SVEUČILIŠTE U MOSTARU

FAKULTET PRIRODOSLOVNIH-MATEMATIKIH I ODGOJNIH ZNANOSTI

Studij zemljopisa

Andrija Toni Jeleč

JUŽNOAFRIČKA REPUBLIKA
Seminarski rad

Mentor: doc.dr.sc. Žarko Dugandžić

Sadržaj
Uvod: ..................................................................................................... Error! Bookmark not defined.
1.1. Populacija i uzorak .................................................................... Error! Bookmark not defined.
1.2. Razlika između aritmetičkih sredina velikih nezavisnih uzorakaError! Bookmark not defined.
1.3. Razlika između aritmetičkih sredina velikih zavisnih uzorka .... Error! Bookmark not defined.
1.4. Razlike između aritmetičkih sredina malih nezavisnih uzoraka Error! Bookmark not defined.
1.5. Razlike između aritmetičkih sredina malih zavisnih uzoraka .... Error! Bookmark not defined.
1.6. Nul-hipoteza .............................................................................. Error! Bookmark not defined.
1.7. Zaključak.................................................................................... Error! Bookmark not defined.
1.8. Literatura ................................................................................... Error! Bookmark not defined.
Uvod
1.1 Osnovni podatci

Južnoafrička republika ili Republika Južna Afrika je država na krajnjem jugu afričkog
kontinenta, između Namibije, Bocvane i Zimbabvea na sjeveru, Atlantskog oceana na
zapadu, Indijskog oceana na jugu i jugoistoku, Mozambika i Svazija na sjeveroistoku.
Neovisna kraljevina Lesoto potpuno je okružena južnoafričkim teritorijem.

Južnoafricka republika ima tri glavna grada Cape Town, Pretoria, Bloemfontein, ima
površinu od 1.220.813km2 što je čini 24. državom po veličini na svijetu.Na tom teritoriju
živi 51.770.560 stanovnika po čemu su 25. država na svijetu po broju stanovnika. Gustoća
naseljenosti iznosi 42,4 stanovnika/ km2 .

Slika 1. Južnoafričkarepublika

Izvor: Oxford Cartographers

1.2 Povijest

Južna Afrika pripada područjima koja je čovjek najranije naselio. Fosilni nalazi vrsta iz
roda Australopithecus stari su oko 3 milijuna godina. Najstariji današnji stanovnici zemlje
su pripadnici gotovo izumrlih stočarskih i lovačkih naroda Khoikhoi (u Europi poznati kao
Hotentoti) i San (Bušmani). U prvom i drugom tisućljeću poslije Krista doseljavaju se sa
sjeveroistoka na područje Južne Afrike narodi skupine Bantu koji danas čine većinu crnog
stanovništva i donose poljoprivredu i obradu metala.
Godine 1488. Portugalac Bartolomeu Dias je kao prvi Europljanin oplovio Rt dobre
nade kod današnjeg Kaapstada. Prvo stalno naselje, malu opskrbnu postaju za brodove na
putu u Indiju, utemeljili su Nizozemci 1652. Kolonija na Rtu dobre nade rasla je ispočetka
doseljavanjem farmera i stočara iz Nizozemske i susjednih zemalja, a kasnije i visokim
prirodnim prirastom, potiskujući na sjeveru i istoku domorodačko stanovništvo. Buri, kako
su se zvali kolonisti, uskoro su zbog velike udaljenosti od matice oblikovali zasebnu
kulturu i jezik, afrikaans. Adam S. Eterovich navodi mogućnost da su Dubrovčani na jugu
Afrike, nedaleko od rta Dobre nade, u zaljevu Mossel (Mossel Bay) utemeljili odmorišno-
opskrbnu postaju koja im je služila na putovanjima za Indiju, i to prije Diasa, Da Game i
van Riebeecka.
Slika 2. Dolazak Jan van Riebeecka, prvog europskog stanovnika, sa Devil's Peakom u
pozadini

Izvor: “Suid-Afrikaanse Geskiedenis in Beeld” (1989), Anthony Preston

Tijekom napoleonskih ratova je koloniju na Rtu, strateški pozicioniranu na putu u Indiju,
zauzelo Ujedinjeno Kraljevstvo. Buri su bili nezadovoljni liberalnom britanskom politikom
koja je zahtijevala zabranu ropstva. Oko 1835. započela je masovna seoba Bura na
sjeveroistok, preko rijeka Oranje i Vaal. Ovdje su se sukobili sa
snažnim bantuskim državama i pobijedili ih zahvaljujući modernijem naoružanju i i
lokalnim saveznicima. Rezultat su bile dvije neovisne burske republike–
Oranje i Transvaal.
Dotada poljoprivredno gospodarstvo Južne Afrike iz temelja je preoblikovano krajem
1860-ih kada su u mnogim područjima unutrašnjosti otkrivena nalazišta dijamanata i zlata.
Uspješno iskorištavanje nalazišta zahtijevalo je velika ulaganja, a potrebni kapital imali su
samo Britanci. Usto, jačali su britanski kolonijalni apetiti prema ostalim područjima južne
Afrike, a postojanje neovisnih burskih država sve je više predstavljalo smetnju i
konkurenciju. Nakon što je predsjednik Transvaala Paul Kruger odbio neburskim
doseljenicima dati neograničeno biračko pravo izbio je 11. listopada 1899. burski rat.
Britanske su snage, peterostruko brojnije od burskih, uspjele u kratkom vremenu osigurati
veća naselja i željeznice, ali nisu mogle kontrolirati ostatak zemlje, naseljen farmerima koji
su pomagali burske gerilce. Tek su metode spaljene zemlje i interniranja burskih civila u
koncentracijske logore Britancima omogućile pobjedu 1902.
U poslijeratnom razdoblju su, zahvaljujući svojoj većini u bijeloj populaciji, Buri (od tada
zvani i Afrikaneri) dominirali političkim životom. Crno je stanovništvo isključeno iz
političkog procesa i započela je zakonodavna sistematizacija i proširenje do tada uglavnom
neformalne politike rasne segregacije. Snažan su poticaj segregaciji dali napori siromašnih
bijelih radnika da se osiguraju od konkurencije jeftinije crne radne snage; neki su položaji u
rudarskoj industriji rezervirani za bijelce, određena su područja u kojima se crnci mogu
naseljavati, ograničen im je pristup u veće gradove. Prve crne političke organizacije
(Afrički nacionalni kongres osnovan je 1912.) nisu uživale širu podršku, a kompromitiralo
ih je i povezivanje s komunističkimpokretom.
Južna Afrika nevoljko je ušla u drugi svjetski rat na strani saveznika jer su mnogi
Afrikaneri preferirali neutralnost. Rat je doprinio razvoju industrije, što je mnoge crnce
privuklo iz ruralnih dijelova zemlje u gradove. Ojačale su crne sindikalne organizacije i
rasno je pitanje ponovno izbilo u prvi plan. Pobjeda Nacionalne stranke na izborima 1948.
značila je jačanje politike rasne segregacije, koja je tada dobila ime apartheid (afrikaans:
odvojenost). Svi su stanovnici podijeljeni u četiri rasne skupine: bijelce, Bantu (crnce),
obojene (miješane rase) i azijate. Zabranjeni su brakovi između pripadnika različitih
skupina, ustanovljene su odvojene obrazovne, zdravstvene i druge javne ustanove,
zabranjeno je kretanje crnaca u bijelačkim područjima bez propusnica, stvorene su enklave
za naseljavanje crnaca kojima je dana ograničena samouprava (t.zv. bantustani).
Apartheid je uskoro izazvao snažnu crnu reakciju. Afrički nacionalni kongres je ojačao i u
šezdesetim se godinama počeo koristiti terorističkim metodama, na što je vlada zatvorila
njegove vođe, među kojima je najpoznatiji bio Nelson Mandela. Crni sindikati organizirali
su niz štrajkova za bolje uvjete rada i veće plaće. Južnoafrička Republika suočila se s
međunarodnom izolacijom i odljevom kapitala. Ipak, u situaciji hladnoratovske podjele
zapadne vlade nisu bile spremne na uvođenje strogih sankcija kapitalističkoj i prozapadnoj
Južnoj Africi.
Krajem 80-ih postalo je jasno da je održavanje apartheida nemoguće. Godine 1991.
parlament je opozvao rasne zakone i oslobođena je većina političkih zatvorenika.
Dvogodišnji pregovori predsjednika F.W. de Klerka i Mandele rezultirali su nacrtom
privremenog ustava koji je izjednačio biračko pravo svih stanovnika Južne Afrike. Prvi
višerasni izbori održani su u travnju 1994., a pobijedio je Afrički nacionalni kongres.
Mandela je izabran za predsjednika.
U razdoblju od kraja apartheida Južna se Afrika suočava s brojnim problemima koji su
dijelom rezultat naslijeđa segregacije: velikom nezaposlenošću među crnim stanovništvom,
jednom od najviših stopa ubojstava i drugih nasilnih zločina u svijetu, kao i eksplozijom
infekcije virusom HIV. Ipak, zemlja je uspjela očuvati političku i gospodarsku stabilnost.

1.3 Državno uređenje i politika

Južnoafrička Republika ima tri glavna grada, Cape Town je najveći od tri grada sjedište je
skupštine, Pretoria je sjedište izvršne vlasti, a Bloemfontein sudstveno središte. Južnoafrička
Republika je više stranačka republika, s dva zakonodavna doma. Nacionalni savjet provincija
je gornji dom sa 90 zastupnika, dok Narodna skupština je donji dom sa 400 zastupnika.

Slika 3. Zgrada skupštine Južnoafričke Republike u Cape Townu

Izvor: “Suid-Afrikaanse Geskiedenis in Beeld” (1989), Anthony Preston

Osnove južnoafričkog pravnog sistema su rimsko-nizozemsko trgovačko pravo i osobno pravo

sa engleskim općim pravom, koji su stigli sa nizozemskom i britanskomkolonizacijom.[4] Prvi
zakon u Južnoafričkoj Republici zasnovan na europskim tradicijama donijela je nizozemska
Istočnoindijska kompanija i naziva se Rimsko-nizozemsko pravo. Ono je uvedeno prije
kodifikacije europskog prava u Napoleonov kod. Njega je u 19. stoljeću pratilo englesko pravo,
i opće i statusno. Počevši od ujedinjenja 1910. godine, Južnoafrička Republika ima
svoju skupštinu koja donosi zakona samo za sebe, zamenjujući one koji su prethodno vrijedili
za bivše kolonije.
Od završetka apartheida 1994. godine politikom Južnoafričke Republike dominira Afrički
nacionalni kongres, koji ima 60-70% biračke potpore. Glavna oporba Afričkom nacionalnom
kongresu je Demokratska alijansa.
Nekada dominantna Nova nacionalna stranka, koja je kroz svog prethodnika Nacionalnu
stranku uvela apartheid, je odlučila da se ujedini sa Afričkim nacionalnim kongresom 9.
travnja 2005. godine. Druge značajnije stranke su Kongres naroda, koji se odvojio od Afričkog
nacionalnog kongresa, i Slobodarska stranka Inkata, koja uglavnom predstavlja narod Zulu.
Slika 4. Zgrada izvršne vlasti Južnoafričke Republike u Pretoriji

Izvor:Wikipedia
Od kraja apartheida, vanjska politika Južnoafričke Republike je fokusirana na njene afričke
suradnike, posebno u Južnoafričkoj razvojnoj zajednici i Afričkoj uniji. Država je igrala ključnu
ulogu posrednika u afričkim sukobima tokom posljednjih 15 godina, poput onih
u Burundiju, Demokratskoj Republici Kongo, Komorima i Zimbabveu. Poslje ukidanja
apartheida, Južnoafrička Republika je ponovo primljena u Commonwealth. Kao Južnoafrička
Unija, Južnoafrička Republika je bila jedan od osnivača Ujedinjenih naroda.
1.3 Administrativna podjela

Najveći Površina Stanovnika Gustoća

Provincija Središte
grad (km²) (2007.) naseljenosti

Istočni
Bhisho Port Elizabeth 169.580 6.527.747 38,5
Kaapland

Slobodna
Bloemfontein Bloemfontein 129.480 2.773.059 21,4
država

Gauteng Johannesburg Johannesburg 17.010 10,451.713 614,4

KwaZulu-
Pietermaritzburg Durban 92.100 10,259.230 111,4
Natal

Limpopo Polokwane Polokwane 123.910 5,238.286 42,3

Mpumalanga Nelspruit Nelspruit 79.490 3,643.435 45,8

Sjeverozapad Mafikeng Rustenburg 116.320 3,271.948 28,1

Sjeverni
Kimberley Kimberley 361.830 1,058.060 2,9
Kaapland

Zapadni
Kaapstad Kaapstad 129.370 5.278,585 40,8
Kaapland
Slika 5: Administrativna podjela

Izvor:Wikipedia

1.4 Stanovništvo

Rasni zakon u Južnoj Africi (u razdoblju 1950–91) dijelio je stanovništvo u četiri gl.
skupine temeljene na rasnoj pripadnosti (izgledu, podrijetlu, kulturi), a njime je bio
određen i društv. status. To su crnci, bijelci, mješanci (engl. coloured) i Azijci. Glavninu, o.
78% st. Juž. Afrike, čine crnci različitih etničkih skupina. Većinom su narodi Bantu, a
među najbrojnijima su Zulu, Xhosa, Swazi i Ndebele, kojima pripada polovica južnoafr.
crnaca, a čine većinu u mnogim područjima na I te u priobalju. Narodi Soto, Pedi i Tswana
prevladavaju u područjima Visokog Velda, Tsonga žive na S i SI, a Venda na S zemlje. U
sušnoj unutrašnjosti na SZ žive Bušmani i Hotentoti. Među bijelcima (nešto više od 10%
st.) izdvajaju se dvije skupine: Afrikaaneri su potomci starijih doseljenika (kraj XVII. i
XVIII. stoljeća), većinom Nizozemaca (Buri) te Nijemaca i Francuza. Anglofonsko
stanovništvo potomci su doseljenika s brit. otočja koje dolazi od XIX. st. Treću veliku
skupinu, o. 9%, čine mješanci, tj. svi oni koji ne spadaju u neku drugu skupinu, a
međusobno mogu biti vrlo različiti. Oni su potomci starijeg domaćega stanovništva s
jugozapada zemlje, prvih europskih doseljenika, doseljenika iz jugoistočne Azije koji su
dovođeni kao robovi ili radnici na plantažama, te crnaca.
Danas Južna Afrika ima 51.7 miliona stanovnika i glavni grad je Pretoria. Stanovništvo je
uglavnom crnačko (75,2%), ali ima i bijelaca (13,6%), mješanaca (8,6%) i azijata
(2,6%). Gustoća stanovništva vrlo je neravnomjerna, u prosjeku iznosi oko 37
st./km2. Više od 95% stanovništva živi u istočnoj polovini zemlje i južnom priobalju.
Zapadni dio zemlje, osim područja oko Cape Towna, vrlo je rijetko naseljen. U gradovim
živi gotovo 60% stanovništva, a zbog snažnih migracija udio se povećava. Gradsko
područje Cape Towna ima oko 3,74 milijuna stanovnika, a Durbana gotovo 3 milijuna.
Ostali veći gradovi: Johannesburg (1 962 400 stanovnika), Soweto (1 624 300), Pretoria (1
884 046), Port Elizabeth (1 244 900, aglomeracija) i dr. Porast stanovništva razmjerno je
brz, oko 20‰ (prosjek 1980– 2001), a u novije se vrijeme smanjuje, ponajviše zbog
smanjenja rodnosti na oko 25‰, ali i postupnog povećanja smrtnosti.

1.5 Religija

Prema poslednjem popisu, kršćani su činili 79,7% stanovništva. Od toga cionistički kršćani
11,1%, protestanti 8,2%, rimokatolici 7,1%, metodisti 6,8%, nizozemski reformisti 6,7%,
anglikanci 3,8% i ostali hrišćani 36%. Muslimani čine 1,5% populacije, hindusi oko 1,3%,
a židovi 0,2%. Da ne pripadaju nijednoj vjeri izjasnilo se 15,1% stanovnika, 2,3 % su činili
pripadnici ostalih vjera, a 1,4% se nije jasno izjasnilo.

1.6 Jezici

Slika 6: Mapa koja pokazuje dominantne jezike koji se govore JAR

Mapa koja pokazuje dominantne jezike koji se govore

JAR. afrikaans engleski ndebele kosa zulu severni
seseoto sesoto tsvana svazi venda tsonga nijedan nije dominantan

U Južnoafričkoj Republici popisan je 31 jezik, 24 od njih su živi jezici, 3 jezika govore se

samo kao drugi jezici, a 4 jezika su izumrla. Službeni jezika ima devet , to su: Afrikans,
engleski, ndebele, sjeverni sotho, swati, tsonga, venda, xhosa, zulu; nacionalna su dva:
južni sotho i tswana.

1.7 Reljef

Teritorija JAR se može podeliti u tri reljefne cjeline. Uz obale oceana se nalazi uski pojas
nizina širok 20 do 250 km koji se naziva Niski Veld. Niski Veld prema unutrašnjosti
prelazi u planinskih lanaca koji se naziva Drakensberg, a koji se pruža duž cijele obale. Na
zapadu i jugu doseže oko 2.000 m nadmorske visine, dok na istoku u predelu Drakensberga
doseže gotovo 3.500 m. Tu se nalazi i najviši vrh zemlje — Njesuti visok 3.408 m. Vijenac
planinskih lanaca Drakensberg sa tri strane okružuje Highveld, centralna suha visoravan
većinom prekrivenu pašnjacima koja se nalazi na nadmorskoj visini od 900 do 2 000 m.
Dužina obalske linije iznosi 2 798 km. Obala JAR je slabo razvedena, a jedina pogodna
prirodna luka se nalazi u zaljevu Saldanha severno od Cape Towna.

1.8 Klima
Na klimu JAR utječu njen položaj u umjerenom klimatskom pojasu na južnoj hemisferi, uticaj
Atlantskog i Indijskog oceana koji sa tri strane okružuju njen teritorij i polje visokog tlaka u Južnom
Atlantiku (tzv. anticiklon sv. Helene). Također važan je utjecaj morskih struja koje prolaze uz njene
obale. Tako hladna Benguelska struja koja teče iz cirkumantarktičkog pojasa hladne vode ka
sjeveru duž zapadnih obala zemlje pridonosi isušivanju zraka i smanjuje padaline, dok Mozambička
struja na istočnim obalama povečava temperaturu i količinu padalina. Važan je i uticaj reljefa, koji
je najizraženiji na istoku zemlje gde je utjecaj tople Mozambičke struje ograničen samo na uzak
priobalni pojas. Ovde planinski lanci koji se nalaze u neposrednom zaleđu obale onemogućavaju
strujanje vlažanog oceanskog zraka prema unutrašnjosti pa zato primorje i istočne padine
Drakensberga primaju više padavina od njegovih zapadnih padina i visoravni Highveld u
unutrašnjosti.

Prema Kepenovoj klasifikaciji klimata JAR se nalazi na području suhih klima (tip B), odnosno njenih
podtipova: pustinjske (BW) na sjeverozapadnom djelu zemlje i stepske klime (BS) u centralnom
djelu. Također, djelovi zemlje se nalaze u području umjereno tople klime (tip C), odnosno njenih
podtipova: sredozemne klime (Cs) na jugozapadu, umjereno vlažne klime (Cf) duž jugoistočnog
primorja i sinijske klime (Cw) u unutrašnjosti na sjeveroistoku zemlje.

Najviša izmerena temperatura — 51,7°S zabilježena je 1948. godine u Kalahariju u pokrajini North
Cape u blizini grada Upringtona, dok je u Saderlendu, u planinskom lancu Rogeveld severoistočno
od Cape Towna zabeležena najniža temperatura od –15°S. Više od polovine Južne Afrike prima
samo 200 do 600 mm padavina, a krajnji sjeverozapad manje od 200 mm.

1.9 Hidrogeografija

Većina rijeka izvire u planinama Drakensberg i teče na istok, prema Indijskom oceanu.
Ipak, najduža rijeka Oranje, duga 1.860 km, koja također izvire u planinama Drakensberg,
teče na zapad i uljeva se u Atlantski ocean. Na ovoj rijeci se nalazi vodopad Ogrejbis, širok
150 m i dubok 56 m. Druga važna reka je Limpopo, duga oko 1 750 km, a koja je granična
reka sa Bocvanom i Zimbabveom i uljeva se u Indijski ocean, i rijeka Val, pritoka Oranja,
duga 1.251 km. Vodostaji reka značajno variraju tokom godine. Reka Tugela, koja se
uljeva u Indijski ocean, poznata je po istoimenom vodopadu, visokom 948 m. To je drugi
po visini vodopad na svijetu.

U cilju navodnjavanja plodnih oranica, izgrađeni su brojni irigacioni sistemi u dužini od

oko 14.000 kilometara. Suša je glavna elementarna nepogoda u JAR. Malo je jezera većih
razmera, a od važnija su Krisi, Sibaja, Oviston i Ronfoltejn.
 Slika 7: Rijeka Oranje

2.0 Gospodarstvo

Prema kvalifikaciji UN, JAR je u rangu zemalja sa srednjim prihodima po glavi

stanovnika, sa velikim rezervama sirovina, dobro razvijenim financijskim, pravnim,
komunikaciskim, energetskim i prometnim sektorima, sa burzom koja se svrstava među
prvih 20 u svetu i dobrom infrastrukturom koja omogućava dobru raspodelu robe u velikim
urbanim centrima širom celog regiona. JAR je po BDP-u bila 32. država na svetu u 2008.
godini. Najrazvijenija područja su smještena u okolini pet gradova: Cape Towna, Port
Elizabeta, Durbama, Pretorije i Johannesburga. Izvan ovih područja, privreda je slaba i
siromaštvo još uvek prevladava usprkos vladinim naporima za ekonomski razvoj. Ipak,
ključna zaostala područja su poslednjih godina doživela brz razvoj. U ta područka spadaju
oblast od Pozelovog zaljeva do zaljeva Pletenberg, oblast Rustenburg, oblast Nelspruita,
Bloemfontein, obala Western Capea i sjeverna obala KwaZulu-Natala.

Slika 8: Oranica

Nezaposlenost je izuzetno velika sa velikim nejednakostima u prihodima po pojedinim

društvenim grupama. U periodu od 1995. do 2003. godine broj prijavljenih radnih mesta je
opao, a porastao je broz zaposlenih na crno; ukupno, nezaposlenost se povećala. Prosečan
prihod južnoafričkog domaćinstva je između 1995. i 2000. značajno opao. Prosečno
belačko domaćinstvo je 1995. godine zarađivalo četiri puta više od prosečnog crnačkog
domaćinstva. Godine 2000, taj odnos se pogoršao na 6:1.
 Slika 8: Radnici na farmi

Radnici na farmi

Poljoprivreda u Južnoj Africi nije dominantna grana. Poljoprivreda zapošljava oko 10%
stanovništva i doprinosi sa oko 2,6% BDP države.[33] Usljed suhih klima, zemljište je
neplodno, pa se samo 13,5% površine se može koristiti za uzgajanje useva, a samo 3%
zemljišta se može smatrati visoko plodnim Također, usljed različitih klima, uzgajaju se i
različite vrste. U Zapadnoj pokrajini uzgaja se vinova loza i proizvodi vino, a poslednjih
godina JAR se po njegovoj proizvodnji probila na peto mesto u svetu. Uzgaju se i jabuke,
breskve, kajsije i višnje, a od južnog voća — papaja, mango, banana, dinja, ananas i dr. U
regija Karu razvijen je uzgoj stoke, ovaca i krava, dok se u Fri Stejtu uzgajaju žitarice —
pšenica i kukuruz.

Tokom posljednjih par godina, država je izvela nekoliko reformi poljoprivrednog sektora,
kao što su agrarna reforma i deregulacija tržišta za poljoprivredne proizvode. Južnoafrička
vlada je zacrtala preraspodjelu oko 30% obradivog zemljišta crnačkim farmerima do 2014.