Εισαγωγή

Το επιλεγμένο θέμα, στα πλαίσια του μαθήματος «Το παιδί ως αναγνώστης», έχει ως
στόχο να έρθει η φοιτήτρια σε επαφή με ένα ευαίσθητο θέμα που μπορεί να προκύψει
ενδεχομένως σε μια τάξη και να προβληματίζει ένα ή και περισσότερα παιδιά. Μέσα
από αυτή την εργασία η φοιτήτρια θα μπορέσει να αντιληφθεί πως ένα παιδί βιώνει την
απώλεια και το θάνατο, πως νιώθει και συνεπώς ποια είναι η κατάλληλη τακτική
αντιμετώπισης. Παράλληλα, θα είναι σε θέση να διακρίνει ποιες ιστορίες είναι
κατάλληλες κάθε φορά για να διαβάσει στα παιδιά τα οποία θα έχει αναλάβει.
Γνωρίζοντας ένα θεωρητικό υπόβαθρο θα μπορεί να επιλέξει σωστά και να
προσαρμόσει το είδος των βιβλίων για βοηθήσει κάθε φορά τα παιδιά να κατανοήσουν
και να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους μέσω της λογοτεχνίας. Μέσα από ένα
επιλεγμένο παιδικό βιβλίο, με τίτλο: «Ο παππούς του Ρόκο», η φοιτήτρια καλείται να
απαντήσει σε ορισμένες ερωτήσεις, κατανοώντας έτσι τη λειτουργία βιβλίων
παρόμοιας θεματολογίας.
Κυρίως μέρος
Ερώτηση 1η: Πώς βιώνει το μικρό παιδί (της ιστορίας) το θάνατο ενός προσώπου
ζώου κλπ;

Στο συγκριμένο βιβλίο το παιδί έρχεται αντιμέτωπο με τον θάνατο ενός πολύ
αγαπημένου του προσώπου, του παππού του. Ο παππούς του μικρού πρωταγωνιστή
ήταν μεγάλος σε ηλικία και πέθανε από φυσικά αίτια, τα γηρατειά. Προβάλλεται
λοιπόν, ο ήρεμος και φυσιολογικός θάνατος ενός ηλικιωμένου προσώπου που είχε μια
ολοκληρωμένη και γεμάτη ζωή («-Άκου, Ρόκο, ο παππούς σου έφυγε
ευχαριστημένος»). Ιστορίες για τη σχέση που αναπτύσσουν τα παιδιά με άτομα της
τρίτης ηλικίας είναι συχνές καθώς και στην πραγματικότητα πολύ συχνά τα παιδιά
έχουν τρυφερές σχέσεις με τους παππούδες ή τις γιαγιάδες τους. Και όταν κάποιος
από αυτούς πεθαίνει τα παιδιά δεν ξέρουν πως να διαχειριστούν την απώλειά τους.
Έτσι, ιστορίες με αυτή την θεματολογία, μπορούν να βοηθήσουν ουσιαστικά και
αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση της απώλειας μιας τέτοιας πολύτιμης φιλίας
(Πέτκου, 2008).

Στη συγκεκριμένη λοιπόν ιστορία, τα γεγονότα παρουσιάζονται με αμεσότητα και

ρεαλιστικότητα έτσι ώστε το παιδί να κατανοήσει ότι ο θάνατος έχει αμετάκλητο
χαρακτήρα και είναι ένα γεγονός που πρέπει να αποδεχτεί. Το γεγονός περιγράφεται
όπως θα συνέβαινε και στην πραγματικότητα, γι’ αυτό και περιγράφονται και
συγκεκριμένα νεκρικά έθιμα μέσα από το βιβλίο, ώστε το παιδί να μην νιώθει άβολα
αλλά να ενημερωθεί και να εξοικειωθεί με τις διαδικασίες που ακολουθούν μετά το
θάνατο ενός ανθρώπου. Χρησιμοποιούνται λέξεις όπως «κηδεία», «φέρετρο» αλλά
και λόγια από τη μνημόσυνο ακολουθία : «Αναπαύσου εν ειρήνη». Ο ρεαλισμός
αυτός είναι έντονος και στην εικονογράφηση, έτσι ώστε τα παιδιά να μπορούν να
ταυτιστούν πιο εύκολα με τον ήρωα βλέποντας μια εικόνα που πιθανώς να έχουν
ζήσει και τα ίδια (Κοντονικόλα, 2006).

1
Ο μικρός ήρωας λοιπόν, με το όνομα «Ρόκο», αρχικά νιώθει αδιαθεσία. Δεν έχει
διάθεση να κάνει τίποτα και διακατέχεται από απορίες όπως: «Πώς είναι τώρα ο
παππούς μου μέσα στο χώμα;….Πονάει, διψάει, κρυώνει;...» Στη συνέχεια, το παιδί
αναρωτιέται αν θα μπορούσε το ίδιο με κάποιο τρόπο να έχει αποτρέψει το θάνατο
του παππού του. Αν για παράδειγμα ήταν πιο φρόνιμο τα μεσημέρια ή αν δεν έκανε
τόση φασαρία. Η ιστορία παρουσιάζει αυτές τις απορίες του παιδιού που μπορεί στο
μάτι ενός ενήλικα να φαίνονται «παιδικές», όμως στην ηλικία των μικρών ηρώων
είναι απολύτως λογικές και αν δεν τις διαχειριστούμε σωστά μπορούν να
τραυματίσουν ανεπανόρθωτα τα παιδιά.

Με αφορμή ένα όνειρο που είδε ο μικρός ήρωας με τον ίδιο και τον παππού του,
αναρωτιέται αν υπάρχει κάποιος τρόπος να επιστρέψει στη ζωή ο παππούς του («-Σε
παρακαλώ, μπαμπά, σε παρακαλώ πολύ, δεν μπορούμε να τον φέρουμε πίσω;»). Τα
παιδιά πρέπει να ξεπεράσουν την άρνηση του θανάτου και να το αποδεχτούν ως κάτι
που υπάρχει μέσα στα πλαίσια της ζωής (Πέτκου, 2008). Το παιδί λοιπόν περνάει από
το στάδιο της «άρνησης», αλλά και του «θυμού» όταν ο παππούς του Ρόκο δεν
απαντάει στο κάλεσμά του. Φυσικά, περνάει και από το στάδιο της «λύπης» κατά το
οποίο θυμάται όλες τις όμορφες στιγμές που πέρασε με τον παππού του, σκεπτόμενος
πόσο του λείπει. Το βιβλίο λοιπόν παρουσιάζει με αμεσότητα το πως νιώθει ένα παιδί
που χάνει τον πολυαγαπημένο του παππού. Παρουσιάζει τυχόν απορίες του, αλλά και
όλα τα συναισθήματα που το κατακλύζουν. Παράλληλα, οι γονείς του δεν του λένε
ψέματα, αλλά κάθονται και ακούν τους προβληματισμούς του γιου τους και με
ειλικρίνεια και τρυφερότητα του εξηγούν πως παρόλο που έφυγε από δίπλα του θα
είναι πάντα ζωντανός στην καρδιά του.

Ερώτηση 2η: Δίνεται κάποια διέξοδος στα συναισθήματά του;

Στόχος του βιβλίου είναι να βοηθήσει στην πραγματικότητα παιδιά να

αντιμετωπίσουν παρόμοιες καταστάσεις επομένως μια αισιόδοξη έκβαση είναι
αναμενόμενη. Οι γονείς του μικρού ήρωα τον βοηθούν να κατανοήσει το γεγονός
αυτό και να το ξεπεράσει. Ο μικρός Ρόκο αναρωτιέται αν προσευχηθεί πολύ για την
επιστροφή του παππού του αν θα μπορέσει να τον επαναφέρει στη ζωή. Τότε η
μητέρα του, του εξηγεί πως η προσευχή και η φαντασία είναι δύο διαφορετικά
πράγματα, εξηγώντας στο γιο της πως ο παππούς του δεν μπορεί να επανέλθει στη
ζωή του, αλλά θα υπάρχει πάντα στη φαντασία, στα όνειρα και την καρδιά του Ρόκο.
Παρομοίως, δεν χρειάζεται να ζητάμε από τα παιδιά να «ξεχάσουν» κάποιον που
έφυγε από τη ζωή, αρκεί να τους δώσουμε να καταλάβουν ότι έζησαν τη ζωή του και
να κρατήσουν για πάντα μέσα τους όλες τις όμορφες αναμνήσεις που έχουν μαζί
τους.

Παράλληλα, αρκετά σημαντική είναι η στιγμή που βλέπει ο Ρόκο τον πατέρα του να
«ξεσκονίζει» τα άλμπουμ με τις φωτογραφίες του πατέρα του, δηλαδή του παππού
του Ρόκο. Πατέρας και γιος κάθονται και βλέπουν τις φωτογραφίες του παππού όταν
ήταν νέος και ο πατέρας του Ρόκο εξιστορεί στον γιο του διάφορες ιστορίες.
Σημαντική είναι και η εικονογράφηση σε αυτό το σημείο καθώς απεικονίζεται ο ίδιος
ο Ρόκο που παρατηρεί παλιές φωτογραφίες του παππού του. Τα παιδιά λοιπόν,
μπορούν με αυτόν τον τρόπο να μην ξεχάσουν ποτέ τα αγαπημένα τους πρόσωπα και
να τα έχουν πάντα στο μυαλό και την καρδιά τους. Αυτό είναι και το νόημα του
βιβλίου, το οποίο τελειώνει πηγαίνοντας η οικογένεια στο μνημόσυνο του παππού.
Εκεί, οι γονείς εξηγούν στον Ρόκο πως πρόκειται για γιορτή, αφού σκοπός του

2
μνημόσυνου είναι να μας θυμίζει όλα τα ευχάριστα που ζήσαμε με αυτόν τον
άνθρωπο που δεν είναι πια κοντά μας. Ο Ρόκο με τη σειρά του δείχνει να κατανοεί
πλέον το γεγονός αυτό και φαίνεται να μην στεναχωριέται πια, αλλά να είναι έτοιμος
να τιμήσει τη μνήμη του παππού του αλλάζοντας το χαϊδευτικό του από «Ρόκο» σε
«Θοδωρής», που ήταν και το πραγματικό του όνομα (ίδιο με του παππού του).

Ερώτηση 3η: Ποιος είναι αφηγητής της ιστορίας; Τί είδους αφήγηση επιλέγεται και
γιατί;

Όπως και σε πολλά βιβλία με παρόμοια θεματολογία, έτσι και σε αυτή την
περίπτωση, δεν δίνεται τόσο μεγάλη βάση στο γεγονός του θανάτου αυτό καθ’ αυτό,
αλλά στις επιπτώσεις που έχει ο θάνατος στη ζωή του μικρού ήρωα. Η συγγραφέας
εστιάζει στον τρόπο με τον οποίο το παιδί βιώνει την απώλεια του παππού του και
πως το παιδί θα μπορέσει να διαχειριστεί τα συναισθήματα αυτά και να τα
ισορροπήσει ξεπερνώντας τον πόνο που νιώθει. Φυσικά, ένα τέτοιο βιβλίο είναι
λογικό να έχει έντονο ρεαλισμό και αμεσότητα τόσο στο λόγο, όσο και στην
εικονογράφηση. Δεν χρησιμοποιούνται αόριστες λέξεις όπως για παράδειγμα
«έφυγε», αλλά προτιμάται η χρήση λέξεων όπως «θάνατος», «πέθανε». Ως προς την
αφήγηση, είναι τριτοπρόσωπη και εσωτερική, καθώς ο αφηγητής βλέπει μέσα από τα
μάτια του μικρού πρωταγωνιστή και συνεπώς γνωρίζει όσα του επιτρέπει η
ανθρώπινη και μικρή σε ηλικία φύση του. Επομένως, ενστερνίζεται τις απορίες, τα
συναισθήματα και τους προβληματισμούς του μικρού ήρωα. Ο αφηγητής λοιπόν, έχει
την ηλικία του μικρού παιδιού, άρα και παρόμοια ηλικία με τους μικρούς
αναγνώστες. Η επιλογή ενός τέτοιου αφηγητή είναι λογική, καθώς σκοπός του
βιβλίου είναι να βοηθήσει τα παιδιά αυτής της ηλικίας να διαχειριστούν παρόμοιες
καταστάσεις. Επομένως, με μια τέτοια επιλογή, τα παιδιά είναι ευκολότερο να
ταυτιστούν, συγκριτικά με έναν παντογνώστη αφηγητή. Η απλότητα του λόγου και η
διαδικασία αντιμετώπισης των συναισθημάτων βοηθάει τα παιδιά που βιώνουν
παρόμοιες καταστάσεις να νιώσουν αυτά που νιώθει ο ήρωας και βλέποντας την
αισιόδοξη κατάληξη της ιστορίας, να αντιμετωπίσουν και αυτά με μεγαλύτερη
αισιοδοξία το δυσάρεστο γεγονός.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
 Πέτκου Έφη, 2008, «Ο θάνατος στην παιδική λογοτεχνία», Εργαστήριο Λόγου
και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, τεύχος 7, 28/4/2008
http://keimena.ece.uth.gr/main/index.php?option=com_content&view=article
&id=77:petkou1&catid=49:tefxos7&Itemid=80
 Κοντονικόλα Ζωή, 2006, «Η έννοια του θανάτου στα εικονογραφημένα παιδικά
βιβλία για παιδιά ηλικίας τεσσάρων έως δέκα ετών», Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας,
Σχολή Επιστημών του Ανθρώπου, σελ.15
http://ir.lib.uth.gr/bitstream/handle/11615/10120/P0010120.pdf?sequence=1
&isAllowed=y
 Κανατσούλη Μένη, 2002, «Εισαγωγή στη θεωρία και την κριτική της παιδικής
λογοτεχνίας», «TA AΦHΓHMATIKA ΣTOIXEIA: AΞONEΣ/ ΣTPATHΓIKEΣ ANAΓNΩΣHΣ
ΛOΓOTEXNIKΩN -KAI ΠAIΔIKΩN ΛOΓOTEXNIKΩN- KEIMENΩN», Θεσσαλονίκη,
University Studio Press,
https://elearning.auth.gr/pluginfile.php/501354/mod_resource/content/1/%CE%B1

3
 %CF%86%CE%B7%CE%B3%CE%B7%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%A
C%20%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%B9%CF%87%CE%B5%CE%AF%CE%B1.pdf
 Βησσαρία Ζορμπά-Ραμμοπούλου, 2003, «Ο παππούς του Ρόκο», Εκδόσεις Γένους:
Αθήνα