2012-2013

«Μπορείς ν’ ανακαλύψεις περισσότερα για

έναν άνθρωπο μέσα σε μία ώρα παιχνιδιού
απ’ ότι μέσα σ΄ ένα χρόνο συζήτησης»
Πλάτων 427-347 π.Χ.
Η αξία του παιχνιδιού ως παιδαγωγικό
και θεραπευτικό μέσο.

Ερευνητική Εργασία
Β΄ Τάξης
1ου Γενικού Λυκείου Πάτρας
Ομάδα B΄
Επιβλέπουσα καθηγήτρια:
Μαριάννα Δημητροπούλου ΠΕ11
Πίνακας Περιεχομένων
Πρόλογος…………………………………………………………….………..…3

Εισαγωγή……………………………………………...………………………....4

Θεωρίες για το παιχνίδι …………………..……………………………..............5

Γιατί παίζουμε παιχνίδια; ……………………………………………………….6

Παιχνίδι και χαρακτήρας ……….……………………………………………....7

Η παιδαγωγική λειτουργία του παιχνιδιού………………………………………8

Η θεραπευτική λειτουργία του παιχνιδιού ……………………………………..11

Θεραπευτική αξία του παιχνιδιού…………………… ………………………....12

Τι είναι η παιγνιοθεραπεία…………………………………..………………….12

Στόχοι παιγνιοθεραπείας……………………………..........................................13

Πόσο καιρό μπορεί να διαρκέσει η παιγνιοθεραπεία……………………………14

Πώς εφαρμόζεται; ……………………………………………………………….14

Σε ποιες ηλικίες απευθύνεται;……………………………………..…………….14

Σε ποια παιδιά απευθύνεται; …………………………………………………….15

Ο ρόλος των γονιών ……………………………………………………………..16

Ο ρόλος του παιγνιοθεραπευτή …………………………………………………16

Σημάδια στη συμπεριφορά που μπορεί να σας προβληματίσουν ………………17

Αποτελεσματικότητα αυτής της θεραπείας ……………………………………..17

Παίξτε με το παιδί σας …………………………………………………………..18

Στάδια ανάπτυξης παιχνιδιού ……………………………………………………19

Επιλέγοντας τα κατάλληλα παιχνίδια ……………………………………………20

Κανόνες παιχνιδιού ………………………………………………………………20

Πώς παίζουν τα παιδιά στον κόσμο σήμερα ……………………………………..21

Επίλογος ………………………………………………………………………….21

Βιβλιογραφία ……………………………………………………………………..24
2
 Πρόλογος

Τι είναι πραγματικά παιχνίδι; Γιατί πράγμα μιλάμε όταν λέμε παίζω; Η αλήθεια
είναι ότι δεν θα «σοβαρευτεί» κάποιος, αν δεν έχει παίξει από την αρχή της ζωής του,
αν δεν έχει γευτεί την εμπειρία, την περιέργεια, τον ενθουσιασμό της ανακάλυψης, το
μοίρασμα, την απογοήτευση του λάθους και …πάλι από την αρχή. Γιατί το παιχνίδι
είναι μία πολύ σοβαρή υπόθεση για την ομαλή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του
ανθρώπου.
Η διαδικασία του παιχνιδιού συνιστάται σε όλα τα θηλαστικά νεαρής ηλικίας και
όχι μόνο, τα πουλιά , τα ψάρια, τα δελφίνια, τα γατάκια, τα σκυλάκια, όλα τα ζώα
παίζουν και το παιχνίδι τους διέπεται από κανόνες και τελετουργικές διαδικασίες. Το
παιχνίδι είναι μία παγκόσμια διαχρονική δραστηριότητα. Ο Johan Huizinga στο βιβλίο
του «Ο άνθρωπος και το παιχνίδι, HOMO LUDENS», υποστηρίζει ότι το παιχνίδι
προϋπήρξε του πολιτισμού. Ο άνθρωπος από πάντα έπαιζε για να επικοινωνήσει, να
γνωρίσει τον κόσμο και το σύμπαν. Τα παιδία κάποτε έπαιζαν με κλαδιά, πέτρες, με
υφές, με γεύσεις, με όλες τους τις αισθήσεις, με υλικά της φύσης και απλά υλικά του
περιβάλλοντος, όπως κάνουν και σήμερα από τη γέννησή τους. Είναι η επικοινωνία
του εσωτερικού κόσμου με την εξωτερική πραγματικότητα.

3
 Εισαγωγή

Παίζω – Μαθαίνω – Μεγαλώνω.

Η λέξη παιχνίδι έχει τις ρίζες της στην αρχαία ελληνική γλώσσα, η οποία είχε
τρεις τουλάχιστον διαφορετικές λέξεις για το παιχνίδι.
Παιχνίδι, παιγνίδιο ή παίγνιο όπως αλλιώς λέγεται, είναι μία δομημένη
δραστηριότητα που έχει ως σκοπό την ψυχαγωγία ή ασκείται σαν εκπαιδευτικό
εργαλείο.
Η γνώση που προσφέρει σε κάθε παιδί το παιχνίδι είναι πολύπλευρη,
ουσιαστικότατη και αδιαμφισβήτητη, καθώς όπως θα διαπιστώσουμε, επιδρά
σημαντικά στη νοητική-πνευματική, συναισθηματική, κοινωνική , σωματική και ηθική
ανάπτυξη ενός παιδιού.

4
 Θεωρίες για το παιχνίδι

Διάφοροι επιστήμονες προσπαθώντας να ερμηνεύσουν τη φύση και τη σημασία

του παιχνιδιού καθώς και τη θέση του στη ζωή, ανέπτυξαν μία ποικιλία θεωριών:

 Η θεωρία της πλεονάζουσας ενέργειας: αποβλέπει στην αποφόρτιση της

ενέργειας που είναι υπερβολική και πλεονάζει.

 Η θεωρία της ανάπαυλας: το παιδί καταφεύγει στο παιχνίδι για να βρει

ηρεμία, γαλήνη, ευχαρίστηση και ξεκούραση.

 Η θεωρία της ανακεφαλαίωσης: χαρακτηρίζει το παιχνίδι, ως αντανάκλαση

και επέκταση προηγούμενων μορφών συμπεριφοράς.

 Η θεωρία της εξάσκησης ή της αυτοδιαμόρφωσης: προσπαθεί να

καταδείξει πώς τα διάφορα παιχνίδια προετοιμάζουν κατάλληλα το παιδί για
την αντιμετώπιση των αναγκών της ζωής.

 Η θεωρία της κάθαρσης: ικανοποίηση επιθυμιών που απαγορεύει και

απωθεί η συνείδηση. Έτσι επέρχεται μία κάθαρση, η οποία ανακουφίζει από
το ψυχικό άλγος.

 Η θεωρία της επιτυχίας του P. Janet: το παιδί παίζει για να απολαύσει το

συναίσθημα της χαράς που συνοδεύει την επιτυχία.

5
  « Το παιχνίδι είναι μέσο φυσική και ηθικής ανάπτυξης »

 « Τα παιχνίδια σε ένα λαό βοηθούν να ανακαλύψουμε την ποιότητά του και

την αξία της τέχνης του »

 « Τα παιχνίδια είναι μέσο ανάπτυξης της νοημοσύνης και των άλλων

γνωστικών δεξιοτήτων »

 « Το παιχνίδι είναι έκφραση του υποσυνείδητου και της φαντασίας του

παιδιού »

 « Πρέπει να ακολουθούμε τους κανόνες της φύσης και να μην της είμαστε
ενάντιοι »

 « Το παιδί στο παιχνίδι απαλλάσσεται από ψυχικά συμπλέγματα, αγωνίες

και δειλίες, γίνεται ελεύθερο, πειθαρχημένο και κοινωνικό »

Γιατί παίζουμε παιχνίδια;

 Παίζουμε για να επικοινωνούμε

 Είναι ο τρόπος λειτουργίας του ανθρώπου

 Μαθαίνουμε να λειτουργούμε , να δημιουργούμε, να ανακαλύπτουμε, να ζούμε με

άλλους

 Διασκεδάζουμε

 Είναι εξέλιξη του ανθρώπου πάνω στη γη

 Βοηθούν στην ανάπτυξη της αντίληψης

 Βοηθούν στη σωματική και μυϊκή άσκηση.

6
 Παιχνίδι και χαρακτήρας

Το παιχνίδι είναι σημαντικό μέσο για να ανακαλύψουμε στοιχεία του χαρακτήρα

του κάθε παιδιού. Από τον τρόπο που παίζει και ένα βρέφος ακόμη, ή από τις
προτιμήσεις του σε κάποια παιχνίδια, έχουμε τη δυνατότητα να διακρίνουμε κάποια
στοιχεία, χωρίς αυτό να είναι πάντα καθοριστικό για τη μετέπειτα εξέλιξη του παιδιού.
Ένα παιδί που προτιμά την μπάλα ή κάθε κινητικό παιχνίδι, ίσως είναι ένα παιδί
που πάντα θα του αρέσει η κίνηση, που θα είναι δραστήριο και θαρραλέο. Αν ένα παιδί
έχει ήδη χτυπήσει και πέσει πολλές φορές παίζοντας ένα κινητικό παιχνίδι και επιμένει
στις προτιμήσεις του, είναι ίσως ένα επίμονο παιδί, δραστήριο και ζωηρό.
Το ήρεμο, το ήσυχο παιδί, το παιδί που έχει τη δυνατότητα της
αυτοσυγκέντρωσης, ασχολείται συνήθως με ένα παιχνίδι και αυτή η ενασχόληση έχει
διάρκεια.

7
 Αντίθετα το ανήσυχο παιδί, ασχολείται με ένα παιχνίδι για λίγο και μετά αναζητά
κάτι άλλο, αφού πλήττει γρήγορα και αισθάνεται την ανάγκη της εναλλαγής.
Φυσικά τα παιδιά αλλάζουν εύκολα προτιμήσεις, ενώ όσο μεγαλώνουν
διαμορφώνουν τα δικά τους γούστα με την επίδραση της οικογένειας, του σχολείου και
των άλλων παιδιών που συναναστρέφονται.

Η παιδαγωγική λειτουργία του παιχνιδιού

Το παιχνίδι αποτελεί τον πιο ολοκληρωμένο τρόπο μάθησης για κάθε παιδί.
Παιχνίδι ίσον παιδί και παιδί ίσον παιχνίδι!
Το παιχνίδι είναι ο άξονας της σύγχρονης αγωγής, είναι για το παιδί ότι η εργασία
για τον ενήλικα και το διακριτικό γνώρισμα των σύγχρονων γνώσεων και
κατευθύνσεων της παιδαγωγικής, είναι η εισαγωγή του παιχνιδιού στη σχολική εργασία
για την πολύπλευρη ωφελιμότητά του. Η μορφή της διδασκαλίας δεν είναι παιχνίδι
αλλά η ύλη του μαθήματος είναι κατά τέτοιο τρόπο διαμορφωμένη, έτσι ώστε η όλη
διαδικασία να έχει παιγνιώδη μορφή. Η γνώση κατακτιέται από τους μαθητές με

8
αβίαστο , παιγνιώδη και ευχάριστο τρόπο, βοηθώντας τον να εξωτερικεύει τα
συναισθήματα που του προκάλεσε το περιεχόμενο του μαθήματος.
Έτσι το μάθημα γίνεται πιο αποδοτικό, οι μαθητές συνεργάζονται αρμονικά,
οργανώνουν τις εμπειρίες τους, τακτοποιούν τιε εντυπώσεις και τις παρατηρήσεις τους,
εμπλουτίζουν το λεξιλόγιό τους κι αποκτούν μία άνεση στην έκφραση.
Κύριος στόχος αυτής της κατηγορίας παιχνιδιών, είναι να ενισχύσει τις
ικανότητες των μαθητών για διερευνητική μάθηση, αλληλεπίδραση με το περιεχόμενο,
επανάληψη και με τέτοιο τρόπο ώστε οι μαθητές, χαμένοι στο ίδιο παιχνίδι, να μην
αντιλαμβάνονται πως εμπλέκονται ταυτόχρονα σε μία διαδικασία μάθησης.
Αν η εκπαίδευση σε όλες τις βαθμίδες στηριζόταν στη βιωμένη μάθηση και το
παιχνίδι, ίσως ο κόσμος μας να ήταν καλύτερος, με περισσότερη χαρά και
δημιουργικότητα, λιγότερο θυμό και επιθετικότητα, λιγότερους πολέμους. Ίσως οι
ενήλικες να έπαιζαν λιγότερο επικίνδυνα παιχνίδια.

Tο παιχνίδι απαραίτητο για την ομαλή σωματική, πνευματική (= νοητική)

συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού.

Το παιχνίδι με φυσική άσκηση συμβάλλει στην υγιή σωματική

ανάπτυξη του παιδιού και ιδιαίτερα αναπτύσσουν τη μυϊκή δύναμη, την
ευκινησία την αντοχή, την ταχύτητα, την ετοιμότητα.
Η σωματική άσκηση αυξάνει επίσης την απόδοση του παιδιού στις
μαθησιακές απαιτήσεις. Μέσα από το φυσικό παιχνίδι τα παιδιά μαθαίνουν
για τις σωματικές τους ικανότητες και πως να ελέγχουν το σώμα τους. Η
σωματική άσκηση τροφοδοτεί τον εγκέφαλο με περισσότερο αίμα και τα
εγκεφαλικά κύτταρα με υγιέστερες φυσικές ουσίες. Αυτές οι ουσίες αυξάνουν
την εγκεφαλική ανάπτυξη και ιδιαίτερα βοηθούν τον εγκέφαλο να κάνει
περισσότερες νευρωνικές συνδέσεις οι οποίες βελτιώνουν τις επιδώσεις του
εγκεφάλου στην επεξεργασία πληροφοριών.
Τα παιδιά που έχουν πιο ελεύθερη πρόσβαση στο ύπαιθρο αποκτούν
ικανότητες να κινούνται στον ευρύτερο κόσμο. Θα αποκτήσουν ικανότητες
να μετακινούνται στο άμεσο περιβάλλον τους με ασφάλεια, και να θέσουν τις

9
βάσεις για το θάρρος που θα τους επιτρέψει να οδηγήσουν αργότερα την ίδια
τους τη ζωή.
Το παιχνίδι συμβάλλει στην συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού.
Ένας λόγος είναι η μείωση του άγχους που επιτυγχάνεται μέσα από παιχνίδι
γιατί το παιδί μαθαίνει να χειρίζεται στρεσογόνες καταστάσεις και να
αποκτήσει αυτό-έλεγχο. Στο παιχνίδι μαθαίνει το παιδί τις ικανότητές του,
μαθαίνει να επιμείνει, να κατευθύνεται, να αναλαμβάνει τις ευθύνες.
Αντιλαμβάνεται που είναι τα όρια της δικής τους προσωπικότητας και ποια
συμπεριφορά είναι αποδεκτή ή μη από τους συνομήλικούς του. Το παιχνίδι
περιορίζει την ένταση που νιώθει όταν πρέπει να ολοκληρώσει κάτι ή πρέπει
να μάθει κάτι. Τα παιδιά εκφράζουν και επεξεργάζονται συναισθηματικά
γεγονότα της ημέρας μέσα από τα ελεύθερα παιχνίδια τους. Δηλαδή
αναπαριστάνουν στο παιχνίδι τους μια κατάσταση η οποία τους προκάλεσε
φόβο στην πραγματικότητα, με σκοπό να την ελέγξουν μέσα στο παιχνίδι.

Το παιχνίδι συμβάλει στην νοητική ανάπτυξη του παιδιού. Αναπτύσσει

νοητικά σχήματα και γνωστική αφομοίωση μέσα από την ψηλάφηση, τον
χειρισμό, την εξερευνητική συμπεριφορά που προκύπτουν στα διάφορα
παιχνίδια. Τα παιδιά μπορούν να θυμηθούν καλύτερα, να συγκεντρωθούν
καλύτερα και να ρυθμίσουν τη συμπεριφορά τους καλύτερα παίζοντας παρά
σε οποιεσδήποτε άλλες συνθήκες. Όταν τα παιδιά έχουν εξασκήσει κάποιες
ικανότητές τους στο παιχνίδι, είναι έτοιμα να τα εφαρμόσουν και σε άλλες
καταστάσεις. Μέχρι την ηλικία των 9, η μάθηση του παιδιού είναι πιο
αποτελεσματική όταν όλη η προσωπικότητα του παιδιού ενεργοποιείται. Η
ανάπτυξη της αντιληπτικής ικανότητας είναι ελλιπής όταν οι περισσότερες
εμπειρίες των παιδιών πραγματοποιούνται μέσω της τηλεόρασης, του Η/Υ,
του βιβλίου ή κάθε μέσο που χρησιμοποιεί μόνο 2 αισθήσεις. Οι αισθήσεις
της όσφρησης, της αφής, της γεύσης και η αίσθηση της κίνησης μέσα στο
χώρο είναι κι αυτές δυνατοί τρόποι μάθησης.

Το παιχνίδι βοηθάει στην κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού, στην ικανότητα

δηλαδή να συμβιώνει με τα άλλα παιδιά γνωρίζοντας ποια είναι τα όριά του.
10
Για να επιτευχθεί αυτό, χρειάζεται μια επαφή με συνομήλικα παιδιά και
ιδιαίτερα σε ώρες ελεύθερου παιχνιδιού όπου μια ευρεία γκάμα κοινωνικών
ικανοτήτων μπορούν να εξασκηθούν, να αναλυθούν και να αυτό-διδαχθούν.
Τέτοιες κοινωνικές ικανότητες είναι η συνεργασία, το μοίρασμα, η λεκτική
επικοινωνία, η επίλυση συγκρούσεων. Μέσα από τα παιχνίδια τα παιδιά
μπορούν να αναπτύξουν το σεβασμό προς τους κανόνες, να αποκτήσουν
αυτό-πειθαρχία και εκτίμηση για τις διαφορετικές συμπεριφορές και
πεποιθήσεις παιδιών άλλων λαών.

Τέλος, το παιχνίδι στην κοινωνική του διάσταση, είναι και ένα εργαλείο
για την ηθική ανάπτυξη του παιδιού. Εκεί μπαίνουν οι έννοιες του καλού και
του κακού, του επιτρεπτού και του απαγορευμένου. Ανάλογα με το ηθικό
σύστημα που αποδέχεται μια κοινωνία, ένα σχολείο, μια οικογένεια, μια

κατασκήνωση, θα είναι και τα ηθικά διδάγματα που θα παίρνουν τα παιδιά

από τα παιχνίδια.

Η θεραπευτική λειτουργία του παιχνιδιού

Παλαιότερες και πιο σύγχρονες ψυχολογικές προσεγγίσεις, έχουν προτείνει ότι το

παιχνίδι αποτελεί όχι μόνο μία διέξοδο χαράς και εκτόνωσης για το παιδί, αλλά
ταυτόχρονα βοηθά το παιδί να γνωρίσει και να κατανοήσει τον κόσμο γύρω του, να
εξερευνήσει και να ανακαλύψει την προσωπική του ταυτότητα, να αναπτύξει τη
11
φαντασία και δημιουργική σκέψη του και να λειτουργήσει ως «θεραπευτικό μέσο», από
και προς το ίδιο το παιδί.
Το παιχνίδι ως θεραπευτικό μέσο, χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία
του 1920 από τους ψυχαναλυτές, όμως πλέον δε συνδέεται αποκλειστικά με την
ψυχαναλυτική προσέγγιση. Το θεραπευτικό παιχνίδι, χρησιμοποιείται πια για την
καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων, την ενίσχυση της ανάπτυξης σε παιδιά με ειδικές
ανάγκες, τη βελτίωση των διαπροσωπικών σχέσεων του παιδιού (ιδιαίτερα με τους
γονείς του), καθώς και την αλλαγή στάσεων και πτυχών της προσωπικότητας του
παιδιού ( όπως επιθετικότητα, διαφυλετικές σχέσεις και μαθημένες συμπεριφορές του)

Θεραπευτική αξία του παιχνιδιού

 Τα παιχνίδι συνδέεται με την ψυχολογική και συναισθηματική ανάπτυξη, τη

μάθηση και τη δημιουργικότητα.

 Το παιχνίδι αποτελεί μέσο ελέγχου και επεξεργασίας των εμπειριών, ενώ

παράλληλα συμβάλει στην ψυχολογική εξέλιξη, την ανάπτυξη και ωρίμανση
του παιδιού.

 Ο χώρος του παιχνιδιού και των αντικειμένων, είναι πηγή δημιουργικότητας.

 Στον φανταστικό κόσμο του παιχνιδιού, το παιδί ελεύθερο από τους

περιορισμούς που του θέτουν οι πραγματικές συνθήκες στη ζωή του και το
άγχος, μπορεί να αναπτύξει νέα νοήματα.

 Το παιχνίδι σηματοδοτείται από την πάλη του παιδιού να κατανοήσει και να

αντιληφθεί συναισθηματικά τον κόσμο, ενώ επιπλέον επιτρέπει την
αποσαφήνιση των προβλημάτων και συμβάλλει στη δοκιμασία καινούριων
προσεγγίσεων.
12
 Τι είναι η παιγνιοθεραπεία;

Η παιγνιοθεραπεία είναι μία δυναμική διαδικασία, στην οποία το παιδί εξερευνά

με τα δικά του βήματα και τους δικούς του εκφραστικούς τρόπους, τα ζητήματα του
παρελθόντος και του παρόντος που επηρεάζουν τη ζωή του. Αυτό γίνεται συνειδητά και

ασυνείδητα. Η παιγνιοθεραπεία μπορεί να λειτουργήσει μόνη της ή σε συνδυασμό με

άλλες θεραπείες, ανάλογα πάντα με το πρόβλημα και τη σοβαρότητά του.

Στόχοι της παιγνιοθραπείας

13
 Υπάρχουν πολλοί ορισμοί για τους στόχους της παιγνιοθεραπείας, αλλά ένας από
τους εγκυρότερους είναι το να προσπαθήσουμε « να επαναφέρουμε το παιδί στο
φυσιολογικό ρυθμό της εξέλιξής του ». Η επεξεργασία αγχογόνων εμπειριών-
στερήσεις, υπερεθισμός, απόρριψη, εξαναγκασμός και συγκρούσεις που σχετίζονται με
μία λαθεμένη εξέλιξη, αποτελεί στόχο της παιγνιοθεραπείας, ώστε να μπορέσει το παιδί
να βρει αυτό που του λείπει με σκοπό επίσης να ελευθερώσει το δρόμο του παιδιού,
που οδηγεί σε μία αυθόρμητη εξέλιξη και « αυτοεπούλωση ». Η βελτίωση
συμπτωμάτων δεν αποτελεί πάντα κριτήριο βελτίωσης. Μερικές φορές όμως ένα
σύμπτωμα είναι τόσο βασανιστικό, για το ίδιο το παιδί και για τον περίγυρό του, που η
εξάλειψή του κρίνεται αναγκαία, έστω κι αν δεν αγγίζεται άμεσα ή βαθύτερα η αιτία
που το προκαλεί. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις, που το σύμπτωμα αποτελεί το
«υγιέστερο» κομμάτι της προσωπικότητας και λειτουργεί σαν κραυγή βοήθειας.
Η παιγνιοθεραπεία θα ενδεικνυόταν για παιδιά με εμφανή συμπτώματα, που
δείχνουν πως υποφέρουν έντονα π.χ. άγχος, απομόνωση, αϋπνίες, αισθήματα

κατωτερότητας, ενούρηση, εγκόπριση, κ.λ.π., από τα οποία συχνά το παιδί δείχνει με

τον τρόπο του, πως θέλει να απαλλαγεί. Επίσης πιθανά προβλήματα με φίλους,
συμμαθητές, δασκάλους, γονείς, που μπορεί να αποτελούν εκφράσεις οποιουδήποτε
επιπέδου ψυχοπαθολογίας, θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν θεραπευτικά με το
παιχνίδι.

Πόσο καιρό μπορεί να διαρκέσει η παιγνιοθεραπεία;

Η διάρκεια της θεραπείας εξαρτάται από τη φύση του προβλήματος. Ωστόσο οι

θεραπευτικές συνεδρίες, ορίζονται σε κύκλους ορισμένου αριθμού συναντήσεων, με
αρχή, μέση και τέλος. Στο τέλος κάθε κύκλου, θεραπευτές και γονείς επαναξιολογούν
τους θεραπευτικούς στόχους και βάζουν νέους εφόσον χρειάζονται.

Πώς εφαρμόζεται;

14
 Παίρνοντας ως δεδομένο το γεγονός ότι το παιχνίδι αποτελεί το καλύτερο φυσικό
μέσο αυτοέκφρασης του παιδιού, χρησιμοποιεί διάφορα είδη παιχνιδιών (παιχνίδι
ρόλων, μινιατούρες ζώων και οικογένειας, αλλά και διάφορες άλλες μορφές έκφρασης,
όπως η ζωγραφική, η μουσική, ο πηλός και το παραμύθι) , για να βοηθήσει το παιδί να
εξερευνήσει πιθανές τραυματικές εμπειρίες, τωρινές ή του παρελθόντος, μέσα σε ένα
περιβάλλον ασφάλειας που του παρέχει το συμβολικό παιχνίδι και ο θεραπευτής.

Σε ποιές ηλικίες απευθύνεται;

Απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας από 3 μέχρι 12 ετών. Προϋποθέτει δηλαδή ότι το

παιδί έχει μπει στο συμβολικό στάδιο (πράγμα που γίνεται περίπου στην ηλικία των 2,5
ετών), ώστε να μπορεί να εγκαινιάσει το συμβολικό παιχνίδι στο οποίο κατεξοχήν

στηρίζεται. Για μεγαλύτερα παιδιά, δηλαδή μετά την ηλικία των 12, συνήθως
προτιμάται η δραματοθεραπεία, δεδομένου ότι οι έφηβοι μπορούν να λειτουργήσουν
καλύτερα σε μία ομάδα.

Σε ποιά παιδιά απευθύνεται;

Σε παιδιά:

 Που έχουν βιώσει τραυματικές ή δραστικές αλλαγές στη ζωή τους, π.χ.
διαζύγιο γονιών ή απώλεια αγαπημένων προσώπων

 Που έχουν βιώσει φυσικές καταστροφές

15
  Που έχουν υποστεί φυσική, συναισθηματική ή σεξουαλική κακοποίηση

 Με ψυχικά τραύματα

 Υιοθετημένα ή προς υιοθεσία

 Με άρρωστους γονείς

 Με χρόνιες ή σοβαρές ασθένειες

 Που νοσηλεύονται στο νοσοκομείο

Αλλά και με :

 Προβλήματα υπερκινητικότητας

 Κρίσεις θυμού

 Επιθετικότητα ή ζήλεια

 Άγχος αποχωρισμού

 Φοβίες ή σχολική φοβία

 Διαταραχές ύπνου ή όρεξης

 Χαμηλή αυτοπεποίθηση

 Χαμηλή κοινωνικότητα ή εσωστρέφεια

 Διαταραχές συμπεριφοράς

 Συναισθηματικές διαταραχές

Ο ρόλος των γονιών

16
 Οι γονείς είναι εκείνοι, που θα δώσουν όλες τις πληροφορίες που χρειάζεται ο
θεραπευτής, προκειμένου να συντάξει ένα πλήρες ιστορικό για το παιδί και την
οικογένεια. Η συμμετοχή των γονιών όμως δεν τελειώνει εκεί. Για να έχει καλά
αποτελέσματα η θεραπεία, προϋποθέτει άμεση συνεργασία μεταξύ των γονιών και του

θεραπευτή. Για τη σωστή λοιπόν και ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του προβλήματος,

πρέπει παράλληλα με την παιγνιοθεραπεία, να γίνεται συμβουλευτική γονέων ή
οικογενειακή θεραπεία.

Ο ρόλος του παιγνιοθεραπευτή

Ο παιγνιοθεραπευτής αποδέχεται το παιδί όπως είναι και του το δείχνει. Έχει

πίστη στην ικανότητα του παιδιού να αντιμετωπίζει τη ζωή μοναδικά, έτσι όπως αυτό
ξέρει. Η παιγνιοθεραπεία αποτελεί μία μέθοδο προσέγγισης του παιδιού-εφήβου ,

πολλά υποσχόμενη και εξίσου αποτελεσματική. Ας μη ξεχνάμε, ότι είναι άμεσα

συνδεδεμένη και βασισμένη στη « φυσική» γλώσσα των παιδιών, αυτή του παιχνιδιού.

17
 Σημάδια στη συμπεριφορά που μπορεί να σας
προβληματίσουν

 Θυμός που επιμένει

 Υπερβολική ανησυχία

 Θλίψη και έλλειψη ενδιαφέροντος

 Επιθετική συμπεριφορά

 Άγχος αποχωρισμού

 Επίμονη εσωστρέφεια

 Παλινδρόμηση σε προηγούμενο στάδιο

 Προβλήματα στο σχολείο

 Δυσκολία προσαρμογής σε αλλαγές

 Ψυχοσωματικά συμπτώματα (όπως πονοκέφαλος, στομαχόπονος), που όμως δε

συνδέονται με προβλήματα υγείας.

Αποτελεσματικότητα αυτής της θεραπείας

Η παιγνιοθεραπεία αποτελεί κύρια μορφή ψυχοθεραπείας για παιδιά. Είναι

αποτελεσματική, γιατί το παιδί επικοινωνεί τις σκέψεις του και τα συναισθήματά
του, μέσα από το παιχνίδι, με τον πιο φυσικό και αβίαστο τρόπο. Πολύ πιο εύκολα
δηλαδή, απ’ ότι με τη λεκτική κοινωνία. Επίσης, μέσα από το παιχνίδι μπορεί να
προβάλλει από θέση ασφάλειας και πολλές φορές χωρίς το ίδιο να το

18
συνειδητοποιεί , θέματα που το προβληματίζουν και να βρει λύσεις με τον πιο
ανώδυνο τρόπο.

Παίξτε με το παιδί σας

Το παιδί σας έχει πολλά να κερδίσει παίζοντας μέσα στο σπίτι σας.
Φροντίστε λοιπόν να έχει πρόσβαση σε όλες τις μορφές παιχνιδιού (ενεργητικό,
ελεύθερο, ομαδικό, καλλιτεχνικό), αποφεύγοντας να παίζει αποκλειστικά και
μόνο με ένα είδος παιχνιδιού (μόνο αυτοκινητάκια ή κούκλες ή ηλεκτρονικά
παιχνίδια). Ακόμα:

 Αφήστε το παιδί να παίζει ελεύθερα με ότι και όπως θέλει, χωρίς να

παρεμβαίνετε στο παιχνίδι του, με την προϋπόθεση ότι είναι ασφαλές.

 Εξασφαλίστε αρκετό ελεύθερο χώρο για να μπορεί να παίξει, ακόμα κι αν

αυτό συνεπάγεται αναστάτωση μέσα στο σπίτι.

 Φροντίστε το πρόγραμμά του να μην είναι τόσο φορτωμένο με

δραστηριότητες, ώστε να έχει καθημερινά χρόνο για παιχνίδι.

 Παίξτε μαζί του παιχνίδια που προτιμά εκείνο και όχι αυτά που προτιμάτε
εσείς.

 Αφήστε στο χώρο που παίζει λίγα παιχνίδια και καλά. Τα πολλά σκοτώνουν
τη φαντασία.

 Ρωτήστε το παιδί, ποιο παιχνίδι του αρέσει περισσότερο και γιατί, καθώς και
πως νοιώθει όταν παίζει μ’ αυτό.

19
 Εξασφαλίστε συχνές ευκαιρίες για παιχνίδι έξω από το σπίτι και παιχνίδι
στη φύση.

Στάδια ανάπτυξης παιχνιδιού

1. Ελεύθερο παιχνίδι: το παιδί είναι σχετικά σταθερό και φαίνεται να εκτελεί

κάποτε κινήσεις με εμφανή σκοπό. Ένα σχετικά σπάνιο στυλ παιχνιδιού.
2. Μοναχικό παιχνίδι: το παιδί είναι εντελώς απορροφημένο στο παιχνίδι και
δε φαίνεται να παρατηρεί τα άλλα παιδιά. Πιο συχνά εμφανίζεται σε παιδιά
ηλικίας μεταξύ 2 και 3 χρονών.
3. Το παιχνίδι του θεατή: το παιδί ενδιαφέρεται για το παιχνίδι άλλων
παιδιών, αλλά δεν εντάσσεται το ίδιο. Μπορεί να κάνει ερωτήσεις ή απλά να
μιλάει στα άλλα παιδιά, αλλά η κύρια δραστηριότητα είναι η απλή
παρακολούθηση.
4. Παράλληλο παιχνίδι: το παιδί μιμείται το παιχνίδι των άλλων παιδιών, αλλά
δε συμμετέχει ενεργά μαζί τους. Για παράδειγμα μπορεί να χρησιμοποιούν
το ίδιο παιχνίδι.
5. Συντροφικό παιχνίδι: ενδιαφέρονται τώρα περισσότερο το ένα για το άλλο,
παρά για τα παιχνίδια που χρησιμοποιούν. Αυτή είναι η πρώτη κατηγορία
που περιλαμβάνει ισχυρή κοινωνική αλληλεπίδραση μεταξύ των παιδιών
καθώς παίζουν.

20
 6. Συνεργατικό παιχνίδι: κάποια οργάνωση εισέρχεται στο παιχνίδι των
παιδιών. Για παράδειγμα το παιχνίδι έχει κάποιο στόχο και τα παιδιά συχνά
υιοθετούν ρόλους και ενεργούν ως ομάδα. Σ’ αυτό το επίπεδο παιχνιδιού, η
συνεργασία των παιδιών είναι απαραίτητα και το καθένα έχει ένα
συγκεκριμένο ρόλο στο παιχνίδι.

Επιλέγοντας τα κατάλληλα παιχνίδια

Η αγορά παιχνιδιών πρέπει να γίνεται με κριτήρια:

 Την ηλικία του παιδιού

 Την προσωπικότητά του

21
  Τον ατομικό του ρυθμό ανάπτυξης.

Κανόνες παιχνιδιού

Οι κανόνες , γενικά καθορίζουν τη σειρά, τα δικαιώματα, τις υποχρεώσεις και τα

επιτεύγματα του κάθε παίκτη.
Τα δικαιώματα των παικτών, μπορεί να περιλαμβάνουν το πότε θα μετακομίσουν
το πιόνι τους ή πότε θα κάνουν κάποια ενέργεια.
Ο πιο συνηθισμένος σκοπός, είναι να συγκεντρώσει ο παίκτης τη μεγαλύτερη
ποσότητα βαθμών, χρημάτων ή αντικειμένων στο τέλος του παιχνιδιού, όπως στη
Monopoly, ή να φέρει το πιόνι του σε μία σχέση απειλής προς το πιο νι του αντιπάλου,
όπως στο σκάκι.

Πώς παίζουν τα παιδιά στον κόσμο σήμερα;

Τα παιδιά παίζουν οπουδήποτε και παντού - σε οργανωμένο περιβάλλον, σε

παιδικούς σταθμούς ή στο σπίτι.
Τα πιο απλά υλικά (νερό, άμμος, ξύλινες τάβλες, ξύλινα τουβλάκια, γλάστρες)
μπορούν να βοηθήσουν στην ανάπτυξη της γλώσσας και των δεξιοτήτων ανάλυσης και
λήψης αποφάσεων των παιδιών.

Επίλογος

22
 Όλοι έχουμε δει εικόνες πολέμου με μικρά
ταλαιπωρημένα παιδιά, θύματα της απερισκεψίας των
μεγάλων, να παίζουν με αχρηστεμένα κανόνια και όπλα, να
κάνουν τσουλήθρα πάνω στις σκηνές, στους καταυλισμούς
προσφύγων, …να προσπαθούν να κατανοήσουν το τί , το
πώς και το γιατί αυτού που βιώνουν. Το όπλο των παιδιών
είναι το παιχνίδι.
Το παιχνίδι μέσα από το « έλα να κάνουμε σα να… », επιτρέπει την εξερεύνηση
πολλών διαφορετικών ρόλων και συνθηκών. Όσο πιο πολύ έχει παίξει κάποιος σαν
παιδί, τόσο πιο ευέλικτος γίνεται σαν ενήλικας. Ένα μικρό παιδί είναι ζωγράφος,
ποιητής , μουσικός, ηθοποιός, σκηνοθέτης σκηνογράφος, χορευτής, τραγουδιστής,
παραμυθάς και τόσα άλλα θαυμαστά.
Η κατάθλιψη κυριαρχεί στον ψυχισμό μικρών και μεγάλων. Όπως ένα μικρό παιδί
μπορεί να παίξει και να χαρεί με κάθε τι το ευτελές από χρηματικής αξίας υλικό, γιατί
πηγαίνει πέρα απ’ αυτό, στην ουσία της χαράς και της δημιουργίας, έτσι και για τους
ενήλικες, η χαρά της καθημερινότητας μπορεί να βρίσκεται στο παιχνίδι.

Τέλος σε ποιο αγόρι δεν άρεσαν τ’ αυτοκινητάκια και σε κορίτσι οι κούκλες! Όλοι
λατρεύαμε όσους μας έφερναν για δώρο παιχνίδι, ενώ μισούσαμε όσους μας έφερναν
ρούχα, παρ’ όλο που είχαμε εκατοντάδες παιχνίδια!
Ωστόσο δεν είναι έτσι για όλα τα παιδάκια του κόσμου. Μπορεί εμείς κι εσείς να
είχαμε πάρα πολλά παιχνίδια, σε σημείο που λόγω του αριθμού να μην παίζαμε με όλα,
αλλά κάποια αγοράκι ή κοριτσάκια δεν έχουν ούτε ένα για να παίξουν. Έτσι συμβαίνει
και στην Αφρική. Όμως το γεγονός ότι είναι φτωχά δε σημαίνει
ότι δεν είναι έξυπνα.
Παίρνουν λοιπόν απλά υλικά και κατασκευάζουν παιχνίδια, ώστε να μπορούν να
περνούν ευχάριστα την ώρα τους. Βρίσκουν τρόπους να παίξουν.

23
 Μπορεί τα περισσότερα να στερούνται βασικά πράγματα, όμως το παιχνίδι δεν
γίνεται να λείπει από τη ζωή τους! Με οδηγό την αχαλίνωτη παιδική φαντασία και
υλικά αντικείμενα που βρίσκουν στα σκουπίδια, δημιουργούν τα δικά τους παιχνίδια…
Μαζεύουν με χαρά τα πεταμένα πλαστικά μπουκάλια απορρυπαντικών και
φτιάχνουν οχήματα. Μικρά αυτοκίνητα που σέρνουν με σχοινιά που βρίσκουν
πεταμένα στον δρόμο.
Ταξιδεύουν μαζί τους στην χώρα της φαντασίας και των παραμυθιών. Η απόλυτη
έκφραση της αγάπης για την ζωή και της δημιουργικότητας.

Αυτό είναι να είσαι παιδί...

24
 Να είσαι ευτυχισμένος με τα πιο μικρά
και ασήμαντα πράγματα στον κόσμο....

Το παιχνίδι επομένως, είναι τρόπος ζωής, είναι η θετική και δημιουργική πλευρά
των πραγμάτων. Δε χρειάζεται τίποτα άλλο, πέρα από καλή διάθεση κι ενθουσιασμό.
Ο διάσημος τραγουδιστής Michael Jackson, είχε δηλώσει σε συνέντευξή του το
Φεβρουάριο του 1993:
«Θυμάμαι που πήγαινα στο στούντιο για ηχογράφηση και απέναντι στο δρόμο
ήταν ένα πάρκο. Έβλεπα τα παιδιά να παίζουν κι εγώ έκλαιγα που έπρεπε να δουλεύω».
Αυτός ήταν και ο λόγος που δημιούργησε τη Never land. «Ήθελα ν’ αποκτήσω ένα
χώρο όπου θα έφτιαχνα όλα όσα δεν είχα όταν ήμουν παιδί».

« Όχι μόνο έχουν δικαίωμα τα παιδιά στο παιχνίδι, αλλά τα κράτη θα πρέπει να
ενθαρρύνουν την παροχή κατάλληλων και ίσων ευκαιριών για πολιτιστικές, ψυχαγωγικές
και δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου ».
Άρθρο 31 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού 1989.

Βιβλιογραφία

25
1. «ΑΠΟΨΕΙΣ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ ΚΑΙ ΓΟΝΕΩΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟ ΑΠΙΧΝΙΔΙ ΑΠΟ
ΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΤΟΥ ΗΛΙΚΙΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ» , Ρίζου Χαριτωμένη, Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Παιδαγωγική Σχολή, Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής
και Εκπαίδευσης

2. Η σημασία του παιχνιδιού στους 5 βασικούς τομείς της ανάπτυξης του παιδιού, ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ
Η. ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ
3. ΤΜΗΜΑ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΕΦΗΒΩΝ ΤΟΥ ΙΨΥΠΕ-Το παιχνίδι και η συμβολή του στην
ανάπτυξη του παιδιού
4. Απόσπασμα από το βιβλίο του Παπαβέντση Στέλιου « Προικισμένα μωρά εμπνευσμένοι
γονείς: για μία άλλη προσχολική ηλικία», εκδόσεις Πατάκη 2009.
5. http://www.infokids.gr/2012/10/%CE%B8%CE%B5%CF%81%CE%B1%CF%80%CE%B5%CE%AF%CE%B1-
%CE%BC%CE%AD%CF%83%CF%89-
%CF%80%CE%B1%CE%B9%CF%87%CE%BD%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CF%8D/

6. http://www.oikogeneia.org/Ta_kritiria_tou_ofelimou_paixnidiou.htm

7. http://paizoumemazi.blogspot.gr/2012/08/blog-post_9333.html

8. http://4gym-kozan.koz.sch.gr/sub4agogi_paixnidi.htm

9. http://www.scouts12.gr/?p=265

10. http://mousikomperdemata.blogspot.gr/2012/11/blog-post_20.html

11. file:///E:/%CE%A0%CE%91%CE%99%CE%A7%CE%9D%CE%99%CE%94%CE%99/%CE%A0%CE%B1%CE%B9%
CE%B4%CE%AF%20%CE%BA%CE%B1%CE%B9%20%CF%80%CE%B1%CE%B9%CF%87%CE%BD%CE%AF%CE
%B4%CE%B9%20%20%20%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%A
0%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%95%CF%
84%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%AF%CE%B1.htm

12. http://psychologein.dagorastos.net/2011/03/17/types-play/

13. http://www.paidimag.gr/article/260242/otan-to-paixnidi-8erapeyei-

14. http://www.childit.gr/v2/index.php/pshychology/1702-to-paixnidi-sti-zoi-mas-ti-kai-giati-ta-paidia-
paizoun

26