NEOLIT

 Prve podele praistorije:

1. Tomsenova podela (kameno, bronzano, gvozdeno doba)
2. U 19. veku Labok podelio kameno doba na paleolit i neolit
 Osnovne odlike neolita:
 Proizvodnja hrane - Domestifikovane biljke i životinje (pšenica, ječam, raž/ovca,
koza,goveče, svinja)
 Doba gline
- izrada keramike: raznovrsni predmeti od pečene gline (antropomorfne i
zoomorfne figurine)
- arhitektura od blata (čerpić: blato i pleter)
- nekeramički kontejneri (kamene posude, korparstvo, kožne vreće)
 Obrada kamena - glačanje kao finalni proces obrade
 Ekonomske, drušvene i kulturne implikacije
-podela aktivnosti (dnevne i sezonske)
- privatna svojina
- demografski porast i pojava privatnosti
 Neolitska revojucija: Gordon Čajld - početak neolita na Bliskom Istoku
 Plodno polumesec: na Bliskom Istoku odvija se primarna neolitizacija jer je to
sredina u kojoj su živele sve biljke i životinje koje su kasnije pripitomljene
 Neolitizacija:
 Proces u okviru koga su nastale, korišćene i raširene neolitske inovacije,
tehnologija i način života
 U primarnim oblastima: razvoj neolitske tehnologije i načina života među
autohtonim lovcima-sakupljačima
 U sekundarnim oblastima: dalje širenje neolitskih inovacija van primarnog
područja
 Neolitski paket:
 Skup biljnih i životinjskih vrsta koje su inicijalno domestifikovane, a kasnije
prenete u Evropu
 Paket čine: pšenica, ječam, grašak, sočivo, ovca, koza, goveče i svinja
 Domestifikacija: proces u okviru kog je čovek od biljaka i životinja napravio
domaće vrste
 Prva domaća vrsta pas - 14m.
 Ovca i koza pre 11.000 godina
 Svinja per 10.500 godina
 Goveče pre 10.000 godina
 Kultura
1. Kultura je skup istih ili sličnih karakteristika u jednom regionu. Na osnovu
keramike se izdvaja
2. Kulturna grupa je uži pojam od kulture. Koristi se za nalazišta sa istim ili sličnim
karakterom ( u manjoj oblasti)
3. Kulturni kompleks je najširi pojam. Sastoji se od više kultura koje imaju
zajednički karakter
Kulture Bliskog Istoka

1. Kebaran 2. Natufijen 3.PKNA 4.PKNB 5.PKNC 6. pojava KN

oko 7000 pne
 PKN: Naselja (severni Levant i istočna Anadolija: Nevali Hori, Tobekeli Tebe,
Jerihon
 Arhitektura:
- PKNA : kružne
- PKNB: pravougaone
 Neolit Anadolije
 Hronologija naselja:
1. Asikihojuk (8400-7400)
2. Čatalhujuk(7400-6200)
3. Hisilar(8200-7550)
4. Čejeni(10000-9400;8800-6800)
 Čejeni - specijalne građevine: građevina lobanja, sa terazzo podom, sa kamenim
stelama
 Gobeleki Tepe - kružne građevine sa megalitima
 Čatalhujuk - veoma zbijeno naselje; u kuće se ulazilo preko krova (laka
komunikacija, većina radova na krovu); otvoreni prostor između kuća služio je
kao đubrište
 - Grupe 3-6 kuća sa centralnim mestom (malertova “svetilišta”)
- kroz ceo period neolita pojavljuju se zidne slike
- modifikovana lobanja svinje
 Neolitizacija i rani neolit Grčke: početak nakon 7000 pne (kompletan paket)

Periodizacija

1. Akeramički neolit (6800-6500)

 Knosos (sloj x), Agrisa, Sesklo, Ahilejom
 Svi domestifikovani produkti
 Zemunice - osnovna odlika
2. Rani neolit (6500-5800); Impreso 6200
 Arhitektura:
- tehnika čerpića do Makedonije
- pletera i blata severnije
 Lokaliteti : Nea NIkomedena
3. Srednji neolit (5800-5300); kultura Sesklo i Danilo - 6500
 Sesklo u Tesaliji - naselje sa akropolom i kameni zid oko naselja
 Urfirnis na Peloponezu
4. kasni neolit (5300-4500); Hvar, Lisičići
 Crna polirana keramika - početak
 Dimini kultura, naselje tel tipa sa kućama kamenih zidova
 Saliagod kultura
- veliki broj pećinskih staništa
 Neolit istočne obale Jadnrana
- početak neolita 6200/6100 = Impreso kultura
 Impreso keramika 6200; na Krfu 6500; na vrhu Jadrana oko 5500
 Lokaliteti Jadranskog arhipelaga:
- Brač - Palagruža - rani neolit - Ostrvo Sušac (keramika iz rane impreso faze)
- Korčula (dve sahrane ispod najstarijeg impreso sloja
 Impreso kultura:
- rani neolit - keramika dekorisana otiscima, često ivicom školjke
-obalski i ostrvski lok: Smilčić, Danilo
-u zaleđu: Crvena stjena, Odmud, Zelena pećina
 Smilčić - naselje okruženo rovom sa nadzemnim kućama kružnog oblika
- periodizacija:
1. Stupanj 1- uglavnom u pećinama, keramika impreso
2. Stupanj 2 - zemljoradnja i stočarstvo, keramika sa cik-cak motivima
3. Stupanj 3 - nema ukrašavanja ivicom školjke, pojava spirala
 Kultura Danilo (srednji neolit 5600)
- Lokaliteti: Similčić, Danilo, Bribar - sa rovovima oko naselja
- Ritoni: karakteristični za srednji neolit. Ima četri noge i otvorenog je tipa sa
velikom drškom i većina je bogato ukrašena.
 Keramičke posude:
1. gruba keramika (urezivanje, trouglovi neposredno ispod oboda)
2. Srednje izvedena keramika (spirala je osnovni i najprepoznatljiviji motiv)
3. Fino oslikana keramika (geometrijski i linearni motivi)
 Hvarska kultura (kasni neolit)
- Lisinčići (III faze)
 Starčevačka kultura
- kulturni kompleksi (po M. Garašaninu):
1. Balkansko-anadolski kompleks
2. Cradium - impreso kultura kompleks
3. Balkansko-podunavski ( nešto grublja keramika)
- Barbotin: karakterističan za Starčevo; nabacivanje razuđene gline na površinu
posude, da se stvara reljefna struktura
- Lokaliteti: Starčevo, Lepenski Vir, Divostin, Zlatara, Zadubravlje, Boeni Salas
Divostin: poluzemunica; zabodena kolja isprepletana prućem i u centru stub
Zadubravlje: jame nepravilnog oblika
Goveče dominira u Starčevu; Foeni Salas goveče 52%
- Sahrane:
 1. Topole, Bač; Tečić, Rekovac; Zlatara, Ruma
2. Grupne: Vinča (10), na Đerdapu (17), Velesnica (3)
- Periodizacije
Po S. Dimitrijeviću:
A) Monohrona faza ( nema dekoracija)
B) Linear A ( rana faza, bela boja na crvenoj)
C) Linear B (oslikavanje u vidu klinova)
D) Grilanoid
E) Spiraloid A
F) Spiraloid B
G) Finačno Starčevo
Prema Garašaninu:
A)Starčevo I
B) Starčevo IIa-b
C) Starčevo III
Prema Srejoviću:
A)proto - Starčevo
B) Starčevo I
C) Starčevo II
D) Starčevo III
* starčevačka keramika crvene boje!!!
 Vinčanska kultura - Kasni neolit i rani eneolit istočnog Balkana (5400-4500)
 Starčevačka keramika: zaobljena, poluloptaste zdele, crvena i barbotin
 Vinčanska keramika: oštra profilacija (bikoničnost), crna polirana, kanelure i
urezane trake
- Lokaliteti: Belo brdo, Gomolava, Divostin, Banjica. Selevac, Opovo, Fofos I i II,
Rudna glava, Pločnik, Botoš, Medvednik
Stubline - građevine oko otvorenog prostora, rova sa unutrašnje strane, ima
palisadu
Uibar- 7 rovova koji okruju naselje # socijalna organizacija
Divostin - pravougaone kuće
 Paria - Svetilište
* upotreba pluga!
 Butmirska kultura - Centralna Bosna (5500-4500)
Po A. Benaku:
A)Rani neolit: Starčevo - impreso kultura
B)Srednji neolit: Kakanjska kultura
C) Kasni neolit : Butmirska kultura
Po S. Perići:
A)Rani neolit: Starčevo - impreso (kulturna grupa)
B)Srednji neolit: Proto- Butmir
C) Kasni neolit : Butmirska kultura
- Nalazišta: Obre II, Nebo, Kraljevine, Arnautovići, Okolište, Butmir
Okolište - Naselje tipa tel; najmanje dvostruki rov koji okružuje naselje
Obre II - Naselje na terasi; Osam stambenih horizonata. Jame su ojačavali šljunkom
kako bi konstrukcija bila stabilnija
Butmir- zabeležena je specifična vrsta plastike (negroidni elementi)
 Neolit Centralne Evrope
 Kultura linearne keramike (5500-4500)
 Naselja su osnovana na površini pod lesom
 Lokaliteti: Langvajler, Brzešć, Kubavski
 Rovovi i palasade oko naselja i izvan. Rovovi sa V presekom
 Talai (kraj LBK): 34 skeleta u jami (dokaz nasilja)