Prirucnik

za projektovanje
sistema grijanja •• v •
sa rl)esenlm

primjerima (I)
A HANDBOOK FOR PLANNING HEAT­
ING SYSTEMS WITH PROVED MO­
DELS (1)

Dr EMIN KULIC. dip!. ing .•

docel7l Ma~inskog fakui/eta
u Sa'rajevu i naucni sarad­
nik "UnioninvestQ({, 61000 Sa­
rajevo
Poeev ad ovog bra­
ja easopisa. pa u svim
brojevima 1982. godine
- maei u pet nastavaka
- odstampacemo "Pri­
rucnik za projektova­
nje sistema grijanja sa
rijesenim primjerima«,
dr Emina Kulica.
Prirucnik je pisan
po principu postupno­
sti u iznalazenju rese­
nja za postrojenje ona­
ka kako se to Cini pri
projektovanju. lJalcle,
pocinje sa projektnim
uslovima, spoljnim i
unutrasnjim, zatim pro­
raeunom gubilaka tq­
plate, a onda se, u ita­
rednim poglavljima, govori a dimenzio­
nisanju grejnih tela i w'eaaja, leao i raz­
novrsnim elementima koji se tizicki sme­
staju u postrojenje kotlovnice. Posebno
je obraaena problematilea dimenzionisa­
nja cevnih ml'eza za razne sisteme cen­
tralnog grejanja i toplodalekovoda, bez
zaobilazenja problema optimalnog di­
menzionisanja mreza i izolacije, sa opsir­
nim komentarom primene racunara u
ovoj tehnici.
Prirucnik je zamisljen taka da Cita­
ocu pruZi sve sto mu je neophodno za
kompletiranje projekta. Otuda su u tek­
stu i opsirni podaci iz prospektnih mate­
rijala koje je autor preuredio za kori­
scenje u novim mernim jedinicama, U
kojima je, inace, i as tala graaa u Pri­
rueniku.
Redakcioni odbor se nada da ce ova
materija, na nasem jeziku prvi put sa­
brana na jednom mestu, dobra doci ne
samo pocetnicima u projektantskom po­
slu, vee i anima sa veCim iskustvom ­
pre svega z,bog obilja podataka i infor­
macija lcoji se ovim tekstovima Cine
malcsimalno pristupacnim projektantima.
U cetvrtom broju "KGH« 1982. go·
dine, lcada bude izisao poslednji deo Pri­
rucnika, citaoce cemo obavestiti a kori­
cama koje ce maGi nabaviti radi ulaga­
nja svih pet delova teksta u njih.
A Handbook for Planning Heating
Systems with Proved Models by Dr.
Emin Kulic, will be printed in five in­
stallments throughout 1982. starting witiz
the present number of this magazine .
The Handbook is wrillen as an ap­
proach and means for finding solutions
for installations as is the practice at d e­
sign stage. We start, therefore witl! the
design conditions, both external and in­
ternal, followed by an estimate of heat
loss. Succeeding chapters deal with
damp conveyance problems in constru::t­
ion, sizing of heat emitting units and
equipment, and the various elements
which are actually built into th e con­
struction of the boiler-house.
Particular attention is given to the
problems of sizing th e pipe network for
different central heating systems and
long distance heating mains, not forget­
ting the most preferable method of si­
zing systems and insulation, with some
general comments on the use of compu­
ters.
The HaiZdbook is designed to offer
the reader all the information required
to bring a project to a successful close.
Thus, the text contains general infor­
mation from brochures which the aut­
hor has rearranged in the SI units used
throughout the Handbook.

1. PROJEKTNI USLOVI U SISTEMU GRIJANJA
Prije nego sto se pristupi proracunavanju po­
strojenja grijanja, potrebno je pored citavog niza
drugih u s lova i podataka, definisati i projektne us­
love, koji se mogu odnositi na spoljne klimatSike
us love i na unutrasnje projektne 'llslove. Ovdje se
nece posebno razmatrati svi parametri .koj.i imaju
znacaja za defi.nisanje spoljnih i unut.rasnjih pro­
jektnih uslova, .n ego ce se preCi direktno na njihovo
odredivanje. Prvo ce se definisati spoljni projektni
parametri.
1.1. Spoljnji projektni parametrl
1.1.1. Spoljnja projelctna temperatura
Najvazniji parametar za projektovanje sistema
gr.ijanja je svakako spoljnja projektna temperatura.
To je neka »srednja« temperatura suvog termometra
spoljnjeg vazduha, dobijena na osnovu dugogodisnjih
osmatranja u datcm lokalitetu. Postoji viSe nacina
za definisanje ove projektne temperature. Ovdje ce
se citirati pomata rclacija Caplina [1J, koja se moze
koristiti kada nema podataka za duzi vremenski pe­
riod (vise dekada):
tp = 0,4· tm + 0,6 t., in [OCl (1.1)
gdje su:
too - srednja te>mperatura najhladnijeg mjeseca
u datom periodu (najmanje 10 godina).
tmn - apsolutna minimalna temperatura u da­
tom periodu .
Ovde se nece upustati u tretman nekih drugih
vamih parametara spoljnje sredine, kao 5to su ruh
vjetrova, relativna vlaznost vazduha, intenz·itet sun­
cevog zracenja i dr. Neki od ovih parametara ce
se detaljnije razmatrati prili,kom obrade projehnih
parametara za ova postrojenja. Citalac moze da se
upozna detaljnije sa ovom problematikom u nekom
od klasicnih udzbenika, npr. u [2].
Prilog 1.1. sadrzi vrijednosti spolnjih projektnih
temperatura prema prijedlogu JUS-a [3]. Za odredi­
vanje spoljnje projektne temperature za mjesta koja
nisu navedena u prilogu 1.1., moze da posluzi karta

Klimalizacija grejanje hlail.el7;e • broj 4/1981. 59

izotermi projektnih /.2.1. grijanih prostorija
napomenu1i da ce
u [3] U 1.3. su navedene
Ijudske re za razne pros tore u
tako i a prema predlogu JUS·a

temperature [5, 6].

1.1.2.

po­
veoma vaznu ulo­
(SO) se od­ L t,
[2, 7]: ts = ["C] (1.5)
SO (t,,- ·N
gdje su:
iii prema slici 1.1:
t,
SO N (19-12) + N (12-t,m) tu

19 [oq, t,
12 I: (kF)"

I: (kF),
N-
k
Sl. 1.1.
F

BROJ DAN~:A~~IJ~A•.~N~JA__N~ Kada se

20 19
16 \ /
\ I
\
12 ~~~~~~~~~~~~~~/

8 se granite sa
kao i 0
4 zagrijavanja, biCe
tgm - ­
PRIMJER 1.1.
0
Na osnovu
hidrometeoro-
zavoda za

-4 CI DOBlJENI MJERENJEM
spolnju projektnu temperaturu,

+-_-L_--'~_-'-_--1-_--'_ ...... .'-'_--'-_ _......... broj dana

S 0 N 0 J F M A broi

srednju

VRIJEME U MJESECIMA uporediti iz Ii·

terature.

zadatka su meteoroloski
u 1960. do 1976, uzeti iz

RIEsENJE
a) Na slid 1.2. su od
temperatura za Mostar u
(1.4) temperatura

iIi:
12. UnutraSnji projektni "",.""rn,,·tri tp = 0,4· 4,6 0,6· -4,TC
'parametara,
Mostar na osnovu
su­
izno­
OstaH

vlaznost, br­
tempera tura
se obieno ne
Tamo
nekog pro·
krivu t"
grijanja N = 151.

60 Klimafizacija grejanje hladenje .. bra} 4/198J.

Tabela 1.1. Apsolutni mjeseeni minimum temperatura vazduha

Mjeseei I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Te mperatura [OCJ - 10,9 -8,0 --6,5 0,4 4,7 8,2 8,4 12,0 6,4 -0,1 -4,8 -7,2

Tabela 1.2. Prosjecna mjesecna temperatura vazduha

Mjeseei I II III IV V VI VU VIII IX X XI XII
Temperatura 4,6 6,7 9,3 13,6 18,0 21 ,6 24,5 24,2 20,2 15,2 10,5 6,1

e) Na <~Iici 1.4. je prikazan nacin odredivanja April: broj dana gflijanja: 5' broj stepen-dana:
broja stepen-dana graficki po mj esecima. 1
= 5((19-12) + - [(0,8 + O)]} = 37
NovaTllbar: broj dana gr,i janja: 25; broj stepen­ 2
1
-dana: = 25{(19-12) + - [(l2-8,2)]} = 222,5 Sumiranjem se dobija broj dana grijanja: 25 +
2 + 31 + 31 + 28 + 31 + 5 = 151, iii N = 151.
Broj stepen-dana (povrs1na omedena Nrivom
Decembar: broj dana gpijanja: 31; broj stepen­ a, b, e, d, na sliei 1.3) = 222 ,5 + 384,4 + 440,2 + 345,8 +
1 + 289,9 + 37 = 1719,8; SD = 1720 stepen-dana.
dana: ,= 31 ((19-12) + - [(12-5) + (12-8,2)J) = 384,4
2 d) Srednja temperatura u periodu grijanja ce
se odrediti kako slijedi. srafirana povrsina na slici
JanUGr: broj dana gnijanja: 31; broj stepen,dana: L~ . iznosi A, = 1720-(19-12)·151 = 663 stepen-dana,
= 31( (19-12) + [(I2-4,8)J) = 440,2 a srednja temperatura ce biti:
Februar: broj dana gnijanja: 28; broj s tepen,da­ t gm = 12-663/ 151 = 12-4,4 = 7,6°C
1

na: 28 ((1 9-12) + - [(6,7 + 4)]} = 345,8

e) Pre ma podaeima iz priloga 1.2, dobijaju se
2
slijedece vrijednos ti: SD = 1670, N = 149, t,m = 7,8,
t p = -6.
Mart: broj dana gnijanja: 31; broj stepen-dana:
1 S obzirom na razlicite vremenske periode kori­
= 31 ((19-12) + - [(4,0 + O,7)J) = 289,9 stenih podataka i aproksimativan naein proraeuna,
.2 podudarnosti podataka je zadovoljavajuea.

PRILOG 1.1. Spoljnje projektne temperature (JUS M.E6.010)

Bosna i Hercegovina
------- -------------------- ------
Sokolac -18 Cres .- 6 Rijeka -8
Travnik -21 Crikveniea -6 Rovini -6
Trebinje -6 Samobor -15
Banja Luka -20 Tuzla -17 cakovee -20 Senj
Bihae -21
-6
Visegrad -17 Cazma -18 Sisak -18
Bijelo Polje -10 Zenica -16 Daruvar -iiI Slavons·ka Pozega -20
Bileea -16 Delnice -18 Slavonski Brod -18
Bjelasniea -24 Donji Miholjae -18 Slunj -16
Bjeljina -18 Crna Cora
Dubrov,n ik -2 Slj e me -18
Bosanska Dubiea -20 Dakovo -18 Spaeva -20
Bosan. Gradi ska -18 Bar -2 Garesniea -18
Bijelo Polje -17 Split -4
Bosanska Krupa -20 Glina sibenik -6
Bosanski Brod -18 Budva -1
Cetinie -13 Gospie -24 Topusko -21
Bosanski Novi -18 Graeae Trogir -4
Brek o - 1 8 Danilovgrad -12
Herceg,Novi -1 Gruda -4 Varazdin -20
Bugoino Hvar -2 Veliki Losinj -3
Cajrniee -20 Ivangrad -18
Kolasm -20 Imotski -6 Vinkovei -18
Capljina - 6 J astrebarsko -1.8 Virovitica -20
Doboj -20 Kotor -6 Karlovac -18
Miloeer -4 Vrgi nmost
Drvar -21 Kas tel Stari -33 Vukovar -18
Duvno -16 Mojkovac -18 - '9
Mratinje -18 Knin
Foea -18 KODri\nn iea -18
Gacko -21 Niksie -12 f1a lcedonija
Pljevlja -19 Krizevci -16
Glamoe -18 Krk -6
Goraide -18 Risan Kutina -18 Berovo -18
Han Pijesak -20 Sutomore -4 Lepoglava -21 Bitola -18
Jajce -17 Sveti Stefan -4 Upi'k -21 Debar -15
Jablaniea -15 Titograd -5 Makarska -4 Delcevo -18
Kiseliak -18 T'ivat -6 Nasice -18 Demir Kapija -13
Konjie -18 Ulcinj -4 Nova Gradiska -18 Devdelija -9
Ljubuski - 6 Virpazar -6 Ogulin -20 Gostivar -21
Mostar - 6 Opa tija -6 Kavadarci -12
Nevesinje -18 Hrvat s ka Osijek -18 Kicevo -18
Orasje -20 Pazin -6 KOCani -15
Posusje Banova J aruga -18 Petrinia -21 Kriva Palanka -15
Prijedor -20 Belje -18 Plitvieki Leskovac -18 Krusevo -19
Prozor -16 Benkovac ~6 Poree -7 Kumanovo -15
Sans·ki Most -18 Bjelovar -18 Pula -6 Ohrid -10
Sarajevo -16 Brestovac -18 Rab -4 Prilep -15

Klimatizaci ja grejal1je hlactw je • broj 4/1981. 61

Skopje -14 Ravne na Cuprija -20 Pirot -18
Struga '¥.oroskem -21 DesPCltpvae -18 Podujevo -20
Strumiea -)2 Ribniskakoca Dimif{"Qvgrad -18 Pozarevae -18
Stip -14 na Pohorju -21 Divcibare -18 Presevo -15
Tetovo -18 Rogaska Slatina -18 Dragas -18 Priboj (na L-imu) -20
Titov Veles -11 Rudno Polie -27 Hakoviea -15 Prijepolje -20
Slovenske Konjiee -18 Golubae -18 Pris tina -'17
Slovenija Sohkan - Nova Gornji Milanovae -19 Prizren -15
Goriea -9 Indija -18 Prokuplje -17
Ajdov sCina -9 8martno Ikod Ivanjiea -20 Ribarska Banja -20
Bled -15 Sloven Gradeea -24 Jasa Tomie -20 Senta -19
Bohi'njsko jezero Sostanj Josani6ka Banja -20 Sjeniea -20
(St. Fuiina) -21 Tolmi-n -12 Kikinda -20 Smederevo -18
Bovee -15 Trbovlje -18 Kniazevae -18 Smed. Palanka -20
Celje -21 Velenje -21 Ko~anik -20 Soko Banja -18
Crnomelj -21 Vrhnika -21 Kokin Brod -20 Sombor -18
Dom na Komni -18 Kosov . Mitroviea -17 Srbobran -18
Dravograd -18 Srbija Kostolac -18 Srem. Mitroviea -18
Golnik -15 Koviljaca -17 Srem. Kameniea -18
Gornji Grad -18 Ada -18 Kovin -18 Srem. Karlovei -16
Idrija Aleksandrovae Kragujevae -18 Surduliea -18
Ilirska Bistriea -15 (Zupski) -20 Kraljevo -20 Svetozarevo -18
lzola -8 Aleksinae -16 J(Jrusevae -18 Svilajnae -18
Jeruzalem -18 Alibunar -18 Kucevo -18 Sabae -18
Jesenice -18 Apatin -18 Kula -18 Sid -18
Jezersko -21 Arandelovae -18 Kursumlija -17 Temerin -18
Kalnik -18 Arilje -18 Lapovo -18 Titovo Uziee -18
Kapela Backa Palanka -18 Lazarevae -16 Topola ·-IS
Kocevje -24 Backa Topola -20 Leskovac -18 Trsteni-k -20
Kopar -6 Ba6ko Petrovo Loznica -18 Tutin -20
Kranj s ka Gora -21 Selo -18 Majdanpek -18 Urosevae -18
Kredariea -24 Bajina Basta -18 Mataruska Banja -20 UZicka Pozega -18
Lesce -18 Bajmok -18 Mladenovae -17 Valjevo -19
Ljubljana - Banja Koviljaca -18 Negotin -18 Varvarin -20
-BeZligrad -18 Batocina -18 Nis -15 Vladicin Han -18
l\1aribor - Tezno -18 Becej -20 NiS·ka Banja -16 Vlasina -18
Murska Sobota -21 Bela Crkva -19 Novi Kneievae -18 Vlasotinee -18
Nova Gorica -9 ECO'jf <,d -15 Novi Pazar -19 Vranje -15
Novo Mesto -21 Boljevae -18 Novi Sad -18 Vrbas -19
Pos tojna -18 Bor -15 Odzaei -18 Vrnjacka Banja -17
Ptuj -21 Bosiljgrad - :20 Palic -18 Vrsae -22
Radece ,kod Bujanovae -18 Pancevo -16 Zajeear -18
Zidanog Mosta -18 Crvenka -18 Paracin -18 Zemun -17
Radgona -18 Coka -18 Pazova -16 Zlatibor -17
Ratece - Planica -21 Cacak -18 Pee -15 Zrenjanin -18

PRILOG 1.2. Racunski podaci 2a odredivanje potrebne kolicine toplote 2a grijanje, prema [7, 8J
Mjesto SD N t gm Mjesto SD N tem Mjesto SD N tgn]

Bosna i H ercegovirla Sanski Most 2561 181 4,8 Gospic 3372 222 3,8
Sarajevo 3077 211 4,4 Gruda 1508 149 8,9
Banja Luka 2774 188 4,2 Srebrenica 2950 206 4,7 Hvar 1127 120 9,6
Berkovic 2365 181 5,9 Tes1ic 2926 202 4,5 Karlovac 2760 191 4,5
Bihac 2680 188 4,2 Trebinje 1853 164 7,7 Kastel Stari 1308 129 8,8
Bijeljina 1752 186 4,2 Tuzla 2881 201 4,7 Knin 2012 167 7,0
Bileca 2265 180 6,4 V'i segrad 2761 190 4,5 Koprivnica 3019 201 4,0
Bjelasniea 4540 365 6,6 Zenica 2821 193 4,4 Kriievci 3130 204 3,6
Bosanska Dubica 2916 198 4,3 Lastovo 1263 130 9,3
Bugojno 3206 118 4,3 Crna Cora Lipi,k 2912 200 4,4
Butmi:r 3095 209 4,2 Lipovljani 2720 188 4,5
Capljina 1590 146 8,1 Bar 1167 124 9,6 Lueko 2955 203 4,4
Derventa 2904 192 3,9 Bije10 Poljc 3132 216 4,5 Mali Los inj 1406 138 8,8
Doboj 2801 190 4,1 Budva 1142 121 9,6 Ogulin 2882 200 4,6
Drvar 3075 209 4,3 Cetinje 2830 205 5,2 Opatija 1775 159 7,9
Foca 2920 206 4,9 Hereeg-Novi 1113 120 9,7 Osijek 2676 183 4,4
Gaoko 3335 223 4,0 Ivangrad 3093 209 4,2 Pag 1448 139 8,6
Gorazde 2945 205 4,6 Kolasin 3698 244 3,8 Palagruza 965 110 10,2
Gradacac 2665 185 4,6 Niksic 2717 197 5,2 Pazin 2565 194 5,8
Jajee 2865 200 4,7 Pljevlja 3323 219 3,8 Petrinja 2751 1911 4,6
Jablaniea 2474 186 5,7 Titograd 1618 142 7,6 Plitvicki Leskovac 3573 222 2,9
Kalinovik 3688 238 3,5 Uldnj 1301 129 8,9 Poree 1979 167 7,2
Kladanj 3462 228 3,8 Virpazar 1800 155 7,4 Pula 1828 160 7,6
Kotor Varos 2728 186 4,4 Hrvatska Rab 1447 140 8,7
Livno 3042 214 4,8 Bjelovar 2931 198 4,3 Rijeka 1810 160 7,7
Maoca 3091 212 4,4 Bozjakovina 2950 201 4,3 Rovinj 1893 163 7,4
Mostar 1670 149 7,8 Cdkveniea 1736 156 7,9 Senj 1830 160 7,6
Prijedor 2919 201 4,5 Cazma 2976 200 4,1 Sinj 2167 179 7,5
Prnjavor 2980 202 4,2 Daruvar 2838 192 4,2 Sisak 2605 187 5,1
Prozor 3196 217 4,4 Dubrovni:k 1057 111 9,5 Slavonski Brod 2733 185 4,2

62 Klimalizacija grejanje hlaaenje • bro j 4/ 1981.

Mjesto SD N t, m Mjesto SD N tg", Mjesto SD
Siavonska Pozega 2876 196 4,2 Jdrija 3161 219 4,5 Kraglljevac 2620 180 4,5
Siunj 2839 196 4,5 Ilirska Bistrica 3011 216 5,1 Kraljevo 2635 180 4,4
Sljeme 3960 255 3,5 Jeruzalem 2923 196 4,1 Krusevac 2662 183 4,5
Split 1264 126 9,0 Jezersko 4200 262 3,0 Kursumli}a 2892 198 4,4
Ston 1442 141 8,8 Kamnik 3360 221 3,8 Les kovac 2618 181 4 ,5
Sibenik 1537 143 8,2 Kocevje 3505 232 3,9 Ljubicevo-Pozarev, 2592 181 4,7
Topusko 3005 205 4,4 Koper 1874 162 7,4 Mitrovac na Tari 4481 272 2,5
Varazdin 2980 202 4,2 Kran jska Gora 4130 250 2,5 Mladenovac 2866 193 4,1
Vela Luka 1425 140 8,8 Kredarica 7560 360 -1,7 Negotin 2845 185 3,6
Vinkovci 2797 190 4,3 Krsko 2984 200 4,0 Nis 2613 179 4,4
Virovitica 2948 196 4,5 Lendava 3187 211 3,9 Novi Knezevac 2741 183 4,0
Zadar 1618 149 8,2 Ljubljana 2985 198 3,9 Novi Pazar 3100 203 3,7
Zagreb 2525 180 5,0 Maribor 3108 209 4,1 Novi Sad 2680 181 4,2
Murs,ka Sobota 3291 218 3,9 Palie 2830 188 4,0
Novo Mes to 3091 208 4,2 Pancevo 2720 182 4,1
Makedonija Planica-Ratece 4240 251 2,1 Pee 2634 186 4,9
Plan ina pri Sevnici 3229 218 4,2 Pe trovac na Mlavi 2640 181 4,4
Berovo 3739 301 6,6 Postojna 3370 226 4,1 Pirot 2670 180 4,5
Bitola 2591 185 5,5 Pragersko 3194 215 4,2 Predejane 2626 189 5,1
Butelj 2360 171 5,2 Ptuj 3093 217 4,7 Presevo 2643 190 5,1
Demir Kapija 1939 156 6,6 Rogaska Slatina 3206' 216 4,1 Pristina 2915 195 4,1
Devdelija 1905 155 6,7 Tolmin 2700 192 4,9 Prizren 2397 190 6,4
ErdzeJija 2262 167 5,4 Velenje 3411 223 3,7 Prokuplj e 2606 186 5,0
Kocani 2227 168 57 Vipolze 2002 167 7,0 Rekovac 2726 188 4,5
Kriva Palanka 2839 203 4;9 Vrhnika 3106 212 4,3 Senta 2822 187 3,9
Krusevo 3524 232 3,9 Sje nica 4133 251 2,5
Kumanovo 2517 178 4,8 Smederevo 2641 180 4,5
Lazaropolje 3771 243 3,5 Srbija Smed. Palanka 2632 182 4,5
Mavrovo 3765 235 2,9 Soko Banja 2875 194 4,2
Novi Dorjan 1998 164 6,8 Aleksinac 2492 176 4,7 Sombor 2865 190 4,0
Ohrid 2514 189 5,7 Backi Petrov<!c 2778 186 4,1 Srem. Ktirlovci 2498 177 4,9
Prilep 3122 206 3,8 Becej 2797 181 3,8 Srem, M'itrovica 2740 185 4,2
Resen 2963 210 4,9 Bela Crkva 2593 179 4,4 Svetozarevo 2606 178 4,4
Rzanicani 2460 176 5,0 Beograd 2520 175 4,6 Sabac 2586 181 4,7
Stip 2226 161 5,2 Bor 3090 200 3,5 Sid 2685 184 4,4
Skopje 2460 175 5,0 Bosiljgrad 2968 196 3,9 Titovo Uzice 3036 201 4,0
Struga 2636 192 5,3 Bujanovac 2716 187 4,5 Topola 2475 180 5,3
Strumica 2202 166 5,7 Bukovi6ka Banja 2743 189 4,4 Urosevac 3044 200 3,8
Tetovo 2675 185 4,6 Cacak 2752 190 4,5 Valjevo 2782 192 4,5
Titov Veles 2213 163 5,4 Cllprija 2667 163 4,4 Veliko Gradiste 2708 185 4,4
Trubarevo 2500 177 4,9 Dim itrovgrad 2826 193 4,3 Vladimirci 2612 175 4,1
Divcibare 3841 243 3,2 Vias ina 4044 257 3,3
Slovenija Dakovica 2692 195 5,2 Vranje t674 182 4,3
Gornji Milanovac 3076 208 4,2 Vrbas 2g47 188 3,8
Ajdovscina 2248 176 6,2 J arrmenovci 2797 193 4,5 Vreoci 26'19 184 4,8
Babno polje 4179 260 2,9 Kikinda 2762 183 3,9 Vrnjacka Banja 2784 194 4,7
Bled 3276 218 4,0 Knjaievac 2862 194 4,2 Vrsac 2560 180 4,8
Breiice 2950 199 4,2 Koviljaca 2613 181' 4,6 Zajeear 2888 192 4,0
Celje 3208 212 3,9 Kokin Brod 3590 229 3,3 Zemun
Cerkno 3264 229 4,7 Kopaonik 5337 311 1,8 (Stari aerodrom) 2468 177 5,0
Crnomelj 2933 196 4,1 Kosov. Mitrovica 2848 194 4,3 Ziatibor 3719 239 3,4
Golnik 3201 216 4,2 Kovin 2590 179 4,5 Zre njanin 2746 193 4,5

PRILOG 1.3. Unutrasnje projektne temperature

1.3.1. Slambene zgrade
N a z i v pro s tor :i j e 'C
Naziv pro s torije 'C

tima, trpezarije, sobe za vozace, hodnici,

Dnevna soba, spavaea soba, predsoblje, cekaonice, stepenista , umi,vaonice 18
degaiman, kuhinja 20 Arhiva - b iroi 20
WC (poseban) 15 Arhiva - magazini 12
Kupatilo (posebno i sa WC-om) 22 Magacini u sklopu lokala 10
Sllsionica I1Ublja bez provjetravanja 20 Holovi i garderobe 16
Susionica rublja sa provjetravanjem 16 Prostorije za ATC i telegraf, pojacivacke
Hidroforsko postrojenje 10 s tan ice, radiO'uredaje 20
Prirucna radionica 18 Pros torije za personal koji radi sa rucnim
Stepenis te, toplotna podstaruica i ostava telefonskim centralama 20
se ne griju Garaie 5
1.3.3. Zdravslvene uslanove (bolnice, klinike, ambu­
1.3,2. Pos lovn e proslorije lanl e)

Naziv prostorije 'C

Naziv prostorije 'C
Kabineti, biro i, kancelarije, bibLioteke, Cekaonice, kancelarije, sobe Ijekara, labo­
ateljei, lakali 20 r a torije 20
Konferencijske sale, sale za rad sa klijen­ Ordinacij e, bolesnicke sobe, boksovi i po-

Klimali zac ija gre janje hlal1enje .broj 4/1981. 63

Naziv prostorije Naziv prostonije ·C
Sobe u domu staraca 22

luboksovi za djecu, trpezarije i dnevni bo­

Umivaonici, WC, pe rionice, magacini cis tog

ravak bolesnika, unutrasnja stepeniS ta i

rublja IS

hocinici, garderobe, umivaonici, sobe za

Kupatila i tusevi 25

uzimanje probe i uzoraka, prostorije za

Kuhi~e (vidi tac. 1.3_.5-'.)_ _ _ _ __ _ __

razne specijalisticke preglede, sale za Ro­

-dijagnosti,ku, prostorije za gipsovanje, ka­

1.3.9. Zatvoreni bazeni
-~---------
bineti za snimanje, zracenje, terapiju i
Naziv prostorije ·C
masazu, sale za terapiju blatom, odelje­
~----------------~-
nje za odmor bolesnika 22
Holovi, cekaonice, prolazi, sale za odmor

Operacione sale za hitne slucajeve, sale

poslije kupanja, kancelarije, frizerski salon 20

za dijagnostiku i intervencije, pripremne

Restorani, kafane, bifei, pusionice, unutras­

prostorij e, sobe za buctenje, komandne

nja stepenista, hodnici i WC koji pripa­

sale pogonskih uredaja 24

daju ovim prostorijama 18

Operaciona i akuserske sale, sale za nedo­

Ljekarski kabineti, svlaoionice, sale za

noscad, kupatila, sale za hidroterapiju 25

odmor poslije kupanja 22

Prostorije za sterilizacijll, obdukcione sale,

Gimnasticke sale, perionice IS

gimnasticki kabineti, WC, hoI, radionice 18

Hale sa bazenima za pIivanje 25 do 28

Magacini cistog rublja i sanitetskog ma­

Tusevi i kupatila 25

terijala, tehnicka postrojenja, perionice 15

Pama kupatila 40

SkladiSte krvi 7
Topla vazdusna kupatila 50

K,uhinja (vidi tac. 1.3.5)

Vrela kupatila - saune 60 do 80

Apoteka (vidi tac. 1.3.4) _ __ _. _ _ _ _ _ _ __

Skladiste sportske opreme 10

Kuhinje (vidi tae. 1.3.5)

1.3.4. Ap~o~t~e~
k~e _ _ _ _ __
1.3.10. Industrijske pro_s_to_ r_i.e..je_ _ __ __
Naziv prostorije ·C
Naziv prostorije
Izdavanj e lijekova i cekaonice 18
-----
Pripremanj e lijekova i prirucni magaClDl 20
Temepratura i vlaznost vazduha u poj edi­
Prostorije za cuvanje gotovih lijekova 10
nim prostorijama radionice, fabrike, skla­
Prostorije za cuvanj e mineralnih voda i
diSta, vrtova i drugih gradevinskih obje­
lako zapaljiv ih materijal~ _ _ 8
kata sa specijalnom namjenom odreduju
se u zavisnosti od tehnoloskog pr~cesa
1.3.5. Gastronol11 s ki objekti
SI. 1.2. Graficki prikaz temperature vazduha za Mo­
Naziv prostorije star (1960--1976); 1 - maksimalna apsolutna, 2 ­
----------------------------- srednja, 3 - minimalna apsolutna.
Sale za potrosace svih vrsta gastronomskih

proizvoda, kelnersko odeljenje 18

1- MAKS . APSOLUTil A
Kuhinje, poslasticarnice, sladolednice, su­

2 - SREDNJA
dopere 16

)- MIN. APSOLU1NA
Magacini suhomesnatih proizvoda, povrca,

tursije, napici 6
40

Hodnici, WC 15

Tusevi, lImivaonici. svlacionice 22

1.3.6. Obdani.sta i jaslice 35

Naziv prostorije
Sale za zanimanje - rad 1I obdanistll, spa­
30

vaonice, zastaklj e ne terase, unutrasnja ste­

penista, trpezarije 20

Sale u jaslicama, separei i boksovi, S002

2::;
za dojilje i cekaonice , WC za djecu i

umivaonici 22

Tusevi , kupatila i svlacionice za djecu 25

WC za personal i umivaonici 18
20

Magacin cistog rublja, perionica 15

Kuhinje (vidi tae . 1.3.5)

15

1.3.7. Pozorista i bios1copi

Naziv prostorije ·C
10

Sale za predstave sa garderobom, cekaonice,

scene i garderobe, bifei i pusionice, unu­

trasnja stepeniSta, odeljenja za smestaj
,
uredaja, kabine kinooperatera 18
5 -~

Slutbene prostorije 20

Umivaonice, WC, perionice 15

Kuhinje (vidi tae. 1.3.5)

0
XII

L 3.8 Hote/i, interna~t:..:i,-, :..:d.:. o::..:l.:..::..::..:

11 ov:..:i_____ ______
Naziv prostorije ·C -5
Sobe za stanovanje, kancelarije, sale, re­
storani, kafane, frizerski saloni , holovi,

hocinici 20
-10
UCionice 18

64 Klimalizacija grejal1je h la d el1je • braj 4/ 1981.

PRILOG 1.4. Temperatura negrijanih prostorija t1a, u ·C

Red.
Spoljna temperatura u ·c
broj Okolne prostorije Primjedbe
-9 -12 -15 -18 -21 -24
0 -3 6 -9 -12 -12
k < 2,5 1)
{ k = 2,5 + 6
2 Pobkrovlje Krov sa -3 6 9 -12 -15 -15
k>6
3 -6 9 -12 -15 -18 -18

na granici sa grijanim Temperature -izabrati prema okolnim temperaturama

4 prostorijama
izlozeni spoljnjem vaz­

duhu i to bez spoljnjih

o
5 Negrijane prosto­ vrata, kao i podrumske
+9 + 6 + 6 + 3 + 3
rije, ciji su zidovi prostorije

izlozeni spoljnj em vaz­

6 duhu sa spoljnim vra­
tIima, npr. hodnici, ste­
+3 o o -3 -3 -6
penista, prolazi

7 ispod poda prostorije + 6 + 3

Tie uz spoljni zid
8 o 3

9 central no grijanje + IS"

Susjedne prostorije
10 sa posebnim grija­ lokalno grijanje +10
njem
11 kotlarnica +15- +20

I) U lab eli je sa »k« 02"ace" koeficije"l proZaw lop/ol e u [W / m'KJ.

2) Samo kada se ne oi:ekuju duti prekidi (za vrijcme odmora i slicno).

SI. 1.3. Srednja mjesecna temperatura za Mostar za

period 1960-1976. Sl. 1.4. Odredivanje stepen-dana po mjesecima

19
..3­ 18
a'

18 0
N
.

>

~ 16 '" 15
~
z

::J
1~ 1
0
0..
V>
.. 1/. 13,5
'"
=>
~
w
0.. 12
I

.
~

~w 10
10,5
10
9 3
'"
<Jl

8 8

6 · 6

d SREONJA TEMPERATURA
SPOLJNJEG VAZDUHA, Is SREDNJA TEMPERATURA
SPOLJNJEG VAZDUHA , \.

2 2

'---:
O-~--~-:
N D=--~--=-~-r=
=-
- ~~tvI
--=-~---~M
A -" o ~---~--·---~--~---------~-
SON 0 J. r= M A
VRIJEME - MJESECI VRIJEME - MJE SEC \

Klimali2acija greja"je hlaae"je • broj 4/1981. 65

LITERATURA Prilog 2.3. saddi racunske vrijednosti koefiei­
jenata provodenja toplote nekih metal a i legura u
[lJ TODOROVIc B, BlUe' V.: Zimske spaljne pro· W/mK, prema [1].
jektne temperature za Jugaslaviju, Tehnika, Prilog 2.4. saddi podatke 0 toplotnim otporima
.31/1964. pri prelazu toplote sa vazduha na zidove i stropove
[2J RIETSCHEL und REISS: Heiz.-und Klimateci1nik, i obratno kao i toplotne otpore mirnih vazdusnih
15. Auflage, Teil 1 und 2, Spllinger Verlag, Berlin, slojeva prema [3 J, a prilog 2.5. saddi podatke 0 to­
1965, 1960. plotnim otporima nekih konstrukeija podova pre­
[3J ,',;',;, Praracun patrebne kaliCine taplate za grija­ rna [3].
nje, JUS M.E6,OlO, prijedlog, 1975. Prilog 2.6. obuhvata podatke za kodieijent pro­
[4J GREGORKA, D,: Prirucnik za izracunavanje ta­ laza toplote [W,fm2 KJ za prozore i vrata prema [4J,
platnih gubitaka u zgradama, Gradbeni eentar a prilog 2.7c koefieijente prolaza ,toplote k [W,/m' KJ
Slovenije, Ljubljana, 1972, za neke izvedbe zidova, dok prilog 2.S, saddi te
[5J ESDORN, H.: DIN 4701 Regeln fur die Bere­ podatke za neke izvedbe stropnih konstrukeija pre­
chnung des Wdnnebedarfs van Gebduden­ rna [3].
- Grundziige des Neuentwurfs, Tiel 1, 2, Gesun­
dheits Ingenieur, N' 6, N' 7, 1975. 2.2. Prijedlog JUS-propisa za proracun gubitaka toplo­
[6J ESDORN H.: Izmene nemackih standardizavanih te grijanih prostora
pastupaka za praracun patreba u taplati zgrada,
KGH, 1/1979, stI'. 70, 2.2.1. Dimenzije pavdina kraz kaje se razmjenjuje
[7J TODOROVIc B,: Stepen-dani kaa padatak za ad­ taplata i njihava aznacavanje [2J
reaivanje patrebne kalicine taplate za grejanje
u nasaj zemlji, Interklima, Zagreb, 1973. Povrsina kroz koju se vrsi razmjena toplote, iz­
[SJ TODOROVIc B.: Racunski padaci za adreaivanje racunava se na osnovu unutrasnjih mjera duzine, 5i­
patrebne kalicine taplate za grejanje, KGH, rine i visine prostorije. Sarno za visinu zidova se
3,/1973. ne uzima unutrasnja visina prostorije (odstojanje
[9J KULIc E., FABRIS 0" OSMANOVIc M" Ma­ od poda do tavaniee), vee odstojanje od poda do
gucnasti kariscenja sunceve energije na RMC »Dr slijedeeeg poda, tj. u visinu zida ulazi i debljina
Satet Mujic« u Niastaru, Masinski fakultet, Sara­ meduspratne konstrukeije. Vrijednost povrsine se u
jevo, 1979. racunu moze zaokruziti na prvu deeimalu.
PIli proracunu potrebne koliCine toplote za poje­
2. PRORACUN GUBITAKA TOPLOTE cline povrsine koristiti sledeee oznake:
PJ - prozor jednostruki
Prije nego sto se prede na sam naCin proraeu­
navanja gubitaka toplote, potrebno je pored ranije PKK - pi-Olor krilo na krib
definisanih spoljnih i unutrasnjih projektnih para­ PD - prozor dvostrllki
metara definisati i eitav niz drugih, kao sto su PDZ - prozor dvostru::o zastakljen
koeficijenti provodenja toplote, koefieijenti prelaza SJ - svjetJarnik jednostruki
toplote itd. To ee biti tema ,prvog dijela ovog po­
glavlja, da bi se na kraju preslo na nepos redan na­ SD - svjetlarnik dvostruki
cin proraeuna, VU - vrata unutrasnja
VS - vrata spoljasnja
2.1. Fizikalne i termodinamicke karakteristike VB - vra ta balkonsk2
Slike 1. [ 2. u prilogu 2.1. sadde orijentaeione ZU - zid unutrasnji
vrijednosti za koefieijente provodenja toplote ZS - zid spoljasnji
), [W/mKJ nekih gr2devinskih i izolaeionih materi­ T - tavaniea
jala [1]. Prilog 2,2. saddi racunske vrijednosti ne­ PO - pod,
kih fizikalnih karakteristi,ka raznih materijala pre­
rna [I, 2 i 3]. Ove vrijednosti treba koristiti sarno 2.2.2. Proracun patrebne kalicine taplate
za materijale koji nisu saddani u tabeli 2. JUS U,J5.
600, vidi [4]. 2.2.2.1. Narmalni slucajevi
Potrebn2 kolicina toplote za grijanje se odreduje
Sl. 2.1. Stro~)J1e konstrukcije uz primjer 1.1. iz slijedeee relaeije:
(2.1)
gdje: su:
Q - potrebna kolicina toplote za grijanje,
QT - transmisijski gubiei toplote kroz povrsine pro­
storije (zidovi, prozori, vrata, pod, tavaniea),
Z - faktor dodatka transmisijskih gubitaka toplote,
Q,. - gubiei toplote pri prodoru vazduha pod dej­
stvom vjetra.
Transmisijski gubiei toplote u prostoru se odre­
duju kao zbir pojedinacnih gubitaka toplote za sva­
ku povrsinu prema relaciji:
i=n
QT = L E (t; - t,),/R, [WJ (3.2)
i=l

gdje su:
R, - koefieijent otpora prolaza toplote i-te povrsine
[m' K./WJ,
E - i-ta povrSina em'],
t; - unutrasnja projektna temperatura ['CJ,
t, -- spoljnja projektna tempera'tura za povrSLI1e iz­
lozene dejstvu spoljnjeg vazduha, iii tempera­
tura susjedne prostarije za povrsi,ne koje s
njima granice ['CJ.

66 Klimatizacija grejanje hladenje • broj 4/1981,

 Transmisijske gubitke topiote prostora treba - karakteristika zgrade[Wh Pal'~/m3 KJ,
umanjiti za iznos toplotnih dobitaka onih povrsi'na - vrat::l na obje strane ugla i iznosi 1,2,
prostorije za koje je (tu - t,), < O. i :. n

Ko~ficijent prolaza topiote svake povrsine pro­ L (2. I), zbir proizvoda propusnosti i duzina svih
i-:.I
stora se odreduje prema izr2zu (2.3), vidjeti [5], iIi procjepa prozora i vrata na strani na
uzima iz tabele, dakle: kojoj duva hladni vjetar; za prostorije
na uglu u proracun se uzimaju svi spolj­
1 J=O I= III
nj i prozori i vra ta kao da se nalaze pod
-k = R, = R, + ~
Ja'
Rj + L R,
'~j
+R m':I(,/W (2.3) dejstvom vjetra; ako se prozori i vrata
nalaze na dva suprotna zida, onda se
gdjc su:
posmatra s tr:111<1 sa veeom propustlji­
R, unutrasnji topoltni otpor [m' ,K,jWJ,
voseu.
R j - toplotni otpor j-tog sloja konstrukcije
Brojne vrijednosti propustljivosti proej epa u
Em' K,/W], novim jedinicama i tehni6kom sistemu mjernih jedi­
R, - toplotni otpor I-tog vazduznog sloja Em' Kj WJ, niea su date u prilogu 2.10.
R. - vanjski toplotni otpor [m' K./W). Za prozore proizvede ne po JUS-u, izracunate su
povrsine »A« i duzine »1« proejepa i dat e u prilogu
SI. 2.2. Tloert dijela stambene zgrade 2.11, prema [3). Obratite painju na to da su I?odaei
u p ri logu 2.11, za prozore po JUS D.E1.130 1 JUS
D.E1.I40 identicni. Za priblizne proracune, kada nisu
jos definisane konstrukCijei tipovi prozora i vrata
25
mogu se koristiti podaei iz tabele prema prilogu
2.12, odakle se moze izracunati cluzina »1" pomoeu
koefieij en ta »W«.
Karakteristika prostorije »R" zavisi od propu­
stljivosti prozora i vrata, za vazduh koji prodire
u prostoriju L (a I) , i propustljivosti prozora i vrata
za vaiduh koj i napusta pros toriju L (a I).. , a prema
relaciji (2.7).
R = 1/( [2: (a I),/ L (a I),] + I} (2.7)
Za prakticne proracune se kori ste srednje vrijed­
nosti ove karakteristi,ke. prema prilogu 2.13.
Karakteristik;-t zgrade »H" se odreduje u zavis­
nosti od toga cta Ii je zgrada u nizu iii sarna, kao
Vrijednosti toplotnih otpora R k , R.. i R\ se mogu i od vrste okoEn~, bo sto je dato u prilogu 2.14.
odrediti prema podacima u prilogu 2.4. Toplotni ot­ Na kraju ovog odieljka treba napomenuti da je
pori slojeva konstrukcije se mogu odrediti na osno­ nedavno cbiavlien izmienjen DIN 4701 [6,7 ], koji se
vu vrijednosti koeficijenata provodenja toplote od­ razlikuje od DIN 4701 iz 1959. godine, koji je bio
govara juee 6 materijala i njegove debljine (vidjetoi baza pri sas tavljanju JUS M.E6.010 predloga iz 1975.
prilogc 2.1, 2.2.i 2.5). Koefioijenti prolaza toplote pro­ [2]. Ta ko~1e treba istaCi da je u nekim projektnim
zora, vrata, nekih zidnih i stropnih konstrukeija se organizaci iama uobicajen nacin proracuna po DIN
m03u na ci u prilozima 2.6, 2.7. i 2.3. 4701 oct 1944. g., po kome se gubiei toplot e od dej­
Faktor dodatka se odreduje iz: stva vjetra odreouj u »pausalno«. Takvu -praksu bi
trebalo svakako napustiti i koristiti predlog JUS-a.
Z = I + ZD + Z, [% ] (2.4 ) Zai,nteresirani citalae se sa predlozenim izmjena­
rna moze u po::n ati u radovima [6] i [7).
gdje su:
2.2.2.2. Posebni slucaj ~vi
Z" = Zu + Z, - dodatak na zagrijavanje koji obu­
hvata prekide u loienju Z, i hladne 2.2.2.2.1. ProsLorije sa duzim prekidima gr ijanja
spoljne zidove Z, ['%],
Z, dodatak na stranu svijeta [%). Za prostorije leao sto su erkve, muzeji, izlozbene
hale i slicno, potre bno je koristiti slijedeeu metodo­
Dcda tak na zagrijavanje Zo se odred uje u zavi­ i:Jgiju:
snosti cd velicine D [definisane jednaCino m (2.5)],
prema prilogu 3.9. Q = Q, + Q, [W] (3.8)

QT r;dje su:

D= [W.jm'K] (2.5) Q - ukupni toplo tn i gubiei [WJ,

i= n
Q. - gubiei to;->Iote kroz prozore,
~ F, (t, - t,) Q, - gubici toplote kroz zidove.
i= J
Gubiei toplate kroz zidove se odreduju iz:
Dodatak na strane svijeta se odreduje prema
prilogu 2.9. Q, =L (F,) ·a, (t, - to) (2.9)
Gubitak toplote zbog prodora vazduha pod dej­
stvom vjetra se odreduj e kako slijedi: L (F,l - povrsina svih zidova, stubova, tavaniea i
poctova prostorije,
1 = 11 t .. traiena temperatura koju treba postiei
Q, = L (a I), R H (t, - tJ Ze (2.6) u prostorij i,
i ==. [
to temperatura prostor ij e u pocetku grija­
nja,
gdje su : -3, karakoterist ika prostorije koja se odredu­
.ie prema prilogu 2.15, u zavisnosti od
a propustljivost proejepa: ona predstavlja fi zikalnih karakteri-s ti,k a gradevine i vre­
kolicinu vazduha na cas koja prodire mena zagrijavanja,
kroz prozorski procjep duiine I m, a pri
razliei pritiska od 1 Pa {m'/ mh P a'iJ ] , Za zid izolovan s unutrasnje strane slojem deb­
I duzina proejepa prozora i vrata [m], Ijine 0, i koeficijentom provodenja A" karakteristika
R - karakteristika prostorije, D., se odreduje prema:

Klimalizacija grejanje hlai1el1ie • broj 4/1981. 67

 ii" = l/[(1 / a.) + (o"N",)J (2.10) 2.2.2.2.4. Hale velike visine
dok ce se a. odrediti iz priloga 2.16. Za 6vakve objekte se koericijent prelaza toplote
Gubici toplote kroz prozore se orlreduju na uo­ sa unutrasnje strane zida smanjuje zbog nepostoja­
bicajeni naein, kao i u normalnim slueajevima: nja unutrasnjih zidova, koji bi inace zraeili toplotnu
energiju na spoljnji zid. Takode je potrebno raeunati
(2.11) sa povecanom temperaturom vazduha u prostoriji
to za 1 do 4·C, zato sto se topao vazduh skuplja
Za prosjeene us love moze se relacija (2.8) po­ ispod tavanice, te se na nivou 1,5 m iznad poda ne
jednostaviti, pa se dobija Faustova relacija [1 J: bi dobila zeljena temperatura.
Za koeficijente prelaza toplote na unutrasnjoj
Q = 70 F, + 180 Fp [WJ (2.12) strani spoljnjeg zida koristiti vrijednosti prema pri­
logu 2.18.
Pri tome su:
2.3. P([oracun gubitka toplote sastavljenih
vrijeme zagrijavanja = 3 easa, konstrukcija
- poeetna temperatura = O·C,
- temperatura vazduha t , = 1YC, Pri odredivanju gubitaka topl?te sastavljenih
koeficijent prolaza toplote prozora k p ,= 6 W/ m' K, konstrukcija u principu treba uzetl u obzir uti.>:aj
- spoljnja projektna temperatura t. = -lYC. pojedinih elemenata konstru'kcije prema povrslD­
skom iii prema zapreminskom ueescu, kako slijedi.
Za konstrukciju paralelno sastavljenu od dijelo­
2.2.2.2.2. Masivno i lako gradeni ob j ekti va razlicite provodljivosti, prema slici 2.1, kombino­
vani koeficijent prolaza toplote "k" iznosi:
Gubici toplote masivno gradenih objekata, kao
sto Sll bunkeri, podrumi, skloniSta, opcenito su k, a, + k, (a .- a,)
mali, pa se periodienim grijanjem mogu post'iCi uje­ k=------- (2.16)
dnaeene temperature. a
Za lako graaene objekte (staklenike) proraeun Ako su dimenlJije a, prema a veoma male, il,i
se moze vditi na isti naein kao i u normalnim pripadajuCi ispusti veoma visoki, moze se raeunati
slucajevima. sa srednjim koeficijentom provodenja prema rela­
ciji:
2.2.2.2.3. Prostorije sa velikim povrsinama poda A, V, + Al V,
Am=----- [Wj rnKJ (2.17)
U prostorijama sa velikim povrsirnama podova ~V
mogu se zanemariti granieni uticaji hladenja i sma­
trati da je kod njih toplotni tok konstantan. Sis tern gdje su V,. V, i V zapremine odgovarajucih eleme­
grijanja takvih prostorija kao i .masivnih prostorija nata konstrukcije.
treba odvojiti od ostalog sistema grijanja. Slieno se za kazetirane stropne konstrukcije od­
Toplotni gubici takvih povrsina se sastoje od reduje srednji koeficijent prolaza toplote k:
gubitaka prema zemlji i gubitaka kroz ivice (temelji
zidova) u dodiru sa zemljom, dakle:
SI. 2.3. Zavisnost faktora prigusenja amplitude osd­
lacija temperature v od debljine panela
A.
Q = F, m (1, ­ to') + F , . - (t, ­ t,) [WJ (2.13)
H
50
gdje su:
I b + 2 (I + b) h - ukupna povdina koja ~ 45+-~V~R~IJ~ED~N~D5~T~"~~~K~R~OV~ZA~~~~~~~~~_______
se graniei sa zemljom {m'J, 0:
:>
I - duiina poda {mJ, :t
b - sirina poda [mJ, ~ 40
:>:
h v1isina z.jda koji se graDli6i sa zemljom {mJ, ~
- srednja zimska temperatura (kod nas se
kre·::e od -5 do +2·C, prema OJ),
3~t-~~~~~~~~~~~~~~~~~----­
<{
..J
t, - temperatura zemlje [·CJ, U
A, koeficijent toplotne provodljivosN = 1,2 '"
030
OJ
Wt/ mK, o
:>

m karakteristika razmjene toplote koja zavi's i ~:>: 25t-~~~~~--~----­

9,55,g/m', A'O,0025W / mk
od povrsine poda i karakteristi,ke prodira­ <{
C'IJOO J/kgK
nja toplote »b" = (A c p)'" za datu konstruk­ <{ 2. 9"O,gJm~ A'O,OOJ5W / mk
ciju i moze se odrediti sa sEke date u pri­ z 20
,~ c,1380J/kgK
logu 2.16, :>
<0
iii:
H - visina podzemne vode (m].
~ 15t-____~~~s~V~t~~OL~J~NJ~Z~JD~O~V~IO~5~tM~OR~tJ~E~Nl~J5~A~N~JH~PR~E~~~A~5~.'E~V~ERU
g 6
Ako zidovi i pod imaju toplotnu izolaciju, ka­ "~
raktenistika ,A, i .0" onda se gub~tak toplote umanjuje 10r--?~~___ 5~P70~LJ~N~JZ~J~D~OV~J~O~RJ~JE~N~1~t5~AN~I~P~RE~~~A~5~JE~V~E~RU~__
prema jednaeini:
7
Q, = Q [1,/(1 + m o,/ A,) J [WJ (2.15)
5
Temperature i visine podzemnih voda za neka
mjesta u SFRJ su date u prilogu 2.17, prema OJ.
Treba napomenuti da je po novom predlogu DIN o 2 " 6 8 10 12 14 16 18 20

4701 iz 1978. godine ovaj slueaj razraden dalje i vise DEBLJINA PANELA [cm]

se ne tretira u posebnim slucajevima.

68 Klimatiza cija grejanje hladenje • broj 4/ 1981,

 k,A, + k,(A-A,)
k=-------- [W,/m'K] (2.18)
A U.JS.S30 [11]. Ovim propisom su definisane dvije 05­
gdje su A" A, i A odgovarajuce povrsi,n e elemenata
konstru:<eije .
Za zidne kons trukcije treba postupiti kao i kod
stropnih konstrukoija, tj. od,rediti ,ilii toplotne gubit­
ke svakog e lem enta posebno, iii odrediti srednju
vrijednost koefiaij en ta prolaza topl'Ote. Gubiei toplo­
te se onda odreduju analogno postupku izlozenom u
tacki 2.2.
2.4. GodiSnji utrosak energije i goriva
Ranije razvijeni koneept broja stepen-dana SD
moze korisno posluzi ti za odredivanje godisnje pro­
sjecno potrebne kolieine toplote postrojenja grijanja
0", koja je:
0" = q (t, ­ tom) N [J] (2.19)
iii:
0 " = q·SD [J] (2.20)
gdje je:
q toplotni gubiei prostora po danu i ste­
penu temperaturne razJi.ke izmedu unu­
trasnjeg i spoljnjeg vazduha [J,jdan K],
t, - t,", - razlika izmeau unutrasnje i srednje spo­
Ijnje tempera ture [K],
N - broj dana grijanja.
U jednacini (2.19) velie ina q je konstanta i jedi­
no zavisi od velicine i termiekih karakteristika gri­
janog prostora. To znaci da ee se za jednake i na
istu temperaturu zagrijavane zgrade (prostore) po­
stavljene u raznim mjestima, godisnje potrebne ko­
licine toplote odnosi ti kao brojevi s tepen-dana za
ta mjesta, tj.:
(2.21)
~ime je veoma olaksan naem odredivanja potrebne
koliCine toplote za istu zgradu lociranu u raznim
mjestima.
Ako postrojcnje grijanja u periodu grijanja, ni­
ie u pogonu 24 sata, potrebno je uves ti odgovarajuee
korekeione faktore (8...,.....satni pogon, prekid tokom
vikenda, praznika i sl.) u rel ae ~ju (2.21), vidi [8 i 9].
Potrebna godisnja prosjeena potrosnja goriva m"
za postrojenje grijanja se moze sa da odrediti iz je­
dnostavne relaeije:
m" = Ou/H d Tlk [kg] (2.22)
gdje su:
Hd - donja toplotna moe goriva [J j kg].
T)k - prosjecan stepen iskoriseenja generatora to­
plote u periodu grijanja [-] .
Podaei 0 toplotnoj moei i sastavu pojedinih vr­
sta goriva kod nas se mogu uzebi iz 00]. Ovi podaci
mogu korisno posluiiti i pri dimenzionisanju dim­
njace i dimnjaka.
2.5. Termicko-izolacione sposobnosti gradevine
2.5.1. Minimalna propisana toplotna izolacija grade­
vinskih konstrukcij'l.
Standardom JUS U.JS.600 [4] propisana je mini­
malna toplotna izolaeiona sposobnost elemenata gra­
aevinske konstrukeije, kao sto je dato u prilogu 2.19,
koji se odnosi na zimske projektne uslove.
Problem minimalne toplote zastite gradevinske
konstrukcije u ljetnjem razdoblju obraduje JUS
novne karakteristike:
- faktor prigusenja amplitude oscilaeija tempe­
ratura v,
- vremenski pomak faze oseilaeija temperatu­
ra T) koje su definisane slijedeCim korelaeijama, za
slucaj jednoslojne konstmkcije, kada je karakteri­
stika toplotne inereije D < 1:
(S + a,) (a, + U)
v = 0,9 (2.23)
(S + U)a,
T) = 1/15 (40,S L D _ aretg IJ., +
ai +U i y2
+ aretg --------=
U,
U, + a, Y I.
) (2.24)
Poj edine velicine u relaeijama (2.23) i (2.24) su
definisane poblize u [11] - vidjeti primj e r 2.4. Iz
ovog primjera se vidi da gradev.i nska konstrukcija
treba da zadovolji veee zahtjeve u smislu toplotne
izolaeione sposobnosti u periodu Ijeta. Ovi zahtjevi
prevazilaze cak i vrijednosti optimalne tenuiekeizo­
lacione sposobnosti gradevine (v. pogo 2.S.2). Minimal­
ne vrijednosti karakterisbka v i T) su date u prilogu
2.20, prema [4].
2.5.2. Optimalna termicka izolaciona sposobnost
gradevine
Graaev,jna mora da korisrriku obezbjed:i odreaene
sanitarno-higijenske uslove. Meautim, ces to je eko­
nomski svrsishodno koristi,ti gradevinske konstrukei­
je veeih izolaeionih sposobnosti nego sto je zahtje­
vano ovim uslovima. Da bi se odredila optimalna
izolaciona sposobnost graaevine, potrebno je izves ti
slozen tehnicko-ekonomski proracun dok se ne do­
bije podrucje optimuma. Prineip je analogan tabe­
larnom nac inu trazenja optimalne deblj,ine izolaeije
ejevovoda . 0 ovome problemu kod nas je govoreno
npr. u [12] i [13]. Ovdje ee se izloziti jedan relativ­
no jednostavan analiticki pristup (prema [J4 J), koji
.ie veoma ilustrativan, a i dovoljno tacan da pred­
lozi rjesenje problema.
Dakle, problem se svodi na to da se trazi ona
konstrukeiia kod koje je suma investieionih trosko­
va i troskova eksploataeije u normativnom roku
otplate minimalna. Poae Ii se od pretpostavke da se
ta ekonomska karakteristika gradevinske konstruk­
eije G k za optimalno, a i svako drugo rjesenje, moze
izraziti kao:
G, = I , + E, T [dinara/ m ' ] (2.2S)
gdje su :
I, - investicioni troskovi za izgradnju gradevine uk­
l,iucivsi sistem .grijanja [di m'] ,
E, - e ksploataeioni troskovi koji se sastoje od eije­
ne toplotne energije koja se trosi na zagriia­
vanje zgrade i troskova za odrzavanje grade­
v,ine ,j sistema .gnijanja [,d/m"god.],
T - norma1rri Tok otplate [god.].
Pretpostavka je dalje da se ,jnvestieioni troskovi
mogu izraziti kao:
(2.26)
gdje su:
e k - eijena konstrukeije bez ucesea izolaeionog slo­
ja [6,/ m 2 ],
e, - eijena .izolaeij e [d:lm ~/m],
0, - debljina izolaeije Em].
Klimatizacija grejanje hladenje • braj 4/ 1981. 69
 Ako se zadatak uprosti , pretpostavivsi da su tro­ Za detaljnije evaluiranje jednacine (2.31) vidi
skovi eksploatacije zavisni sarno od cijene toplotne [IS]. Od interesa je upoznati se i sa pristupom
energije, odnosno od odnosa iste i toplotnog otpora Darv.i sa iz Svajcarske [16], prema kome je optimal­
konstrukcije Rk i izolacije o"/A" dobija se za E,: na vrijednost koeficijenta prolaza toplote gradevin­
ske konstrukcije:
(t, - Ln) N· 24 ·3600 M ·CT
E, = - - - - - - - - CT = - - - - - (2.27) k* = 0,74 (l j C)!!2 [W 1m' K] (2.32)

gdje su:
gdje su:

M = (t; - tom) N.86400; stepen-sekundVgod. [Ks,/god.],

C = (t; - tel (cG + CT Z) - karakteristika grijanja,
t; = unutrasnja temperatura ['C],
CG -investicioni troskovi na jedinicnu snagu
tern = srednja temperatura u periodu grijanja [' C],
[d / W god.] ,
CT = cijena toplotne energije [d/ J].
CT - cijena nosioca toplote za korisnike [d / J],
Z - dmina trajanja pogona [h / god.].
Koriscenjem jednaCina (2.26) i (2.27), jednacina
(2.25) postajc: Za ekonomske odnose u Svajcarskoj i za t, =
= -J5'C dobijaju se vrijednosti prema tabeli 2.1.
(2 .25a)
Tabela 2.1.
OpCi uslov ekstrema, pod pretpostavkom da je
toplotni otpor konstrukcije bez izolacionog sloja Stambena Upravna
konstantan, je: VeliCina Bolnice zgradai zgrada
(2.28) Z h / god. 2040 1840 1655

C 2,9 2,72 2,56

Nakon diferenciranja se dobija:

c, - M CT ' T I [A, (R k + (idA,)'] = ° (2.28a)
k* [W / m ' K] 0,43 0,45 0,47

odakle slijcdi optimalni otpor cijele konstrukcije R: Vjeruje se da je ovim konciznim pristupom do­
pri cptimalnoj debljini izolacije 0.'): voljno naglasen znacaj ovog problema kao osnovni

"" - Rk+---
D • - '-
0*

A,
V - -.
M CT" T

A,e,

[m'K/W] (2 .29)
preduslov ekonomskog nacina gradnje.

PRIMJER 2.1.

Potrebna debljina izolacije se onda odreduje iz: Za stropne konstrukcije prema slici odrediti koe­
ficijente prolaza toplote m i gubitke toplote I m'
0,' = A, (R,' - R k ), em] (2.30) povrsine za temperaturnu razliku 20 K .

. Pril.~ ~ 2.2. sa~rzi podatke za odredivan je potreb­ parket 2

mh VebCJD3 kao s to su tom, N, a prema {8 i 9] . slijepi pod 2
. ~~eob~hyatnijim pristupom prema [15] se dobi­ pijesak 6
Ja sl1J~?eCI Izraz za optimalni otpor cjelokupne kon­ armilrano-betonska ploca 8
strukcIJe: armiJ'ano-betonska greda IS
trska i mal ter 2
1<,,* = (C G(t;- t,)G fo + CT(t;m-t,m- a , I R.) ~ I-L) Z] Napomena: Mjere su date u centimetrima.
c! A, (1 + x) fk
(2 .31 ) RJESENJE
gdje su:
c,; - specificna ci iena instaJisanog postrojenja Prema jednacini (2.3) otpor prolazu toplote je:
grijanja [d / W],
fG, f, - reprodukcioni faktori za pos trojenja gri­ Rk = R; +I Rj +I R, + R.
jani.a i gradevinsku konstrukciiu [l/god],

(t,-t")e - proJektna temperaturna razlika za di­

iii:
menzioniranje postrojenja grijanja .[K],

- specificna cijena energije grijanja ,= l / a.; + IOjI/A; + Io,./A, + I./a.,

[d / W ,],
- srednja temperatura unutrasnjeg vazdu­ Prema prilogu 2.4. slijedi da je toplotni otpor
ha godisnjeg perioda grijanja uzimaiuCi za toplotni tok odozdo nagore :
u obzir dnevne i n edeljne prekide ['C],
- srednja temperatura spoljnjeg vazduha R; = R. = 0,13 m' K / W
za vrijeme godisnjeg perioda grijanja
[CO], a za toplotni tok odozgo nadole:
- faktor apsorpcije za globalno zracenje
spoljne povTs1ne zgrade, R; = R. = 0,17 m'K/ W
- srednji intenzitet globalnog suncevog
zracenja [W1m'], Analogno su toplotni otpori vazdusnog sloja na­
R, I I a... - spoljnji otpor prelazu toplote gore 0,14 m' K/ W j nadole 0,20 m' K / W. Prema pri­
[m' Ki/W], logu 2.2, koeficijenti provodenja toplote A speoifici­
L odnos toplotnih dobitaka prema toplot­ ranih materijala u W,/mK su:
nim gubicima ,
Z godisnje vrij eme grijanja i[s/god .], - izolacija (ploce od drvenih vlakana) 0,23
c, promjenljiva cijena elemenata gradevine - armirana betonska ploca 1,86
sa sloiem izolacije [cVmVm] , - armirana betonska greda 1,86
A, koefi cijen t toplinske vodlj ivos ti izolacij e - trska i malter Om
{W / m ' K] . - parket 0,21
x korekcioni faktor za vrijednost koefici­ - piiesak 0,70
jenta A,. - slijepi pod 0,14

70 Klimat izaci;a gre;arz;e hlatJerz;e • bra; 4/ 1981.

 Za izvedbu prema sliei 2.1. i strujanje toplote Za nas primjer je:
nagore slijedi:
a = 0,55 m'/ mh Pal/J (prilog 2.10)
R, = 0,13 + 0,02/ 0,07 + 0,23/1,86 + 0,06/ 0,70 +
+ 0,02/ 0,14 + 0,02/0,21 + 0,13 = R = 0,9 E __
(prilog 2.13) ( _ _ = 1,8 za ne-
3,15
Fu 1,68
= 0,13 + 0,286 + 0,124 + 0,086 + 0,143 +
+ 0,095 + 0,13 = 0,994 zaptiveni prozor)
iii:
H = 2,18 (prilog 2.14; kuea u nizu, slobodan po­
k , = I/R, = 1,01 W/ m' K lozaj)
Z, = 1 (prostorija je na uglu, ali je zastieena su­
Analogno se dobijaju vrijednosti za: sjednom zgradom, pa se uzima Z, = 1).

k, = 0,95 W';m ' K Sada je:

Prema jednacini (2.15) prosJecm koefieijen ti pro­ Q, = 0,55·9,65·0,9·2,18 (20-(-15» 1 = 365 [WJ
laza toplote ovih konstrukeija su:
iii:
k, a, + k, (a - a,)
k= - - - - - - ­ Q, = (1 + 0,05 + 0,07) 1 420 + 365 =
a
= 1 590 + 365 '" 1 960 [W]
iii:
PRIMJER 2.3.
k = [1,01·12 + 0,95 (60 - 12)l/ 60 = 0,96
Za manju stambenu zgradu, ciji su toplotni gu­
k = 0,96 W/m'K bioi (za projektne us love) Q = 34,4 kW, lociranu u
Sarajevu, potrebno je odrediti prosjecnu godisnju
Kolicina toplote koja prolazi kroz ove konstruk­ potrosnju energije. Prema sadasnjim eijenama upo­
eije je prema jednacini (2.2): rediti eijene kostanja zagrijavanja takve zgrade, ko­
risteei al ternativno:
Q = F (t; - t.) / R = kF ·.M a) elektricnu energiju,

b) lako loino ulje,

iii: e) cvrsto gorivo.

Q = 0,96·1·20 = 19W Pretpostaviti 24-satni pogon u toku eijele sezo­

ne grijanja.

PRIMJER 2.2. RJEsENJE

Za prostoriju 1 prikazanu u tloertu dijela stam­ Koristenjem jednacina (2.21) iii (2.22), godisnji
mene zgrade na slici 2.2, p-otrebno je izvrsiti prora­ utrosak toplotne energije je:
cun transmisijskih gubitaka koristeei JUS M.E6.01O.
Zgrada je smjestena u Jablaniei, u predjelu nor­
malnih vjetrova, a ima slobodan polozaj. iii:
(Napomena: visina meduspratne konstrukeije od po­
da je 3,15 m.)
Velicina q iznosi u ovom slucaju:
RJEsENJE
kJ

a) Tok proracuna transmisijskih gubitaka se u q = 34,4--·3600 s·24 h / [20-(-16)J

projektantskoj praksi prikazuje u obliku formulara. s

Dodaei na strane svijeta su uzeti prema orijen­ = 82 560 kJ/ dan K

taeiji spoljnjeg Zlida na SZ i iznose +5%, prema
prilogu 2.9. Iz priloga 1.2. se dobija:
Dodatak na zagrijavanje prema prilogu 2.9.
iznos.i 7% za zgrade cija postrojenja za zagrijavanje SD = 3077, N = 211 , tom = 4,4
rade neprekidno, inace bi ovaj dodatak trebalo od­
rediti na osnovu znaciee D [vid,i jednacinu (2.5)] i Sada je:
velicine prekida prema prilogu 2.9. Dakle, ukupni do­
daei na transmisijske gubitke su 12% iii QT = 1,12· Q, = 82560·(19-4,4) 211 = 254·334336·
·1420 = 1590 W.
·10' kJ/god.
Kolioina toplote koju treba predati vazduhu ko­
ji prodre u prostoriju kroz proejepe (fuge) je prema iii:
jednacini (2 .6):
Q, = 82560·3077 = 254·03712·10' kJ / god.
NeZinatne razlike proizilaze ·iz zaokruzavanja ta­
Prozor na sobi (u ovom primjeru) je sa uskom belisanih vrijednosti:
kutijom i kutijom za unutrasnju zavjesu izmedu pro­
zorskog krila JUS D.E1.134 (prilog 2.12): h = 1,50 m, a) grijanje elektricnom energijom; pretpostaviv­
s = 2,10 m , 1 = 9,65 m; 1 = ,raoUJlska duzina fuga (iz si nepovoljniji slucaj skuplje tarife elektricne ener­
tabliea JUS D.E1.134) liznosi I = 9,65 m. gije za sve vrijeme Irada postrojenja, u -iznosu od

Klimalizacija grejallje hlallellje • broj 4/1981. 71

1 dinara po 1 kWh ili 1 di,n ar za 3600 kJ iii pribli­ SI. 2.4. Zavisnost vremenskog pomaka faza oscilacija
zno 0,3 dinara za 10' kJ , slijedi da je godisnja eijena temperatura Tl od debljine panela
za zagrijavanje elektrienom energi j om:
C E = 0,3.10- 3 .254.10' = 76200 din:.lra/ god . r 13

b) lako lozno ulje; ako se pre tpos tav i da je top­ ! 12

lotna moe loznog ulja H Lu "" 40 · 10' kJ / kg, uz cijenu ~~ IO

\I '" .., " ."""'" "". ""• • ....,.,.t.
5,2 d / kg i uz prosjeean stepen iskoris te nja kotla od
~ 9
0,6, sllijedi eijena 1 000 kJ energije: g 8~~~~~~~~~~~~~~---------------­
~ 7 ~~~~~~~~~~~~L------------------­
Cu = 5,2/ (0,6·40·10')·10' = 0,22 dinara/ l000 kJ ~ 6 !>"Oll Nl lIOOVIOA IJ[ HIl SAHI Pit

dalde : ~ S
~ , 1 'I.'ll1ovfrnl
1 . D,O)SW / mk.
CLU = 0,22·10-' ·254·10' = 55030 dinara/ god . ;. 3 , . I )/IO)/'oQI(

t 2 1. ! ' S~ kg/""
e) evrsto gorivo; pl-e tpostavi Ii se toplo tna moe i I ~.D.02SW/mk
,. UIIOJ/kg K
evrstog gOf'iva He, "" 12000 kJ / kg, u z e ij enu od 0,5 10 15 20 2S 30 3S <0 \0 55
dinara/ kg, uz s tepen iskoristenj a kotla Tlk "" 0,6, slije­ OEBUI!>!A PANEL. [em]
di za eijenu 1 OOU kJ energije:
C,g = 0,5/ (0,6·12000) ·10' = 0,D7 dinara./ l000 kJ Koristene su vrij ednos ti za Ct., = 8 W /m' K, Ct.e =
= 23 W/ m' K .
pa je godisnja eijena energije, ko riS tenjem evrs tog Minimalna vrij ednost koeficijenta prolaza toplo­
goriva, te za zidove i krovove prikawna je kf'ivama 3. i 4,
prema [4]. Sa slike 2.2. slijedi da su minimaLne
C" = 0,D7· 10- 3
.254 ·10' = 17 640 dinar<lj/ god. debljine krovnog i zidnog panela ~ 60 mm odnosno
1z ovoga se vid,i da je eijena elektriene energije ~ 35 mm (prema krivoj 1). Ovim su zadovoljeni us­
i loznog ulja izjednacena, pa se, s ob2Jirom na lako 10vi za treeu, najnepovoljniju gradevinsku wnu.
rukovanje elektrienim postrojenjem u nasim uslo­ Pomo-eu jeclnac ine (2.23) moguee j e ,izraeunati
virna, moze korisuiti i elektrieni kotao. Medutim, 06i­ faktor prigusenja a mpllitude oseilae ija temperatura,
gledno je da je u nas eijena elektriene energije su­ koristeCi fizikalne karak teris tike prema [4]:
vise niska u odnosu na eijenu loznog ulja. Takode
j e oeigledno da je oijena zagrijavanja zgrade na evr­ (S + IX,) (a., + U )

sto gorivo jos uvijek daleko najniza. Naravno, u v = 0,9 e'

ovoj anali2Ji treba imati u vidu »nevidljive« troskove (S + U)o.,

uskladistenja i nabavke goriva, kao i odriavanje 24­

-satnog pogona, sto je najnepovoljnije pri upotrebi Poj edine veliCine su (prema [4]) za d = 10,0 mm:
evrstog goriva. Treba imati u vidu i zagadenje Cov­
j e kove sredine. D = R·S
PR1MJER 2.4. R = el/).., = 0,100/0,035 = 2,86
Za neki industrijski objekat, eija se spoljnja ob­ S = 8,5.10- 3 V Ape, S - ' /2 = 8,5 ·
loga sastoji od paneia iz poliuretana, potrebno je iz­
vrsi ti slijedeee:
.10- 3 vO,035 ·40 · 1380 = 0,37,s-'/2
a) odrediti minimalnu debljinu paneia za zimske
proj ektne us love, D = 2,86 ·0,37 = 1,06
b) odrediui minimaln u debljinu paneia za ljetnje
p roj ek tne uslove. Za D > 1
RJESENJE U = S = 0,37
Prema [4] fizikalne karakteristike poliuretana su:
x =L DIY 2 = 1.06/ 2 = 0,75
p = 40 kg/ m', ).., = 0,Q35 W / mK, e = 1 380 J / kgK
Sada je:
a prema speeifikae iji proizvodaca ovakvih panela
[17] : (0,37 + 8) (11,5 + 0,37)
v = 0,9 eO." = 22,23
p = 55 kg/', ).., = 0,025 W / mK, C = 1380 J / kg K (0,37 + 0,37) 11 ,5
Ako se zaneDari toplotni otpor obloge poliuretan­ Vremenski pomak faz e oseilaeija tempe ra tu ra je
skog sloja (npr. aluminijski lim debljine 0,8 mm), prema relaeiji (2.24):
koefieijent prolaza toplote se moze odrediti iz :

I/ K = R = 1/ Ct., + d/ ).., + I/ Ct.e Tl = 1/ 15 (40,5. 1,06-- are tg 8 + aretg.

8 + 0,37 V2
Tabela 2.2. sa:::lrzi izraeunate vri jednosti k za ra­
zne deblj ine i fizikalne ka r akteristike p rema [4] od­ 0,37 )
nosno [17]. Sltika 2.4. prikazuje ove rezultate grafic­ = 0,D7
ki. 0,37 + 11,5 v 2
Tabela 2.2. Koeficijent prolaza toplote k [W /m'] Tabela 23. sadrii elem ente proraeuna za razne
debljline paneia.
Debiljuil1a panela [mm] Na sliean naCin su 'izraeunate vrijednosti za v i
FtiJzikalne Tl za fizikalne karakteristike prema [17] i p r ikaza ne
karaktenisbilke 35 50 75 100 150 200 grafieki na slikama 2.3, i 2.4. Na shei 2.3. se vidi da
je minimalna debljina poliuretanskog panela za zido­
Prema [4J 0,86 0,63 0,43 0,33 0,22 0,17 ve 30 mm odnosno 50 mm (kriva 1), dole j e za ravn i
P rema [17J 0,64 0,46 0,32 0,24 0,16 0,12 krov 35 mm. Te debljine su za zidove prema sl. 2.4.
(kriva 2) ~ 215 mm, ~ 235 mm, 260 mm, a za krovo­

72 Klimtltizacija grcjcnje hlatlcnje Q broj 4/1981.

Tabela 2.3.
- --- - ---
Debljina panela, mm
- - -- - - --
Velicina 35 50 7S 100 125 150 175 200
-- -
R 1,00 1,43 2,14 2,86 3,57 4,29 5,00 5,71
D 0,37 0,53 0,79 1,06 1,32 1,59 1,85 2,11
U 0,90 0,66 0,46 0,37 0,37 0,37 0,37 0,37
v 7,95 10,98 16,38 22,23 26,72 32,34 38,89 46 ,7 1
Y} -1,52 -1,21 -0,61 0,D7 0,77 1,50 . 2,20 2,90

ve 310 i 400 mm. Prema s1. 2.3, mi nim alne debljine M = (t.-t"n)N·243600 (sK jgod .)
ovih panela za koje nema zahtj ev a za Y} su za zidove
115 mm, a za krovove 140 mm (kriva 1). Za Saraj evo slijedci:
PRIMJER 2.5 . N = 211, t"n = 4,4 C Q

Koristeci pristup iz poglavlja 2.5.2, odrediti op­ dakle:

timalni koeficij ent prolaza toplote na bazi oijena top­
lotne energije RO »Toplane« u Sarajevu i trZi snim M = (19-4,4)·211·24·3600 = 2,66 . 103 (s K j god.)
cijenama za izolacioni mate rijal, poznat pod trgova·
ckim nazivom st:iropor. Sad a je :

RJEsENJE 0,029·790
k.•• = (,- - - - - - - -
)1/2 = 0,366
Kao izolacioni materijal kor istice se stiropor sa 2,66 ·10'·4,28·1 O-s
A,; = 0,029 W j mK, cija je trZisna cijena C = 790
d jm' (victi [18] ). Us vojen normativni rok otpl a te fa­ iii:
sa de 't, = 15 godina. Analiza cij e na toplotne energijc k.•. = 0,366 W j m 2 K
raznih kotlovnica u Saraj evu j e pokazala da je nj e­
na prosjecna vrijednost za sezonu 1977jI978. bila Sliena analiza za Zagreb daje vrijednost za
C. = 4,28.10- 8 d j J (p rema [18]). 1<0•• = 0,406 W j m 2 K.
Iz ovoga slijedi da su to znatno nize vrijednosti
Optimalna vrijednost koeficijenta prolaza toplo­ nego sto nasa gradevinska praksa i propi si odreduju .
te je prema jedna Cini (2.29) : Takode je mozda od interesa napomenuti da je vri·
jednost preporucena za uslove u Svajcarskoj za
stambene zgra de, prem a publikaciji iz 1970 [19]:
I,; C ) I /2
Me. 't, k.•. = 0,45 W j m' K
gdje je broj stepen-sekundi M jednak: (Nastavak u iducem b1'Oju )

Klima lizacija grejal1je hlal1e11je • broj 4/1981. 73