1

‫فهرست‬
‫عنوان‬
‫مخ‬
‫سريزه ‪١---------------------------------------------------------------------‬‬
‫لومړۍ برخه ‪ :‬سيکولريزم په اروپاء کې ‪٤----------------------------------‬‬
‫لومړى فصل ‪ :‬د سيکولريزم پيدايښت او پرمختگ ‪٤------------------------‬‬
‫لومړى مبحث‪ :‬د سيکولريزم يا بې ديني تعريف او مفهوم‪٤----------------‬‬
‫دوهم مبحث‪ :‬د سيکولريزم تاريخې سيراو د رامينځ ته کيدو لملونه يې ‪٦-‬‬
‫دوهم فصل ‪ :‬د سيکولريزم عقايد‪ ،‬تهداب ايښودونکي او عواقب يې په اروپاء‬
‫کې ‪١٥--------------------------------------------------------------------------‬‬
‫لومړى مبحث ‪ :‬د سيکولريزم عقايد او نظريات ‪١٥---------------------------‬‬
‫لومړى پراگراف ‪ :‬د سيکولريزم لومړۍ عقيده او نظريه‪١٥-----------------‬‬
‫دوهم پراگراف ‪ :‬د سيکولريزم دوهمه عقيده او نظريه‪١٥-------------------‬‬
‫دريم پراگراف ‪ :‬دسيکولريزم دريمه عقيده او نظريه‪١٨---------------------‬‬
‫څلورم پراگراف ‪ :‬د سيکولريزم څلورمه عقيده او نظريه‪٢٠-----------------‬‬
‫پنځم پراگراف ‪ :‬د سيکولريزم پنځمه عقيده او نظريه‪٢٢--------------------‬‬
‫شپږم پراگراف ‪ :‬د سيکولريزم شپږمه عقيده او نظريه‪٢٤------------------‬‬
‫دوهم مبحث ‪ :‬دسيکولريزم وتلې مخکښان او تهداب ايښودونکې‪٢٧--------‬‬
‫دوهمه برخه ‪ :‬سيکولريزم په اسلمې نړۍ کې ‪٣١---------------------------‬‬
‫لومړى فصل ‪ :‬د سيکولريزم نمو او وده په اسلمې نړۍ کې ‪٣١-------------‬‬
‫لومړى مبحث ‪ :‬د سيکولريزم راتگ اسلمې نړۍ ته ‪٣١-----------------------‬‬
‫دوهم مبحث ‪ :‬اسلمې نړۍ ته د سيکولريزم د راتگ لملونه ‪٣٢-------------‬‬
‫لومړى پراگراف ‪ :‬داخلې لملونه ‪٣٢------------------------------------------‬‬
‫لومړى جز ‪ :‬د مسلمانان ترمينځ اختلفات او په ډلو ټپلو ويشل کيدل ‪٣٢----‬‬
‫دوهم حز ‪ :‬په فلسفه او علم الکلم کې د مسلمانانو مصروفيدل‪٣٢---------‬‬
‫دريم جز ‪ :‬په سياسي ډگر کې د اسلمې دولت ترمينځ اختلفات‪٣٢---------‬‬
‫څلورم جز ‪ :‬قومې او ژبنې اختلفات ‪٣٣--------------------------------------‬‬
‫پنځم جز ‪ :‬باطنيت ‪٣٣---------------------------------------------------------‬‬
‫شپږم جز ‪ :‬تصوف ‪٣٣--------------------------------------------------------‬‬
‫اووم جز ‪ :‬اسرايليات ‪٣٣------------------------------------------------------‬‬
‫دوهم پراگراف ‪ :‬خارجې لملونه ‪٣٣-------------------------------------------‬‬
‫اول جز ‪ :‬د تاتاريانو جگړه ‪٣٣--------------------------------------------------‬‬
‫دوهم جز ‪ :‬صليبې جنگونه ‪٣٤-------------------------------------------------‬‬
‫دريم جز ‪ :‬معاصر اروپايې استعمار ) امپرياليزم (‪٣٦------------------------‬‬
‫څلورم جز ‪ :‬سړه جگړه ‪٣٧---------------------------------------------------‬‬

‫‪2‬‬
 ‫پنځم جز ‪ :‬صهيونيستې حرکت ‪٣٧---------------------------------------------‬‬
‫شپږم جز ‪ :‬کمونيستې انقلب ‪٣٨---------------------------------------------‬‬
‫دريم مبحث ‪ :‬په اسلمې نړۍ کې د سيکولريزم تاثيرات ‪٣٩------------------‬‬
‫لومړى پراگراف ‪ :‬د مسلمانانو په اسلم بې باوره کول ‪٣٩------------------‬‬
‫دوهم پراگراف ‪ :‬د مسلمانانو په مينځ کې د شکونو پيداء کول‪٣٩------------‬‬
‫څلورم پراگراف ‪ :‬منفور نظريات او منحريفې ډلې په اسلم پيسې تړل ‪٣٩-‬‬
‫پنځم پراگراف ‪ :‬د وضعې قوانينو و ضعه کول ‪٤٠-----------------------------‬‬
‫څلورم مبحث ‪ :‬په څو لويو اسلمې هيوادونو کې د سيکولريزم بهير‪٤٠------‬‬
‫لومړى پراگراف ‪ :‬د سيکولريزم بهير په ترکيه کې ‪٤٠-----------------------‬‬
‫دوهم پراگراف ‪ :‬د سيکولريزم بهير په مصر کې ‪٤٢-------------------------‬‬
‫دريم پراگراف ‪ :‬د سيکولريزم بهير په افغانستان کې ‪٤٤--------------------‬‬
‫څلورم پراگراف ‪ :‬د سيکولريزم بهير په ايران کې ‪٤٦------------------------‬‬
‫دوهم فصل ‪ :‬په اسلم کې د سيکولريزم حکم ‪٤٧----------------------------‬‬
‫لومړى مبحث ‪ :‬ايا په اسلمې نړۍ کې د سسسيکولريزم لپسساره کسسوم مسسبرر شسسته‬
‫‪٤٧-----------------------------------------------------------------------------‬‬
‫دوهم مبحث ‪ :‬په اسلم کې د سيکولريزم جواز ‪٤٩---------------------------‬‬
‫لومړى پراگراف ‪ :‬سيکولريستې نظام د الله ج حاکميت نه منې ‪٥٠---------‬‬
‫دوهم پراگراف ‪ :‬سيکولريستې نظام د الله ج په عبادت مشتمل نه دى ‪٥١-‬‬
‫دريم فصل ‪ :‬په اسلمې نړۍ کسسې د سيکولريسسستې نظريسسې نتايسسج او لسسه دغسسې‬
‫نظريې څخه د خلصون لر ‪٥٣-------------------------------------------------‬‬
‫لومړى مبحث ‪ :‬په اسلمې نړۍ کې د سيکولريزم عواقب او نتايج ‪٥٧-------‬‬
‫د سيکولريزم د مخنيوې لرې او طريقې ‪٥٧----------------------------------‬‬

‫‪3‬‬
 ‫سريزه ‪:‬‬
‫الحمدلله وحده ‪ ،‬والصلةا والسلم على من ل نبى بعد‪ ،‬الذې بلغ الرسالة ‪،‬‬
‫ۀ الحمد لله الذي فضل النسان بالعلم والمعرفت‬ ‫وادى لمانة و نضع الم ۀ‬
‫والجهاد وفصل الخطاب و نصلى على قائد قافلة النقلب محمد الرسول الله‬
‫صلى الله عليه وسلم المهاجر والمجاهد بالسيف والخطاب و على آله و‬
‫اصحابه الذين اشداء على الكفار والمنافقين والمفسدين و فى مابينهم اخوانا ا‬
‫و احباب‪ .‬اما بعد‪:‬‬
‫‪ ٠‬قال الله تبارک وتعالى ]ومن يبتغى غيرالسلمي دينا فلن يقبل منهسسم [ او‬
‫کما قال الله تبارک وتعالى ]ومن لم يحکم بما انزل الله فاليک هم الکافرون[‬
‫‪٠‬‬
‫د حق او د باطل تر مينځ کشمکش او مقابله د ازله راروانه ده خسسو دا يقينسسي‬
‫ده چي ورستى برى د حق په برخه دى له هغې ورځسسې چسې اسسسلم نسسړۍ تسسه‬
‫راغلى دى د اسلم دښمسسسسسسسسسنان دشيطاني هڅو او غوښتنو پسسه لمسسسون پسسه‬
‫ارام نه دي ناست داسلم په وړاندې يې خسسسسسسسسسسسپلو دښمنيو ته دوام ورکړى‬
‫دى اود خپلو دښمنيو په اوږدو کښې يې هسسر ډول وسسسايل او وسسسيلې د اسسسلم‬
‫دخوريسسدو پسسه مخنيسسوي کسسې کسسارولي دي تسسر څسسو پسسرې نسسه ږدي چسسې داسسسلم‬
‫رښتيسسسسسسسسسنى نظام پياده شي خسسو داسسسلم ددښسسمنانو دپرلپسسسې دښسسمنيو او‬
‫تيريو سره سره داسسسسسسلم اتلنو اسلمي دعسسوت دنسسړۍ دختيسسځ او لوديسسځ تسسر‬
‫پولو ورسولو او سر تيرو قهرمانانو دفاتسسسسسحانه جهسساد پسسه ويسساړ ګټلسسو د اسسسلم‬

‫‪4‬‬
‫قلمسسرو د ختيسسځ هنسسد‪،‬چيسسن‪،‬اود لوديسسځ انسسدلس او افريقسسا لويسسسسسسسي وچسسي تسسه‬
‫ورسسسساوه خسسسو هغسسسه حقيقسسسي پيغسسسام او هسسسدف ل تسسسر او سسسسه پسسسه ټولسسسو‬
‫مسسسسسسسسسسسسسسسسسسلمانانو کې په ريښسستني تسسوګه نسسه دى خسسور شسسوى او د همسسدې‬
‫خلء څخه داسلم دښمنانو پوره ګسسسسسسسسسټه پورته کړې ده کله چې کفري نړۍ‬
‫دمسسسلمانانو پسسه وړانسسدې خپلسسه شسسرميدلې مسسادي مسساته ومسسسسسسسسسنله نسسو دخپلسسو‬
‫دښمنيو په دوام سره يې په نويو تکتيکونو او دسيسو لسا پسسورې کسسړ تسسر څسسو‬
‫لسسسسسسسسدې لرې داسلم حلقه بيرته راتنګه کړي دوى غواړي اسلم دسياست‬
‫دډګر څخه وباسسسسسسسي او بيا يې له مينځه يوسي تر څودکفرپراخي واکمنۍ ته‬
‫لره پرانستل شي دتاسف خسسسبره داده چي دوى دخپلو مکرونو او دسيسو په‬
‫لړ کې يو شمير د اسلم څخه ناخبره او نا پوه کسان يې له ځان سره ملګسسري‬
‫کړل او بل خواء د مسلمانانو دمادي کمزوري څخه په ناوړه ګسسسسسټې اخيستنې‬
‫دموسيسسسسو او خيريسسسه ټولنسسسو پسسسه نسسسوم هلسسسې ځلسسسې کسسسوي او کوششسسسونه‬
‫کسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسوي چې مسلمانانو تش په نسسوم مسسسلمان کسسړي دوى دفکسسري‬
‫جنګ تر څنسسګ دمسسورچې جنسسګ هسسم ګسسسسسسسرم سسساتلى دى د ژونسسد سياسسست اود‬
‫اسسسلم دبيلسسوالي سسستونزه او ددوى لخسسواء جسسوړه شسسوې ناقصسسه مفکسسوره‬
‫ډيموکراسسسي چسسې دسسسيکولريزم سياسسسي څيسسره ده دمسسسلمانانو دکمسسزوري‬
‫کسسسسسولو په غرض يې رامينځ ته کسسړې ده تسسر څسسو دوى اسسسلم پسسه څسسو ځسسانګړو‬
‫مراسيمو کې خلصه کسسسسړي اود مسلمانانو له مغسسزو څخسسه داسسسلم مفکسسوره‬
‫وباسي او بيايې هويت بدل کسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسړي ‪٠‬‬
‫دسيکولريزم رامينځ ته کيدل او په اروپا کې دخلکو ازادي دکليساء له منګولسسو‬
‫څسسسسسسسسسخه دصنعتي انقلب پسسه رامينسسځ تسسه کيسسدو منتسسج شسسو چسسې دوى بسسه بيسسا‬
‫مسسسسسسسسسلمانانو ته ويل چې د تاسې هم اسسسلم پريسسږدى او پسسه څسسو مشخصسسو‬
‫مراسيمو کې يې خلصه کړى نو کامسسسسسسسياب به شى او زموږ غونسسدې ترقسسي‬
‫به وکړۍ دهمدې دعوې او شعار په اساسا يسسو تعسسداد خسسالي مغسسزه مسسسلمانان‬
‫چې داسلم داصسسلي څيسسرې او حقيقسست څخسسه نسساخبره ول دسيکولريسسستانو پسسه‬
‫لمسسسسسن کې پريوتل او مسلمانان په ذهني غلمۍ اخته شول چې په نتيجه کسسې‬
‫يې دمسسسسسسسسسسلمانانو تش په نوم مشران يې دډيموکراسۍ په پلي کولو کسسې‬
‫په مسابقه سره واچول په همسسسسسسسسسسدې اسسساسا سسيکولريزم نسن ورځ ديسوې‬
‫فلسفې‪ ،‬نظام او دين په شکل تبارز وکړ دين ځسسسکه ورتسسه وايسسو چسسي پيسسروان‬
‫‪،‬اصول‪،‬لرښونې او وسايل لري نظام ځکه ورته وايو چسسې اوسا پسسه سياسسسسي‬
‫تسسوګه تسسرې کسسار اخسسستل کيسسږي او دژونسسد فلسسسفه ځکسسه ورتسسه وايسسو چسسې‬
‫دسيسسسسسسسسسسسکولريزم پيروان دهمدې سيکولريزم په اصولويې خپل ژوند عيسسار‬
‫کړى اود ژوند اصول يې ګرځولي دي نو ځکه نن ورځ سيکولريستان دفطسسرت‬
‫خلف اسلم او سياست سره بيلوي کسسوم چسسې داسسسلم او سياسسست يسسو ځسساى‬
‫والى د پيغمبرانو ستره دنده او مسوليت ؤ او اوسا د حقيقت خسسسسسلف اسلم‬
‫په بيلبيلو نومونو تورن کوي او ورسته يې دبيل بيلو دسيسسسو پسسه تسسرځ کسسې لسسه‬

‫‪5‬‬
‫مينځه وړي دهمدې نن ورځې دنسسړۍ ټسسول مشسسکلت دسسسيکولريزم د منفسسورې‬
‫نظريې له امسسسسسسسله دى دنړۍ دمسلمانو اولسونو اقتصادي او معدني زيرمسسې‬
‫دسيکولريستانو په واسطه چور او چپاول شوې دنسسړۍ پسسه مسسسلمانو اولسسسونو‬
‫تپسسل شسسوې منفسسورې نظريسسې فکسسري او عملسسي جسسسسنګ دمسسسلمانانو دکورونسسو‬
‫ورانول ‪،‬په هغوى بمونه اورول ‪ ،‬دمسسسلمانانو بسسې عزتسسه کسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسول‬
‫دمسسسلمانانو دوينسسو زبيښسسل دسسسيکولريزم پيغسسام او ارمغسسان ؤ نسسړۍ تسسه د‬
‫سسسسسسيکولريستانو په لسا داسلمي د نړۍ په زندانونو کې دزندانيانو بربڼسسډول‬
‫‪،‬جنسي تيرى ‪ ،‬برقي شسسسسسسوکونه ‪،‬وهل ‪،‬ټکول په روزل شويو سسسپيو داړل او‬
‫سپکول ددوى د فطرت نمايندګسي کوي چې دا يو عام ‪ ،‬منظسسم او پلن شسسوى‬
‫کار دى ددوى دوحشت څيره نن د نسسړۍ ټولسسو اولسسسسسسسسسسسسسسسسسونو تسسه څرګنسسده‬
‫شوه خو دوى بايد په دې پوه شي چې پدې تحقيسسر ‪ ،‬تسسوهين او تسسذليل سسسره د‬
‫ټولو مسلمانانو په زړونو کې يې دانتقام او غسسچ داسسسې اور بسسل کسسړى دى چسسي‬
‫هڅکله به سوړ نه شي شسسايد دنيويسسارک پسسه څيسر ډيسسر عمليسات هسسم دمظلومسو‬
‫مسلمانانو درديدلي زړونه ساړه نه کړي ‪٠‬‬

‫‪6‬‬
 ‫لومړۍ برخه‪ :‬سيکولريزم په اروپا کې‬

‫‪ :‬لومړى فصل _ د سيکولريزم پيدايښت او پرمختګ‬

‫ددې لپاره چې پوه شو سيکولريزم په اروپاء کې څرنگه او ولي رامينځ ته‬

‫شسسسسسو او څسسسه عوامسسل ؤ چسې ديسسن يسې لسه سياسسست څخسه جسسداء کسړ يسسو لسسړ‬
‫مطالعې ته ضرورت لسسسري نو ددې لپاره چې په دې موضوعاتو باندي پوه شو‬
‫ضسسرورې گڼسسم لسسومړى دسسسيکولريز تعسسسسسسسسسريف او مفهسسوم ارايسسه کسسړم اوبيسسا‬
‫دسيکولريزم تاريخې سير او د رامينځ ته کيدو عوامل ارايه کړم‬
‫غواړم دا دوه موضوعات په دوو مبحثونو کې تر مطالعې لندې ونيسم ‪٠‬‬

‫‪ :‬لمړى مبحث _ دسيکولريزم يا بې دينې تعريف او مفهوم‬

‫سيکو لريزم يوه انگليسي کليمه ده چې په عربي کې يې ترجمه په‬

‫)العلمانيه( سره شوى ده خو دغه ترجمه غلته ده او دې کلمې ته په‬
‫وايسسسسسې او دا هغه‬ ‫فرانسوي ژبه کې ( )‪secularite‬‬
‫کليمه چې د علم له کلمي سره هيڅ ارطباط نه لرې ځکه په انگليسي او‬
‫کې علم ته ‪ ) (science‬وايې چې د )‪ (secularism‬له کليمې‬ ‫فرانسوي ژبو ََ‬
‫سره کامسسسسسسل ََ تضاد لري د سيکولريزم دکليمي صحيحه ترجمه په ))بې‬
‫دينې (( يا دينوي سره کسسسسسسسسسسيږې البته دنيوي په دي مفهموم سره نه ده‬
‫چې د اخروې په مقابل کې راځې بلکې دنيوي پدې معنىى چې له دين سره‬
‫هيڅ رابطه نه لرې اويا پدې معنىى چې له دين سره تضاد او مخالسسسسسفت‬
‫لرې صرف ددنيا دچارو سمون ته وايې ‪٠‬‬
‫په اصطلحا کې مختليفو علماؤ په مختليفو کتابونو کې په مختليفو قسمونو‬
‫سسسسسسسسسسره تعريف دسيکولريزم کړى دى ‪٠‬‬
‫په دايرةا المعارف برطانوې کې د سيکولريزم تر مادې لتدې راځې_‬
‫) داهغه اجتماعې حرکت دى چې غواړې خلک له اخرت څخه ددتيا په لور‬
‫واړوې يعنې اهتمام يې ددنيا په لور واړوې دا ځکه په منځنيو پيړيو کې دخلکو‬
‫سره داخرت او په الله ج بانسسسسسسدې دايمان اهتمام زيات ؤ او له دينا سره يې‬
‫اهتمام کم ؤ نو ځکه دا فلسسسسسسسفه دبشرې خواهشاتو په نوم راښکاره‬
‫شوه ‪٠‬‬
‫په قاموسا کې لوبستر ددې کليمې په اړونده )) دالعالم الجديد((_‬
‫ليسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسکلې دي )سيکولريزم دنيوې روحا يا دنيا ته تو جه کول دي‬

‫‪7‬‬
 ‫په ځانگړې ډول دا هغه نظام دى چسسسې هر ډول عبادت او ايمان په هر‬
‫شکل سره چې وې ردوى ‪٠‬‬
‫دنړۍ وال نوې معجم د سيکولريزم دمادې لندې ليکلې دې )دا په _‬
‫ژونسسسسسسسسسسسسسسد يا بل خاص شې کې هغه نظريه ده ده چې وايې په‬
‫حکومتې چارو کې ددين او هر هغه څسه چې په دين پسې تړلې وې هيڅ‬
‫ارطباط نه لرې او دين بايد په کلې شسسسسسسسسسسکل له دولت څخه وويستل‬
‫شې يعنې حکومت بايد په لدينې سياست ولړ وې ‪٠‬‬
‫سيکولريزم داسې تعريف شوې ))په اسلمي معاصرو کتابونو کې(( _‬
‫دى‬
‫دين لسسسسسسسسسه دولت څخه جداء کول خو دغه تعريف دسيکولريزم دکليمې‬
‫بشپړه معنا نه ورکو ځکه سيکولريزم افرادو او دهغوى اخلقو ته هم شامل‬
‫دى نو ځکه دسيکولريزم اصسسسسسسسسسسسسسسسلې عبارت داسې ده )په دين نسسه ولړ‬
‫ژوند جوړولو ( ته سيکولريزم وايې چسسسسسسې دا بيا افسسرادو ‪ ،‬ملتونسسو‪ ،‬ټولنسسو او‬
‫حکومتونو ته شامل ده خو دا په دين نه ولړ ژوند جوړول په دې معسسسنا نسسه دى‬
‫چې دين باالکل نه شسته بلکسې دديسن اصسول پسه شخصسې شسکل د خصوصسې‬
‫افسسسرادو صلحيت دى چې ترسره يې کړې په خپله شخصې زندگې کې‪٠1‬‬
‫_ ))قاضې احمسد شساه سسليم پسسه خپسل کتساب ننسسۍ نسسړۍ او اسسلم کسې ((‬
‫ليسسسسسسسسسسسسسکلې دې چې سسسيکولريزم دديسسن اوسياسسست ترمينسسخ جسسدايې تسسه‬
‫وايې پدې مفهسسسسسسسسسسسسوم چې دين يواځې د شخص هغه فردې عمل دى چې‬
‫د څو ځانگړو مراسيمو او تشريفاتې اومسسسسسسسسسسسسسسسسوروپه تسسرڅ کسسې يسسې تسسر‬
‫سره کوې ول ې سياسست او حکسومت ‪ ،‬دانسسانانو د ژونسد انسه نظ ام اداره‬
‫کول‪ ،‬د ټولنيزو چارو برارول او پر مخ بيول دې پر دين ولړ نه وې‪٠2‬‬

‫‪1‬‬
‫‪٢٣- ٢٠‬ي( ) ډاکتر سفر حوالې ‪:‬اسلم او سيکولريزم ‪ :‬مترجم مصطفا نيازى‪ :‬صفحه‬
‫‪2‬‬
‫) قاضې احمد شاه سليم ‪ :‬ننۍ نړۍ او اسلم (‬

‫‪8‬‬
‫دوهم مبحث _ د سيکولريزم تاريخې سير او د رامينځ ته‬
‫‪ :‬کيدو لملونه يې‬
‫دالله تعالى څلورم اولوالعزمه پيغمبر عيسى بن مريم ع چې الله تعالى بې‬
‫پسسلره پيسسسسداء کړى ؤ او بيا يې په سريانې ژبه انجيل پرې نازل کړ چې د بنې‬
‫اسرايلو د اخلقې ‪ ،‬دينسسې اوعقيدوې سمون لپاره د حضرت موسى ع د‬
‫وفات څخه ديارلس نيمې پيړۍ ورسته په پيغمبرې مبعوث شو ‪٠‬‬
‫مگر له هماغې اولې ورځې څخه يې د عيسى ع په ضد طغان او سرکشسسې تسسه‬
‫مسسسسسسسسسسخه کړه رومې استعمار چې له پخوا څخه يسسې د فلسسسطين د نيسسو لسسو‬
‫دسيسې پيل کړې وې همسسسسسداء موقع وگڼله او په فلسطين يسسې حملسسه وکسسړه‬
‫چې په نتيجه کې فلسطين ونيول شو عسسسيسى ع هر څو کوششسسونه وکسسړو تسسر‬
‫څو فلسطين له استعمار څخه ازاد کړې ولې ونه توانسسسسسسسسسيده خو دوخت پسسه‬
‫تيريسسدو سسسره د عيسسسى ع هغسسه اصسسلې ديسسن د عيسسسى ع لسسه وفسسات څخسسه څسسو‬
‫لسسسسسسسسسيزې وروسته تحريف شو که څه هم دا دين هغسسه ديسسن تسسه چسسې هغسسه‬
‫وخت په اروپا کې موجسسسسسسسودؤ چې هغه يونسسانې فلسسسفه وه بهسستر ؤ نسسو ځکسسه‬
‫داروپا دخلکو ديته ريجحان پيداء شو چسسسې دا عيسويت ومنې‪٠1‬‬
‫نو په همدې نتيجه کې اروپايې وثنيان ديته امسساده شسسول چسسې دا عقيسسده ومنسسې‬
‫ځکه دوې ته دا نظريه داحترام وړ ښکاره شوه مگر رومې استعمار چيانو که‬
‫څه هم ددې عقسسسسسسسسسسيدې د له ميځه وړلو لپاره ډيسسر کوششسسونه وکسړل مګسسر‬
‫ناکام شول او ديته مجبور شول چې دا نظسسسسسريه ومنسسې نسسو همسساغه ؤ چسسې پسسه‬
‫‪٣٢٥‬م کال يې ددې نوې دين منلو ته غسسسسسسسسسسسساړه کيښوده او ددې لپسساره يسسې‬
‫يوه لويه مسيحې غوڼډه په نيقه کې په ‪٣٢٥‬م کال کسې جسسوړه کسړه او تحريسسف‬
‫شسسوې عيسويت د رومې امپراطورۍ رسمې دين وګڼل شو چې تقريبا تر )‪(٥‬‬
‫مسسسسسسسسسسسې پيړۍ پورې عيسويت په ټوله اروپا کې خپور شو او دا هغسسه اصسسلې‬
‫عيسوې دين نه ؤ بلکسسسسسسسې تحريف شوې دين ؤ‪٠2‬‬
‫په ‪٦٢١‬م پيړۍ کې داسلم دمبارک دين وړانگې د نړۍ په فضاء کې را‬
‫ښسسسسسسسسسسسسسسکاره شوې داسلم دين ورځ په ورځ پراخوالى پيداء کاوه کلې‬
‫‪،‬ښارونه او هيوادونه د مسلمانانو پسسسسه واسطه فتحه شول مسلمانانو د خپلو‬
‫فتوحاتو په ترځ کې لومړى عربې نړۍ ونيوله بيايې فارسا‪ ،‬اندلس او داسيا‬
‫او افريقاء اکثره سيمې ونيولې ان چې داسلم وړانگې تر چسسسسسسين پورې‬
‫ورسيدې چې په دې ټولو سيمو کې داسلم بيرغ ورپيده د اسلم ددې‬
‫دومسسسسسره تيز پرمختگ سبب په اسلم کې د تقواء ‪،‬اخلقو ‪،‬عدالت‪،‬مينې‬
‫‪،‬مرحمت ‪،‬همسسسسسسسسسسسسسسدردې ‪ ،‬ورورولې ‪،‬سياست ‪،‬اقتصاد‪،‬فرهنگ ‪،‬حکومت‬
‫او خلصه دانسان دژوند ټولو اړ خونو ته شموليت دى ‪٠‬‬

‫) زاهدې احمد زى ‪ :‬غوره عقيده‪ :‬صفحه ‪( ٣٣٩‬‬

‫‪1‬‬

‫‪2‬‬
‫) ډاکتر سفر حوالې ‪ :‬اسلم او سيکولريزم‪ :‬مترجم مصطفى نيازى ‪ :‬صفحه ‪( ٢٦‬‬

‫‪9‬‬
‫عسوې پاپان داسلم ددې تيسسز خسسپراوې څخسسه پسسه ويسسره کسسې ؤ او دا سسسوچ‬
‫ورسره و چې يوه ورځ به اروپا ته اسلم راځې دا ځکسسه مسسسلمانانو پسسه تمسسدن‬
‫‪،‬پيشرفت او ترقې کسې ژونسد کساوه ح ال داچ ې ارو پايسانو پسه بسدبختيو ‪،‬تيسارو‬
‫‪،‬ظلمونو ‪،‬جهالت ‪ ،‬اووحشست کسسسسسسسسسسسسې ډوب ؤ نسو هم اغه ؤ چسې عيسسوې‬
‫پاپانو په لومړې قدم کې داسلم پسسه خلف يسسې عملسسې جنسسسسسسسسسگونو تسسه دوام‬
‫ورکړ درسول ص ‪،‬خلفاي راشيدينو ‪،‬امويانو او عباسسسيانو سسسره وجنسسسسسسسسسگيدل‬
‫اخير دا چې ددې ټولو جنگونو په درشل کې تسسر ټولسسو سسستر او درانسسده جنگسسونه‬
‫صليبې جنگونه ؤ په ‪١٠٩٥‬م کسسال کسسې شسسروع شسسول او دوې پيسسړۍ يسې دوام‬
‫وکړ چې اروپايې وحشسسسې ځناورو هر قسم ظلمونه ‪،‬وحشتونه او بربريتسسونه‬
‫په مسلمانانو وکړل په دې جنگونو کسسسسې بسسرى دتسل پسه څيسسر دمسسلمانانو پسسه‬
‫برخه شو اروپايې عيسوې پاپانو او پاچاهانو که څه هم دسيسې يې داسسسلم‬
‫دتاريخ له او لې ورځې څخه شسسروع کسسړې وې ولسسې د صسسليبې جنگونسسو څخسسه‬
‫وروسته دې دسيسو بل اړخ غوره کسړ او هغسه دا چسې غربيسانو پسه معنسوې او‬
‫فکرې شسسسسسسسسسسسسسسسسسکل سسسره داسسسلم خلف مبسساريزه شسسروع کسسړه دا پسسدې‬
‫خاطر چې دوې پوهيدو چې اسلم به يوه ورځ داروپا گوټ گوت ته رسسسيږې‬
‫او بل دا چې پوهيدو چې اسلم د حق او عسسسسسسدالت ديسسن دى او يسسوه ورځ بسسه‬
‫دعيسوې تحريف شوې پاپايې نظريې ځاې په اروپا کسې نيسې ‪٠‬‬
‫په اروپا کې پدې وختونو کې عيسويت په ډير بد او سخت حالت کسسسې روان‬
‫ؤ دپاپانو او عامه خلکو تر مينځ جنگونه اوکشکشونه روان ؤ په اروپايې‬
‫عيسسسسسسسسسسسسسسسسسسسوې ټولنه کې بدعتونواو خرافاتو زور ميندلې ؤ دغه بدعت‬
‫په لمړې سر کې دکليسا او پاپانسسسسسسسسسسسسو د قوت په زور سره رامينځ ته شو‬
‫او ورسته دغې ديوې وبا په توگه ټوله اروپا ونيوله ‪٠‬‬
‫دانسان فطرت له سرکشۍ او طغان سره مينه لري بيا په هغه حالتو کې‬
‫خسسسسسسسسسسسسسو بيخې د مينې سبب گرځې چې وسايل ورته برابر وې نو‬
‫دکليساء پاپانو ته همداء لره هسسسسسسسسسسواره وه ځکه دوې دالله تعالى څخه‬
‫ويره نه درلوده دکليساء پاپانو له هر قسم ظلسسسمونو او چپاوول څخه کار‬
‫واخست دتثليث عقيده يې په زور په خلکو ومنله دتثليث نه منونسسسسکو ته به‬
‫يې قسم قسم عذابونه او شکنجې ورکولې دځان دمعريفې کسسسسسسسسسسسسولو‬
‫لپاره به يې لويې لويې جلسې جوړولې تر څو خلک ترې خبر شې هيچاته دا‬
‫اجازه نه وه چسسسسسسسې په دوى دې انتقاد وکړې ان تر دې چې عوامو د خپل‬
‫نظر دښکاره کولو حق نه درلود ‪٠‬‬
‫دالله ج سره رابطه صرف ددوى حق وه چي يواځي دوى ورسره پسسه ارطبسساط‬
‫کې وې کليساء دبشري ټولنې ټولې چارې په لسا کې اخيستې وې خسسو عسسام‬
‫اولس د کليساء دې اصسسولو تسسه دشسسک پسسه سسسترگه کتسسل مگسسر مجبسسور ؤ او دې‬
‫اصولو ته تسليم شوې ؤ کليساء خپسسل عسسسزت اوقسسدرت لسسه دينسسې لرې لسسسته‬
‫راوړ اودځان لپاره يې دداسې حقوقو دعوه کوله چې لسسسسسسه الله تعالى پرتسسه‬

‫‪10‬‬
‫دبل چا لپاره نشې ترسره کيسدلې لکسه دجنست او دوزخ تسه دتللسو او نسه تللسو‬
‫حسسسسق ‪ ،‬دمغفرت حق‪،‬دحرامسسو او حللسسو حسسق ‪ ،‬دمعسسافيت او مجسسازاتو حسسق او‬
‫داسې نورې چسسسسارې د کليساء سسسره وې دصسسليبې جنگونسسو پسسه جريسسان کسسې‬
‫کليساء هر فاجسسسسسسسسسسسسر او زناکار ته اجازه ورکسسړه چسسې پسسه فسسوځ کسسې داخسسل‬
‫شې او دا اجازه يې ورکړه چې هر راز ترور او دښسسسسسځو تښتونه استعمالولې‬
‫شې حتى )چې وې ويسسل هرکسسار چسسې عقسسل يسسې تصسسور کسسولې شسسې تسساته يسسې‬
‫دکسسولو اجازه شته (‪٠‬‬
‫)يسسو تاريسسخ پسسوه ليکسسې چسسې پسسه صسسليبې جنګونسسو کسسسسسسسسسسسسسې هسسرراز ظلمسسونه‬
‫‪،‬فسسسادونه او ويرونکسسې قيصسسې وشسسوې چسسې د کليسسسايې وثنيسسانو پسسه لسا‬
‫دمسيحيانو وژل په دومره ظلم سره تر سره شوې ؤ چسسې تاريسسخ يسسې دليکلسسو‬
‫څخه عاجز او شرميږې ( ‪ ٠‬کليساء په دې هم اکتفاء ونکړه او لدې څخسسه هسسم‬
‫وړاندې ولړه او هغه دا چې کله کليساء ته داسلم ځلنسسده څيسسره څرګنسسسسسسده‬
‫شوه او پدې فکر کې شو چې غرب ته يې څسسرک راوه نسسه رسسسيږې او داسسسې‬
‫گمان هم موجود ؤ چې اروپايانو داسلم دښه والې په اعتراف سره دکليسسساء‬
‫په ضد نظريات اخيستې دې نو هماغه وو چسسې کليسسساء ويرونکسسې او ظسسالمې‬
‫محکمې جوړې کړې ددې محاکيمو په وجسسه اول دانسسدلس مسسلمانان قربسانې‬
‫شول او له اندلس څخسسه وشسسړل شسسول او هسسم داروپسسا عسسسسسسسسسوام پسسه کسسې پسسه‬
‫ظالمسسانه تسسوگه محسساکيمه کيسسدل ددې نسسا خوالسسو پسسه زريعسسه ويسسرې ‪،‬ظلسسم‪،‬او‬
‫تغسسسسسسسسسسسسيان د خلکو په سرنويشت لوبې کولې ‪٠‬‬
‫لوې لوې فلسفه چپ ناست ؤ او له ويري څخه به يسي هيسڅ نسه شسواې ويلې‬
‫لکسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسه ماکيسساولې ‪،‬پاسسسکال‪،‬نيسسوټن ‪ ،‬نسساپيليون ‪،‬گلدسسستون او‬
‫داسې نسسور‪ .... 1‬نسسو پسسه هسسسسسسسسسسسسسسسسسمدې اسسساسا‪.‬پسسه اروپسسايې نسسړۍ کسسې د‬
‫کليساء څخه دبد کارۍ او فحشاء مرکزونسسه جسسسسسسسسسسسسسسسسسسوړ شسسول دکليسسساء‬
‫څخسسه دظلسسم او وحشسست لمسسبې تسسر اسسسمانه پسسورته شسسوې د پسساپ پسسه نسسوم بسسه‬
‫دهسسسسسسسسسسسسسسغه په وړاندې دکليساء مخې ته کوچنيان حلليدل پاپانو چسسې‬
‫به کومه فتواء صسسسسسسسسسسادره کړه هغې به داسمان دوحې حيثيت درولود چې‬
‫دهغه څخه سسرغړونه بسه بيسا ق انونې جسسسسسسرم گڼسل کيسده دمسسيحې پاپسانو‬
‫دناوړه کړنو په نتيجه کې او د مذهب پسسه نسوم دظلمونسسو پسسه خسسسسسسسلف عسامو‬
‫خلکو دساينس پوهانو په مشرۍ دساينس او مسسذهب پسسه نسسوم جسسسسسسسسسسسسسسگړه‬
‫پيل کړه دې جگړې تر ډيسسره وختسسه دوام وکسسړ چسسې گسسڼ شسسمير خلسسک پسسه کسسې‬
‫قربانې شسسول دجسسسسسگړې پسسه اوږدو کسسې پاپسسانو سسساينس پوهسسان پسسه ډول ډول‬
‫نومونو يادول ساينس پوهان يې گمراهسسسسسسان او بې لرې خلک بلل دجگړې‬
‫په ډگر کې دکليساء واکمنانو ډير ساينس پوهان چسسسسسسسسسسسسسسې هغوى دکايناتو‬
‫څخه د ساينس او فلسفې د څيړنې په اساسا خبرې کولې ياخسسسسسسسسسو به يې‬
‫په دار ځړول او يا به يې ژوندې په اور کې سيزل ‪٠‬‬
‫‪1‬‬
‫) ډاکټر سفر حوالې ‪ :‬اسلم او سيکولريزم ‪ :‬مترجم مصطفا نيازى ‪:‬صفحه ‪( ١٦٥-١٦٤‬‬

‫‪11‬‬
 ‫دمثال په ډول برونو چې دځمکې دکرې پرته يې د نورو کايناتو په‬
‫هسسسسسسسسسسسسسکله دفلسفې له مخې خبرې کولې ژوندى په اور کې وسيزه ‪٠‬‬
‫يو بل عالم چې گاليله نوميده د ځمکې دکرې په گرځيدو يې عقيده درلوده‬
‫پسسسسسسسسسه دار يې کړجان ډيوډ په خپل کتاب اپالوجې اف محمد ايڼډ قرآن کې‬
‫ليسسسسسسکلې دې چې دوه ديرش زره کسان ددې کشمکشونو په جريان کې‬
‫ژوندې په اور کسسسسسسسسسسسسسې وسيزل شول او دولس ميليونه نور دمذهبې‬
‫عدالتونو دحاکيمانو له خواء په مسسسسسسسسسسسسسسسسسسيحې نړۍ کې په خپله د‬
‫کاتوليک مسيحانو له خواء وژل شوې دې او اولس زره کسان د کليساء د‬
‫واکمنانو له خواء په دوام حبس محکوم شوې دې ‪٠‬‬
‫دا يواځې د مسيحې پاپانو دساينس پو هانو په مقابل کې نامعقوله دريځ ؤ که‬
‫نه د الله ج دين د ساينس او انکشافاتو مخالف نه دى بلکې دانسانانو د ترقې‬
‫او تمسسسسسسسسسسسسدن د پر مختگ په خاطر ساينس او انکشافاتو تسسه خلسسک هڅسسوې‬
‫او نه دمسيحې پاپانو واکمسسسسسسنې دساينس او مذهب واکمنې وه بلکسسې د ا د‬
‫پاپا نو دخپلو گټو او موخو د استبداد واکمنې وه يو خواء مسيحې دين منسوخ‬
‫شوې ؤ بل خواء مسيحې پاپانو ل دوړاندې اسسسسسسسمانې منسوخ شوې کتسساب‬
‫انجيل تحريف کړى ؤ چې ديوه انجيل څخه يې څو انجسسسسسسسيلونه يوحناء ‪ ،‬لوقا‬
‫‪،‬متى ‪ ،‬او برناباسا جوړ کړې ؤ چې داد انسانانو د افسسسسسسسسسسسکارو کتسسابونه ؤ نسسه‬
‫الهسسې کتسسابونه نسسو ځکسسه د سسساينس او مسسذهب پسسه نسسوم د جسسسسسسسسسسسسسگړې اوږد‬
‫کشمکش د مذهب د واکمنې په ړنگيدو پاې ته ورسيد نو د پاپانو دهمدې ظلم‬
‫له لسه د سيکولريزم نظسسريه يا ددين او سياست تر مينځ د بيلسسوالې نظريسسه‬
‫په غربې نړۍ کې رامينځ ته شوه ‪٠ 1‬‬
‫همدا رنگه اروپايې پاچاهان او ملکان هم د اروپايې پاپانو څخه سخت په ويره‬
‫کسسسې ؤ او د پاپانو د اوامرو تطبيق به يې پسه زغسسرده تسوگه کساوه ځکسسه اصسلې‬
‫وارثان دمشر تابه دپاپانو سره و ولې پدېوخت کې پاپسسان داسسسلم پسسه رابطسسه‬
‫هم خامسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسوشه پاتې نه و دوى به پسسه مسسسلمانانو پسسسې تسسوطيې‬
‫جسسوړولې دمسسسسسسسسسسسلمانانو پسسه مينسسځ کسسې يسسې د عصسسبيت ‪ ،‬نيشسسنليزم ‪ ،‬او‬
‫استشراق پروگرامسسونه پسسه لره اچسسولې و دمسسسلمانانو پسسه مينسسځ کسسې يسسې د‬
‫شسسکونو او شسسبهاتو ايجسساد کسساوه همسسدارنگه دوى بسسه دجنسست او دوزخ ټيکټسسونه‬
‫ورکول دپيسو په بدل کسسسسې او هره ګناه دخلکو به دپيسو په بسسدل کسسې معسساف‬
‫کېده چې ددې په نتيجه کسسسې کليساء ډيره پيسه داره شسسوه پسسه علمسسې ډگسسر‬
‫کې يې خلک په تورتم کې سسساتلې ؤ او نسسه يسسې پريښسسودل چسسې عسسسسلم لسسسته‬
‫راوړې او بيا د پاپانو په خلف ودريږې خلصه داچې د عوامو د ژوند ټولسسسسسسسې‬
‫چارې ددوى په واسطه کنټروليدې ‪٠‬‬
‫چې ددې ټولو مشکلتو پسه نستيجه کسې داروپساء لوېولوېسو پسو ه انو چ ې کلسه د‬
‫مسسسسسسسسسسسلمانانو تمدن او پيشرفت وليسسد نسسو دخپسسل بسسدبخت ژونسسد هغسسه بسسدې‬
‫‪1‬‬
‫) قاضې احمد شاه سليم ‪ :‬ننۍ نړۍ او اسلم ‪ :‬صفحه ‪( ٩-٧‬‬

‫‪12‬‬
‫خاطرې به يې مسسسخې ته راتلې نو هماغه ؤچې ددې علماوو څخه يو تن چسسې‬
‫مارټن لوټر نوميده چسسسسسسسسې دپروټسټانټ فرقې موسيس هم ؤ او لسسسسسسسسسسسه‬
‫گردو څخه زيات متعصيب مستشرق ؤ ده په ‪١٤‬م پيړۍ کې د عثمانيانو مرکسسز‬
‫ترکې ته سفر وکړ هلته چې د مسسلمانانو له پيشرفت ‪ ،‬تمسسدن ‪ ،‬ترقسسې او پسسر‬
‫مختگ څخه خبر شو نو د خپلې اروپايې زندگې هغه وحشې تصور يې ذهن ته‬
‫راغى چې ددوى دپاچاهانو په تختونو باندې له ډيرې چټلې څخه سسسپږې روانسسې‬
‫وې په همدې اسساسا اروپايانو د بد بختيو په تيارو کې د سباء په انتظار شپې‬
‫او ورځې تيرولې ‪٠‬‬
‫هماغه و چې اروپايانو د مارټن لوټر په لمسون چې له ترکسسې څخسسه اروپسساء تسسه‬
‫راستون شوې جلسې او تبليغات يسسې پيسسل کسسړل مسسارټن لوترلسسوې پسساپ ديتسسه‬
‫مجبور کړ چسې ددوزخ ټيکټونه ده ته ورکړې ځکه همسسداء ټيکټسسونه ددې سسسبب‬
‫گرځيدلې وو چسسسسسې اروپايانو د بدبختۍ او غلمۍ په حسسالت کسسې ژونسسد کسساوه او‬
‫همداء ټيکټونه به دپاپانو له خسسسسسسسسسسسسسسسواء د سرکشۍ په صورت کې عوامو‬
‫ته ورکول کيده مارټن لوټر ته ددوزخ دټيکټونو په ورکسسسولو سسسره اروپسساء ددې‬
‫تصور او غير عقلنه دوزخې ټيکټونو څخه خلصه شوه پدې وخسسسسسسسستونو کې‬
‫چې په اسلمې نړۍ کې مسلمانانو د اسلمې عسسدالت لنسسدې شسسپې او ورځسسې‬
‫تيرولسسسې خو لوديځې نړۍ دظلم ‪،‬بې عدالتې او جبر په تورو تيارو کسسې شسسپې‬
‫سبا کولې ‪٠‬‬
‫نو دهمدې کليساء څخه دخلصون ددې شروع شوې تحريک سره ټوله اروپسساء‬
‫مسسسسسسسسسلگرې شوه او دخپلو ظالمو نظامونو په خلف يې پاڅون شسسروع کسسړ‬
‫چې ددې په نتسسسسسسسسسسسسسيجه کې دفيوډاليزم خلف ټسسولې اروپسساء د نفسسرت اواز‬
‫اچت کړ چې په نتيجه کې د فرانسسسسسسسسسسې لوې انقلب په ‪١٧٨٩‬م کال کسې‬
‫رامينځ ته شو چې ددې انقلب په درشل کې اخيرې پاپ يسسې د اخيسسرې باچسساء‬
‫په کلمو وځړاوه په هر ځاې کسسسسسسسسسسسسسې د پاپانو او کشيشسسانو مسسرگ روان و‬
‫په زرگونو پاپان مړه شول ددې انقلب په نتيجه کې چې د زرگونسسو اروپايسانو‬
‫په قربانې تمام شو پاپايې او کليسايې تحريف شوې عيسويت له مينځه ولړ‬
‫‪٠‬‬
‫ددې انقلب څخه ورسته انقلبيون پدې سسسوچ کسسسسسسسسسسسسې شسسول چسسې دغسسه‬
‫سياسې او مذهبې خلوې چسسې رامينسسځ تسسه شسسوې دې چسسې هغسسه ) دپاپسسايې او‬
‫شاهې بادارې ( خاتيمه وه څسسسرنگه پوره کړې ايا مذهبې خاليگاوې بيرته د‬
‫پاپانو په واسطه ډکې کړې او سياسې خاليگاء د شاهانو پسسه واسسسطه مشسسبوع‬
‫کړې او که کومې نورې لرې او طسسسسريقې ورته ولټوې نو دوى وويل چسسې‬
‫که ددغه پاپانو او شاهانو په واسطه دا خاليگاوې بيرته ډکې کړې بيرته بسسه د‬
‫هغه ذلت او ظلمت حالت ته کش کړاې شې نو ځکه دوى فيصله وکړه چسسې‬
‫لسسسسدې ورسته دين او سياست سره جداء کړې او هغه ددين خاليگاء بايسسد‬
‫په انفرادې ډول د اشخاصو په واسطه پوره شې او دين به پسسه سياسسست کسسې‬

‫‪13‬‬
‫هيڅ اعتبار نه لرې حکسسسسسسسسسسسسومت به له دين څخه جسسداء او لدينسسه کيسسږې‬
‫چې دهمدې انقلب څخه ورسته خسسسسسسسسسسلک په دوه نظريو تقسيم شسسول‬
‫چې دا دوې ډلې په لندې دوه ډوله دې ‪٠‬‬
‫يو تعداد خلکو له دين او الله ج څخه باالکل او په کلې ډول انکار وکړ‬ ‫‪-١‬‬
‫ځسسسکه دوى‬
‫ويل چې همداء دين زموږ دپس ماندگۍ او شسساتگ سسسبب گرځېسسدلى دى کلسسه‬
‫چسسسسسسسسسې موږ دين پريښسسود نسسو مسسوږ کاميسساب شسسوو نسسو ديسسن هيسسڅ معنسسا او‬
‫حقيقت نه لرې او دين د ملتونو افيوم دى چې دهمدې طبقسسې څخسسه ورسسسته‬
‫د کمونيزم نظسسسسسسسسسسسسسريې منشاء واخسسسته او د سوسسسياليزم نظريسسه يسسې‬
‫رامينځ ته کړه دوې په ماده اتکاء کسسسسسسسسسسسسسسوله او دکاينسساتو داداره کولسسو‬
‫کار يې د طبيعت و بللو او د الله ج له وجور څخه يې انکار وکړ چې بيا ورسته‬
‫کارل مارکس دې نظريې تسسه تحريسسک ورکسسړ او ورسسسته ددې نظريسسې پسسه زور‬
‫سره لينن په ‪١٩١٧‬م کسسال کسسې کمونيسسستې انقلب راوسسست چسسې دزرگونسسو‬
‫انسانانو په قربانۍ تمام شو ‪٠1‬‬
‫دوهمسسې ډلسسي خلکسسودا وويلسسې چسسې دوې بسسه ديسسن منسسې ‪ ،‬اللسسه‬ ‫‪-٢‬‬
‫تعسسسسسسسسسسسسسسسسسالى به منې خو په حدوداتو کې دوې ومنله چې دين به وې خسسو‬
‫صرف په کليساء پسې به مسسسسسربوط وې دژوند په هيڅ برخه کې به دين کار‬
‫او برخه نه لرې دين به صرف يو څسسسسو شخصې عبادات وې چې په کليساء‬
‫کې به عملې کيږې دولت ‪ ،‬حکسسومت ‪ ،‬سياسسست ‪ ،‬اخسسسسسسسسسسسسسلق ‪ ،‬فرهنسسگ ‪،‬‬
‫اقتصاد او د ژوند په ټولو اړخونو کې به ديسسن هيسسڅ مسسداخله نسسه کسسوې او نسسه بسسه‬
‫ددين په اصولو بناء وې دې طبقې ځان د انسانيت له معنسسى څخسسه وويسسست او‬
‫دحيوانيت لور ته يې مخه کړه او انسان ته يې دڅارويو په څير بې قيده او بسسې‬
‫واگو خپلواکې ) ليبراليزم ( رامنيځ کړ چې دې حالت انسان نه تنهاء د ټسسولنې‬
‫څخه نا اشناء کړ بلکې د خپل مور او پلر څخه يسې هسم نااشسناء کسسړل چسې لسسه‬
‫همدې ځايه کورنى نظام درهم برهم شو او له مينځه ولړ‪٠ 2‬‬
‫خو اى افسوسا کشکې په دې وخت کې اروپايانو اسسسلم منلسسې واې دايسسې‬
‫غټه اشتباه وه چې دوې د تحريف شوې عيسويت په ځاې بيخې له مسسذهب‬
‫څخه تير شول او دا به ددوې کاميابې واې چسسې اسسسلم يسسې منلسسى واې ځکسسه‬
‫اسلم واقعې دين دى ‪٠‬‬
‫اروپايسسانو لسسدې ورسسسته خپسسل حکسسومت او دژونسسد چسسارې د سسسکولريزم پسسه‬
‫اصسسسسسسسسسسسسسسولو تسسر سسسره کسسولې دوې وويسسل چسسې ديسسن بسسه لسسدې ورسسسته‬
‫دسيکولريزم پسسه اصسسولو تسسر سسسره کسسسسسسيږې حکسسومت بسسه دديموکراسسسې پسسه‬
‫اساسا تر سره کيږې پاچاهان بسسه د خلکسسو د رايسسو پسسه اسسسسسساسا ټاکسسل کيسسږې‬
‫‪1‬‬
‫) قاضې احمد شاه سليم ‪ :‬ننۍ نړۍ او اسلم ‪ :‬صفحه ‪( ١٠‬‬
‫‪2‬‬
‫) قاضې احمد شاه سليم ‪ :‬ننۍ يړۍ او اسلم ‪ :‬صفحه ‪( ١٠‬‬

‫‪14‬‬
‫شسساهيت او پاپسسايت بسسه پسساې مسسومې خسسو ددې نظريسسې منسسل پسسه هغسسه وخسست‬
‫کسسسسسسسسسسسسسسسسې داروپايانو ضرورت و او د يو مجبوريت په اساسا يې قبول کړ‬
‫دوى دهمدې مفکورې په اسسسسسسسسساسا خپل درد يوڅه دواء کړ بنا َ له همسسدې‬
‫ورځې ورسته ددنيا او دين تر مينځ په رسسسسمې ډول جدايې رامينځ ته شسسوه‬
‫دا داروپايانو د هغه وخت ضسرورت و نسو همساغه ؤ چسسسسسسسسسسسسسسسسې دوى يسسوازې‬
‫دينا ته مخه کړه او دين ته يې شاه کړه چې لسسدې ورسسسته د صسسنعت ‪ ،‬عسسسلم ‪،‬‬
‫تمدن او ترقې په سوچ کې شول اروپايان دداسې بندې په شسسان و چسسې ډ يسسر‬
‫وخت يې په زندان کسسسې تيسسر کسسړى وې ولسسې د خلصسسون لپسساره ډيسسر تسسږ ى او‬
‫ارمان جن وې اروپايانو دديسن پسه نامسسسه ډيسر ظلمسونه ‪ ،‬جساهليت او بسسدبختې‬
‫وزغمله او اخير يې له دين څخه خداې پامانې وکړ‬
‫چې اخير يې صر ف ددنياء او علم لور ته مخه کړه هماغه ؤ چسسې پسسه اروپسسا‬
‫کې صسسسنعتې انقلب راغى په لږ وخت کې ترقې‪ ،‬تمدن او پيشرفت ښسسکاره‬
‫شو ددې ترقې او صسسسسسسنعت لپاره دخامو موادو لسته راوړل ضسسرورې ؤ او‬
‫ددې مسسوادو دلسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسته راوړلسسو لپسساره د مسسستعميرو پيسسداء کسسول‬
‫ضرورې و تر څو لدې مستعميرو څخه خسسام مسسواد لسسسته راوړې او بيسسايې پسسه‬
‫خپلو هيوادونو کې دا خام مواد صنعتې کړې او بيايې بازار ته عرضه کړې‬
‫نو دوې د نړۍ دهيوادونو دتسسخير لپساره مل وتړلسسه خصوصسا َ داسسلمې نسسړۍ‬
‫هسسسسسسسيوادونو دنيولو لپاره چې پراخې طبعې زيرمې يسسې درلسسودې دوې پسسدې‬
‫لر کې او دهسسسسسمدې هدف د لسته راوړلو لپسساره اولسسسونه تسسر تيسسغ تيسسر کسسړل‬
‫وينې يې توې کړې ددوى دا حرکت او هسسدف هسسم سسسل پسسه سسسلو کسسې غلسسط و‬
‫ځکه يوه انحرافې لره يې غوره کړې وه ‪٠‬‬
‫په همدې اساسا په اروپا کې يوه غيرې دينې مجتمع رامينځ ته شسسوه چسسې دا‬
‫په هغه وخت کې د اروپاء په گټه وه نو په همدې اساسا له سيکولريزم سسسره‬
‫ملگسسرې شسسول هسسسسسسسسسسمدارنگه سيکولريسسستانو سسسربيره پسسر اقتصسسادې اړخ‬
‫سياسې ‪ ،‬مدنې ‪ ،‬نظامې او حقوقې اړخ يې هم څرگنسسد کسسړ او خپسسل دا نسساوړه‬
‫اړخ يعنې بې دينې يې د انسسسان د ژونسسد ټولسسو اړخونسسو تسسه وغسسسسسزول او خپلسسې‬
‫ريښې يې ټينګې کړې زيات شمير پلويان يې پيداء کړل او يسسوه نسسوې بڼسسه يسسې‬
‫غسسسسوره کسسسسړه تسسسسر دې چسسسسې پسسسسه نسسسسړۍ کسسسسې يسسسسو پيسسسساوړى خوځښسسسست‬
‫شسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسو دپياوړتيا پسسه دې پسسړاو کسسې سيکولريسسستانو د هسسر څسسه‬
‫لپاره څه خاص اصسسسسول ‪ ،‬خيالت او مقررات وضعه کړل او د پلسسي کيسسدو پسسه‬
‫خاطر يې تودې هلې ځلې پيل کسسړې او د نسسورو پسسه وړانسسدې يسسې پسسه ښسسکاره‬
‫تصادم او ټکر ته مل وتړله ‪٠1‬‬
‫ددې اعمالو او ددې حرکت پايلې د اسلمې نړۍ په ضرر او زيان تمامې شوې‬
‫اسلم ملت يې د خامو موادو او سياسې حاکميت په خاطر له تيغه تير‬
‫کسسسسسسسسړل ‪،‬طبعې منابع يې ترې لوټ اوتالن کړې ‪ ،‬ظالم او مستبد پاچاهان‬
‫‪1‬‬
‫) قا ضې احمد شاه سليم ‪ :‬ننۍ نړۍ او اسلم ‪ :‬صفحه ‪( ١١‬‬

‫‪15‬‬
 ‫او حکم روانان يې پرې مسسلط کړل فکرې او عقيدوې اختلفات يې پکښې‬
‫راپيداء کړل دمسلمانانو تر مينځ يې قسسسسسسومې او سياسې رقابتونه رامينځ‬
‫ته کړل او دمسلمانانو عنعنات ‪،‬دودونو او اسسسسسسسسسلمې مقدساتو ته يې‬
‫سپکاوى شروع کړ چې په نتيجه کې ټوله نړۍ خصوصا َ اسلمې نړۍ د‬
‫کشمسسسسکش په سيلب کې لهو شو ‪٠‬‬

‫‪16‬‬
 ‫دوهــــــــــــــــــــــم فصل‬
‫دسيکولريزم عقايد‪ ،‬تهداب ايښودونکې او عواقب‬
‫‪:‬يې په اروپاء کې‬
‫ددې لپاره چې په پورته فصل مو مفصل بحث کړى وې ضرورې ګڼم چې دا‬
‫فصل په درې مبحثونو کې خلصه کړم نو ددې لپاره هر فصل جداء جداء تر‬
‫مطالعې لندې نيسم ‪٠‬‬

‫‪ :‬لومړى مبحث _ دسيکولريزم عقايد او نظريات‬

‫سيکولريزم يو سلسله عقايد او نظريات لرې چې په اروپاء کې خلک ورته پسسه‬
‫منلو قايل دې نو په همدې خاطر چې په دې عقايدو تر يوې اندازې پسسوه شسسو د‬
‫څو پراگرافونو په ترڅ کې به يې واضيح کړم چې په لندې ډول دې ‪٠‬‬
‫‪ -١‬پراگراف _ دسيکولريزم لومړۍ عقيده او‬
‫‪ :‬نظريه‬
‫ددې نظريسسې پسسه اسسساسا يسسو تعسسداد خلکسسو لسسه اللسسه ج ‪ ،‬ديسسن‪،‬کتسساب اوپيغمسسبر‬
‫انکار وکړ چې ددې ډلې څخه ورسته دکمونيزم تحريک‬ ‫څـــــــخه باالکل‬
‫رامينځ ته شو ‪٠‬‬
‫او يو تعداد خلکو ددې نظريې پسسه اسسساسا وويسسل چسسې مسسوږ بسسه اللسسه ج ‪ ،‬ديسسن ‪،‬‬
‫کسستاب او پيغمبر منو خسسو پسسه محسسدوده سسساحه کسې او دا بسسه ديسسو څسسو فسسردې او‬
‫شخصې اعمالو په لړ کې په کليسسسا کسسې تسسر سسسره کيسسږې ديسسن بسسه صسسرف پسسه‬
‫کليساء پسې محدود وې دين به په دنيايې چسسسسسسسارو کې هيڅ مداخله نه کوې‬
‫چې دې نظريې اصل کې سيکولريستان رامينځ ته کړل چسسسسسسسې ددې پسسورته‬
‫دواړو ډلو په هکله مو مخکې مفصل بحث وکړ او دلته ترې تيريږو ‪٠‬‬
‫‪ -٢‬پراگراف _ د سيکولريزم دوهمه عقيده او‬
‫نظريه ‪٠‬‬
‫دا نظريه په اصل کې د ) نيقول ماکياولې ( په نظرياتو استواره ده‬
‫کوم چې د سيکولريزم په رامينځ ته کيسسدو کسسې د ماکيسسالې نظريسسات غربيسسانو د‬
‫رهنماء په حيث قبول کسسسسسړل ماکياولې تر دري پيړيو پورې په اروپاء کې ديو‬
‫بد نام شخص په حيث په بده سترگه ورتسه کسسسسسسسسسسسسسسستل کيسدل او نظريسات‬
‫يې دمنلو وړ نه ؤ ماکياولې لومړى سړى ؤ چې په خسسسسسسسپلو نظريسساتو کسسې يسسې‬
‫سسسيکولريزم تسسه دعسسوت ورکسسړ او ديسسن يسسې د ژونسسد لسسه ټولسسو سسساحو څخسسه‬
‫جسسسسسسسسسسسسسسسداء غوښت نوموړې ته د سيکولريزم درامينځ ته کيدو ورسته د )‬
‫لومسسسسسسسسسسړې معاصر ( لقب ورکړل شو اودده کتاب ) امير ( د ټولو سياست‬

‫‪17‬‬
‫مسدارانو‪،‬مفکرينسو او حاکمسانو پسه نظسر د اوسسنې عصسر د ترقسې او سياسسې‬
‫کړنلرو مصدر وگرځيد نو پسسه همسسدې اسسساسا پسسه ‪ ١٨‬او ‪ ١٩‬ميلدې پيسسړۍ کسسې‬
‫دماکياولې نظرياتو د لدينې او ترقۍ د نظريسسو لپسساره اسسساسا کيښسسود او دغسسې‬
‫نظريې ته يې چې پخواء به خلکو ورڅخه کرکه کوله عملې بڼسسه ورکسسړل شسسوه‬
‫ماکياولې چې د حسسسسسسسسسسکم لپاره عملې منهسسج ؤ بنسسسټ ايښسسودونکى يسې پسسه‬
‫خپل کتاب امېر کې لندې درې اصول چې يسسو لسسه بلسسه سسسره تړلسسې دې وضسسعه‬
‫کسسړل چسسې د لدينيسست لسسه تصسسور څسسسسسسسسسسخه يسسې اخسسستې ؤ او نسسن ورځ يسسې‬
‫سيکولريستان د يوې عقيدې او نظريې په حيث منې ‪٠‬‬
‫اول اصل ‪ :‬د ماکيسساولې پسسه نظسسر ددې عقيسسده لسسرل چسسې انسسسان پسسه‬
‫خسسسسسسسپل طبعت سره شسسر غوښسستونکى دى او دخيسسر غوښسستنه دده فطسسرې او‬
‫طسسسسسسسسسسبعې کار نه دى بلکې دا خير يو جوړ کسسسسسسسسړاى شوى او خود ساخته‬
‫عمل دى په اصسسل کسسې د انسسسان طبعسست شرغوښسستل دې نسسو دانسسسان چسسې دا‬
‫طبعت دى بيا باک نه کوې چې د شر په لټه کې شې اوشر تر سره کسړې نو په‬
‫همدې خاطر شرارت ‪،‬دوکې ‪،‬چسسل او ول رواء کسسار دى او هسسر شسسخص بايسسد دا‬
‫کارترسسسره کسسسسړې دوهسسم اصسسل ‪) :‬دسياسسست او ديسسن تسسر مينسسځ بشسسپړ‬
‫جداوالى( ماکسسسسسسسسسسياولې د سياست لپاره ځانگړې معيارونه وټاکل چې دين‬
‫له اخسسسسسسسسلقو ‪،‬سياست ‪ ،‬حکومت داري ‪ ،‬اقتصاد ‪ ،‬او سلوکياتو څخسسه بيخسسې‬
‫جداء دى ماکياولې دديسسن او سياسسست د زدکسسړې تسسر مينسسځ کامسسل جسسداء والسسې‬
‫غوښت او ويلې يې دې چې ددوې ترمينځ هيڅ رابطه نه شته ‪٠‬‬
‫نسسو ځکسسه اوسسسنې سيکولريسسستې غربسسې او شسسرقې محسساذونو د ماکيسساولې د‬
‫همسسسسسسسدې نظريې په اساسا دحاکم او دولسست دارې لپسساره يسسې داسسسې نظسسام‬
‫ټاکلې دى چې ددين له اصسسسسولو څخه په کلسسې ډول لسسرې دى‪ ،‬داجتمسساع سسسره‬
‫ددين هيڅ قسم رابطه يې برقراره نه کسسسړه دين يې صرف تسسر افسسرادو پسسورې‬
‫خلصه کړ ‪٠‬‬
‫دريم اصل ‪ ) :‬غايه د وسيلې مبرر ده ( ماکياولسسسسسې دا جملسسه داسسسې‬
‫تفسيروې او وايې چې دولت په خپل ذات کې هدف دى دواگو چسسارې پسسه لسا‬
‫کسسسسې نيول خپله مقصد او هدف دى ددې هدف دلسته راوړلو لپاره که له هر‬
‫قسم وسيلې څخه کار واخسسسسستل شې رواء ده دا وسيله که اخلقې بڼه لسسرې‬
‫که يې نه لرې ‪ ،‬ددين له منهج سره برابر وې کسسسسسسسسسسسه نه وې رواء وې کسسه‬
‫ناروا وې‪ ،‬ظلم وې که تيرى‪ ،‬زور وې که خوښه وې بايد چسسسسې دقدرت واگې‬
‫لسسسته راشسسې او پسسدې لره کسسې د هسسرې وسسسيلې اسسستعمال جسسايز دى ځکسسه‬
‫دوسسسسيلې صسسسلحيت معلومسسول او نسسه معلومسسول کسسوم خسساص معيسسار نسسه دى‬
‫وسيسسسسله شخصې شى دى نو پدې اساسا ټول اختيسسارات سياسسسې اشسسخاص‬
‫لرې خو هدف لسته راوړل مهم او اساسې کار دى ‪٠‬‬

‫‪18‬‬
‫دانظريه چې کله لومړې ځل رامينځ ته شوه ددينې کسانو له خواء سسسسسسسخت‬
‫تر انتقاد لندې راغله مگر په ‪١٩‬م پيړۍ کې دماکياولې نظريات ديسسو اصسسل پسسه‬
‫توگسسسسسسسسسسسسسسسه ومنل شو چې د ماکياولې د همسسدې نظريسسې پسسه اسسساسا چسسې‬
‫اميران دې لومړۍ سلطه لسته راوړې بيا چسسې يسسې هسسر قسسسم اسسستعمالوې د‬
‫هغه کار دى او دا يې يو حق دى او پسسدې لره کسسسسسسسسسسسسسسسسسسسې د هيسسڅ دينسسې او‬
‫‪1‬‬
‫اخلقې اوصولو او قواعدو ملزم ندى ‪٠‬‬
‫په ‪ ١٨‬او ‪ ١٩‬ميلدې پيړيو کې چې کله دديموکراسې انقلب پخوانې‬
‫ملوکسسسسسې نظامونه ټول ختم کړل او دحکومت واک يې دخلکو رايو ته ورکړ‬
‫پخواء به خلسسسکو ددين او کليساء په خاطر خان قربان کاوه او اوسا چمتو‬
‫شول چې ددنيوې چارو په خسسسسسساطر ځان قربان کړې‬
‫نو دهمدې مفکورې او عقيدې له مخې چې غربيان يسسې ديسسو اصسسسسسسسسسسسسسل پسسه‬
‫حيسسث منسسې غربسسې سسسړې خسسورو وحشسسې ځناورصسسفته اسسستعمار چيسسانود نسسړۍ‬
‫خصوصا َ داسسسسسسسسسسسلمې نړۍ اقتصادې زيرمې يې وزبيښلې ‪ ،‬اخلق ‪ ،‬عقايد‬
‫او دينې بعدونه يې ړنگ کړل او د انسانيت پسسه ضسسد يسسې يسسو وحشسسې اسسستعمار‬
‫روان کړ ‪٠‬‬
‫موسولو نې د خپلې ذدکړې د ډاکټرې د تيزيس لپاره دغه مسسسسسسسسسسوضوع (‬
‫انتخاب کړه او هيټلر به بيا د امير کتاب د خوب په چپرکټ ورسره کيښود او‬
‫مخکې له خوب څخه به يې مطالعه کاوه او دهمدې اصلو په اساسا يې خپل‬
‫اهداف لسته راوړل ‪٠‬‬
‫همداء رنګه مارکس لينزر د خپل کتاب ) احاديث ( په مقدمه کسې ليکلسسې دې‬
‫چې لينن او سټالين هم د ماکياولې شساکردان ؤ يعنسې دهغسه دکسسسسسسسسسسسسسستاب‬
‫اصول يې په ځان تطبيق کول‬
‫نو په همدې اساسا لينن ويلې دې چې په اصلې کسسسسسسسسسمونيستې نظريې‬
‫لزمه ده چې دخپل هدف دلسته راوړلو لپاره له هر ډول چل او حيلې څخه‬
‫کار واخلې ځسسسسسسسسسسکه د کمونيسټ لپاره د کار کولو په مهال د هر قسم‬
‫وسيلې استعمال ته جواز شته هسسسمدارنګه دوه نړيوال جنگونه ‪ ،‬دنړۍ په‬
‫اسلمې هيوادونو دا درې پيړۍ تيرى او چپاول د ماکياولې د نظرياتو څخه يې‬
‫منشاء اخيستې ده او په حقيقت کې د سيکولريزم د منفورې نظريې‬
‫ښکارنديې کوې چې ددې نظريې دا بد رنگه څيره ټولې نړۍ ته څرگنده شوه‬
‫‪٠‬‬

‫پراگراف _ د سيکولريزم دريمه عقيده او نظريه‬ ‫‪-٣ :‬‬

‫)) ماده غالبه شوه پر معنوياتو (( ددې نظريې مفهوم داسې دى چې هر‬
‫کله اروپايانو د کليسايې پاپانو څخه ځسسان خلص کسسړ او تعليسسم ‪،‬دنيسسوې ژونسسد او‬
‫) ډاکتر سفر حوالې ‪ :‬اسلم او سيکولريزم ‪ :‬مترجم مصطفا نيازى ‪ :‬صفحه ‪( ٢٨٦-٢٨٣‬‬
‫‪1‬‬

‫‪19‬‬
‫ددنيا کارونو ته يې مخه کړه نو دوى تعليم او ترقې ته ډير تږې ؤ او د تعليم او‬
‫ترقې په لټه کسسسسسې شول هماغه ؤچې پسسه اروپسساء کسسې يسسو دم صسسنعتې انقلب‬
‫راغى چې ددې انقلب په نتيجه کسسسې اروپايانو د تمدن او ترقې خوند و څکسسى‬
‫نو هماغه ؤ چسسسسسسسسې اروپايانو وويل چې )) ماده غالبه شسسوه پسسر معنويسساتو ((‬
‫دوى وويل چې کله موږ دين پريښود نو موږ ترقې او پيشرفت وکړ نو همسساغه‬
‫و چې دوى وويل چې اصلې معيار په دنياء کې د انسانانو لسسسسسپاره ماديات دې‬
‫او د انسان د پيدايښت هدف هم په اصل کې دمادياتو په خاطر دى دوى وويل‬
‫کلسسسسه چې موږ د ددين او معنوياتو په لره روان ؤاو ټول ژوند مسو پسه کليسسساء‬
‫کې په عبادت تيراوه موږ له بد بختېو‪ ،‬ورسته پاتې والې او جهالت سره مخ ؤ‬
‫ولې کله چې مو معسنويات او دين پريښود او د نياء مو غوره کړه موږ کاميسساب‬
‫شوو او ازادې مو واخسته نو ځکه غربيانو د مادياتو د لسته راوړلسسو لپسساره هسسر‬
‫قسسسم انسسسسسسسسسسسسسسسسسسانې بنيسسادونه ونسسړول د انسسسانيت ولړې مسساڼۍ چسسې د‬
‫معنوياتو په اساسا درول شوې وې دوې له بيخسسه وه ايسسستلې اخلقسسې فسسساد‪،‬‬
‫فحشاء ‪ ،‬شسسسراب ‪ ،‬هوسا رانې ‪ ،‬چور او چپاول ‪ ،‬ظلسسم ‪ ،‬وحشسست او بربريسست‬
‫يې شروع کړ ترحم او عسسساطفه يې ختمه شوه د مادياتو دلسته راوړلو لپاره‬
‫يې د نړۍ د اولسونو وينې وزبيښسسسسسسلې په نورو اولسونو يې حملې پيل کړې‬
‫په لکونو انسانان يې دمادياتو د همدې نسسسظريې پسسه اسسساسا پسسه ډيسسر وحشسست‬
‫سره تر تيغ تير کړل د اسلمې هيوادونو اقتصادې او طبعې منابع يسسې تخريسسب‬
‫او چورؤچپاول کړې دمسلمانانو عقيسسدوې ‪،‬فرهنگسسې او اخسسسسلقې بعسسدونه يسسې‬
‫تخريب کړل چې دا ددوى د انسانيت او فطرت ضعف ؤ نو په همسسسسسسسسسسسسدې‬
‫اساسا په نړۍ کې دهمدې منفورې نظريسسې پسسه اسسساسا گسسډوډې ‪ ،‬وحشسست او‬
‫بربريت رامينځ شسسسسسسسسو فساد او بد اخلقۍ رامينځ شوې او د انسسسانې تمسسدن‬
‫ولړې ماڼۍ ورانې شوې ‪٠‬‬
‫د سيکولريزم د رامينځ ته کيدو څخه ورسته په نړۍ باندې د همسدې نظريې په‬
‫اساسا ستر ستر ديکتاتوران مسلط شول لوېې لوېې امپراطورۍ را مينځ ته‬
‫شوې د هيوادو دتسسخير لپاره او د خامو موادو د لسته راوړلو لپاره يې د‬
‫مستعميراتو په لټولو او تسسسسسسسخير کولو کې ددې اپراطوريو او ديکتاتورانو تر‬
‫مينځ کشمکش او سيالۍ شسسسسسسسسسسسسسسروع شوې چې د همدې سياليو په نتيجه‬
‫کې لومړى او دوهم نړيوال جنگ رامينځ ته شو چې د مسسيليونو نو انسانانو په‬
‫مرگ‪ :‬ژوبله تمام شو ‪٠‬‬
‫همدارنگه دې نظريې لوې لوې ديکتاتوران رامينځ ته کړل لکه هيټلر ‪،‬‬
‫موسولونې‪ ،‬لينن مارکس او داسې نور چې دوې دمادې گټو دلسته راوړلو‬
‫لپاره په خپل مينخ کې ډير سسره وجنگيدل او خپل اولسونه يې په وينو کې و‬
‫لمبول په روسيه کې د کمونيزم انقلب راغى چې ورسته يې بيا د مادياتو او‬
‫ځمکو د زيات والې په خاطر يې د اسسسسسسسسسسسياء او اروپاء ‪ ١٥‬جمهوريتونه‬
‫لندې کړل چې د همدې کمونيزم د انقلب اساسا ماده وه ‪٠‬‬

‫‪20‬‬
‫د سسسسيکولريزم د نظريسسسې د رامينسسسځ تسسسه کيسسسدو څخسسسه ورسسسسته انګلسسسستان ‪،‬‬
‫امريسسسسسسکاء ‪ ،‬ايټاليا ‪ ،‬هالڼسسډ‪ ،‬جرمنسسې ‪ ،‬روسسسې او نسسورو هيوادونسسو د ماديسساتو د‬
‫لسته راوړلو لپاره يې دنړۍ اولسونه او هيوادونه په خسسسسسپل مينسسځ کسسې سسسره‬
‫وويشل يواځې په دوه نړيوالو جنگونو کسسې مجموعسسا َ ‪ ٩٠‬ميليسسونه انسسسسسسانان‬
‫مړه شول او په سلگونو ميليونه انسانان زخميان او دمرگ کومې ته ټيل وهل‬
‫شسسول دعسسراق افغانسسستان ‪،‬فلسسسطين ‪ ،‬کشسسمير ‪ ،‬چيچنيسساء او نسسورو اسسسلمې‬
‫هيوادونو تسخير د هسسسسسسمدې عقيدې په بنياد تر سره شوې دى پسسه نسسړۍ کسسې‬
‫دوسلو او تيلو د کمپنيو تجارت هغه څسه دې چې نن اولسونه ددنيا خصوصسسا َ د‬
‫اسلمې نړۍ هيوادونه چې د نړۍ د تر ټولو په قسسسسوې او غنې اقتصادې منسسابعو‬
‫پراته دى ددوى په بزکشې کې له مينځه ولړل او د هسسسسسسسسسسسسسسسسمدې کمپنيسسو‬
‫د خپسسل مينځسسې سسسياليو ښسسکار شسسول او د همسسدې منسسابعو پسسه للسسچ کسسسسسې پسسه‬
‫افغانستان ‪ ،‬عراق ‪ ،‬مينځنې اسياء ‪ ،‬مينځنې ختيځ او نسسورو اسسسلمې هيوادونسسو‬
‫باندې مسسسسلط شول دا د سيکولريزم پيغام دى نړۍ تسسه د نسسن ورځسسې نړيسسوال‬
‫منفور سياست د سسسسسيکولريزم د همدې عقيدې څخه منشاء اخستې ‪٠‬‬
‫‪ -٤‬پراگراف _ د سيکولريزم څلورمه عقيده او‬
‫‪ :‬نظريه‬
‫دسيکولريزم دا عقيده د پراګماتيزم په نوم ياديږې پراگماتيزم يوه يونانسسې‬
‫کليمه ده چې د ) عمل گرايې ( معنا ورکوې يعنې هر هغه څه ته چې په عمل‬
‫کسسسسسسسسسسسسسسسسسسسې ثسسابت او پسسه تجربسسه رسسسيدلې وې او فايسسده پسسه کسسې وې‬
‫پراگماتيزم ويل کيږې ) يعنې هغه تجربه شوې عمل تسسه چسسې فايسسده پکښسسې‬
‫نغښتې وې پراگماتيزم ويل کيږې ‪٠‬‬
‫نسسو همسسداء د پراگمسساتيزم نظريسسه نسسن ورځ سيکولريسسستانو د يسسوې عقيسسدې او‬
‫نظسسسسسسسسسريې په حيث منلې ده دوى وويسل چ ې هسر هغسه څ ه چسې پسه عمسل‬
‫کسسسسسسسې ثابت شوې وې او فايده پکسښې نغښتې وې نو هغسسه زمسسوږ حسسق دى‬
‫چې ترلسه يې کړو ځکه چې موږ دمادياتو لسسسپاره پيداء شوې يو بايد هميشسسه‬
‫دمادياتو په لټه کې شو او که په هرڅه کې تاوان وې او تصسسسسسسورې او خيسسالې‬
‫وې هغه بې فايدې شى دى نو زموږ حق نه دى او بايد په لټه کې يې نه شو ‪٠‬‬
‫همداء نظريه نن ورځ سيسسسسسسسسسسسسسکولريستان د يوې سياسې الې پسسه حيسسث‬
‫استعمالوې او په نړيوال سياست کې تر ټولو نظرياتو مخسسسسسسسکې مقسسام لسسرې‬
‫سيکولريستان وايې چې هر عمل چې په هغه کسسې زمسسوږ گټسسه وې هغسسه زمسسوږ‬
‫لپاره حق دى دا که د ظلم له لرې وې ‪ ،‬دپيسو له لرې وې ‪ ،‬داخلقې فسسساد‬
‫له لرې وې او که دهرې بلې رواء او نارواء لرې وې خو چې گټسسه پکښسسې وې‬
‫موږ بايد هغه تر سره کړو او هغه بايد لسسسته راوړو پسسه همسسسسسسدې اسسساسا نسسن‬
‫ورځ پسسسه اروپسسسايې او غربسسسې سيکولريسسسستې جوامعسسسو کسسسې ظلسسسم ‪ ،‬فسسسساد‬
‫‪،‬بداخلقسسسسسسسسسسې ‪ ،‬بې دينې ‪ ،‬بې بندوباري روانسسه ده او هرڅسسوک پسسه هسسر کسسار‬

‫‪21‬‬
‫کې گټه گورې که د هرې لرې وې ترسره کسسسسسسسوې ېې او گټه لسته راوړې‬
‫تر څو لدې لرې خپل اقتصاد قوې کړې ‪٠‬‬
‫په همدې اساسا له هغه ورځې څخه چې دا نظريسسه د سسسيکولريزم لسسه عقايسسدو‬
‫څخه وګڼل شوه نو له هماغه وخت څخه په نړۍ کې د ظلمونو او وحشتونو يسسو‬
‫لوې سيلب راروان دى هسسسر څوک ‪ ،‬هر هيواد ‪ ،‬هره کمپنۍ دا کوشسسش کسسوې‬
‫چې گټه لسته راوړې اوهر شى چسسسې دوى ته گټور ثابت شسسې هغسسه ترسسسره‬
‫کوې په همدې اساسا نن ورځ دنړۍ دلسسسسسسسسسسسسسويو او ديکتاتورو اسسستعمارې‬
‫هيوادونو تر مينځ اقتصادې تړونونه تر سسره کسسسسسسسيږې پسه نړيسواله سسطحه‬
‫لويې لسسويې اقتصسسادې کمپنسسۍ رامينسسځ تسسه شسسوې ‪ .‬لکسسه د تيلسسو کپنسسۍ‪ ،‬د سسسلحا‬
‫جوړولو کمپنۍ د پوډرو او هيروينوجوړولسسو کمپنسسۍ او داسسسې نسسورې دې لويسسو‬
‫استعمارې هسسسسسيوادونو او دې سترو کمپنيو د نړۍ اسلمې هيوادونه يې چې د‬
‫تيلو او اقتصاد قوې منابع لرې تر پښسسو لنسسدې کسسړل د مسسسلمانانو اقتصسسادې‬
‫منابع يې لوټ او تالن کړې غربې وحشسسسسسسسسسسې اسسستمار چيسسانو ددې مسسادې‬
‫گټې د لسته راوړلو لپاره ټول انسانې نورمونونه او اصسسسسسسسسسسسسول تسسر پښسسو‬
‫لنسسدې کسسړل روسسسانو پسسه افغانسسستان کسسې يسسونيم ميليسسون افغانسسان شسسهيدان‬
‫کسسسسسسسسسسسسسسسړل او پنځه ميليسونه ي ې نسور مه اجر کسړل ددې پسه خساطر چسې د‬
‫منځنې ختيځ اقتصادې منابعسسسسسسسسسسسسسسو ته ورسيږې د منځنې اسياء اسلمې‬
‫هيوادونه يې چور کړل ‪ ،‬هر قسسسم وحشت او بربريت يې وکړ او د کمسسو نيسسزم‬
‫و حشې انقلب د هغوى په ستونې تر ډيره وخته پښه ايښې وه ‪٠‬‬
‫امريکاء د عراق مظلوم اولس د تيلو په خاطر دوه ځله په وينو کسسې لسست پسست‬
‫کړ په لسسسسسسسسسکونو عراقيان يې تر تيغ تير کړل د فلسطين اولسسس لسسه خسساورو‬
‫سره برابر کړشو دا پدې خاطر چسسسې هلته ددوى گټه ده او دا ددوى حسسق دى‬
‫سيکولريستان چې نن د سياسسسې ځسسسسسسسواک پسسه حيسسث پسسه اسسسلمې هيوادونسسو‬
‫قابض دې په جهان کې حسسق تسسه نسسه تسسسسسسسسسسليميږې پسسه فلسسسطين ‪ ،‬عسسراق ‪ ،‬ا‬
‫فغانستان او په ټوله اسلمې نړۍ کې هيچاء ته د ازادې حق نه ورکوې ځکه بيا‬
‫ددوى گټې تر پښو لندې کيږې دوى د همدې مظلومو اولسونو په مقابل کسسې‬
‫د هغسسسسوى دفاع ته تياره ‪ ،‬اتوم ‪ ،‬تسسوپ‪ ،‬ټانسسگ ‪ ،‬او بسسم راوسسستې دې داد غربسسې‬
‫سيکولريزم نسساوړه او شسسومه مفسسسسسسکوره او عقيسسده ده چسسې د مسسسلمانانو پسسه‬
‫خلف دا يوه نيمه پيړۍ کيږې چې جارې ده هسسسسسسر وخسست د مسسسلمانانو خلف‬
‫تړونونه کوې ‪ ،‬اقتصادې سازمانونه رامسسسسسسسسسسسسسسسسسسسينځ تسسه کسسوې او د نسسړۍ د‬
‫مسلمانانو ټول اقتصادې منابع يې وچ کړل د هغوى وينې يې و څښلې ‪٠‬‬
‫پراگراف _ د سيکولريزم پنځمه عقيده او نظريه‬ ‫‪-٥ :‬‬
‫دا نظريه د )) ليبراليزم (( ده د ليبراليزم اصطلحا له لتينې کليمسسې(‬
‫‪) liber‬څخه اخستل شوې ده چې د ازادې په معنې دى ‪٠‬‬

‫‪22‬‬
‫ليبراليزم په سياسې قاموسا کې هغې نظريې ته ويل کيسسږې چسې د هسسر هغسسه‬
‫نهاد په وړاندې ددفاع لپاره مټې رانغاړل چې د انسان د ازادې د سلبيدو او پر‬
‫هغه د محسسسسسسسسسسسسسسدوديتونو سسسبب گرځسسې پسسه اقتصسسادې ډگسسر کسسې ددولسست د‬
‫تسلط په وړاندې د مقسساومت پسسه معسسسسسسسسسسسسسسسسنا دى او د ثسسروت پسسه توليسسد او‬
‫توزيع کې ددولت انحصار او مداخله نفې کوې همدارنگه دمسسذهبې ليسسبراليزم‬
‫‪1‬‬
‫اصطلحا بيا ددين په انتخاب کې ازادې يا په دين کې د ازادۍ په معناء دى ‪٠‬‬
‫لکه څرنگه چې مسيحې غسسرب پسسه ‪١٧‬م پيسسړۍ کسسې پسسه سسسيکولر غربسسې نسسړۍ‬
‫بسسسسسسسدل شو ‪١٨‬م پيسسړۍ دازادۍ غوښسستنې انقلب او شسسورش پيسسړۍ وه ‪١٩‬م‬
‫پيړۍ د بشرې ايډيولوژې پيسسړۍ وه پسسه ‪٢٠‬م پيسسړۍ کسسې د غسسرب ټولسسو مهيمسسو‬
‫ايډيولوژيو ) فاشيزم ‪ ،‬کسمونيزم ‪ ،‬او ليسبراليزم ( هسسر يسوه پسه خپسسل وار سسره‬
‫خپله ازموينه ورکړه فاشيزم په لومړې نړيوال جنګ کې لسسه مينځسسه ولړ تسسر‬
‫هغه ورسته د کمونيزم ايډيولوژيو د خپل اوج په لور گامونه واخسسسسسسسستل څسسو‬
‫په ‪ ٩٠‬لسيزه کې بيرته را پريوتله او محوه شوه ‪ ،‬ډگر ليبراليزم ته خالې پاتې‬
‫شسسسو ‪ ،‬په ‪ ٩٠‬لسيزه کې د ايډيولوژېو په نړۍ کې يکه تازه شوه چې په نسستيجه‬
‫کسسسسې نن ورځ د نړۍ له ‪ ١٩٢‬هيوادونو څخه په ‪ ١٢٠‬هيوادونو کې پسسه يسسوه نسسه‬
‫يوه بڼه ليبرال ډيموکراسې حاکيمه ده ‪٠‬‬
‫) د ليبراليزم و منفورې نظريې په اساسا نن ورځ نړۍ له اخلقسسې ‪ ،‬فلسسسفې ‪،‬‬
‫اقتصسسسسادې او فرهنگسسې ننگونسسو سسسره مسسخ ده خپلسسه نسسن ورځ پسسه غربسسې نسسړۍ‬
‫کسسسسسسسسسې ځينسسې گسسوت نيسسونکې پيسسداء شسسوې دې چسسې وايسسې لسسوديځه نسسړۍ لسسه‬
‫اخسسسسسسسسسسلقې پلوه نړيدلې ده ځينې پوهان ددې علت دا بولې چې په ليبرال‬
‫ډيموکراسي کې د اخسلقو په نوم داسې جوړښت نه شته چې پسسه ټسسولنه کسسې‬
‫دې الزامې وې بلکې داد اشخاصو خصسسسسسسسسسسسسسوصې وصف دى پسسه لسسوديځه‬
‫نړۍ کې نن ورځ انسان له هر قيد او شرط څخه ازاد دى او د هسسر څسسه د کولسسو‬
‫واک او اختيار لرې د هر قسسسسم رواء او نارواء اعمسسالو پسسه مقابسسل کسسې څسسوک‬
‫خڼډ نه شې واقع کيداې چسسسسسسې پدې اساسا يې د انسان انسسسانې هسسويت لسسه‬
‫گواښ سره مخامخ کړې دى نن ورځ په غرب کسسسسسې همجنس بسسازې رواء او‬
‫قانونې ده او ددې کار تر شاه د بشر د حقوقو او ازاديو په نوم ملتړ هم کيږې‬
‫‪2‬‬
‫‪٠‬‬
‫د ليبراليزم تر شاه او د ليبراليزم تر ټولو حسسامې هيسسواد او لسسومړۍ سسسسسسسسسيمه‬
‫چې هلته ليبراليزم رامينځ ته شوى او د نبوغ حالت ته رسيدلى دى هغه د نړۍ‬
‫د فحشاه او فجايعو له گردو څخه لوې بشر دښمنه ښکيلکې هيواد برتانيه ده‬
‫‪٠‬‬
‫د ليبراليزم مخکښان جرمې بنتام ‪ ،‬جيمزميل ‪ ،‬توماسا گرين دى چې لسسومړى‬
‫انگلستان اوبيسسا لسسسسسسسسسسسسسسسسسسسه انگلسسستان څخسسه ورسسسته فرانسسسې او ورسسسته‬

‫) د احمد زبير ژمن تحليل ‪ :‬د پيټر جايس په کتاب ) په لوديځ کې سياسې چاري ( ‪ :‬صفحه ‪( ٢‬‬
‫‪1‬‬

‫‪2‬‬
‫) د احمد زبير ژمن تحليل ‪ :‬د پيټر جايس په کتاب ‪ ) :‬په لويديځ کې سياسې چارې ( صفحه ‪( ١٣‬‬

‫‪23‬‬
‫ټولې اروپاء او اسسسسسسسسسسسسسسسلمې هيوادونو ته د ليسسبراليزم د منفسسوري نظريسسې‬
‫لمن پراخه شوه ‪٠‬‬
‫په ‪١٧٩٩‬م کال کې په فرانسه کې د ليسسبراليزم پسسه پيسسروې ‪ ٣٠٠‬بربڼسسډو ښسسځو‬
‫لريون وکړ چسسې ددې څخه ورسته په اروپاء کې د ليبراليزم تحريک ډير قسسوې‬
‫او پراخ شو‪٠1‬‬
‫د ليبراليزم په رامينځ ته کيدو سره په غربې نړۍ کې کسسورنى نظسسام لسسه مينځسسه‬
‫ولړ په غسسسسرب کې نن ورځ د پلر تر مخ لور له بل چا سره زنا کسسولې شسسې‬
‫او زوى له بلې ښځې سسسسسسسره زنا کولې شې کله چې د کورنى نظام ختسسم‬
‫شو د حسسسسسسسسراميانو نسسسل پسسه اروپسساء کسسې زيسسات شسسو دا حراميسسان پسسه غربسسې‬
‫روزنتونونو کې وحشې ځناور او ظالم روزل کيږې ځکسسه د مسسور او پسسسسسسسلر د‬
‫مرحمت خوند يې نه وې ليسسدلى نسو ځکسه پسسه جسامعه کسې هيسسڅ قسسسم انسسانې‬
‫مراعت کوې همداء وحشې ځناور صفته عسکر د اروپسسايې‬ ‫اصسسسسسسسول نه‬
‫لويو هيوادونو له خواء د نړ ې د تسخير لپاره هروخت په کاراچول شسسوې دې‬
‫د نړۍ د اولسونه خصوصا َ د مسسسسسسسسسسسلمانې نړ ۍ اقتصادې او معدنې زخسساير‬
‫د همسسدې و حشسسې عسسسکرو پسسه واسسسطه چسسسسسسسسسسسسور او چپسساول شسسول د‬
‫سيکولريزم نظريې د ليسسبراليزم بسسد اخلقسسه او وحشسسې عقايسسد لسسه ځسسسسسسسسسسان‬
‫سره راوړل چې بيا د ليبراليزم په لمن کې لوې شوېو عسسسکرو د اسسستعمارې‬
‫هسسسسسسسسسسسسسسيوادونو لپاره د نړۍ په هيڅ مسلمان هيواد د خپل ظلم تيسسغ نسسه دى‬
‫سسسپمولې چسسې داد هسسسسسسسسمدې هيوادونسسو د اولسسس د فطسسرت ضسسعف دى د‬
‫سيکولريزم نظريه په اصل کې د سياسې اهدافو لپسساره رامسسسينځ تسسه شسسوې ده‬
‫ټوله نړۍ يې له بداخلقې ‪ ،‬فساد ‪ ،‬فحشاء ‪،‬او بدبختې سره مخ کړه‬
‫‪-٦‬پراگراف _ دسيکولريزم شپږمه عقيده او نظريه ‪:‬‬
‫دانظريه د دينې پلوراليزم ) دينې کثرت گرايې ( په مسسسسسسسسسسسسسسسسسسعنا ده‬
‫دينې پسسسسسسسسلوراليزم د سکولريزم د نظريې زيږنده ده او دا چې دا نظريه په‬
‫اروپاء کې مسسسخکې رامينځ ته شوې ده ولې د مسسسسسسسسسسسسسلمانانو تر مينځ د‬
‫‪٢٠‬م پيړۍ له ورستو لسيزو څخه دود شوې ده او دا پدې خاطر چې د غرب په‬
‫سياست کسسسسسسې د نړيوال توب په لور مهم بدلون رامينځ ته شو تر څو د‬
‫همدې چتر لندې د خپل کلتور بنسټيز اصول پر نورو باندې طوعا َ او کرها َ‬
‫ومنې لسسسسسسسسکه ديموکراسې ‪ ،‬پلوراليزم ‪ ،‬د بشر حقوق ‪ ،‬ازاد بازار او داسې‬
‫نور چې غسسربيانو په يوه نعره پورتنې اصول په طوفانې شکل د نړۍ گوټ‬
‫گوټ ته ورسول ان تر دې چې دا خسسسړ سيسلب اوسا د هر چاء تر کور‬
‫راتاؤشوې دى او په نړۍ کې چې څوک هم ددې غسسسسسسسسربې صادراتې توکو‬
‫څخه انکار کوې او په خپل دين او کلتور ټينگار کوې هغه په بنسټپالې تورن‬
‫کيږې مرتجع گڼل کيږې او د بشر د حقوقو څخه په مخالفت کسسيدو يې تورن‬
‫‪1‬‬
‫) زاهدې احمد زى ‪ :‬د ليبراليزم غورځنگ په افغانستان کې ‪ :‬صفحه ‪( ٥‬‬

‫‪24‬‬
 ‫کوې هر فرد ‪ ،‬ټولنه ملت او حتا يو هيواد که دا اصول ددينې پلوراليزم ونه‬
‫مسسسسسسسسسنې د هغه په وړاندې ډول ډول توطيې جوړوې په تبليغاتې ‪ ،‬سياسې ‪،‬‬
‫اقتصادې او ان په عسکرې او پوځې بر خو کې تر يرغل لندې راځې ‪٠1‬‬
‫ددينې پلوراليزم د نظرياتو خاوندان د نړۍ ټول ددينونه يو دين شميرې او د‬
‫عسسيسويت ‪ ،‬يهوديت ‪ ،‬بودايت ‪ ٠٠٠٠‬او نور دينونو ته قانونيت او حقانيت‬
‫ورکوې د اسلم په مقابل کې چې دا کار اوسا بيخې په تيزۍ روان دى‬
‫خصوصا َ په اوسنې وخت کې چسې د امريکاء اوسنې ريس جمهور بارک‬
‫اوباما چې کله ريس جمهور شو نوده په نړيواله سطحه ددينونو تر مينځ د‬
‫تفاهم او نزديکت وعده کړې ده چې په دې هکله ستاسو مسسسسسسسسسسسسسسخې ته‬
‫د ازادې راډيو دا راپور ږدم ‪٠‬‬
‫داسسسې ويسسل کېسسږې چسسې روان کسسال يعنسسې ‪٢٠٠٩‬م کسسال بسسه ددينونسسو تسسر‬
‫مينسسسسسسسسسسسسسسسسسسسځ د تفاهم او نرديکت کال وې تر څو د نړۍ ددينونو تر مينځ د‬
‫خبرو اترو او تفاهم ته د رسسسسسسسسسسسيدو لرې محياء شې د امريکاء نسسوې ريسسس‬
‫جمهور بارک اوباما ژمنه وکړه تر څسسو د اسسسسسسسسسسسسلم او نسسورو دينونسسو ترمينسسځ‬
‫موجود سوء نيت له مينځه يوسې ده ويلې دې چې زه بسسه پدې اړه يوه لسسويه‬
‫غوڼډه د نړۍ د اسلمې هيوادونو څخه په يوه هيواد کې دايره کړم خسسسسو وخست‬
‫ددې غوڼډې معلوم نه دى د اوباما د پيغام په ترځ کې راغلسسې دې چسسې دده پسسه‬
‫اند دى به د لسسسويديځ سره په گډه د تروريزم په مقابسل ک ې جنگيسږې او پسدې‬
‫برخه کې به د اسسسسسسسسسسسسسسسسسسلمې هيوادونو له مشرانو سره پسسه تفسساهم کسسې‬
‫کيږې ځکه تروريزم د اسلم او غسسرب دواړو دښمن دى پدې کسسال کسسې ) پسسه‬
‫‪٢٠٠٩‬م ( کې به پاپ بنې ډيک د کاتوليسسسسسسسسسسسک عيسسسويانو مسسذهبې مشسسر يسسو‬
‫شمير اسلمې او غير اسلمې هيوادونو تسسه سسسفرونه وکسسړې ترڅسسو د غسسرب او‬
‫شرق تر مينځ موجوده اختلفات د خبرو اترواو تفاهم له لرې حل کړې پسساپ‬
‫چې په تير کال يعنې )‪ ٢٠٠٨‬م( کال چې کومه دعاء پسسه واتيکسسان کسسې د ډيسسرو‬
‫عيسويانو په مينځ وکړه په خپله دعاء کسسې يسسې ددنيسساد اولسسسونو او دينونسسو تسسر‬
‫مينځ د تفاهم او دوستې لپاره دعاء وکسسړه خصوصسسا َ د منځنسسې ختيسسځ دصسسلحې‬
‫غوښسستنه او دعسساء يسسې وکسسړه ده وويسسل هلتسسه عيسسسى ع پيسسداء شسسوې دى او‬
‫هسسسسسسسسسسسسلته يسسې ژونسسد کسسړى دى نوبايسسد پسسه همسسدې اسسساسا خپسسل زړونسسه لسسه‬
‫مسسسسسسسسسسلمانانو سسسره نسسږدې کسسړو دا ځساې زمسسوږ او د ټولسسو انسسسانانو لپساره د‬
‫احترام ځاې دى بايد په دې ساحه کسسسسسسسسسې صلحه راشې ‪٠‬‬
‫د تفاهم او دينې پلوراليزم دا سلسله د ‪٢٠٠١‬م کال د سپتمبر له ‪ ١١‬څخه‬
‫ورسسسسسسسسسسته ډيره ياديږې او زمزمه کيږې له همدې نيټې راورسته تر ننه‬
‫پدې هکله ډيرې غوڼډې وشسسسسسسسسوې پدې لړ کې په ‪٢٠٠٨‬م کال کې د نومبر‬
‫په مياشت کې د ملگرو ملتونو په مقر کسسسسسسسسسسسسسسسې د عربستان لخواء جوړه‬
‫شوې غوڼډه چې د نړۍ ‪ ٧٠‬مشرانو په کې گډون کړې ؤ د يادولسسو وړ ده پدې‬
‫‪1‬‬
‫‪٫ :‬ملې اصلحا مجله ‪١١‬کال ‪ ١٨‬ګڼه ‪ :‬صفحه ‪ ) ( ١١‬ددوکتو ر شير علې ظريفې‪ :‬مقاله‬

‫‪25‬‬
 ‫لويه غوڼډه کې چې د اسرايلو پاچاء شيمون پيرست هم په کې گډون کړې ؤ‬
‫او هدف يې د اديانو تر مينځ د تفاهم رامينځ کسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسول ؤ دا خبرې‬
‫او کنفرانس د يهودو مسلمانانو او عيسويانو تر مينځ د تفاهم لپاره شوې‬
‫ؤددې کنفرانس خبرې او فسسسسسسسسيصلې بانکيمون د ملگرو ملتونو سرمنشې د‬
‫اهميت وړ و بللې او د عسسسسسربستان د پاچاء ستايش يې وکړ پدې غوڼډه کې د‬
‫عربستان باچاء د غسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسوڼډې برخه والو ته وويل تروريزم او‬
‫تروريستان د ټولو اولسونو او دينونو د ښسسسسسسسسسسمنان دې ددوى په مقابل کې‬
‫مباريزه د ټولو دينونو او اديانو وجيبه ده د ددينونو تر مينځ موجوده مشکلت‬
‫بايد د تفاهم له لرې حسسسل شې او د خبرو اترو سلسله بايد شروع شې ‪٠‬‬
‫د اسرايلو باچاء شيمون پيرست عبدالله ته مخ واړاوه او ورته وې ويسسل اعلسسى‬
‫حضرته هسسسيله مسسې ده سسستا نظريسسه د هسسر چسساه لپسساره اغيزمنسسه ده خصوصسسا َ د‬
‫منځنې په هسسسسسسسسسسسسکله او د منځنې ختيځ اولسونو ته ستاء نظريه هيلسسه اوره‬
‫ده د ټولو نړيوالو اديانو تر مسسسسسسسينځ د تفاهم لپاده ستاء نظريسسه ډيسسره مهيمسسه‬
‫ده ستا هلې ځلې پدې برخه کې نورې هم غسسسسسسواړم چې لدې څخه هسسدف د‬
‫نورو اديانو واقيعت او رواوالې د اسلم سره تر څنگ وانمسسود کسسسسسسسسسسسسسسسسول‬
‫دې تر څو عيسويت د يو صحيح ‪ ،‬واقعې او منلې دين په حيث معرفې کسسړې او‬
‫‪1‬‬
‫اسسسسسسسسسسسسسسلم له پښو و غورځوې ‪٠‬‬
‫نو ايا مسلمانان به دا ورسره ومنې ايا دا کارد مسلمانانو په ټولنه کې عملې‬
‫کيداې شې؟‬
‫نه هيڅکله هم دا کار نه شې عملې کېداي ځکه په اسلم کې ددينونو د‬
‫تعسسسسسسسسسسسسسدد مسله ښکاره او روښانه ده او پدې باره کې ښکاره نصوص‬
‫شته دې چې هيڅوک ورڅخه انسسسکار نه شې کولې هر مسسسسسسسسسلمان خپل‬
‫دين له يهوديت ‪ ،‬نصرانيت ‪ ،‬بودايت او نورو څخه بيل گڼې مسلمان‬
‫هيڅسسسسسسسسسسسکله دا نه شې زغملې چې د اسلم تر څنگ دې نورو دينونو ته په‬
‫اسسسسسسسسسسسسسسسلمې هيوادونو کې د فعاليت او تفاهم اجازه ورکړل شې ځکه‬
‫اسلم اخيرنى او د بشريت غوښتنو ته پوره جواب ويونکى دين دى او نو‬
‫دينونه منسوخ شوې دې ‪٠‬‬

‫دوهم مبحث_ د سيکولريزم وتلې مخکښان او تهداب‬

‫ايښودونکې‬
‫د سيکولريزم مخکښان گرد غربې ساينسې مفکرين دې ځکه دوې د فهم‬
‫او علم خلک ؤ نو ځکه يې کوشش کاوه چې غربې اولس د کليسسساء او اللسسه ج‬
‫لسسسسسه عبادت څخه انکار ته اړ کړې او ددنيا ‪ ،‬ترقې ‪،‬علم او مادياتو خوا ته يسسې‬
‫‪‬‬
‫‪ ) ١‬د ازادې راډيو راپورد راځۍ چې سره و پيژنو پروگرام ‪ :‬په تاريخ د ‪١٣٨٧‬ه ش کال د ‪ ١٠‬مياشتې په‬
‫‪١٣‬مه ‪ :‬وخت ‪ ٢‬بجې او ‪ ٤٥‬دقيقې (‬

‫‪26‬‬
‫سوف کړې نو ځسسسسسسسسسسسسسکه د سيکولريزم اکثره مخکښان ساينس پوهان او‬
‫فيلسوفان ؤ چې څو بيلگې يې په لندې ډول دې ‪٠‬‬
‫کوپرنيکس په ‪١٥٤٣‬م کال کسسسسسسې پيداء ‪) :‬کوپرنيکس(‬
‫‪Copernicus - 1‬‬
‫شسسوې دى د پولڼسسډ اوسسسيدونکې فيلسسسوف او ساينسسسې عسسالم ؤ د نومسسوړې‬
‫نسسسسسسظريه داده چې لمر د ټولو کايناتو مرکز او چورليځ دى چې له هغسسه څخسسه‬
‫د ځمکې په گډون گسسسسرد کاينات چورليږې چې پسسدې اسسساسا انسسسان اشسسرف‬
‫المخلوق نه بلکې لمر دى ‪٠‬‬

‫ديکارټ ‪ :‬ډيکارټ په ‪١٦٥٠‬م کال کسسسسسسسسسسسسسسې مړشوې دى ‪:‬‬

‫‪Descartes -2‬‬
‫فرانسوې ساينس پوه دى نوموړې انسانې ذهن او عقل د هرشې خالق گڼلى‬
‫دى ‪٠‬‬

‫نيوټن په ‪١٦٤٢‬م کال کې پيداء ‪ ) :‬اسحاق نيوټن ( ‪:‬‬

‫‪Isacnewton -3‬شوې‬
‫دى او په ‪١٧٢٧‬م کال مړ شوى دى نوموړى انگليسې ساينس پوه ؤ نومسسوړې‬
‫خپله نظريه داسې وړانسسدې کسسړې ده کاينسسات هيسسڅ خسسالق او پيسسداء کسسونکى نسسه‬
‫لسسسسسسرې بلکې د يوڅو پنځيزو طبعي قوانينو په وجه په خپلسسه مينسسځ تسسه راغلسسې‬
‫دې ‪٠‬‬
‫لوايژور فرانسوې ساينسې عسسسسسسسسسسسسسسسالم ؤ چې په ‪) : ١٧٤٣‬لوايژور ( ‪:‬‬
‫‪lavoisier -4‬‬
‫ميلدي کال کې زيږيدلى او په ‪١٧٩٤‬م کال کې مړ شوى دى نوموړې ويلې‬
‫دې چسسې ماده نه پناه کيدونکې ازلې او ابدې ده يوازې خپله بڼه او شکل په‬
‫خپله بدلوې مسسسسسسسسسگر نه فناه کيږې چې د نوموړې دغه نظريه ددنيا په نه‬
‫ختميدو او دايمې پاته کسسسسسسسسيدو باندې دللت کوې ‪٠‬‬
‫‪:faurbach‬فيورباخ هم المانې ساينس پوه دى چې په ‪) : ١٨٠٤‬فيورباخ(‬
‫‪-5‬‬
‫ميلدې کال پيداء شوې او په ‪١٨٧٢‬م کال کسسسې مړ شسسوى دى نومسسوړې د اللسسه‬
‫تعالى له وجود څخه انکار کړى دى او ويلې يې دې دين او مذهب صرف لوبې‬
‫او بې وقسسسسسسسسوفاتو ته دوکه ورکول دې ددې په ځاې بايد دنيا ته مخه کړۍ ‪٠‬‬
‫‪ :‬نيسسسسسسسسسسسسسچه المانې فيلسوف او ساينس پوه دى په ‪١٨٤٤‬م ‪ ) :‬نيچه (‬
‫‪nietzshe -6‬‬

‫‪27‬‬
‫کال پيداء شوى او په ‪١٩٠٠‬م کسسال مسسړ شسسوى دى نومسسوړې ويلسسې دى چسسې لسسه‬
‫ساينس څسسسسسسسسسسسسخه مخکې الله تعسسالى موجسسود ؤ ولسسې اوسا مسسړ شسسوې دى‬
‫) نعوذباالله ( او خپل مقام يې ساينس ته پريښودى دى خلکو ته پکار دى چې‬
‫د ساينس عبادت وکړې ‪٠‬‬
‫ډاروين برتانوې سسسسسسسسسسسسسسساينس پوه دى چې په ‪١٨٠٩‬م ‪) :‬ډاروين(‬
‫‪ :Darwin -7‬کال‬
‫کې پيداء شوې او په ‪١٨٨٢‬م کال کې مړ شوې دى نومسسسسسسسوړې ويلې دې‬
‫ژوندون د پنځيزو طبعې قوانينو په سبب مينځته راغسسسسسسسسسسسلى دى او هغه‬
‫داسې چې يو ځل ناڅاپې يوه هجره ژوندۍ راپيداء شوه او هغه بيا د تکامل‬
‫حالت ته ورسيده او د انسسسسسسان شکل يې غوره کړ دى وايې په يوه زمانه‬
‫کې خود بخوده يوځسسل له مادې څخه ژوند مينځ ته راغى او کاينات موجود‬
‫شو دداروين مطلب لدې خبرو څخه دادى چې دا گسسرد کاينات د انسان په‬
‫گډون له الله تعالى او خالق څخه پرته په خپله پيداء شوې دې ‪٠‬‬

‫‪ :‬پال سسسسسسسسسسسسسساټر فرانسوې ساينس پوه دى په ‪ ) : ١٩٠٥‬پال ساټر(‬

‫‪paul starer -8‬‬
‫ميلدې کال پيداء شوې دى او په ‪١٩٨٠‬م کال مړ شوې دى نوموړې ويلې دې‬
‫چې انسان تر هغه پورې بشپړ او مکمل کيداې نه شې تر څو پورې چسسسسسې له‬
‫الله تعالى دين او اخل قو څخه ازادې تر لسه نه کړې ‪٠‬‬
‫دا امريکايې ساينسې عسسسسسسسسسسسسسسسسسالم دى چې په ‪ ) :‬پې جې ټايټ (‬
‫‪: p.g.tait -9‬‬
‫‪١٨٧٦‬م کال کې مړ شوې دى نوموړې ويلې دې چې په کايناتو کې حقيقې‬
‫وجود مسساده ده انسان نه خو ماده پيداء کولې شې او نه يې فناه کولې‬
‫‪1‬شې او نه يې له مينسسسسسسسسسسسسځه وړلې شې ‪٠‬‬
‫نو په همدې اساسا ددوى ددې منفورو نظرياتو په اساسا په اروپاء‬
‫کسسسسسسسسسسسسې د سيکولريزم منفوره نظريه رامينځ ته شوه او اروپايې ټولنه يې‬
‫له دين څخه خلصه کسسسسسسسسسړه او ددنياء په للچ کې اخته شول چې نه تنها‬
‫اسلمې هيوادونو ته يې زيانونه ورسول بلسسسسسسسسسسسکې اروپايې ټولنه يې هم‬
‫تباه او برباد کړه ‪٠‬‬

‫‪ :‬دريم مبحث _ د سيکولريزم عواقب په اروپاء کې‬

‫کله چې په اروپاءکې سيکولريزم د تطبيق وړ وگڼل شسسو او دديسسن حسساکميت‬
‫لسسسسه مينځه ولړ او دانسانانو د ژوند نظام او سرنويشت ټاکل ددين د برنسسامې‬
‫‪1‬‬
‫) زاهدې احمد زى ‪ :‬فکرې استعمار ‪ :‬صفحه ‪( ٢٧٥-٢٧٢‬‬

‫‪28‬‬
‫خلف اعلن شسسسسسو نو دوى د الله تعالى له بندگې او عبادت څخه انکسسار وکسسړ‬
‫نو د مادې عبادت يې پيل کسسسړ مسحې منسوخ او منحريف دين د سيکولريزم‬
‫د واکمنانو له خواء محکوم شو او په يهودې مسسسسسسکر او چسسل يسسې ايمسسان راوړ ‪،‬‬
‫خپل اقتصادې نظام يې د الله تعسسالى د احسسسسسسسسکامو خلف د سسسرمايه دارې او‬
‫ازاد بازار په اصولو ودراوه نسسو لسسه همسسدې سسسره لزمسسې شسسوه چسې امنيسست او‬
‫اطمنان يې له مينځه ولړ ‪ ،‬دژوند مستواء يې د حيوانيت درجې ته ورسسسيده او‬
‫اروپايې ټولنسه د يو څو جلدانو او سرمايه دارانو په لسا کسسې ولويسسده چسسې تسسر‬
‫سخت ظلسسسسم او شکنجې لندې راغلل‬
‫اجتماعې امراض ‪ ،‬د حيوانيت په څير ماده ماده پسې ځان وژنه ‪ .،‬ويره ‪ ،‬د‬
‫اطسسسسسسسسسسسسسسمنان نشتوالى ټول هغه عوامل ؤ چې د طبعت په عبادت کولو‬
‫او د الله تعالى د حاکميت په له مينځه وړلوسره رامينځ ته شول نړۍ يوځل‬
‫بيا د جهل او وحشت په لور وخوځيده د الله ج له وجود اوحساب کتاب څخه‬
‫انکار نړۍ د طغيان او بغاوت په لسسسسسسسور وخوځوله د انسان سوچ او فکر په‬
‫خيټه ‪ ،‬بدن او جنسې غريزې سره بدل شول تر دې چې د خسسسسپل پيدايښت‬
‫حکمت يې ورڅخه هير کړ له همدې ځايه ترحم او عاطفه پورته شوه ‪٠‬‬
‫په اروپاء کې هر کس که هغه ديموکرات وې ‪ ،.‬يا فاشې ‪ ،‬راسمايې و‬
‫کسسسسسسسسسسسسسه بلشفې ‪ ،‬صانع و‪،‬که مفکر ‪ ،‬عالم و که سينمايې ستورى ټولو‬
‫صرف يو دين پيژندل چسسسسسسسسسسې هغه د ترقې او مادې عبادت ؤ يعنې دا‬
‫عقيده ساتل چې پرته له دينه چسسسسسسسسسسسې دنيوې ژوند جوړ کړې بل هدف نه‬
‫شته لکه دا تعبير چې وايې ) څوک چې لسسسسسسسسه طبعيت سره ظلم کوې هغه‬
‫شعور نه لرې ( ددوې ټولو دين او هيکل غټې فابريکې ‪،‬سينماگانې ‪ ،‬کسيماوې‬
‫مخبرات ‪،‬د رقص ځايونه او د بريښناء د توليد ځايونه ؤ ددې ټولو نتيجه به‬
‫ارومسسسسسسسسسسسرو د زيات قوت حاصلول ؤ چې بيا مختليفې مسلحې ډلې يو د‬
‫بل سسسره ددښمنۍ ډگر ته راووتلې او هر يوه به سره ډغرې وهلې ددوى د‬
‫خير او شر تر مينځ تر ټولو اساسسې فرق مادې ترقې وه خپله ځينو اروپايې‬
‫مشرانو د سيکولريزم د تطبيق په نتيجه کې دغسسسسسسسسسسسه عواقب د اروپاء‬
‫لپاره بد ترين بلل او دا يې يوه دسيسه بلله ‪٠‬‬
‫) يو اروپايې فيلسوف وايې چې سيکولريزم او صسسناعتې نظسسام لسسه هغسسو بسې‬
‫وزلو او مظلومو کسانو څخه څرنگسسه حيوانسسات جوړکسسسړل چسسې د حيوانسساتو پسسه‬
‫شان په جنسې غريزې پسې روان دې د اللسسه تعسسالى هغسسه کسسرم او عسسسسسسسسزت‬
‫چې بنده گانو ته يې ورکړى ؤ په کلې کلې توګه ورڅخه هيسسر دى داسسسې خلسسک‬
‫ورڅخه جوړ شول لکه حيوانات چې اوسا د التو عبادت کوې ( ‪٠‬‬
‫څيړونکى ))تونې(( وايې د هغې گډوډۍ او بې نظمۍ پسسه اړونسسده چسسې لسسوديځه‬
‫ټولسسسسسسنه اوسا ورسره مخ ده دى داسې وايې چې دغه گسسډوډې د هغسسه عمسسل‬
‫نتيجه ده چې په ماده يې ايمان راوړ او دين يې د ژوند له چارو پسسه کلسسې تسسوگه‬
‫لرې کړ نوموړى په څرگند ډول ) هغسه تميسسز چسسې د پخسسوانۍ ټسسولنې او اوسسسنۍ‬

‫‪29‬‬
‫ټولنې تر مينځ موجودى بيسسانوې او وايسسې پسسه هغسسه ټسسولنه کسسې د هسسر چسساء دنسسده‬
‫معلومه وه د هر چاء مقام او مرتبه معلومه وه او په دغه ټولنه کې نه سعادت‬
‫شته او نه د انسان شخصيت ته اعتبار شته ‪٠‬‬
‫ددې ټولو نتيجه دا شوه چې سيکولريزم اروپسايې ټسولنه لسه بسدبختۍ او هلکست‬
‫سره مخ کړه داسې تنگ ژوند ورباندې راغى چې نن لويديځه مسادې ټسولنه پسه‬
‫اور کسسسسسې سوځې لڼډه دا چې انسانيت دداسسې خطرنسساک حسالت سسره مسسخ‬
‫شو ‪ ،‬چې معنسسوې ارزښسست يسسې لسسه لسسسه ورکسسسسسسسسړ اخلقسسې مسساڼۍ ونړيسسده ‪،‬‬
‫عياشې پراخه‪ ،.‬فساد او فحشاه زياته شوه ‪ ،‬انسانې کسسسسسسسسسسسسرامت زيانمن‬
‫شو په نړۍ کې راز راز رقابتونه اوسسسسسسسسسسيالۍ پيل شوې د تمسسدنونو تسسر مينسسځ‬
‫ټکر را مينځ ته شو ‪ ،‬دسيکولريزم د وارثانو سره د سسسسسسسسسسسسيکولريزم د پلسسې‬
‫کولو پر سر نوره نړۍ په تيره بيا اسلمې نړۍ لسا په گريوان شوه‪٠1‬‬

‫‪1‬‬
‫) ډاکتر سفر حوالې ‪ :‬اسلم او سيکولريزم ‪ :‬مترجم مصطفې نيازى ‪ :‬صفحه ‪( ٣٨٥-٣٨٢‬‬

‫‪30‬‬
‫دوهمه برخه ‪ :‬سيکولريزم په اسلمي نړۍکې‬

‫لومړى فصل ‪ :‬د سيکولريزم نمو او وده په اسلمې‬

‫نړۍ کې‬
‫ددې لپاره چې وپسسوهيږو چسسې سسسيکولريزم څرنگسسه اسسسلمې نسسړۍ تسسه سسسرايت‬
‫وکسسسسسړ او بيسسسسايې هلته وده او نمو وکړه ددې لپاره يو سلسسسله دليسسل دې نسسو‬
‫په دې موضسسسسسسسسسسسسسسسسوع باندې د ښه پوهيدولپاره غواړم دا فصل په څلسسورو‬
‫مبحثونو کې خلصه کړم چسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسې لسمړى به د سيکولريزم راتگ‬
‫اسلمې نړۍ ته وڅيړو په دوهسسم مبحسسث کسسې بسسه دسيسسسسسسسسسسسکولريزم د راتسسگ‬
‫عوامل اسلمې نړۍ ته او په دريسسم مبحسسث کسسې بسسه دسسسيکولريزم تسساثيرات پسسه‬
‫اسسسسسسسسسسسلمې نړۍ‬
‫باندې وڅيړم او په اخيرې مبحث کې به په ځينو لويو اسلمې هيوادونسسو کسسسسسې‬
‫د سيکولريزم تاثيرات تر مطالعې لندې ونيسم ‪٠‬‬
‫لومړى مبحث ‪ :‬دسيکولريزم راتگ اسلمې نړۍ ته‬
‫لکه څرنگه مو چې وويل سيکولريزم په ‪١٧‬م پيړۍ کې په اروپاء کې حاکسم‬
‫شو او تحريف شوې مسيحې دين له مينځه ولړ او دين په څو مشخصو‬
‫مراسيمو کسسسسسې محدود شو نو په اروپاء کې خلکو د تعلم ‪ ،‬صنعت او ترقې‬
‫په طرف مخه کړه چې په نتيجه کې په اروپاء کې صنعتې انقلب راغې او د‬
‫ترقې او پيشرفت شمال ووهل چې دې کار په اسلمې نړۍ هم تاثيرات‬
‫واچول خصوصا َ په هغو ناخبره او لسسسسه اسلم څخه په ناپوه کسانو باندې يې‬
‫تاثير وکړ چې د ماديت او للچ ماده يې ل له پخواء په ذهن کې پرته وه ‪٠‬‬
‫د مسلمانانو له دين څخه ناخبرې ‪ ،‬د الله تعالى له نعسسسسسسسسسسسمتونو څخه په‬
‫غير شعورې ډول باندې استفاده کول ‪ ،‬په فساد او فحشاه کې گير کيدل ‪ ،‬د‬
‫لومړې نړيوال جنگ نه ورسته د مسلمانو ځوانانو بې حده زيات سفرونه‬
‫اروپاء ته او د غرب د نمايشې او ظاهسسسرې ترقې او فرهنگ څخه متاثيره‬
‫کيدل او بيا بيرته اسلمې هيوادونو ته په راتسسگ دسيکولريزم د نظريې د‬
‫انتقال ستر لمل ؤ دې کسانو چې په غرب کې تعلم کړى ؤ او د اسسسسلم له‬
‫واقعت څخه ناخبره ول نو د سيکولريزم اصول ورته ښه ښکاره شوي ؤ نو‬
‫ځسسسسسکه يې همداء نظريه خپلو هيوادونو ته په راتگ سره د ځان سره را‬
‫انتقال کړه ‪٠‬‬
‫دوهم مبحث ‪ :‬اسلمې هيوادونو ته د سيکولريزم د‬
‫راتگ لملونه‬

‫‪31‬‬
 ‫اسلمې نړۍ ته د سيکولريزم د نظريې د راتگ دوه جهته لملونه ؤ چسسسسسې‬
‫دا لملونه يو داخلې لملونه ؤ او بل خارجې لملونه ؤ چې په ترتيب سره به‬
‫يې ديوه ېوه پراگسسسسراف په ترځ کې مطالعه کړم ‪٠‬‬
‫‪ :‬لومړۍ پراگراف ‪ :‬داخلې لملونه‬
‫اسلمې نړۍ ته د سيکولريزم د راتګ يو سلسله داخلې لملونه ؤ چې دا‬
‫لملونه خسسسسسسسسسسسپله د مسلمانانو په مينځ کې موجود ؤ چې د سيکولريزم را‬
‫تگ ته يې لره هسسسسسسسسسسسسسواره کړه دا لملونه په لندې ډول دې ‪٠‬‬
‫دمسلمانانو تر مينځ اختلفات او په ډلو ټپلو ويشل‬ ‫‪ -١ :‬جز ‪:‬‬
‫کله چې مسلمانان په ډلو او ټپلو وويشل شول لکه شيعه ‪ ،‬اهلې سنت ‪،‬‬
‫خسسسسسسواريجو او نورو باندې نو د مسلمانانو دښمنانو لدې موقع څخه استفاده‬
‫وکسسسسسسسړه او د مسلمانانو په مينځ کې يې ځانونه ننويستل او يو د بل په ضد‬
‫يې وپاول ‪٠‬‬
‫په فلسفه او علم اکلم کې مصروفيدل‬ ‫‪ -٢:‬جز ‪:‬‬
‫په عباسې خلفت کې علمې حرکت رامينځ ته شو چې پدې لړ کې لتينې‬
‫فلسفه هم ترجمه‬
‫شوه پدې کې ډيرې داسې خطر ناکې لرښوونې وې چې د مسسسسلمانانو په‬
‫تباهې تمام شول دا فلسفه مجرد عقلې فکرې ؤ چې د الله تعالى وحدانيت‬
‫يې هسسسسسسسسسم په يونانې فلسفه کې مسلمانانو ولټاوه هماغه ؤ چې مسلمانان‬
‫له هماغې ورځې تباه شول‬
‫په سياسې ډگر کې د اسلمې دولت تر مينځ اختلفات‬ ‫‪ -٣:‬جز ‪:‬‬
‫د نورو برخو په څير په سياسې ډگر کې هم گسسسسسسسسسسسسڼ شمير اختلفات د‬
‫مسلمانانو تر مينځ رامينځ شول چې په څلورمه هجرې پيړۍ کې درې خليفه‬
‫گان موجود لسسسسسسسسسسسکه عباسې ‪ ،‬فاطمې او اموې خليفه گان چې ددوى تر‬
‫مينځ دښمنانو تضادونه رامينځ ته کسسسسسسسسسسسسړل او ورسته يې مسلمانان په‬
‫وړو وړو هيوادونو وويشل او ټوټه ټوټه يې کړل ‪٠‬‬
‫قومي او ژبنې اختلفات‪ .:‬د مسلمانانو په مينځ‬ ‫‪ -٤‬جز‪:‬‬
‫کسسسسسسسسسې اختلفات د وخت په تيريدو سره رامينځ ته شول عربان د ترکانو‬
‫او تر کان د عربانو په ضسسسسسد سيکولر يستانو را و پارول همدارنگه د پارسيانو‬
‫او عربانو تر مينځ اختلفات ‪٠‬‬
‫‪ -٥‬جز ‪ :‬باطنيت ‪ :‬ددغې مفکورې په رامينځ ته کسسسسسسسسسسسسسيدو سره‬
‫مسلمانان سخت وکړيدل او هغه داسې چې ددې نظريې په اساسا چې‬
‫وايې قرانې او نبوې نصوص باطسسسسسن لرې او سړى ددغې فلسفې په ذدکړه‬

‫‪32‬‬
 ‫سره کولې شې د نصوصو باطن ځانته معلوم کسسسسسسړې او بيا په اسلمې‬
‫تکاليفو مکلف نه دى چې تر سره يې کړې ‪٠‬‬
‫‪ -٦‬جز ‪ :‬تصوف ‪ :‬تصوف د مسلمانانو د انحراف په نتيجه کې رامينځ ته‬
‫شو چسسسسسسې دوى به ويسسل پسسوهه او معرفسست انسسسان تسسه د تمريسسن ‪ ،‬رياضسست او‬
‫پاکوالې له لرې څسسسسسسسخه راوځې او همدارنگه الهيت د انسان په جسسمونو‬
‫کې حلول او انتشار پيداء کوې دغسسسسسه فلسفه خالې فغسسزو او نويسسو مسسسلمان‬
‫شويو وگړو ومنله نو داسلم اصلې څيره يې ورکه کسسړه‬
‫‪ -٧‬جز ‪ :‬اسرايليات ‪ :‬گسسسسڼ شمير يهود او نصاراء اسلم ته په‬
‫ظاهسسسسره تسليم شول د اسلمې دولت او ملت د کمزرې کولو په خاطر نو‬
‫ددې په نتيجه کې دوى لسسسسسسسسه دغې لرې څخه ډير داسې افکار او نظريات‬
‫اسلمې فلسفې ته داخل کړل چسسسسسسسسسسسسسسې هغه د اسلمې اصولو سره په‬
‫بشپړتوگه په ټکر کې ؤ چې اکثرا َ په غيبياتو پسې تړلې ؤ ‪٠‬‬

‫‪ :‬دوهم ‪ :‬پراگراف ‪ :‬خارجي لملونه‬

‫همدارنگه ډير خاريجې لملونه ؤ چې د مسلمانانو د کسسسمزورتياء سبب شو‬
‫او مسلمانان يې وکړول چې په نتيجه کې د مسلمانانو په مينځ کې يې د‬
‫سسيسسسسسکولريزم د نظريې د نشر لپاره زمينه مساعده کړه چې دغه بهرنې‬
‫عوامل په لندې ډول دې ‪٠‬‬
‫د تاتاريانو جگړه‬ ‫‪ -١ :‬جز ‪:‬‬
‫مغل يا تاتاريان چې د منگوليا پسسه شسسمال لويسسديځه صسسحراء کسسې ميشسست ؤ او‬
‫قبايلې ژوند يې درلود چيومن په ‪١١٥٥‬م کال کې دوى سره را غوڼډ کسسړل او‬
‫ده د ځان لپاره لقسسسسسسسسسسسب چنگيزخان غوره کړ دوى لومړۍ چين ونيسسو او بيسسا‬
‫يې ترکستان ونيو دوى د اسلمسسسسسسسسسسسسې هيوادونسسو پسسه طسسرف خپلسسې حملسسې‬
‫شروع کړې هغه وخت چې صليبې جنگسسونه لروان ؤ چنگيزخسسان پسسه اسسسلمې‬
‫نړۍ کې لومړۍ په خورازم حمله وکړه په ‪٦١٦‬ه ق کال او د پنځو کلسسسونو څخسسه‬
‫ورسته يې ونيو دوى وحشې ميزاجه خلک ؤ نو ځکه يې پسسه جنگونسسو کسسسسسسسسسې‬
‫له هر قسم وحشيانه وسيلې څخه کار اخيست او د خپل وحشت په وجسسه يسسې‬
‫په لنډه موده کسسسسسسې بخارا‪ ،‬سمرقند‪ ،‬مسروه ‪ ،‬بلسخ‪ ،‬نيشساپور ‪ ،‬او غزنسې ونيسو‬
‫گڼ شمير کسان يې يا خو قتل کسسسسسسسسسسسسسسسړل او يايې له کورونو وويستل پسسه‬
‫زرگونو جوماتونه او دينې مدارسا يې وران کړل د چنگيز څخسسه ورسسسته هلکسسو‬
‫له صليبانو سره لسا يو کړ او د اسلمې دولت پاې تخت يې قبضسسه کسسسسسسسسړ د‬
‫بغداد له نيولو ورسته دوى مسجدونه ‪ ،‬مدارسا او علمې مراکز يې وران کړل‬
‫‪ ،‬اکثره اسلمسسسسسسسسسسسې کتسسابونه يسسې وسسسوځول او يسسايې ددجلسسې پسسه نهسسر کسسې‬

‫‪33‬‬
‫واچول د بغداد اکثره اوسيدونکې يسسسې په بسسې رحمسسانه شسسکل ووژل ‪ ،‬د بغسسداد‬
‫سقوط د مسلمانانو په زړونو کې د ابد لپاره يو تور داغ پاتې شو ‪٠‬‬
‫)) سيوطې (( ددې جنگونو په هکله ليکلې دې چسسې دا داسسسې پيښسسه وه چسسې‬
‫ټولې پيښې ختموې ‪ ،‬داسې تاريخ ؤ چې ټول تاريخونه له انسان څخه هيروې‬
‫‪ ،‬داسې غسسسسسسسسسم او مصيبت ؤ چې نور ټول غمسسونه او مصسسيبتونه لسسه انسسسان‬
‫څخه هيروې او ډير بسسد حسسسسسسسالت ؤ ‪ ٠‬دهمسسدې تاتاريسسانو د جگسسړې پسسه اسسساسا‬
‫مسلمانانو سخت مسادې او معنوې تاوانونه او تکليفو نه وليدل مسسسلمانان پسسه‬
‫بدعتونو او نورو ته په غلمۍ مجبسسور کسسړاې شسسول نسسو د مسسسلمانانو د مسسادې او‬
‫معنوې کمزورۍ په وجه کله چې سيکولريزم په ‪١٧‬م پيړۍ کسسسسسسسسسسسسسې راغى‬
‫نو په مسلمانان يې سخت ژر تاثير وکړ اودسيکولريزم نظريسسې تسسه پسسه اسسسانه‬
‫تسليم شول ‪٠1‬‬

‫صليبې جنگونه‬ ‫‪ -٢ :‬جز ‪:‬‬

‫د اسلم او مسلمانانو د کمزرۍ تر ټولو ستر لمل صليبې جنگونه ؤ چې ددې‬
‫په وجه بيا سيکولريزم د مسلمانانو په مينځ کې ژر خور شو دې جنگونسسو دوې‬
‫پيړۍ دوام وکسسسسسسسسسسسسړ صسسليبې جنگسسونه پسسه ‪١٠٩٥‬م کسسال کسسې د پسساپ لخسسوء د‬
‫فلسطين د ازادۍ لپاره اعسسسسسلن شول دا جنگونه هغه وخت شروع شول چې‬
‫مسلمانان په خپلو مينځونو کې په اختلفسسسسسساتو اختسسه ؤ صسسليبيانو لسسدې موقسسع‬
‫څخه په استفادې سره لومړى د سلجوقې روم دولت نيقيه تر ولسسسکې لنسسدې‬
‫راوسسسته چسسې بيسسايې پسسه ‪١٠٩٧‬م کسسال کسسې شسسام او وړوکسسسسسې اسسسياء ونيسسوله‬
‫صليبيانو د مسلمانانو سره سخته دښمنې درلوده هماغه ؤ چې په مسلمانانو‬
‫يې سسسخت ظلسسسسسسسسسسمونه وکسسړل يسسوازې دمسجداقصسسآء تسسر مسسخ يسسې ‪٧٠٠٠٠‬‬
‫مسلمانان په شهادت ورسول دمسسسلمانانو اکسسثره علمسې او تساريخې اثسسار يسسې‬
‫لوټ او تالن کړل او يايې له مينځه يوړل ‪٠2‬‬
‫د تاريخ په اوږدو کې داسې سخته او بده دښمنې هيڅکله د چاء په مينځ کې‬
‫نه وه راغلې‬
‫لکه يهودې او صليبې ډلو چې د اسلمي امت په مقابسسل کسسسسسسسسسسسسې درلسسوده د‬
‫صليبې جنگونو هدف د حسسق او باطسسل موضسسوع ‪ ،‬درڼسساء او تسسورتم موضسسوع ‪ ،‬د‬
‫يقين او خرافاتو موضوع ده نو دغه ددښسسمنې نښسسانې او علمسسې وې همسسدې‬
‫جنگونو د سيکولريزم د نظام د اقسامې لپاره په دنياء او خصوصسسا َ پسسه اسسسلمې‬
‫نړۍ کسسې لره پرانسسستله دغسسسسسسسسسو جنگونسسو د اروپسساء پسسه نفسسس کسسې ژور اثسسار‬
‫پريښسسودل ‪ ،‬هغسسه جسساهلې بڼسسه او تعصسسب چسسې دغسسو جنگونسسو ددوى پسسه ذهسسن‬
‫‪1‬‬

‫) ډاکتر مصطفا نيازى ‪:‬د اسلمې امت د کمزورتيا لملونه او له هعه څخه د خلصون لره ‪ :‬صفحه ‪٥٣-٤٩‬‬

‫) ډاکتر مصطفا نيازى ‪ :‬د اسلمې امت د کمرورتيا لملونه او له هغه څخه د خلصون لر‪ :‬صفحه ‪( ٥٤‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪34‬‬
‫کسسسسسسسسسسسسې پريښودل د اروپاء له هيڅ شې سره نه مقارنه کيسسږې د اروپسساء‬
‫په ټول براعظم کې د اسلم ضد بيسسدارې راغلسسه لسسه صسسليبې جنگونسسو څخسسه ل‬
‫پخواء د اسلم د پاکوالې په ضد دا سسسسسې کارونه اروپايانو تر سره کړل چسسې‬
‫په تاريخ کې يې سارى نه درلود ‪٠‬‬
‫پدې جنگونو کې يې په ميليونونو اروپايان ددې لپاره ختيځو سيمو ته وليږل تر‬
‫څو دوى د ختيځې نړۍ عقايد تخريب کړې نو ځکسسه ددې کسسار د سسسرته رسسسولو‬
‫لسپاره پکار وه ختيځه نړۍ ويجاړه کړې نو ځکه اروپايانو وويل چې دغه کسار تسه‬
‫د رسسسيدو لسسسسسسسسسسسپاره بايسسد صسسليبې جنگونسسو تسسه دوام ورکسسړل شسسې صسسليبې‬
‫جنگونه د يو شمير و حشې او نا پوهه کسانو لخواء مخ په وړاندې بيسسول کيسسدل‬
‫او هدف يې داؤ چې په زور سره اسلمې نظريه ختمه کړې ‪٠‬‬
‫)) مستشرق کيمون (( په خپسسل عقسسل او فکسسر سسسره د صسسليبې جنگونسسو لپسساره‬
‫داسې پلن جسسسسوړ کړ چې لوديځه نړۍ کولې شې اسلم له مينځه يوسې نسسو‬
‫موړى وايې چې ) زما په عقيده واجب ده چ ې دمسسلمانانو پنځمسه برخسه لسه‬
‫مينځه يوړل شې‪،‬نور پاته يې په شاقه کسسسسسسسسارونو وگمارل شې‪ ،‬کعبه ورانسسه‬
‫شې اود مسسسسسسحمدص بدن له قبره راوويستل شې او د فرانسې په موزيم کې‬
‫کيښودل شې ( ‪٠ 1‬‬
‫دا هغه ضد ‪ ،‬کينه او نفرت د غربې صسسليبيانو ؤ چسسې ورستسسسه پسسه همسسدې ليسسن‬
‫بانسسسدې سسسسيکولريزم تسسسه زمينسسسه مسسسساعده شسسسوه او پسسسه صسسسليبې جنگونسسسو‬
‫کسسسسسسسسسسسسسسسې د مسلمانانو د مادې او معنسسوې کمسسزورې کولسسو څخسسه ورسسسته‬
‫سيکولريسسستانو گسسسسسټه پسسورته کسسړه او د سسسيکولريزم منفسسوره نظريسسه يسسې پسسه‬
‫اسلمې هيوادونو و تپله ‪٠‬‬
‫معاصر اروپايې استعمار ) امپرياليزم (‬ ‫‪ -٣:‬جز ‪:‬‬
‫ددغه استعمار موخه دا وه چې د مستعميره هيوادونو خيراتونه تسسر لسسسه‬
‫کسسسسسسسړې او اوسيدونکې يې شړلو ته اړ کړې او د هغوې ټولې واګې پسسه لسا‬
‫کسسسسسسسې واخلسسې تسسر څسسو ددې غريبسسو اولسسسونو د غربسست پسسه واسسسطه هغسسوى د‬
‫سيسسسسکولريزم عقيدې او مذهب منلو ته مجبور کړې دغه استعمارداروپاء چې‬
‫د صنعتې انقلب څخه ورسته چې د سيسسکولريزم زيږنده ؤ پسسه اسسسلمې نسسړۍ‬
‫کې راخپور شو د صنعتې انقلب څخه ورسسسته خامسسسسسسسسو مسسوادو تسسه ضسسرورت‬
‫پيداء شو ترڅو خپل صنعت پرې روان کسسړې تيلسسو ‪ ،‬ګسسازو او انسسسانې نيسسرو تسسه‬
‫ضرورت پيداء شو چې پدې وخت کې په اروپاء کې ښځې ‪ ،‬نسسران ‪ ،‬ماشسسومان‬
‫او بوډاگان پسسه کسسارونو وگسسسسسسسسسسمارل شسسول پسسه نسستيجه کسسې اخلقسسې فسسساد او‬
‫فحشاء له اندازې واوښته د خامو موادو د لسسسسسسسته راوړلسسو لره د اسسسلمې‬
‫نړۍ پراخې زيرمې وې چې نوې استعمار د اشغالسسسسسسگرو په زوراو د غټو غټسسو‬
‫کمپنيواو شرکتونو له لرې په اسلمې نسسړۍ کسسې خپسسل نفسسوذ وکسسسسسسسسسسسسسسسسسسسړ‬

‫‪1‬‬
‫) ډاکتر سفر حوالې ‪ :‬اسلم او سيکولريزم ‪ :‬مترجم مصطفا نيازى ‪ :‬صفحه ‪( ٦٧٩-٦٧١‬‬

‫‪35‬‬
‫‪،‬اروپايې هيوادونو د اسلمې نړۍ په استعمار کولو کې يو له بله سسسره سسسيالې‬
‫پيل کړه ددې سياليو په نتيجه کې لسسومړۍ نړيسسوال جنسسگ رامينسسځ تسسه شسسو چسسې‬
‫اسسسسسسلمې هيوادونو ته پکښې ډير تسساوانونه واوښسستل او اسسسلمې هيسسوادونه د‬
‫لويسسو لويسسو غربسسې قوتونسسو تسسر ولکسسې لنسسدې راغسسسسسسسسسسلل دوې د مسسسلمانانو‬
‫اقتصادې زيرمې چور او چپاوول کړې د مسلمانانو عقايسد‪ ،‬فسسسرهنگ ‪ ،‬ثق افت‬
‫او اسلمې مفکوره يسسې تحريسسف کسسړه سياسسسې واگسسې د همسسدې امپرياليسسستې‬
‫قوتونو په لسا کې ولويدې چې د سيکولريزم د تطسسبيق لپسساره ښسسه موقسسع پسسه‬
‫لسا ورغله ‪٠1‬‬
‫سړه جگړه ‪-:‬‬ ‫‪ -٤‬جز ‪:‬‬
‫سړې جگړې هم د مسلمانانو د کمزري کولسسو او د سسسيکولريزم د نظريسسې د‬
‫عملې کسسسسسسسسسسولو لپاره په اسلمې هيوادونو کې زيات کار کړ چې په لنسسدې‬
‫څو نقطوکې يې خلصه کسسسسوم‬
‫‪ -١‬په مستعميره اسلمې هيوادونو کې استعمارچيانو دتړونونسسو تسسر پسسردې‬
‫لندې چې پسسه سسسيمه کسې سسسوله راولسې داسسسې پلنسسونه جسسوړ کسسړل چسې هيسسڅ‬
‫مخالفت چا نه شواې ترې کسولې‬
‫‪ -٢‬په ځينو وختونو کې به دغه تړونونه د زورورو هيوادونو لخواء په کسمزورو‬
‫هيوادنو تحميل کيده او د همدې هيوادونو له منسسافعو څخسسه بسسه يسسې پسسه نساځوانه‬
‫توگسسسه استفاده کوله ‪٠‬‬
‫‪ -٣‬اقتصادې زيرمې به ددغو استعمارې هيوادونو په لسا کې وې او سيکه‬
‫په يې هسسسسسسسم ددې استعمارې هيواد د سيکې تابع وه ‪٠‬‬
‫‪ -٤‬استعمارې هيوادونو به ددغو کمزورو هيوادونو سره داسې مشروطه‬
‫مرستې کسسسسولې چې هغوى به بيا د سرکشۍ توان نه درلود چې په نتيجه هر‬
‫وخت چې به دغسسسسو مستعميره اسلمې هيوادونو د استعمارې هيوادونو‬
‫خلف کار کاوه نو استعمارې هسسسسسسسسسسيوادونو به خپلې مرستې پرې بندې‬
‫کړې نو دا کسمزورې هيوادونه به بيا مجبور شول چې د هغوۍ هر امر ومنې‬
‫چې د مسلمانانو د همدې مادې او معنوې کمزوريو څخه په استفادې استعما‪-‬‬
‫رې او سيکولريستې هيوادونو خپل نظريات او ثقافت اسلمې نړۍ ته انتقال‬
‫کړل ‪٠2‬‬
‫صهونيستې حرکت‬ ‫‪ -٥ :‬جز ‪:‬‬
‫د صنعتې انقلب څخه ورسته چې کله اروپايانو دنيا او مادياتو ته مسسخه کړه‬
‫نو يهودان تر دې مخکې هم اکثره سرمايه داران ؤ ځکه دوى په عسسسوې ديسسن‬
‫نه ؤ او مخکې له مخکې يې ل ددنيا کار کاوه د اتقلب ورسته اکثره کسساريگران‬
‫داسلمې امت د کمزورتيا لملونه او له هغه څخه د خلصون لر ( ‪) :‬ډاکتر مصطفا نيازې ‪:‬‬
‫‪1‬‬

‫‪2‬‬
‫) ډاکتر مصطفا نيازى ‪ :‬د اسلمې امت د کمزورتيا لملونه او له هغه څخه د خلصون لر ‪ :‬صفحه ‪( ٦٦‬‬

‫‪36‬‬
‫په موسيسو کسسسې وگومارل شول او ددې اکثره موسيسو مشران يهسسودان ؤ‬
‫ځکه دوې سرمايې درلودې نو ځسسکه هغه يسسې پسسه کسسار واچسسولې نسسو پسسه همسسدې‬
‫اساسا يهودانو په نړيوال سياسسست کسسې د سسستر رول خسسسسسسسسسساوندان شسسول او‬
‫ددنيا اکسسسسسسسسسسثره اموال او صنعت د يهودو په لسا کسسې ولويسسد نسسو پسسه همسسدې‬
‫وخت کې ؤ چې د صهيونيزم نظريه رامينځ ته شوه او يهسسودو پسسه نړيوالسسسسسسسسه‬
‫سطحه د مستقل دولت د جوړيدو دعوه وکړه ‪ ،‬صهيونيستې حرکت سياسسسې‬
‫او دينې بڼه درلوده ‪ ،‬يهودو فلسطين خسسسسسسسسسپل مذهبې ځاې باله نو په همدې‬
‫اساسا يې غوښتل چې دلته د يهودو لپاره يو مستقل دولت جوړ کړې چسې پسه‬
‫همدې خاطر يې لومړى له لوديځې نړۍ سره د مسسسلمانانو خلف لسا يو کړ‬
‫او بيايې د کمونيزم سره لسا يو کړ او په اسلمې هيوادونو کې يې د کمونيزم‬
‫د حمسايې لنسدې ډلسسو پسسه واسسسطه خپسسل اقتصسادې ‪ ،‬سياسسسې او دينسې اهسداف‬
‫تطبيقول دوې د مسلمانانو اتحاد ختم کړ‪ ،‬فکرې استعمار يې نور هم قوې کسسړ‬
‫اود غرب پوچې نظريې سيسکولريزم ته يې د خپلو اهدافو پسسه خسساطر نسسور هسسم‬
‫قوت ورکړ مسلمانان يې د ماسسسونيزم د حسسسسسسرکت پسسه واسسسطه پسسه سسسيايې ‪،‬‬
‫دينې او ژبنې اختلفاتو اخته کړل چې سيکولريزم ته لره هواره شې‪٠ 1‬‬
‫کمونيزم‬ ‫‪ -٦ :-‬جز ‪:‬‬
‫اسلمې امت د کمزورتيا بل ستر لمل دکمونيزم انقلب ؤ دا حرکسست پسسه ‪١٤‬م‬
‫پيړۍ کسسسسسسسسسسې شروع شو چې په کلې شکل لسسه اسسسلم او مسسسلمانانو سسسره‬
‫مخالف ؤ دوى غوښتل چسسسسسسسسسسسې د اسسسلم ټغسر لسه دنيسسا څخسسه ټسول کسسړې دا‬
‫انقلب په ‪١٩١٧‬م کال د لينن په مشسسرۍ کامسسسسسسسياب شسسو دا مفکسسوره ورسسسته‬
‫اسلمې دنيا ته هم وغزيده کمونيستې نظريسسه پسسه اسسسلمې دنيسسا کسسسسسسسسسسسسسې‬
‫لومړى مصر ته بيا عراق‪ ،‬سوريې ‪ ،‬انسسدونيزيا ‪ ،‬افغانسسستان ‪ ،‬پاکسسسسسسسسسسستان ‪،‬‬
‫ايران او نورو اسلمې هيوادونو ته ولړه او بيسسايې د مسسسلمانانو خسسسسسسسسسسسلف‬
‫په عملې ډول حملې پيل کړې ددې حرکسست پسسه واسسسطه مسسسلمانانو پسه مسادې‬
‫لحاظ کمزورې شول چسسسسسسې ددې کمزورۍ څخه سيکولريستانو هم اسسستفاده‬
‫وکړه او په اسلمې هيوادونو باندې يې خپل فسسکرې استعمار حسساکم کسسړاو نسسن‬
‫‪2‬‬
‫ورځ په عملې لحاظ ددغې نظريې دتطبيق لپاره افغانستان ته راغلې دې‬
‫دريم مبحث ‪ :‬په اسلمې نړې کې د سيکولريزم تاثيرات‬
‫لکه څرنگه چسې د سسيکولريزم د راتسسگ عوامسسل اسسلمې نسړۍ تسه پسسه مخکسې‬
‫مبحث کې تير شول اوسا دا وا ضيح کوؤ چې دغې نظريسسې پسسه اسسسلمې نسسړۍ‬
‫کې څه تاثيرات درلودل او ددغې نظريسسې د تطسسبيق پسسه نسستيجه کسسې د اسسسلمې‬
‫امت پايلې او عواقب څرنگه شول؟ په اسلمې نړۍ کسسې يسسې څسسه نظريسسات او‬

‫‪1‬‬
‫) ډاکتر مصطفا نيازى ‪ :‬د اسلمې امت د کمزورتيا لملونه او له هغه څخه دخلصون لر ‪ :‬صفحه ‪( ٦٩-٦٧‬‬
‫‪2‬‬
‫) ډاکتر مصطفا نيازى ‪ :‬د اسلمې امت د کمزورتيا لملونه او له هغه څخه د خلصون لر ‪ :‬صفحه ‪( ٧١-٧٠‬‬

‫‪37‬‬
‫فکرونه رامينځ ته کړل ؟ ددې سوالونو په رابطه پسسه لنسسدې څسسو کرښسسو کسسې د‬
‫سيکولريزم د نظرياتو تاثيرات په اسلمې نړۍ کې څيړل کيږې ‪٠‬‬
‫لومړى ‪ :‬پراگراف ‪ :‬د مسلمانانو په اسلم بې باره کول‬
‫ددې نظريې طرفدارانو مسلمانان په اسلم بې باوره کړل او مسلمانان تسسه‬
‫به يې ويل چې هغه صنعتې انقلب چې په اروپسساء راغسسې هغسسه زمسسوږ د جسسدايې‬
‫سبب ؤله دين څخه تاسو هم دين پريږدى زموږ غوندې به ترقې او پيشسسرفت‬
‫وکړۍ چې دا خبره ځينو خالې مغزو او لسسه اسسسلم څخسسه نسساخبره مسسسلمانانو و‬
‫منله او په اسلم بې باوره شول ‪٠‬‬
‫دريم پراگراف ‪ :‬د مسلمانانو په مينځ کې د شکونو پيداء کول‬
‫سيکولريستانو مسلمانانو ته ويل چې اسلم اوسا د خپل تطبيق صلحيت له‬
‫لسه ورکړى دى دوى به مسلمانانو ته ويل چې په هغه وخسست کسسې چسسې دنيسساء‬
‫پرمختگ کړى نه ؤ نو اسلم د تطبيق وړ ؤ مگر اوسا چې دنيسسا پرمختسسگ کسسړى‬
‫دى نو اسلم د تطبيق وړ نه دى ځکه اسلم د ننۍ ورځې د مشکلتو او غوښتنو‬
‫حل نه لرې په همدې اساسا سيکولريستانو د مسلمانانو په مينځ کې د اسسسلم‬
‫په رابطه شکونه را پيداء کړل او ځينې مسلمانانوته اسلم يو بې فايدې او لسسه‬
‫عصر څخه پاتې دين ښکاره شو چسې پسسه ځينسې اسسسلمې هيوادنسسو کسې همسداء‬
‫نظريه تطبيق شوه چې په خپل ځاې کې به يې مطالعه کړؤ ‪٠‬‬

‫دريم پرگراف ‪ :‬منفور نظريات او منحريفې ډلې په اسسسلم پسسسې‬

‫تړل‬
‫سيکولريستانو منفور نظريات او منحريفې ډلسسې پسسه اسسسلم پسسسې وتړلسسې او‬
‫مسلمانانو ته يې دا ډلې او نظريسسات د واقيعسست پسسه تسسوگه معريفسسې کسسړې لکسسه‬
‫اسماعيليه ‪ ،‬قاديانت ‪ ،‬برادران ‪ ،‬بابيان او داسې نورې منحريفسې ډل ې او بيسا‬
‫يې د اسلمې هيوادونو سياست ‪ ،‬اقتصاد ‪ ،‬فرهنگ ‪ ،‬او مطبوعات د همدې ډلو‬
‫په لسا کې ورکړل دا هغه وخت ؤ چې اکثره اسلمې هيوادونه د استعمار پسسه‬
‫لسا کې ؤ چې په همدې اساسا يسسې د اسسسلم اصسسلې څيسسره او اصسسلې نظريسسه‬
‫تخريب کړه او اسلم يې پرې بد نام کړ ‪٠‬‬
‫څلورم پراگراف ‪ :‬د وضعې قوانينو وضعه کول ‪:‬‬
‫سيکولريستانو په اسلمې هيوادونو کې د اسلمې قوانينو په ځاې د غسسرب‬
‫وضعې قوانين رامينځ ته کړل او دا وضعې قوانين يې د ژوند د اصلې او کامسسل‬
‫جواب گوئ قوانينو په حيث مسلمانانو ته معريفې کړل او اسلمې قوانين يې‬
‫د يو ورسته پاتې قرانينو په حيث مسلمانانو ته معريفې کړل ‪٠‬‬
‫څلورم مبحث ‪ :‬په څو لويو او موهيمو اسلمې هيوادونو‬
‫کې د سيکولريزم بهير‪:‬‬

‫‪38‬‬
‫سيکولريزم چې کله اسلمې نړۍ ته راغى نسسو تسسر ټولسسو مخکسسې يسسې پسسه لنسسدې‬
‫مهيمو اسلمې هيوادونو کې ډير تاثيرات وکړل چې هر يسسو بسسه بيلبيسسل تشسسريح‬
‫کړو ‪٠‬‬
‫‪-١‬پراگراف ‪ :‬د سيکولريزم بهير په ترکيه کې‬
‫هر هغه وخت چې يهودان د سلطان عبدالحميد څخه نا اميسسده شسسول او پسسه‬
‫فلسطين کې يې د يهودې دولت د جوړيدو اجازه ورنکړه نو يهودانو د سلطان‬
‫عبدالحميد د لمينځه وړلو لپاره له غربې سيکولريستې مشرانو سره لسا يسسو‬
‫کړ او د عثماني خلفت د لمينځه وړلو په تکل کې شول يهودانو په ترکيسسه کسسې‬
‫خپل لسپوڅې او مزدوران وروزل او هغه ترکسسې زده کسسونکې چسسې د زدکسسړې‬
‫لپاره اروپاء ته تللې ؤ د هغو په وزله سيکولريستانو خپل اهداف لسته راوړل‬
‫دغو غرب مزاجه ترکې ځوانانو په خپلو هڅسسو پسسه ترکيسه کسې د اتحسساد او ترقسې‬
‫گوند جوړ کړ چې په دې کې يو ځوان چې پسسه فرانسسسوې ښسسکيلک کسسې روزل‬
‫شوې عسکرې منصبدار مصطفا کمال اتاترک ؤ چې ده هسسم پسسه خپسسل نسسوبت‬
‫سره په ‪١٩٠٨‬م کال کې يې په خپل نوبت سره د اسلمې نظام د نسسسکورولو‬
‫لپاره تحريک پيل کړ د له فرانسسسې څخسسه پسسه ترکيسسه کسسې د اسسسلمې خلفسست د‬
‫خاتمې او د غربې سيکولر نظام د پلې کولو په تکل د مرستې غوښتنه وکسسړه‬
‫‪٠‬‬
‫کله چې د لومړې نړۍ وال جنگ څخه ورسته عثمانې خلفت پاې ته ورسيد نو‬
‫مصطفا کمال اتاترک د انگريزانو څخه د مرستې غوښتنه وکړه انگريزانسسو لسسه‬
‫اتاترک سره مشروطې مرستې وکسسړې او لسسه انگريزانسسو سسسره يسسې د کسسرزون‬
‫تړون لسليک کړ چې پسسه دې تسسړون کسسې لنسسدې څلسسور شسسرطونه د انگريزانسسو‬
‫لخواء ايښودل شوې ؤ‬
‫‪ -١‬په ترکيه کې به په بشپړ ډول اسلم ختموې‬
‫‪ -٢‬په ترکيه کې به نړيوال اسلمې خلفت ته د پاې ټکى ورکوې‬
‫‪ -٣‬په ترکيه کې به ټول هغه حرکتونه له مينځه وړې چې د خلفت د بقاء او د‬
‫اسلم د ټينگښت لپاره کار کوې ‪٠‬‬
‫‪ -٤‬د پخوانې قانون په ځاى به غربې قانون عملې کوې او اسلم به په‬
‫سياست کې نه دا خيلوي بلکې ټول حکومت او سياست به په غربې وضعې‬
‫قوانينو برابروې‪٠1‬‬
‫تاريخ پوه ) ارمسترونج ( د تړون پريکړې داسې توصيفوې اتاترک ددې لپاره‬
‫راپورته شو چې د خلفت ټولې جرړې له مينځه وباسې ده پريکړه وکړه چسسې‬
‫پخوانې قوانين به ختموې ده همداسې وکړل پخوانې سياست تسسه يسسې خساتمه‬
‫ورکړه ‪ ،‬سلطنت يې په ديموکراسې بدل کړ له دينسسې دولست څخسه يسې عسادې‬
‫‪1‬‬
‫) زاهدې احمد زى ‪ :‬فکرې استعمار ‪ :‬صفحه ‪( ٢٢٠-٢١٩‬‬

‫‪39‬‬
‫جمهورېت جوړ کړ ‪ ،‬او اخير يې د ملت عقل او تصور ته تغير ورکړ او پخوانې‬
‫عادات ‪ ،‬تقاليد ‪ ،‬لباسا ‪ ،‬اخلق ‪ ،‬د خبرو اساليب ‪ ،‬د کورنۍ د ژوند مناهيج کسسوم‬
‫چې په ماضې پسې تړلې ؤ ټول يې ختم کسسړل ( مصسسطفا کمسسال داسسسې غلسسط‬
‫قانون په ترکيه کې رامينځ ته کړ چې زياتره برخو يسسې د سسسويس او ايټاليسسا لسسه‬
‫قوانينو څخه اخستل شوې ؤ ‪٠‬‬
‫يو غربې ليکوال د اتاترک ناسته په پالمان کې داسسسې توصسسفوې اتسساترک پسسه‬
‫پارلمان کې ودريده او وې ويل د يو عصري امت لپاره تشسسريع او قضسساء بايسسد‬
‫عصري وې ‪ ،‬ددوى د زمان د حالتو مطابق وې نه د پخوانيو مبسساديو پسسه شسسکل‬
‫چې دده د خبرو مفهوم له دين څخه د سياست جسسداء کسسول او د نسسوې و ضسسعې‬
‫قوانينو عملې کول ؤ (‪٠1‬‬
‫ددې سره سره مصطفا کمسسال اتسساترک اکسسثره مسسسجدونه وتسسړل ‪ ،‬د واعظسسانو‬
‫شمير يې محدود کړ ‪ ،‬په هغوى يې لزمې کسسړل چسسې د جمعسسې او اخسسترونو پسسه‬
‫خطبو کسسې بسسه اکسسثره خسسبرې د زراعسست او صسسنعتې چسسارو پسسه رابطسسه کسسوې ‪ ،‬د‬
‫اياصوفيا له مسجد څخه يې موزيم جوړ کړ ‪ ،‬او د فاتسسح لسسه جومسسات څخسسه يسسې‬
‫گودام جوړ کړ ‪ ،‬اسلمې تاريخ يې ختم کړ او د هغه په ځاى يې د لوديسسځ تاريسسخ‬
‫رايج کړ ‪ ،‬همدارنگه رخصتې يې د جمعې په ځساې د يکشسنبې ورځ وټساکله ‪ ،‬او‬
‫په ‪١٩٢٩‬م کال يې د عربې تورو په ځاې يې د لتينې تورو اسسستعمال پسسه خلکسسو‬
‫لزمې کړ ‪ ،‬په پوهنځيو کې يې په عربې او فارسې ژبسسو تسسدريس ختسسم کسسړ ‪ ،‬د‬
‫ښځې حجاب يې ملغاء کړ ‪ ،‬ښځې به يې رقص ‪ ،‬نڅاء او موسيقې تسسه هڅسسوې‬
‫او د هغوى لپاره يې رقص خانې ‪ ،‬شراب خانې او سينماوې جوړې کړې لنسسډه‬
‫داچې هغه ترکيه چې د اسلمې خلفت واگې په لسا کې وې داسې حالت تسسه‬
‫ورسيده چې د لوديځ يو ښار گوټى ترې جوړ شو تعلمې نصاب يې باالکل بدل‬
‫کړ او د لوديځ په طريقه يې جوړ کړ ( ‪٠2‬‬
‫پراگراف‪ ) :‬د سيکولريزم بهير په مصر کې (‪:‬‬ ‫‪-٢‬‬
‫کله چې ناپليون په مصر يرغل وکړ په هغه مهال مصر د علم او تمدن مرکز‬
‫ؤ د ناپليون له ير غل څخه ورسته فرانسې د مصر د هغه وخت د پاچاء محمسسد‬
‫علې سره مرسته پيل کړه لومړى يې مصرې ځوانان ددې په خاطر اروپاء تسسه‬
‫وليږل تسر څسو غربسې او سيکولريسستې افکسار ‪ ،‬عنعنسات او دودونسه مصسر تسه‬
‫انتقال کړې ‪ ،‬په لومړې سر کې يې يو لړ تجسسارتې او جنگسسې قسسوانين مصسسر تسسه‬
‫انتقال کړل او دا لړۍ همداسې روانه وه تر څو چې په پاې کې په ‪١٨٦٦‬م کال‬
‫اسماعيل خديو له مصر څخه د اروپاء يو ښار گوټى جوړ کسسړ ‪ ،‬نومسسوړې لسسوړې‬
‫ماڼۍ ‪ ،‬د سيل باغونه ‪ ،‬د فساد او موسيقې ميدانونه يې جوړ کړل د هيواد ټوله‬
‫شتمنې په همدې د فساد په مراکزو ولگيسدې ‪ ،‬لسه لوديسځ څخسه ي ې د فس اد د‬
‫خپرولو په خاطر يې فاحشې او بد کارې ښځې راوستلې ‪٠‬‬
‫) ډاکتر سفر حوالې ‪ :‬اسلم او سيکولريزم ‪ :‬مترجم مصطفا نيازى ‪ :‬صفحه ‪( ٧٢٨-٧٢٦‬‬
‫‪1‬‬

‫‪ ) 2‬ډاکتر مصطفا نيازى ‪ :‬د اسلمې امت د کمزورتيا لملونه او له هغه څخه د خلصون ل ‪ :‬صفحه ‪( ١٠٠-٩٩‬‬
‫‪2‬‬

‫‪40‬‬
‫))محمد طلعت (( وايې چې اسماعيل خديو اروپسسايې واکمنسسانو تسسه وويسل چسې‬
‫تاسو ما له عثمانې خلفت څخه خلص کړې زه به په مصر کې قرانسسې احکسسام‬
‫ختم کړم او د لوديځ قوانين به عملې کړم ‪ ،‬ښځو ته بسه ازادۍ د غسرب غونسدې‬
‫ورکړم او د لويديځ دودونه به رايځ کړم‪٠ 1‬‬
‫خو د اسماعيل خديو ددې پلن په تطبيق کې علماؤ ‪ ،‬ژورناليستانو او گونسسدونو‬
‫پراخ لسا درلود په مصر کې د اصلحا د حرکت مشر محمد عبده ؤ نومسسوړى د‬
‫لوديځ له ترقۍ څخه متاثر ؤ ده خپل اصسسلحې کسسار لسسه دې څخسسه پيسسل کسسړ چسسې‬
‫لومړى يې په ازهر نيسسوکې پيسسل کسسړې ‪ ،‬بيسسايې پسسه محسساکمو او اجتمسساعې ژونسسد‬
‫اعتراض وکړ کرومر يو مستشرق ؤ هغه د محمد عبده له دغه کسسار څخسسه گټسسه‬
‫پورته کوله کرومر بسسه پسسه ښسسکاره مصسسريانو تسسه ويسسل چسسې هغسسه مصسسرې چسسې‬
‫اروپايې اخلق نه لرې ددې وړ نه دى چې د مصر د چسسارو واگسسې پسسه لسا کسسې‬
‫واخلې ده په ټينگه سره وويل چې په راتلونکې وخت کې به د مصر وزارتسسونه‬
‫هغه کسانو ته سپارل کيږې چسسې پسسه غربسسې روزنسسه تربيسسه شسسوې وې نسسو ځکسسه‬
‫سيکولريستانو د محمد عبده غوندې کسسسانو پسسسې زور و لگسساوه تسسر څسسو لسسدې‬
‫لرې خپل اهداف لسته راوړې همدارنگه محمد عبده تر ټولو خطرناکه عمل‬
‫چې په اسلمې نړۍ کې د لدنيت لپاره خصوصا َ د مصر پسسه ټسسولنه کسسې يسسې لر‬
‫پرانستله چې هغه )) ددوستۍ او دښمنۍ (( د مفهوم کمسسزورې کسسول ؤ شسسيخ د‬
‫هغه علماؤ په ډله کې ؤ چې په ډاگه سره يې د برتانيې د حکومت ملتړ کسساوه‬
‫‪ ،‬او د انگريزانو د ترقۍ اعلن يې کاوه نسسو ځکسسه صسسليبې سيکولريسسستانو دده‬
‫اعمال وستايل او اسلمې نړۍ ته يې د لدينې تعلم او روزنسسې د راوړلسسو لره‬
‫پرانستله اوهم يې دين له ټولنې څخه ختم کړ ‪٠‬‬
‫د محمد عبده بل هم عصره او د اصلحې دعوت داعې ))عبدالرحمان کوکسسبې‬
‫(( ؤ ده د لدينې مفکوره په هغه مفهوم سره چې اروپايانو غوښتل ابراز کسسړه‬
‫دى زياتو چې اى زما قومه اى هغه کسانو زه تاسې وطنسسې او جنسسسې اتحسساد‬
‫ته رابولم امريکايې او استريايې ملتونه د علم په واسسسطه د وطنسسې اتحسساد پسسه‬
‫لور روان شول ‪ ،‬نه ددينې اتحاد په لور ‪ ،‬راځۍ چې ددنيا ژوند تنظم کړؤ اديسسان‬
‫د اخرت فيصلې ته وسپارو ‪٠‬‬
‫دغو او نورو ليکوالنو او ژورناليسسستانو د اسسسلم درواغجنسسو داعيسسانو ددى نسسارې‬
‫ووهلې چې دين بايد له سياست څخه بيل شې دين بايد له واقعې ژونسسد څخسسه‬
‫جداء شې د يادونې وړ ده چې مستشريقينو ‪ ،‬سيکولريسسستانو او تبشسسريانو پسسه‬
‫دغه کار کې لوې لسا درلود په نتيجه کې مصر له داسې سيکولريسسستې غيسسر‬
‫دينې طوفان سره مخ شو چې تر اوسه ل په دې طوفان کې لهو دى د مصر‬
‫هغه تاريخې او علمې کارنامې چې د اسلم ډيوه يسسې بلسسه کسسړې وه نسسن ورځ‬

‫‪1‬‬
‫) ډاکتر مصطفا نيازى ‪ :‬د اسلمې امت د کمزورتيا لملونه او له هغه څخه د خلصون لر ‪ :‬صفحه ‪( ٨٧‬‬

‫‪41‬‬
‫مصر د سيکولريزم او لدينت په تيارو کې غرق دى نسسو ځکسسه نسسن ورځ مصسسر د‬
‫اسلمې نړۍ په سپين تاريخ يو تور داغ پاتې دى‪٠ 1‬‬

‫پراگراف ‪ :‬د سيکولريزم بهير په افغانستان کې‪:‬‬ ‫‪-٣‬‬

‫کله چې برتانوې استعمار پسسه افغانسسستان کسسې درې ځلسسه مسساته وخسسوړه او ددې‬
‫غيور اولس د اشغال څخسسه نااميسسده شسسول نسسو ددې مسسسلمان اولسسس د فکسسرې‬
‫استعمار لپاره يې سيکولريسسستې حربسسه پيسسل کسسړه چسسې دا کسسار د افغانسسستان د‬
‫غرب ذده پاچاء امان الله خان څخه چې دانگريزانو گوډاکۍ ؤ را شسسروع شسسوه‬
‫امان الله خان په ‪١٩٢٧‬م کال ددسامبر په مياشت کې د خپلې ميرمنې ملکې‬
‫ثريا سره د اروپايې هيوادونو په شپږ مياشتنې سفر د افغانستان څخه حرکت‬
‫وکړ پدې سفر کې چې لنسسدن ‪ ،‬پسساريس ‪ ،‬ماسسسکو او انقسسرې تسسه يسسې وکسسړ ده د‬
‫اروپايې استعمار گرانو سره ددوستۍ تړونونه لسا ليک کړل او له هغسسو څخسسه‬
‫يې د افغانسسستان د پرمختسسگ لپسساره لسا يسسو کسسړ مگسسر اروپسسايې اسسستعمارگرانو‬
‫هماغه شرطونه ورته وړاندې کړل چې په مصر کې يې اسماعيل خسسديو او پسسه‬
‫ترکيه کې يې اتاترک ته وړاندې کړي ؤ کوم چې هغه د افغانانو بې دينه کول ؤ‬
‫امان الله خان دا شرطونه د زړه له کومې ورسره ومنل کله چې امسسان اللسسه‬
‫خان په ‪١٣٠٧‬ه ش کال د چنگاښ په لومړۍ نيټه افغانستان ته راسسستون شسسو‬
‫په فکرې او عقيدوې توگه باالکل بسسدل شسسوې ؤ او پسسدې تکسسل کسسې شسسو چسسې د‬
‫افغانستان مسلمان ملت هسسم د اسسستعمار د خوشسسحالتيا پسسه خسساطر د مسسسحې‬
‫مبشيرينو او يهودې ماسونيانو له پلنو سره سم د سيکولريزم په سسيلب کسې‬
‫لهو کړي او لندې کارونه يې ددې هدف د ترلسه کولو لپاره وکړل ‪٠‬‬
‫امان الله خان په لومړې سر کې د ښځو د ازادې اعلن وکړ او دا کسسار يسسې لسسه‬
‫خپل کور څخه پيل کړ ‪ ،‬همدارنگه د نڅاء او گډاء کلبونه يې جوړ کسسړل ‪ ،‬خسسارج‬
‫ته يې د افغانستان انجونې د تعلم لپاره وليږلې ‪ ،‬پر دينې عاليمسسانو يسسې بنسسديز‬
‫ولگاوه او ددوى پرضد يې په ميډياکې تبليغات کسسول ‪ ،‬پسسه حکومسستې او رسسسمې‬
‫مامورينو يې ږيره و خريله ‪ ،‬دريشې اغوستل او پر سلم بنديز يې اعلن کسسړ ‪،‬‬
‫د چادرې په اغوستلو او د شرابو د څښلو د سزاء د معافيت اعلن يسسې وکسسړ او‬
‫تر ټولو ستر او خطرناکه کار چې يې وکړ هغه د صدر اعظسسم ټاکسسل ؤ ځکسسه پسسه‬
‫اسلم کې د عينې واک لرونکې دوه مشران جواز نه لرې‪٠2‬‬
‫د امان الله خان څخه ورسته د ظاهر شاه په وخت کې دې کار نسسو ر هسسم وده‬
‫وکړه او د امان الله خان نظريات يې نور هم پسې همايه کړل دده پسه وخست‬
‫کې مخطلط تعلمې سيستم رامينځ ته شو فساد‪ ،‬فحشاه ‪ ،‬بداخلقۍ ‪ ،‬نڅاء او‬
‫موسيقې زور واخست کلبونه ‪ ،‬سينماګانې ‪ ،‬تلويزنونه او ميډيا د غرب په لين‬
‫ران شول او دا کار ظاهر شاه صرف د غربې سيکولريستانو د خوشحالولو په‬
‫‪1‬‬
‫) ډاکتر سفر حوالې ‪ :‬اسلم او سيکولريزم ‪ :‬مترجم مصطفا نيازى ‪ :‬صفحه ‪( ٧٤٠-٧٣٠‬‬
‫‪2‬‬
‫) زاهدې احمد زى ‪ :‬فکرې استعمار ‪ :‬صفحه ‪( ٣٣٥-٣٢٣‬‬

‫‪42‬‬
‫خاطر تر سره کړل چې همدې سيکولريزم او ليبراليزم پسسه افغانسسستان کسسې د‬
‫کمونيزم د رامينځ ته کيدو لپاره لره هواره کړه د کمونيزم د انقلب په زريعسسه‬
‫په نړۍ خصوصا َ پسه افغانسسستان کسې پسسه ميليونونسسو خلسسک مسسړه او ژوبسل شسسول‬
‫يسسواځې پسسه افغانسسستان کسسې يسسې ‪ ١.٥‬ميليسسونه افغانسسان شسسهيدان کسسړل او پنځسسه‬
‫ميليونه يې مهاجرت ته اړ کړل د هر قسم وحشت او بربريت څخه يې دريغسسه‬
‫ونسسه کسسړه خسسو ورسسسته مجاهسسدين کاميسساب شسسول ولسسې مجسسادين هسسم د روسا د‬
‫پروتوکوليانو او گوډاگيانو په واسطه په خپلو مينځنو کې سره ووهسسل او سسسره‬
‫وجنگيسسدل چسسې پسسه افغانسسستان کسسې د اسسسلمې نظسسام د راتسسگ مخسسه د يسسو څسسو‬
‫کمونستې پلوه ډلو په واسطه ډب شوه ددې په نتيجه کې طالبسسان رامينسسځ تسسه‬
‫شول طالبانو غوښتل چې په افغانستان کې اسلمې نظسسام رامينسسځ تسسه کسسړې‬
‫خو طالبان د اسلمې نظسسام پسسه اقسسامه اصسسل َ نسسه پوهيسسدل او يوڅسسو ظسساهرې او‬
‫نمايشې اسلمې کارونه يې وکړل خو د طالبانو څخه د غرب هغه اهداف چسسې‬
‫غوښتل يې په ښه شسسان تسسر سسسره نسسه شسسول همسساغه ؤ چسسې سيکريسسستانو پسسه‬
‫مستقيم ډول په افغانستان نظامې حمله وکسسړه پسسه ‪٢٠٠١‬م کسسال کسسې چسسې پسسه‬
‫نتيجه کې د سيکولريزم نظريه د يو سيلب غوندې افغانستان ته داخلسسه شسسوه‬
‫چې تر شاه يې تسسوپ ‪ ،‬ټانسسگ ‪ ،‬ميسسډيا او غسسرب مزاجسسه افغانسسان ولړ ؤ دوى پسسه‬
‫افغانستان کې د بشريت ضد ټول جنايتونه تر سره کړل دافغانسسستان د غيسسور‬
‫اولس ملې وقار ‪ ،‬غزت ‪ ،‬اسلمې ثقافت ‪ ،‬ځمکنۍ بشپړ تيا او استقلل يې له‬
‫مينځه يوړ منحريفې ډلې او منفور نظريات يې افغانسستان تسه را واريسد کسړل‬
‫سينماگانې ‪ ،‬کلبونه او غربې ثقسسافت خسسپروونکې تلويوزونسسونه يسسې جسسوړ کسسړل‬
‫اسلم يې د افغانانو په ذهن کې د يو پس پسساتې ديسسن پسسه حيسسث معريفسسې کسسړ د‬
‫اسماعيليه ‪ ،‬شيعه ‪ ،‬بهايه ‪ ،‬صوفيه او داسې نورې منحريفې ډلسسې اوسا هسسم د‬
‫سيکولريستانو په اشاره د اسلم دتخريب او د سيکولريزم د اقامې لپاره کار‬
‫کوې په افغانستان کې يې اقتصادې او مصبوعاتې واگسسې د همسسدې منحريفسسو‬
‫ډلو په لسا کې ورکړې غرب ذده افغانسسان يسسې وزيسسران ‪ ،‬نظسسامې مشسسران او‬
‫لوړ پوړې چاراکې وټاکل چې د همدې خالې مغزو او له اسلم څخه د نسساخبره‬
‫غرب مزاجه افغانانو په زريعه نن ورځ غربيسسان خپسسل اهسسداف لسسسته راوړې او‬
‫ددوى په وزله اسلم ‪ ،‬جهاد ‪ ،‬مجاهد او عالم بد ناموې او سيکولريزم ته زمينه‬
‫برابروې ترڅو اسلم د ژوند له محوطې وباسې او غربې سيکولر نظام حاکم‬
‫کړې ‪٠‬‬
‫پراگراف ‪ :‬د سيکولريزم بهير په ايران کې ‪:‬‬ ‫‪-٤‬‬
‫په ايران کې ل د صفويانو له وخت څخه د سيکولريزم نظريې ته هڅسسه او کسسار‬
‫شروع شوې ؤ صفويانو به خلک کليساء جوړولو ته رابلل او خپل هيواد ته يسسې‬
‫گڼ شمېر تبشريان او نصرانيايې علماء راغوښتل په ‪١٩٢٥‬م کسسال کسسې رضسساء‬
‫خان خپل ځان پاچا اعلن کړ او خپل ځان ته يې پهلوې لقب ورکړ نوموړى د‬
‫اتاترک ملگرې ؤ او د هغسسه تگلره يسسې اختيسسار کسسړه پسسه ‪١٩٢٦‬م کسسال کسسې يسسې‬

‫‪43‬‬
‫حجاب ملغا اعلن کړ او لومړى دده ميرمنې په رسمې محفل کې خپلسسه پسسرده‬
‫وغورځوله ‪ ،‬بيايې عسکرو ته امر وکړ چې ښځې په زوره سره د حجات لسسرې‬
‫کولو ته اړ باسې ‪ ،.‬په کال ‪١٩٢٧‬م کې رضسساء شسساه پهلسسوې اسسسلمې شسسريعت‬
‫ملغاء اعلن کړ او په ځاي يې مدنې او جزايې فرانسوې قسسانون پلسسى کسسړ ‪ ،‬پسسه‬
‫کال ‪١٩٣٠‬م کې په مدارسو او مکاتبو کې لومړى يې دينې تعلم کم او بيايې په‬
‫منځنيو او ثانوې مکاتبو کې غير الزامې وگرځول ‪ ،‬عربې ژبه يې ختمه کسسړه او‬
‫فارسې ژبه يې رسمې ژبه وټاکله ‪ ،‬په کال ‪١٩٤٨‬م کسسال يسسې د خپسسل هيسسواد نسسو‬
‫ايران وټسساکه او فسسارسا يسسې ختسسم کسسړ ‪ ،‬پسسه کسسال ‪١٩٤٨‬م کسسال د ايسسران باچسساه د‬
‫اسرايلو حکومت په ر سميت وپيژانسسده او لسسه هغسسوى سسسره يسسې خپلسسې اړيکسسې‬
‫ټينگسسې کسسړې صسسفويانو اسسسلم د ژونسسد لسسه چسسارو لسسرې او سياسسست يسسې پسسه‬
‫سسسيکولريزم عيسسارکړ د فسسساد او فحشسسا مراکسسز يسسې جسسوړ کسسړل دې وضسسعې د‬
‫خمينې تر انقلت پورې وام وکړ تر څو په ‪١٩٧٩‬م کال خمينسسې پسسه ايسسران کسسې‬
‫اسلمې انقلب رامينځ ته کړ او د سيکولريزم ټغر يې ټول کړ‪٠ 1‬‬
‫دوهم فصل‬
‫په اسلم کې د سيکولريزم حکم‬
‫په دې فصل کې به پدې بحث وشې چې ايا سيکولريزم په اسسسلم کسسې څسسه‬
‫حکم لري اوا يا په اسلمې نړۍ کې دغه نظريه د تطسسبيق وړ ده کسسه نسسه؟ ددې‬
‫پوښتنو ځواب به په لندې مبحثونو کې په تفصيل سره وڅيړل شې ‪٠‬‬
‫لومړى مبحث ‪ ):‬ايا په اسلمې نړۍ کې د سسسيکولريزم لپساره کسسوم‬
‫مبرر شته(‬
‫لکه څرنگه چې نن ورځ زيات تصورات او منحريف نظريات اسلمې نړۍ او‬
‫اسلم ته را داخل شوې دې نو يو څه څيړنې او کار ته ضسسرورت لسسرې ترڅسسو و‬
‫پوهيږو چې دا نظريات بيگانه دې او پسه اسسسلمې نسسړې کسې ددې د منلسو لپساره‬
‫کوم جواز نه شته په همدې اساسا د سيکولريزم مفکوره چې موږ دلته پرې‬
‫بحث کو هم يوه واريده شوې مفکوره ده چې نه يې دوسسستان پسسدې کسسې شسسک‬
‫کوې او نه يې دښمنان په دې کې شک کوې ځکه دا نه داسلم په چوکاټ کسسې‬
‫شته او نه مسلمانانو اختراع کسسړې ده دا بسسه حمسساقت او غټسسه نسساپوهې وې چسسې‬
‫مونږ دغه په دين نه ولړنظريه خپلو هيوادونسسو تسسه راوړو ځکسسه دا نظسسر يسسه نسسه‬
‫داچې گټه نه لرې بلکې داسې بدبختې او ستونزې رامينځ ته کوې چې کسسم تسسر‬
‫کمه د اسلمې امت دورانيدو او له منځه وړلو سبب کرځې ‪٠‬‬
‫په اروپاء کې خو سيکولريزم د هغه محرز دين د بدې رويې او بدې وضعې پسسه‬
‫مقابل کې ښکاره شو اروپاء ډير وخت د کليساء او تحريف شسسوې ديسسن څخسسه‬
‫سر ټکولواو د هغوى له سرکشې او طغيان څخه سخت پسسه تنسسگ راغلسسې ؤ نسسو‬
‫کله چې د کليساء دبدبه او قدرت له مينځسسه ولړ لسسه بسسل انحسسراف او بسسې دينسسۍ‬
‫‪1‬‬
‫) ډاکتر مصطفا نيازى ‪ :‬د اسلمې امت د کمزورتيا لملونه او له هغه څخه د خلصون لر ‪ :‬صفحه ‪( ١٠١‬‬

‫‪44‬‬
‫سره مخ شول چې له مخکې سره ضد ؤ مگسسر ددې خطسسر لسسه هغسسه څخسسه څسسو‬
‫چنده زيات ؤ اوروپاء په جهالت او ناپوهې کې ور داخله شوه دتمدن په نامه د‬
‫خلکو گمراه کول ؤ ددينې کسانو او فيوډاليزم لسسه منگولسسو څخسسه خلص شسسول‬
‫خو اروپايانو چې دا کار وکړ نو ددين په مقابل کې باالکل بې دينه شول دا يې‬
‫لويه اشتباه او بدبختې وه دوى بايد د هغه تحريف شوې دين په ځاى بسسل ښسسه‬
‫بديل دين منلې واى چې هغه د اسلم مبارک دين ؤ خو ايا له اسلم څخه پرته‬
‫بل اسانه او د بشريت د اسسسانۍ او هوسسساينې لپساره بسسل ديسسن شسسته ؟ اسسسلم د‬
‫عقل او فطرت موافق دين دى نو څرنگه بايسد سسيکولريزم پسه اسسلمې نسړۍ‬
‫کې عملې شې درحاليکې د اسلم غوندې نمو نه يې دين زموږ په کې شته ‪٠‬‬
‫الله تعالى خپل پيغمبر ته په خپل کتاب قرانکريم کې فرمايلې دې )) فاقم و‬
‫جهک للدين حنفا َ فطرت الله التې فطر الناسا عليها ل تبديل لخلق الله ذالسسک‬
‫الدين القيم و لکن اکثرالناسا ل يعلمون (( ژباړه ‪ ) :‬نو اى پيغمسسبره لسسه خپلسسو‬
‫پيراوانو سره دې په يو لورې کيدو سره مخ ددغه دين خواته برقرار و ساته پر‬
‫هغه فطرت محکم شه چې پر هغسسه بانسسدې اللسسه تعسسالى انسسسانان پيسسداکړې دې‬
‫دالله ج جوړ کړې ساختمان نه شې بدليداي همدغه بيخې صحيح ديسسن دى خسسو‬
‫زياتره خلک پرې نه پوهيږې ( ‪٠‬‬
‫داسلمې عقيدې په اړونده د انسان د زړه او عقل لومړى احسساسا او شسسعور‬
‫اسسستقامت ‪ ،‬وضسساحت او پراخسسولى دى ‪ .....‬دغسسه نښسسانه ده چسسې معاصسسر‬
‫امريکايان او اروپايان ددې دين منلو ته غاړه ږدې الله )ج( پسسه قرانکريسسم کسسې‬
‫فرمايلې دې )) فطرت الله التې فطر الناسا عليها ل تبديل لخلق اللسسه ذالسسک‬
‫الدين القيم و لکن اکثر الناسا ل يعلمون (( ژباړه ) هغه فطرت چې پسسر هغسسه‬
‫باندې الله)ج( انسان پيداکړې دى د الله ج جوړ کړى ساختمان نشې بد ليسسداې‬
‫همدغه بيخې سم صحيح دين دى خو زياتره خلک نه پو هيږې ( ‪٠‬‬
‫رسول الله )ص( ل له دنيا څخه رحلت نه ؤ کړې چسسې اسسسلمې دولسست جسسوړ‬
‫شوى ؤ ټول خلسسک پسسه الهسسې لره روان ؤ ‪ ،‬ټسسول اوامسسر بسسه د رسسسول اللسسه ص د‬
‫هيداياتو مطابق تر سره کيدل ‪ ،‬داسې اسلمې دولت چا نسه ؤ ليدليسدلى ‪ ،‬او‬
‫ددغسسه دولسست کسسړۍ ورځ پسسه ورځ پراخيسسده ‪ ،‬ډيسسر ملتسسونه او وگسسړؤ ورتسسه غسساړه‬
‫کيښوده ‪ ،‬تر دې چې ددې دولت کړۍ دومره پراخه شوه چې د ختيځ پلو ته تسسر‬
‫چين پورې او لوديځ لور ته تر محيط سمندرگې پورې رسيده سسسربيره پسسر دې‬
‫اسلمې شريعت له داسې فشار سره نه دى مسخ شسوى چسې حقسايق دې پسټ‬
‫شوې وې او د تطبيق امکان دې په ژوند ک ې نسا شسونى دې ‪ ،‬پيسړۍ پيسړۍ دغسه‬
‫اسلمې دولت په يوه منهج ران ؤ‪ ،‬هيڅ ډول اختلف پکښې نه ؤ‪ ،‬ددين او دنيسسا‬
‫يا شريعت او سياست د بيلوالې اثر له سره په سترگو ليدل کيده نه ‪ ،‬ان چسسې‬
‫د چا شعور ته دا خبره نه راتله چې شريعت به لسسه دولسست څخسسه جسسداء کيسسږې ‪،‬‬
‫همدا راز رسول )ص( د جگړې طريقه د کاميابې لره پداسې تسسوگه بيسسان کسسړې‬
‫چې که چيرې خلک دغه په صحيح ډول ذده کړې او عملې يې کړې هيڅوک بسسه‬

‫‪45‬‬
‫ددښمن په مقابله کې ماته و نه خسسورې لنسسډه داچسسې رسسسول ص داسسسې ديسسن‬
‫راوړې دى چې دنياء او اخرت دواړو ته شامل داسې بشپړ او شامل ديسسن يسسې‬
‫راوړى دى چې بل هيڅ شې ته ضرورت نسسه پريسږدې ‪ ،‬څسه ډول يسسو څسسوک ددي‬
‫گمان کوې چسسې دا ديسسن بشسسپړ ديسسن نسسه دى نسسو پسسه همسسدې خسساطر وايسسو چسسې د‬
‫سيکولريزم لپاره په اسلمې نړۍ کې هيڅ راز دليل د منلو نسسه شسسته اسسسلم يسسو‬
‫روښانه او هر اړخيز دين دى دژوند ټولوابع ادو تسه شسامل ديسن دى د انس انانو‬
‫ټولې غوښتنې او ارزوگانې هغه که په هره برخسسه د ژونسسد کسسې وې پسسوره کسسوې‬
‫ولې سسسيکولريزم يوناقصسسه او د انسسسانانو د ژونسسد د غوښسستنو نسسه پسسوره کسسونکې‬
‫مفکوره ده نو بايد مسلمانان دا ناقصه مفکوره خپلو هيوادونو تسسه انتقسسال نسسه‬
‫کړې او نه يې تطبيق کړې‪٠ 1‬‬
‫دوهم مبحث ‪ :‬په اسلم کې د سيکولريزم جواز‪:‬‬
‫ددې لپاره چې د سيکولريزم مفکوره يو غير قسسانونې او غيسسر قابسسل د تطسسبيق‬
‫نظريه ده نو بايد ددې نظريې جواز په اسلم کې ولټوو ‪٠‬‬

‫لکه څرنگه چې د سيکولريزم نظام له اسسسلم سسسره ضسسد او منسسافې دى او پسسه‬

‫اسلم کې ددې لپاره هيڅ حکم نه شته چې ومنسسل شسسې او پسسدې بايسسد نسسن ورځ‬
‫اعتراف هم وشې ځکه نن ورځ زيات شمير د اسلم دښمنان په پټه او ښکاره‬
‫ددې هڅه کوې چې د مسلمانانو اذهان له شبهاتو او باطلو نظريسساتو څخسسه ډک‬
‫کړې ددغه عمل غوښتنه کوې چې دغه تصورات روښسسانه کسسړې او لسسه شسسبهاتو‬
‫څخه پرده پورته کړاې شې ‪٠‬‬

‫کله چې الله)ج( انسان پيداء کړ په ځمکه کې نو هغه يې خليفه وگرځاوه او په‬

‫ځمکه کې يې د انسان څخه د خلفت قسسايمول غوښسستې دې چسسې ددې خلفسست‬
‫قايمول زيات نشاط او هڅو ته ضرورت لرې خو دغسسه خلفسست بسسه د اللسسه)ج( د‬
‫شريعت موافق وې پدې معنا چې د الله )ج( شريعت به پسسه ځمکسسه کسسې حسساکم‬
‫گرځوې ددې منهج او شريعت په پلې کولو کې هم د کايناتو نظسسام حسسوړيږې او‬
‫هم د خلکو ناموسا خوندې کيږې له دې څخسه معلسوميږې چسې د عبسادت معنسا‬
‫چې د پيدايښت هدف او وظيفه ده له مطلق شسسعايرو څخسسه ډيسسر پسسراخ دى ‪ ،‬د‬
‫خلفت راويستل په عبادت کې داخل دې الله)ج( گران پيغمبر محمسسد)ص( تسسه‬
‫فرمايې په قرانکريم کې )) اناانزلنسسا الکتسساب بسسالحق فاعبسسدوالله مخلصسسا لسسه‬
‫الدين ال الله الدين االخالص ((‪ 2‬ژباړه ) اي محمده مونږ دغه کتسساب تسساته پسسه‬
‫حقه نازل کړى دى لدې کبله په د هماغه الله تعالى بندگې وکړه ( خو نن ورځ‬
‫هم د جاهلت په شان د ښځو عبادت کيږې د هغوى داسې اطاعت کوې چسسې د‬
‫الله )ج( د امر په ډاگه مخالف وې اوسا ددې مفهوم په رڼاء کې کسسولې شسسو د‬

‫‪1‬‬
‫) ډاکتر سفر حوالې ‪ :‬اسلم او سيکولريزم ‪ :‬مترجم مصطفا نيازى ‪ :‬صفحه ‪( ٨٤٢-٨٢٧‬‬
‫‪2‬‬
‫) د الزمر سورت ايت ‪( ٣-٢‬‬

‫‪46‬‬
‫سيکولريزم د نظام حکم په اسانه او لنډو الفسساظو سسسره څرگنسسد کسسړو او وايسسو‬
‫سيکولريستې نظام طاغوتې او جاهلې نظام دى او د اسلم سره په ټکسسر کسسې‬
‫دى او دا نظر دوه دليلو ته وايو چې ددوه بيلبيلو پراگرافونو په لړ کې به يسسې‬
‫تشريح کړو ‪٠‬‬

‫پراگراف‪ :‬سيکولريستې نظام د الله )ج( حاکميت نه منې ‪:‬‬ ‫‪-١‬‬

‫د سيکولريزم نظام د الله )ج( د حکم څخه پرته په بل شې حکم کول دې پسسدې‬
‫معنا چې په دين نه ولړ حکومت جوړوې په همدې خاطر سيکولريستې نظسسام‬
‫جاهلې او کفرې نظام دې اوڅوک چې دا نظام غواړې دالله)ج( په حکسسم سسسره‬
‫کافر دى الله )ج( فرمايلې دې )) ومن لم يحکسسم بمسسا انسسزل اللسسه فااوليسسک هسسم‬
‫الکافرون (‪ 1‬ژباړه ) کوم خلک چې د اللسسه تعسسالى د نسسازل کسسړ ې شسسوې قسسانون‬
‫سره سم فيصلې ونکړې هماغو کسسافران دې ( همسسدارنگه اللسسه)ج( فرمسسايلې‬
‫‪2‬‬
‫دې )) افحکم الجاهليت يبغون ومن احسن من الله حکما َ لقوم يوقينسسون ((‬
‫ژباړه ) که دوى د الله )ج( له قانون څخه مخ اړوې نو ايا بيا د جسساهليت فيصسسله‬
‫غواړې په داسې حال کې کوم خلک چې په الله )ج( باور لرې د هغوى په نسسزد‬
‫له الله)ج( نه بل غوره فيصله کونکى هيڅ نه شسسته ( دا د اللسسه)ج( فيصسسله ده د‬
‫هغو کسانو په مقابل کې چې خپلې فيصسسلې د قسسران خلف کسسوې او اسسسلم او‬
‫سياست يا اسسسلم او ژونسسد سسسره بيلسسوې نسسو ځکسسه وايسسو چسسې سسسيکولريزم يسسو‬
‫طاغوتې نظام دى چې پدې نظام سره فيصلې کول يا دا نظسام منسل کفسسر دى‬
‫ولې اسلم يوازې د ژوند او سياست کولو لره او طريقه ده ‪٠‬‬

‫په عبادت مشسستمل نسسه‬ ‫)ج(‬

‫پراګراف‪ :‬د سيکولريزم نظام د الله‬ ‫‪-٢‬‬
‫دى ‪:‬‬
‫د سيکولريزم په نظام کې د الله )ج( عبادت کول هيڅ معنا نه لسسرې او د ژونسسد‬
‫په چاروکې عبادت شريک نه بولې مګر د الله)ج( عبادت خسسو د ژونسسد پسسه ټولسسو‬
‫چاروکې شته يعنې د ژوند ټولې چارې که د الله)ج( د خوښې مطابق تر سسسره‬
‫شې هغه ټول د الله)ج( عبادت دى د اسلم مبارک دين چې صرف يو خالق او‬
‫پيداکونکى لري نو له مخلوق څخه هم ددې غوښتنه کوې چې د يو داسي بنده‬
‫په شان به جوړيږې چې يوازې او يوازې د الله )ج( عبادت بسسه کسسوې ځکسسه هسسر‬
‫څه د الله )ج( دې او د هغه په واک کې دي )) وله اسسسلم مسسن فسسې السسسموات‬

‫‪1‬‬
‫) د المايدې سورت ايت ‪( ٤٤‬‬
‫‪2‬‬
‫) د المايدې سورت ايت ‪( ٥٠‬‬

‫‪47‬‬
‫ولرض طوعا َ و کرها َ (( ژباړه ‪ ) :‬پداسې حال کې چې د اسمانونو او ځمکسسې‬
‫ټول شيان خوښ وي که نا خوښ وي د الله)ج( د فرمان تابع دى ‪٠‬‬

‫الله )ج( په خپلو بنده گانو باندې ډير محربان دى څومره غټ رحمت يسسې پسسرې‬
‫کړې دى چې پاکه او صحيحه عقيده يې ورته ښودلې ده چې انسان ته په ټولو‬
‫برخو ‪ ،‬جهتونو ‪ ،‬ټولو ضرورتونو ‪ ،‬ټولو روزگارونو سره مخسساطب دى ‪ ،‬انسسسان‬
‫يسسو داسسسې مصسسدر تسسه رابسسولې چسسې خپسسل تصسسور ‪ ،‬مفسساهم ‪ ،‬خيسالت ‪ ،‬قسانون ‪،‬‬
‫شريعت ‪ ،‬او موازن به له هغه څخه تر لسه کسسوې او هغسسه قرانکريسسم دى چسسې‬
‫الله تعالى د بشريت د لرښوني لپاره رالېږلې دى مگر لوديځې نړۍ حسسالت د‬
‫سيکولريزم له منلو ورسته داسې راغلو چې انسسسان يسسې د هلکسست کنسسدې تسسه‬
‫واچاوه له داسې ژوند سره يې مخ کړل چې يوه برخه په بلې پسې ارتباط نه‬
‫لرې عبادت يې د ژوند له چارو وويست او دين او سياست يې سره بيل کسسړل‬
‫‪ ،‬الهې قانون يې لغوه کړ اود انسانو ناقص دنيوې اصسول ي ې قسايم کسړل نسو‬
‫هماغه ؤ چې د الله تعالى د مدبرانه قانون څخه د سرغړونې په نتيجه کسسې لسسه‬
‫تباهۍ او بربادۍ سره مخ شول په همدې خاطر وايو چې سسسکولريزم کفسسر دى‬
‫ځکه د الله)ج( عبادت په کې مطرحا نه دى ولسسې اسسسلم د اللسسه )ج( پسسه عبسسادت‬
‫ټينگار کوې او د ژوند ټولې چارې د الله )ج( په عبادت عيسساروې او دا عبسسادت‬
‫د ژوند ټولو چارو ته شامل دى‪٠1‬‬

‫دريم فصل‬
‫په اسلمې نړۍ کې د سيکولريستې نظريې نتايج او له دغې‬
‫نظريې څخه د خلصون لر ‪:‬‬
‫په اسلمې نړۍ کې چې نن کوم اباحيت او بې دينې د سسسيکولريزم د منفسسوري‬
‫نظريې په نتيجه کې رامينځ ته شوې ده اساسې عامل يې د اسلم د مقسسدسا‬
‫دين څخه دمسلمانانو ناخبرې او پسسه اسسسلمې نسسړۍ کسسې د لوديسسځ نفسسوذ دى د‬
‫سيکولريستې نظريې حرکت په ‪١٩‬م پيړۍ کې په اروپسساء کسې نهسايې پسسړاو تسسه‬
‫ورسيد چې په نتيجه کې لومړۍ نړيوال جنگ ترې رامينځ ته شو زيسسات شسسمير‬
‫مسلمانانو لوديځې نړۍ ته سفرونه وکړل د هغوى ظاهرې او مادې ترقې يې‬
‫ولېده او ورڅخه متاثره شول همدې مسلمانانو اسلمې نړۍ ته زيات افکار د‬
‫سيکولريزم په رابطه را واريد کړل چې په نتيجه کې يې په اسلمې نړۍ کسسې‬
‫ډير بدلونونه رامينځ ته کړل او اسلمې نړۍ يې د نن ورځې له ذلسست او غلمسسۍ‬
‫سره مخ کړه ځکه مسلمانانو ته د سيکولريزم د نظريسسه د حقيقسست پسسه شسسکل‬
‫معريفې شوه او ددې سبب د اسلم څخه ناخبرې وه په اسسسلمې نسسړۍ کسسې د‬
‫‪1‬‬
‫) ډاکتر سفر حوالې ‪ :‬اسلم او سيکولريزم ‪ :‬مترجم مصطفا نيازى ‪ :‬صفحه ‪( ٩١١-٨٦٠‬‬

‫‪48‬‬
‫غرب د مسسادې اسسستعمار ل ډيسسر وخسست نسسه ؤ تيسسر شسسوې چسسې فکسسرې او معنسسوې‬
‫استعمار هم پرې راخپور شو او ټولو يسې د افکسسارو منلسو تسسه غساړه کيښسسودله‪،1‬‬
‫اوسا دا پوښتنه راولړيږې چې ددې نظريې په اساسا اسسسلمې نسسړۍ لسسه کسسوم‬
‫عاقبت سسسره مسسخ شسسوه‪ ،‬او اوسا کسسومې لرې شسسته چسسې لسسدې مشسسکلتو او د‬
‫سسسيکولريزم د تسساثيراتو څخسسه خلص شسسو دا موضسسوع بسسه پسسه دوه جسسداء جسسداء‬
‫مبحثونو کې ارايه کړو ‪٠‬‬

‫لومړى مبحث ‪ :‬په اسلمې نړۍ کې د سيکولريزم عسسواقب‬

‫اونتايج ‪:‬‬
‫د تيسسرو بحثونسسو پسسه لسسړ کسسې اوسا دا سسسوال را ولړيسسږې چسسې د سسسيکولريزم د‬
‫خطرناکې نظريې په نتيجه کې په اسلمې نسړۍ ک ې کسوم عسواقب رامينسځ تسه‬
‫شول او اسلمې امت ته يې کوم زيانونه ورسول ؟ ددې سسسوال ځسسواب پسسه ل‬
‫ندې ټکو کې څيړؤ ‪٠‬‬

‫د سيکريزم د نظريې او د انسان د ژوند جداء کيدل له دين څخه د فلسفې پسسه‬
‫نتيجه کې د اسلمې شريعت پلې کيدل د مسلمانانو په زندگې کې ختسسم شسسو ‪،‬‬
‫د اسلمې علماؤ او بادرده مسلمانانو قوت ختم شو ‪ ،‬او اسلمې نړۍ له خورا‬
‫ضعف څخه ل د ضعف په خواء روانه ده ‪ ،‬اسسسلمې امسست اسسسلمې قيسسادت لسسه‬
‫لسه ورکړ او د نا اهله کسانو په لسا کې ولويد ‪ ،‬اسلم يوازې تسسر کتسسابونو او‬
‫څو تشريفاتې مراسيمو پسې خلصه شو که څه هم دعوه يې وه چې د اسلم‬
‫په اوصولو تگ زموږ لره ده خو په حقيقت کې اسلم د مسسلمانانو لسه عملسې‬
‫زندگې څخه کوچ وکړ ‪ ،‬له امت څخسسه د جهسساد اوقربسساني روحا لسسه مينځسسه ولړ ‪،‬‬
‫اسلمې امت له يو جامد او ورسته پاتې عصر سسسره مسسخ شسسو ‪ ،‬همسسدارنگه پسسه‬
‫ورستيو پيړيسسو کسسې پسسه لسسوړه کچسسه اخلقسسې فسسساد رامينسسځ تسسه شسسو ‪ ،‬بيل بيلسسې‬
‫منحريفې ډلې ډگر ته را ووتلې ‪ ،‬د ارجاء مفکوره رامينځ تسسه شسسوه ‪ ،‬د ل السسه د‬
‫کليمې معنا د لومړې نسل کسانو په پوره معنا پيژندلې وه مگر د سيکولريزم‬
‫د شيطانې دسيسو په وجه د نوې نسل اعمال په بشپړه توگه د پخوانې نسسسل‬
‫سره متفاوت ؤ حتا هغه وړوکې اعمال چې د جاهليت په دور کې به تسسر سسسره‬
‫کيدل او اسلم هغه ته جواز ورکړى ؤ بيا هم هغه شکل نه تسسر سسسره کيسسدل پسسه‬
‫کوم کې چې په جاهليت کې به تر سره کيدل ‪٠‬‬

‫د ل اله ال الله کلمې د جاهليت د زمسسانې د وحشسسې او ظسسالم انسسسان څخسسه د‬

‫انسانيت نمونې جوړې کړې ‪ ،‬د خلکو په زړونو کې يې بشپړ بدلون راويست ‪،‬‬
‫انسانيت ددې کلمې په وجه له گډوډې څخه په امن کې شول ‪ ،‬د ټيټ او ذليله‬
‫‪1‬‬
‫) ډاکتر سفر حوالې ‪ :‬اسلم او سيکولريزم ‪ :‬مترجم مصطفا نيازى ‪ :‬صفحه ‪( ٧٦٠‬‬

‫‪49‬‬
‫حالت څخه خوراء لوړ مقام تسسه ورسسسيدل ‪ ،‬اخلقسسې فسسساد ختسسم شسسو ‪ ،‬فکسسرې‬
‫خاليگاوې ډکې شوې ‪ ،‬د جاهليت حماقت يې له زړونو لسسه ذهنونسسو څخسسه ووت‬
‫اوداخوت او اختيار ژوند يې اختيار کړ ‪٠‬‬

‫مگسسر د غسسرب اسسستعمار او د سسسيکولريزم نظريسسې د کلمسسې پسسورته مفهسسوم د‬

‫مسلمانانو په ژوند کې په تدريجې توگه کم شو ‪ ،‬د مسسسلمانانو ژونسسد يسسې ددې‬
‫کلمې د غوښتنې څخه خلص کړ لومړې نسل چې دومره پر مختگ کړى ؤ دا‬
‫په دې خاطر چې د هغوى ټول ژونسد تسه اسسلم داخسل ؤ او د اللسه ج ددې ايست‬
‫مطابق يې خپل ژوند تيراوه چې فرمايلې يې دې ) قل ان صسسلتې و نسسسکې و‬
‫محيايې ومماتي للهه رب العالمين ل شريک له ‪٠‬‬

‫مگر کله چې د غرب استعمار مسلمانان کمسسزورې کسسړل او سسسيکولريزم پسسرې‬

‫حمله وکړه نو اسلمې ټولنه داسې حالت ته ورسيده چې له اخلقو سره يسسې‬
‫ى نازل کړى ؤ او نه يسسې‬
‫تړاؤ ختم شو ‪ ،‬داسې اسلم پاتې شو چې نه الله تعال َ‬
‫پرې امر کړى ؤ ‪٠‬‬

‫د عقيدې له بدلون او تخلف څخه د اسلمې نړۍ په ټولو اقتصادې ‪ ،‬سياسسسې‬

‫‪ ،‬ټولنيز ‪ ،‬فکرې او فرهنگې ډگرونو کې تخلف او بدلون رامنځ ته شو ‪ ،‬د ارجاء‬
‫او تصوف نظرېې سيکولريزم د يوې وسيلې په توگه وکاروله ځکه د ارجاء او‬
‫سسسر څخسسه‬
‫تصوف په نظريه کي د جهاد روحا نه شته مسلمانان يې له اصلې م ه‬
‫و گرځول ‪٠‬‬

‫سياسې ظلم او استبداد مسلمانان دې ته اړ کړل چې يوازې د خپل شخصسسې‬

‫کار په لټه کې شې د ملت مشکلتو ته هيڅ پاملرنه و نکړې ‪،‬د اسسسلمې امسست‬
‫په ټولو هيوادونو سيکولريستانو ظالم او مستبد پاچاهان مسلط کړل ‪٠‬‬

‫د مسسسلمانانو اقتصسسادې منسسابع يسسې غل او چسسور کسسړې ‪ ،‬د مسسسلمانانو ثقسسافت او‬
‫فرهنگ يې تباه تغير کړ ‪ ،‬مسلمانان يې د ابد پسسه درانسده خسوب ويسده کسسړل ‪ ،‬د‬
‫مسلمانانو د اقتصسسادې او طبعسسي منسسابعو پسسه وجسسه اروپسساء پسسه علمسسې او مسسادې‬
‫ډگرونو کې زياته ترقې وکسسړه ‪ ،‬د مسسسلمانانو علمسسې طبقسسه يسسې پسسه دوه برخسسو‬
‫وويشله چې هغه د ملء او مکتبې په نامه تضادؤ چسسې د مسسسلمانانو تسسر مينسسځ‬
‫رامنځ ته شو چې په نتيجه کې د مسسسلمانانو تعلمسسې نصسساب يسسو غيسسري معنسسوې‬
‫ددنيوې ضرورتونو د لسسه مينځسسه وړلسسو لپساره عيسسار شسسو ‪ ،‬همسسدارنگه د عصسسرې‬
‫علومو په برخه کې زيات ضعف رامينځ ته شو د مسلمانانو د طب ‪ ،‬فلکيسساتو ‪،‬‬
‫فزيک ‪ ،‬کيميسسا ‪ ،‬رياضسسياتو او بصسسرياتو څخسسه اروپايسسانو ترجمسسې وکسسړې او خپلسسو‬
‫ملکونو ته يې نقل کړل چې دا د هغوى په پر مختگ کې اهم عامل شو‪٠1‬‬

‫‪‬‬
‫‪ ) 1‬ډاکتر مصطفا نيازې ‪ :‬د اسلمې امت د کمزورتيا لملونه او له هغه څخه د خلصون لر ‪ :‬صفحه ‪( ٧٨-٧٢‬‬

‫‪50‬‬
‫اسلمې ځمکه له يسسوه محيسسط څخسسه بيسسا تربسسل محيسسط پسسورې د نسسړۍ تسسر گسسردو‬
‫حاصلخيزه ځمکه ده خو ددې د شمنې د مسلمانانو لسسه لسسسه ووتلسسه او غربسسې‬
‫استعمار تسخير کړه ‪٠‬‬

‫د لومړې نړيوال جنگ څخه ورسته د عربې نړۍ اکسسثره طبعسسې منسسابع لرونکسسې‬
‫هيوادونه د سيکولريستې استعمار چيسسانو پسسه لسا کسسې ولويسسدل او د هغسسو ئ د‬
‫تورې طل يا تيلو څخه يې په پراخه پيمانه گټه واخسته او تر اوسه يې ل اخلسسې‬
‫غربې هيوادونو په خپسسل نسسوبت سسسره هسسر يسسوه هيسسواد د مسسسلماناو ددې پراخسسو‬
‫زخايرو د لسته راوړلو لپاره په اسلمې نسسړۍ د وحشسست او بربريسست اسسستعارې‬
‫سيلب راوړ لومړى د انگريز ‪ ،‬ايټاليا ‪ ،‬فرانسې او نورو غربې هيوادونو ولکسسه‬
‫وه په اسلمې هيوادونو ‪ ،‬او اوسا د امريکاء او د هغه د متحدينو وحشيانه ولکه‬
‫ده د مسلمانانومادې او معنوې سرچينې غلء او چور کړې چې ددې منسسابعو د‬
‫لسته راوړلو په خاطر يې په مليونو مسلمانان تر تيغ تير کسسړل پسسه مليونسسو نسسو‬
‫مسلمانان يې مهاجرتونو ته مجبسسور کسسړل ‪ ،‬د مسسسلمانانو ملسسې وقسسار او عسسزت‬
‫صدمه وليده ‪ ،‬اسلمې ثقافت او ځمکنئ بشپړتيايې د خپلو گټو ښکار کړه خو‬
‫اسلمې امت ل ويده دى او اوسا هم په خپل منځي اختلتو کې چاپير دې ‪٠‬‬

‫غربيانو د مسلمانانو د بې چسسارگې او فقسسر څخسسه د بشسسرې ‪ ،‬صسسحې او ټسسولنيزو‬

‫خدمتونو تر شعار لندې خپلو اهدافو تسسه ځسسان ورسسساوه چسسې د مسسسلمانانو پسسه‬
‫اقتصادې او طبعې منابعو نن د ترقې او پيشرفت معراج ته ورسسسيدل نسن ورځ‬
‫د دريمې نړۍ اکثره هيسسوادونه د مسسسلمان هيسسوادونه دي ولسسې کسسه وکتسسل شسسې‬
‫مسلمان هيوادونه د اقتصاد اصلې منابع دي پسه نسړۍ ک ې نسو بيسا ولسې دومسره‬
‫ورسته پاته دې ددې ټول سبب هماغه ددين جداء کول له سياست څخه ؤ او د‬
‫غرب د سيکولريستې نظريې پيغام ؤ اسلمې نړۍ ته چې تسسر اوسسسه اسسسلمې‬
‫نړۍ ورڅخه درديږي ‪ ،‬تر اوسه ل ددې نظريې د تطبيق په خاطر هسسره ورځ پسسه‬
‫سلگونو مسلمانان وژل کيږې ‪ ،‬د مسلمانانو په جسدونو بيولسسوژيکې او طسسبې‬
‫تمرينونه کيږې د مسلمانانو په ځمکه کسسې د غسسرب د سسسلحا جوړولسسو د کمپنيسسو‬
‫نظامې تمرينات تر سره کيږې او خپلې سلحا گانې د مسلمانانو په ځمکو کې‬
‫ازمويې ‪ ،‬په مسلمانانو يسسې د هغسسوى د خوښسسې خلف د خپلسسې خوښسسې ظسسالم‬
‫پاچاهسسان او ديکتسساتوران مسسسلط کسسړې دې نسسن ورځ پسسه عسسراق ‪ ،‬فلسسسطين ‪،‬‬
‫افغانستان ‪ ،‬کشمير چيچين او نورو اسلمې هيوادونو کسې پسسه ډلسه ايسسزه تسسوگه‬
‫مسلمانانو وژنې ‪ ،‬افکار ‪ ،‬دين ‪ ،‬ثقسسافت ‪،‬دودونسسه او اقتصسساد يسسې تخريبسسوې ‪ ،‬د‬
‫همدې هيوادونو مسلمان او پتمن اولس بې پته او بې عزته کيږې ‪ ،‬خويندي او‬
‫ميندي يې د غربې قوتونو د شهوت ښکار شوې او جنسي تيرې پرې وشسسول ‪،‬‬
‫په کيوباء ‪ ،‬باگرام او ابوغريب کې د مباريزې د اتلنو سسسره د انسسسانې کرامسست‬
‫خلف سلوک وشو ‪ ،‬د مسلمانانو د کتاب قران عظيسسم شسسان او زمسسوږ د خسسوږ‬
‫نبې او محبوب پيغمبر پورې استهزاوې و شوې ‪ ،‬خو تاسف پسسه هغسسه مسسسلمان‬

‫‪51‬‬
‫چې اوسا هم د غفلت او تنبلې په درانده خوب ويده دى ‪ ،‬نن په اسسسلمې نسسړۍ‬
‫فکرې او عملې جنگ او نارواء کړنې روانسسې دې خسسو مسسسلمانان اوسا هسسم لسسه‬
‫دين څخه ناخبره دې او د پالنگ خبرې کوې نن چې مسلمان له کوم حال سره‬
‫مخامخ دى د تاريخ په هيڅ پړاؤ کې داسې حالت نه دى پسسرې راغلسسى او نسسه بسسه‬
‫پرې راشي ‪٠‬‬

‫خلصه د سيکولريزم منفورې نظريې له يو خواء مسلمانان له ديسسن څخسسه بسسې‬

‫پرواء کړل او له بلې خوايې مسلمانان له يوه نسسه جسسبران کيسسدونکى فکسسرې او‬
‫عملې استعمار سره مخامخ کړل او په خپلو مينځونو کې يې په اختلفاتو اخته‬
‫کړل ‪٠‬‬

‫مبحث ‪ :‬د سيکولريزم د مخنيوې لرې او طريقې ‪:‬‬ ‫دوهم‬

‫پدې کې شک نه شته چې د اسلم د ښمنان غلې ناست نه دې بلکې تر‬
‫وسه وسه هڅې کوې چې نسسور هسسم مسسسلمانان او اسسسلمې ټسسولنه وټکسسوې خسسو‬
‫څرنگه مسلمانان کولى شې له دغه دردونکې حالت څخه چې نن مسسسلمانان‬
‫ورسره مخامسسخ دې ځسسان خلص کسسړې او څسسه ډول دوى کسسولې شسسې پخسسوانى‬
‫سيادت او عزت خپل کړې ؟‬
‫ددې لپاره لومړى بايد خلکو ته اسلم په صحيح معنا وښودل شې ‪ ،‬عام اولس‬
‫باند د اسلم له صحيح صسسورت څخسسه خسسبر شسسې ځکسسه د لوديسسځ گوډاگيسسان او د‬
‫اسلم د دښمنان هڅې او هاند کوې چې اسلم پسسه غلطسسه معنسسا خلکسسو څرگنسسد‬
‫کړې او اسلم د يو ورسته پاتې او پس مانده دين په حيث نسسړۍ تسسه وښسسې ‪ ،‬او‬
‫دارنگه کوشش کوې چې د خلکو پسسه اذهسسانو کسسې واچسسوې چسسې د مسسسلمانانو د‬
‫ورسته پاتې والې لمل اسلم دى او دغه دين د ترقسسې او پرمختسسگ خنسسډ واقسسع‬
‫کيسسږې دوى ددې دليسسل د اروپسساء ترقسسې او پيشسسرفت ورکسسوې چسسې دديسسن د‬
‫پريښودلو په وجه يې وکړه اروپايانو تر هغه وختسسه پسسه جهسسالت او نسساپوهې کسسې‬
‫شپې او ورځې تيرولې تر کومه چې دين پرې مسلط ؤ خو کلسسه چسسې يسسې ديسسن‬
‫پريښود نو ترقې يې وکړه ‪٠‬‬
‫خود اسلم او عيسويت تر مينځ پراخ تفاوت دى بايد د اسلم د حقانيت څخسسه‬
‫مسلمانان خبر کړل شسسې ‪ ،‬همسسدارنگه د هغسسه ديسسن چسسې اروپسساء ورڅخسسه ځسسان‬
‫خلص کړ او اسلمې دين تر مينځ فرق او توپير خلکو ته بايد جوت شې ځکه د‬
‫اروپاء دين خپله پاپانو تحريف کړى ؤ ولې د اسلم د مبارک دين حفاظت خپله‬
‫الله تعالى کړى دى نو په لحاظاء اسلم په ټسسوله معنسسا سسسره صسسحيح پسساتې دى‬
‫چې په هرځاې او هسسر وخسست کسسې ورتسسه رجسسوع کيسسداي شسسې همسسدارنگه د هغسسه‬
‫)) تيوکراتې (( حکومت چې په اروپاء کې ددين کسانو پر مخ وړاندې بيسسول او‬
‫هغه اسلمې حکومت چې مسلمانان يې د ځانونو لپاره غواړې تر مينسسځ تسسوپير‬
‫بايدڅرگند شې بايد مسلمانانو ته و ښودل شې چې په اسلم کې ديسسن يسسوازې‬

‫‪52‬‬
‫د علماؤ لخواء څخه ښودل کيږې بلکې د علماؤ لخواء دين نه جسسوړيږې او نسسه‬
‫دين جوړوې دين هرڅوک کولې شسې لسسسته راوړې او اسسسلم پسسه يسوه خاصسه‬
‫طبقه پسې مربوط نه دى چې هغه به يې اداء کوى او نور مسلمانان بسسه تسسرې‬
‫خلص وې همدارنگه خلک بايد په دې پوه شې چې اسسسلمې حقسسايق ثسسابت دې‬
‫او تغير په کې نه راځې ‪ ،‬د خلکو پوهه ‪ ،‬کړه وړه ‪ ،‬فرهنگ ‪ ،‬اهتمام ‪ ،‬سسستونزې‬
‫‪ ،‬امراض او انحرافات له يوه عصر نه بل ته تغير خورې نو د اسلم د پسسوهې او‬
‫پيژندلو لرې هم تغير خورې ‪ ،‬نو پدې اساسا خلکسسو تسسه بايسسد د هغسسوى د پسسوهې‬
‫سره سم شرحه شې ‪٠‬‬
‫سربيره پردې اسلمې دعوت بايد په لوړه کچه د پوهه کسانو لخسسواء پسسه تيسسره‬
‫بيا د ډاکسسترانو ‪ ،‬انجينرانسسو‪ ،‬ليکوالنسسو ‪ ،‬وکيلنسسو ‪ ،‬معليمسسانو او د پوهنتسسون د ذده‬
‫کونکو په مينځ کې خپور شې همدارنگه ددې نظريې په مقابل کسسې چسسې وايسسې‬
‫اسلم دنن ورځې له عصر سره جوړ نه راځې او نسساوړه خرافسسات ورسسسره گسسډ‬
‫شوې دې بايد مباريزه وشې او دا مفکسسوره بايسسد پسسه کلکسسه رد شسسي ځکسسه مسسوږ‬
‫مخکې هم ښودلې چې اسلم ددينې او عصرې علومو ترمينځ هيسسځ تسسوپير نسسه‬
‫کوې او پخوايې علماؤ به ددينې او عصرې علومو تر مينځ هيڅ فرق نه کسساراوه‬
‫‪٠‬‬
‫ددې تر څنگ بايد صحيح قيادت رامينځ ته شې ځکه مخکې څرگنده شوه چسسې‬
‫د اسلمې امت د تفريقسسې او مسساتې خوړلسسو سسستر لمسسل داؤ چسسې دوى صسسحيح‬
‫قيادت له لسه ورکړى ؤ او د لوړ قيادت په ختميدو سسسره واړه واړه قيسسادتونه‬
‫رامينځ ته شول چې هر يوه يې په خپلې نظريې افتخار کسسول او ددوى ترمينسسځ‬
‫اتحاد راوستل خوراء گران ؤ ‪٠‬‬
‫پدې کې شک نه شته چې مسلمانان نن له سخت داخلسسې او خسساريجې نسساورين‬
‫سره لسا او گريوان دى په داخل کې له ناپوهۍ او جهالت سره مسسخ يسسو او پسسه‬
‫خارج کې صليبې او صهيونيستې مکرجن غليم سره مخ يو چې يوه دقيقه موږ‬
‫نه پرايږدې چې موږ د صحيح قيادت سوچ او فکر وکړؤ خو پسسدې حسسالت کسسې د‬
‫صحيح قيادت موندل گسسران کسسار دى کلسسه چسسې زمسسوږ د ټسسولنې ځسسوانه طبقسسه د‬
‫اسلم له حقيقت او د کفر له دسيسو خبر شې نو احساسسساتې کيسسږې او خپسسل‬
‫اخلص يې نور له زغم او صبر څخه و باسې او ددوى تمه ورتسسه پيداشسسې چسسې‬
‫دې حالت ته په زور سره اختيتام ورکسسړل شسسې چسسې د اسسسلم د ښسسمنان لسسدې‬
‫حالت څخه گټه پورته کوې او دا کسان پسسه ترهگسسرو نومسسوې او اعمسسال يسسې تسسر‬
‫هگرې بولې او که ځوانانو ته داوويل شې چې د احساساتو څخه کار مه اخلسسۍ‬
‫نو احساسات يې ټول مړه شې او بيا د کوښه والې ژوند اختيار کړې چې پدې‬
‫سره هرڅه د لسه ورکړې نسسو ددې لپسساره پسسدې وخسست کسسې داسسسې قيسسادت تسسه‬

‫‪53‬‬
‫ضسسرورت دى چسې د احساسسساتو سسسره سسسره اطسساعت تسسه غسساړه کيسسږدي او لسسه‬
‫مايوستياءس سره مخ نه شې ‪٠1‬‬
‫نو ددې لپاره نن ورځ د اسلمې امت ځوانې طبقې تسسه لسسوى لسسوى مسسسؤليتونه‬
‫ورپه غاړه دې تر څو له يوې خوا خپله په دين پوه شې او له بلې خسسواء د خپلسسو‬
‫اطاعتې احساساتو په وجه ددين اقامه وکړې او د اسسسلم ددښسسمنانو او غربسسې‬
‫سيکولريستانو په مقابل کې په فکري او عملي ډگسسر کسسې جهسساد او هڅسسې پيسسل‬
‫کړې تر څو اسلمې امت لدې ناورين څخه نجسسات ومسسومې ‪ ،‬مسسسلمان ځسسوان‬
‫بايد اراده قوې کړې او توره له تيکې راوباسې د اسلمې نړۍ وقار او عزت په‬
‫جهاد کې دى جهاد د خلصون لره ده جهاد د مؤمن ناموسا خونسسدې کسسوې کسسه‬
‫چيرې نن بيا هم د مؤمن احساسات راژونسسدې نسسه شسسو کسسه د غفلسست لسسه خسسوبه‬
‫راويښ نه شو او د غرب سره د سازش او ملگرتياء څخه لسا په سر نسسه شسسو‬
‫نو د اسلمې امت دا ماته کشتۍ به د سيکولريزم او صليبيانو په لسسوې طوفسسان‬
‫کې نوره هم غرقه شې او مسلمانان به نور هم پيسې ذليله او خوار شې ‪٠‬‬
‫د اسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسلمې امت د برياء‬
‫د اسسسسسسسسسسسسسسسسسلمې خلفت د بيا اقامې‬
‫او د سيکولريزم د ماتې په هيله‬

‫تمت باالخير‬

‫په درنښت‬
‫‪١٧-٢-١٣٨٨‬‬

‫‪:‬‬ ‫ماخذونه‬
‫‪ -١‬اسلم او سيکولريزم ‪ ،‬ډاکتر سفرحوالې ‪ ،‬مترجم مصطفانيازى‬
‫‪ -٢‬د اسلمي امت د کمزورتيالملونه او لسه هغسه څخسسه د خلصسسون لر ‪ ،‬ډاکسستر‬
‫مصطفانيازى کال ‪٢٠٠٤‬م پيښور‪.‬‬
‫‪ -٣‬د ليبراليزم غورځنگ په افغانستان کې ‪ ،‬زاهدي احمد زى ‪،‬کسسال ‪١٣٨٥‬ه ش‬
‫دوهم چاپ ‪ ،‬پيښور ‪٠‬‬
‫‪ -٤‬د پيټر جايس په کتاب کې ) په لويديځ کې سياسي چسساري ( ‪ ،‬د احمسسد زبيسسر‬
‫ژمن تحليل کال ‪١٣٨٦‬هس ش ‪،‬دافغانستان دکلتوري ودي ټولنه جرمني ‪.‬‬

‫‪‬‬
‫ډاکتر مصطفا نيازى ‪ :‬د اسلمې امت د کمزورتيا لملونه او له هغه څخه د خلصون لر ‪ :‬صفحه ‪( -١٠٥‬‬
‫‪١٨٠ ) 1‬‬

‫‪54‬‬
‫‪ -٥‬غوره عقيده ‪ :‬زاهدي احمد زى ‪ ،‬کال ‪١٣٨٣‬ه ش پيښور امير کروړ کتابتون‬
‫‪٠‬‬
‫‪ -٦‬فکري استعمار ‪ ،‬زاهدي احمدزى ‪ ،‬کال ‪١٤٢٢‬ه ق ‪ ،‬پيښور ‪٠‬‬
‫‪ -٧‬ملې اصلحا مجله ‪ ١١‬کال ‪١٨‬مه گڼه ‪ ،‬دوکتور شيرعلې ظريفي ‪ ،‬ليکنه ‪٠‬‬
‫‪ -٨‬ننۍ نړۍ او اسلم ‪ ،‬قاضې احمد شاه سليم ‪ ،‬کال ‪١٣٨٧‬ه ش ‪ ،‬دوهم چاپ ‪،‬‬
‫پيښور ‪٠‬‬
‫‪ -٩‬داديسسانو تسسر مينسسځ تفسساهم د ازادې راديسسو راپسسور ‪ ،‬راځسسى چسسې سسسره وپيژنسسو‬
‫پروگرام ‪ ،‬د ‪١٣٨٧‬هش کال د ‪ ١٠‬مياشتي ‪ ١٣‬تاريخ وخت و ماسپښين ‪٠ ٢:٤٥‬‬

‫‪55‬‬
56