Editör: Doç. Dr.

Hüseyin Bağ

GENEL KİMYA-I

ISBN 9944-919-42-X

© 2006, Pegem A Yayıncılık®

Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları,
Pegem A Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti.’ne
aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da
başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C.
Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü
olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz
yayınları satın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Ekim 2006

Kapak Tasarımı: zulfin.eua

Yayın Yönetmeni: Gürsel Avcı
Baskı: Öncü Basımevi

Pegem A Yayıncılık®
Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti.
Adakale Sokak 4/1 Yenişehir ANKARA
Tel: (312) 430 67 50 – 430 67 51
Belgeç: (312) 431 37 38
İnternet: www.pegema.com.tr
e-posta: pegema@pegema.com.tr

ii
 ÖNSÖZ

Bu ders kitabı, Eğitim Fakülteleri Fen Bilgisi Öğretmenliği Bölümü

öğrencileri için, YÖK’ün 2006–2007 öğretim yılında uygulamaya koyduğu
yeniden yapılandırma programı müfredatına uygun olarak Genel Kimya I
dersine yönelik olarak hazırlanmıştır. Ayrıca, aynı program kapsamında yer
alan Eğitim Fakülteleri İlköğretim Matematik Öğretmenliği Bölümü
öğrencileri için Kimya I derslerine yönelik de ders kitabı olması
hedeflenmiştir.
Kitapta kimyanın temel kavramları, Fen Bilgisi Öğretmenliği Bölümü
öğrencilerinin hazır bulunuşluk durumlarına ve öğretmenlik mesleğinde
gereksinim duyacakları bilgi düzeyine uygun olarak anlatılmıştır. Konular,
örnek soru çözümleri ile zenginleştirilmiş ve bölümlerin sonlarına
değerlendirme soruları eklenmiştir. Konuların yalnızca bilgi düzeyinde değil,
kavrama, analiz, sentez ve değerlendirme düzeyinde öğretilmesi
hedeflenmiştir.

Doç. Dr. Hüseyin BAĞ

Editör

iii
 BÖLÜMLER VE YAZARLARI

1. Bölüm: Maddenin Özellikleri ve Metrik Sistem

Yrd. Doç. Hilmi Erten, Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi

2. Bölüm: Stokiyometriye Giriş

Yrd. Doç. Dr. Abuzer Akgün, Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi

3. Bölüm: Atomun Elektronik Yapısı

Doç. Dr. Giray Topal, Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi

4. Bölüm: Periyodik Sistem

Zale Topal, Milli Eğitim Bakanlığı Cumhuriyet Fen Lisesi Kimya Öğretmeni

5. Bölüm: Kimyasal Bağlar

Yrd. Doç. Dr. Hulusi Çokadar, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi

6. Bölüm: Moleküler Geometri ve Hibridleşme

Yrd. Doç. Dr. İbrahim Bilgin, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi

7. Bölüm: Gazlar
Yrd. Doç. Dr. Mustafa Özden, Gaziantep Üniversitesi Adıyaman Eğitim
Fakültesi

8. Bölüm: Maddenin Yoğun Halleri: Sıvılar ve Katılar

Doç. Dr. Hale Bayram, Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi

iv
 İÇİNDEKİLER

Sayfa No
Önsöz................................................................................................................................... iii
İçindekiler .............................................................................................................................v

birinci bölüm
MADDENİN ÖZELLİKLERİ VE ÖLÇÜMÜ
(ss: 1-40)
Yrd. Doç. Dr. Hilmi Erten

Kimya ve Amacı....................................................................................................................1
Bilimsel Yöntem ...................................................................................................................2
Kimya Laboratuarı ...............................................................................................................3
Maddenin Ölçülmesi: SI (Metrik) Birimleri.......................................................................5
Türetilmiş Birimler ...............................................................................................................9
Bilimsel Ölçümlerde Belirsizlik ...........................................................................................9
Anlamlı Rakamlar ..............................................................................................................11
Madde..................................................................................................................................14
Maddelerin Ortak Özellikleri .......................................................................................15
Maddelerin Fiziksel Özellikleri ....................................................................................16
Maddelerin Kimyasal Özellikleri..................................................................................23
Maddenin Halleri ..........................................................................................................23
Maddedeki Değişmeler .................................................................................................24
Maddenin Sınıflandırılması...........................................................................................25
Kimyasal Yasalar ...........................................................................................................36
Değerlendirme Soruları .....................................................................................................39

ikinci bölüm
KİMYASAL DENKLEMLER VE HESAPLAMALAR
(ss: 41-70)
Yrd. Doç. Dr. Abuzer Akgün

Giriş .....................................................................................................................................41
Kimyasal Tepkime Türleri .................................................................................................43
Birleşme Tepkimeleri ....................................................................................................44
Ayrışma Tepkimeleri.....................................................................................................44
Yer Değiştirme Tepkimeleri.........................................................................................44
Yanma Tepkimeleri.......................................................................................................45
Çökelme Tepkimeleri....................................................................................................45
Nötralleşme Tepkimeleri ..............................................................................................47
Yükseltgenme-İndirgenme Tepkimeleri......................................................................48
Bağıl Atom Kütlesi .............................................................................................................48

v
Ortalama Atom Kütlesi......................................................................................................49
Mol Kavramı .......................................................................................................................50
Bileşiklerin Yüzde Bileşimi................................................................................................54
Kimyasal Formüllerin Bulunması.................................................................................55
Kimyasal Hesaplamalar......................................................................................................59
Değerlendirme Soruları .....................................................................................................66

üçüncü bölüm
ATOMUN YAPISI VE ATAMLORDA ELEKTRONLAR
(ss: 71-115)
Doç. Dr. Giray Topal

Atomun Yapısı....................................................................................................................71
Atomaltı Parçacıklar ve Atom Çekirdeği..........................................................................76
Atom ve Kütle Numaraları ................................................................................................82
Değerlendirme Soruları ...................................................................................................111

dördüncü bölüm
PERİYODİK CETVEL
(ss: 115-137)
Zale Topal

Tarihçe ..............................................................................................................................115
Modern Periyodik Tablo .................................................................................................116
Grup ve Periyot Bulma.....................................................................................................119
Periyodik Özellikler .........................................................................................................123
Atom Çapı ve İyonik Çapı ........................................................................................123
İyonlaşma Enerjisi......................................................................................................125
Elektron İlgisi ..................................................................................................................128
Elektonegatiflik ...............................................................................................................130
Metalik ve Ametalik Özellik............................................................................................132
Oksitlerin Bazlık – Asitlik Özelliği..................................................................................132
Değerlendirme Soruları ...................................................................................................133

beşinci bölüm
KİMYASAL BAĞLAR
(ss: 139-166)
Yrd. Doç. Dr. Hulusi Çokadar

Giriş ...................................................................................................................................139
Elektronegatiflik: Elektronların Çekimi .........................................................................141
İyonik Sınır........................................................................................................................144

vi
Kovalent Sınır ...................................................................................................................146
Tekli ve Çoklu Kovalent Bağlar ......................................................................................150
Metalik Bağ.......................................................................................................................153
Molekül Şekli ve Polarite.................................................................................................156
Değerlendirme Soruları ...................................................................................................164

altıncı bölüm
MOLEKÜLER GEOMETRİ VE HİBRİTLEŞME
(ss: 167-199)
Yrd. Doç. Dr. İbrahim Bilgin

Giriş ...................................................................................................................................167
Molekül Geometrisi .........................................................................................................167
Değerlik-Kabuğu Elektron-Çifti İtme (Vsepr) Kuramı.................................................168
İki Elektron Çifti..........................................................................................................168
Üç Elektron Çifti .........................................................................................................170
Dört Elektron Çifti ......................................................................................................171
Beş Elektron Çifti ........................................................................................................173
Altı Elektron Çifti........................................................................................................175
Dipol Moment ve Molekül Geometrisi...........................................................................177
Değerlik Bağ Kuramı .......................................................................................................179
Hibrit Orbitaller................................................................................................................180
Çoklu Kovalent Bağlar .....................................................................................................187
Molekül Orbital Kuramı ..................................................................................................190
Bazı İki Atomlu Moleküllerin Elektron Konfigürasyonları ve Bağ Dereceleri ...........192
Değerlendirme Soruları ...................................................................................................198

yedinci bölüm
GAZLAR
(ss: 201-237)
Yrd. Doç. Dr. Mustafa Özden

Giriş ...................................................................................................................................201
Maddenin Kinetik Teorisi................................................................................................202
Gazların Kinetik Modeli ..................................................................................................203
Gazların Genel Özellikleri...............................................................................................206
Gazların Doğası ................................................................................................................206
Gaz Basıncı .......................................................................................................................206
Gaz Basıncının Ölçülmesi ................................................................................................208
Basınç Birimleri ................................................................................................................213
Gaz Yasaları......................................................................................................................214
İdeal Gaz Denklemi .........................................................................................................225
Gazların Özkütlesi............................................................................................................226

vii
Dalton Kısmi Basınçlar Yasası ........................................................................................226
Gazların Kinetik Teorisi...................................................................................................227
Gazların Yayılma Hızı (Difüzyon) ve Yayınımları (Efüzyon).......................................228
Kimyasal Tepkimelerde Gazlar .......................................................................................229
Gerçek Gazlar...................................................................................................................230
Değerlendirme Soruları ...................................................................................................235

sekizinci bölüm
MADDENİN YOĞUN HALLERİ:
SIVILAR VE KATILAR
(ss: 239-277)
Doç. Dr. Hale Bayram

Sıvılar.................................................................................................................................240
Yüzey Gerilimi.............................................................................................................241
Viskozite.......................................................................................................................244
Katılar................................................................................................................................245
Katıların Yapılarının Tayini.............................................................................................246
Kristal Türleri ...................................................................................................................252
Faz Değişimleri.................................................................................................................256
Buhar Basıncı....................................................................................................................260
Isınma ve Soğuma Eğrileri ...............................................................................................266
Faz Diyagramları ..............................................................................................................267
Değerlendirme Soruları ...................................................................................................269
Kaynakça ..........................................................................................................................271

viii
 Maddenin Özellikleri ve Ölçümü 1

birinci bölüm

MADDENİN ÖZELLİKLERİ
VE ÖLÇÜMÜ
Yrd. Doç. Dr. Hilmi Erten
Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi

KİMYA VE AMACI

Doğal ve sosyal çevresi ile sürekli etkileşim içinde olan insanoğlu çevre-
sinde bulunan maddelere karşı ilgi duymuştur. Evrendeki her şey maddenin
farklı hallerinden oluşmuştur. Doğal çevremize baktığımızda çevreyi saran bir
çok maddelerin farklı formlarda olduklarını görürüz. Fen bilimleri doğadaki
varlıkları ve olayları bilimsel yöntemlerle açıklamaya çalışır. Fen bilimlerin-
deki fizik, kimya, jeoloji, astronomi gibi bilimler cansız doğa ile biyoloji, bo-
tanik, zooloji, anatomi v.b. gibi bilimlerde canlı doğa ile uğraşır.
Kimyanın temel konusu madde olup; maddelerin bileşimlerini, maddele-
rin birbirleriyle olan etkileşimlerini ve bu etkileşimler sonucunda oluşan yeni
maddeleri bilimsel yöntemlerle açıklamaya çalışan bir bilim dalıdır. Fen ve
teknoloji alanında insanın hayatını kolaylaştıran birçok yenilikte kimyanın
etkisini görmek mümkündür. Bugün giyecek ve yiyecek olarak kullandığımız
maddelerin büyük çoğunluğu kimyasal niteliklidir. Vitaminler, proteinler,
boyar maddeler, ilaçlar, plastik maddeler, temizlik malzemeleri, piller, süper
iletken ve yarı iletken maddeler, hafif kaplama ve ağır endüstriyel ürünler
kimyanın bize sunduğu harika maddelerdir. Ayrıca; genetik biliminin açık-
lanması, çelikten daha dayanıklı fakat çelikten daha hafif polimer maddele-
rinin yapılması, uzay yakıtı ve bioyakıt üretimi, daha ucuz ve daha verimli
nükleer enerji üretimi, kalp pillerinin yapımı, geniş hafızalı bilgisayar üretimi
gibi teknolojik gelişmeler hayatımızı kolaylaştıran Kimya Teknolojisinin ürün-
 Kimyasal Denklemler ve Hesaplamaları 41

ikinci bölüm

kimyasal denklemler
VE Hesaplamalar
Yrd. Doç. Dr. Abuzer Akgün
Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi

GİRİŞ
Kimyasal olaylar yaşamın her evresinde yer alır ve çevremizdeki olayları
düzenler. Yaşamın devamını sağlayan her olayın bir kimyasal yönü vardır.
Yediğimiz yiyeceklerin, giydiğimiz elbiselerin kullandığımız plastiklerin hepsi
farklı atomların bir araya gelerek oluşturdukları yeni özellikteki maddelerdir.
Maddelerin yanması, demirden yapılmış aletlerin paslanması, suyun elektro-
lizi kimyasal olaylara örnek verilebilir.

CH 4 + 2O 2 → CO 2 + 2H 2 O
4Fe + 3O 2 → 2Fe 2 O 3
elektroliz
2H 2 O ⎯⎯⎯⎯ → 2H 2 + O 2
Kimyasal değişimlerin bir kısmı çok hızlı (renk değişimi, yanma gibi), bir
kısmı ise yavaştır (demirin paslanması). Yine kimyasal değişimler sıcaklık
değişimi sonucunda veya enerji açığa çıkması sonucunda meydana gelir.
Bir kimyacı bütün bu olaylar arasındaki farkı görebilmeli ve yorumlaya-
bilmelidir. Bu anlatılanlardan sonra kimyasal tepkime; iki veya daha fazla
sayıda madde bir araya geldiğinde, moleküllerdeki atomların aralarında
yeniden düzenlenmesi veya bir maddenin farklı maddelere ayrışması olarak
tanımlanır. Kimyasal tepkimenin sembol ve formülleri içeren gösterim şekli-
ne ise kimyasal denklem denir. Kimyasal tepkime sırasında elektronların
 Atomun Yapısı ve Atomlarda Elektronlar 71

üçüncü bölüm

ATOMUN YAPISI VE
ATOMLARDA ELEKTRONLAR
Doç. Dr. Giray Topal
Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi

ATOMUN YAPISI

Evreni oluşturan maddenin ana çekirdeğinin ne olduğunu keşfedebilmek

için insanlar asırlar boyu uğraşmışlardır. Evrendeki her şeyin temel yapı
birimi atomlardır. Eski Yunanda, maddenin ilk oluşumunun 4 temel öğeden
meydana geldiği büyük kabul görmüş bir düşünceydi. Fakat atom
kavramının ilk bulgularının ilk işaretlerini veren düşünceleri taşıyan filozoflar
da vardı. 4 unsur (hava, su, toprak, ateş) kavramı atomun yapısı ile ilgili
araştırmaların hız kazanmasıyla yavaş yavaş ortadan kalktı. Bilimsellikten
uzak bu ilk inanışlar 1800’lere kadar etkisini sürdürmüştür.
Çoğu yunan filozofları maddenin hava, su, toprak ve ateşten oluştuğunu
düşünüyordu. Aynı zamanda onlar maddenin bu dört bileşeninin her birinin
bazı ortak özelliklere sahip olduğuna da inanıyorlardı. Zıt özelliklere sahip
çiftler olan sıcak ve soğuk ile kuru ve yaş filozofların gözlemlerine göre
tabiattaki simetriyi ve dengeyi yansıtıyordu.
Atomun yapısını anlayabilmek için, atom fiziğindeki bütün buluşların
teker teker incelenmesi gerekir. Ancak elektrik ve magnetizma hakkında
birkaç ön bilgiye de ihtiyaç vardır.
Nötr cisimde pozitif ve negatif yüklerin sayısı eşittir. Eğer pozitif yük
sayısı negatif yük sayısından fazlaysa, cisim net pozitif yüke sahiptir. Bunun
tersi de doğrudur.
 Periyodik Cetvel 115

dördüncü bölüm

PERİYODİK CETVEL
Zale Topal
Milli Eğitim Bakanlığı Cumhuriyet Fen Lisesi Kimya Öğretmeni

TARİHÇE
Elementlerin belirli bir kurala dayanarak atom numaralarına göre sıra-
lanmasıyla oluşturulan ve her element için karekteristik pek çok anahtar bilgi
içeren ve bazı ortak özelliklerine göre sistematik olarak gruplandırıldığı cetve-
le periyodik cetvel denir. Elementlerin kimyasal özelliklerinin periyodik oldu-
ğunu ilk anlayan alman kimyacı Döberenier olmuştur. Döberenier 1828
yılında bazı elementlerin kimyasal özellikleri arasında yakın benzerlikler ol-
duğunu görmüş ve bu elementleri “triatlar (üçlüler) “olarak gruplandırmıştır.
Bu üçlülerden ikisi klor, brom, iyot ve Lityum, sodyum, potasyum dur. Daha
sonra bir İngiliz kimyacı olan Newlands 1964 yılında kimyasal özelliklerin
sekizli aralıklarla ortaya çıktığını gözlemleyerek oktav yasasını ileri sürmüştür.
Alman kimyacı Lothar Meyer (1830-1895)1869 yılında Newlands’ınkine
benzer bir periyodik cetvel düzenledi. Aynı yıllarda ve Meyer’den habersiz
olarak çalışmalarını sürdüren Rus kimyacı Dmitri Mendeleev (1834-1907)
bugünkünün çok benzeri olan bir periyodik cetvel yaptı. Mendeleev, kimya-
sal özelliklerin, elementlerin atom ağırlıklarının periyodik bir fonksiyonu ola-
rak ortaya çıktığını keşfetti. Tablo 4. 1 Mendeleeev’in o günkü şartlarda dü-
zenlediği ve üzerindeki yorumlarının çoğunun sonradan doğru çıktığı ünlü
periyodik tablosunu göstermektedir.
Bu keşfine dayanarak o zaman bilinen 60 kadar elementi atom kütlele-
rine göre (kütle numarası) ve aynı özelliklere sahip elementleri alt alta gele-
cek şekilde sıralayarak periyodik cetvel oluşturdu. Bu cetvelde henüz keşfe-
dilmemiş elementlerin yerlerini boş bırakmıştı. Bu keşfedilmemiş elementle-
rin atom kütlelerini, olması gerekli kimyasal özelliklerini cetvelden yararlana-
rak bir bir sıraladı. Öngördüğü bu elementleden ikisi, Alimünyumun altında
yer alması gereken Galyum ile Silisyumun altında yer alması gereken Ger-
manyum’du. Bu elementler keşfedildiğinde, bütün özellikleri Mendeleev’in
 Kimyasal Bağlar 139

beşinci bölüm

kimyasal Bağlar
Yrd. Doç. Dr. Hulusi Çokadar
Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi

GİRİŞ
Dünyamız çok basit ve çok karmaşık çeşitli bileşikten yapılmıştır. Az
sayıdaki elementlerden binlerce bileşik nasıl yapılmaktadır? Bu sorunun
cevabı element atomlarının elektron yapılarında ve atomlar arasındaki çekim
kuvvetlerinin doğasında saklıdır. İki atomu bir arada tutan kuvvete
kimyasal bağ denir. Daha önceki bölümlerde atom yapısı, elektron dizilişi
ve elementlerin periyodik özelliklerini öğrendiniz. Periyodik tabloda aynı
gruptaki elementler benzer özelliklere sahiptirler. Bu özelliklerin pek çoğu
değerlik kabuğu elektron sayısı ile ilişkilidir. İşte bu elektronlar iki atom
arasındaki kimyasal bağ oluşumuyla ilgilidir. Yeni bir şey yaparken veya
kırılan bir eşyayı tamir ederken büyük bir olasılıkla zamk kullanmışsınızdır.
Zamk, ayrı parçaları kararlı olarak bir arada tutar. Kimyasal bağ tiplerinin
oluşumunda elektron, “zamk” olarak kullanılır. Her basit madde atomlardan
yapılmıştır ve bütün atomlar elektron denilen yüklü taneciklerle çevrilidir.
Atomlar arasında elektronların ortak kullanımı zamk etkisi yaparak
moleküldeki atomları bir arada tutar.
Atomlar elektron alışverişi ile iyonik bileşikleri veya elektron ortaklığı
ile kovalent bağlı bileşikleri oluştururlar. Her iki durumda da bağ
oluşarak kararlılık artar. Bağ oluştururken atomlar değerlik kabuğu elektron
sayılarını sekiz veya iki elektrona tamamlayarak (oktet/dublet kuralı) soy
gazların kararlı elektron dizilişine benzer yapı kazanırlar. Atomların çoğu bağ
yaparak serbest atomik hallerinden daha kararlı bileşikler yaparlar.
Bileşikler iki kimyasal bağ tipine göre, iyonik ve kovalent bileşikler olarak
sınıflandırılırlar. Eğer bileşikteki bağ tiplerini tanıyorsanız, onun pek çok
fiziksel özelliğini tahmin edebilirsiniz. Tablo 5.1’de iyonik ve kovalent
bileşiklerin fiziksel özellikleri özetlenmiştir.
 Moleküler Geometri ve Hibritleşme 167

altıncı bölüm

moleküler geometri
ve hibritleşme
Yrd. Doç. Dr. İbrahim Bilgin
Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi

GİRİŞ
Bir molekül veya çok atomlu iyonun şekli, onun en önemli özelliklerin-
den biridir. Bizler bileşik veya iyonların şekli hakkında bir bilgiye sahip ol-
madan onların verdikleri tepkimeleri anlayamayız. Özellikle canlı sistemlerde
yer alan tepkimeler içerdikleri molekül veya iyonların şekline duyarlıdırlar.
Yapılan deneysel çalışmalardan bilindiği gibi, bir molekül veya iyondaki
atomların üç boyutlu alanda birbirlerine bağımlı olarak sınırlı pozisyonları
(şekilleri) vardır. Örneğin BH3 ve NH3 bileşiklerinin her ikisininde genel for-
mülleri aynıdır. Ancak bu bileşiklerin molekül yapıları birbirinden farklıdır.
BH3 bileşiğinin molekül şekli düzlem üçgen ve iki B-H bağı arasındaki açı
120o dir. NH3 bileşiğinin molekül şekli üçgen pramit ve iki N-H bağı arasın-
daki açı 107o dir. Bileşiklerin molekül geometrileri arasındaki bu farklar nasıl
açıklanır?
Bu bölümde genel olarak molekül veya çok atomlu iyonların elektron
yapılarına göre şekillerinin nasıl açıklandığı, değerlik kabuğu elektron çifti
itmesi, değerlik bağ kuramı ve molekül orbital kuramları incelenecektir.

MOLEKÜL GEOMETRİSİ
Moleküllerde atomların üç boyutlu olarak düzenlenmesi molekül geo-
metrisini gösterir. Ayrıca molekül geometrisi bir moleküldeki atom çekirdeği-
nin pozisyonları olarak da tanımlanabilir. Bir moleküldeki atomların yerleri-
 Gazlar 201

yedinci bölüm

Gazlar
Yrd. Doç. Dr. Mustafa Özden
Gaziantep Üniversitesi Adıyaman Eğitim Fakültesi

GİRİŞ
Madde dört hâlde bulunur: Katı, sıvı, gaz ve plazma.

Katı hâlde, tanecikler düzenli dizilmiş ve birbirine bitişiktir. Katıların

belirli bir şekli ve hacimleri vardır. Katılar akışkan değildir. Sıvı hâlde,
tanecikler düzensizdir, birbiri üzerinde kayarak hareket edebilirler. Sıvıların
belirli bir şekli yoktur, ancak belirli bir hacme sahiptirler. Sıvılar akışkandır.
Gaz hâlde, tanecikler birbirinden bağımsız, gelişi güzel hareket ederler. İçine
konuldukları kabı tamamen doldururlar ve kabın her noktasına aynı basıncı
uygularlar. Gazların belirli bir şekilleri ve hacimleri yoktur. Hacimleri büyük
ölçüde değiştirilebililir, yani sıkıştırılabirler. Maddenin plazma hâli yüksek
sıcaklıklarda oluşur. Plazma hâlinde madde, iyonlaşmış durumdadır.
 Maddenin Yoğun Halleri: Sıvılar ve Katılar 239

sekizinci bölüm

Maddenin Yoğun
Hâlleri:
SIVILAR VE KATILAR
Doç. Dr. Hale Bayram
Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi

Gazlar konusunu incelenirken gazların özelliklerinden bahsedilmişti.

Maddenin hâllerinden biri olan gazların sıcaklıkları düşürüldüğünde, sıvı ve
katı gibi maddenin daha yoğun hallerine dönüşür. Sıcaklık düşürüldükçe gaz
moleküllerinin kinetik enerjileri azalmakta, böylece moleküller arası çekim
kuvvetleri daha bir etkin duruma geçerek uygun sıcaklıkta moleküller
yoğunlaşarak sıvı fazı oluşturmaktadır. Sıvı hâli oluşturan tanecikler
arasındaki çekim kuvvetleri maddeye belirli bir şekil kazandıracak kadar
büyüklükte olmadığından, tanecikler arası boşluklar fazla olup taneciklerin
bu boşluklara hareketiyle sıvılar akışkanlık özelliği kazanırlar.
Gazların soğutulup yoğunlaştırılmasıyla elde edilen sıvılar daha da
soğutulursa, moleküllerin ötelenme kinetik enerjileri sıfıra doğru azalır ve
yeni bir faz olan katı hâl oluşur. Katı hâli oluşturan tanecikler arasındaki
çekim kuvvetleri büyük olduğundan birbirlerine daha sıkı bağlanmışlardır.
Tanecikler arasındaki boşluklar oldukça az olup, tanecikler sık
istiflenmişlerdir. Maddenin en düzenli hâlidir.
Her ne kadar dünyamızın atmosferi başlıca oksijen ve azottan oluşan bir
gaz karışımı ile sarılmış ve biz de bu gaz karışımının içinde yaşıyorsak da, su
yeryüzünde en fazla bulunan maddedir. Yaklaşık yeryüzünün dörtte üçünü
kaplar. Her gün su ve diğer sıvıları içmek, banyo yapmak, temizlemek ve
yemek pişirmek için kullanıyoruz. Sıvı ve katıları davranışlarının görünür
olmaları nedeniyle daha kolay inceleyebiliriz. Bu bölümde; katı ve sıvıların
özelliklerini inceleyip, bu iki halin bazı temel özelliklerini tartışacağız.
 Kaynakça 271

KAYNAKÇA

Aras, N.K., Tunalı, N.K., Kimya Temel Kavramlar, Beta Yayınları, İstanbul,
2002.
Atasoy, B., Temel Kimya Kavramları, Asil Yayıncılık, Ankara, 2004.
Aydın, A.O., Sevinç, V., Şengil, İ.A., Temel Kimya, Aşiyan Yayınları, Adapazarı,
2003.
Brown, T.L., LeMay, H.E.; Bursten, B.E., Chemistry Prentice Hall, New York,
2000.
Carole, H., McQuarrie D. A., McQuarrie P. A. R., General Chemistry, Third
Edition, W.H. Freeman and Co., New York, 1991
Chang, R., Chemistry, Third Edition. McGraw-Hill Inc. 1989
Charles, E.O. Molecular Geometry. İnternetten ( Temmuz 26, 2006) tarihinde
erişilmiştir):
Çelik N., As a Popular Science: Chemistry I-II, Sürat Yayınları, İstanbul,1997
Çelik, N., Erdem, A.R., Gürler, V., Karabük., Nazlı, A., Patlı, U.H., Kimya
Populer Bir Bilim Sürat Yayınları, İstanbul, 1997.
David E. Goldberg, K., Cullen, E., Schaum’s Easy Outlines Beginning
Chemistry, Schaum’s Outline Series McGRAW-HILL, 2003
Davis, R.E., Gailey, K.D., & Whitten, K.W. Principle of Chemistry. Sounders
College Publishing, New York, 1984.
Ebbing , D.D. & Wrighton, M.S. ( 1993). General Chemistry. 4th Edition.
Houghton Mifflin Company, Boston, Tronto.
Gillespie, R.J., Humphreys, D.A., Baird, N.C., Robinson, E.A., Chemistry, Allyn
and Bacon Inc., Boston, 1986.
Goldberg, D.E., Cullen, K.E., Schaum’s Easy Outlines Beginning Chemistry,
Schaum’s Outline Series McGraw-Hill , 2003
Hoenig, S., Basic Training in Chemistry , Kluwer Academic Publishers, 2001
http://www.elmhurst.edu/~chm/vchembook/200molecgeom.html
Kılıç, E., Köseoğlu, F., Analitik Kimya Temelleri (çeviri), Bilim Yayıncılık,
Ankara, 1996.
Kılıç, E., Köseoğlu, F., Yılmaz, H., Temel Kimya (çeviri), Bilim Yayıncılık,
Ankara, 1997.