekosistemleri,
binlerce yldr insan
etkilerinden byk oranda
bamsz bir ekilde
doal ykm rejimleri ile
evrimlemitir. yle ki,
doal ykm sreleri
insan mdahaleleri ile
deitirildiinde ya da
engellendiinde, ormanlarn
yaplar ve ilevleri
de deiim geirir ve
doallktan uzaklar.
Ormanlar, insan
mdahalesi olmadan nceki
doal ykm etkilerine,
iddetine ve sklna benzer
bir ekilde ynetmenin,
biyolojik eitlilie
daha uygun olduu
dnlmektedir.
Evrim sreci ierisinde
orman canllar ormann
yaad doal ykm
srelerine uyum gstermeyi
renmitir. Dolays ile
bir ekosistemin devamll
iin yangnlar nemli ise,
aalarn saln korumak
iin de bir silvikltr
mdahale yntemi olarak
kullanlabilir.
Doal ykmlar
doru bir ekilde
tanmlayabilmek etkin
silvikltr mdaheleleri
uygulayabilmek asndan
nemlidir. Bunun iin doal
ykmn rejimini belirleyen
deikenlerin doru
tanmlanmas gerekir. Bu
deikenler, tip (yangn,
rzgr, sel gibi), sklk,
116
 Michel Gunther / WWF-UK
(etkinin ne sklkla meydana
geldii), derece (iddet)
ve byklktr (alansal
genilik).

Silvikltrel mdahaleler bu
doal srelerden ok farkl
bir sklk, alansal dalm ve
iddet gsterirse, o ormann
biyolojik eitlilii bu
silvikltrel mdahalelere
uyum gsteremeyebilir ve
orman biyolojik eitlilik
ynnden zayflar.

Doal ykmlar taklit

ederken doal ykmlarn
mecerelerde brakt
biyolojik kalntlara benzer
kalntlar brakmak gerekir.
rnein, mecerelerde baz
dikili kuru ve devriklerin
braklmas nerilir.
Doal ykmlar,
Blgesel lekte bakldnda ekosistemlerdeki
genletirmenin doal
ykmlar taklit eden bir
srelerin bir
hzda yaplmas gereklidir. parasdr ve orman
Bir blgede eitli a
snflarndan ve yapdan
ekosistemlerini
mecerelerin bulunmasna ekillendiren ana
dikkat edilmelidir.
etmenlerdir.
117
l Aalar aa trleri ryen aa
gvdeleri zerinde daha iyi
l aalar, oynadklar be imlenir.
temel ekolojik rol ile orman
ekosisteminin ayrlmaz birer Aalar zerindeki
parasdrlar. kovuklarda yaayan,
orada beslenen ya da yuva
l aa gvdeleri, organik yapan pek ok canl vardr.
madde, nem, besin ve Ayrca baz sucul canllar
ine yaprakl aa trleri devrik aa gvdeleri ve
iin genleme alanlar dallar etrafnda oluan su
salarlar. Baz ine yaprakl birikintilerinde yaarlar.

l aa, salkl
bir ormandaki
en zengin
habitattr.
l aalar, bcek, mantar deiikliinin baz olumsuz
ve bakteri gibi kendine zg etkilerini azaltrlar.
beslenme zelliine sahip
trler iin besin kaynadr. Yal aalar, kara leylek gibi
baz trler iin habitat ve
Frtna, sel ve benzeri yuvalama alan salar.
doal olaylara kar, Bir aa, tamamen lmeden
eimin ve yzey dengesinin nce bile baz trlerin
korunmasna yardm ederek ilgisini eker. rnein
toprak erozyonunu nlerler. sprntsineigillerin
Son olarak da karbonu uzun yaklak 115 tr, rm
sreli depolayarak iklim ya da rmekte olan

Baak Avcolu okalkan

odunlara bamldr. Bir sakl kaynaklar aa
aa ldkten hemen sonra karrlar. Bu da bata bcek
ise onu koruyan sert lignin trleri olmak zere otullar
tabakasn paralayabilen alana davet eder. Otullar
bakteri ve mantar trlerini yrtclar izler. Bunlarn
kendine eker. Bu trler, arasnda aakakanlar da
aacn sert d yzeyinde vardr. Bu kular, doal
atlaklar aarak ve ormanda yry yapan
zodununu deiiklie herkes, tipik takrtlarndan
uratarak, aacn iinde bilir. Pek ok aakakan
Anton Vorauer / WWF-Canon tr, zellikle k aylarnda
l aalara bamldr.

Orman alaca aakakannn

k besininin yzde 97sini
krk dallar ya da devrik aa
gvdelerindeki bcekler
oluturur. parmakl
aakakan trnn, eleen
her bir ifti iin 80-130
hektar yal doal ormana
ihtiya vardr. Ayrca bu
tr, temel olarak yeni lm
ladin aalarndan beslenir.

Pek ok hayvan l aalar

barnak olarak kullanr.
Bunlar arasnda yarasa gibi
kk, bozay gibi byk
memeliler de vardr. Yeil
aakakan, alaca aakakan,
alaca bayku aksrtl aakakan,
120
kukumav, alaca bayku,
sansar gibi trler saklanma,
yuvalama ya da beslenme
iin byk lde yal ve iin de uygundur. Su
l aalarda oluan mikro
habitatlara bamldr.
Dere ve akarsular zerine
devrilen aalar da, su
akn azaltp glcklerin
olumasna yardm ederek
balklar ve bcekler iin
uygun habitatlar yaratr. Bu
habitatlar alglerin barnmas
aknn az olduu alanlar,
dklen yaprak ve dallarn
% 70e kadar ksmn
tutarak besin elementlerinin
artmasn da salar.
Baak Avcolu okalkan
Orman ii
aklklar,
orman kenarlar,
orman ii sular
ve mevsimlik
havuzcuklar
ormandaki
dier habitatlar
arasnda yer alr.
121
Maaralar
Ormanlar canllara pek ok
habitat salar. Maaralar da
bunlardan biridir. Yer alt
akntlar olan, kire ta ve troglofil olarak adlandrlan
dolomit blgelerinde, yani
karst kuanda minerallerin
erimesi ile milyonlarca
ylda oluurlar. Nem,
scaklk ve k gibi abiyotik
bileenler maaralar farkl
birer habitat yapar. Baz
maaralarda nehirler ve yer
alt glleri bulunur. Dolays
ile maaralarda birok
ilgin ve zel canl yaar.
Bu canllardan bazlar
yaamlarn maara dnda karanlkta yaamaya
srdrr. ounlukla
maaralarn, dardaki
koullara benzer giri
ksmlarnda yaarlar. K ise sudaki titreimi
uykusuna yatan canllar,
maara giriine yuva
yapan kular, kemirgenler,
yarasalar bu grupta yer
alr. Maaralarn giriinde,
nemli ve souk ortama uyum
salam bitkiler, erelti
otlar, yosunlar ve baz
mantar trleri de bulunur.
Baz canllar ise,
yaamlarnn ounu
maarada geirir. Bcekler
rmcekler, kurbaalar ve
semenderlerin yer ald
bu canllar, yalnzca
beslenme gibi etkinlikler
iin dar kar ve ancak
maara koullarna benzer
ortamlarda yaayabilirler.
Bir de gerek maara
canllar vardr. Bunlarn
yaamlar tm ile
maaraya bamldr. Bu
canllarn zellikleri maara
koullarna uyum salayacak
ekilde gelimitir. Hatta
uyum gsterdiklerinden
bazlarnn grme duyusu
krelmitir. Bazlarnn
hissetme gibi yeni duyular
gelimitir. lkemizdeki
maaralarn byk blm,
Mula, Antalya, Isparta,
Burdur, Konya, Karaman,
el ve Adana gibi kentleri
iine alan Bat ve Orta Toros
Dalar blgesinde yer alr.
122
 Yldray Lise
lkemizde 40 bin
zerinde maara olduu
tahmin ediliyor. Ilgarini,
Damlata, Dim, Suluin,
Pnargz, Yarmburgaz,
Karain, Gkgl, Narlkuyu
bunlardan birka.
Odun D Orman rnleri
Trkiyede odun d orman
rnlerinin ekonomik
deeri her geen gn
artmaktadr. lkemizde
toplanarak ticareti yaplan
347 bitki trnn te biri
ihra edilir. hra edilen
doal bitkilerin yllk
miktar 30 bin tondur.
Trkiye, odun d orman
rnleri ihracatnda 196
lke arasnda 21. srada
yer alr. Odun d orman
rnleri eitlidir: Fstk gvdelerin toplanmasnda
am, hlamur, ceviz, mee,
kestane, fndk, kzlck,
al, badem, akasya, ard,
okaliptus, orman gl, kei
boynuzu, sla ve defne,
ac idem, sumak, kudili,
da ay, beyaz zambak,
ven, adaay, kekik, frenk
zm, kardelen, oul otu,
gzelavrat, cehri, kral tac,
smbl, nergis, oban lalesi,
erelti otu, orkide, yourt
iei, brtlen, kuburnu
gibi bitki trleri bu rnlere
rnektir. Bu bitkilerin
odun, kabuk, iek, meyve,
yaprak, kk ya da soanlar
ve mantar trleri gda, ila,
kimya, kozmetik ve boya
endstrisinde kullanlr.
Odun d rnlerin
ekosisteme zarar vermeden
toplanmas gerekir. eitli
tarm aletleri ile srerek
hasat yapmak, ok yllk
pek ok bitkinin ayn
blgede yetimemesine
neden olur. Srdrlebilir
odun d orman rnleri
ekonomisi iin iekli
kesinlikle toprak stnde bir
ksm bitki braklmaldr.
En iyi yntem, budama
makas ile yerden 5-10 cm
yukardan bitkiyi kesmektir.
Yenmi, hastalkl,
normalden farkl grnen
ya da bcek istilasna
uram rnlerden uzak
durulmaldr.
124
Toplanm rnlerden
rn kalitesini etkileyecek
sararm yapraklar,
istenmeyen gereksiz
ksmlar, yabanc bitki
trleri, toprak, kum da
ayklanmaldr. Bu ilemler
bitki taze iken yaplmaldr;
kuruduktan sonra yaplrsa
rn kalitesi der.
Olgunlam meyvelerin
toplanmasnda zaman
ok nemlidir. nk iekler iin de geerlidir,
meyvelerin etli ksmlar
olgunlama sonrasnda
bcek zararna, rmeye halde snmaya bal etken
ve fermentasyona daha ak
bir hale gelir. Bitkilerdeki
alkoloid miktar, gneli
havalarda yal havalara
gre daha yksektir.
Hasat gneli havalarda
gerekletirilmelidir. Uucu
yalara sahip bitki hasad
ise kapal havalarda yaplr.
En uygun zaman,
ieklenmenin
balang
zamandr.
Kk, yumru, stolon gibi
toprak alt organlarn
hasad bitki, dinlenme
dnemine girdiinde
gerekletirilmelidir.
Genellikle sonbahara
karlk gelen bu dnem,
ka sarktlmamaldr.
Toprak alt organlarnn
hasad etken maddenin
yksek olduu sabah erken
saatlerde yaplmaldr.
Ayn durum yapraklar ve
le saatine kadar hasat
tamamlanmaldr. Aksi
maddenin umas sz
konusu olur. Bu da yaprak
ve iek renklerinde solma
ve kararmalar meydana
getirir. Toplanacak
rn yapraklarsa bu
ieklenmeden hemen nce
gerekletirilmelidir.
Meyveler ve tohumlar
ise olgunlatklarnda,
dallarndan ya da yere
dmeden silkeleme ile
toplanmaldr.
125
Doann gzelliini, dengesini ve btnln korumaya
almak iyidir; almamak ktdr. Aldo Leopold

Pratik Bilgilerden
Yararlanmak
126
 Baak Avcolu okalkan
Aratrma
Yapmak
Zamann ormanda geiren
biri ister istemez gzlem yapar.
Hatta pek ok aratrmacnn
peinde olduu, bir karacann
yavrulamas gibi nadir olaylar
izleme ansna bile sahip
olur! Bu gzlemleri bir hedefe
yneltmek, planlamak, ksaca
sistematik bir almaya
dntrmek bir ekoloji
aratrmasn balatr.

Aratrma yapmak, bilimsel

bir almadr. Merak edilen
bir soruyu yantlamaya
ynelik veri toplama, elde
edilen verileri analiz ve
rapor etme srecini kapsar.
Bir aratrmac, kularn
ynlerini nasl bulduunu,
bitkilerin bir yl boyunca
gece-gndz farkna nasl
tepki verdiini, ormanclk
faaliyetlerinin vejetasyonu ya
da iklim deiikliinin yaban
yaamn nasl etkilediini, bir
127
trn poplasyonunun
azalmasna neden olan
biyotik ve abiyotik
bileenleri aratrabilir.
Aratrma yapmak, her ne
kadar bilim insanlarnn
iiymi gibi grnse de
gnmzde pek ok
alanda amatr
aratrmaclarn
yapt nemli keifler
bilim dnyasna k
tutar. Amatr ku
gzlemcilerinin yapt
almalar buna rnek
gsterilebilir. stelik hl
yantlanmam birok
soru var. rnein, son
25 yl iinde ngilterede
sere poplasyonunun
azalmasnn nedeni tam
olarak bilinmiyor.
Ancak bilinen u ki,
amatr ya da profesyonel
tm doa koruma
almalar nemli ve
teknolojinin gelitii,
bilginin ulalabilir,
iletiim aralarnn, sosyal
medyann bu kadar yaygn
olduu bir ada herkesin
katksna ak.
128
Bilimsel Aratrma
Dngs
Aratrmac alanda
yapt gzlemlerden
yola karak bir fikir
ortaya karr. Bu
fikri, eitli kaynaklar
tarayarak, nceki
aratrmalar
inceleyerek gelitirir
ve bir hipotez
ortaya koyar. klim
deiiklii en ok
belirli koullara
bal trleri etkiler
gibi. Bu noktadan
sonra aratrmacnn
yapmas gereken,
bir kaynak bulmak yayn
ve aratrma plan
hazrlamaktr. Sonraki
aamada da hipotezini
test etmek iin veri
toplar ve verilerini
analiz ederek bir rapor
hazrlar. Bu raporun
medya aracl ile
paylalmas da
bilimsel aratrmann
aamalarndan biridir.
Bu aratrma, baka
aratrmaclara esin
kayna olur, fikir
verir ve yeni bir
bilimsel aratrma
dngs balar.
 fikir
bilgi
geliim
Bilimsel bir aratrma,
nesneldir, eletireldir,
gerekidir, aklcdr,
nedenselcidir, nicelcidir.
Doa koruma almalar kaynak
da bu zellikleri
iermelidir.

sre plan

kayt
129
Aratrmay Planlamak sayda rnek alan belirlenir.
Neyin aratrlacana
Aratrmacnn nce amacn gre rnek alan bykl
belirlemesi gerekir. Bu deiir. rnein bcekler
elbette aratrma sorusu aratrlyorsa bcek
ile de yakndan ilgilidir. trnn besini olan bitkiler,
lk bata basit, temel bu bitkilerin kkleri ve
sorularla balamakta evresindeki toprak,
yarar vardr. Daha nce aa kabuu gibi mikro
yaplm aratrmalar her habitatlar, kurt, bozay gibi
zaman yol gsterici olur. Bu geni alanlar gezen trler
aratrmalar incelenebilir. sz konusu ise orman ii
aklk, maara gibi birbirleri
Pek ok aratrmacnn ile i ie gemi habitatlar
ifade ettii gibi iyi bir dikkate alnmaldr.
aratrma sorusu belirlemek, rnek alan, tek bir aa
neredeyse iin yarsdr. da olabilir, bir hayvann
Ardndan nerede, ne krk, bir mera alan, nehrin
zaman, hangi yntemleri yaknndaki kayalk bir
kullanarak aratrma blge de... Geni rnekleme
yaplaca kararlatrlr. almalar, koruma ve
rnein, Yenice izleme almalarnda bolluk
Ormanndaki ieklenme ve dalm ile ilgili veri
zamannda endemik trlerin toplamak iin kullanlr.
poplasyonlarndaki Youn rnekleme almalar
deiiklik izlenebilir. ise organizmann ya da
poplasyonun tekrarlanan
Elbette lek de nemlidir. gzlemlerinden oluur.
Tm orman gzlemlemek Ekoloji aratrmalarnda
mmkn deildir. Bu gzlem en iyi veri toplama
nedenle, poplasyonu ya da yntemi olsa da kimi
ekosistemi yanstacak yeterli zaman tek bana yeterli
130

olmayabilir. Bir orman
ekosisteminde geyik ve
alageyik trlerinden birinin
zaman iinde azalmas,
bu iki trn ayn besini
tkettikleri dnlrse ilk
bata trler aras rekabet
olarak grnebilir. Ancak
aratrma derinletirilirse,
zgn Emre Can
azalan trn aslnda hastalk
yapc bir mikroba kar
zayf olduu, dier trn ise
bu mikroba kar baklk
gelitirdii, bu mikrobun
blgeye gelmesinin
nedeninin ise habitat kayb
olduu ortaya kabilir. Baz
aratrmalarn laboratuvar
131
almalar ile desteklenmesi ve tketici canllarla yaplan
gerekir. Ayrca kontroll deneylerde scaklk, nem
deneyler yapmakta da gibi deikenler aratrlarak
fayda vardr. rnein, zel sera gazlar ile ilgili nemli
olarak tasarlanm yapay bilgilere ulalabilir.
ortamlarda ayrtrc, retici Bu deneyler ancak yapay
ortamlarda yaplabilir, sabit tutularak yapay
nk doal ortamlarda ekosistemin nasl deitii
scaklk, nem gibi bamsz gzlemlenir. Sonular, doal
deikenleri izlemek kolay ortamlardan elde edilen
deildir. Bu tr deneylerde verilerle karlatrlr.
deikenlerden biri, birka
Sedat Kalem
Aratrmay planlarken hangi glklerle
karlaabileceini listelemekte fayda var:
Koruma almalarna katk salayacak
m? Aratrmann salayaca yararlar ortaya
koyun.
Byk bte gerektirecek mi? Btesi
iyi planlanmam bir aratrma erge mali
sorunlarla durma noktasna gelir.
Veri toplamak zor mu? rnein gece
etkin trlerle ilgili bir alma yaplyorsa ve
gece gzlemi gerekiyorsa, aratrmac bunu
yapabilecek mi?
Alan almaya elverili mi? Ulam
olanaklar var m? Engebeli bir arazide veri
toplamak her zaman zordur.
Aratrma blgesinde gvenlik sorunu var
m? Salk koullarn tehdit edecek etkenler
var m?
Ekipman yeterli mi? Harita, GPS, drbn
vb.
Kurumsal izinler gerekiyor mu? birlii
gerekiyor mu?
alma ekosistemi olumsuz ynde
etkileyecek mi? rnein, alma toprak
kaymasna kar duyarl bir alana zarar verir
mi?
Zaman ynetimi yapmak kolay m?
Aratrmay planladnz tarihte bitirebilecek
misiniz?
Yeterli kaynak var m? Makaleler, raporlar,
tr rehber kitaplar vb. Benzer aratrmalar
var m?
 Gzlem Yapmak ve
Kayt Tutmak
Gzlem yapmak temel
bir beceridir ve gndelik
yaammzn parasdr. dinlemeyi, koklamay,
Ekoloji aratrmalarnn
temel veri toplama
yntemidir. Bugn sahip
olduumuz bilgilerin
ou gzlem yolu ile elde
Ece Soydam
edilmitir. Gzlem yaparken
duyu organlarmz,
ounlukla da gzlerimizi
kullanrz. Ancak gzlem
yapmak yalnzca dikkatli
bakmay deil, dikkatli
ksaca dikkatli incelemeyi
ierir. Kimi zaman tek bir
basit gzlem birok bilgi
salar, kimi zaman da bir
sonuca ulamak iin yllarca

plak gzle gzlem yaplaca gibi, mikroskop,

drbn, teleskop gibi aralar da kullanlabilir.

134
gzlem yapmak gerekir.
yi bir gzlemci duyular
aracl ile elde ettii
verilerden birok bilgiye
ular. rnein, ormanda
yrrken kularn sesini
duyarz. Hatta sesinden
kuun trn bile syleriz.
Ancak bir ku gzlemcisi
kuu duyduunda kula
ve ortamla ilgili pek ok
baka bilgiyi daha fark eder.
ncelikle duyduunun
ses mi, ark m olduunu
ayrt eder. Ayrca sesin ya
da arknn tonu, ka kez
tekrar ettii, kuun habitat,
mevsim ve gnn hangi
saati olduu gibi bilgilere de
ular.
Gzlemler dorudan ya
da dolayl, yaplandrlm Gzlemin hangi aralarla
ya da yaplandrlmam
eklinde snflandrlr. Bir
arnn nasl bal z toplad Gzlem ile elde edilen
dorudan gzlemlenebilir.
Ancak ormanda bir kurdu
gzlemlemek kolay deildir,
kurt gibi byk memeli
trleri ayak izi, koku,
dk, post, ty gibi izler ve
iaretler aracl ile dolayl
olarak gzlemlenebilir.
Yaplandrlm gzlem,
zel bir zaman ya da
kouldaki belirli verilerin
kaydedilmesidir. Alan
almalar yolu ile elde
edilen sonular doal
ortamlarda test etmeye
de hizmet eder. Gzlemci,
standart bir gzlem formu
tasarlar.
Yaplandrlmam gzlem
ise, belirli bir zaman
dilimindeki tm verilerin
kaydedilmesidir. Ama
olabildiince ayrntl gzlem
yapmaktr. Dolays ile
gzlemcinin elinde standart
bir gzlem arac olmayabilir.
yaplaca da nemlidir.
veriler kaydedilmelidir. Aksi
takdirde bu veriler kalc
olmaz, zaman amna urar.
Kaydedilen notlar, elbette
aklda tutulanlardan daha
uzun mrldr. Ayrca
135
 gzlemi kaydetmek, yorum
yapmann tesine gemeyi,
gzlem zerinde dnmeyi,
gzlemi paylaabilmeyi,
danabilmeyi,
tekrarlandnda sonular
karlatrabilmeyi salar.
yi bir aratrma, iyi kayt
tutmay gerektirir. yi kayt,
doru, eksiksiz ve herkes
tarafndan anlalabilir
olmaldr. Ayrca iyi kayt,
aratrmann veri analizi ve
Ece Soydam
rapor yazm gibi srelerini
de kolaylarrr.
Not alma, en yaygn kayt
etme yntemidir. Not
almak iin kalem kt
kullanlabilir. Notlar
elektronik bir cihaza, yani
bir tablete ya da bilgisayara
da kaydedilebilir. Gzlemler
nce bir kada, deftere
yazlp sonra bilgisayara
da aktarlabilir. Bunun
dnda fotoraf makinesi,
136
ses kayt ya da grnt kayt
cihaz kullanmak gzlemleri
nitelik ve nicelik olarak
zenginletirir. Not alrken,
aratrmaya uygun ekilde
bir form gelitirilebilir.
Bu formda, tarih, saat,
gzleme katlan kiiler, hava
koullar, fiziki ortamla
ilgili bilgiler yer alabilir.
rnein vegetasyonla
ilgili bir aratrmann
gzlem formunda ekolojik
zelliklerle ilgili ykseklik,
eim, bak, anakayann cinsi,
toprak derinlii, topran
kimyasal zellikleri gibi
maddeler yer alr.
Arazi almas srasnda
yannzda bulunmas gereken
malzeme:
lkyardm seti
Haritalar
Pusula
GPS
Not defteri, kalem
Hesap makinesi
Telsiz ya da cep telefonu
Ddk
Fener
Saat
Uygun giysi ve ayakkab
Teknik malzeme (rnek
toplama kab, cmbz, plastik
eldiven, drbn, fotoraf
makinesi, ses kayt cihaz vb.)
Enerji verecek yiyecekler

Aratrmac, ilgisini eken,

ard, garip bulduu
olaylar, merak ettii
sorular da yazmaldr.
Ayrca gzlemlerin yalnzca
yazl olmas gerekmez,
nk baz gzlemleri
izim yolu ile ifade etmek
daha kolaydr. Gzlem
ne kadar ayrntl olur ise
aratrmada o kadar ok yol
kat edilir.

137
rnek Alan Belirlemek
Vejetasyon ve sabit hayvan
trlerini aratrmak, bolluk
ve seilen alandaki trlere
ait bireylerin saysn
tespit etmek iin genellikle
rnek alan kullanlr.
Vejetasyonun yaps ve
floristik kompozisyonundaki
farklar tespit etmeye,
vejetasyonun geliiminde
mevsimlik ya da yllk
deiimleri gzlemlemeye
de yarar. Tipik bir aratrma
iin en az 20 rnek alan
seilir. Elbette aratrma
alanna gre bu say deiir.
rnek alan bykl de
aratrma konusuna gre
deiir. Alg, yosun ve liken
trleri iin rnek alan, 0,1-
0,5, ayr ve otsu bitkiler iin
0,5-2, fundalklar iin 1-4 ve
allklar ve aalar iin ise
10 m2 olabilir.
rnek alan bykl ile
ilgili u kural geerlidir.
Alanda en bol bulunan tr
saylamyorsa rnek alan
kktr, En bol bulunan
iki tr tmnde saylyorsa
rnek alan byktr.
rnek alan tahta
talar ve
ipler yardm
ile evrilir ve
numaralandrlr.
138
Benzer zelliklerin olduu rastgele rnek alan
byk alanlarda rnek
alan rastgele seilebilir.
Rastgele rnek alan
semenin olumsuz yan, tm
poplasyonun eit olarak
temsil edilmemesidir.

gruplandrmal rnek alan

Alan gruplara ayrlr ve

her gruptan rastgele rnek
alan belirlenir. Bu da
gruplandrmal rnek alan
belirleme yoludur.

sistematik rnek alan

rnek alan, sistematik

olarak da belirlenebilir.
Ancak sistematik rnek alan
semenin olumsuz yan, yanl
olmasdr. Poplasyonlar eit
olarak temsil edilmez. Ayrca
zaman gerektirir. Kk
alanlar iin uygundur.

139
rnek alan, kare, dikdrtgen gsteren bitki trlerini
ya da daire eklinde olabilir. aratrmak iin elverilidir.
Kare rnek alan, genelde Daire rnek alan ise yaam
vejetasyonda yer alan birliindeki ayn genetik
bitkilerin younluunu zelliklere sahip bitkileri
tahmin etmek iin kullanlr. aratrmak iin kullanlr.
Dikdrtgen rnek alan, nk evre uzunluu en
kme eklinde yayl ksa olan rnek alan budur.
140
Flora Gzlem Formu
Kre Dalar, Flora Aratrmas Gzlem Formu
Gzlemi yapan kiiler
Yer
Koordinatlar
Tarih
rnek alan no
rnek alan genilii (m2)
Ykseklik (m)
Eim (%)
Bak
Anakayann cinsi
Toprak derinlii (cm)
Topran kimyasal zellikleri
Aa katnn ortalama ykseklii (m)
Aa katnn genel rt (%)
al katnn ortalama ykseklii (m)
at katnn genel rt (%)
Ot katnn genel rt (%)
Ot katnn ortalama ykseklii (cm)
Tr bilgileri
Sra Tr Ad Bolluk Trn endemik ve
Krmz Liste durumu
1
2
3
4
5
6
141
Haritalar
Harita, yeryznn tamamnn
ya da bir blmnn bir oran
dahilinde kltlerek bir dzlem
stne izilmi eklidir. Yer
ekillerini gsteren fiziki haritalar,
snrlar gsteren siyasi haritalar,
nfus dalmn, tarm, hayvanclk,
sanayi gibi zellikleri gsteren
beeri ve ekonomik haritalar, iklim,
deprem, toprak ve karayollar
ile ilgili zellemi haritalar gibi
eitleri bulunur.
lei 1/20.000den daha byk
olan haritalar byk lekli harita
adlandrlr. Bunlar, ayrntl
haritalardr. lei 1/200.000 ve
1/500.000 arasnda olan haritalar
orta lekli, lei 1/500.000den
daha kk haritalar ise
buzul
4500
3500
2500
1500
1000
500
200
0
200
500
kk lekli harita olarak
adlandrlr. Bir de lei 1/20.000
ve 1/200.000 arasnda olan
topografya haritalar vardr. Bunlar,
izohips denen e ykselti erileri
aracl ile yer ekillerini gsterir.
zohipsler i ie kapal erilerdir.
Birbirini kesmezler.
Ykseltisi en az olan izohips en
dta, ykseltisi en fazla olan izohips
ise en ite bulunur. Aralarndaki
ykselti fark birbirine eittir. Ayn
izohips izgisi zerindeki btn
noktalarda ykselti ayndr. Dzgn
eimli arazide e ykselti erilerinin
aralklar eittir. zohips izgisi
zerinde olmayan bir noktann
kesin ykseltisi bilinemez.
Ky izgisi, yani deniz kys sfr
metredir. zohipslerin sk ya da
seyrek gemesi yer ekillerine
baldr. zohipslerin sk getii
yerde eim fazla, seyrek getii
yerde ise eim azdr. Da doruklar
nokta halinde gsterilir.
Akarsu vadileri ykseltinin
artt yne doru girinti
oluturur.
Haritalarda yer
ekilleri farkl
yntemlerle
gsterilir. rnein
fiziki haritalarda
ykseklii
gstermek iin
renkler kullanlr.
zohip zerinden geen kesik izgiler Ok iareti evresine gre
mevsimlik, dz izgiler de daimi ukur olan krater gibi
akarsular gsterir. yerleri gsterir. Tabanlar
daimi ayn olan tepelerin
akarsu balang ykseltileri
de ayndr. Ykseltinin
mevsimlik
artt yne doru U
akarsu
harfi olumu ise buna
srt denir.

Haritalar, ekoloji
daimi akarsu aratrmalar iin
vazgeilmez birer
Taban ayn olan iki tepe arasndaki malzemedir. Ayn
kk dzle boyun denir. zamanda haritalar, tek
balarna aratrmalar iin
birer veridir.

Vejetasyon haritalar
ve topografik haritalar
aratrma alanna
gtrlrse gzlemler
haritaya ilenebilir ve
boyun anlaml hale gelir.
Akarsudan sonraki ilk
ykseltiler birbirine eittir. Aratrmadan aratrmaya
deise de genelde
1/100.000, 1/50.000
ya da 1/25.000 lekli
50 m haritalar kullanlmas
nerilir. rnein, bir
hayvan trnn habitat
tercihi aratrlyorsa
50 m alma alannn hava
fotoraflar, vejetasyon
haritas, mecere haritas
ve topografi haritasndan
50 m yararlanlabilir.

143
Yn Tayini Pusula ve harita ile yn
tayini iin nce harita
Arazi almalarnda yn tayini nemlidir. zerinde rota belirlenir.
Yollar ve patikalar izlenmiyorsa, yn tayini Pusula, uzun kenar rota
iin bir pusula ve haritaya ihtiya vardr. izgisine paralel gelecek
Pusula, manyetik ibresi kuzey ynn gsteren ekilde yerletirilir.
basit bir alettir. Pusula enerji hatlarndan 55 Pusulann yn okunun
metre, telefon hatlarndan 10 metre, elik hedefi gsterdiinden
demir malzemeden en az bir metre uzakta emin olunur.
kullanlrsa doru deer verir.

yn haritann kuzeyi
oku
manyetik
ibre cetvel

rota

pusula
kuzey oku
dner
kapsl

GPS
Gnmzde yn tayini iin ounlukla GPS
(Kresel Konumlama Sistemi) cihazlar
kullanlr. Bu sistemde bir uydu a bulunur.
Uydular, yeryznden 20 bin km tede
dnya evresinde, radyo dalgas sinyali
yayarak dolanr. GPS cihaznda da bir alc GPS
bulunur. Bu alc, uydudan gelen sinyalleri cihaz
yakalar ve otomatik olarak uydulardan
uzakl hesaplar. Sonu olarak cihazn
yeryznde bulunduu yerin koordinatlar,
yani enlemi, boylam ve ykseklii ekranda
belirir. Cihaza haritalar da yklenebilir.

144
Dner kapsl evrilerek
pusula kuzey oku ve harita
kuzeyi aktrlr. Bu admda kuzey oku ve manyetik ibre ayn yn
pusulann manyetik ibresinin
gerek kuzeyi gstermesi
yanltc olmamaldr.
haritann kuzeyi
Bylece kullanc, harita zerinde
nerede olduunu da grr. Bir
rota belirlenirse, cihaz aracl ile
hedefe de ulalabilir. Ayrca bu
cihazlar ekolojik aratrmalarda veri
girilmesini ve bu verilerin bilgisayar
ortamna aktarlmasn da salar.
Bu zellik, aratrmann veri kayt
ve analizi aamalarn kolaylatrr.
rnein, Dou Karadenizde ladin
meceresi ile kapl bir orman alan
aratrmasnda lmlerde GPS
kullanlmtr.
Pusula yatay olarak gvdenin nnde
tutulur. Ardndan gvde, pusula
gsterene kadar dndrlr. Pusula
yn oku, sizi hedefe yneltir. Gidilecek
uzaklk da, pusulann cetvel blm
ile llr. lekdeki son sfr atlr.
Diyelim ki 1/50.000 lekli bir haritada
1 cm 50 kmye denk gelir. Rotann cm
olarak uzunluu bulunduktan sonra
sonu 50 ile arplarak gerek uzaklk
bulunur.
Orman yolu zerine ana, mecere
ierisine de gezici istasyonlar
kurulmu, GPS alclar ayak
sehpa zerine sabitlenmitir.
Ana ve gezici istasyon arasndaki
uzaklk yaklak 1500 m olarak
belirlenmitir. Bu aratrmada ladin
meceresinin ap kademesi 20-35,9
cm ve ortalama ya 80, mecere
ierisindeki aalarn ortalama boy
aral 20-25 m, ortalama yama
eimi %10 ve bak ise kuzeybat
olarak bulunmutur.
145
Hat Boyunca rnek Almak hayvanlarn gzlemciden
uzakl ve gr hattnn
Ku, srngen, memeli hat ile yapt a ya da
trlerini aratrmak iin hat eksenine olan dikey
genellikle hat boyunca uzunluu kaydedilir. Kaytlar
rnek alnr. Bu, izgiye harita zerine de yaplabilir.
indirilmi rnek alan olarak Her hattn uzunluu, en az
da dnlebilir. Byk 40 hayvan grlebilecek
alanlar ve engebeli araziler ekilde olmaldr; 60-80
iin kullanlr. Aratrmac, hayvan gzlemleyebilmek
uzunluu bilinen bir hat idealdir. rnein, belli bir
boyunca belli bir ynde rota zerinde ilerleyerek
ilerler ve bu arada grd her iki ynde bulunan
hayvanlar sayar. Grlen kularn saym yaplyorsa

Michele Depraz/WWF-Canon

146
her bir kuun grld
ve duyulduu uzaklklar
kaydedilir. Gzlem yaplacak
hatlar rastgele de seilebilir,
alann bitki rts, yer
ekilleri ve yollar gz nne
alnarak da belirlenebilir.
Bu yntem daha ak
ve geni alanlarn
gzlemlerinde tercih edilen
bir saym yntemidir. Hattn
0-25 ve 25-100 metre sol
ve sanda kalan alanlar
erit olarak adlandrlr.
Bu eritler saym yaplan
alann bykl, ku
younluu ve gzlemcilerin
alma alanlarna gre
deitirilebilir. Saylan
trler bu eritler iinde
gzlenip gzlenmemelerine
gre kaydedilirler.
Elbette dorudan
gzlemlenemeyecek trler
iin hayvann brakt izler
ve iaretler de saylabilir.

100 m
3. hat
1. hat 100 m

100 m
2. hat N
Buradaki gibi rastgele;
gruplandrmal ya da
sistematik olarak hat
boyunca rnek alnabilir.

147
Ku Gzlem Formu
Kre Dalar, Ku Aratrmas Gzlem Formu
Gzlemi yapan kiiler
Yer
Koordinatlar
Tarih
rnek alan no
Hava durumu ( 0: yok, 1:az, 2:orta, 3:ok)
Bulutluluk Yamur Rzgr Gr

Birinci 1 km balang zaman

Birinci 1 km biti zaman
kinci 1 km balang zaman
kinci 1 km biti zaman

Tr Bilgileri
>100 m 25-100 m 0-25 m 0-25 m 25-100m >100 m

148
zler unutulmamaldr. Kedilerde
n pene, arka peneden
zleri doru lmek daha byktr ve geyikte
nemlidir. Taksonomik n toynaklar, genellikle
gruba gre izin nasl arka toynaklardan daha
llecei farkllk meyillidir. Bu nedenle
gsterebilir. Bireysel tek bir hayvan iin farkl
izlerin uzunluu ve varyasyonlar bilmek
genilii llr. zlerin ynnden tam bir iz
uzunluklarna peneler dahil grubuna ihtiya vardr.
edilmez. Genilik, en geni zin bulunduu yzey, iz
noktalardan llmelidir. bykln nemli lde
lm yaparken ayn deitirebilir; amur, kar ve
bireyin izlerinin bile kumdaki izler bazen abartl
deiiklik gsterebilecei olabilir.

zgn Emre Can

149
z bykln deitiren
birok etken vardr:
zin kaydedildii yzey:
Yzeyin sert toprak,
amurlu, karl, kumlu ya da
kayalk olmasna gre izler
deiir.
Topografya: Dz ve eimli
arazide izler farkldr. Dik
eimde yol alan bir byk
memeli tr, daha kk
izler brakr.
Hava durumu: Rzgr,
gne izleri ypratr,
izler zerine etki ederek
izlerin daha byk
grnmelerine yol aar.
zin hangi ayaa ait
olduu: Bireyin arka ayak
ya da n ayaklar birbirinden

zgn Emre Can

zlerin fotoraf ekilebilir. Daha sonra izin bykl hakknda fikir

vermesi iin de, iz yanna kalem, pusula vb. bir nesne yerletirilir. Bozaynn
ayak izinde, trnaklar tarafndan amurda braklan derin izikler keskin bir
ekilde grlyor ve geneline baklnca izin taze olduu anlalyor.

150
farkl byklkte olabilir.
Birey yrrken, brakt
izler st ste binebilir ve
bu durumda tek ama daha
byk bir iz grnts
oluabilir.
Yry biimi: zler
hayvann yrme ya da
komasna gre deiebilir.
Farkl blgelerdeki izler
karlatrrken izlerin hangi
artlar altnda lld
alnan notlara bakarak
hatrlanmal ve bu konuda
dikkatli olunmaldr. Bir
byk memeli, yrrken
ya da koarken iki paralel
sra halinde deiimli dz
boluklu izler brakr. Hz
arttka, uzun admlar artar.

zgn Emre Can

Bu ayak izi bir kurda aittir. Sa ve sol parmaklarn yarm ay eklinde

olmas, n iki parman birbirine paralel olmas kurt ayak izinin belirgin
zellikleridir. Ancak kimi zaman kurt ayak izi kpeinki ile kartrlabilir.
Bunun bir nedeni de ayak izinin zeminin eimine, amurlu ya da karl
olmasna gre farkl kmasdr.

151
aretler
Byk memelilerin geride
braktklar iaretlerin
banda dklar gelir. Dklarn ierdii
Dklar uygun ekilde
toplanp, incelenirse birok
bilgi verir. Dier verilerle
birlikte deerlendirilerek,
trn besin tercihi,
avlad hayvanlar, besinini
oluturan bitkisel kaynaklar,
yaam alanlarn nasl
kulland gibi bilgilere
ulalabilir.
nemlidir. rnekler elde
edildikten sonra, dklarn
iinden kan av artklar
ile karslatrlabilir.
materyal incelenirken ve
snflandrlrken, yumuak
meyveler, etli av trlerinin
artklarnn sindirilme
ilemi nedeni ile dkda
artk brakmayaca ya da
az brakaca, sert meyveler,
bcekler ve kk avlarn
ise daha ok artk brakaca
Vaan aata brakt izler

Arazi almas srasnda

kabaca incelemekle birlikte,
dklarn laboratuvar
ortamnda DNA analizlerini
yapmak mmkndr.
Dklar dzenli bir ekilde
toplayp, snflandrmak
da gerekir. erdikleri
kl, ty, kemik paralar,
tohumlar dikkatle ayklanp,
tanmlandrlabilir.
alma blgesindeki
avc trlerin besinini
oluturan av trlerinden,
alnacak sa, kemik gibi
rnekler referans amac ile
152
dikkate alnmaldr. olarak unlar verilebilir:
Dklar toplamak ve Vaak, karakulak gibi
saklamak kolaydr. Taze kedi trlerinin toprak
dklar olduka nemli yzeyini kazmalar, yaban
olabilirler. Bu tr dklar domuzlarnn camura
eer zel amalar iin yattktan sonra aalara
kullanlmayacaksa gnete srtnmeleri ile oluan
kolaylkla kurutulabilirler. amurlu aa grnts,
Byk memelilerin bozaylarn aa gvdeleri
yaadklar, dolatklar zerinde braktklar trnak
alanlarda braktklar ve pene izleri, etillerin
dklar dndaki izleri braktklar av kalntlar
fark etmek kolay deildir. verilebilir.
Bu tr iaretlere rnek
Domuzun srtnerek aata brakt amur izi
zgn Emre Can

zgn Emre Can

153
Fotokapan

zgn Emre Can

Aratrma alanndaki
hayvan varln tespit
etmede en gvenilir
yntemlerden biri olan
fotokapan kurma, yaban
hayat almalarnda
giderek yaygnlayor.
Fotokapan gerekte,
harekete ve sya duyarl
bir alglayc ve buna
bal olarak alan bir
fotoraf makinesidir.
Fotokapan, yeterli n
olmad durumlarda
bile, rnein geceleyin,
fla ya da kzltesi k
sayesinde alabilir.
stelik bu cihaz,
gndz, gece ya da
hem gndz hem de
gece alabilecek
ekilde programlamak
zgn Emre Can

mmkndr.
Fotokapan aracl
ile yalnzca hayvann
fotoraf ekilmez;
tarih, saat, scaklk gibi
veriler de
kaydedilebilir.
Aratrmaclar,
fotokapanla ekilmi
fotoraflar inceleyerek
bireyleri ayrt
edebilir ve bunlarn
gnlk etkinliklerini
izleyebilirler.

154
Telemetri

Eray alayan
Dorudan gzlem
yntemlerinden biri de
hayvanlar radyo vericileri
aracl ile izlemeye dayanan
telemetridir. Telemetri
ynteminin salad veriler
ile poplasyon bykl,
poplasyon dinamii,
doumlar, lmler, hastalklar
hakknda nemli bilgiler
ortaya karlr. Telemetrinin
uygulanmas iin nce
hayvann yakalanmas gerekir.
Bunun iin zel yntemler
kullanlr. Yakalanan hayvanlar
ilalar kullanlarak uyutulur.
Bu srada hayvanlar tartlr.
Dilerinden ya tayini yaplr,
salk durumlarna baklr, kan
rnei alnarak laboratuvara
gnderilir ve ayrntl sonular
elde edilir. Bu genel kontroller vericinin yayd radyo dalgalarnn
dnda, hayvan belirli bir yan ve frekansn kilometrelerce teden
kilonun zerindeyse markalanr. alabilecek radyo alcs kullanmak
Daha nceden markalanmsa gerekir. Aratrmac, karadan ya
son durumu dosyasna eklenir. da havadan vericinin gnderdii
Son olarak da hayvana, zerinde sinyalleri arayarak hayvanlar izler.
bir verici bulunan zel bir tasma Vericiye gelen sinyalin iddetinin
taklr. Vericiler aracl ile gnlk, artmas, hayvann aratrmacya
haftalk ya da aylk olarak trn yakn olduuna iaret eder.
dalm izlenir ve blgede ka birey Ancak, baz durumlarda yeryz
olduu, bunlarn nerede bulunduu, ekillerinden yansyan sinyaller
hayvanlarn ne kadar srede aratrmacy hayvann konumu
redikleri, ne kadar yaadklar vb. konusunda yanltabilir. Bu ekilde
veriler elde edilir. zerinde verici elde edilen veriler haritaya ilenir.
bulunan hayvanlar izlemek iin o

155
Verilerin Analizi ve statistik olarak
temelde verilerin frekans
Rapor Yazma dalmlar, ortalama,
ortanca, standart
Bir aratrmann zorlu
sapma, minimum ve
aamalarndan biri de veri
maksimum deerleri
analizidir. Bunun nedeni,
incelenir. Bunlar incelemek
elde edilen verileri amaca
iin SPSS gibi yazlmlar
uygun olarak snflayp
kullanlr; elde dilen bulgular
yazmak, snflanan veriler
iin tablolar ve grafikler
zerinde gerekli olan
hazrlanr. Veri analizi
istatistiksel ilemleri
srasnda uzmanlardan
yapmak, verileri tablo
yardm almakta fayda vardr.
halinde gstermektir.
Rapor, bilimsel aratrmann
Veri analizi sonular kontrol
sunumudur. Rapor kolay
etmeyi de ierir, nk
anlalr ve dzenli
aratrmann herhangi bir
olmaldr. Konu ile ilgisi
aamasnda her zaman hata
olmayan bir insan raporu
yapma olasl vardr.
okuduunda, sra ile neyin
neden ve nasl yapldn,
Ne yazk ki genellikle veri
sonunda ne bulunduunu
analizi, aratrmann en son
ve bulgularn nasl
aamasnda ele alnr. Oysa,
deerlendirildiini
aratrma plan yaplrken
anlayabilmelidir.
veri analizinin nasl
yaplacana karar
Aratrma boyunca
verilmelidir. rnein, bu
dnlen, planlanan ve
aamada kimi zaman yeterli
yaplan her ey dzenli
verinin toplanmad sonucu
olarak yazldysa rapor
kabilir.
yazmak kolaydr. Mmknse
raporunuzu bilgisayarda
156
yazn ve bir dosyada sunun.
Genellikle raporlar 5-30
sayfa uzunluundadr. Satr
aralarnda boluk braklr.
Bilimsel bir rapor u
blmleri ierir:
Balk Raporun sunulaca
kurum ya da aratrma
bir proje kapsamnda
yaplyorsa fon salayan
kurumun, projenin
ad, aratrmann ad,
aratrmacnn ad soyad,
nvan ve aratrmann biti
tarihi yazlr.
indekiler Rapordaki
ana balklar ve bunlarn
bulunduu sayfalar ierir.
zet Aratrma ana
hatlar ile izilir. zet bir
sayfadan fazla olmaz. Her
ey bir sayfay gemeyecek
ekilde, ksa ve z olarak
aklanr. Aratrmann ad,
ama, hipotez, kullanlan
yntem ve bulunan sonular
yazlr.
Giri Aratrmann neden
yapld ve aratrmann
amac ifade edilir.
Aratrmann yapld
yerle ilgili corafik, iklimsel,
ekolojik bilgiler verilir.
Daha nce yaplm
aratrmalarn bilgilerine,
yani literatr zetine yer
verilir. Aratrma ile ilgili
hipotez bildirilir.
Yntem Aratrmada
kullanlan materyal
ve yntemler madde
madde yazlr.
Verilerin nasl
toplanaca, veri
analizinin
nasl yaplaca
aklanr.
157
Bulgular, Tartma,
Sonu ve neriler
Verilerin analizi ile elde
edilmi bulgulara yer verilir.
Bulgularn anlalr ve
ekonomik bir biimde
sunulmas iin uzun
betimlemeler yerine
tablolar ve grafiklerden
yararlanlabilir.
Sonu ve neriler znel
olmaldr. Elde edilen
bulgular dorultusunda
zgn fikirler tartarak
ortaya koyulmal, ulalan
sonular ve neriler
belirtmelidir.
Her bir bulgu ile
ilgili bir nerinin getirilmesi
tavsiye edilir. Bu blmde
ulalan sonularn dier
aratrma sonular ile
benzerlikleri ve farkllklar,
bunun olas nedenleri
ayrntl bir ekilde
tartlmaldr.
neri ve yorumlar genel
olmamal, aratrma
bulgular ile birebir
ilikilendirilmelidir.
Kaynaklar Aratrma
boyunca kullanlan
kaynaklara yer verilir.
Kaynaklar kitap, dergi,
gibi yazl olabilir. Yazl
kaynaklarda kaynan ad,
yazarlar, kayna hangi
kurumun bast ve basm
tarihi bildirilmelidir. Cilt ve
sayfa numaras da konulur.
Kaynak olarak internet
kullanldysa, internet adresi
belirtilmelidir. Kaynak
kii de olabilir. Kiinin ad
soyad, nvan ve bulunduu
kurum yazlmaldr.
Aratrmann tamam tek
bana yaplm, ama
fikir alrken, aratrmay
yaparken ya da materyal
temin ederken baz
yardmlar alnm olunabilir.
Bu yardmlar iin ilgili kii
ve kurumlara teekkr edilir.
Raporun son blmne
kullanlan gzlem formlar,
ekilen fotoraflar gibi
bilgiler eklenebilir. Son
olarak aratrma yapan
158
herkes bilir ki, iler asla
planland gibi gitmez. Bu
nedenle esnek olmakta fayda
vardr. Ayrca aratrma
ncesinde, srasnda
sonrasnda doa koruma
ile ilgili Orman ve Su leri
Bakanl, niversiteler ve sivil
rgtler ile ibirlii yapmak bir
aratrmay kolaylatrr. Bu
kurumdaki uzman kiilerden
destek alnabilir.

Aratrmalar, kurum ii, ulusal

ya da uluslararas bilimsel
toplantlarla paylalr. Ancak
toplumla paylalmas da
gerekir. Bloglar, kiisel web
sayfalar, facebook, twitter gibi
sosyal medya ile aratrmalar
paylamak, toplumun
doa koruma konularnda
bilinlenmesini salar. Bu
da bir aratrmacnn temel
hedeflerinden biri olmaldr.
Elbette bir aratrmann hedefe
ulamasnda baka etkenler de
vardr. Aratrmalar, bireyler,
i dnyas, hkmetler, ve
kresel ibirlii
kresel ibirlii oluturuyorsa
hkmetler,
tam hedefine ular. i dnyas ve
bireyler

159
Okuma nerileri Dendroloji (Aabilim)
ve Orman Ekolojisi,
Ekoloji ve evre
Bilimleri,
Krsal evre ve Remzi Kitapevi
Al Aac ile
Ormanclk Sorunlar
Sohbetler,
Aratrma Dernei Ekoloji, Doal Yaam
TBTAK Yaynlar
Dnyalar ve nsan,
Derin Mavi Atlas, Palme Yaynevi
Amfibiler-Trkiye
TBTAK Yaynlar
Omurgallar,
Ekoloji; Bir Cep
Palme Yaynevi
Doa Korumacnn Rehberi, Sinek Sekiz
El Kitab, Ku Yaynclk
Anadolu Manzaralar,
Aratrmalar Dernei
TBTAK Yaynlar
(http://www.kad.org. Ekolojik Sorunlar ve
tr/yayinlarimiz/14- zmleri,
Bilimsel Aratrma ve
kitapc/99-doorumac- TBTAK Yaynlar
Yazma Teknikleri,
el-kitab)
Alfa Yaynclk
Ekolojinin Temel
Doada la Aray, lkeleri,
Bilimsel Aratrma
Trkiye evre Vakf Palme Yaynevi
Yntemi,
Nobel Yayn Datm
Doadaki Son ocuk, Etkin Korunan Alan
TBTAK Yaynlar Sistemlerine Doru,
Bir Yeilin Peinde,
CBD Sekreteryas,
TBTAK Yaynlar
Doal zmler, Trke bask,
WWF-Trkiye WWF-Trkiye
Bitki Fizyolojisi, Nobel
Yayn Datm
Dnyadan Ku Sesleri, Genel Zoocorafya ve
NTV Yaynlar Trkiye Zoocorafyas,
Bitkisel Hayat,
Palme Yaynevi
TBTAK Yaynlar
Dnya, Bankas
Kltr Yaynlar Karbon Ayak ziniz,
Biyoeitlilik, Trkiye
Metis Yaynclk
evre Vakf
Dnyann Durumu
2011, Bankas Korunan Alanlarn
Byk Bozulma,
Kltr Yaynlar Srdrlebilir
Boutique Yaynevi
Finansman, IUCN,
Dnyann Yeil Tarihi Trke bask,
evre ve Ekoloji,
Sabanc niversitesi WWF-Trkiye
Remzi Kitapevi
Yaynlar
160
Kresel Isnma, Sulak Bir Gezegenden Trkiyenin Endemik
Dost Kitapevi ykler, Bitkileri, Kltr
TBTAK Yaynlar Bakanl Yaynlar
Kresel Isnma Atlas,
NTV Yaynlar Srngenler, Trkiyenin
Palme Yaynevi Kelebekleri,
Memeliler-Trkiye NTV Yaynlar
Omurgallar, Tercih Sizin, EKOIQ
Palme Yaynevi Kitapl Trkiye Bitkileri
Krmz Kitab, Trkiye
Nerede ve Ne in Tkenen Dnya, Tabiatn Koruma
Yaadm? Notos Kitap Siren Yaynlar Dernei

l Aalar, Yaayan Trkiye ve Avrupann Trkiyenin Nadir

Ormanlar, Kular, WWF-Trkiye Endemikleri,
WWF-Trkiye Bankas Kltr
Trkiye Bitkiler Yaynlar
Orman ve Biyolojik Szl,
eitlilik, Doa Alfa Yaynclk Trkiyenin nemli
Koruma Merkezi Doa Alanlar, Doa
Trkiyede Botanik Dernei. (http://www.
Orman ve Biz, Tarihi Aratrmalar, dogadernegi.org/
TEMA Vakf TBTAK Yaynlar yayinlarimiz.aspx )

Ormanclk Hukuku, Trkiyenin 122 Trkiyenin nemli

Trkiye evre Vakf nemli Bitki Alan, Omurgasz Fosilleri,
WWF-Trkiye TBTAK Yaynlar
Ormanda Doa
Koruma, Doa Trkiyenin Aa ve Trkiyenin Tabiat
Koruma ve Milli allar, NTV yaynlar Koruma Alanlar,
Parklar Genel Krsal evre ve
Mdrl Trkiyenin Amfibi Ormanclk Sorunlar
ve Srngenleri, Aratrma Dernei
Sessiz Bahar, TBTAK Yaynlar
Palme Yaynevi Vejetasyon Ekolojisi ve
Proje Nedir ve Nasl Trkiyenin En Gzel Aratrma Metodlar,
Hazrlanr?, Altn iekleri, Trkiye Palmiye Yaynevi
Nokta Yaynlar Bankas Yaynlar

161
Szlk Besin zinciri: Bir
organizmann bir
ya da tm dnya
zerindeki canllarn
A ncekinden beslendii
ve enerji salad,
genetik, taksonomik ve
ekosistem eitlilii.
Abiyotik: Toprak, su,
buna karlk bir Biyolojik eitlilik
hava, iklim gibi cansz
sonrakine besin endeksi: Yaam
bileenlerle ilgili.
ve enerji aktard birlikleri ya da
Alg: Byk ounluu
organizmalar dizisi. ekosistemlerdeki
fotosentetik
Bilimsel aratrma: trlerin zenginlii ve
olmasna ve bitkilere
Bilimsel yntem bolluu arasndaki
benzemesine karn,
kullanlarak olgularn ilikileri incelemeye
bitkiler alemiyle yakn
ortaya karlmas iin yarayan matematiksel
akraba olmayan sucul
yaplan sistematik fonksiyon.
canl grubu.
alma. Biyolojik monitr:
Alkoloid: Nikotin,
Birincil tketici: Varl ve bolluu
kinin gibi insan ve
Besin zincirinde belirli ekolojik
hayvanlar tarafndan
reticiler ile beslenen koullara bal olan
alndklarnda bariz
ilk tketici grubu. ve evresel koullarn
fizyolojik etkileri olan,
Biyocorafik blge: ve tr topluluklarnn
byk ksm bitkilerde
Organizmalarn gstergesi olarak
bulunan karmak
corafik dalmnda kullanlan tr.
yapl bileiklere
etkili olan, ok zel Biyomimikri:
verilen genel ad.
fiziksel ve kimyasal Doadaki modelleri
Arkebakteri: Ar
zellikler tayan inceleyen, sonra da
scak, ar tuz gibi
blge. bunlar taklit ederek
ar u koullarda
Biyogenetik rezerv: ya da bunlardan ilham
yaayabilme zelliine
Doal dengeyi alarak problemlere
sahip ekirdei
salamak ve eitli zm getirmeyi
olmayan tek hcreli
yaam ortamlarndaki amalayan bilim dal.
canl grubu.
hayvan ve bitki tr Biyosfer: Canl
B eitliliini devam
ettirmek amac ile
organizmalarn
birbirleriyle
Bayrak tr:
koruma altnda ilikilerinin srd
Kelaynak, deniz
bulundurulan, bir ya kaya, su ve hava
kaplumbaas ya da
da daha fazla tipik, katmanlarndan
Akdeniz foku gibi
emsalsiz, varl oluan yeryz.
toplum tarafndan ilgi
tehlikeye dm ve Biyota: Bir blgenin
duyulan tr.
ender nitelikte olan hayvan varl ve bitki
Besin a: Bir
ekosistem. varlnn tm.
ekosistemde i ie
Biyolojik eitlilik: Biyotik: reticiler,
gemi birok besin
Belirli bir alan, evre tketiciler ve
zincirinin tm.
162
ayrtrclar gibi canl
bileenlerle ilgili.
D E
Dikili damga: Ekoloji: Canllarn
Boluk analizi:
Orman amenajman hem kendi
Bir blgeyi karelere
plan dorultusunda aralarndaki hem
blp her kareden elde
kesilecek ve de evreleriyle olan
edilen, amaca bal
ormandan karlacak ilikilerini tek tek ya
kelebek, ku, memeli
aalarn orman da birlikte inceleyen
trleri, vejetasyon,
mhendislerince bilim dal.
yeryz ekilleri gibi
tespiti ve Ekolojik Ayak zi:
pek ok verinin belirli
iaretlenmesi. nsanlarn kulland
kriterlere gre analizi.
DNA morfolojik yenilenebilir
Bulgu: Aratrma
deiim ve kaynaklar
verilerinin
allozim analizi: Bir salayabilmek iin
zmlenmesinden
bezelyenin dzgn gereken, biyolojik
karlan bilimsel
ya da buruuk olmas olarak verimli toprak
sonu.
gibi organizmann ve suyun bulunduu
C- d grn, form ve
yapsn incelemeye
alann hesab.
Ekolojik blge:
Cins: Canllarn
yarayan DNA analizi. Ortak trlere, ekolojik
snflandrlmasnda
Doa koruma dinamiklere ve
familya ile tr
alan: Doal evresel koullara
arasnda, yapsal ve
evrenin koruma ve sahip byk kara ya da
soy olu bakmndan
inceleme amalaryla su paras.
birbirleriyle ilgili tr
korunduu alan. Ekolojik ni: bkz ni
grubu.
Bu alan, milli park Ekolojik sksesyon:
Corafik
gibi bilim ve estetik bkz sral deiim
bilgi sistemi:
bakmndan ulusal Ekosistem: Belirli
Yeryzndeki
ve uluslararas ender bir alanda bulunan
karmak sosyal,
bulunan doal ve canllar ile bunlar
ekonomik, evresel
kltrel kaynak saran evrenin
vb. sorunlarn
deerleri ile koruma, karlkl ilikileri ile
zmne ynelik
dinlenme ve turizm meydana gelen ve
konuma dayal karar
alanlarna sahip bir sreklilik gsteren
verme srelerinde
alan olabilir. ekolojik sistem.
kullanclara yardmc
Doal ykm: Yangn, Ekoturizm:
olmak zere, byk
sel, gibi mecere Doal alanlara, bu
hacimli corafi
yapsn, kaynaklara alanlarda yaayan
verilerin toplanmas,
eriimi ya da fiziksel trlere duyarl, bu
depolanmas,
evreyi etkileyen, alanlarn ve trlerin
ilenmesi, ynetimi ve
genellikle srekli nemini ortaya
analizi.
olmayan olay. karan, yerel halkn
163
refahn gzeten, noktalar birletiren Fotokapan:
srdrlebilirlik eri. Yaban hayat
ilkesiyle ve kk Etil: Hayvansal aratrmalarnda
lekli planlanan besinlerle beslenen hayvan varln tespit
turizm ekli. canl grubu. etmek iin kullanlan

F
Element dngs: harekete ve sya
Su, karbon gibi duyarl bir alglayc
elementlerin biim Familya: Canllarn ve buna bal olarak
deitirmesi ve snflandrlmasnda alan bir fotoraf
organizmalar benzer cinslerin makinesi.
tarafndan meydana getirdii Fotosentez:
kullanlmas aracl birlik anlamndaki Yeil bitkilerin
ile yeryzndeki taksonomik grup. kl ortamda,
hareketi. Fenotip: Bir basit inorganik
Endemik: organizmann maddelerden
Yeryznde yalnzca hem genetik hem karmak yapl
belirli blgelerde de d etkenlerin organik molekller
bulunan ve o etkisiyle ortaya kan sentezlemesi.

G
blgeler dnda zelliklerinin tm.
baka alanlarda Fermentasyon:
yaayamayan canl Organik maddelerin Gen: Kromozomlarda
grubu. bakteriler, mantarlar bulunan ve kaltsal
Endemizm: Endemik ve mikroorganizmalar karakterlerin
canllar asndan araclyla, genellikle bir dlden dier
esiz yaam alan ya s vererek ve dle tanmas,
da corafi blge olma kprerek rmesiyle karakterlerin gelimesi
durumu. sonulanan ve tayiniyle ilgili olan
Enerji piramidi: biyokimyasal olay. kaltm birimi.
Besin zincirinde Filogenetik: eitli Genetik: Canl
madde ve enerji organizma gruplar, organizmalardaki
aknn reticilerden rnein trler ya da kaltm ve eitliliin
balayp st topluluklar arasndaki bilimi.
basamaklardaki evrimsel ilikinin Gsterge tr: Bir
tketicilere doru aratrlmas. taksonomik grubu
kldka gitgide Fizyoloji: Canllarn temsil eden tr.

H
azaldn gsteren mekanik, fiziksel
ema. ve biyokimyasal
E ykselti: fonksiyonlarn ve Habitat: Bir canl
Topografya sistemlerinin ileyiini trn ya da canl
haritalarnda bulunan, inceleyen bilim dal. birliklerini barndran
ayn ykseklikteki ve kendine zg

164
zellikler gsteren
yaama ortam.
zohips: bkz e
ykselti
M
Meere: Ya, aa
K
Habitat bozulmas:
tr kombinasyonu,
Bir habitatn,
byme ya da kurulu
kentleme, tarm gibi Kapallk derecesi:
ekli, bunlarn hepsi
insan etkinlikleri Aa ya da aak
ya da bir ksm ile
nedeniyle zelliklerini tepelerinin, kuytuda
kendisini evresinden
yitirmesi. brakt toprak alann
ak olarak ayran
Habitat kayb: Bir oran.
ve en az bir hektar
gln kurumas gibi, Karbon yuta: Sera
byklkte olan
habitatn tmyle gaznn atmosferden
orman paras.
ortadan kalkmas. uzaklatrlmas amal
Mikroorganizma:
Hepil: Hem bir sre ya da yap.
Bakteri, mantar,
hayvansal hem bitkisel Karst: Kayalarn
protozoa ve
besinlerle beslenen erimesiyle yer alt
mikroskobik algleri
canl grubu. akntlar olan, kire
ieren, mikroskobik
Hipotez: ta ve dolomit blgesi.
canl grubu.
Aratrmann Kzltesi k:
Monokltr: Tek
balangcnda Dalgaboyu grnr
bir trn retim ve
henz doruluu ktan uzun, anak
yetitiricilii.
ya da yanll mikrodalgalardan
Morfoloji: Canllarn
kestirilemeyen daha ksa olan
ekil ve d yaplar ile
bir neri ya da n elektromanyetik
uraan bilim dal.
beklenti. nm.
Hcre: Organizmann
canlln kendi L N
Ni: Bir bireyin
bana srdrebilen, Kilit ta: Tozlamay
bulunduu ortam
blnp oalabilen salayan arlar ve
ierisinde sahip olduu
ve dardan dier bcekler gibi
ya da yapmak zorunda
ald maddeleri bir ekosistemi ayakta
olduu btn grev ve
zmleyebilen en tutan tr.
sorumluluklar.
kk birimi. Lignin: Bitkide kk

I-
ve gvdenin sert
ve odunsu yapsn
O-
Odak tr: Bir
kincil tketici: oluturan madde.
ekosistemde
Besin zincirinde Liken: Bir mantarla
bulunan, ancak belirli
otullar ile beslenen bir su yosununun
koullarda yaamn
etil canl grubu.. ortak yaamasyla
srdrebilen, nazl tr.
stilac tr: Bir ortaya kan
ekosistemin yerlisi simbiyotik organizma.
olmayan organizma.

165
Organizma: Tek tr iinde yer alan iyi ekilde devam
hcreli, bitki ya da canllarn oluturduu ettirilmesi ile ilgili
hayvan her hangi bir bireyler topluluu. ormanclk alan.
canl varlk. Protist: Hcre Stolon: Toprak
Orman organellerinin her biri yzeyinde uzanan
amenajman: zarla evrili, kimi bitki ve boumlardan
Ormanlarn verimli kimi hayvana kimi de kklenerek yeni
bir ekilde nasl, ne mantara benzeyen tek bitkiler veren
zaman ve ne lde hcreli canl grubu. srnc gvde.

S-
kullanlacann Subasar orman:
belirlenmesi ve Mevsimsel ya
srekliliinin Sera gazlar: Sera miktarlarna bal
salanmas iin etkisini destekleyen, olarak taban suyu
biyolojik, ekonomik, atmosferde bulunan seviyesindeki
teknik ve sosyal ve en ok s tutma deimeler sonucu
adan ormanclk zelliine sahip olan gl ve sulak, bataklk
faaliyetlerinin karbon dioksit, metan grnmnde, taban
tmnn gibi bileikler. eitli aa ve bitki
dzenlenmesi. Scak nokta: trleri ile kapl olan
Otul: Bitkisel Dnyada endemik ekosistem.
besinlerle beslenen dzeyi yksek ve ayn emsiye tr: Boz
canl grubu. zamanda hzla habitat ay, kurt gibi besin
bakteri: Ar kaybna urayan alan. piramidinin en st
u koullar dnda Sral deiim: seviyesinde yer alan
yeryznn hemen Bir yaam birliinde tr.

T
her yerinde bulunan yangn, sel, kuraklk
ekirdei olmayan tek gibi evre koullarnn
hcreli canl grubu. etkisi ile baskn olan Takson: Belli

P
organizmalarn yerini bir grubun iine
baka organizmalarn sokulabilecek ve
Parazit: Bir canlya almas. ad bakmndan
baml olarak Silvikltr: Yeni ayr olmaya hak
yaayabilen ve ormanlarn planl kazanmaya yetecek
zerinde yaad olarak kurulmas kadar farkl olan
canlya zarar verebilen ve bunlarn doal taksonomik grup.
organizma. olarak kurulmu ve Taksonomi:
Poplasyon: Belli varln srdren Organizmalarn
bir yerde belli bir ormanlarla birlikte aralarndaki
zamanda bulunan, yetitirilmesi, bakm, ilikiler dikkate
birbirleriyle iftleip genletirilmesi alnarak, belirli
reyebilen ve ayn ve varlklarnn en gruplara ayrlarak

166
snflandrlmas
bilimi.
maara koullarna
benzer ortamlarda
V
Varyasyon: Ortak
Tama kapasitesi: yaayabilen bcekler,
atalara sahip canllarn
Belirli bir alanda, rmcekler,
gsterdii farkllk,
belirli bir habitatta, kurbaalar,
deiim.
habitat bozulmas semenderlerin yer
Varyate: Ait olduu
olmadan bir ald canl grubu.
trden, renk, ibik
poplasyonun Tketici: Besini,
biimi, sakal gibi ok
ulaabilecei en dier canllar
ufak farklarla ayrlan
yksek birey says. araclyla salayan
organizma.
Tayga: zellikle canl grubu.
Vejetasyon: Belirli
Sibiryada tundrann Tr: Ortak zellikler
bir alanda, ayrt edici
bittii yerlerde tayan, ayn ya da
yapsal zellikleri
balayan souk, yakn gen havuzunda
ile tanmlanan bitki
bataklk ve ormanlk bulunan taksonomik
topluluklar.
blge. grup.
Telemetri:
Yaban hayat
Tr bolluu: Belirli
blgedeki her bir
Y
Yaam birlii:
aratrmalarnda trn toplam birey
Belli evresel
hayvanlar radyo says.
koullara sahip bir
vericileri aracl ile Tr zenginlii:
ortamda yaayan
izlemeye dayanan Belirli bir alanda
poplasyonlarn bir
yntem. bulunan toplam tr
araya gelmesiyle
Topografya: Bir says.
oluan topluluk,
U-
kara parasnn doal
komnite.
engebe ve zelliklerini
kt zerinde Uzaktan alglama:
izgilerle gsterme ii. Uakla havadan ya da
Tozlama: Bitkilerde uydular aracl ile
erkek organlardaki uzaydan yeryznn
iek tozunun, rzgr ve yer kaynaklarn
ya da bceklerin inceleme yntemi.
aracl ile ieklerin ncl tketici:
tepeciine ulamas, Besin zincirinde
dllenme. etiller ile beslenen
Troglofil: yrtc canl grubu.
Yaamlarnn ounu retici: Besinini
maarada geiren, kendi salayan canl
yalnzca beslenme grubu.
gibi etkinlikler iin
dar kan ve ancak

167
Dizin Birlemi Milletler
31, 41
C-
corafik bilgi sistemi
Birlemi Milletler
49
Gda ve Tarm rgt
A
evre
31
16, 31, 33, 47, 48, 138
bitkiler
abiyotik bileenler 13, 15, 29, 53, 101, 120,
13, 14, 22, 39, 120 128, 136
D
amanos dalar biyocorafik blgeler
6, 68, 71, 78, 96 56
aratrma biyogenetik rezerv dalm
109, 126, 127, 128, 130, alan 115, 128, 145
131, 134, 136, 141, 154, 109 dikili damga
155, 156, 157 biyolojik eitlilii 111
aratrmac izleme doa koruma
125, 131 106, 107 9, 39, 104, 126, 157
aratrma orman biyolojik eitlilik doal ykmlar
7, 109 9, 28, 32, 33, 40, 44, 114, 115
aratrma plan 48, 49, 50, 51, 52, 55,
126, 154 63, 64, 113, 115
E
arazi almas biyolojik eitlilik
135, 150 endeksi
ayrtrclar 44 ekoloji
18, 20 biyomimikri 5, 11, 128, 132
33 ekoloji aratrmalar
biyosfer 141

B 12, 101 Ekolojik Ayak zi

biyosfer rezerv alan 42, 43
bakteriler 6, 109 ekolojik blge
20 biyotik bileenler 36
bayrak trler 13 ekolojik ni
52; bcekler 17
52 19, 29, 53, 118, 119, ekolojik sksesyon
besin 128, 150 15
14, 17, 18, 20, 32, 52, bolluk ekosistem
116, 117, 119, 150 128, 136 5, 14, 32, 49, 107
besin a boluk analizi ekosistem eitlilii
18 51 32, 99
besin zinciri byk memeliler ekosistem koruma
18, 20 6, 82, 84 deeri
bilimsel aratrma 46, 47
7, 126 ekoturizm
birincil tketiciler 106
19 element dngs

168
11, 22 6, 109 yamur ormanlar
endemik gen merkezi 27
45, 47, 48, 49, 55, 56, 56 ibrad-akseki
57, 94, 97, 98, 99, 128, gsterge trler ormanlar
139 52 101
endstriyel odun gzlem ine yaprakl
26, 110 11, 125, 128, 132, 133, ormanlar
enerji ak 134, 135, 153, 156 69
18, 20, 22, 33, 39, 142 gzlem formu ikincil tketiciler
Ernst Haeckel 146 21
11 GPS iki yaamllar
e yzey erileri 7, 131, 135, 142, 143 17, 19
140 iklim
etiller 5, 40, 41, 126; sera

H
19, 20 gazlar
40
habitat iklim deiiklii

F
34, 39, 44, 47, 48, 52, 40, 126
58, 60, 62, 94, 104, insan etkinlikleri
fenotipik 109, 117, 120, 130, 141 16
44 habitat bozulmas iaretler
fethiye babada 58 20, 21
6, 103 habitat kayb istanbul ormanlar
frtna vadisi 34, 39, 47, 48, 52, 58, 6, 100
6, 98 130 stilac trler
fosil yaktlar haritalar 16
23, 33, 39 140, 141, 143 iucn
hat boyunca rnek 34, 56, 57, 70, 71, 72,
almak 73, 74, 75, 76, 77, 78,
82, 83, 84, 85, 86, 87,
G
144
hayvanlar 88, 89, 90, 91, 92, 93
genetik 11, 20, 29, 52, 150, 153 izler
5, 30, 46, 47, 51, 104 hepiller 20, 21
genetik eitlilik 20 izohips
30, 47 hipotez 140
genetik varyasyon 126, 155

K
30
geni yaprakl
kapallk derecesi
I-
ormanlar
6, 66 106
gen koruma orman lman kuak geni karbon dngs
6, 109 yaprakl ormanlar 23
gen koruma ve 27 karbon yutaklar
ynetim alan lman kuak tropikal 48
169
karal dalar 20, 29, 30, 48, 80 6, 106
6, 99 mecere orman ii aklk
kark ormanlar 114, 141, 143 128
64, 69, 70 mevsimlik orman ii dinlenme
karst kua havuzcuklar alan
104 119 7, 108
kemirgenler mikro habitatlar orman ii sular
18, 120 128 119
kesim art bekleri mikroorganizmalar orman kenarlar
112 13 119
kilit talar milli park orman kyleri
5, 53 6, 108 111
krmz liste mineral orman rnleri
70, 71, 72, 73, 74, 75, 14, 108 110
76, 77, 78, 82, 83, 84, muhafaza orman Orman ve Su leri
85, 86, 87, 88, 89, 90, 6, 108 Bakanl
91, 92, 93, 139 157
yaam birlii otullar

N
12 19
kontroll deneyler l aalar
130 not alma 116, 117
kre dalar 134 nemli aa trleri
6, 104, 108, 139, 146 nfus 6, 70, 72, 74, 76
kular 16, 61, 140 nemli bitki trleri
19, 48, 96, 99, 100, 6, 78
101, 103, 120 nemli ku trleri
kyoto protokol 6, 86, 88, 90, 92
41 O- nemli mantar trleri
6, 80
odak trler
53 nemli memeli trleri

L
odun d orman 6, 82, 84
rnleri rnek alan
laboratuvar 7, 122 128, 136, 137, 138, 139,
130, 150, 160 odun retimi 144, 146, 160;
likenler 7, 110 rnekleme
15 omurgallar 128
55 zel evre koruma
organizma blgeleri
7, 109
M
14
orman alan
maaralar 24, 26, 27, 80
7, 120; troglofil orman amenajman
120 107
mantarlar ormanclk faaliyetleri
170
P emsiye trler
52
4, 6, 9, 50, 54, 55, 56,
57, 58, 59, 60, 63, 64,
poplasyon
66, 70, 71, 72, 73, 75,
12, 16, 30, 47, 53, 153
78, 82, 83, 84, 85, 95,
poplasyon
T
96, 97, 98, 102, 110,
bykl
111, 122, 162
16
tabiat ant tr zenginlii
pusula
6, 108 44
142, 143, 148
tabiat koruma alan
6, 108

U-
tabiat park
R 6, 108
tarm ilalar uzaktan alglama
Rachel Carson 16 50
10, 16 tama kapasitesi ncl tketiciler
rapor 18 20, 21
154 tayga niversiteler
rota 27 157
142, 143, 144 tehlike altndaki reticiler
rzgr trler 13, 20, 21
13, 14, 108, 115 47, 97, 108 retim ormanlar
telemetri 7, 108
7, 153
S- tepe ats
24
sera gazlar
40
tohum bahesi V
7, 109 vejetasyon
silvikltr tohum meceresi 136, 141
107, 114 6, 109 veri analizi
snrlayc faktrler topografya 154
18 148 veri toplama
sral deiim tketiciler 125, 128, 132
14, 15, 48 13, 19, 20, 21
subasar ormanlar tr
66 12, 13, 16, 28, 30, 32,
su kalitesi zonlar
113
34, 44, 47, 48, 50, 55,
56, 57, 58, 64, 68, 96,
W
sulak alan WWF
104, 107, 113, 118, 131, 4, 9, 17, 28, 31, 36, 38,
48, 57, 59 136, 151
srdrlebilir 41, 60, 63, 94, 95, 115,
tr bolluu 118, 162
9, 28, 33, 47, 61, 107, 44
162 tr eitlilii
srngenler 29
96, 99, 100, 102, 103 Trkiye
171
Y
yabanc trler
63, 111
yaban hayat koruma
ve gelitirme sahas
7, 108
yaban hayat retme
istasyonu
108
yamur ormanlar
27, 67, 98
yangn
15, 111, 114
yayl
53, 56, 57, 59, 67, 68,
69, 70, 71, 72, 73, 74,
75, 76, 77, 78, 79, 138
yenice ormanlar
6, 97
yeryz ekilleri
50, 51
yrtc
59, 104
yok olma
30, 34, 39
yn tayini
142

172
Trkiye, bitki zenginlii, ok saydaki endemik bitki tr, bunun
yan sra memeli ve kelebek trleri zenginlii,
ekosistem zenginlii ve doalln kaybetmemi ormanlar
ile n plana kar.

Burada olmamzn nedeni

WWF-Trkiyenin misyonu; doal evrenin bozulmasnn dur-
durulmas ve insanlarn doa ile uyum iinde yaad bir ge-
lecek kurulmasdr. Bunun iin WWF-Trkiye; biyolojik eitlilii
korur, yenilenebilir doal kaynaklarn srdrlebilir kullanmn
destekler, kirlilik ve ar tketimin azaltlmasn salamaya alr.
www.wwf.org.tr