НИКОДИНОВСКИ, Звонко: "Метаговорните

глаголи во францускиот јазик" II, Годишен

зборник, Филолошки факултет "Блаже Конески",
Скопје, кн. 13, 1987, стр. 79-136.

УДК 804.0—25
Звонко НИКОДИНОВСКИ

М ЕТАГОВОРНИТЕ ГЛАГОЛИ ВО ФРАНЦУСКИОТ ЈАЗИК

ВТОР ДЕЛ*

АНАЛИЗА НА М ЕТАГОВОРНИТЕ ГЛАГОЛИ ВО ФРАНЦУСКОТ

ЈАЗИ К

ТРЕТА ГЛАВА — СИНТАКСИЧКИ П РИЗН АЦ И

Кратка содржина. — Поимите глаголска релација и модел на

глаголска релација. — Општи и посебни елементи на метаглагалските
релации. Општи елементи: агенс, интерагенс и коагенс и начините на
нивното означување во францускиот јазик. Посебни елементи на мета-
глаголските релации: диктум; видови диктум: автонимен и транспони-
ран. Три видови н а транспониран диктум: именска, инфинитивна и
глаголска релација и начините на нивното означување в а францускиот
јазик; темпорална рекд и ја кај дикталните инфинитивни ре.чации. Два
вида глаголски релации во својство на диктум: проблемски и непроб-
лемски. Слободниот индиректен говор как о посебен вид на непроблем-
ски глаголски реладии; модална рекција кај дикталните глаголски ре-
лации. . _.:ii5sS8ssâ

1. П оим от на глаголската рел ац и ја

55. Говорот (како внатреш ниот так а и надвореш ниот) ce

остварува преку ком бинирањ е на јазичните единици. И гла-
голите учествуваат, заедно со другите зборовни групи, во оз-
начувањ ето на м ислата, односот, интеродносот и целта на го-
ворните д ејстви ја. З а глаголите е карактеристично ш то тие,
во кој и д а е дел од говорот д а ce јав ат, секогаш претставу-
ваат центар на оние синтаксички единици кои означуваат од-
редени п ојави од внатреш ната или од надвореш ната стварност.
С интаксичките единици кои означуваат одредени појави
и во коиш то ф инитиите глаголи врзуваат за себе или подраз-
80 Звонко Никодиновски

бираат и други зборовни групи ќ е ги наречем е „глаголски ре-

лации". Го употребувам е терм инот „глаголски релации" затоа
ш то финитните глаголи во нив ce основни структурн и елемен-
ти како и поради тоа ш то постојат одредени релации меѓу
глаголот и останатите елементи. Релациите м еѓу глаголот и ос-
танатите елементи ce в аж ен елем ент к о јш то о возм ож ува оз-
начувањ е на разни видови појави.
С интаксичката катего р и ја н а глаголската лексем а во гла-
голската рел ац и ја м ож е д а ce м енува (инфинитив, партицип,
глаголска им енка) ш то со себе повлекува понекогаш и проме-
ка на ф орм ата н а останатите елем енти на глаголската рела-
ција, a секогаш и пром еиа на ф у н к ц и јата н а инф инитивната,
партиципната или н а герундната глаголска р ел ац и ја. М еѓутоа,
при тоа е многу в аж н о ш то релациите м еѓу елем ентите и во
новите глаголски релации остануваат непроменети. Т оа дока-
ж ува дека наш ите м исли оперираат со р азн и облици на збо-
ровите, но ш том една м исла воспостави одредена глаголска
релација, тогаш други м исли оперираат со т а а р е л ац и ја к ак о
со целина и ја см естуваат во нови релации.
56. Говорот за глаголите п ретставува говор за глаголските
релации. Тој говор секогаш е автоним ен д од ека автоним ите на
глаголските релации во него н а јчесто ce претставени п р еку не-
одредените ф орм и н а своите елементи: глаголските инфинити-
ви, супститутите, разните симболи (на пр. „Р", ,,Q“ итн.), a по-
некогаш , покрај нив, ce јав у в а а т и зборови со поспецифично
значењ е (на пр. „dem ander pardon"). Т аквите автоним и н а гла-
голски релации ќе ги ви кам е „модели н а глаголски релации".
Б р о јо т и видот н а елем ентите во м оделите н а глаголски
релации зависат од значењ ата ш то ги остварува глаголот во
дадената глаголска рел ац и ја. Во принцип, глаголите град ат о-
нолку глаголски релации к о л к у ш то и м аат значењ а. П раш ањ е-
то за идентичноста и различноста н а значењ ата н а една иста
глаголска лексем а различно ce реш ава к а ј р азн и автори. Т ака
на пример Je a n D ubois и останатите автори н а речн и кот „Lexis"
го им аат издвоено глаголот „conjuguer" во д ва заглавни збора,
додека истиот глагол во речникот „P etit R obert" е обработен
само во еден заглавен збор.
Главниот проблем н а тие разгран и чувањ а ce состои во
тоа да ce одреди дали две или повеќе глаголски релации озна-
чуваат слични (односно сродни) или п ак различни појави. Ме-
ѓутоа, со оглед н а тоа д ека не постојат потполно разработен и
класиф икации н а глаголските релации според означените по-
јави, навистина е теш ко д а ce р азраб отат критериум и за сис-
темско разграничувањ е на значењ ата иа глаголите.
 Метаговорните глаголи во 81

2. Општи елементи на мстаглаголските реладии

57. Глаголскнте релации ш то и м аат м етаговорно значењ е

ќе ги викам е „метаглаголски релации". М етаглаголските рела-
ции во ф р а н ц у с к и о т јази к , к ак о и во другите јазици, ја озна-
чуваат говорната и н терком уникација. Г оворната интеркомуни-
к а ц и ја претставува ч овечка активност к о ја им а некои заед-
нички особини со сите други ч овечки интерактивности, но и
одредени специфични о б е л е ж ја коиш то произлегуваат од фак-
тот ш то таа интерактивност ce обавува преку говорот. Оттаму,
најпрвин ќе ги проучувам е опш тите елем енти на метаглагол-
ските релации, a потоа и нивните специфични елементи.

2.1. Агенс

58. Н а сите глаголски релации кои означуваат човечки

интерактивности заедно им е ш то со д р ж ат еден елемент кој
произлегува од сам ата деф иниција на поим от активност: тоа
с агенсот или изведувачот на глаголскиот процес.1 Во мета-
глаголските релации поимот агенс упатува на говорникот кој-
што е изведувач на еден посебен говорен процес. Агенсог,
според тоа, претставува синтаксички поим кој упатува на еле-
мечтите со ч и ја помош ce означуваат изведувачите на говор-
ните ппоцеси.
Во м оделите на м етаглаголските релации агенсот не ce
означува затоа ш то глаголот ce д ава во инф инитив (на пр.
„p a rler à qn de qch“).
Bo разните м етаглаголски релации агенсот добива и раз-
лична сод рж и н а во зависност од видот н а означените говорни
процеси. Т ака на прим ер со м етаглаголот „prier" агенсот е 'оној
ш то м оли ’.

П р. „Et je te p rie de croire que ça ne m ’am use pas

spécialem ent!" (P. D aninos: J., 29).

С одрж ината ш то ce об ли кува во агенсот најчесто ја оз-

н ачува неговата состојба (на пр. со метаглаголите: „prom ettre",
„louer" итн.), или неговиот статус за врем еграењ ето на дадените
говорни процеси (на пр. со метаглаголите: „conférer", „inter­
view er" итн.).
Ш то ce однесува до категоријалните качества, агенсот
м ож е да ги им а снте грам атички категории коиш то ce јаву-
ваат во групата иа им енките ш то означуваат лица к а к о и во
групата на личните зам енки: категорните иа род, определеност,
кван ти ф и к ац и ја и квали ф и кац и ја.

6 Годишен збарник
82 Звонко Никодшговски

59. Во активните глаголски релации агенсот ce воведува

без предлог и тој обично стои пред метаглаголот:

П р. „Je vous prom ets de vous ram e n er sain e t sauf" (M.

P roust: S. G., 229).

Единствено во некои посебни говорни процеси (одредени

видови на усната и посебно н а писм ената н ар ац и ја), во кои-
ш то ce употребуваат вм етнати реченици, агенсот м ож е д а дој-
де и зад глаголот:

П р. ,,’U n baron! O ù ça u n baron? O ù ça u n b aro n ?’

s’écria-t-il en ch erch an t des y e u x avec u n éto n n em en t
qui frisait l ’Incrédulité" (M. P ro u st: S. G., 353).

Д околку од сам иот контекст (вербалниот или ситуациони-

от) е јасн о за кого станува збор, тогаш агенсот м о ж е и да
изостане:

П р. „II fa llu t p a rle m e n ter longtem ps avec le gardien

pour sa faire o u v rir la porte"
(J. Dubois et. al.: L., 1270).

Bo пасивните м етаглаголски релации агенсот ce воведува

со пом ош на предлозите „par" и „de".
Во наредниот прим ер сретнувам е еден интересен случај
каде ш то агенсот, к о јш то е воведен со предлогот „par", игра
улога н а изврш ител н а една говорна а к ц и ја к о ја е п орачан а
од страна н а друг субјект:

П р. „Barnage, qui se n t le vent, n e m e fait plus convoquer

à ses conférences par ses secrétaires"

Bo овој прим ер ce работи за посебен вид агенс ш то би

м ож еле д а го наречем е „релеен" со оглед н а то а ш то тој сам о
ја пренесува п о р ак ата на порачувачот (во прим ерот лицето по
име Barnage).
Д околку ce сак а д а ce акц ен ти р а сам о агенсот, тогаш ce
употребуваат посебни средства за нагласувањ е:

1. „c’e s t . .. qui":
П р. „С ’est lui qui a dénoncé ton frère"
2. „m êm e":
П р. „II m e téléphone lui-m êm e avec toutes sortes
de précautions" (P. D aninos: C. M. B., 154).
 Метаговориите глаголи в о . 83

2.2. Интерагенс

60. И нтерагенс е оној елемент н а м етаглаголската рела-

ц и ја кој го означува интерговорникот, односно лицето ком у му
ce о б р а ќ а говорни кот или со кого ce изведува говорниот
процес.
З а р а зл и к а од говорната и н траком ун и кац и ја (и внатреш -
ната и надвореш ната) кад е ш то интерговорникот не е прису-
тен, во говорната и н терком ун и кац и ја тој е секогаш присутен.
П оради тоа и секој говорен процес к ојш то е изведен во рам-
ките на говорната и н терком ун и кац и ја задолж ително го под-
р азб и р а и интерговорникот.
М еѓутоа, често ce случува интерагенсот д а биде отсутен
од м етаглаголските релации, особено тогаш кога од сам ата си-
ту ац и ја (реалната или означената) е сосем а јасн о кој е ин-
терагенсот. Во означените ситуации најчесто интерагенсот ce
д ава н а почетокот на говорната а к ц и ја или и нтеракција, до-
д ека во нејзиниот понатам ош ен тек тој ce изостава. Изоставу-
вањ ето н а интерагенсот ја потврдува голем ата економ ичност
на говорот, д од ека интерговорниците, врз основа на принципот
на пертинетност на говорот, лесно ги рекон струи раат изоста-
вените елем енти меѓу кои и интерагенсите.
Еве еден прим ер со елипса на интерагенсот:

„ ( . . . ) E videm m ent, les p a re n ts ne voient pas les choses

sous le m êm e angle que nous. Q uand on leur pose une ques­
tion: ’ Papa, je p e u x a lle r au ciném a?’ ils répondent: 'Com ­
b ien ça coûte?" Ils d em andent cela c ar ils ont une vision
trè s économ ique des choses à cause de la guerre" (H. d’Istria
et J. — J. B reton: R. P. E., 29).

Bo горниот и звад ок интерагенсот e даден само во првата

м етаглаголска р е л ац и ја („leur"), д од ека во останатите две ре-
лации, со метаглаголите „répondre" и „dem ander", тој е изо-
ставен.
Во м етаглаголските релации интерагенсот е претставен со
пом ош на им енки или зам енки коиш то означуваат човечки
суш тества. Во ф ранцускиот ја зи к интерагенсот ce воведува
на д ва начина: директно или без предлог и индиректно или
со предлог.

А. И нтерагенс без предлог

61. Во ф ранцускиот ја зи к интерагенсот без предлог ги

за ф а ќ а следните позиции во м етаглаголските релации:

6*
84 Звонко Никодиновски

1. И нтерагенсот ce наоѓа зад м етаглаголот д о ко л ку е прет-

ставен со помош на им енка:

П р. „Voulez-vous appeler le directeur?"

(E. G enouvrier e t al.: N. D. S., 44).

2. И нтерагенсот ce наоѓа меѓу агенсот и м етаглаголот во

случај кога тој е претставен со пом ош на зам енка:

Пр. „Je vous préviens que je ne vous laisserai pas faire"

(B. V ian: A. P., 276).

И склучоци од горните правила им а во следнит еслучаи:

1. И кога е зам ен ка интерагенсот без предлог стои зад ме-
таглаголот д околку м етагласот ce наоѓа во им ператив:

Пр. „Interrogez-le: vous en aurez le coeur net"

(J. Dubois et al.: L., 926).

2. И нтерагенсот, без р а зл и к а дали е зам ен ка или им енка,

стои пред м етаглаголот и агенсот во пасивните конструкции:
а) со глаголот „être":

П р. „Tout de suite, après m on arrestatio n , j ’ai été in terrogé

p lusieurs fois" (J. Dubois et al.: L., 926).

б) co глаголот „faire" :

П р. „Un soir, je m e suis fa it rap p e ler à l ’o rd re p a r une dam e

que je ne connaissais pas, m ais qui ne s’en m o n tra pas
m oins brusque" (P. D aninos: C. M. B., 173).

62. Bo ф ранцускиот ја з и к интерагенс без предлог м ож е

д а ce воведува со многу метаглаголи:

„acclam er", „accuser", „ad ju rer", „adm onester", „anathém a-

tiser", „apostropher", „appeler", „ a ttra p e r", „b a ra tin e r", „bénir",
„bisser", „blaguer", „blâm er", „brocarder", „catéchiser", „cham ­
b rer", „chapitrer", „charrier", „chicaner", „chiner", „chuter", „com­
p lim enter", „congratuler", „conjurer", „contredire", „convoquer",
„cuisiner", „défier", „dém entir", „disputer", „engueuler", „enguir­
lan d er", „en treten ir", „féliciter", „flatter", „gourm ander", „gron­
der", „haranguer", „héler", „houspiller", „huer", „im plorer", „in­
ju rie r", „interpeller", „interroger", „interview er", „invectiver",
„inviter", „louanger", „louer", „m ander", „m audire", „m enacer",
 М етаговорните глаголи в о . 85

„m oraliser", „m origéner", „m oucher", „ovationner", „plaisanter",

„prévenir", ..nrinr", „qualifier", „quereller", „questionner", „ra­
brouer", „railler", „rem b arrer", „rem ercier", „reprendre", „répri­
m ander", „req u érir", „sacquer", „saluer", „sem oncer", „seriner",
„serm onner", „solliciter", „supplier", „tancer", „taxer", „tutoyer",
„vouvoyer" и др.

Б. И нтерагенс co предлог

Bo ф ранцускиот ја зи к п остојат б ројн и м етаглаголски рела-

ции во коиш то интерагенсот е означен со помош на именки
пред кои стои предлог. Ф ранцускиот ја зи к ги користи следни-
те предлози за воведувањ е на интерагенс: „à", „après", „auprès
de" „de" и „devant".
a) И нтерагенс co предлогот „à"
63. И нтерагенсот ш то ce воведува co предлогот ,,à“ (или
п ак co неговиот супститут — зам енка) ги им а следните пози-
ции во м етаглаголските релации:
1. И нтерагенсот ce наоѓа зад агенсот и метаглаголот до-
к о л к у тој е претставен со помош на им енка:

П р. „Q uand je fais quelques bêtises, m a m ère va le rép é ter

to u t de su ite à m on pére“
(H. d’Istria et J. — J. B reton: R. P. E., 38).

2. И нтерагенсот ce наоѓа меѓу агенсот и м етаглаголот до-

к о л к у тој е претставен со пом ош на зам ен ка (и тогаш е без
предлог во п оврш и н ската структура):

П р. „II m e souhaita u n bon repas e t fila"

(R. G ray: B. S., 82).

И склучоци од горните прави л а среќавам е во следните

случаи:
1. И нтерагенсот-зам енка стои зад м етаглаголот кога гла-
голот е во императив:

П р. „D ites-lui q u ’il vienne m e voir!"

(J. D ubois e t al.: L., 530).

2. И нтерагенсот стои пред агенсот и метаглаголот во сег-

м ентиарните реченици во коиш то интерагенсот ce чагласува
со пом ош на изразот „c’e s t . . . que" :

П р. „С 'est à vous que je m ’adresse".

86 Звонко Никодиновски

64. Голем е б р о јо т н а оние м етаглаголи ш то м о ж а т д а го

воведуваат интерагенсот со пом ош н а предлогот „а". Списокот
ш то го давам е подолу е работен вр з основа н а кн и гата на Мо-
рис Грос „M éthodes en sy n tax e". П оголем иот дел м етаглаголи
ce преземени од таб елата бр. 9 (стр. 322— 345 во книгата) a
сам о еден м ал број (вкупно 10) од таб елата бр. 15 (стр. 374— 378
од книгата). Еве ги тие метаглаголи:

„aboyer", „affirm er", „ ajo u ter", „alléguer", „annoncer", „ânon-

ner", „arguer", „articu ler", „assurer", „ a tteste r", „b alb u tier", „ba­
ragouiner", „baver", „bégayer", „bêler", „beugler", „bonir", „bou­
gonner", „b railler", „bram er", „bredouiller", „cafarder", „cafter",
„cancaner", „causer", „certifier", „chanter", „chevroter", „chica­
n e r", „chipoter", „chuchoter", „ch u in ter", „citer", „clam er", „com­
m ander", „com m enter", „com m uniquer", „com parer", „confesser",
„confier", „confirm er", „conseiller", „conter", „contester", „crac­
h e r", „criailler", „crier", „déballer", „débiter", „déclam er", „dé­
clarer", „décocher", „déconseiller", „décrire", „défendre", „définir",
„dégoiser", „dem ander", „dénier", „dénoncer", „détailler", „dévider",
„dévoiler", „dicter", „dire", „donner", „enjoindre", „énoncer", “é n u ­
m érer", „épeler", „éru cter", „évoquer", „expliciter", „expliquer", ,,s’
expliquer", „exposer", „exprim er", „faire", „fan faro n n er", „form u­
ler", „g aran tir", „geindre", „gém ir", „glapir", „glisser", „grailler",
„grasseyer", „grogner", „grom m eler", „ h u rler", „indiquer", „insi­
n u er", „ironiser", „jacter", „jeter", „ ju re r", „ju stifier", „lâcher",
„lancer", „lire", „livrer", „m arm onner", „m arm otter", „m augréer",
„m édire", „m endier", „m entir", „m entionner", „m oucharder", „m ur­
m u rer", „ n a rre r", „nasiller", „objecter", „offrir", „ordonner", ,,s’-
ouvrir", „parler", „passer", „pépier", „p hraser", „se p lain d re",
„prêcher", „préciser", „préconiser", „prédire", „prescrire", „pré­
ten d re", „proclam er", „professer", „prom ettre", „prononcer", „prop­
hétiser", „proposer", „psalm odier", „quém ander", „rabâcher", „ra­
conter", „radoter", „râler", „rap p o rter", „ réaffirm er", „récapituler",
„réciter", „réclam er", „recom m ander", „redire", „re late r", „rendre
com pte", „reparler", „ re p a rtir", „ rép éter", „répliquer", „répondre",
„reprocher", „ressasser", „résum er", „ réto rq u er", „ re tra c e r", „ré­
véler", „riposter", „ronchonner", „roucouler", „rouspéter", „rugir",
„scander", „seriner", „signaler", „souffler", „souhaiter", „soulig­
n er", „soutenir", „spécifier" „suggérer", „su su rrer", „syllaber", „ta­
ire", „tartin er", „téléphoner", „tenir", „ to n itru er", „tonner", „ tra n ­
sm ettre", „vanter", „vociférer", „vom ir", „zézayer" и „zozoter".

б) И нтерагенс co предлогот „après"

65. И ако предлогот „après" ретко ce употребува за воведу-

вањ е н а интерагенс, сепак п остојат одредени м етаглаголи кои
со тој предлог градат м етаглаголски релации.
 Метаговорните глаголи во . 87

Во то а м нож ество од м етаглаголи м о ж ат д а ce изделат

две групи со хом огено значењ е. П р в ата група ја сочинуваат
оние м етаглаголи кои озн ачуваат негативен однос н а агенсот
спрем а интерагенсот (на пр. „crier", „cancaner" и др.), додека
во вто р ата група влегуваат оние м етаглаголи коиш то означу-
в аат подреден однос н а агенсот кон интерагенсот (на пр. „m en­
dier", „p leu rn ich er", „quém ander" и др.).

И нтерагенсот со предлогот „après" стои зад метаглаголот:

П р. „Une m ère q u n crie après ses e n fa n ts“

(J. D ubois e t al.: L., 445).

Ш то ce однесува до предлогот „après" треб а д а ce наспо-

м ене д е к а тој м о ж е д а ce уп отребува во ф ун к ц и ја на поствер-
б алн а м орф ем а, ф у н к ц и ја ко јаш то е слична н а употребата на
предлогот во глаголските релации н а англискиот јази к . Еве
еден прим ер н а та а употреба:

П р. „Non, d'est trè s ra re que je les tape, je leur

crie après, ça suffit"
(H. d ’Istria e t J. — J. B reton: R. P. E., 59).

66. И нтерагенсот co предлогот „après" м о ж ат д а воведува-

ат р азн и м етаглаголи:
„aboyer", „baver", „bêler", „beugler", „blasphém er", „bou­
g onner", „brailler", „b ram er", „cancaner", „caqueter", „chevroter",
„claironner", „corner", „cracher", „criailler", „crier", „croasser",
„délirer", „éru cter", „fulm iner", „gazouiller", „gém ir", „glapir",
„grasseyer", „grogner", „grognonner", „grom m eler", „gronder",
„gueuler", „ h u rler", „jacasser", „larm oyer", „m arm onner", „men­
d ier", „nasiller", „pépier", „p leu rn ich er", „quém ander", „récrim i­
n e r" , „ronchonner", „roucouler", „rugir", „ to n itru er", „tonner",
„vociférer", „vom ir", „zézayer", „zozoter" и др.

в) И нтерагенс со предлогот „auprès de"

67. Т р ан сф о р м и р ајќи го своето пространствено значењ е,

предлош киот и зр аз „auprès de" добил во ф ранцускиот ја зи к и
улога д а воведува интерагенс кај одредени глаголи. Тоа од-
лично го воочил М орис Грос во погоре спом ната книга „Mét­
hodes en sy n tax e". Во неа Грос, меѓу другото, ја анализирал и
речен и ц ата „M arie s’a ttris te auprès de Je a n de ce q u ’ il ne soit
pas venu" и дош ол до следниот заклучок:
„Д одатокот 'a u p rè s de N ’ е посебен, тоа не е локатив како
во прим ерот 'A uprès de m a blonde il fa it bon dorm ir", тој впро-
чем не м о ж е д а ce прем ести н а чело на реченицата. Посебно за
88 Звонко Никодиновски

него е ш то Toi в о в е д у в а еден нов значенски елем ент кој сиг-

нализира говорна к о м у н и кац и ја од 'М а р и ја ’ кон ’Ж а н :|.“2
П рим ерот ш то го анали зи ра Грос м ногу добро го илустри-
р а познатиот лингвистички ф ак т д ека значењ ето н а јази чн и те
знаци ce остварува во контекст и д е к а е, според тоа, неопход-
но д а ce зем ат предвид сите соседни елем енти д о ко л ку ce сак а
д а ce опиш е значењ ето н а еден зн ак. Од прим ерот ce гледа
д ека глаголот „s’a ttriste r" добива ново, м етаговорно значењ е
во глаголската р ел ац и ја со интерагенс к о јш то е воведен со по-
м ош на предлогот „auprès de".

68. И нтерагенс со предлогот „auprès de" м о ж а т д а вове-

дуваат одредени глаголи:
„s’accuser", „arguer", „attester", „s’a ttris te r" , „se confesser",
„se défendre", „discourir", „disserter", „s’en q u érir", „s’excuser",
„s’expliquer", „faire é ta t", „se fla tte r" , „geindre", „insister", „iro­
n iser", „jaser", „(se) ju stifier", „se lam e n te r", „m édire", „s’ouvrir",
„se p iq u er", „plaider", „se p lain d re", „plaisanter", „protester",
„raisonner", „râler", „se recom m ander", „rendre com pte", „rouspé­
te r", „solliciter", „se ta rg u e r" , „tém oigner", „se v a n te r" и др..

г) И нтерагенс со предлогот „de"

69. Од сите предлози за воведувањ е интерагенс предлогот

„de" н ајм ал к у ce користи за та а цел. О станатите негови функ-
ции ce м ногу поваж ни, та к а ш то тој оваа ф ун к ц и ја ја обавува
само со два м етаглагола: „exiger" и „req u érir" од коиш то вто-
риот почесто ce употребува со директен интерагенс („req u érir
q n “). Еве и еден прим ер:
„Exiger de son interlocuteur q u ’il vous écoute atten tiv em en t"
(J. et J. — P. C aput: D. V. F., 208).
д) И нтерагенс co предлогот „devant"
70. И нтерагенсот ш то ce воведува co предлогот „devant"
м ож е д а ги означува сам о слуш ателите и аудиториум от, од-
носно интерговорниците на пасивните и н а активните говорни
интерком уникации. Н ајчесто овој вид интерагенс го означува
аудиториум от к а к о во следниот пример:
„А la terasse du café, G abriel, v id an t sa cinquièm e grenadine,
p éro rait devant une assem blée" (J. Dubois et al.: L., 1313).
И нтерагенсот воведен co предлогот „devant" им плицира
д ека реалниот однос меѓу говорникот, од една страна, и ауди-
ториум от и слуш ателите, од друга страна, е м ногу пом алку
директен од односот меѓу говорни кот и соговорникот. З а так-
вото значењ е на интерагенсот пом ага и ф актот д ека предлогот
 Метаговорните глаголи во . 89

„devant" м ош не често ce у п о т р е б у в а и за воведувањ е на оној

елем ент од м етаглаголската р ел ац и ја к ојш то го означува све-
докот. Сведок е она лице кое присуствува н а говорната интер-
ком ун и кац и ја, но н а кое не м у е упатена сам ата говорна акција:

П р. „Elle l ’en g ueulait deva n t ses copains".

И нтерагенс co предлогот „devant" м о ж ат д а воведуваат

р азн и метаглаголи:

„avouer", „confirm er", „déclarer", „dire", „discourir", „dis­

se rte r" , „laiusser", „lire", „m oraliser", „parler", „pérorer", „phi­
losopher", „pontifier", p rêch er", „proclam er", „tartin er" и др.

2.3. Коагенс

71. К ако елем ент на м етаглаголската релација, коагенсот

го означува оној учесник во говорната и н терком уникација кој
ce ја в у в а и к а к о говорни к и к ак о интерговорник во една иста
говорна интерком ун и кац и ја.
Коагенсот ce среќавам е единствено во сем антички пос-
лож ен и те м етаглаголски релации, во оние релации кои озна-
ч уваат поголеми единици од говорните д ејстви ја: говорни раз-
м ени, говорни и н теракц и и или, поретко, активни говорни ин-
терком уникации. Д а земем е еден прим ер:

„II fa llu t p a rle m e n te r longtem ps avec le gardien pour se

faire o u v rir la porte"
(J. Dubois e t al.: L., 1270).

Од прим ерот ce гледа д е к а елем ентот „le gardien", ш то e

воведен co пом ош н а предлогот „avec", го означува вториот
рам ноправен учесник, освен агенсот к ојш то не е прецизиран,
во даден ата говорна и н теракц и ја. Т окм у поради неговата рам-
ноправна улога и го нарековм е „коагенс".
К оагенсот, к а к о еден од елементите на м етаглаголската
рел ац и ја, го насетил М орис Грос кога ги и страж увал можнос-
тите за трансф орм ативно поврзувањ е на одредени јазични
структури:
„Ако ги споредим е ,J’ai e rtre p ris avec P aul de faire cela"
и ,J ’ai p a rié avec P au l de faire cela’', интерпретацијата на ,avec
N ’ co e n tr e p re n d r e ’ e од н ајоп ш т тип (.п ри друж ба’), к ак о оној
ш то го наоѓам е н а прим ер во ,Је m ange cela avec P a u l’. Ha-
против, додатокот ,avec N ’ co ,parier" e во в р ск а co значењ ето
н а глаголот: облож увањ ето п од разби ра повеќе актанти (No и
N2). Со други зборови, ,p a rie r’ е симетричен глагол ш то не е
случај и со глаголот e n tr e p re n d r e ’. П редлогот ,avec’ co ,p a rie r’
90 Звонко Никодиновски

м ож е д а ce зам ени со Д ’ без д а ce м енува значењ ето, релаци-

ја т а н а сим етрија би била оп еративна м еѓу No и № к а к о и со
,p a rle r’1" .3
И ако Грос јасн о не ги разграничил коагенсот од интера-
генсот, тој точно заб ел еж ал д ека таа група м етаглаголи под-
разб и ра повеќе агенси (н ајм ал ку два), меѓу кои постои рела-
ц и ја на сим етрија.

72. Во ф ранцускиот ја з и к сам о одредени глаголи овоз-

м ож уваат воведувањ е на коагенс во м етаглаголските релации:

„s’adresser", „argotiser", „babiller", „badiner", „baragouiner",

„bavarder", „bavasser", „blabalater", „cailleter", „cancaner", „ca­
q u e te r", „causer", „se ch am ailler", „chuchoter", „com m érer", „se
com plim enter", „conférer", „se co n g ratu ler", „se conter", „conver­
ser", „débattre", „délibérer", „deviser", „dialoguer", „discuter",
„discutailler", „se d isp u ter", „se disp u tailler", „échanger", „s’en­
g ueuler", „s’e n tre te m ir", „épiloguer", „ergoter", „s’ex p liq u er", „se
féliciter", „gouailler", „s’in ju rie r", „s’in v ectiv er", „jaboter", „ja­
casser", „jacter", „jargonner", „jaser", „jaspiner", „se ju re r" ,
„m adrigaliser", „m archander", „m arivauder", „m édire", „m urm u­
re r", „négocier", „palabrer", „papoter", „parier", „parlem enter",
„parler", „p arloter", „patoiser", „pépier", „philosopher", „plaisan­
te r" , „polém iquer", „polissonner", „p o litiq u er", „potiner", „se q u ­
ereller", „ragoter", „se re p a rle r", „roucouler", „se sa lu e r", „se
souhaiter", „ tra ite r" , „se tu to y e r", „se vouvoyer" и др.

Bo ф ранцускиот јази к коагенсот ce озн ачува н а д ва на-

чина: во заедниш тво со агенсот и, посебно, со предлогот „avec".

A. К оагенс во заедниш тво со агенс

73. Со оглед на тоа ш то озн ачуваат рам ноправни учесни-

ци на горната ин терком ун и кац и ја, агенсот и коагенсот м о ж ат
да ce претстават со пом ош на еден ист зн а к — и м енка или
зам енка. Единстен услов е тие д а озн ачуваат повеќе луѓе (што
ce однесува до им енките, тоа значи д е к а тие м о ж ат да бидат
во м нож ина д окол ку ce заеднички или, без п л уаралн а монема,
доколку ce збирни).
Еве неколку прим ери од овој вид коагенс:

1. Со именки:

„Le ju r y délibère depuis une h e u re su r la culpabilité de

l ’accusé" (J. Dubois et al.: L., 490).
„Les convives s’e n tre te n a ie n t v ivem ent des affaires sac­
rées et des affaires profanes" (J. Dubois et al.: L., 622).
 М етаговорните глаголи в о . 91

„Q uelques in vité s qui avaient lu les derniers rom ans ca­

u saien t dans le salon" (J. Dubois et al: L., 275).

2. Co зам енки:

„Ils devisaient, en breton, s u r des questions de fem m es et

de m ariages" (H. B énac: D. S., 664).
„Nous avons dialogué longtem ps sans nous com prendre"
(H. B énac: D. S., 664).
„C eux-ci se c o n g ratu len t su r la bonne, excellente soirée
q u ’ils ont passée" (J. D ubois e t al: L., 384).
„On p a p o ta it avec aisance e t avec aigreur, m algré le bro­
u h ah a et rb rc h e stre " (J. D ubois et al.: L., 1260).

Овој вид на коагенс (во заедниш тво со агенс) претставува

еден прим ер од он аа 1' ази ч н а п о јав а ш то Ш арл Б аји ia нарекол
„cum ul des signifiés".4
И наку, заедничкиот агенс м ож е д а ce засилува со нагла-
сени зам ен ки и тоа без предлог, кога агенсот ce наоѓа на по-
четокот од м етаглаголската рел ац и ја, или со предлог, кога тој
ce наоѓа зад м етаглаголот::

Пр. „Les paysans d iscutaient entre e u x pour savoir com m ent

les cacher" (J. D ubois et al.: L., 534).
Б. К оагенс co предлогот „avec"
74. З а р а зл и к а од заедничкиот агенс каде ш то улогите
на агенсот и н а коагенсот ce потполно изедначени, коагенсот
ш то ce воведува со предлогот „avec" е јасн о разграничен од
агенсот, a м еѓу нив постои и одредена р азл и к а во однос на
улогите. И м ено, во тие м етаглаголски релации, агенсот им а
поголема важ н о ст од коагенсот со оглед на тоа ш то тој го
означува првиот говорник, односно опој кој ја започнува говор-
ната и н тер ко м у н и кац и јa и кој им а дом инантна улога cè до
оној м ом ент кога, во текот н а говорната интерком уникација,
улогите н а говорни кот и на интерговорникот не ce изедначат.
Еве н екол ку прим ери н а коагенс со предлогот „avec" :
„Ma m ère ne se dispute pas avec nous; ( . . . ) Mon père se
dispute avec m a m ère" (H. d’istria e t J. — J. B reton:
R. P. E„ 37)
„Аѕ-tu fini de bavasser au téléphone avec ta soeur" (J. D u­
bois et al.: 167)
„Le d ire c te u r conférait avec ses collaborateurs" (J. Dubois
e t al.: L., 380)
„ J’ai l’in te n tio n de causer u n m om ent avec lui pour conna­
ître son avis" (J. Dubois e t al.: 275)
92 Звонко Никодиновски

„Elle m ariv au d ait avec ses in v ité s “ (J. Dubois et al.: L., 1058)
„II argum ente sans cesse avec des contradicteurs p o u r essa­
y e r de soutenir des hypothèses invraisem blables" (J. Dubois
et al.: L., 102).

Н екои м етаглаголи од оваа група не м о ж ат да воведу-

ваат коагенс со предлогот „avec". Во таквите м етаглаголи спа-
ѓаат:

„s’adresser", „se co n ter", „se félicite r", „gouailler", „se ju ­

re r" , „se re p a rle r", „se salu er", „se souhaiter" и др.

3. С П ЕЦ И Ф И ЧН И ЕЛЕМ ЕНТИ НА МЕТАГЛАГОЛСКИТЕ

РЕЛАЦИИ

75. Агенсот, ннтерагенсот и коагенсот ce опш ти елементи

па м етаглаголските релации зато а ш то ce заеднички за сите
глаголски релации ш то озн ачуваат ч овечки интерактивности.
Меѓу специфичните елем енти н а јв а ж е н е, ce разб и ра, мета-
глаголот (или м етаглаголскиог израз), к ојш то го означува са-
миот говорен процес. За говорните процеси ќе зб орувам е во
следната глава и там у ќе го загатнем е праш ањ ето за струк-
турата на нивното означувањ е.
Говорниот процес м ож е да ce означува, меѓу останато-
то, и според сод рж и н ата на говорните единици, односно на
искаж аното. Н а тој начин, со д р ж и н ата на говорниот процес
м ож е да стане еткм он врз к о јш то ce засновува означувањ ето
на говорниот процес. М еѓутоа, во м етаглаголските релации
не ce означува сам о м одалитетот н а говорниот процес, па дури
и тогаш кога тој ce засн овува врз со д р ж и н ата на искаж ано-
то, туку и сам ата таа сод рж и н а, односно он а ш то е к а ж а н о
во дадениот говорен процес.
С одрж ината на говорните процеси е сосем а пои н аква од
содрж ината на ф изичките интерактивности и норм ално е ш то
нејзиното означувањ е ce разл и к у ва од означувањ ето на содр-
ж ината на ф изичките интерактивности. О ддалечени, од една
страна, од ф изичките (интер)активности на планот на синтак-
сичкото означувањ е на сод рж и н ата, говорните процеси, од
друга страна, наполно ce п ри б л и ж уваат кон психичките (ин-
тер)активности. И мено, постои потполна ан алоги ја во означу-
вањ е на сод рж и н ата меѓу говорните и психичките процеси.
Оттаму и означувањ ето н а со д р ж и н ата го подведувам е во
специфичните елем енти на м етаглаголските релации.
За им енувањ е на елем ентот „означена со д р ж и н а н а го-
ворните процеси" ќе го преземеме терм инот „диктум ", терм ин
 М етаговорните гдаголи во . 93

ш то бил воведен и разработен во лингвистиката од страна на

Ш арл Б аји. Со терм инот „диктум" Б аји ја означува содржи-
ната на психичките процеси, д од ека терм инот „модус" го упот-
реб ува за означувањ е н а сам ите психички процеси.5 Н ие по-
им от диктум ќе го употребувам е за означувањ е на севкупна-
та со д р ж и н а на и скаж ан о то во м етаглаголските релации, без
оглед на тоа дали во та а со д р ж и н а ce наоѓа или не ce n a c ­
ra и модусот.

3.1. Диктум

76. Д иктум от претставува, ce разб и р а там у каде ш то ce

јав у ва, составен дел н а м етаглаголските релации и тој дирек-
тно зависи од значењ ето на м етаглаголот (метаглаголскиот из-
раз). Т аа сем античка зависност на диктум от ce об ележ ува со
разн и средства: со п ози ц и јата во м етаглаголската релација
(при ш то и п розод и јата игра улога — нема пауза меѓу мета-
глаголот и диктум от), со предлози и со супсгитути.
Разни глаголи на разн и начини воведуваат диктум во
м етаглаголските релации, a ce случува често една иста ме-
тагл агол ска лексем а да воведува диктум на различни начини,
па дури и различни видови диктум .
Според начинот на означувањ е, диктум ите м ож ем е да ги
поделиме на автоним ни и на транспонирани.

А. Автонимен диктум

77. Според структурата, автоним ниот диктум м ож е да ce

д ви ж и од ф онем а па cè до говорна акц и ја. Д а потсетиме дека
во усниот говор автоиим от ce означува со посебна прозодија
(пауза зад м етаглаголот, повисок тон на почетокот од автони-
мот, ри тм и ч ка целост н а сам иот автоним и др.), додека во
писмениот говор автоним от ce означува со посебни ортограф-
ски знаци (наводници, цртичка, подвлекувањ е и др.).
Во ф ранцускиот ја зи к голем е б ро јот на метаглаголите
ш то м о ж ат д а воведуваат д иректен говор, односно автоними.
Н ивниот список м о ж е да ce н ајд е во табелата бр. 9 од Г р »
совата книга „M éthodes en syntaxe". Во таа табела ce дадени
две колони за директниот говор (а ние ту к а ги прикаж увам е
хоризонтално, во редови):

1. No V à № : „Р“ и
2. „Р“, V No à №.

Б ројот на м етаглаголите ш то м о ж ат да ја градат вто-

р ата рел ац и ја е поголем од б ројот на оние кои ја градат прва-
94 Звонко Никодиновски

та релација. С т р у к т у р а т а на втората р е л ац и ја (со автоним

на почетокот) посочува д ека ce работи за релации ш то ce
употребуваат во писмениот говор.
М ногу грам атичари ce спротивставувале н а „големата"
слобода н а оние писатели кои во тие рел ац и и внесувале и
глаголи со не сосем а утврдено м етаговорно значењ е. М еѓу ос-
поруваните глаголи им а и такви кои означуваат психички про-
цеси (на пр. „observer", „rem arq u er", „ad m ettre", „risquer", „con­
venir", „constater", „juger", „s’é to n n er", „apprécier", „estim er"
и др.) чисто ф изички процеси (на пр. „appuyer", „dém arrer",
„com m encer", „continuer" и др.) или п а к ко м б и н ац и ја н а фи-
зички и психички процеси (на пр. „ricaner", „s'ésclaffer", „sou­
p ire r", „sangloter", „haleter", „hoqueter" и др.).

78. О пстојни и стр аж у в ањ а на автоним ните диктум и во се-

којдневниот говор, к ол ку ш то знаем е, не биле спроведувани.
Ce разбира, употребата на автоним ните д иктум и зависи од
многу ф актори: видот на говор, видот н а говорна интерком у-
никација, тем ата и др.
К е го наведеме мислењ ето на Ж у д и т и Ж ан-К лод Мил-
нер за употребата на разни видови д иктум и во д ијалогот. Тие
велат:
„ ( . . . ) Ц итатите во директен и во слободен индиректен
говор изгледаат многу м ал ку природно во еден дијалог; ш то ce
однесува пак до индиректниот говор, тој ce п о јав у ва тогаш
кога треба да ce пренесат зборовите н а некој кој е отсутен
или п ак зборовите на соговорникот ш то тој м ож ел да ги из-
говори од еден друг момент вон ак ту ал н ата разм ен а на реп-
ли ки ."6
Сепак, сите ф орм и на автоним ен диктум не ce отсутни
од актуал н ата р азм ен а н а реплики. Т оа ce гледа и од след-
ните прим ери преземени од тр ан скри б и ран и ди јалози , каде
ш то самите говорници употребуваат автоним ни диктум и и тоа
во актуалниот м омент на дадениот дијалог:

„Mais je dis pas Sion, je dis Z ion" (F. H. R., 77)

„ ( . . . ) D ’ailleurs tu as comm is u n e e rre u r tu as dit ,rouge’"
(F. H. R., 385)
„— D ’après to u t ce que tu m ’as dit, tu as l ’a ir assez ré p ri­
m ée p a r ton m ari?
— Séquestrée, tu veux dire? Oh non!"
(H. d ’Istria et J. — J. B reton: R. P. E., 129)
„Moi, je tro u v e qu,il v it bien m ais, com m e je t ’ai déjà dit,
il y a sû rem en t beaucoup de choses qui m ’échappent“ (H.
d ’Istria et J. — J. B reton: R. P. E., 279)
„Quand tu dis ,on ne s’est jam ais sentis parents’ p e u t-ê tre
que toi" (H. d ’ïs tr ia et J. — J. B reton: R. P. E., 314).
 Метаговорните глаголи в о . 95

79. И наку, во некои видови д и јалози мош не често ce

употребува оној автоним ен диктум ш то ја означува содржи-
ната на неактуалните процеси. Еве некол ку примери:

„Mais elle a gardé ça d ans sa tê te p arce que le lendem ain

elle m ’a dit: ,T u crois que Papa m ’aim era toujours s’il a un
gars?’" (H. d’Istria e t J. — J. B reton: R. P. E., 131)
„ P ar exem ple, chaque fois que l ”aîné voit q u elq u ’u n qui a
u n e belle voiture, ou u n e belle m aison, il affirm e avec con­
viction: ,C’est u n bourgeois!’" (H. d’Istria et J. — J. B reton:
R. P. E., 61)
„Q uand on le u r pose u n e question: ,Papa, je p e u x aller au
ciném a?’ ils repondent: 'C om bien ça coûte?’" (H. d’Is tria et J.
J. B reton: R. P. E., 29)
„Je dem ande à m on fils: ,T u com prends ce du’ il se passe?’.
J ,a i é té trè s éto n n é de voir q u ’il com prenait!" (H. d ’Tstria
e t J. — J. B reton: R. P. E., 183)
„Suzanne d éclare p a r exem ple: ’Je le dis carrém ent, je ne
voudrais plus v iv re avec e u x m a in te n a n t.. .’ et Paul: ,Ce
n ’est pas possible de v iv re avec les parents quand on est
m arié’" (H. d’Tstria e t J. — J. B reton: R. P. E., 67)
„D eux m ois plus ta rd je lu i téléphone: ,Peut-on ven ir”' (H.
d’Istria e t J. — J. B reton: R. P. E., 251).

80. Автонимниот диктум , д о ко л ку e специфичен за одре-

ден вид процес, м ож е д а го изгуби понекогаш своето рефлек-
сивно значењ е и д а почне д а го означува сам иот вид на го-
ворен процес. Т оа ce случува со одредени изрази ш то ce упо-
треб уваат м ош не често во одредени говорни д ејстви ја за, со
текот н а врем ето, истите тие и зр ази (заедно со метаглаголот
„dire") д а станат означувачи на дадените говорни процеси. Н а
тој начин ce д обиваат м етаглаголски изрази к ак о ш то ce:
„Dire bonjour"

П р. „II p assait dans le q u a rtie r, est m onté dire bonjour"

(J. P ré v e rt et A. Pozner: H., 48), „dire au revoir" —
П р. „Je suis ju ste venu vous dire au revoir en passant"
(P. D aninos: J., 52), „dire oui, non" —
П р. „II d it toujours oui, m ais finalem ent, il n ’en fa it q u ’à
sa tête" (J. Dubois et al.: L., 1239).

К р а јн а то ч ка од р азв о јо т на овие автоним и е нивната

верб ал и зац и ја, односно нивниот премин во категори јата глагол.
Глаголите ш то н астан але од автоним и прв ги проучувал Емил
Бенвенист. Тој ги зел предвид сам о оние автоним иски глаголи
ш то настанале од автоним ите на „говорните изрази" (locutions
96 Звонко Н икодиновски

de discours), и поради тоа ги нарекол „делокутивни глаголи".7

За ф ранцускиот јази к Бенвенист ги наведува следните делоку-
тивни глаголи: „bisser", „pester", „rem ercier", „sacrer", „saluer",
„tutoyer" и „vouvoyer".
Од полето на делокутивните глаголи Бенвенист правилно
ги исклучил сите оние глаголи ш то настанале од автонимизи-
рани извици (пр. „huer") или од оном атопеи (пр. „chuchoter")
и оттам у не м ож е да ce к а ж е , к а к о ш то тоа го прави Ре-Дебов,
дека поимот на делокутивни глаголи наполно одговара на по-
имот на автоним иски глаголи (en. Rey-Debove, 1978:162).

Б. Т ранспониран диктум

81. Транспониран диктум е секој оној диктум ш то не ја

преиесува буквално сод рж н н ата на говорниот процес, туку ја
транспонира на разни начини. Т ранспоиирадата со д р ж и н а се-
когаш зависи структурио и сем антички од метаглаголот.
Според структурата, диктум от м ож е да биде им енска,
инф ннитивна или глаголска релација.

а) И м енската р ел ац и ја к а к о транспониран диктум

82. Според видот н а значењ е, им енските релации м ож ем е

да ги поделиме на м етаговорни и предметни. Оние м етаглаголи
ш то ги означуваат говорните процеси од нивната јази ч н а и
говорна страна и м аат првенствено м етаговорни диктум и и тоа
во вид на м етаговорни им енки ш то ia озн ачуваат катего р и јата
на јазичните и на говорните единици (пр. „voyelle", „m ot",
„vexbe", „phrase" и др.). Во таа група м етаглаголи спаѓаат:

„accentuer", „avaler", „bafouiller", „chuchoter", „déclam er",

„épeler", „prononcer", „scander" и др.

Еве неколку прим ери со м етаговорен им енски диктум :

„Vous avez d it le m ot qui m ’encourage à continuer" (P. B on­

té: V. V., 105)
„Le nouveau a rticu la d’une voix b red o u illan te un nom in in ­
telligible" (P. R., 97)
„Un acteu r é ta it venu su r la scène déclam er des poèm es
patriotiques“ (J. Dubois et al.: L., 477).

П оголемнот дел од горните м етаглаголи м о ж ат д а нм аат

h предметни диктум н, при ш то доста често доаѓа и до промени
во сам ата структура на диктум от: од им енска тој преоѓа во
инф инитивна или во глаголска релација.
 Метаговорните глаголи во . 97

83. М ал е б р о јо т н а м етаглаголите во ф ранцускиот јази к

коиш то не м о ж ат воопш то д а воведуваат диктум . Тоа својство
го поседуваат сам о одредени автоним иски глаголи (глаголски
изрази) к а к о ш то ce: „dire bonjour", „dire au rev o ir", „tutoyer",
„vouvoyer" и уш те некои. Сите овие м етаглаголи го сод рж ат
диктум от во своите тем и и оттам у тие не дозволуваат надво-
реш ни диктум и.
З а р а зл и к а од оваа м ал а група м етаглаголи, сите оста-
нати воведуваат диктум и.
М ал е б р о јо т на м етаглаголите ш то м о ж ат да воведу-
ваат им енски релации сам о на еден од следните начини:

1. Д и ректн о или без предлог (пр. „présenter qn à", „pa­

ra p h ra se r qn(qch)“, „citer qn(qch)", „postposer qch", „ad-
v e rb ia liser qch", „conjuguer qch"
2. Co предлози (np. „ tra ite r qn de qch", „se plain d re de
qn(qch)“, „se ta rg u e r de qch", „se recom m ander de qn",
„faire é ta t de qch", „inviter q n à qch" итн.) и
3. Co прилог (np. „se d éfinir com m e".

84. Н а јб р о јн и ce оние м етаглаголи ш то м о ж ат д а воведу-

ваат им енски д иктум и н а д ва начина: директно и со предлози.
Н ајчести предлози за воведувањ е диктум и ce: „de", „sur",
„contre", „pour", „à propos de", „au s u je t de" и „après". Т ака
на прим ер м етаглаголот „parler" м о ж е д а воведува именски
диктум к а к о без предлог („p a rle r politique") та к а и со сите
горни предлози освен co „après".
Со оглед н а тоа д ека б р о јо т на начините на воведувањ е
диктум е мал, следува д ека б р о јо т н а односите меѓу дикту-
мот и целосното значењ е на говорните процеси е исто така
мал. О ттам у произлегува д ека сите м етаглаголи кои воведуваат
диктум на еден ист начин и м аат иеш то заедничко меѓу себе.
Т ака, постои една голема група метаглаголи ш то м ож ат
д иректно д а воведуваат диктум (np „affirm er", „alléguer", „an­
noncer", „assurer", „avancer", „bafouiller", „chuchoter", „idniqu-
er", „prédire" итн.). М еѓутоа, тие исти м етаглаголи м о ж ат со-
д р ж и н ата на диктум от д а ја поделат н а д ва дела: првиот дел
е им ен ска р е л ац и ја воведена со предлогот „de", додека вто-
риот дел п ретставува глаголска релација:

П р. „Le m oins q u ’on puisse d ire de lui c’est q u’il est dé­
contracté" (San-A ntonio: A. F. P., 152).

Co оглед н а тоа д е к а со д р ж и н ата е поделена, м ож ем е да ка-

ж ем е д ека им ен ската рел ац и ја со предлог ја означува темата
7 Годишен зборник
98 Звонко Никодиновски

на претставениот говорен процес, д од ека глаголската р ел ац и ја

ја означува ремата, односно она ш то е речено за тем ата.1
85. Тем атско значењ е и м аат и им енските диктум и ш то ce
воведуваат со следните предлози: „après", „sur", „au su je t de",
„à propos de" и „contre".
„Contre" ce р азл и ку ва од сите горни предлози по тоа
ш то тој им плицира д е к а односот н а агенсот спрем а диктум от
(темата) е негативен:

П р. „II fu lm in ait contre ta n t d’in ju stic e " (E. G en o u v rier et

al.: N. D. S., 202).

Б ројот н а м етаглаголите ш то м о ж а т д а воведуваат диктум со

помош н а предлогот „contre" е голем:
„aboyer", „arguer", „baver", „bêler", „beugler", „blasphé­
m er", „bougonner", „b railler", „bram er", „cancaner", „caqueter",
„causer", „chanter", „cracher", „crialler", „crier", „croasser", „dé­
clam er", „dégoiser", „délirer", „discourir", „disserter", „divaguer",
„épiloguer", „ergoter", „éru cter", „fulm iner", „geindre", „glapir",
„grasseyer", „grogner", „grognonner", „grom m eler", „gronder",
„gueuler", „h u rler", „ironiser", „jacasser", „jaser", „se lam e n te r",
„larm oyer", „m arm oner", „m arm o tter", „m aronner", „m augréer",
„m édire", „nasiller", „parler", „pépier", „pérorer", „pester", „phi­
losopher", „plaisanter", „pontifier", „prêcher", „professer", „pro­
tester", „radoter", „râler", „ratiociner", „récrim iner" „ronchonner",
„rugir", „ ta rtin e r", „to n itru e r", „tonner", „v o ciftérer", „vom ir",
„zézayer", „zozoter".
86. П редлогот „pour" гради исто т а к а парадигм а со една
група метаглаголи. Т оа ce оние м етаглаголи кои воведуваат
во м етаглаголските релации интерагенс без предлог и диктум со
помош на предлогот „pour" :
„chicaner qn pour qch", „com plim enter q n p o u r qch", „cri
tiq u e r qn p o u r q ch “, „engueuler qn p our qch", „disputer qn p our
q ch", „féliciter qn pour qch", „houspiller qn pour qch", „quereller
qn pour qch", „rem ercier qn pour qch" и др.

Еве и еден прим ер:

„Vous le rem ercierez pour son hospitalité" (J. D ubois et al.:

L., 1526).

И наку, горните м етаглаголи м о ж а т д а воведуваат им енски

диктум и и со пом ош н а други предлози или п а к без предлози
(сп. н а пр. „chicaner qch à qn" .„com plim enter qn sur qch", „cri­
tiq u er qch", „rem ercier qn de qch" итн.).
 М етаговорките глаголи в о . 99

б) Инфинитивната релација како транспониран диктум

87. И нф инитивна р е л ац и ја претставува с е к о ја релац и ја

во ко јаш то нејзиниот главен елем ент ce наоѓа во инфинитив.
Т ука ќе ce зад р ж и м е сам о н а оние инф инитивни релации ш то
ce ср еќ ав аат во структурата на м етаглаголските релации и
тоа во својство н а диктум .
М еѓу м етаглаголите кои ги означуваат значенските слое-
ви на говорните процеси м ал е б ројот на оние кои не м ож ат
воопш то да воведуваат инф инитивни релации. Во таа група
спаѓаат следните метаглаголи:
„conférer", „contredire", „deviser", „dialoguer*, „s’en q u érir",
„jaser", „m édire", „p alab rer", „pontifier", „raisonner".
И нф инитивната р е л ац и ја во својство на диктум м ож е да
ce воведува н а д ва начина: без предлог и со предлог („de", „pour"
и „à").
88. П редлозите „pour" и „à" ce ограничени н а оние мета-
глаголи кои ги кори стат истите предлози и за воведувањ е на
им енските релации во својство н а диктум и.
Со предлогот „pour" инф инитивни релации м о ж ат да во-
ведуваат такви м етаглаголи к ак в и ш то ce: „chicaner", „compli­
m en ter", „critiq u er", „disputer", „engueuler", „féliciter", „hous­
piller", „quereller", „rem ercier" и др. К арактеристи чно e ш то
истите тие глаголи м о ж ат д а воведуваат инф инитивни релации
и со предлогот „de". Т ака н а прим ер „com plim enter" м ож е да
ги им а следните две релации:

П р. „P ierre com plim ente M arie pour avoir refusé" „Pierre

com plim ente M arie d’avoir refusé" (M. Gross: M éthodes
en sy n tax e, 203).

Co предлогот ,,à“ м о ж ат да воведуваат инф инитивни ре-

лации сам о следните метаглаголи: „convier", „dem ander", „in­
viter,, и " o ffrir":

П р. „Le p résid e n t de séance in v ita les assistants à se taire"

(J. Dubois e t al.: L., 932).

89. Од сите инф инитивни релации најпродуктивни ce оние

ш то ce воведуваат без предлог и со предлогот „de". Н ајпрвин
ќе ги проучим е оние м етаглаголи ш то им аат сам о една мож-
ност за воведувањ е н а инф инитивни релации.
Т ака, следните м етаглаголи м о ж ат д а воведуваат инфи-
нитивни релации единствено без предлог:

7*
100 Звонко Никодиновски

„affirm er", „annoncer", „assurer", „avancer", „avouer*, „blas­

phém er", „cafarder", „certifier", „citer", confesser", „confirm er",
„contester", „déballer", „déclarer", „décocher", „décrire", „défi­
nir", „délirer", „dénier", „dénoncer", „dévider", „divaguer", „ém et­
tre", „énum érer", „épiloguer", „s’exclam er", „exposer" „exprim er",
„form uler", „insister", „ ju re r", „m aintenir", „m oduler", „m ouchar­
der", „nier", p ro p h étiser", „raconter", „ rap p o rter", „récap itu ler",
„se ré c rie r", „récrim iner", „relater", „résum er", „révéler", „sou­
ligner", „soutenir", „vanter".

Bo сите м етаглаголски релации co д и ректн а инфинитив-

на рел ац и ја к ак о диктум , агенсот н а инф инитивот е корефе-
рентен со агенсот на м етаглаголот:

П р. „M ichèle e n tre dans la pièce avec Natacha, qui déclare

s’èn n u y er" (H. d ’Istria e t J. — J. B reton: R. P. E., 119).

90. И б ројот н а м етаглаголите ш то воведуваат инфини-

тивна р ел ац и ја сам о со пом ош н а предлогот „de" е исто та к а
голем:

„accuser", „ad ju rer", „arguer", „ a tteste r", „b av ard er", „bla­

guer", „causer", „com m ander", „com m érer"’, „se confesser", „co­
n ju re r", „conseiller", „converser", „corner", „d éb attre", „déconse­
iller", „se déd ire", „défendre", „se d éfen d re", „défier", „délibérer",
„dem ander pard o n ", „dérailler", „déraisonner", „discutailler", „dis­
cuter", „disserter", „enjoindre", „s’e n tre te n ir" , „ergoter", „exagé­
rer", „exiger", „s’e x p liq u er", „faire é ta t", „faire p a rt" , „geindre",
„interdire", „intim er", „ironiser", „ ju stifier", „se la m e n te r", „m ar­
chander", „m aronner", „m enacer", „m onologuer", „se m oquer",
„négocier", „opiner", „ordonner", „s’o u v rir", „papoter", „parler",
„pérorer", „pester", „philosopher", „se p iq u er", „se p lain d re",
„prêcher", „prescrire", „prier", „proposer", „p ro tester", „quém an­
der", „râler", „réclam er", „(se) recom m ander", „rendre com pte",
„reprocher", „rouspéter", „solliciter", „suggérer", „supplier", „se
targ u er", „tém oigner", „se v an ter".

91 Kaj поголемиот дел м етаглаголски релацни со горните

метаглаголи агенсот на инф инитивот е кореф ерентен со аген-
сот на м етаглаголот. Во тој случај м ож ем е да речем е дека
инфинитивот е агентивен:

П р. „II s’é ta it v a n té de gàrjger cette course, et il est arriv é

cinquièm e" (J. Dubois et al.: L., 1882).
 М етаговорните глаголи во 101

К ај еден м ал број м етаглаголски релации со горните

м етаглаголи агенсот н а инф инитивот е кореф ерентен со ин-
терагенсот н а м етаглаголската р ел ац и ја и во тој случај м ож е
да ce к а ж е д ека инф инитивот е интерагентивен:

П р. „II m ’a dit: ’J e t ’in terd is de te confesser, tu n ’as q u ’tm

rh u m e de cerveau, tu m ’en ten d s . . . et on va le soigner
com m e tel" (H. d ’Istria e t J. — J . B reton: R. P. E., 47).

И нтерагетивен инф инитив м о ж ат д а уп равуваат следните

м етаглаголи (од оние коиш то воведуваат инф инитивна релација
сам о со предлогот „de"):

„accuser", „a d ju rer", „com m ander", „conjurer", „conseiller",

„corner", „déconseiller", „défendre", „défier", „enjoindre", „in­
terd ire ", „opiner", „ordonner", „parler", proposer", „prêcher",
„prescrire", „p rier", „recom m ander", „reprocher", „solliciter",
„suggérer" и „supplier".

Само четири м етаглаголи од горниот список м ож ат да ги

им аат об ата вида н а инф инитив (и агентивен и интерагенти-
вен). Тоа ce следните метаглаголи:

„p arler", „proposer", „solliciter" и „suggérer".9

Т а к а н а прим ер м етаглаголот „proposer" ги управува обата

вида инф инитив во следните реченици:

1. Агентивен

П р. „II p a ra ît que tu leu r a proposé de céder ton appartem ent"

(J. D ubois et al.: L., 1440)

2. И нтерагентивен

П р. „А la fin de l ’in terview , ils m ’o ffren t un v e rre de gros-

p lan — le vin blanc de la région — en m e proposant
de rester dîner avec e u x . . . " (H. d ’ïs tr ia et J. — J.
B reton: R. P. E., 69).

92. Едно од п раш ањ ата ш то треб а да ce проучуваат во

в р ск а со иниф инитивната р ел ац и ја к а к о диктум во метагла-
голските релации е и праш ањ ето за врем енската епоха ш то
м ож е д а ја означува инфинитивот.
Според тем поралната р е а к ц и ја на инф инитивот метагла-
голите м о ж ат да ce поделат во три групи:
102 Звоико Никодиновски

1. М етаглаголи ш то уп равуваат м инатост (к о ја м ож е да

ce протега cè до сегаш носта) и тие уп равуваат м инат ин-
финитив (на пр. „accuser", „arguer", „attester", „se confes­
ser" ИТН.)
2. М етаглаголи кои управуваат идност (к о ја започнува во
сегаш носта) и тие уп равуваат сегаш ен инф инитив (на пр.
„ad ju rer", „interdire", „m enacer" и др.) и
3. М етаглаголи ш то м о ж ат д а ги уп равуваат и обете епо-
хи (на пр. „bavarder", „com m érer", „conjurer", „dem ander
p ard o n ", „parler", „pérorer" итн.).

93. Н ајголем e б ројот н а оние м етаглаголи ш то м о ж а т да

воведуваат инф инитивни релации н а д ва начина: директно и
со предлогот „de".
Веќе наспомнавм е (в. п араграф 30) д ека М орис Грос во-
очил д ека една голем а група глаголи (вкупно 193) м о ж а т да
воведуваат инф инитивни релации и н а об ата гореспом енати
начина. Ш то ce однесува до опш тото значењ е на тие метагла-
голи, не м ож ем е потполно д а ce согласим е со оц ен ката на
Грос д ека м етаглаголската р ел ац и ја со инф инитив без предлог
(No V à N 2 V° — in f ü ) „овозм ож ува д а ce ком ун и ц и ра еден
ф акт", д од ека п ак р ел ац и јата к о ја инф инитивот го воведува
со предлогот „de" (N 0 V à N 2 de V2 — in f O ) п ренесува „една
наредба". Со оглед н а ф ак то т д ека инф инитивните релации со
тој предлог м ногу повеќе го потенцираат интеродносот меѓу
агенсот и интерагенсот, м ож еби би било поправилно д а ce
рече д ека релациите со предлогот „de" озн ачуваат таков ин-
тероднос којш то го а н гаж и р а интерагенсот во остварувањ ето
на процесот ш то е означен со д аден ата инф инитивна рел ац и ја.
Во таа голема група од 193 глаголи Грос навел и многу
глаголи со м етаф орично м етаговорно значењ е и коиш то не ce
доволно кодиф икувани за д а влезат во речниците (на пр. ,,aha-
n er", „asséner", „ a v e n tu re r"’ bourdonner,,, „clignoter", „cliqueter",
„crépiter", „crisser", „d iffracter", „ étern u er", „faire signe", „fre­
donner", „gargouiller".
Д околку ги иземем е од Гросовиот список овие глаголи
како и оние ш то означуваат други видови говор (на пр. „câb­
ler", „écrire", „envoyer", „gesticuler", „gribouiller", „griffonner",
„m im er", „m inauder", „siffler", „télégraphier" и др.), тогаш oc-
тануваат околу 100 м етаглаголи кои м о ж ат да ги и м аат обата
вида инф инитивни релации во својство на диктум . Т оа ce след-
ните метаглаголи:
„aboyer", „ajouter", „ânonner", „babiller", „bafouiller", „ba­
lancer", „balbutier", „baragouiner", „baver", „bégayer", „bêler",
 Метаговорните глаш ли в о . 103

„beugler", „bougonner", „brailler", „bram er", „cancaner", „caque­

te r" , „ch an ter", „chevroter", „chuchoter", „chuinter", „claironner",
„clam er", „com m enter", „com m uniquer", „confier", „conter", „cra­
cher", „criailler", „crier", „croasser", „d éb iter", „déclam er", „dégoi-
seir", „dicter", „dire", „énoncer", „épeler", „éructer", „expliciter",
„expliquer", „fan faro n n er", „ g aran tir", „gazouiller", „gélir", „glapir",
„grasseyer", „grogner", „grognonner", „grom m eler", „gronder", „gu­
eu le r", „ h u rler", „indiquer", „insinuer", „jacasser", „lâcher", „lan­
cer", „m âchonner", „m arm onner", „m arm otter", „m augréer", „men­
tio n n e r", „ m u rm u rer", „ n a rre r", „nasiller", „pépier", „phraser",
„pleurer", „p leu rn ich er", „préciser", „préconiser", „professer",
„prôner", „psalm odier", „rabâcher", „radoter", „ rap p o rter", „réci­
te r" , „ re p a rtir" , „ rép éter", „répliquer", „répondre", „ressasser", „ré­
to rq u e r", „riposter", „ronchonner", „roucouler", „rugir", „scander",
„seriner", „signaler", „souffler", „spécifier", „susurrer", „syllaber",
„ ta rtin e r", „téléphoner", „to n itru e r", „tonner", „tran sm ettre", „vo­
ciférer", „vom ir", „zézayer" и „zozoter".

в) Глаголската релација како диктум

94. Д иктум от, к а к о дел од м етаглаголската р ел ац и ја кој-

ш то ди ректн о зависи од м етаглаголот, м ож е да биде и са-
миот глаголска р ел ац и ја. Тогаш за глаголската рел ац и ја ce ве-
ли д ека е ном инализирана, зато а ш то го завзем а местото кое
д и ректн о зависи од м етаглаголот и коеш то обично е попол-
нето со им енски релации.
Од значен ска гледна точка, за глаголските релации од
голема важ н о ст е праш ањ ето за ком плетноста н а значењ ето
ш то го пренесува транспонираната со д р ж и н а н а говорниот
процес. Според тој критериум , глаголските релации м ож ем е
да ги поделим е на проблем ски и на непроблем ски.
П роблем ските релации ја тран сп он и раат сод рж и н ата на
говорниот процес н а тој начин ш то главниот содрж ински еле-
мент во нив е претставен со пом ош н а некој супститут. Со
оглед н а тоа д ека супститутот не сод рж и целосна информа-
ц и ја за зам енетиот елемент, м ож ем е д а к аж ем е д ека тој еле-
м ент е даден во вид на проблем за кој ш то треба д а ce изнај-
де реш ение.
С упститутите в о проблем ските релации главно ce исти со
супститутите од п раш алните реченици („quand", „où", „quel",
„com bien", „com m ent", „pourquoi" итн.), п а оттам у и проблем-
ските рел ац и и ce н ар еку ваат и „индиректни праш ални рече-
ници". Освен заеднички проблем ските релации кори стат и по-
себни супститути: „si" и „ce (que, qui)".
104 Звонко Никодинавски

Еве н еколку прим ери на проблем ски релации:

„On le u r explique ce qu’on fa it p arce q u ’elles nous posent
des questions quand on va à une réunion ou à u n e m anif."
(H. d ’Istria e t .. — J. B ereton: R. P. E., 157)
„Et qu an d j ’ai v u m on p è re je lui ai craché to u t ce que
i avais sur le coeur" (H. d ’Istria et J. — J. B reton: R. P. E.,
271).
„Je confirm e ce que j ’ai d it to u t à l’h e u re “ (P. Ж . M.)
„Quoi, non? J e dis ce que vous m e dites de dire, e t vous m e
dites ensuite de ne pas d ire ce que je d is“ (B. V ian: A. P.,
135).
„Je n e v eu x pas ici re d ire ce que j ’ai eu l’occasion de dire"
(P. Ж . M.)
„Q uand on tra v a illa it avec n o tre p ère, tous les m atins on
discutait de ce que nous allions faire dans la journée e t il
a rriv a it fréq u em en t que n o tre avis l ’em porte" (H. d ’Istria et
J. — J. B reton R. P. E., 55).

95. Ш то ce однесува до глаголскиот начин, интересно е да

ce забележ и д ека глаголот во проблем ските релации м о ж е да
биде само во индикатив, a никогаш во субјонктив. Т оа произ-
легува веројатн о од ф актот д ека индикативот, к а к о ш то вели
П отје, е „ретроспективен, тетичен и тој претп оставува", доде-
ка субјонктивот е „ироспективен, хипотетичен и тој поставува"
(en. P o ttier: 1974, 85). Според тоа, глаголот во проблем ските ре-
лации ce наоѓа сам о во индикатив зато а ш то нивните супститу-
ти ги претпоставуваат главните елем енти н а и н ф о р м ац и јата кои-
ш то не ce и с к аж ан и во сам ите п роблем ски релации.
Треба д а ce к а ж е д ека р азл и к ата меѓу значењ ата на проб-
лемските и н а непроблем ските релации ce н еутрали зи ра во ко-
рист на непроблемскит е во оној случај кога тие претставуваат
диктум на он аа група м етаглаголи кои озн ачуваат говорни деј-
ствија од групата ПОСТАВУВАЊЕ ПРАШАЊА (на пп. „dem an­
d e r", „s’e n q u é rir", „poser des questions", „questionner", „ in terro ­
ger"):
П р. „Jean-Y ves fum e et je dem ande si cela a donné lieu à
des discussions dans la fam ille"
(H. d ’Istria et J. — J. B reton: R. P. E., 98).
И м а н еутрал и зац и ја и тогаш кога м етаглаголските рела-
ции коиш то со д р ж ат д иктални глаголски релации ce употре-
буваат во такви говорни д ејств и ја к ак в и ш то ce: ПОСТАВУВА-
Њ Е ПРАШАЊА, НАРЕДБА и слично:
Пр. „Explique-m oi com m ent tu t ’y prends"
(J. Dubois et al.: L., 674).
 Метаговорните глаголи в о . 105

96. З а р ал зл и к а од проблем ските, непроблем ските рела-

ции д аваат целосна сл и ка за сод рж и н ата на говорните про-
цеси.
Во непроблем ските глаголски релации к ак о единствен суп-
ститут ce п о јавува сврзн и кот — зам ен ка „que", затоа ш то само
тој м о ж е д а транспонира ком плетни глаголски релации. Поне-
когаш , во оние глаголски релации ш то ce воведуваат со пред-
лог, „que" м ож е д а биде придруж ено од супститутот „се“ во
улога на антеценденс.
Еве некол ку прим ери на непроблем ски глаголски релации
со одредени метаглаголи:

„P aul d éb at avec J e a n de ce que tu sois autorisé à venir"

(M. Gross: M éthodes en sy n tax e, 69).
„Je lui ai répondu que je n ’allais to u t de m êm e pas enferm er
m on gosse pour faire du travail scolaire" (H. d’Istria et J.
— J. B reton: R. P. E., 97).
„II raco n te qu’il prépare un livre" (J. P ré v e rt et A. Pozner:
H., 48).
„Je vous ju re que j ’ai pleuré" (P. B onté: B. P., 67).
„ J’ai pas la p réte n tio n d ’affirm er que j ’en connais plus de
trois ou quatre" (P. B onté: B. P., 87).
„Je ne p e u x pas p ré te n d re que j ’attends le m étro" (San —
A ntonio: A. F. P., 70).
„Je vous g aran tis qu’il y a des gens qui répondent to u t de
suite a u x lettres" (B. V ian: A. P., 248).
„Je vous préviens que je ne vous laisserai pas faire" (B.
V ian: A. P., 261).

97. Н епроблем ските релации во својство на диктум прет-

ставуваат плодна почва за п о јав ата позната под името „слобо-
ден индиректен говор". Тоа ce оние непроблем ски релации во
чијш то состав влегуваат и автоним ски елементи. Во тие ре-
лации д оаѓа до м еш ањ е на д ва различни говора, до влегувањ е
на туѓиот збор во нечиј говор наспроти транспозицијата или,
к а к о ш то тоа Бахтин одлично го изразил, до говорна интер-
ф еренција.
Еве некол ку прим ери на слободен индиректен говор:

„Jean-Y ves déclare à ce propos 'que ce qu’il déteste le plus

c’est d’être seul’" (H. d’Istria et J. — J. B reton. R. P. E., 99).

Т ука им ам е д војно обележ ена автоним ичност на глагол-

ската рел ац и ја: најпрвин, сам ата структура на глаголската
р ел ац и ја е автоним иска, a потем и сам иот автор ги додал и
наводниците.
106 Звомко Н икодиновски

„Claude voulait pas faire d ’heures supplém entaires, il disait

que lorsqu’on com m ence à en faire, c’est u n engrenage!" (H.
d ’Istria et J. — J. B reton: R. P. E., 70).

И тука, наспроти транспозицијата, глаголската р ел ац и ја

ја им а сочувано сво јата автоним ичност к о јаш то авторот ја
нагласува уш те повеќе со употребата на извичникот.
Еден интересен прим ер на говорна и н терф ерен ц и ја прет-
ставува следната реченица:

„Mon p ère m ’a d it que si j ’y m ettais les pieds qu’est-ce qu’il

m e passerait" (B. V.: A. P., 231).

Bo овој прим ер автоним ичноста e сочуван а co пом ош на

авторскиот ком ентар (аподозата „qu’est-ce q u ’il p asserait") кој-
ш то поради сво јата необичност упатува на изворн иот говор.
98. Голем е б ројот на м етаглаголите коиш то м о ж ат да ги
управуваат и обата начина (и индикативот и субјонктивот) во
непроблем ските глаголски релации. Т оа в а ж и особено за ме-
таглаголските релации со интерагенс (в. го п араграф от 30) ка-
де ш то употребата на глаголскиот начин зависи од тоа ка-
ко говорникот го претставува односот на агенсот кон интера-
генсот и кон сод рж и н ата н а диктум от.
З а р азл и к а од тие м етаглаголи постојат и так в и чиеш то
значењ е дозволува употреба сам о на еден начин: н а индика-
тивот или само на субјонктивот. П оради то а и ќе ги наведе-
ме само тие глаголи.
Само индикатив управуваат:

„affirm er", „alléguer", „annoncer", „arg u er", „assurer", „at­

tester", „avancer", „avouer", „bavarder", „blasphém er", „cafarder",
„certifier", „citer", „com m érer", „com plim enter", „conférer", „con­
fesser", „confirm er", „déballer", „déclarer", „décocher", „découv­
rir" , „décrire", „se défen d re", „définir", „délibérer", „dem ander
pardon", „dévider", „deviser", „dévoiler", „dialoguer", „discourir",
„discutailler", „disserterz, „ém ettre", „s’en q u é rir", „ e n trete n ir",
„s’e n tre te n ir", „énum érer", „expliquer", „s’e x p liq u er", „exposer",
„exprim er", „faire é ta t", „faire p a rt" , „form uler", „geindre", „iro­
niser", „jaser", „ ju rer", „ju stifier", „se lam e n te r", „louanger", „m a­
in ten ir", „m édire", „m oucharder", „s’o u v rir", „papoter", „parier",
„pérorer", „philosopher", „plaider", „plaisanter", „p réten d re", „pro­
m ettre", „prophétiser", „protester", „raisonner", „râler", „rappor­
ter", „récapituler", „se recom m ander", „re late r", „rendre com pte",
„résum er", „révéler", „rouspéter", „souligner", „soutenir", „se ta r ­
guer", „tém oigner", .v a n te r" , „se v a n te r".
 Метаговорните глаголи в о . 107

Само субјонктив управуваат:

„ a d ju re r" , „com m ander", „conjurer", „conseiller", „contredi­

re", „convoquer", „critiq u er", „débiner", „déconseiller", „défendre",
„défier", „dem ander", „dénigrer", „désavouer", „disputer", „enjo­
indre", „exiger", „inviter", „in terd ire", „intim er", „m archander",
„m aronner", „m enacer", „se m oquer", „négocier", „opiner", „or­
donner", „p alab rer", „se p iq u er", „prêcher", „préconiser", „pres­
crire", „proposer", „réclam er", „recom m ander", „réprim ander", „re­
procher", „saluer", „solliciter", „suggérer", „supplier".

99. Видовме д е к а непроблем ските глаголски релации во

својство н а диктум м о ж а т д а ce воведуваат или само со помош
на супститутот „que", или п ак со пом ош на удвоен супститут
пред к о јш то стои предлог („de ce que" и „à ce que"). Н екои
м етаглаголи, кои м ногу почесто воведуваат диктум со помош на
удвоениот супститут „de ce que", и м аат алтернативна м ож ност
да воведуваат диктум и сам о со пом ош на „que":

„accuser", „ a d ju rer", „ a tteste r", „blaguer", „chicaner", „com­

m érer", „se confesser", „co n ju rer", „déb attre", „défier", „délibé­
rer", „dialoguer", „ergoter", „s’ex p liq u er", „faire é ta t", „faire p a rt",
„ ju stifier", „se lam e n te r", „m aronner", „m édire", „m enacer", „mo­
nologuer", „se m oquer", „négocier", „p alab rer", „papoter", „péro­
re r", „pester", „se p iq u er", „se p lain d re", „protester", „rendre
com pte", „rouspéter", „supplier", „se ta rg u e r" , „se v anter" и др.
Еве и еден прим ер:

„P aul d éb at avec J e a n de ce que tu sois autorisé à venir"

„Paul d éb at avec J e a n que tu sois autorisé à venir"
(и обете реченици к а ј М. Gross: M éthodes en syntaxe, 69).

ЧЕТВРТА ГЛАВА — СЕМ АНТИЧКИ ПРИЗНАЦИ

KPATKA СО ДРЖ ИН А. — Видови на значењ е: денота-

тивно и вредносно значењ е. — Ч етири групи признаци за опи-
ш увањ е на денотативното значењ е на м етаглаголските рела-
ции: 1. со д р ж и н а на говорниот процес (А. Јази чн и и говорни
елем енти на говорните процеси: ф онолош ки, грам атички и
лексички признаци Б. Значенски слоеви: однос и интероднос)
2) У чесници на говорниот процес: говорник и интерговорник
(слуш атели, аудиториум и соговорник) 3. поле н а остварувањ е
на говорниот процес (вид на говор и кан ал на пренесувањ е
на говорниот процес) и 4. вид на говорниот процес. — Приз-
наци на вредносното значењ е: реф ерентна и интерком уника-
108 Звоико Никодиновски

тивна вредност на м етаглаголските релации. Реф ерентната

вредност претставува збир на идентични односи н а говорите-
лите спрем а говорните процеси к а к о реф еренти н а дадените
м етаглаголски релации; реф ерентната вредност м о ж е д а биде:
позитивна, неодредена и негативна. — И нтерком уникативна-
та вредност на м етаглаголските релации претставува она зна-
чење ш то тие релации го и м аат кога говорникот ги употребу-
ва за д а постигне одредена цел кај интерговорникот. Ч етири
извори за познавањ е на ин терком ун и кати вн ата вредност на
м етаглаголските релации: 1. реченици н а ф ранцускиот ја зи к
2. книги за кул тура н а усниот и писмениот говор 3. белетрис-
тички книги и 4. ставови на изворните говорници.
100. М етаглаголските релации во ф ран ц уски от ја з и к ги
означуваат говорните процеси во говорната интерком уникаци-
ја. Говорните процеси ce реф еренти на м етаглаголските рела-
ции. Описот на реф ерентите н а м етаглаголските релации прет
ставува нивно денотативно значењ е.
Освен денотатативното значењ е, коеш то е од логички ка-
ктер и им а логичка ф ун кц и ја, м етаглаголските рел ад и и мо-
ж ат д а поседуваат уш те еден вид значењ е коеш то е м ногу ва-
ж но за нивната употреба во говорната ин терком ун и кац и ја.
Тој вид значењ е е од вредносен ка р а к те р и им а п сихолош ка и
социјална ф ункција. О ттам у и ќе го наречем е „вредносно зна-
чењ е“
101. Б ројот на конкретните говорни процеси на ф ранцус-
ки ја зи к теориски и п рактично е неизброив. М еѓутоа, одреде-
ни говорни процеси влегле, поради некои нивни карактерис-
тики, во центарот на вним анието н а говорителите на ф ранцус-
киот ја зи к и добиле им ињ а — м етаглаголски релации. Ф ран-
цуските м етаглаголски релации претставуваат таксо н о м и ја на
говорните процеси на говорителите н а ф ранцускиот јази к . Ce
разбира, м ож е да ce претпостави д ека постојат говорни про-
цеси кои не cè уш те им енувани к а к о и тоа д ека ќе ce создадат
нови говорни процеси кои м ож еби еден ден ќ е д об и јат и
имиња.
Ако ги споредиме ф ранцуските м етаглаголски релации мо-
ж ем е д а видим е д е к а тие ce р азл и куваат, a со сам ото тоа и
ce групираат, по тоа што озн ачуваат (нивното денотативно зна-
чење) к а к о и по тоа како тоа го озн ачуваат (нивното вред-
носно значењ е).
За именувањ е на елем ентот „насоченост на означувањ ето*
ќе го употребиме терм инот „пунктуација".11 Н а планот н а ја-
зикот п ун ктуац и јата ce огледа во начинот на означувањ е на
говорните процеси, односно во тоа кои признаци н а говорниот
процес ce означени (пунктуирани) во ф ранцуските метагла-
голски релацни. Н а планот на говорот п ун ктуац и јата ce огле-
 Метаговорните глаголи во . 109

да во и н терп ретад и јата н а говорните процеси, односно во

изборот н а одредени признаци на говорните процеси за нив-
но означувањ е во конкретните говорни дејствија.

1. Признаци на денотативното значење

102. Ш то п ретставува денотативното значењ е на метагла-

голските релации? П ар а ф р ази р а јќ и една м исла н а К атрин Кер-
брат — О рекјони (C atherine K e rb ra t — O recchioni)12 м ож ем е
да к а ж е м е д е к а денотативното значењ е н а м етаглаголските ре-
лации претставува м нож ество од признаци н а говорните про-
цеси вр з ч и ја основа тие говорни процеси м о ж ат д а ce имену-
ваат со дадените м етаглаголски релации.
Секој говорен процес им а одредена содрж ина, одредени
учесници, одредена супстанца во ко јаш то ce остварува и од-
редена ф ун кц и ја. Според тоа, за опиш увањ е на денотативно-
то значењ е на м етаглаголските релации м ож ем е да ги посту-
лирам е следните четири групи признаци:

1. С одрж ина на говорниот процес

2. У чесници на говорниот процес
3. П оле на остварувањ е на говорниот процес и
4. Вид на говорниот процес

Сите семи од горните групи признаци ш то ce актуализи-

раат во конкретните м етаглаголски релации претставуваат де-
нотативно значењ е на самите тие релации.

1.1. Содржина на говорниот процес

103. С одрж ина на еден говорен процес е она ш то е из-

говорено во тој говорен процес (тука м ислиме само на вер-
балниот дел на говорниот процес без останатите додатни ко-
дови).
Во секој говорен процес ce со д р ж ат одредени јазични
и говорни елем енти со одреден и зраз и значењ е и сите заедно
учествуваат во остварувањ ето на значенските слоеви на го-
ворните процеси. Според тоа, предмет на пунктуација на фран-
цуските м етаглаголи м ож е да биде, во рам ки те н а групата
признаци „содрж и на", или произведувањ ето на јази ч н и и го-
ворни елем енти или п ак произведувањ ето на нивните значен-
ски слоеви.

А. — Јазични и говорни елементи на говорните процеси

104. П редм ет на п ун ктуац и ја на м етаговорните глаголи

м ож ат да бидат разн и признаци на јазичните и на говорните
110 Звонко Никодиновски

елементи. Сите тие признаци м ож ем е д а ги поделиме, според

рам ниш тето во коеш то ce појавуваат, на:

1. Ф онолош ки
2. Г рам атички и
3. Л ексички

а) Ф онолош ки признаци

Ф онолош ките признаци м о ж ат да бидат ф онем атски и

прозодиски.

I. Ф онем атски признаци

105. Ф онематските признаци н а говорните процеси м о ж ат

да бидат предмет на п ун ктуац и ја на одредени м етаглаголски
релации со следните метаглаголи:

„abréger", „allonger", „articu ler", „aspirer", „assibiler", „as­

sourdir", „avaler", „bafouiller", „b alb u tier", „bégayer", „bléser",
„bredouiller", „cafouiller", „ch u in ter", „dénasaliser", „détacher",
„diphtonguer", „élider", „ém ettre", „épeler", „estropier", „grassey­
er", „m âcher", „m anger", „m arteler", „m ouiller", „nasaliser", „na­
siller", „p alataliser", „pronocer", „rouler", „sonoriser", „ traîn er",
„tronquer", „vélariser", „vocaliser", „zézayer" и „zozoter".

II. П розодиски признаци

106. П розодиските признаци ce диф еренцијални за след-

ните метаглаголи:

„aboyer", „accentuer", „ânonner", „babiller", „bêler", „beug­

ler", „bouler", „b railler", „bram er", „cadencer", „chevroter", „chuc­
hoter", „corner", „crier", „débiter", „déclam er", „élever", „gazouil­
ler", „glapir", „grailler", „graillo n n er", „gueuler", „hausser", „ h u r­
ler", „m arm otter", „m oduler", „ m u rm u rer", „pépier", „piailler",
„prosodier", „psalm odier", „rugir", „ ry th m er", „scander", „susur­
re r" , „syllaber", „tonitruer" и „tonner".

Bo горниот список ги вклучивм е оние м етаглаголи за ко-

иш то сметаме д ека м о ж ат да ce употребат во одредени мета-
глаголски релации главно за п ун ктуац и ја н а прозодиските приз-
наци на говорните процеси. М еѓутоа, не смееме д а заборавим е
дека прозодиските признаци ce присутни и во зн ачењ ата на
многу други м етаглаголи. К ако ш то ќе видим е подоцна, тоа
важ и особено за одредени м етаглаголи кои го п ун кти раат од-
 Метаговориите глаголи в о . 111

носот или интеродносот на говорните процеси (пр. „gém ir", ,,ge-

in d re", „ râler", „ronchonner" и др.).
М ногу често п р озод и јата е тесно поврзана со значенските
слоеви, та к а ш то понекогаш таа м ож е д а биде редундантна со
јази чн и те елем енти на говорните процеси.13 В аж носта на про-
зод и јата ce огледа и ф орм ално во самите јазични елементи на
тој начин ш то прозодиските признаци стануваат фигури спо-
ред кои ce им енуваат самите говорни процеси. Тоа важ и осо-
бено за оние глаголи ш то озн ачуваат произведувањ е на звуци
од стран а на луѓето, a посебно од стран а на ж ивотните.
П роцесот н а м етаф ори зац и ја н а тие глаголи м ож ем е да
го претставим е н а следниот начин: глаголот на звук станува
метаговорен глагол за п у н ктац и ја н а прозодиските признаци
(на тој стадиум ce наоѓаат, на прим ер, глаголите: „glapir", „gra­
iller", „graillonner") и, н а к р а јо т, тој почнува д а го пунктуира
односот или интеродносот н а говорниот процес (во таа послед-
н а етапа ce наоѓаат глаголите: „caqueter", „croasser", „rogner",
„roucouler" и др.).

б) Г рам атички признаци

107. Б р о јо т на грам атичките признаци на јазичните и на

говорните елем енти на говорните процеси е голем како во
грам атичките на ф ранцускиот јази к , так а и воопш то во фран-
цуската лингвистика. П оголем иот дел од тие признаци прет-
ставуваат предм ет на п ун ктуац и ја на м етајазичните глаголи.
Сепак, некои грам атички признаци м о ж ат да бидат предмет
на п ун ктуац и ја и на посебни м етаговорни глаголи, како:

„adjectiv iser", „adverbialiser", „antéposer", „com pléter", „con­

ju g u er", „décliner", „décom poser", „décortiquer", „dém em brer",
„dériver", „fém iniser", „m asculiniser", „nom inaliser", „passiver",
„ p é rip h ra se r", „postposer", „préfixer", „relativiser", „rem placer",
„sélectionner", „soléciser", „su b sta n tiv e r", „substituer", „syntagm a-
tise r", „télescoper", „topicaliser", „transform er", „transposer".

Списокот н а овие м етаглаголи во последно врем е стану-

ва cè побогат б л аго д ар ејќи на забрзаниот развој на лингвис-
тиката, a посебно на трансф орм ативно-генеративната грама-
ти ка и на н ивн ата прим еиа во наставата по јазици.

в) Л ексички признаци

108. Во оваа група влегуваат сите оние признаци коиш то

ги к а р ак тер и зи р аат јази чн и те и говорните елементи на говор-
ните процеси к а к о единици ш то му ce својствени на јазич-
112 Звонко Никодиновски

ниот систем воопш то, на поединечните јази ч н и системи, на

одделни подсистеми или п ак н а одредени м нож ества во рам-
ките на јазичните системи.
Јазичните и говорните елементи им аат, значи, четири ви-
да лексички признаци:
1. Тие ce елем енти на еден посебен сем иотички систем
— на јазикот.
Овој признак е им плицитен к а ј сите м етаглаголи, меѓутоа
тој е диф еренцијален сам о за некои метаглаголи: „babiller",
„jacter", „jaser", „parler", „se ta ire " , „verbaliser".
2. Тие ce дел од посебни јазични системи:
Овој п ризнак е диф еренцијален з а следните метаглаголи:
„angliciser", „arabiser", „espagnoliser", „franciser", „germ aniser",
„gréciser", „hébraïser", „italianiser", „latiniser", „y iddishiser".
3. Тие ce дел од посебни јази ч н и подсистеми.
Овој при зн ак е предм ет н а п у н кту ац и ја н а следните ме-
таглаголи: „argotiser", „jargonner" и „patoiser".
4. Тие ce дел од посебни м н ож ества во р ам к и те на еден
јазичен систем. Следните м етаглаголи ги п ун кти раат говорните
процеси според овој признак: „archaïser", „m étaphoriser" и ,,néo-
logiser".

Б. — Значенски слоеви

Н ајб р о јн и ce оние м етаглаголи кои к а к о предм ет на

п унктуација ги им аат значенските слоеви на говорните проце-
си. Само два: (од вкупно четири) значенски сл о ја м о ж ат да
бидат предмет на п ун ктуац и ја на м етаговорните глаголи: од-
носот и интеродносот на говорникот. М еѓутоа, треб а да ce
наспомене д ека во значењ ето на некои глаголи ce сод рж и
имплицитно и целта, та к а ш то лексикограф ите често ги де-
ф инираат метаглаголите и со помош на п ри зн акот „цел на го-
ворниот процес".

а) Однос

109. Односот на говорникот спрем а м ислата е двигател

на сите говорни процеси. Оние психички процеси во коиш то
односот ce остварува потполно или делум но во говорот ce
говорни процеси. Р азли ката меѓу внатреш ните и надвореш ните
интраговорни процеси ce состои во тоа ш то вторите го содр-
ж а т и процесот на ф он ац и ја, д од ека р азл и к ата меѓу интра -
и интерговорните процеси е во тоа ш то вторите со д р ж ат уш те
и интероднос и цел н а говорните процеси.
Ова го и стакнувам е затоа ш то постојат б р о јн и глаголски
лекеем и кои ce употребуваат во иста ф орм а за пунктаци ја н
 Метаговорните глаголи в о . 113

на и н тр а - и н а интерговорни процеси. Т ака, еден голем дел

од м етаглаголите ш то ги наброивм е во делот за јази ч н и и го-
ворни елем енти на говорните процеси (како н а пр. „conjuguer",
„substituer", „tansform er" и др.) м о ж ат д а им аат два вида пунк-
туац и ја: тие м о ж а т д а озн ачуваат и интраговорни и интерго-
ворни процеси.
110. З а р а зл и к а од горната д истинкција к о ја е м ож н а
само ако го претпоставувам е говорното мислењ е к ак о един-
ствена основа н а сите и н тр а - и интерговорни процеси, може-
ме д а направим е уш те една д и сти н кц и ја к о ја , од своја страна,
претпоставува една единствена реф ерен ц и јал н а ф у н кц и ја за
сите интра- и интергоиарни процеси. Ce раб о ти за разли-
кувањ ето меѓу говор и м етаговор според кое сите говорни
процеси м ож ем е д а ги поделим е н а говорни и на метаговорни.
И мено, д о к о л к у реф ерент н а м ислата на еден говорен процес
претставува одреден јази ч ен или говорен елемент (како знак,
означувач или означено), тогаш ce работи за м етаговорен
процес.
Ј а наведувам е оваа ди сти н кц и ја за д а у к аж ем е на ф актот
дека едни исти м етаглаголски лексем и м о ж ат да означуваат
два вида говорни процеси. Т ака, н а прим ер, метаглаголот „ac­
centuer" м о ж е д а означува: 1. говорна оп ерац и ја к ак о дел на
некое говорно д ејствие и 2. м етаговорно дејствие. Во првиот
случај „accentuer" ги пун ктуи ра јази чн и те признаци на говорни-
те процеси, д о д ека во другиот случај тој го п унктуира односот
на говорни кот кон м ислата ч и јш то реф ерент е сам иот јазичен
знак.
П остојат м етаглаголи кои, д о ко л ку ce употребат со мета-
говорно значењ е, м о ж ат д а пун кти раат единствено метаговорни
процеси: „relever", „se re p re n d re " , „ trad u ire".
К ако ш то м о ж е д а ce види поголемиот дел метаглаголи
од одделот „А" (параграф ите 105, 106, 107 и 108) м ож ат да го
пунктуираат и односот н а говорни кот во случај кога тие оз-
н ачуваат м етаговорни д ејствија.
111. М ногу м етаглаголи кои го пунктуираат односот на
говорникот го со д р ж ат им плицитно и значењ ето на интеро-
дносот. М еѓутоа, за р а зл и к а од семите за однос коиш то ce
постојани за сите глаголски релации н а тие м етаглаголи, се-
мите за интероднос ce пром енливи во разни м етаглаголски ре-
лации.
Семите за однос ce диф еренцијални за такви метаглаго-
ли к ак в и ш то ce:
„ajo u ter", „allégoriser", „analyser", „baver", „bêcher", „blasp­
h ém er", „calom nier", „caricatu rer", „célébrer", „chanter", „clas­
sifier", „com m enter", „com parer", „conclure", „condam ner", „cro­
asser", „dauber", „débiner", „déblatérer", „déclam er", „décrier",

8 Годишен зборник
114 Звонко Никодиновски

„définir", „dénigrer", „dénom brer", „dénoncer", „digresser", „dire",

„dogm atiser", „dram atiser", „s’é c rier", „énoncer", „énum érer",
„s’éxclam er", „exem plifier", „expliciter", „form uler", „fustiger",
„généraliser", „gloser", „im iter", „infirm er", „insister", „invoquer",
„jaser", „louer", „m agnifier", „m ain ten ir", „m édire", „m entionner",
„nom m er", „opiner", „p arap h raser", „parodier", „persifler", „pes­
ter", „se p iq u er", „préciser", „prétendre", „proférer", „raisonner",
„ratiociner", „récapituler", „récrim iner", „redire", „ rép éter", „ré­
su m e r"^ „sacrer", „souligner", „spécifier", „tap er su r", „se ta rg u e r" ,
„tonner", „vaiter", „vitupérer" и др.

б) И нтероднос

12. И ако интеродносот н а говорни кот е многу в аж ен еле-

мент во говорната и н терком ун и кац и ја, тој во н екои говорни
процеси игра второстепена улога во споредба со односот и со
мислата. И нтеродносот станува дом инантен во оние говорни
процеси кад е ш то м ислата е тесно поврзан а со сам иот интер-
говорник. М етаглаголите ш то ги озн ачуваат такви те говорни
процеси ce р азл и ку ваат од останатите ток м у по тоа ш то во
прв ред го пунктуираат интеродносот н а говорните процеси.
Веќе видовме (сп. п араграф 109) д ека н екои и н тр а — и
интерговорни процеси ce озн ачуваат со пом ош н а исти ме-
таглаголски лексеми. А налогна си туац и ја наоѓам е и к а ј не-
кои метаглаголи кои пун ктуи раат зн ачен ски слоеви н а говор-
ните процеси. И мено, тие м етаглаголи со пом ош н а исти или
различни м етаглаголски релации, м о ж а т д а го п ун ктуи раат или
односот или интеродносот н а говорните процеси. Т акви ме-
таглаголи ce н а прим ер:

„blaguer", „ch arrier", „critiquer", „défendre", „invectiver",

„se m oquer", „m oraliser", „plaisanter", „qualifier", „railler" и др.

113. Семите за интероднос ce д иф еренцијални за бројн и

метаглаголи. Т ука ќе наведем е сам о една група од тие ме-
таглаголи со забелеш ка д е к а интеродносот (како и односот)
на агенсот ce дуплира со истовиден интероднос н а коагенсот
кај оние м етаглаголи ш то озн ачуваат говорни интерком уни-
кации:

„anathém atiser", „annoncer", „apostropher", „appeler", „ba­

ratin er", „bénir", „blâm er", „brocarder", „catéchiser", „se cham ail­
ler", „cham brer", „ch ap itrer", „chuter", „com m ander", „com m uni­
quer", „com plim enter", „conférer", „se confesser", „confier", „con­
g ratu ler", „conjurer", „conseiller", „converser", „convier", „con­
voquer", „cuisiner", „déclarer", „déconseiller", „défier", „deman-
 Метаговориите глаголи в о . 115

d er“ , „deviser", „disputer", „engueuler", „enguirlander", „enjoin­

d re " ’ „s’en q u é rir", „s’e n tre te n ir" , „s’excuser", „exiger", „expliquer ,
„s’e x p liq u er", „féliciter", „ flatter", „gager", „ g aran tir", „gourm an-
der", „h aran g u er", „héler", „houspiller", „huer", „im plorer^, „in­
ju rie r" , „in terd ire", „in terp eller", „in terroger", „interview er , „in­
tim er", „inviter", „ju rer", „m ander", „m archander", „m enacer",
„m endier", „m origéner", „négocier", „objecter", „objurguer", „or­
donner", „ovationner", „parier", „parlem enter", „polém iquer", „pré­
dire", „prévenir", „prier", „proclam er", „prom ettre", „proposer",
„protester", „quém ander", „quereller", „questionner", „rabrouer",
„réclam er", „recom m ander", „rem b arrer", „remercier*', „ rep artir",
„répliquer", „répondre", „rép rim an d er", „reprocher", „req u érir",
„réto rq u er", „riposter", „sacquer", „saluer", „sem oncer", „solliciter",
„souffler", „suggérer", „supplier", „tancer", „transm ettre" и др.

114. Bo н екои говорни процеси јазичните и говорните приз-

наци м о ж а т д а бидат дом инантни и да станат зн ак за самиот
интероднос н а говорните процеси. Тоа е, пред cè, случај со
автоним иските глаголи к а ј кои лексичките или грам атичките
признаци н а говорните процеси станале ф игури за означувањ е
на интеродносот н а тие процеси (en. „bisser", „chuter", „huer",
„rem ercier", „saluer", „tu to y er", „vouvoyer" и др.).
К ако ш то наспом навм е веќе (в. п араграф 106), постојат
м етаглаголи кои пун ктуи раат прозодиски признаци и кои мо-
ж а т д а стан ат ф игуративни означувачи за интероднос. Т ука
ќе подадем е уш те некои м етаглаголи од таа група:

„bougonner", „criailler", „grogner", „grognasser", „grognon-

n er", „grom m eler", „m arm onner", „m aronner", „m augréer", „rog­
n er", „rognonner" и „ronchonner".

Bo значењ ето на овие м етаглаголи м ож е, во зависност

од п ун ктуац и јата, да преовладува или интеродносот или од-
носот.

1.2. У чесници на говорниот процес

115. Во п ри зн акот „учесници на говорниот процес" спа-

ѓаат две категории: 1. говорник и 2. иитерговорник. Во кате-
гори јата „интерговорник" м ож ем е д а разликувам е три под-
категории: 1. слуш атели 2. аудиториум и 3. соговорник.
К атегори јата „говорник" е дескриптивна за значењ ето на
сите м етаглаголски релации. О ваа катего р и ја ce реали зи ра ка-
ко „агенс" во м етаглаголските релации и тој понекогаш мо-
ж е да ce ја в и во својот посебен вид „релеен агенс".

8*
116 Звонко Н икодинавски

К атегоријата „интерговорник" ce р еал и зи р а к а к о „интер-

агенс" или „коагенс" и т а а е д ескрип тивна за сите интераген-
тивни и коагентивни м етаглаголски релации.
П одкатегоријата „ с л у ш а т е л и " ce р еал и зи р а к а к о „интера-
генс" во м етаглаголските релации ш то озн ачуваат пасивни го-
ворни дејствија.
П одкатегоријата „аудиториум" ce реал и зи р а к а к о „ин-
терагенс" во м етаглаголските релации ш то озн ачуваат актив-
нн говорни д ејствија, и к а к о „коагенс" во м етаглаголските ре-
лации ш то означуваат активни говорни и нтерком уникации.
П од категори јата „соговорник" ce р еал и зи р а к а к о „интера-
генс" во м етаглаголските релации ш то озн ачуваат интерактив-
ни говорни дејстви ја, и к а к о „коагенс" во оние рел ац и и кои
означуваат говорни интеракции.
116. П ри зн акот „учесници на говорниот процес" е дифе-
ренцијален само за три метаглаголи: „m onologuer", „soliloquer"
и „dialoguer". „M onologuer" и „soliloquer" ce разл и ку ваат no
тоа ш то вториот означува говорен процес ш то не е упатен ни-
ком у и, к а к о таков, Toi п ретставува дел од н ад вореш н ата ин-
траком уникација.
П окрај основното значењ е, м етаглаголите „m onologuer" и
„dialoguer" м о ж ат д а со д р ж ат и значењ е н а интероднос: нега-
тивен интероднос кај првиот („m onologuer") и позитивен кај
вториот („dialoguer").

1.3. Поле на остварување на говорниот процес

117. П ри зн акот „поле н а оставрувањ е н а говорниот про-

цес" ce однесува н а супстанцата во к о ја ш то ce остваруваат
говорните процеси. Тој п ри зн ак м ож ем е д а го поделим е во две
посебни категории: 1. вид н а говор и 2. кан ал на пренесувањ е
на говорниот процес.
Според видот говорните процеси м о ж ат д а ce поделат на
усни и писмени. Д ок олк у усните процеси им плици раат и пис-
мени говорни процеси (претходни или идни), тогаш м ож ем е да
каж ем е д ека ce работи за м еш ани говорни процеси. Т ака, на
пример, м етаглаголот „lire" м ож е д а означува преф рлувањ е
од писмен во устен говор, д од ека „dicter" м ож е д а означува
или обратен говорен процес (од устен во писмен говор), или
п ак преф рлувањ е од писмен во устен говор к ој, од сво ја стра-
на, повторно прем инува во писмен.
Сите м етаглаголи во м етаглаголските релации с о д р ж ат
семи од категори јата „вид н а говор".
О ткако еднаш ќ е ce р еал и зи р а во усниот или во писме-
ниот говор, говорниот процес м ож е д а ce пренесува поната-
му до интерговорникот со пом ош на разн и супстанци (звуч-
 Метаговорните глатоли во. 117

ни бранови, електрични и м п у л с и , електром агнетни бранови),

односно преку разн и средства кои ги користат тие супстанци:
радио, телевизија, телеф он и др.
„К аналот н а пренесувањ е" е диф еренцијален п ризнак за
тр и синоним ни м етаглаголи кои го пунктуираат усниот говор:
„bigophoner", „téléphoner" и „tuber".

1.4. Вид н а говорниот процес

118. Секој говорен процес и м а одредена ф у н кц и ја во рам-

ките н а говорната и н тер ко м у н и кац и ја во ко јаш то ce изведу-
ва. Според ф ун кц и јата, говорните процеси м о ж ат да ce поде-
лат во н екол ку водови: 1. говорни операции 2. говорни деј-
ствија и 3. говорни интерком уникации.
Говорните операции претставуваат говорни процеси кои
ги п роизведуваат јази ч н и те и говорните елем енти н а говорни-
те д ејстви ја. Во говорните операции м ислата и односот ги
им аат за реф еренти не сам ите јази ч н и и говорни единици, ту-
ку нивните реф еренти. Со други зборови, говорните операции
ce несвесни говорни процеси кои претставуваат составен дел
на други свесни говорни процеси.
Ш том м и сл ата за предм ет ќ е ги им а сам ите јази ч н и и
говорни елем енти, тогаш тие процеси стануваат говорни дејст-
в и ја (сп. ги прим ерите н а ф ран ц уски те м етаглаголи ш то ги
дадовм е во п араграф от 110).
Говорните д е јств и ја ce свесни говорни процеси кои ce
производ н а говорните операции н а говорни кот или н а интер-
говорни кот и тие с о д р ж ат значенски слоеви. П о својата струк-
тура, говорните д е јств и ја м о ж а т д а бидат: 1. говорни акти
2. говорни секвенци и 3. говорни акции (реакции). Според
видот н а говорната и н терком ун и кац и ја, говорните дејстви ја
ги делим е на: пасивни, активни и интерактивни.
Говорните интерком ун и кац и и м о ж ат д а бидат: 1. пасив-
ни 2. акти вн и и 3. говорни интеракции.
З а сите пасивни и за голем дел од активните говорни
и н терком уникации не п остојат посебни м етаглаголи за нивно
означувањ е. Т аа улога ј а презем аат или метаглаголите кои
означуваат пасивни и активни говорни д ејствија:

П р. „Le soir, il faisait aux ouvriers des conférences su r la

p e in tu re italienne" (J. Dubois e t al.: L., 380).

или п ак други видови глаголи:

П р. „Le p a rti de l’opposition organisa une im portante réuni­

o n “ (E. G enouvrier e t al.: N. D. S., 363).
118 Звомко Никодиновски

И ако границата меѓу активните говорни интерком уника-

ции и говорните и н теракд и и во принцип е јасн а, сеп ак к а ј не-
кои м етаглаголи т а а граница е доста суптилна, со оглед н а тоа
ш то нивните реф еренти отсликуваат еден континуум меѓу два-
т а вида говорни интерком уникации. Т оа ce однесува особено
н а оние м етаглаголи ш то п ун ктуи раат говорни интерком уни-
кац и и коиш то ce, во основа, м ногу блиски до говорните ин-
теракции (пр. „d éb attre", „délibérer", „discuter", „palabrer" и др.).
Семите од групата признаци „вид н а говорниот процес"
ce неопходни за опис на денотативното значењ е н а метагла-
голските релации.

2. П ризнаци н а вредносното значењ е

119. П ри употребата н а јази к о т во говорот односот, ин-

теродносот и целта н а говорни кот д ејствуваат во секое говор-
но дејствие.
Вредносното значењ е на зборовите и н а говорните струк-
тури произлегува од односот н а говорн и кот спрем а д ва вида
реалности со коиш то тие ce поврзани: спрем а реф ерентите
ш то ги означуваат и спрем а интерговорниците н а к о и им ce
упатени. Според тоа, вредносното значењ е на зборовите и н а
говорните структури м ож ем е д а го поделим е во две кате-
гории за коиш то ги предлагам е терм ините: „реф ерентна вред-
ност" и „интерком уникативна вредност".14

2.1. Реф ерентна вредност

120. H a cè она ш то станува предм ет на м ислата луѓето

реагираат на одреден начин и воспоставуваат одреден однос
спрема реф ерентите на тие мисли. П редм ет н а м ислата н а го-
ворните и н т р а -и л и и н терком уникации м о ж е д а стане к ак о
вонговорната, та к а и говорната стварност.
Односот спрем а реф ерентите м о ж е д а биде разновиден,
меѓутоа, к ол ку и д а е индивидуален и д а п отекнува од лич-
ното искуство односот е социјален со сам ото тоа ш то ce
изразува со пом ош н а јази к о т.
П рв и најочевиден и зр аз н а односот спрем а реф ерентите
претставува сам иот означувач н а јазичниот знак. И мено, до-
колку означувачот е м отивиран, во тој случај секогаш ce ра-
боти за одредени особини н а претходниот реф ерент вр з ч и ја
основа новиот реф ерент го добил тој означувач (сп. го на при-
мер глаголот „assaisonner" к о јш то сам о вр з основа на пози-
тивната реф ерентна вредност ш то ја им а во глаголската рела-
 М ехаговореите глаголи в о . 119

ц и ја „assaisonner u n alim ent" м о ж ел д а стане м етаф оричен оз-

н ачувач з а м етаглаголската р е л ац и ја „assaisonner u n e conver­
sation de m ots plaisants".
П ок рај м етаф ората и м ногу други јази ч н и и говорни
п ојави ги кори стат особините н а реф ерентите: симболот, але-
горијата, ком п арац и јата, антон ом ази јата, хипокористиците, ие-
јоративите, лаудативите, табу — зборовите, пцостите, еуфемиз-
мите итн.
Без реф ерен тн а вредност не м о ж е д а ce зам исли речиси
ниедна поголем а говорн а р еали зац и ја. Т аа ce ср еќав а во ми-
товите, во пословиците, во вицовите, во крстозборите, во рек-
ламите, во н ауката, во рели ги јата, во п оези јата итн.15
Реф ерентната вредност н а јази ч н и те знаци м ож е д а ce
п роучува к а к о д и јах р о н и ски т а к а и синхрониски. Н а синхро-
ниски план м о ж а т д а ce вооч ат големи р азл и ки во распростра-
• н етоста н а одредени реф ерентни вредности. Т ака, една рефе-
рен тн а вредност м о ж е д а биде оп ш товаж ечка за сите Францу-
зи (на пр. позити вната (реф ерентна вредност н а изразот „le coq
gaulois" к о ј ј а сим болизира Ф р ан ц и ја во позитивна смисла) или
д а в а ж и сам о з а одредени сегменти од опш теството (на пр.
поливалентните реф ерентни вредности н а такви зборови како:
„le socialism e", „l:iautogestion“, „les im m igrés" итн.).
С еко ја реф ерен тн а вредност п ретставува одраз на опш-
тествените услови н а ж и вотот и т а а ce кри стал и зи ра како
збир н а идентични односи на одредени припадници н а едно
опш тество или п ак н а целото опш тество спрем а референти-
те на дадените јази ч н и знаци.
121. Секој реф ерент означен со јази ч н и (или други) знаци
— претставите на предмети, суш тества, процеси состојби, осо-
бини, односи и др. — м о ж е д а и м а одредена реф ерентна вред-
ност во некој тем атски домен. Реф ерентната вредност н а ја-
зичните знаци не м о р а секогаш д а биде актуали зи ран а во
говорните д ејств и ја, но таа к а к о вредност постои и м ож е по
потреба повторно д а ce активира.
Ш то ce однесува до м етаглаголите и до м етаглаголските
релации, честопати инф орм ациите за нивните реф ерентни вред-
ности ce м ош не сиром аш ни во речниците н а ф ранцускиот ја-
зик. Т ака, н а прим ер, во речникот „Lexis" ја наоѓам е сам о оз-
н а к а та „péjoratif" ко јаш то авторите ја деф инираат на следни-
от начин: „qui com porte u n e idée défavorable, qui déprécie" (J.
D ubois e t al.: L., 1297). О ваа о зн ак а e прим енета сам о н а де-
сетина м етаглаголи: „bafouiller", „bavarder", „bavasser", „caqu­
e te r", „critic aille r", „débiter", „déclam er", „discourir", „discutail­
ler", „jacasser", „pérorer" и „vaticiner".
Р еф ерентната вредност н а м етаглаголските релации во
ф ран д уски от ја з и к м ож ем е д а ја поделим е во три категории:
позитивна, неодредена и негативна.
120 Звоико Н икодиновски

О знаката „позитивна реф ерен тн а вредност" зн ачи дека

м нозинството говорители н а ф ран ц уски от ја зи к см етаат д ека
говорните процеси ш то ce означени со ти е рел ац и и ce пози-
тивни и дека, според тоа, постои голем а веројатн ост тие да
бидат употребени во позитивна см исла во конкретните го-
ворни дејствија.
О знаката „неодредена реф ерен тн а вредност" значи д ека
тие релации м о ж ат д а ce употребат во обете смисли во за-
висност од односот н а говорникот спрем а конкретните говор-
ни д ејств и ја коиш то ce реф еренти н а тие релации.
О знаката „негативна реф ерен тн а вредност" им плицира
д ека говорниците ќе ги употребат тие м етаглаголски релации
за д а и с к а ж а т н ајчесто негативен однос спрем а нивните ре-
ференти.
Реф ерентната вредност н а м етаглаголските рел ац и и во
голем дел е пропорционална н а односот н а агенсот спрем а
тем ата или спрема интерагенсот на даден ата м етаглаголска ре-
лација.
122. П озитивна реф ерен тн а вредност им аат, н а прим ер,
релациите со следните метаглаголи:

„articuler", „bénir", „bisser", „cadencer", „com plim enter",

„converser", „définir", „énoncer", „ e n trete n ir", „expliciter", ,,ex-
liquer", „exprim er", „féliciter", „ g aran tir", „in v iter", „préciser",
„proclam er", „prom ettre", „proposer", „recom m ander", „rem erci­
er", „ry th m er", „saluer", „souhaiter", „soutenir", „vouvoyer" и др.

Н еодредена реф ерентна вредност и м аат м ногу метагла-

голи, к а к о н а пр.:

„accuser", „crier", „critiquer", „dem ander", „prier", „protes­

te r", „répondre", „répliquer", „révéler", „suggérer" и др.

Н егативна реф ерентна вредност и м аат м ногу м етаглаголи

во ф ранцускиот јази к . М еѓу нив постои ед на група кај кои-
ш то вредносното значењ е е м ногу поизразено од нивното де-
нотативно значењ е, кое е доста неодредено. Во т а а група спа-
ѓаат следните м етаглаголи:

„bêtifier", „blablater", „débloquer", „déconner", „délirer",

„dém énager", „dérailler", „déraisonner", „divaguer", „pécufier" и
„ rad o ter".

Н екои м етаглаголи co негативна реф ерентна вредност ce

употребуваат, најчесто, со агенс ш то означува ж ен ск и суште-
ства: „cailleter", „caqueter" и „jacasser".
 М етаговорните глаголи в о . 121

Од б ројн и те м етаглаголи со негативна реф ерентна вред-

ност ќе ги наведем е следните м етаглаголи:

„ânonner", „baragouiner", „baver", „bêcher", „bégayer",

„blasphém er", „b o n im en ter", „b railler", „bredouiller", „cafarder",
„cafouiller", „calom m ier", „cancaner", „ch ap itrer", „charrier", „chi­
caner", „chinosier", „ch u in ter", „clabauder", „claironner", „com­
m érer", „croasser", „débiner", „dégoiser", „engueuler", „flatter",
„grasseyer", „gueuler", „ h u rle r", „ in terp eller", „in ju rier", „m aron­
n er", „m édire", „m entir", „nasiller", „quém ander", „questionner",
„rabâcher", „ragoter", „ratiociner", „ressasser", „rouspéter", ,,so-
léciser", „tu to y e r", „vaticiner", „zézayer".

К ак о ш то рековм е, реф ерен тн ата вредност е високо ко-

дирана. Ce р азб и р а, реф ерентните вредности н а некои метагла-
голски рел ац и и м о ж а т д а бидат различни во р азн и општестве-
ни групи, a понекогаш , и во разн и тем атски домени.

2.2. И н терком ун и кати вн а вредност

123. Во говорните д ејстви ја, п окрај м ислата и односот

спрем а неа, ce и зразува и интеродносот и целта н а говорникот.
Г оворителите н а еден ја з и к учат уш те од м али нозе на
кој начин и со кои средства ce и зр азу ва интеродносот, кои ce
еф ектите н а тие јази ч н и средства вр з интерговорниците и кои
средства ce н ајд о б р и за остварувањ е н а одредена цел. Н аку-
со, говорителите ја учат, меѓу останатото, и интерком уника-
тивната вредност н а јази ч н и те и н а говорните елементи, т.е.
значењ ето ш то тие елем енти го и м аат кога говорникот ги упот-
ребува за д а постигне одредена цел кај интерговорникот.
П ознавањ ето н а ин терком ун и кати вн ата вредност на ја-
зичните и н а говорните елем енти зависи од возраста на един-
к а та к а к о и од нејзиниот опш тествен ж и в о т во рам ките на
дадената заедница. И м ено, д о ко л ку ед и н ката е позрела и до-
к ол ку учествува во поголем број н а р азн и видови говорни
интерком уникации, дотол ку ќе биде поголемо нејзиното поз-
навањ е н а и н терком ун и кати вн ата вредност на јазичните знаци.
П ознато е, н а прим ер, д е к а м алите деца не ги познаваат ин-
терком уникативните вредности н а одредени јази ч н и и говор-
ни елем енти. Ш то ce однесува до светот н а возрасните, во
разн и сегменти од опш теството ce разви ваат разни средства со
исти и н терком уникативни вредности или п ак исти средства
ce уп отребуваат за и зразувањ е н а разн и интерком уникативни
вредности.
124. И н терком ун и кати вн ата вредност н а јазичните и на
говорните елем енти зависи од м ногу ф актори , од кои н ајв аж н и
ce: интерговорниците (статусот, возраста, полот, состојбата,
122 Звонко Н икодиновски

ставовите, м отивите и нам ерите, ем оционалниот однос), полето

на остварувањ е на говорниот процес, говорната ситуација,
видот на говорна и н терком ун и кац и ја и реф ерен тн ата вредност
на јазичните знаци.
Д ок олк у с а к а д а оствари одредена цел, говорникот, зна-
чи, треба да води см етка за сите горни ф актори .
И нтерком уникативна вредност поседуваат сите јази ч н и и
говорни средства: ф онолош ки, лекси чки и м орфо-синтаксич-
ки. Н ивната вредност во ф ранцуското опш тество е голем а и
разновидна та к а ш то теш ко м ож е д а ce зам исли нејзино пот-
полно опиш увањ е. М еѓутоа, м о ж е д а ce претпостави д е к а опи-
сите н а одредени видови говорни интерком ун и кац и и н а пое-
дини групи говорители ќ е дадат доб ри резултати за интерко-
м уникативните вредности на јази ч н и те и н а говорните сред-
ства употребени во тие говорни интерком уникации.
125. Ш то ce однесува до описот н а интерком уникатив-
ните вредности на лексичките средства, него м ож ем е д а го нај-
деме делумно во речниците н а ф ранцускиот јази к . Велиме
„делумно" затоа ш то лексикограф ите, по п ри род ата н а неш-
тата, не п рават анализи н а говорните интерком ун и кац и и a и
не м о ж ат д а ги см естат во еден р ечн и к сите податоци за лек-
сичките единици. И п о кр ај тоа, индикациите за интерком уни-
кативната вредност ce м ош не опш ирни, и ако до поголем дел
од тие индикации ce дош ло по пат н а секојдневно набљуду-
вањ е a не преку ем пириски и страж увањ а.
И ндикадиите за и н терком ун и кати вн ата вредност н а лек-
сичките единици, ш то ce наоѓаат во речниците н а францус-
киот јази к , ce однесуваат н а разн и ф ак то р и н а говорн ата ин-
терком уникација. Т ака, н а прим ер, озн аки те за говорниот ре-
гистар ce однесуваат н а следните ф актори : интерговорници,
поле н а остварувањ е, говорна си туац и ја и вид н а говорна
интерком уникација. О знаките за регистар ce горе-долу исти
во разните речници. Главно ce повторуваат или вк рстуваат
следните два модела:

1. „Lexis" ги користи следните ознаки: „argotique", „popu­

laire", „fam ilier" и „ littéraire".
2. G enouvrier, D ésirât и H ordé употребуваат м одел co пет
регистри во нивниот р еч н и к „N ouveau d istionnaire des
synonym es": „très fam ilier", „fam ilier", „courant", „sou­
tenu" и „très soutenu".

Освен индикации за говорните регистри во речниците на-

оѓаме и други инф орм ации ш то м о ж а т д а п осл уж ат за опишу-
вање н а и нтерком уникативната вредност н а лексичките едини-
 М етаговорните глаголи в о . 123

ци. Т акви ce следните ознаки: „régional", „dialectal", „vieux",

„vieilli", „néologism e", „inusité", „m oderne", „rare".
Т ем ата н а говорната и н терком ун и кац и ја е главен ф актор
што го одредува дом енот н а употребата н а зборот. Тие инди-
кации во речениците ce н а јб р о јн и и ce д аваат редовно осо-
бено за техничките терм ини.
Од ниш то п ом ала важ н о ст за интерком уникативната вред-
ност н а л екси чки те единици ce и индикациите за нивната ре-
ф ерентна вредност. П о к р ај озн ак ата „péjoratif", ш то веќе ја
наспомнавме, реф ерен тн ата вредност ce опиш ува индиректно
и со пом ош н а следните ознаки: „expressif" („plus expressif":
- î " и „moins expressif": „ 1 "), „figuré", „par exagération", „par
plaisan terie", „par ironie", „trivial" и „vulgaire".
126. И покрај тол ку б ројн и те и ва ж н и индикации за
лексичките единици ш то ce ср еќав аат во речниците, тие ин-
ф орм ации претставуваат сам о еден м омент во описот на нив-
ната ин терком ун и кати вн а вредност. Главниот момент, т.е. зна-
ењето н а изворните говорници на ф ранцускиот ја зи к на ефек-
гите н а употребата н а лексичките единици врз интерговорни-
ците, не м о ж е д а ce н ајд е во речниците.
Ако ед на л ексем а ј а носи озн ак ата „populaire", м ож ем е
д онекад е д а си претпоставим е к а к о в ќ е биде еф ектот од неј-
зи н ата при м ен а во ф орм алните говорни интерком уникации, ме-
ѓутоа она ш то не м о ж е д а си претставим е е еф ектот на истата
т а а лексем а в р з интерговорникот кога ќе ја употреби оној
говорн и к к о ј го уп отребува истиот регистар „populaire" како
и интерговорникот.
Опис н а ин терком ун и кати вн ата вредност н а поедини ја-
зични и говорни елем енти м ож ем е д а најд ем е во два вида
книги: од една страна, во оние книги ш то и м аат цел да поучу-
ваат во убаво и правилно зборувањ е и пиш увањ е и, од дру-
га страна, во книгите од уб авата книж евност каде ш то писа-
телите понекогаш ја ан али зи раат или ком ентираат интерко-
м ун и кати вн ата вредност н а одредени лексички и говорни
единици.
127. Книгите од првиот вид со д р ж ат бројн и проценки на
ин терком ун и кати вн ата вредност н а разн и јази ч н и единици a
особено ce богати со уп атстви ја за употреба н а одредени го-
ворни д ејств и ја. Т ака, н а прим ер, во книгата н а Д је р Ш анлен
^Pierre C hanlaine) „A pprenez à parler" ги сретнувам е, меѓу ос-
танатото, и следните совети ш то в а ж а т за високите слоеви на
ф ран ц уското опш тество:
124 Звонко Никодиновски

„Vous pourrez toujours, dans une réunion, com plim enter un

collègue qui v ien t de recerv o ir u n e distinction" (62 стр.)
„On ne co n q u iert les fem m es q u ’avec de la patience et on
ne le u r fa it de déclaration que, quand, p a r le u r a ttitu d e et
p a r leurs regards, on a acquis la c e rtitu d e que cette décla­
ratio n se ra bien accueillie" (99 стр.)
„On p eu t, dev an t le buffet, ren c o n tre r des personnes am ies
q ui vous p résen ten t à des inconnus. ( . . . ) S erres cette m ain,
m ais, su rto u t, n ’allez pas dire: — E nchanté de faire v otre
connaissance. C’est du sty le d ’épicier de province. C’est v u l­
gaire et c'est sot" (84— 85 стр.)
„Appelez v o tre m édecin .docteur’. C’est u n usage stupide.
M ais c’est un usage" (76 стр.)
„Je viens d’écrire subordonné. U tilisez en effet ce term e et
non celui d ’in férieu r, qui a u n c a ractère blessant. On n ’aim e
pas ê tre inférieu r" (52 стр.).

128. Книгите од вториот вид со д р ж ат убави заб елеш ки за

и нтерком уникативната вредност за одредени јази ч н и и говор-
ни единици. К нигата на П јер Д анинос „Le jacassin" обилува со
вдахновени забелеш ки. Н а едно поглавје од сво јата книга Да-
нинос му дал наслов „Si l ’on vous d i t . . . n ’y croyez pas". Три-
те точки од цитираниот наслов Д анинос гч пополнил со разни
искази коиш то, според авторот, носат спротивно значењ е од
она ш то го презентираат. Ке наведеме дел од тие и скази ш то
сод рж ат м етаглаголски релации:

„Lion de moi l 'idée de vous contredire, m ais . . .“

„Je vais vous parler fr a n c h e m e n t. . . "
„Je plaiderai p our vous com m e p o u r moi!"
„Sans vouloir m e vanter, je crois bien ê tre le p rem ier à
avoir d i t . . . "
„Ce que je vous en dis, bien sûr, c’est p o u r v o tre b i e n . . .
P ersonnellem ent je m"en f . . ."
„Mon collègue vous a dit, beaucoup m ieux que je ne l ’aurais
fait m o i-m êm e. . . "
„А sa place, j ’en v errais to u t p ro m en er — et ça ne se ra it pas
long, je vous le prom ets!"
„Je vous dirais bien de v e n ir d î n e r . . . m ais nous n e somm es
pas encore installés."
„Je n ’ai eu q u ’im m o t à dire . . . Ça les a a rrê té s net"
„Q uand je parle de l’incroyable n aïveté des gens, je parle
des gens en g é n é r a l. . ., pas de vous, bien sûr!"
„Je ne dis pas ça pour d im inuer v o tre m érite, notez, m ais . . .“
„Croyez bien que si nous vous dem andons v o tre dém ission,
c’’e st av an t to u t dans v o tre p ropre in térêt."
„Je n ’ai pas de conseil à vous donner, m ais à v o tre p la c e . . .".
 Метаговорните глаголи в о . 125

129. З а опиш увањ е н а ин терком ун и кати вн ата вредност на

м етаглаголските релации м ож ем е д а добием е инф орм ации и
од сам ата м етаговорна активност н а изворните говорници на
ф ран ц у ски от јази к . Ставовите н а говорителите з а интеркому-
н и кати вн ата вредност не м о р аат д а бидат секогаш одраз на
реалн ата вредност н а тие рел ац и и во нивниот сопствен го-
вор но, во секој случај, тие ќ е претставуваат автентичен из-
р а з на опш тественото прекрш увањ е н а интерком уникативна-
та вредност на м етаглаголските релации.
Со цел д а утврдим е кои елем енти вл и јаат врз интерко-
м уникативната вредност н а одредени м етаглаголски релации,
направивм е една м ал а ан кета со д ва изворни говорни ка на
ф ранцускиот ја з и к — об ата интелектуалци, од различен пол
и родени во разл и чн и м еста во Ф ранција. Ставовите на двај-
ц а та говорители понекогаш ce совпаѓаа, a понекогаш ce рази-
дуваа. Ке наведем е некои нивни проценки:

„Débagoler" :

М(аж): „C’est u n p eu vieillot. Les gens de la génération de

m es paren ts, dans u n co ntexte fam ilier, avec u n enfant, ils em plo­
iero n t .débagoler’, m ais les gens de m a génération ne l’em ploieront
n
pas.
Ж (ен а): „J’ai jam ais e n ten d u ce verbe."

„Dégoiser* :

M: „C’est u n verbe que je n ’em ploie pas. Il a un sens p é­

jo ra tif envers l ’ag en t de l ’action. Si tu dis à qu elq u ’ un: 'A rrête
de dégoiser’ c'est u n e form e d ’in ju re. J ’ai plus souvent entendu
’débagoler’ que ’dégoiser’1: il a un peu vieilli"
Ж : „Moi, je connais 'dégoiser” e t pas ’débagoler’. ’D égoiser’
sem ble en effet assez ra re , archaïque."

„Galéjer":

M: „C’est 'e x a g é re r’, c’est gentil. On T'emploie dans tous

les m ilieux. Sa p o p u larité date d ’av an t g u erre — cf. Pagnol)
Ж : „Je ne dirais pas cela, puisque je ne Tai pas entendu
em ployer à P a ris où j ’ai vécu."

„Charrier" :

M: „C’est pas p éjoratif. Ce n ’est plus actuel et je crois que

c’est de m a génération."
Ж : „Je ne l ’em ploie pas. Les garçons, m es frères, re m p lo ­
y a ie n t beaucoup e n tre eux."
126 Звонко Н икодиновски

„Attiger":

М: „Ça m e sem ble m oins em ployé que 'c h a rrie r' et donc plus
fort. Bon, qu an d m oi, p a r exem ple, j ’étais au lycée, on em ployait
beaucoup plus souvent 'c h a rrie r’ q u ’ 'a ttig er'. Si tu dis à q u e lq l’
un: 'T u c h a rrie s’ c’est pas forcém ent u n e insulte, ça v e u t dire:
'J e suis pas dupe, m ais tu p e u t co n tin u er’ et si tu dis à q u e lq u ’ un:
T u attig es’ ça v eu t dire: 'Bon, tu exagères, tu a rrê te s!’"
Ж : „C’est encore u n verbe que j ’ignore."

„Brailler":

M: „Dans 'b ra ille r’ il y a u n e distance sociale. Q uand je dis

de q u e lq u ’un q u ’il braille, ça v e u t pas sim plem ent d ire q u ’ii crie:
je veut dire q u :,il crie et q u ’il est vulgaire".
Ж : „En effet, 'b ra ille r’ est p é jo ra tif e t discordant, râpeux."

Горните ставови ja илустри раат м ож н оста вакви те ист-

раж увањ а д а ce употребат за утврдувањ е н а интерком уника-
гивната вредност. Ce разб и ра, ставовите н а изворните говор-
ници м о ж ат д а бидат сам о почетна етапа, ориентир во пона-
гамош ните и страж увањ а н а конкретните говорни интерком у-
никации.

3A K JIY 40K

Секој научен труд претставува и страж увањ е кое поста-

вува хипотези за одредена п роблем атика и н астојува д а ги
докаж е. М еѓутоа, трудот е истоврем ено е к р аен производ
или сам о еден од м ож ните записи н а едно подлабоко, подол-
го и м ногу побогато и страж увањ е коеш то ce одвива во мис-
лите и во психата н а поединецот и коеш то обично не ce за-
пиш ува. Записот и прож ивеаното и стр аж у в ањ е ce вк рстуваат
токм у во заклучокот к а к о структуралн а единица н а научниот
труд.
За д а напиш е закл учок , авторот м о р а по с е к о ја речени-
ца од трудот д а го „врати ф илмот" на прож ивеаното истра-
ж увањ е. Единствено преку споредувањ е н а тие д ва простора
м ож е и да ce зб орува за тоа ш то ce направило и ш то треба
во иднина д а ce направи.
Ц елта, ш то си ја поставиЕме, беш е да направим е анали-
за на м етаговорните глаголи во ф ранцускиот јази к : нивната
синтакса и сем антика. П атот ш то го и збравм е во н аш иот труд
за остварувањ е н а таа цел го поделивме во две етапи: првиот
дел претставува одредувањ е и ом еѓувањ е н а сем античкото по-
ле н а м етаговорни глаголи, додека вториот дел претставува
анализа н а тоа поле.
 Метаговорните глаголи в о . 127

Н ајп рви н беш е неопходно д а ce деф инира сам иот поим

на м етаговорни глаголи. К лучен поим за одредувањ е на тоа
поле е поим от н а м етаговор к а к о основен елемент на самиот
гермин „метаговорни глаголи". Во м еѓувреме, тргн увајќи од
цеф иницијата на поим от м етаговор и н а нему блискиот поим
м етајазик, дадовм е преглед н а р азво јо т н а сф аќањ ата на тие
поими во лингвистиката. Тој р азвој го поделивме во три ета-
пи и во с е к о ја од нив ги изнесовм е м ислењ ата на оние лин-
гвисти кои расп равале за п роблем атиката на м етаговорот и
на м етајази кот.
За да д ојд ем е до д еф и н и ц и јата н а поимите метаговор и
м етајази к, м оравм е д а тргнем е од деф иницијата н а поимите
говор и јази к . Говорот го деф иниравм е хсако посебен вид на
човечко значенско однесувањ е кое, уп отреб увајќи го јази к о т
низ говорната активност, произведува говорни единици. От-
там у и следи и н аш ата д еф и н и ц и ја н а м етаговорот: cè она
ш то во јази к о т или во говорот го означува сам иот говор.
Ако јази к о т п ретставува посебен вид сем иотички систем
кој м у о возм ож ува н а говорот д а ги обавува своите функции,
тогаш м етајази к о т п ретставува cè она ш то во јази к о т или во
говорот го означува сам иот јази к . Д о к о л к у од поим от мета-
говор го иземем е поим от м етајази к, тогаш деф иницијата на
првиот поим ќ е ce ограничи н а cè она ш то во јази к о т или
во говорот ј а означува говорната активност к о ја произведу
ва говорни единици.
П отесна д еф иниција н а м етаговорот ни овозм ож и д а го
одредим е и омеѓиме сем античкото поле н а м етаговорни гла-
голи: м етаговорни глаголи ce сите оние глаголи ш то ја озна-
чуваат усн ата говорна активност к о ја произведува говорни
единици. В рз основа н а о ваа д еф иниција ги подведовме под
заеднички им енител „метаговорни глаголи" двете досега посеб-
но п роучувани групи глаголи: „verba dicendi" и перформатив-
ните глаголи.
Секое сем античко поле п ретставува целина ш то е соста-
вена од елем енти меѓу кои постојат одредени односи. Целина-
та и елем ентите ги добивм е на тој начин ш то, од речениците
н а соврем ениот ф ран ц уски јази к , ги ексцерпиравм е оние глаго-
ли и глаголски изрази кои ја означуваат говорната активност.
Списокот ш то го дадовм е во прилогот од првиот дел н а тру-
дот со д р ж и окол у 950 ф ран ц уски м етаглаголи и метаглагол-
ски изрази од разн и регистри н а ф ранцускиот јази к . Тој
список не е потполн и тој м о ж е да ce дополнува со нови
м етаглаголи. И мено, во списокот го нем а она ш то ние го ис-
клучувам е к а к о ни она ш то верувам е д ека постои a кое засе-
га не го знаеме.
128 Звоико Никодиновски

Во списокот не внесовм е д оста неутрални глаголи кои мо-

ж ат да и м аат м етаговорно значењ е. Т ака, и зостан аа ф азните
глаголи (пр. „com m encer", „se m e ttre à ", „term iner" и др.) к ак о
и некои други неутрални глаголи (пр. „éclairer", „exam iner",
„produire" и др.)-
Од списокот ги изоставивм е и оние м етаглаголски изрази
ш то ce составени од потпорни глаголи (терминот е превод на
Гросовиот терм ин „verbes de support") и м етаговорни им енки
и кои им аат пандан во м етаговорен глагол со истата корен ска
м орф ема (пр. „faire des com plim ents", „donner un ordre" итн.).
Д а ce проучува односот м еѓу елем ентите н а едно семан-
гичко поле значи д а ce п роучуваат односите м еѓу сам ите ре-
ф еренти ш то ce означени со тие елементи. З а р а зл и к а од ре-
ф ерентите н а им енските сем антички полињ а, реф ерентите на
глаголските сем антички полињ а главно п ом алку ce проучува-
ни a оттам у и недоволно структурирани. Тоа ce однесува и на
доменот н а усната говорна активност вр з чие структури рањ е
ce заф ативм е во втората глава од првиот дел.
С труктурацијата на дом енот н а говорната акти вн ост изис-
куваш е воведувањ е н а нови поим и и ли повторно деф инирањ е
на постојните терм ини. Ce надевам е д ека системот од поими
ш то го постулиравм е к а к о состав н а стр у кту р ата н а говорна-
та активност одговара н а об јекти вн ата стварност, односно
на имплицитното значењ е за тој систем коеш то ce манифес-
тира во говорот на изворните говорници.
Тоа ш то инсистирам е в р з структун рањ е н а реф ерантите
значи д ека ние ги подрж уваме оние лингвист ц к о и сметаат
дека семантиката треба да биде реф ерен цијалн а. Со тоа са.ка-
ме да кажеме дека значењето на јазичнит е и на говорните
единици не може да биде структуирано cè додека тоа не би-
дат самите референти на тие е д и н и ц и заедно со нивните
особини.
Врз основа на ан али зата н а говорната активност к ак о
реф ерент на значењ ето на м етаговорните глаголи пристапив-
ме кон разработувањ е н а нивните си нтаксички и сем антички
признаци.
С интаксичката ан али за треб а д а ни овозм ож и да види-
ме со кои говорни м одели ce озн ачуваат говорните процеси
или, со други зборови, кои елем енти ги и зразуваат воочените
односи меѓу реф ерентите н а говорните процеси.
Н а сите м одели во коиш то ф инитните глаголи врзуваат
за себе или п одразбираат и други елем енти заедничко им е
тоа ш то означуваат одредени појави од вн атреш н ата или над-
вореш ната стварност. Тие п ојави ce и зр азу ваат во говорните
модели со помош на дискретни единици кои стапуваат во
одредени меѓусебни односи. Т окм у поради тоа тие м одели ги
 Метаговорните глаголи в о . 129

нарекувам е „глаголски релации". Во ан али зата на метаглагол-

ските релации тргнувам е од гледиш тето на опш тост на одно-
сите ш то ce и зразуваат во тие релации.
Н ајн ап ред ги проучивм е оние елем енти ш то ce заеднич-
ки за сите глаголски релации кои означуваат човечки ин-
терактивности. Т оа ce: агенс, интерагенс и коагенс. П отоа прет-
ставивм е еден поспецифичен елем ент к ојш то ce сретнува, ос-
вен во м етаглаголските релации, и во оние глаголски релации
кои озн ачуваат психички процеси. Тој елемент ја означува
сод рж и н ата на говорниот процес и нему му го дадовме на-
зивот „д и ктум ".
П р оуч увајќи ги елем ентите н а м етаглаголоките релации,
дојдовм е до зак л у ч о к д е к а синтаксичките м одели не можат
адекватно да ги претстават и разграничат ра3ните занчен ски
подгрупи метаглсиоли. И м ено, семантичките признаци и врз
н и в заснованите групи метаглаголи ce далеку пом ногубројни-
од синтаксичките м одели кои ги претставуваат. Така, синтак-
сичкцте п р и зн а ц и соодвестуваат, и тоа само донекаде, един-
ствено на главните ви д о ви на говорни процеси. Од три кла-
сиф икаторни признаци едниот е негативен, a два ce позитив-
ни: 1. отсуството на интерагенс и на коагенс м ож е, но не мо-
ра секогаш д а биде дистинктивно за м етаглаголските релации
кои означуваат говорни операции 2. присуството на интера-
генс е дистинктивен при зн ак за м етаглаголските релации кои
озн ачуваат говорни д ејств и ја и 3. присуството на коагенс е ди-
ф еренцијално за м етаглаголските релации кои означувааг го-
ворни интерком уникации.
С интаксичката ан али за ни п о к а ж а иста така дека, при
се к о ја ан али за на м етаглаголските релации, треба да ce им а на
ум д е к а п остојат две рам ниш та: 1. рам ниш те на елементите
на м етаглаголската р е л ац и ја и 2. рам ниш те на учесниците на
говорната и н тер ко м у н и кац и ја коиш то ја употребуваат даде-
ната м етаглаголска рел ац и ја. Овие две рам ниш та ce поклопу-
ваат единствено кај перф орм ативните глаголски релации, каде
ш то еден ист си нтаксички м одел ги и зразува истоврем ено обе-
те рам ниш та.
С ем атничката ан али за треба да ни открие к а к в а е содрж и-
н ата на значењ ето ш то ce реали зи ра во метаглаголските рела-
ции. С ем античката ан али за на м етаглаголските релации ја
спроведовм е на две рам ниш та: 1. рам ниш те н а денотативното
и 2. рам ниш те на вредносното значењ е. Овие рам ниш та ce од-
несуваат н а м етаговорното значењ е на глаголските лексеми, a
не и на нивиото етим онско значењ е кое, ce разбира, не ни
м ож еш е д а н ајд е место во наш иот труд. ,
Ако денотативното значењ е на м етаглаголските релацшд
претставува м нож ество од признаци на говорните процеси врз

9 Годишен зборник
130 Звонко Никодиновски

основа на кои тие говорни процеси м о ж а т д а ce им енуваат

со дадените м етаглаголски релации, тогаш треба да ce истра-
ж и кои ce тие признаци и к а к в а е нивната дистри б уц и ја во
значењ ата н а м етаглаголите.
З а анализирањ е на денотативното значењ е постулиравм е
четири групи признаци: 1. сод рж и н а на говорниот процес 2.
учесници на говорниот процес 3. поле на остварувањ е на
говорниот продес и 4. вид на говорниот процес. Во сек о ја
од горните групи признаци одредивм е повеќе категории и под-
категории коиш то ги специф ицираат дадените признаци.
Сите м етаглаголи во м етаглаголските релации со д р ж ат по
н екоја сема од горните четири групи признаци. Меѓутоа, сите
семантички п р и зн а ц и не ce подеднакво важ ни за значењето на
метаглаголите. Според тој крит ериум сите п р и зн а ц и ги поде-
ливм е на диф ер ен ц и ја лн и и дескрипт ивни. И м ено, к а ј секое
м етаговорно значењ е постои главно еден п ри каз кој претста-
вува différentiel specifica на неговата деф иниција. Тој п ри зн ак
е диф еренцијален за даденото значењ е. О станатите признаци
ce неопходни за опиш увањ е на целосното значењ е н а метагла-
голската релација. Тие признаци ce дескриптивни за даденото
м етаговорно значењ е.
Ш то ce однесува до д и стри б уц и јата на денотативните
признаци, ние во н аш иот труд го назначивм е сам о диферен-
цијалното значењ е на поголемиот дел ф ран ц уски м етаглаголи.
Д одека м ислата на говорниот ак т го оф орм ува денота-
тивното значењ е, дотогаш односот, интеродносот и целта на
говорниот акт го создаваат и р еали зи р аат вредносното значењ е.
За р а зли к а од денотативните признаци, признацит е на
вредносното значењ е ce опш т ојазични и от ит оговорни, што
значи дека исти категории на вр ед н о сн и п р и зн а ц и ce мани-
фестираат во р а зли ч н и семантички полињ а.
З а анализата на вредносното значењ е на м етаглаголските
релации постулиравм е две групи признаци: 1. реф ерентна и 2.
интерком уникативна вредност.
Д околку реф ерентната вредност на м етаглаголските рела-
ции претставува збир од истородни односи н а говорителите
на едно опш тество кон реф ерентите на тие релации: (говор-
ните процеси), тогаш таа м ож е да ce м ан кф ести ра во три
категории: 1 позитивна 2. неодредена и 3. негативна рефе-
рентна вредност. С екоја од овие категории претставува предн-
кација врз денотативното значењ е на м етаглаголските релации.
А нализирајќи ги ознаките во речниците на ф ранцускиот
јази к , дојдовм е до зак л у ч о к д е к а тие речници не д аваат по-
датоци за реф ерентната вредност (освен некои озн аки ш то ce
прим енуваат доста ретко, к а к о ш то е, на прим ер, о зн аката
„péjoratif", којаш то е прим енета на десетина м етаглаголи).
 М етаговорните глаголи в о . 131

Р еф ерентната вредност, заедно со уш те некои други фак-

тори, и гра голема улога во вообличувањ ето на интеркомуни-
кати вн ата вредност н а м етаглаголските релации. Интеркому-
н и кати вн ата вредност ја деф иниравм е н а следниот начин: тоа
е она значењ е ш то говорниците им го п ридаваат на метагла-
голските релации за да ги остварат своите цели кај интерго-
ворникот.
И н терком ун и кати вн ата вредност е многу богата и разно-
видна та к а ш то нејзиното проучувањ е е навистина теш ко, a
тоа в а ж и особено за претставувањ ето на резултатите од тие
проучувањ а. К ом плетни податоцИ за и нтерком уникативната
вредност не м о ж ат ни кад е д а ce н ајд ат собрани на едно мес-
то. Единствен прав пат ш то води кон тие инф орм ации претста-
вува проучувањ ето на кон кретн и говорни интерком уникации.
Во м еѓувреме, дадовм е преглед на четири извори во кои-
ш то м о ж а т д а ce н ајд ат делум ни записи за интерком уника-
тивната вредност: 1. реченици на ф ранцускиот ја зи к 2. книги
за кул ту р а на говорот (усниот и писмениот) 3. белетристички
книги и 4. ставови на изворните говорници.
И страж увањ ето на вредносното значењ е ,кај многу авто-
ри, е резерви ран о за такви дисциплини к ак в и ш то ce: социо-
лингвистиката, етнолингвистиката, психолингвистиката, праг-
м атиката, стилистиката, кн и ж ев н ата сем иотика и др. Воведу-
в а јќ и го вредносното значењ е во сем античките признаци ние
нм ce п ри д руж увам е на оние автори кои пледираат за една
и нтегрална сем антика к о ја ќе ги п роучува разните рам ниш та
од значењ ето на јази чн и те и на говорните единици во разни-
те видови на говорна и н тра - и и н терком уникација.

БЕЛЕШКИ
* П рвиот дел од студијата е објавен во Годиш ен зборник на Фи-
лолошкиот факултет, кн. 11—12, Скопје, 1985—1986, стр. 273—326.
1 Катрин Ф укс и АН-М ари Леонар сметаат дека признакот на
агентивност не е првобитен туку дека тој ce изведува од присуството
на позитивните вредности на признаците на анимираност и на насоче-
ност. Тие велат: »Nous dirons donc q u ’une notionsource fonctionne comme
agent, si et seulem ent si elle fonctionne à la fois comme animé et support-
de-visée.«, C. Fuchs et A. — M. Léonard: Vers une théorie des aspects,
Mouton, Paris — La Haye — New York, 1979, стр. 324.
2 »Le complément 'auprès de N’ est particulier, ce n ’est pas un lo­
catif comme dans 'A uprès de m a blonde, il fait bon dorm ir', il n ’est d’
ailleurs pas perm utable en tête de phrase. Surtout il introduit un nouvel
élém ent de sens, m ettant en jeu une communication verbale de ’M arie’ à
’Jean ’.*, M. Gross: Méthodes en syntaxe, Hermann, Paris, 1975, стр. 103.
3 »Si nous comparons 'J ’ai entrepris avec Paul de faire cela’ et ’J ’ai
parié avec Paul de faire cela’ l’interprétation du complément ’avec N’ d’
'entreprendre’ est du type le plus général ('accompagnement’), que l’on
trouve p ar exemple dans ’Je mange cela avec P aul’. P ar contre, le com­
plém ent ’avec N’ de ’p a rie r’ est lié au sens du verbe: un pari nécessite

9*
132 Звонко Никодиновски

plusieurs actants (No et N2). En d ’autres term es, ’parier’ est un verbe
symétrique mais pas 'entreprendre’. L a préposition ’avec’ de ’parier’ peut
être remplacée p ar ’à’ sans changem ent de sens, la relation de sym étrie
opérerait donc entre N0 et No comme avec 'p arle r’.«, M. Gross: цит. дело,
на стр. 196—7.
* Сп. Ch. Bally: Linguistique générale et linguistique française, A.
Francke, Berne, 1965, на erp. 149 и понатаму.
5 За поимите модус и диктум кај Баји, en. Ch. Bally, цит дело, на
стр. 36 и понатаму.
6 »La citation en discours direct et en discours indirect libre sem blent
au contraire fort peu naturelles dans le dialogue; quant au discours in­
direct, s’il peut apparaître, c’est plutôt pour relater les propos d’un absent
ou ceux que l’interlocuteup avait pu ten ir à un autre moment, en dehors
de l’échange de répliques actuel.«, J. M ilner et J. — Cl. M ilner: «Interro­
gations, reprises, dialogue«, стр. 130, Langue, discours, société. Pour Emile
Benveniste, (éd. J. K risteva, J. — Cl. Milner, N. Ruwet), Seuil, Paris, 1975.
7 Cn. ia статијата на Бенвенист »Les verbes délocutifs« к оја да-
тира од 1958 г. и к о ја е објавена повторно во неговата книга: Problèmes
de linguistique générale, I, Gallim ard, Paris, 1966, стр. 277—285.
* Термините „тема" и „рема“ ги преземаме од трудовите на праш -
ките лингвисти (Mathezius, Firbas, Danes). Во наш иот труд тие поими
ce однесуваат на претставената содрж ина на говорниот процес (на
диктумот), a не на исказот на актуалниот говорен процес. Примената
на поимигге тема и рем а врз диктумот како елемент на глаголските ре-
лации со горните метаглаголи имплицира дека ние сметаме дека тие
поими (со нивните вообичаени дефиниции) м ож ат адекватно да ce при-
менат единствено н а содрж ината на одредени видови говорни процеси
(опишување, прераскаж увањ е и слично).
9 Тука не ги наведовме метаглаголите «demander» и »offrir«, кои
исто така м ож ат да ги имаат обата вида инфинитивен диктум, затоа
ш то тие м ож ат да воведуваат инфинитивни релации и со помош на
предлогот «à». Инаку, сггособноста на сите тие глаголи д а ги воведуваат
обата вида инфинитивни релации експлицитно е наспомната или об-
работена, колку ш то знаеме, кај следните автори: M. Gross: Méthodes
en syntaxe, Herm ann. Paris, 1975 -метаглаголите: »demander« на стр. 328,
«suggérer» на стр. 343, «offrir» на стр. 33/7, «proposer» на стр. 339 и
»solliciter« на стр. 367); François Réquédat: Les constructions verbales
avec l’infinitif. Hachette, Paris, 1980 (метаглаголите: «demander», «pro­
poser» и «offrir« сите на стр. 36—7); P ierre Le Goffic et Nicole Combe
Me Bride: Les constructions fondam entales en français, H achette — Laro­
usse, Paris, 1975 (метаглаголите: »parler« на стр. 109 и »offrir« на стр.
133); Michel M artins — B altar: «Actes de parole«, b o Un niveau-seuil, H a-
tier, Conseil de l’Europe, Paris, 1976 (метаглаголат: »proposer« на стр. 120).
” Ce определивме за терминоот „вредносно значење", a не за тер-
минот „конотативно значење", затоа ш то вториот термин ни ce чинеше
презаситен со разни содржини и „конотации" (лингвистички, филозоф-
ски, книжевни и др.) a истовремено и недоволно сликовит за именување
на дадениот поим. Инаку, терминот „вредносно значење" ce инспирира
од Бахтиновите анализи во коишто тој ги употребува термините: „врел-
носен контекст", „вредносен акцент", „вредносна ориентација" и „оцен-
ка". Анализите на Михаил Бахтин и Hè патикнаа одблизу да го разгле-
даме поимот на вредносно значење и да ce обидеме да го системати-
зираме (en. M. Bahtin: M arksizam i filozofija jezika, Nolit, Beograd, 1980,
на стр. 115—119).
11 Терминот „пунктуација" го преземаме, во адаптирана форма и
во изменето значење, од преведената книга на американските автори
P. Watzlawick, J. H. Beavin, D. D. Jackson: Une logique de la com m uni­
cation, Seuil, Paris, 1972. на стр. 52. Ф ранцускиот термин «ponctuation»
 Метаговорките глаголи в о . 133

ни ce чини посоодветен за наш ата цел од англискиот оригинал «seg­

mentation* кој потекнува од Worf и кој е преведен кај нас како „сег-
ментација", но во други теориски рам ки (сп. В. L. Vorf: Jezik, misao i
stvarnost, BIGZ, Beograd, 1979, на стр. 164 и понатаму).
12 «Répondre à la question: quels sont les sèmes d’un mot ’x ’? C’est
répondre à cette question équivalente: quelles sont les propriétés qu’il est
nécessaire et suffisant q u ’un objet possède pour pouvoir être adéquatem ent
désigné p ar ’x ’?«, Catherine K erb rat — Orecchioni: La connotation, P. U. L.,
Lyon, 1977, стр. 6.
13 М еѓузависноста на прозодијата и на значенските слоеви била
користена и како мотив на некаи книж евни дела. Така, на пример, Бах-
тин ia наведува за пример книгата на Достоевски „Дневникот на пи-
сателот" којаш то содрж и еден фрагмент во којш то прозодијата пред-
ничи во однос на лексичко-граматичките средства и каде ш та единстве-
но прозодијата ги пренесува значенските слоеви. Сличен случај наоѓа-
ме во расказот н а Карел Ч апек „Диригенхот Калина". И Чапек ја ко-
ристи важ носта н а прозодијата, тој оди дури дотаму ш то во тој расказ
ја при каж ува прозодијата како редундантна во однос на јазичните
елементи. Имено, Чапековиот главен ју н ак успева да ги открие целта
и смислата на говорната интеракција меѓу еден м аж и една ж ена
единствено преку слушање, и тоа ноќе, a притоа да не го познава нив-
ниот јази к (англиски). Тој го разбрал целиот тек на интеракцијата са-
мо преку прозодијата. Јунакот вели: „Чув, a да ce чуе значи повеќе
отколку да ce разберат зборовите". (сп. К. Capek: Plava hrizantema,
K ultura, Beograd, 1964, стр. 192).
14 Bo еден претходен труд («Vrednosni sistemi u jeziku«, во K ontekst
u lingvistici i nastavi jezika, Drustvo za prim enjenu lingvistiku Srbije, Be­
ograd, 1985, стр. 147—150) вредносното значење го разгледуваме од глед-
на точка на интерпретаторот и му дадовме назив „вредносна оцена".
При тоа постулиравме три вредносни оцени: „референтна", „стилска" и
„естетска". Меѓутоа, ако тргнеме од говорникот, тогаш вредносната оце-
на на зборовите и на говорните структури станува вредност за говор-
никот a тоа повлекува и промеиа на статусот на стилската и на ес-
тетската вредносна оцена коиш то сега стануваат дел од интеркомуни-
кативната вредност.
15 Она ш та во Ф ранција ce нарекува «Dictionnaire des idées reçues«
не претставува ништо друго туку објаснување, во вид на речник, глав-
но на референтните вредности на некои зборови и изрази во францус-
киот јазик, a понекогаш и на нивната интеркомуникативна вредност.

БИБЛИОГРАФИЈА НА КОРПУСОТ

Bénac, H.: Dictionnaire des Synonym es, Hachette, Paris, 1956

D. S.
Bonté, P.: Le bonheur dans le pré. Ed. Stock, Paris, 1976
B. P.
Bonté, P.: Vive la vie!, Ed Stock, Paris, 1977
V. V.
Caput, J. et J. — P.: Dictionnaire des verbes français, Larousse, Paris 1969
D. V. F.
Caradec, F.: Dictionnaire du français argotique et populaire, Larousse P a­
ris, 1977.
D. F. A. P.
Cardinal, M.: A utrem ent dit, Grasset, Paris, 1977
A. D.
Chanlaine, P.: Apprenez à parler, Albin Michel, Paris, 1965
A. P.
134 Звонко Никодиновски

Claudel, P.: Partage de midi, Gallimard, Paris, 1949.

P. M.
Daninos, P.: Le jacassin, Hachette, Paris, 1962.
J.
Daninos, P.: Un certain monsieur Blot, Le livre de poche. Paris, 1973.
C. M. B.
Dubois, J. et al.: Lexis, Larousse, Paris, 1975.
L.
Folie, histoire, récit (Colloque de Cericy 2), Union générale d'Editions (coll.
10/18), Paris, 1975.
F. H. R.
Genouvrier, E., Désirât, Cl. et Hordé, T.: Nouveau Dictionnaire des Syno­
nymes, Larousse, Paris, 1977.
N. D. S.
Gray, R.: Bahamas — Split, Editions et Publications premières, Paris, 1976
(превод од американски).
B. S.
Istria, H. d’ et Breton, J. — J.: Les relations parents-enfants, Pierre Belfond,
Paris, 1978.
R. P. E.
Petit Robert, Le Robert, Paris, 1973.
P. R.
Pradez, E.: Dictionnaire des gallicismes, Payot. Paris, 1951.
D. G.
Prévert, J. et Pozner, A.: Hebdromadaires, Guy Authier, Paris, 1972.
H.
Proust, M.: Sodome et Gomorrhe, Gallimard, Paris, 1954.
S. G.
Разговор co Ж . Mapuie (Georges Marchais), емитувано на Радио Париз
во декември 1979 г.
Р. Ж . М.
San — Antonio: Les anges se font plumer, Ed. Fleuve noire, Paris, 1975.
A. F. P.
Simonin, A.: Le petit Sim onin illustré, Ed. Pierre Amiot, Paris, 1957.
P. S. I.
Sion, G.: La conversation française. Ed. Baude, Bruxelles, 1953.
C. F.
Vian, B.: L ’automne à Pékin, Union G énérale d’Editions, (coll. 10/18), Paris.
1977.
A. P.

ЦИТИРАНА ЛИТЕРАТУРА
Bahtin, M., 1980: Marksizam i filozofija jezika, Nolit, Beograd.
Bally, Ch., 1965: Linguistique générale et linguistique française, A. Francke,
Berne.
Benveniste, E., 1966: Problèmes de linguistique générale 1, Gallim ard, Paris.
Fuchs, C. et Léonard, A. — M., 1979: Vers une théorie des aspects. Mouton,
Paris — La Haye — New York.
Gross, M., 1975: Méthodes en syntaxe, Herm ann, Paris,
K erbrat — Orecchioni, C., 1977: La connotation, P. U. L., Lyon.
Le Goffic, P. et Combe Me Bride, N., 1975: Les constructions fondamentales
en français, H achette — Larousse, Paris.
M artins — Baltar, M., 1976: »Actes 4e parole«, b o Un niveau-seuil, Hatier,
Conseil de l’Europe, Paris, стр. 83—224.
Milner, J. et M ilner, J. — Cl., 1975: «Interrogations, reprises, dialogue», bo
 Метаговорните глаголи в о . 135

Langue, discours, société. Pour Emile Benveniste, (éd. J. Kristeva,

J. — Cl. M ilner, N. Ruwet), Seuil, Paris, стр. 122—148.
Nikodinovski, Z., 1985: »Vrednosni sistemi u jeziku«, b o K ontekst u lin-
gvistici i nastavi jezika, D rustvo za prim enjenu lingvistiku Srbije,
Beograd, стр. 147—150.
Pottier, B., 1974: Linguistique générale. Théorie et description, Klincksieck,
Paris.
Réquédat, F., 1980: Les constructions verbales avec l’infinitif, Hachette, Pari*.
Rey — Debove, J., 1978: Le métalangage, Le Robert, Paris.
Vorf, B. L., 1979: Jezik, misao i stvarnost, BIGZ, Beograd.
W atzlawick, P., Beavin, J. H., Jackson, D. D., 1972: Une logique de la
communication, Seuil, Paris.

Zvonko NIK O D IN O V SK I

LES VERBES M ETA LAN GA GIERS EN FRANÇAIS

(IIe partie)

Résumé

T andis que la p rem ière p a rtie de F étude p o rta it sur les p rob­
lèm es théoriques liés à la déterm in atio n et à la com stitution du
cham p sém antique des verbes m étalangagiers, la deuxièm e partie
essaye d’élab o rer u n e sy n tax e e t une sém antique pour l ’analyse
des v erbes m étalangagiers en français.
Q u atre catégories ou élém ents syntaxiques sont postulés:
agent, in terag en t, coagent et dictum . Toutes ces catégories syn­
taxiques sont étudiées au niveau des relations prèdicatives, à tr a ­
vers to u tes les réalisations concrètes de ces catégories su r l’axe
syntagm atique.
Bien q u ’elles soint variées, ces catégories syntaxiques ne
p eu v en t pas ex p rim er les classes sém antiques qui, de p a r leur
n atu re, exigent u n nom bre plus grand de tra its que les classifi­
cations syntaxiques.
Les tra its sém antiques soit étudiés au niveau du sens déno-
ta tif et des v aleurs apprécatives.
P o u r l ’analyse du sens d énotatif des verbes m étalangagiers,
on propose q u a tre catégories de tra its: 1. contenu de Pévènem ent
langagier 2. p a rticip a n ts à l ’événem ent langagier 3. cham p de ré ­
alisation de l’évèm ent langagier 4. sortes d ’événem ents langagiers.
T outes ces catégories de tra its sont indispensables pour la descrip­
tion com plète du sens dénotatif. P o u rta n t, le p lu souvent, ce ne
136 Звонко Никодиновски

sont que quelques tra its d’une ou de deux catégories qui re p ré ­

sen ten t la difjeren tia specifica pour la définition du sens des
verbes m étalangagiers.
En plus du sens dénotatif, les verbes m étalangagiers pos­
sèdent des tra its appréciatifs. D eux catégories de v aleurs sont
proposées: la valeu r réfé re n tie lle et la v a le u r intercom m unicative.
Les tra its appréciatifs sont, à la différence des tra its déno-
tàtifs, comm uns, c’-à-d. applicables à tous les dom aines de la la n ­
gue et du discours.