Devre Anali̇zi̇ Eid101u 15v1s1 8 0 1 Sv1 Ebook

T.C.
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3224

AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2093
DEVRE ANALİZİ
Yazarlar
Dr.Öğr.Üyesi Elif AYBAR (Ünite 1, 2)
Öğr.Gör. Sevgi TAÇYILDIZ (Ünite 3, 4)
Doç.Dr. Hanife APAYDIN ÖZKAN (Ünite 5, 6)
Dr.Öğr.Üyesi Mehmet FİDAN (Ünite 7, 8)
Editör
Prof.Dr. Aydın AYBAR
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.
Copyright © 2015 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
Öğretim Tasarımcısı
Doç.Dr. Davut Alper Altunay
Grafik Tasarım Yönetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uçar
Doç.Dr. Nilgün Salur
Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız
Dil ve Yazım Danışmanı

Öğr.Gör. Sedef Sezgin
Ölçme Değerlendirme Sorumlusu

Hülya Tan Bekki
Kapak Düzeni
Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan
Grafikerler
Ufuk Önce
Ayşegül Dibek
Hilal Özcan
Özlem Çayırlı
Kenan Çetinkaya
Burcu Üçok
Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Kitap Hazırlama Grubu
Devre Analizi
E-ISBN
978-975-06-2378-3
Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

ESKİŞEHİR, Ağustos 2018
2854-0-0-0-1909-V01
İçindekiler iii
İçindekiler
Önsöz .................................................................................................................... vii
Temel Kavramlar............................................................................ 2 1. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 3
BİRİM SİSTEMLERİ ................................................................................................... 3
TEMEL KAVRAMLAR ............................................................................................... 4
Elektrik Akımı .............................................................................................................. 5
Gerilim ........................................................................................................................... 5
Güç ................................................................................................................................. 6
DEVRE ELEMANLARI .............................................................................................. 6
Kaynak (Üreteç) ............................................................................................................ 6
Direnç ........................................................................................................................... 7
Direnç Renk Kodları .............................................................................................. 8
Direnç ve Sıcaklık ................................................................................................... 10
OHM KANUNU ......................................................................................................... 10
DİRENÇLERİN DEVRE İÇİNDEKİ BAĞLANTILARI ........................................ 10
Seri Bağlı Dirençler ...................................................................................................... 10
Paralel Bağlı Dirençler ................................................................................................. 12
Karışık Bağlı Dirençler ................................................................................................ 14
Özet ................................................................................................................................ 20
Kendimizi Sınayalım .................................................................................................... 21
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı ......................................................................... 22
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı ............................................................................................. 22
Yararlanılan Kaynaklar ................................................................................................ 22
Devre Yasaları................................................................................ 24 2. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 25
TEMEL KAVRAMLAR ............................................................................................... 25
Devre Elemanı ............................................................................................................. 25
Düğüm Noktası ........................................................................................................... 25
Kol .................................................................................................................................. 25
Çevre (Mesh) ............................................................................................................... 26
Göz (Loop) ................................................................................................................... 26
KIRCHHOFF YASALARI ........................................................................................... 27
Kirchhoff ’ un Gerilim Yasası ..................................................................................... 27
Kirchhoff ’ un Akım Yasası ......................................................................................... 27
Özet ................................................................................................................................ 40
Düğüm Noktası Yöntemi ve Çevre Akımları Yöntemi................. 46 3. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 47
DÜĞÜM NOKTASI YÖNTEMİ ................................................................................ 47
Düğüm Noktası Yönteminde Karşılaşılabilecek Özel Durumlar ........................... 49
ÇEVRE AKIMLARI YÖNTEMİ ................................................................................ 59
iv İçindekiler
Çevre Akımları Yönteminde Karşılaşılabilecek Özel Durumlar ............................ 63

Özet ............................................................................................................................... 69
4. ÜNİTE Temel Teoremler............................................................................ 74

GİRİŞ ............................................................................................................................. 75
KAYNAK DÖNÜŞÜMÜ ............................................................................................. 75
Kaynak Dönüşümünde Özel Durumlar .................................................................... 77
SÜPERPOZİSYON TEOREMİ .................................................................................. 81
THEVENIN TEOREMİ .............................................................................................. 86
NORTON TEOREMİ .................................................................................................. 91
THEVENIN VE NORTON EŞDEĞER DEVRELERİNİN
BİRBİRİNE DÖNÜŞÜMÜ ........................................................................................ 95
Thevenin-Norton Dönüşümü ..................................................................................... 96
Norton-Thevenin Dönüşümü ..................................................................................... 96
Özet ................................................................................................................................ 99
5. ÜNİTE Kondansatör ve Bobin................................................................... 104

GİRİŞ ............................................................................................................................. 105
KONDANSATÖR ........................................................................................................ 105
Kondansatörün Kapasitesini Etkileyen Faktörler .................................................... 106
Kondansatörün Çalışma Prensibi ............................................................................. 107
Kondansatörün DA Kaynağına Bağlanması ....................................................... 107
Kondansatörün AA Kaynağına Bağlanması ....................................................... 107
Kondansatörde Akım-Gerilim İlişkisi ...................................................................... 109
Kondansatörün Kullanım Alanları ............................................................................ 110
Kondansatör Çeşitleri .................................................................................................. 110
Kutuplarına Göre Kondansatörler ....................................................................... 110
Kapasite Değişimine Göre Kondansatörler ........................................................ 111
Kullanılan Yalıtkana Göre Kondansatörler ......................................................... 111
Kondansatörlerin Devreye Bağlanması ..................................................................... 112
Seri Bağlama ........................................................................................................... 112
Paralel Bağlama ...................................................................................................... 113
BOBİN ........................................................................................................................... 115
Bobinin Endüktansını Etkileyen Faktörler ............................................................... 116
Bobinin Çalışma Prensibi ............................................................................................ 116
Bobinin DA Kaynağına Bağlanması .................................................................... 116
Bobinin AA Kaynağına Bağlanması .................................................................... 116
Bobinde Akım-Gerilim İlişkisi ................................................................................... 118
Bobinin Temel Özellikleri ........................................................................................... 118
Bobin Çeşitleri .............................................................................................................. 119
İçindekiler v
Sabit Bobinler ......................................................................................................... 119
Ayarlı Bobinler ....................................................................................................... 119
Bobinlerin Devreye Bağlanması ................................................................................. 120
Seri Bağlama ........................................................................................................... 120
Paralel Bağlama ...................................................................................................... 120
Özet ................................................................................................................................ 123
RL ve RC Devreleri........... ............................................................... 128 6. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 129
RC DEVRESİ ................................................................................................................ 129
RC Devresinin Doğal Tepkisi ..................................................................................... 129
RL DEVRESİ ................................................................................................................. 136
RL Devresinin Doğal Tepkisi ...................................................................................... 136
ANAHTARLAMA FONKSİYONLARI .................................................................... 145
Birim Basamak Fonksiyonu ........................................................................................ 145
RL VE RC DEVRELERİNDE ZORLANMIŞ TEPKİ VE TÜM TEPKİ ................ 147
Özet ................................................................................................................................ 153
Alternatif Akım................................................................................158 7. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................. 159
TEMEL KAVRAMLAR ............................................................................................... 160
Devir .............................................................................................................................. 160
Periyot ............................................................................................................................ 160
Değer .............................................................................................................................. 161
Anlık Değer ............................................................................................................. 161
Ortalama Değer ...................................................................................................... 162
Alternans ....................................................................................................................... 164
Frekans ........................................................................................................................... 164
Açısal Frekans ......................................................................................................... 164
Genlik ............................................................................................................................ 165
Tepe Genlik ............................................................................................................. 166
Tepeden Tepeye Genlik ......................................................................................... 166
Etkin Genlik ............................................................................................................ 166
Faz .................................................................................................................................. 169
İleri Faz .................................................................................................................... 169
Geri Faz ................................................................................................................... 171
Sinüzoidal Fonksiyonlar .............................................................................................. 172
EMPEDANS - ADMİTANS ........................................................................................ 174
Empedans ..................................................................................................................... 174
Direnç, Kondansatör ve Bobin Empedansları .................................................... 176
vi İçindekiler
Admitans ...................................................................................................................... 177

Fazör Diyagramlar ....................................................................................................... 178
Seri ve Paralel Bağlı Devrelerde Eşdeğer Empedans ve Eşdeğer
Admitansın Hesaplanması .......................................................................................... 179
Seri Bağlı Devreler ................................................................................................. 179
Paralel Bağlı Devreler ............................................................................................ 181
Özet ................................................................................................................................ 184
8. ÜNİTE Alternatif Akım Devrelerinin Analizi ve Güç Hesaplamaları....... 188

GİRİŞ ............................................................................................................................. 189
DOĞRU AKIM ANALİZ YÖNTEMLERİNİN ALTERNATİF AKIM
DEVRELERİNE UYARLANMASI ............................................................................ 190
Kirchhoff Yasalarının Kullanımı ................................................................................ 191
Düğüm Noktası Yönteminin Kullanımı .................................................................... 194
Çevre Akımı Yönteminin Kullanımı .......................................................................... 195
Süperpozisyon Yönteminin Kullanımı ...................................................................... 196
Kaynak Dönüşümü Yönteminin Kullanımı .............................................................. 199
Thevenin ve Norton Eşdeğerlerinin Kullanımı ........................................................ 201
REZONANS .................................................................................................................. 204
Seri RLC Devreleri İçin Rezonans ............................................................................. 204
Paralel RLC Devreleri İçin Rezonans ........................................................................ 205
ALTERNATİF AKIM DEVRELERİNDE GÜÇ HESAPLAMALARI ................... 206
Anlık Güç ...................................................................................................................... 206
Ortalama Güç ............................................................................................................... 208
Reaktif Güç .................................................................................................................... 208
Kompleks Güç ............................................................................................................... 209
Görünür Güç ................................................................................................................ 210
Güç Faktörü .................................................................................................................. 211
Güç Faktörünün Düzeltilmesi .................................................................................... 211
Özet ................................................................................................................................ 213
Önsöz vii
Önsöz
Elektrik ve elektronik teknolojisinin yeri hayatımızda tartışılmazdır. Bu teknolojinin
günümüzde her alanda kullanılması nedeni ile elektrik enerjisinin üretimi, iletimi ve da-
ğıtımı konusu da önem kazanmıştır. Elektrik devrelerinin tanımlanması, çalışması, analiz
edilmesi ve arıza-bakımları hakkında gerekli bilgilerin edinilmesi için çeşitli kaynaklar
oluşturulmuştur.
Günümüzde internet en kolay ulaşılan kaynaklardan biri olmasına rağmen bazen bil-
gilerin sınırsızlığı ve düzensizliği yeni yazılı kaynakların oluşturulmasını gündeme ge-
tirmiştir. Burada hazırlanmış olan üniteler elektrikle ilgili temel tanımlar ve kavramlar
yanında, elektrik devrelerinin doğru akım ve alternatif akım altında çalışmaları sırasında
davranışlarını incelemek adına temel yasa ve teoremlerden bahsetmektedir.
Konuların anlatımında öğrencilere yardımcı olabilmek adına devre çözümleri için
kullanılan teorem ve yasalar anlatıldıktan sonra örneklerle pekiştirilmiştir. Hazırlanan bu
kaynağın elektrik konusuna ilgi duyacak kişilere bir başlangıç yapma fırsatı sunacağını
umuyoruz.
Elektrik enerjisi üretim, iletim ve dağıtımı önlisans programında ders olarak yer alan
devre analizi kitabının hazırlanmasında ünite yazarı olan hocalarımıza ve sizlere ulaşması
için emeği geçen tüm çalışanlarımıza teşekkür ederim.
Editör
Prof.Dr. Aydın AYBAR
1
DEVRE ANALİZİ
Amaçlarımız
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
 Uluslararası standartlarda yer alan birim ve katsayıları tanıyabilecek,
 Devre teorisi ile ilgili temel kavramları açıklayabilecek,
 Ohm Yasası ve temel devre prensiplerini tanımlayabilecek,
 Akım, gerilim ve direnç arasındaki ilişkileri tanımlayıp hesaplayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olacaksınız.
Anahtar Kavramlar
• Direnç • Seri/Paralel Devreler
• Ohm Kanunu • Eşdeğer Direnç
İçindekiler
• GİRİŞ
• BİRİM SİSTEMLERİ
• TEMEL KAVRAMLAR
Devre Analizi Temel Kavramlar • DEVRE ELEMANLARI
• OHM KANUNU
• DİRENÇLERİN DEVRE İÇİNDEKİ
BAĞLANTILARI
Temel Kavramlar
GİRİŞ
Devre analizi kitabının ilk ünitesinde elektrik devrelerinin çözümü sırasında kullanılan
fiziksel büyüklüklerin sembollerinden, birimlerinden, birimlerin alt - üst katlarından ve
birimler arası dönüşümlerin nasıl yapıldığından bahsedilecektir.
İletken, yalıtkan ve yarı iletken tanımları, atomun son yörüngesindeki elektron sayı-
sına bağlı olarak açıklanarak, akım, gerilim, güç, devre elemanı, kaynak gibi bazı temel
kavramlar tanımlanacaktır. Bir iletkenin direncini etkileyen fiziksel büyüklüklerle, ilet-
kenin direncinin nasıl değiştiği açıklanacaktır. Dirençlerin üzerindeki renk bantları ile
direnç değerinin nasıl okunduğu ve tolerans bandının direncin maksimum ve minimum
değerinin bulunmasındaki önemi ortaya konacaktır.
Son olarak devre analizinin temelini oluşturan Ohm kanunu, dirençlerin devrede bağ-
lantı şekilleri ve yıldız-üçgen dönüşümlerinden bahsedilecektir.
BİRİM SİSTEMLERİ
Hayatımızı kolaylaştıran ve hayatımızın her aşamasında yararlandığımız elektrik ve elektro-
nik teknolojisi aslında kuralları kesin bir sistemdir. Elektrik akımının kullanılması ve dev-
re analizi ile ilgili kurallar yıllar öncesinde oluşturulmuştur ve dünyanın her yerinde aynı
şekilde kullanılmaktadır. Kullanılan birimler de standart (Fransızca: Système International
d’unités, kısaca SI) olarak belirlenmiştir. Bu nedenle öncelikle devre analizinde kullanılacak
SI sistemine ait temel birimlerin ve terminolojinin üzerinde durulacaktır.
Tablo 1.1’de devre analizinde karşılaşılan birimlerin ölçek ve sembolleri ve ayrıca devre
analizi terminolojisinde kullanılan temel kavramların birim ve kısaltmaları yer almaktadır.
Devre Analizi Tablo 1.1

BİRİM Ölçek Sembolü Birim Kısaltması SI birim sistemindeki
Terminolojisi
ölçekler ve devre
Tera 1012 T Akım Amper A analizi terminolojisinde
Giga 109 G Gerilim Volt V kullanılan temel
birimler
Mega 106 M Güç Watt W
Kilo 103 K Enerji Joule J
Temel Birim 1 ---- Periyot Saniye sn
mili 10-3 m Frekans Hertz Hz
mikro 10-6 µ Direnç Ohm Ω
nano 10-9 n Endüktans Henry H
piko 10-12 p Kapasitans Farad F
4 Devre Analizi
ÖRNEK 1 Ölçülen akım değeri 0,2 mA ise bu akımın Amper olarak değeri nedir?
Çözüm 1: 0,2 mA = 0,2 . 10-3 = 2 . 10-4 Amper
Devreden geçen akım 0,35 mA ise bu akımın değeri kaç μA olarak ölçülebilir?
1
TEMEL KAVRAMLAR
Elektrik akımı, maddenin en küçük yapıtaşı olan atomların özellikleri kullanılarak ra-
hatça açıklanabilir. Bir atomun çekirdeğinde pozitif yüklü protonlar(delikler) ve yüksüz
nötronlar bulunur. Çekirdeğin çevresinde ise her yörüngede belirli bir kurala göre dizil-
miş elektronlar yer alır. En son yörüngedeki elektronların sayısı malzemenin özelliğini
belirler. Çünkü bir atom her zaman son yörüngedeki elektron sayısını sekize tamamlaya-
rak kararlı hale geçme isteği taşır. Bazı atomların son yörüngelerinde 4’ten az elektron yer
alır ve bu atomlar elektronlarını verme eğilimlerinden dolayı iletken olarak adlandırılırlar.
Şekil 1.1
Elektronların
örnek bir atom
yapısı içinde
dizilişi
Elektronlar
Çekirdek
Yörüngeler
Bazı atomların son yörüngesindeki elektron sayısı 4’ten fazla olduğu için dışarıdan
elektron alma eğilimindedirler ve yalıtkan olarak adlandırılırlar. Son yörüngesinde 4 elekt-
ron bulunan atomlar ise dış yörüngelerindeki elektron sayısı 3 (örneğin alüminyum, gal-
yum) veya 5 (örneğin fosfor, arsenik, antimuan) olan atomlarla kovalent bağlar oluşturarak
son yörüngelerini kararlı hale getirmek isterler. Bu malzemelere iletkenlikleri iletkenler ve
yalıtkanlar arasında yer alan yarı iletkenler denir. p (pozitif yüklerin çok olduğu) veya n
(negatif yüklerin çok olduğu) tipi olarak oluşturulan yarı iletkenler günümüz elektronik
teknolojisinin temelini oluşturur.
1. Ünite - Temel Kavramlar 5
Elektrik Akımı
Metal iletkenlerde akımın akışı serbest elektronların hareketi sonucu oluşur. Bir elektrik
devresi yüklerin yer değiştirdiği kapalı bir yoldur. Yüklerin hareketi sonucu elektrik akımı
oluşur. Elektrik akımı birim zamanda yer değiştiren yük miktarına göre belirlenir. q, elektrik
yükü (Coulomb) ve t, zaman(saniye) olmak üzere I akımının şiddeti;
dq
I=
(1.1)
dt
olarak elde edilir. Akım birimi Amper’dir (1 A = 1 coulomb /saniye). Akımın oluşmasında
elektronların hareketi rol oynamasına rağmen, bir elektrik devresinde akım yönü pozitif
yüklerin hareket yönü olan (+) dan (–) ye doğru kabul edilir.
Şekil 1.2
Elektrik akımının yönü Elektronların
hareket
yönü ile
elektrik akımı
e e yönünün
ilişkisi
e e
Elektronların hareket yönü
+ _
Akım, DA (doğru akım) ve AA (alternatif akım) olmak üzere ikiye ayrılır. Doğru akım
zamanla yönü ve büyüklüğü değişmeyen akımdır. Alternatif akım ise zamanla yönü ve
büyüklüğü değişen akımdır.
Şekil 1.3
Doğru akım ve alternatif akımın zamana bağlı değişimi
I,V I,V
t
Doğru akım Alternatif akım
Gerilim
Kapalı bir elektrik devresinde elektronlar elektriksel kuvvetin etkisiyle enerjisi fazla olan
noktadan enerjisi düşük olan noktaya hareket ederler. Bu iki uç arasındaki enerji farkı
potansiyel farkı belirtir. Elektron akışı iki uç arasındaki enerji eşit oluncaya kadar devam
eder, fark sıfır olunca elektron akışı durur.
6 Devre Analizi
Gerilim (elektromotor kuvvet, potansiyel fark), bir üretecin iki ucu arasındaki potansi-
yel farktır. Bu nedenle potansiyel fark olarak da adlandırılır. Gerilim, voltmetreyle ölçülür
ve U, E, V ya da e ile gösterilir. Gerilim (V) birim yük başına yapılan iştir. W (joule) iş ve q
(Coulomb) elektrik yükü olarak gösterildiğinde gerilim,
W
V= (1.2)
q
olarak elde edilir. Gerilim birimi Volt’tur (1 V = 1 joule / coulomb).
Güç
Birim zamanda yapılan işe güç denir ve P ile gösterilir. Bir elektrik devresinde güç (Watt),
akım (A) ve gerilim (V) ile doğru orantılıdır.
P=I.V (1.3)
ÖRNEK 2 Devreden geçen akım 0,46 A ve devrenin gerilimi 79 V ise bu devrede harcanan güç kaç
Watt’tır?
Çözüm 2: Güç formülünü hatırlamak gerekirse P = I . V’dir. Bu durumda devrenin gücü;

P = 0,46 . 79 = 36,34 Watt olarak elde edilir.
DEVRE ELEMANLARI
Bir elektrik devresinde aktif devre elemanları, iletken tel ve pasif devre elemanları bu-
lunmalıdır. Aktif devre elemanları devreye enerji sağlayan elemanlar yani kaynaklardır.
Pasif devre elemanları ise kendileri enerji üretmeyen var olan enerjiyi kullanarak enerji
depolayan veya tüketen elemanlardır. Pasif devre elemanlarına örnek olarak direnç, bobin
ve kondansatör verilebilir.
Aşağıda ünite kapsamında sıklıkla karşılaşılacak olan aktif devre elemanı, kaynak ve
pasif devre elemanı, direnç açıklanmaktadır.
Kaynak (Üreteç)
Kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine çeviren devre elemanlarıdır. Doğru akım kaynağı
(pil, akümülatör, dinamo) ve alternatif akım kaynağı (alternatör) olarak ikiye ayrılırlar.
Bir elektrik devresinde sağladığı enerji türüne göre akım kaynağı veya gerilim kayna-
ğı olmak üzere iki çeşit kaynak kullanılabilir. Kaynaklar bağımlı ve bağımsız kaynaklar
olarak da sınıflandırılır. Bağımsız kaynaklar devre oluşturulurken değerleri kesin olarak
(sayısal olarak) belirli olan kaynaklardır. Bağımlı kaynakların değerleri devrenin herhangi
bir elemanı üzerinden geçen akıma veya eleman üzerinde ölçülen gerilime göre değişebi-
lir. Kitapta yer alan konuların anlatımında bağımsız kaynaklar kullanılacaktır.
Şekil 1.4
Bağımsız ve
bağımlı gerilim
ve akım
kaynaklarının + +
gösterimi _ _
Bağımsız Gerilim Bağımsız Akım Bağımlı Gerilim Bağımlı Akım

Kaynağı Kaynağı Kaynağı Kaynağı
Direnç
Elektronların kaynakta üretilen enerji dolayısı ile hareket etmesi sırasında iletkenin buna Bir iletkenin direnci, iletkenin
karşı uyguladığı zorluğa direnç denir. İletkenin direnci, iletkenin kesiti ve uzunluğuna kesitine (S), uzunluğuna
(l), iletkenin cinsine ( ρ ) ve
bağlı olarak değişirken iletkenin cinsi de direnç üzerinde etkilidir. Çünkü her iletkenin ortamın sıcaklığına bağlı olarak
kendine ait bir özdirenci vardır ve sabittir. R (ohm) ile gösterilen direnç; kesit alanı S (mi- değişir.
limetrekare), uzunluğu l (metre) ve özdirenci ρ (ohm.mm2/metre) olmak üzere;

R =ρ⋅ (1.4)
S
şeklinde hesaplanır.
Direncin tersi olarak tanımlanan iletkenlik terimini de burada hatırlatmak gerekir.
Elektronların hareketi sırasında iletkenin gösterdiği kolaylık olarak tanımlanabilir. İlet-
kenlik bir iletken içinden geçen akımın ne kadar rahat aktığının bir göstergesidir. Birimi
daha önceleri mho olarak verilmesine rağmen günümüzde birimi Siemens (S) olarak kul-
lanılmaktadır. G iletkenliği, R direnci göstermek üzere iletkenlik;
1
G= (1.5)
R
olarak tanımlanır. İletkenlikten bahsettiğimizde σ ile gösterilen öziletkenliği de unutma-
mak gerekir. Özdirencin ( ρ ) tersi ve birimi Siemens.metre/ mm2 olan öziletkenlik (σ)
kullanılarak iletkenlik denklemi tekrar yazılabilir. Öziletkenlik;
1
σ= (1.6)
ρ
olmak üzere, iletken telin kesiti (S) ve boyu (l) olduğu durumda, iletkenlik;
σ.S
G= (1.7)

olur.
Özdirenç ve öziletkenlik, direnç ve iletkenlik hesaplarında kesirin pay kısmında çarpan ola-
rak yer almaktadır ama aynı değerler olmayıp iletken için belirleyici zıt özelliklerdir.
Boyu 1200 cm ve kesiti 4 mm2, özdirenci 0,017 ohm. mm2/metre olan bakır telin iletkenliğini ÖRNEK 3
hesaplayınız.
Çözüm 3: Bu soruyu iki farklı yolla çözebiliriz. İşlemlere başlamadan, verilen büyüklük-
lerin birimlerini kontrol etmeliyiz. Burada iletkenin boyu cm olarak verilmiş denklemde
ise m olarak kullanılması gerekmektedir. Öncelikle birim çevrimi yapılır.
l = 1200 cm = 12 m
1. Yol: Direnç değeri bulunur, bulunan değerin tersi alınarak iletkenlik hesaplanır.
 12
R = ρ⋅ = 0,017 ⋅ = 0,051 Ω
S 4
1 1
G= = = 19,6 S
R 0,051
8 Devre Analizi
2. Yol: Öziletkenlik bulunur, daha sonra denklemde yerine konularak iletkenlik hesaplanır.
1 1
σ= = = 58,82 S
ρ 0,017
σ . S 58,82 . 4
G= = = 19,6 S
 12
Bir iletkene ait özellikler; boyu 240 m, kesiti 18 mm2 ve iletkenliği 0,5 Siemens olarak veril-
2 mektedir. Bu iletkene ait direnç ve özdirenç değerlerini bulunuz.
Direnç Renk Kodları

Direnç değerleri ve toleransları üzerindeki renklerle belirlenir. Çizgiler direncin hangi
ucuna yakın ise o uçtan başlamak suretiyle renk bantları okunur. Dirençler 3, 4, 5 renk
bantlı olarak üretilebilir. 3 renk bantlı bir dirençte tolerans sabittir ve %20’dir. 4 ve 5 bantlı
dirençlerde ise son bant toleransı belirtir.
Renk kodları okunurken üç bantlı dirençlerde toleransın her zaman %20 olduğu gözden ka-
çırılmamalıdır.
Tablo 1.2 1. Bant 2. Bant 3. Bant 4. Bant 5. Bant

Direnç renk kodları Renk Kodları
A B C D (Çarpan) T (Tolerans)
0-Siyah 0 0 0 100 -
1-Kahvrengi 1 1 1 101 -
2-Kırmızı 2 2 2 102 -
3-Turuncu 3 3 3 103 -
4-Sarı 4 4 4 104 -
5-Yeşil 5 5 5 105 -
6-Mavi 6 6 6 106 -
7-Mor 7 7 7 107 -
8-Gri 8 8 8 108 -
9-Beyaz 9 9 9 109 -
Altın - - - 10-1 %5
Gümüş - - - 10-2 %10
Şekil 1.5
Tablo 1.2’deki
bantların
direnç
üzerinde
gösterimi
B D
A C T
Şekil 1.6
3 renk
bantlı direnç
gösterimi
A
B C
Direnç 3 renk bantlı ise büyüklüğü;
R = AB . 10C ± %20 (1.8)
Renk kodları kırmızı-yeşil-siyah olarak verilen direncin minimum ve maksimum değerleri ÖRNEK 4
ne olmalıdır?
Çözüm 4: Öncelikle 3 renk bantlı bir direnç olduğu için toleransının her zaman %20 ola-
rak alınması gerektiğini hatırlatalım. Bu hatırlatmadan sonra dirence ait ifade;
R = AB . 10C = 25 . 100 ± %20

R = 25 ± %20 olarak yazılır.
20
R = 25 ± 25 ⋅ = (25 ± 5) Ω olarak elde edilir.
100
Dirence ait maksimum değer; Rmax = 25 + 5 = 30 Ω
Dirence ait minimum değer; Rmin = 25 − 5 = 20 Ω olur.
Şekil 1.7
4 renk
bantlı direnç
gösterimi
A C
B T
R = AB . 10C ± %T (1.9)
Şekil 1.8
5 renk
bantlı direnç
gösterimi
B D
A C T

R = ABC . 10 D ± %T (1.10)
Renk kodları kırmızı-yeşil-siyah-altın-gümüş olarak verilen direncin minimum ve maksi- ÖRNEK 5

mum değerleri ne olmalıdır?
Çözüm 5: Öncelikle 5 renk bantlı bir direnç olduğu için toleransının 5. bandın renk de-
ğeri olarak, 4. bandın çarpan olarak alınması gerektiğini hatırlatalım. Bu hatırlatmadan
sonra dirence ait ifade;
R = ABC . 10 D ± %T = 250 . 10−1 ± %10

R = 25 ± %10 olarak yazılır.
10
R = 25 ± 25 ⋅ = (25 ± 2,5) Ω olarak elde edilir.
100
10 Devre Analizi
Dirence ait maksimum değer; Rmax = 25 + 2,5 = 27,5 Ω
Dirence ait minimum değer; Rmin = 25 − 2,5 = 22,5 Ω olur.
Mavi-Turuncu-Altın-Altın şeklinde dört renk bantlı direncin alabileceği minimum ve mak-

simum değerleri hesaplayınız.
3
Direnç ve Sıcaklık
Direnç değeri hesaplanırken sıcaklık değeri de önem kazanır. Bazı dirençlerde sıcaklık
arttıkça direnç artarken bazılarında ise direnç değeri azalır.
R0 , t0 anındaki direnç ve α sıcaklıkla direnç değişim katsayısı olmak üzere t1 anındaki
direnç R1,
R1 = R0 . ⎡⎣1 + α . (t1 − t0 ) ⎤⎦ (1.11)
formülü kullanılarak hesaplanır.
ÖRNEK 6 Sıcaklık değişim katsayısı 0,0045 olan iletkenin 12 °C’deki direnci 20 Ω ise 35 °C’deki direnç
değeri ne olur?
Çözüm 6: Verilen değerleri denkleme yerleştirdiğimizde 35 °C’deki direnç değerini bula-

biliriz.
R1 = R0 . ⎡⎣1 + α . (t1 − t0 ) ⎤⎦
R1 = 20 . ⎡⎣1 + 0,0045 . (35 − 12) ⎤⎦
R1 = 20 . ⎡⎣1 + 0,0045 . 23⎤⎦
= 20 . ⎡⎣1 + 0,1035⎤⎦ = 20 . 1,1035 = 22,07 Ω
OHM KANUNU
Gеorgе Simon Ohm tarafından Bir iletkenin iki ucu arasındaki potansiyel farkın, iletkenden geçen akım şiddetine oranı
1827 yılında bulunan
akım, gerilim ve dirеnç
sabittir. Bir iletkenin direnci, üzerinden geçen akımla ters, üzerindeki gerilimle doğru oran-
arasındaki bağıntıyı veren tılıdır. Direnç, akım ve gerilim arasındaki bu ilişkiyi belirleyen kanuna OHM Kanunu denir.
kanun Ohm Kanunu olarak V (Volt) gerilimi, I (Amper) akımı ve R (Ohm) direnci göstermek üzere, Ohm Kanunu;
adlandırılmaktadır. Ohm
kanunu, devrelerin analizinde
kullanılan yasa, yöntem V (1.12)
ve teoremlerin temelini R=
oluşturmaktadır.
I
olarak gösterilir.
DİRENÇLERİN DEVRE İÇİNDEKİ BAĞLANTILARI

Dirençler devrede seri veya paralel bağlı olarak yer alırlar.
Seri Bağlı Dirençler

Birer uçları ortak olarak Tek uçları birbirine bağlı olan dirençlerdir. Eşdeğer direnç ( Reş ) tüm dirençlerin toplan-
bağlanan dirençler seri bağlı
dirençlerdir. Aynı akımın
ması ile bulunur. Seri bağlı dirençlerden geçen akımlar aynıdır. Dirençlerin üzerindeki
geçtiği seri bağlamada, eşdeğer gerilimlerin toplamı ise kaynak gerilimine eşittir.
direncin değeri, devredeki
dirençlerin değerinden
büyüktür.
Şekil 1.9
Seri bağlı
dirençler ve DA
R1 R2 R3 (DC) gerilim
kaynağından
I oluşan elektrik
devresi
V
Reş = R1 + R2 + R3 (1.13)
V = VR + VR + VR (1.14)
1 2 3
Burada I = IR1 = IR2 = IR3 olarak gösterilir. Eğer devrede n tane direnç seri bağlı ve tüm
direnç (R) değerleri eşit ise; Reş = n . R olarak hesaplanır.
Aşağıda verilen devrede R1 direnci 8 Ω , R2 direnci 6 Ω ve kaynak gerilimi (V) 56 Volt olarak ÖRNEK 7
verilmektedir.
a. Devrenin eşdeğer direncini,
b. Kaynaktan çekilen akımı,
c. R1 direnci üzerine düşen gerilimi,
d. R1 direnci üzerinde harcanan gücü hesaplayınız.
Şekil 1.10
Örnek 7 için
devre şeması
R1 R2
Çözüm 7:
a. Devrenin eşdeğer direnci seri bağlı iki direnç toplanarak bulunur.
Reş = R1 + R2
Reş = 8 + 6 = 14 Ω
b. Kaynaktan çekilen akım ohm yasası kullanılarak bulunur.
V V
R= ⇒ I = olarak yazılabilir. Bu durumda,
I R
V 56
I = = = 4 A’dir.
Reş 14
12 Devre Analizi
c. Direnç üzerindeki gerilim de ohm yasası kullanılarak bulunur.
V
R= ⇒ V = I . R olarak yazılabilir. Bu durumda,
I
VR = I . R1 = 4 . 8 = 32 V’tur.
1
d. Güç, dirençten geçen akım ve direncin üzerinde düşen gerilimin çarpılması ile bulunur.
P = I . VR = 4 . 32 = 128 Watt
1
Paralel Bağlı Dirençler

İki uçları birbirine bağlı dirençler İki uçları birbirine bağlı olan dirençlerdir. Eşdeğer direnç tüm dirençlerin terslerinin
paralel bağlı dirençlerdir. Paralel
bağlı dirençler üzerinde gerilim
toplanması ile bulunur. Üzerlerinden geçen akımlar eşit değildir ve direnç değeri ile ters
düşümleri eşit, eşdeğer direnç orantılı olarak elemanlar üzerinden geçen akım belirlenir. Küçük dirençten büyük akım,
değeri ise en küçük dirençten büyük dirençten küçük akım geçer. Dirençler üzerindeki gerilimler birbirine ve aynı za-
de küçüktür.
manda kaynak gerilimine eşittir.
Şekil 1.11
Paralel bağlı R1
dirençler ve
DA gerilim
kaynağından I1
oluşan elektrik
devresi
I R2
I2
V
1 1 1
= + (1.15)
Refl R1 R2

I = I1 + I 2 (1.16)

I (1.17)
I1 = ⋅ R2
R1 + R2
I
I2 = ⋅ R1 (1.18)
R1 + R2

V = VR = VR
(1.19)
1 2
R
Devrede n tane direnç paralel bağlı ve tüm direnç (R) değerleri eşit ise; Reş = olarak
n
hesaplanır.
Şekil 1.11’de verilen devrede R1 direnci 4 Ω , R2 direnci 6 Ω ve kaynak gerilimi 48 V olarak ÖRNEK 8
verilmektedir.
c. R1 direnci üzerinde düşen gerilimini bulunuz.
Çözüm 8:
a. Devrenin eşdeğer direnci paralel bağlı iki direncin tersleri toplanarak bulunur.
1 1 1 1 1 6 + 4 10
= + = + = =
Reş R1 R2 4 6 24 24
(6) (4)
24
Reş = = 2,4 Ω
10
Eğer sadece iki direnç paralel bağlı ise eşdeğer direnç; direnç değerlerinin çarpımının di-
renç değerlerinin toplamına bölünmesi ile de bulunabilir. Dirençler R1 ve R2 olmak üzere,
Reş = (R1 . R2) / (R1 + R2) olarak hesaplanır.
b. Kaynaktan çekilen akım Ohm yasası kullanılarak bulunur.
V V
R= ⇒ I =
I R
Bu durumda ,
V 48
I = = = 20 A’dir.
Reş 2,4
c. Direnç üzerindeki gerilim de Ohm yasası kullanılarak bulunur.

V
R= ⇒ V = I . R olarak yazılabilir.
I
Bu durumda, VR1 = I R1 . R1 olur.
I
R1 direnci üzerinden geçen akımı bulabilmek için; I R1 = ⋅ R2 eşitliği kullanılır.
R1 + R2
I 20 20
IR = ⋅ R2 = ⋅6= ⋅ 6 = 12 A
1 R1 + R2 4+6 10
Paralel devrelerde, direncin değeri ile direnç üzerinden geçen akım ters orantılıdır.
IR bulunduktan sonra R1 direnci üzerindeki gerilim, VR = IR . R1 = 12 . 4 = 48 V

1 1 1
olarak elde edilir.
Aslında paralel devrelerde dirençler üzerindeki gerilimlerin ayrı ayrı hesaplanmasına gerek
yoktur. Paralel bağlı dirençlerin üzerinde düşen gerilimler birbirine eşittir.
14 Devre Analizi
Paralel bağlı direnç büyüklükleri eşit üç direncin bulunduğu bir devreden geçen akım 3A ve
4 devreye uygulanan gerilim 54 Volt ise;
a. Bu devrenin eşdeğer direncini,
b. Devredeki paralel bağlı dirençlerin değerlerini bulunuz.
Karışık Bağlı Dirençler

Dirençler devrede seri ve paralel bağlı olarak yer alabileceği gibi karışık bağlı da olabilirler.
Karışık devrelerde üçgen – yıldız (∆-λ) ve yıldız – üçgen (λ-∆)dönüşümlerini de yapmak
gerekebilir. Bu sayede devre basitleştirilerek eşdeğer direnç hesabının yapılması kolaylaş-
tırılabilir.
Şekil 1.12
Eşdeğer üçgen ve yıldız bağlı direnç devreleri
R1
RC RB
R2 R3
B C
RA
B C
Üçgen bağlı direnç devresi Yıldız bağlı direnç devresi
Şekil 1.12’deki yıldız ve üçgen devreleri birbirine eşdeğer olduğu için (1.20)-(1.25) ara-
sındaki yıldız üçgen dönüşüm denklemlerinden direnç değerleri bulunabilir.
R1 . R2 + R2 . R3 + R1 . R3 RC . RB
RA = (1.20) R1 = (1.23)
R1 RA + RB + RC
R1 . R2 + R2 . R3 + R1 . R3 RA . RC
RB = (1.21) R2 = (1.24)
R2 RA + RB + RC
R1 . R2 + R2 . R3 + R1 . R3 RA . RB
RC = (1.22) R3 = (1.25)
R3 RA + RB + RC
RΔ
Eğer direnç değerleri eşit ise, RΔ = 3 . Rλ veya Rλ = olarak ifade edilir.
3
ÖRNEK 9 Aşağıda verilen devrede R1 direnci 8 Ω , R2 , R3 , R4 dirençleri 6 Ω , R5 direnci 1 Ω , R6 direnci

3 Ω , R7 direnci 1 Ω ve kaynak gerilimi 60 Volt olarak verilmektedir.
c. R1 direnci üzerinde düşen gerilimi,
d. R1 direnci üzerinde harcanan gücü bulunuz.
Şekil 1.13
Örnek 9 için devre
R1 şeması
R2 R3
R4
V
R5 R6
R7
Çözüm 9:
a. Şekil 1.13’de görüldüğü gibi R2, R3 ve R4 dirençleri üçgen formdadır. Devrenin eşdeğer
direncinin hesaplanabilmesi için üçgen form yıldız forma çevrilir. Üçgen devreyi oluş-
turan dirençlerin hepsi eşit olduğu için yıldız devrenin dirençlerinin her biri
RΔ 6
Rλ = = =2Ω
3 3
olarak elde edilir. Şekil 1.14’de üçgen-yıldız dönüşümü sonrası devrenin yeni şekli gös-
terilmiştir.
Şekil 1.14
R1 Üçgen yıldız dönüşümü

uygulandıktan sonra
Çözüm 9 için eşdeğer
devre şeması
2
2 2
V
R5 R6
R7
16 Devre Analizi
2 Ω’luk direnç ile R5 seri, diğer kolda ise 2 Ω’luk direnç, R6 ve R7 seri bağlıdır. Bu du-
rumda her iki koldaki dirençlerin eşdeğerleri;
Reş = 2 + R5 = 2 + 1 = 3 Ω
1
Reş = 2 + R6 + R7 = 2 + 3 + 1 = 6 Ω olarak bulunur.

2
Devrenin yeni şekli;
Şekil 1.15
Şekil 1.14’deki
devre
şemasının R1
sadeleştirilmiş
eşdeğeri
2
3 6
İki direnç paralel bağlı Devrenin son hali Şekil 1.15’de gösterilmiştir. Bu devrede 3 Ω ve 6 Ω paraleldir. İki
olduğunda devrede, eşdeğer
direnç
direncin paralelliği ile bulunan Reş direnci ise 2 Ω ve R1 dirençleri ile seri bağlıdır.
3
R . R2 3.6
Reş = 1 Reş = =2Ω
R1 + R2 3 3+ 6
eşitliği kullanılarak Devrenin eşdeğer direnci,
bulunmaktadır.
Reş = R1 + 2 + 2 = 8 + 2 + 2 = 12 Ω olur.
V V

R= ⇒ I = olarak yazılabilir.
I R
V 60
Bu durumda, I = = = 5 A’dir
Reş 12
V
R= ⇒ V = I . R olarak yazılabilir.
I
Bu durumda, VR = I . R1 = 5 . 8 = 40 V’tur.
1
d. Bir direncin gücü, üzerinden geçen akım ve üzerinde düşen gerilimin çarpılması
ile bulunur.
P = I . VR = 5 . 40 = 200 W
1
Aşağıdaki devrede kaynak gerilimi 54 Volt, R3 = R5 = R6 = 2 Ω , R2 = R4 = R7 = 6 Ω , R1 = 3 Ω ÖRNEK 10

ve R8 = 4 Ω olarak verilmektedir.
c. R8 direnci üzerinde düşen gerilimi bulunuz.
Şekil 1.16
R1 Örnek 10 için
devre şeması
V
R3
R2 R4
R8 R5 R6
R7
Çözüm 10:
Şekil 1.17
R1 Çözüm 10
için devre
şemasının
yıldız üçgen
R2 dönüşümü
V R4 uygulanmış
eşdeğeri
Ra Rb
Rc
R8
R7
a. Devrenin eşdeğer direncinin bulunabilmesi için R3, R5, R6 dirençlerinin yıldız formda
olduğuna dikkat edilmelidir. Öncelikle devre çözümünü kolaylaştırmak açısından üç-
gen forma çevrilmelidir. Ancak bundan sonra eşdeğer direnç bulunabilir.
Yıldız devredeki direnç değerleri R3 = R5 = R6 = 2 Ω olarak birbirine eşit verildiğinden
üçgen formdaki her direnç değeri;
R∆ = 3 . Rλ = 3 . 2 = 6 Ω ise Ra = Rb = Rc = 6 Ω olarak bulunur.
Bu durumda içiçe geçen iki üçgen şeklinde oluşan Şekil 1.17’de gösterilen devrede
üçgenin her bir kenarındaki dirençler ikişer ikişer birbirine paraleldir. (R2 ile Ra, R7 ile
Rc , R4 ile Rb)
18 Devre Analizi
R2 . Ra 6.6 36
R2  Ra ⇒ Rd = = = = 3Ω
R2 + Ra 6 + 6 12
R7 . Rc 6.6 36
R7  Rc ⇒ Re = = = = 3Ω
R7 + Rc 6 + 6 12
R4 . Rb 6.6 36
R4  Rb ⇒ R f = = = = 3Ω
R4 + Rb 6 + 6 12
Şekil 1.18
Şekil 1.17’deki R1
devrenin
sadeleştirilmiş
hali
V Rd Rf
R8 Re
Şekil 1.18’de gösterildiği gibi Re ve Rf seri, bunların sonucu Rd direncine paralel bağ-
lıdır.
Rg = Rd  (Re + R f ) = 3  (3 + 3) = 3  6
3.6 18
= =
3+6 9
=2Ω
Şekil 1.19
Şekil 1.18’deki
devrenin
sadeleştirilmiş R1
hali
V
Rg
R8
Şekil 1.19’da seri bağlı üç direnç ve gerilim kaynağından oluşan devrenin son şekli yer
almaktadır.
Bu durumda eşdeğer direnç;
Reş = R1 + Rg + R8 = 3 + 2 + 4 = 9 Ω olur.
V V

R= ⇒ I = olarak yazılabilir.
I R
V 54
Bu durumda, I = = = 6 A ’dir.
Reş 9
VR
R8 = 8
⇒ VR = I . R8 olarak yazılabilir.
I 8
Bu durumda, VR 8 = I . R8 = 6 . 4 = 24 V’tur.
20 Devre Analizi
Özet
Ünitenin ilk konusunda SI birim sistemine göre devre anali-
zinde kullanılacak olan fiziksel büyüklüklerin birimleri, bi-
rimler arası dönüşümler, birimlerin alt ve üst katlarının neler
olduğu anlatılmaktadır.
Elektrik akımı, maddenin en küçük yapıtaşı olan atomların
özellikleri ile açıklanır. Atomun çekirdeğinin çevresindeki
yörüngelerde elektronlar bulunmaktadır. En dış yörüngede-
ki elektron sayısı malzemin cinsini belirler. Son yörüngedeki
elektron sayısına bağlı olarak elektriği iyi ileten maddelere
iletken, elektriği iletmeyen maddelere yalıtkan ve ne iyi bir
iletken ne de iyi bir yalıtkan olan maddelere de yarı iletken
denir.
Direnç, elektrik akımına karşı gösterilen zorluktur. İletkenin
direnci; iletkenin kesiti ile ters, iletkenin özdirenci, iletkenin
uzunluğu ve ortamın sıcaklığı ile doğru orantılıdır.
Ünitedeki diğer bir konu dirençlerin renk kodları ile okun-
ması ve Ohm kanunudur.Üç, dört ve beş renk bantlı dirençle-
rin renk bantları ile okunması ve tolerans bandının değeri ile
direncin alabileceği maksimum ve minimum değerlerin nasıl
değiştiği örnekler verilerek açıklanmıştır.
Dirençlerin devreki bağlantı şekilleri üç ayrı başlık altında;
seri direnç devreleri, paralel direnç devreleri ve karışık di-
renç devreleri olarak incelenmiştir. Seri bağlama dirençlerin
birer uçlarının, paralel bağlama ise dirençlerin iki uçlarının
ortak bağlanmasıdır. Seri bağlı dirençlerin olduğu devrede
eşdeğer direnç hesaplanırken devredeki dirençler toplanır.
Paralel bağlı dirençlerin olduğu devrede eşdeğer direnç tüm
dirençlerin terslerinin toplanması ile bulunur. Ayrıca seri ve
paralel bağlamalardan oluşan karışık devrelerde eşdeğer di-
renç hesaplamalarından ve yıldız – üçgen dönüşümlerinden
bahsedilerek örnekler verilmiştir.
İlk ünitede devre analizine bir giriş yapılarak, kitabın diğer
ünitelerinde anlatılacak yöntem ve teoremlere temel olacak
bilgiler verilmiştir.
Kendimizi Sınayalım
1. Özdirenci 0,2 Ω mm2/m, boyu 2400 mm ve kesit alanı 3 6. Devrede kaynaktan çekilen akımın değeri kaç A’dir?
mm2 olarak verilen iletken telin direnci kaç Ω’dur? a. 2 A
a. 0,16 Ω b. 9 A
b. 1,6 Ω c. 14,4 A
c. 4,8 Ω d. 90 A
d. 16 Ω e. 144 A
e. 160 Ω
7-10. soruları Şekil 1.20'de verilen devreye göre cevaplayınız.
2. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi direnç tanımına göre R1 R2
yanlıştır?
a. Direnç, üzerindeki gerilimin iletkenden geçen akıma R3 R4
oranıdır.
b. Direnç değeri hesaplanırken iletkenin öziletkenlik, V
uzunluk ve kesit değerlerinin bilinmesi yeterlidir.
R5 R6
c. Direnç değeri ve iletkenin boyu arasında ters orantı
vardır.
d. Direnç değerinin tersi iletkenliktir.
e. Direnç değerinin hesabında sıcaklık önemli bir et- Şekil 1.20: Kendimizi Sınayalım 7-10. sorular için devre şeması
kendir.
V = 72 Volt
3. Direnci 128 Ω , boyu 70 m ve kesiti 14 mm olan iletke- R1 = 2,8 Ω R2 = 4 Ω
R3 = 6 Ω R4 = 10 Ω
nin, iletkenlik ve öziletkenlik değerlerini hesaplayınız.
R5 = 9 Ω R6 = 4 Ω
G(S) σ(S/m)
a. 0,0078 0,039
7. Devrenin eşdeğer direnç değeri kaç Ω’dur?
b. 0,0078 25,6
a. 4 Ω
c. 0,078 25,6
b. 8 Ω
d. 0,078 0,039
c. 12 Ω
e. 0,0078 3,9 d. 16 Ω
e. 22 Ω
4. Sıcaklık değişim katsayısı 0,25 olan iletkenin 12 °C’da öl-
çülen direnç değeri 4 Ω , son sıcaklıkta ölçülen direnci 84 Ω 8. Kaynaktan çekilen akımın değeri kaç A’dir?
olarak verilmektedir. Son ölçülen sıcaklık değeri kaç °C’dir? a. 4,5 A
a. 72°C b. 6 A
b. 76°C c. 9 A
c. 80°C d. 288 A
d. 84°C e. 576 A
e. 92°C
9. R1 direnci üzerine düşen gerilimin değeri kaç V’tur?
Bir devrede değerleri 12 Ω ve 6 Ω olan iki direnç para- a. 2,52 V
lel bağlıdır. Devreye bağlı gerilim kaynağının değeri 36 b. 3,21 V
Volt’tur. 5. ve 6. soruları bu devreye göre cevaplayınız. c. 4,52 V
d. 25,2 V
5. Devredeki eşdeğer direncin değeri kaç Ω’dur? e. 32,1 V
a. 0,25 Ω
10. Kaynakta oluşan gücün değeri kaç W’tır?
b. 0,4 Ω
a. 324 W
c. 2,5 Ω
b. 432 W
d. 4 Ω
c. 584 W
e. 18 Ω
d. 630 W
e. 648 W
22 Devre Analizi
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

1. a Yanıtınız yanlış ise “Direnç” konusunu yeniden göz- Sıra Sizde 4
den geçiriniz. V 54
a. Reş = = = 18 Ω
2. c Yanıtınız yanlış ise “Direnç” konusunu yeniden göz- I 3
den geçiriniz. b. Devredeki tüm paralel direnç değerlerinin eşit olduğu
3. a Yanıtınız yanlış ise “Direnç” konusunu yeniden göz- R
belirtildiğine göre; Reş = eşitliği kullanılarak herbir
den geçiriniz. n
4. e Yanıtınız yanlış ise “Direnç ve Sıcaklık” konusunu paralel direnç değeri bulunur. Paralel bağlı üç direnç için,
yeniden gözden geçiriniz. R R
Reş = ⇒ 18 =
5. d Yanıtınız yanlış ise “Paralel Bağlı Dirençler” konusu- 3 3
nu yeniden gözden geçiriniz. R = 18 . 3 = 54 Ω olur.
6. b Yanıtınız yanlış ise “Paralel Bağlı Dirençler” konusu-
nu yeniden gözden geçiriniz.
7. b Yanıtınız yanlış ise “Karışık Bağlı Dirençler” konu-
sunu yeniden gözden geçiriniz. Yararlanılan Kaynaklar
8. c Yanıtınız yanlış ise “Karışık Bağlı Dirençler” konu- Ceylan, M., 2008, Doğru Akım Devre Analizi, Seçkin Yayın-
sunu yeniden gözden geçiriniz. cılık
9. d Yanıtınız yanlış ise “Karışık Bağlı Dirençler” konu- Stanley, W.D., 1985, Network Analysis With Applications,
sunu yeniden gözden geçiriniz. Prentice Hall
10. e Yanıtınız yanlış ise “Karışık Bağlı Dirençler” konu- Yağımlı, M., Akar, F., 2002, Doğru Akım Devreleri ve Prob-
sunu yeniden gözden geçiriniz. lem Çözümleri, Beta Basım
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Sıra Sizde 1
1 mA = 10-3A,
1 μA = 10-6A & 1 mA = 1000 μA
0,35 mA = 0,35 . 1000 . 10-6 = 350 μA
Sıra Sizde 2
1 1
R= = =2Ω
G 0,5

R=ρ ⋅
S
ρ . 240
2= ⇒ ρ = 0,15 Ω mm 2 / m
18
Sıra Sizde 3
Mavi: 6, Turuncu: 3, Altın: 10-1, Altın: %5 olarak renk bant-
larının değerleri verilmiştir.
R = AB . 10C ± %T
5
R = 63 . 10-1 ± %5 = 6,3 ± ⋅ 6,3
100
Bu durumda Rmin = (6,3 – 0,315) = 5,985 Ω ve

Rmax = (6,3 + 0,315) = 6,615 Ω olacaktır.
2
DEVRE ANALİZİ
Amaçlarımız
 Devre çözümünde kullanılan temel kavramları tanıyabilecek,
 DA devreleri üzerindeki akım gerilim ilişkilerini gözlemleyebilecek,
 Kirchhoff Gerilim Yasasını DA devre çözümlerinde kullanabilecek,
 Kirchhoff Akım Yasasını kullanarak DA devrelerini çözümleyebilecek
Anahtar Kavramlar
• Devre Elemanı • Çevre
• Kol • Göz
• Düğüm Noktası
İçindekiler
• GİRİŞ
Devre Analizi Devre Yasaları • TEMEL KAVRAMLAR
• KIRCHHOFF YASALARI
Devre Yasaları
GİRİŞ
Herhangi bir elektrik devresinin analizini yapmak, devreden geçen akımın, devre eleman-
ları üzerindeki gerilimin, harcanan veya sağlanan güç hesaplamalarının yapılmasıdır.
Birinci ünitede direnç, akım, gerilim vb. temel kavramlardan bahsederek, devre ana-
lizinin temel kanunu olan Ohm kanunu kullanılarak devreden geçen akım, dirençlerin
üzerindeki gerilim düşümleri ve güç değerleri hesaplanmıştır. Bu ünitede ise Ohm kanu-
nunun yanı sıra devreleri çözmek için kullanılan temel yasalardan bahsedilecektir.
İlk olarak devre elemanı, düğüm noktası, göz, çevre tanımları yapılacaktır. Bu tanım-
lardan sonra bundan sonraki ünitelerde anlatılacak olan devre çözüm yöntem ve teorem-
lerinin temelini oluşturan Kirchhoff (Kirşof) yasaları tanıtılacaktır.
Kirchhoff yasaları; Kirchhoff ’un Akım Yasası ve Kirchhoff ’un Gerilim Yasası olmak
üzere iki başlık altında anlatılacaktır. Kirchhoff ’un gerilim yasasına göre, kapalı bir elekt-
rik devresinde devre elemanlarının üzerindeki gerilim düşümlerinin cebirsel toplamı sıfı-
ra eşittir. Kirchhoff ’un akım yasasına göre ise bir düğüm noktasına gelen akımlar ile dü-
ğümden giden akımların toplamı sıfıra eşittir. Başka bir deyişle, gelen akımlar (–), giden
akımlar (+) gösterilmek üzere bir düğüm noktasındaki tüm akımların cebirsel toplamı
sıfıra eşittir.
TEMEL KAVRAMLAR
Devre Elemanı
Kapalı bir devrede üzerinden akım geçen tüm elemanlara devre elemanı denir.
Düğüm Noktası
Bir elektrik devresinde iki ya da daha fazla devre elemanının bağlı olduğu noktaya düğüm
noktası denir. İki elemanın birbirine bağlı olduğu noktalarda üzerlerinden geçen akımlar
eşit olacağı için bu tanım Kirchhoff yasalarını uygularken üç veya daha fazla elemanın
bağlı olduğu noktalar şeklinde değiştirilir. Akım bölümünün gerçekleşeceği üç ya da daha
fazla elemanın bağlı olduğu düğüm noktalarına temel düğüm noktası denir.
Kol
Her bir devre elemanının üzerinde yer aldığı devre parçasıdır. Bir başka şekilde ifade edi-
lirse, düğüm noktaları arasında kalan ve üzerinde devre elemanlarının yer aldığı devre
parçasına kol denir.
26 Devre Analizi
Çevre (Mesh)
Bir devrede bir düğüm noktasından başlayarak elemanlar üzerinden hareket ederek aynı
düğüm noktasına ulaştığımızda bir kapalı devre oluşur. Kolları üzerinde devre elemanları
bulunan kapalı devreye çevre denir.
Göz (Loop)
Bir kapalı devrede kollar tarafından kesilmeden oluşturulan en küçük çevreye göz denir.
Her göz bir çevredir fakat her çevre bir göz değildir.
Şekil 2.1
Düğüm R1 R3 R5
Noktaları, A B C D
Çevre ve Göz
kavramlarının
gösterildiği
örnek devre
V R2 R4 R6
E F
Yukarıda verdiğimiz tanımların daha iyi anlaşılabilmesi için Şekil 2.1’de verilen örnek
devreyi incelersek;
Devre elemanı; R1, R2, R3, R4, R5, R6 dirençleri ve gerilim kaynağından oluşur.
Kol; A-B noktaları arası, B-C noktaları arası, C-D noktaları arası, D-F noktaları arası,
A-E noktaları arası, B-E noktaları arası, C-F noktaları arası birer koldur.
Düğüm noktası: A, B, C, D, E, F olarak gösterilebilir. Burada E ve F düğüm noktaları
aynı düğüm noktalarıdır. Çünkü aralarındaki kolda hiçbir devre elemanı yer almamak-
tadır. Bu iki nokta tek bir düğüm noktası olarak ele alınır. E ve F noktalarının, devre çö-
zümleri yapılırken ihtiyaç duyulacak olan referans düğüm noktası olarak seçilmesi uygun
olacaktır. Şekil 2.1’de toplam beş düğüm noktası vardır.
Şekil 2.1’de verilen devrede yapılan tanımlar doğrultusunda B ve C düğüm noktaları
ile referans düğüm noktası olarak adlandırdığımız E (veya F) düğüm noktası temel dü-
ğüm noktalarıdır.
Çevre: ABCDFE düğüm noktalarından oluşan şekilde mor ile gösterilen yol, ABCFE
düğüm noktalarından oluşan sarı ile gösterilen yol, ABE düğüm noktalarından oluşan
yeşil yol, BCFE düğüm noktalarından oluşan turuncu yol ve CDF düğüm noktalarından
oluşan mavi yol bir çevredir.
Göz: Şekil 2.1’de ABE düğüm noktalarından oluşan yeşil yol, BCFE düğüm noktala-
rından oluşan turuncu yol ve CDF düğüm noktalarından oluşan mavi yolun her biri birer
göz ve aynı zamanda çevredir.
Devre çözümleri için gerekli tanımlar verildikten sonra artık devre çözüm yöntemle-
rinden bahsedebiliriz.
Devre çözümleri için gerekli tanımlardan sonra diğer devre çözüm yöntemlerinden
kısaca bahsedelim. Bu bölümde anlatılacak olan Kirchhoff (Kirşof) Yasalarından başka
kitabın 3. ve 4. ünitelerinde diğer devre çözüm yöntemlerine de yer verilecektir. Bu yön-
temler çevre akımları yöntemi, düğüm noktası yöntemi, Thevenin teoremi, Norton teore-
mi ve Süperpozisyon teoremi’dir.
2. Ünite - Devre Yasaları 27
KIRCHHOFF YASALARI
Devreden geçen akımı ve devredeki gerilimleri bulabilmek için Kirchhoff Yasaları’ndan yarar- Gustav Robert Kirchhoff,
1845 yılında Kirchhoff yasalarını
lanılabilir. Kirchhoff Yasaları temelde iki tanedir. Biri gerilim yasası diğeri ise akım yasası ola- bulmuştur. Kirchhoff ‘un akım
rak isimlendirilir. Devre çözümünde istenilen yasa devreye uygulanabileceği gibi bazı devre- ve gerilim yasaları, seri, paralel
lerde akım yasasını bazı devrelerde ise sadece gerilim yasasını kullanmak daha uygun olabilir. ve karışık devrelerde kullanılan
temel yasalardır.
Kirchhoff’un Gerilim Yasası

Kapalı bir devrede tüm gerilim düşümlerinin cebirsel toplamı sıfırdır.
Şekil 2.2
R1 Örnek 1 için devre
şeması
I V1
V2 R2
E
V3
R3
– E + V1 + V2 + V3 = 0 (2.1)
Şekil 2.2’de görülen devrede E = 28 Volt , R1 = 2 Ω , R2 = 4 Ω ve R3 = 1 Ω olarak verilmiştir. ÖRNEK 1

Devreden geçen akımı bulunuz.
Çözüm 1: Kirchhoff’un gerilim yasasının uygulanabilmesi için tüm dirençler üzerindeki geri- Kirchhoff’un gerilim yasası,
limlerin Ohm Yasası kullanılarak bulunması gerekir. Ohm Yasasına göre, V = I . R olduğuna göre; kapalı bir elektrik devresinde
devreye uygulanan gerilim
R1 direnci üzerinde düşen gerilim; VR = I . R1 = I . 2 = 2 . I Volt ile seri bağlı dirençlerin
1
üzerindeki gerilim düşümlerinin
R2 direnci üzerinde düşen gerilim; VR2 = I . R2 = I . 4 = 4 . I Volt toplamının sıfıra eşit olduğunu
ifade etmektedir.
R3 direnci üzerinde düşen gerilim; VR3 = I . R3 = I . 1 = 1 . I Volt olarak hesaplanır.
Kirchhoff ’un gerilim yasası ile tüm gerilim düşümleri ve kaynak gerilimi toplandığında
devreden geçen I akımı şu şekilde hesaplanır.
–E + 2 . I + 4 . I + 1 . I = 0 ⇒– 28 + 7 . I = 0
28
7 . I = 28 ⇒ I = = 4 Amper
7
Kirchhoff’un Akım Yasası

Bir düğüm noktasında, gelen akımlar negatif (–) ve giden akımlar pozitif (+) işaretli ola- Kirchhoff’un akım yasası,
bir düğüm noktasına gelen
rak gösterildiğinde, tüm akımların cebirsel toplamı sıfırdır. akımların toplamının, bu
Bir başka şekilde “Gelen akımların cebirsel toplamı aynı düğüm noktasından giden noktadan giden akımların
toplamına eşit olduğunu ifade
akımların cebirsel toplamına eşittir.” şeklinde ifade edilebilir. eder.
Gelen Akımların Toplamı = Giden Akımların Toplamı
Bir düğüm noktasına ait gelen ve giden akımlar Şekil 2.3’de gösterildiği gibi ise
Kirchhoff ’un Akım Yasası gereği;
28 Devre Analizi
Şekil 2.3
A düğüm noktası İ1
üzerinden
Kirchhoff ’un Akım A
Yasası’nın gösterimi
İ5
İ2 İ4
İ3
– I1 + I2 – I3 + I4 – I5 = 0 (2.2)
I2 + I4 = I1 + I3 + I5 (2.3)
olarak ifade edilir.
ÖRNEK 2 Şekil 2.3’de verilen devrede I1 = 3 A , I2 = 5 A , I3 = 2 A , I4 = 7A olduğuna göre I5 akımının

değerini bulunuz.
Çözüm 2: Kirchhoff ’un akım yasasına göre; Gelen Akımlar = Giden Akımlar
– I1 + I2 – I3 + I4 – I5 = 0
I2 + I4 = I1 + I3 + I5
5 + 7 = 3 + 2 + I5
I5 = 12 – 5 ⇒ I5 = 7 A olarak bulunur.
ÖRNEK 3 Şekil 2.4’teki devrede R1 = 8 Ω , R2 = 6 Ω , R3 = 3 Ω ve V1 = 15 Volt olarak verilmiştir. Verilen

devrede;
a. I, I1 ve I2 akımlarının değerlerini,
b. Tüm elemanlar üzerinde düşen gerilimleri,
c. Kaynağın gücünü bulunuz.
Şekil 2.4
Örnek 3 için devre R1 R3
şeması
I I1 I2
V1 R2
Çözüm 3: Şekil 2.4’de verilen devre için Kirchhoff ’un akım yasası kullanılarak akım denk-
lemi yazılır.
Kirchhoff ’un Akım Yasası bir düğüm noktasına gelen akımların cebirsel toplamının giden
akımların cebirsel toplamına eşit olduğunu ifade eder.
R1, R2, R3 dirençlerinin bağlı olduğu nokta temel düğüm noktasıdır. Temel düğüm nok- Gerilim değeri 0 Volt olan
tasının sahip olduğu gerilim, çözüme başlamadan önce V olarak isimlendirilir. Şekil 2.5’de referans düğüm noktası, her
devrede mutlaka bulunur. Devre
düğüm noktası V olarak isimlendirilmiştir. R2 direncinin alt ucunun bağlı olduğu düğüm şeması üzerinde gösterilmese
noktası ise referans düğüm noktasıdır ve gerilimi 0 Volt’tur. bile hesaplamalar referans
düğüm noktası dikkate alınarak
yapılır.
Şekil 2.5
R1 R3 Çözüm 3 için devre
V şeması
I I 1 I2
V1 R2
Bu durumda, I = I1 + I2 yazılır.
I = I1 + I 2 ⇒ −I + I1 + I 2 = 0
0−(V −V1 ) V −0 V −0
− + + =0
R1 R2 R3
−(V −15) V V
− + + =0
8 6 3
(3) (4) (8)
−45 + 3 . V + 4 . V + 8 . V
=0
24
−45 + 3 . V + 4 . V + 8 . V = 0 ⇒ 15 . V = 45
45
V= = 3 Volt
15
Düğüm noktasının gerilimi 3 V olarak elde edildikten sonra I, I1 ve I2 akımlarının

değerleri bulunur.
−(V −15) −(3−15) 12

a. I = = = = 1,5 A
8 8 8
V −0 3
I1 = = = 0,5 A
R2 6
V −0 3
I2 = = =1 A
R3 3
b. VR = I . R1 = 1,5 . 8 = 12 V
1
VR = I1 . R2 = 0,5 . 6 = 3 V
2
VR = I2 . R3 = 1 . 3 = 3 V
3
c. Kaynaktan geçen akım I olduğuna göre kaynağın gücü

P = I . V1 = 1,5 . 15 = 22,5 Watt olarak bulunur.
30 Devre Analizi
Kirchhoff ’un akım ve gerilim yasaları, devre çözüm yöntemlerinin temelini oluştur-
maktadır. Bu yasayı daha iyi kavrayabilmek için aşağıdaki örnekler verilmiştir.
Şekil 2.6’da verilen devrede; R3 direnci üzerinden geçen akımı ve üzerinde düşen gerilimi
1 bulunuz.
Şekil 2.6
Sıra Sizde
R1 = 4 R2 = 1
1 için devre
şeması
V1 = 74 V R3 = 2 V2 = 20 V
ÖRNEK 4 Şekil 2.7’de verilen devrede, R1 = 2 Ω , R2 = 4 Ω , R3 = 6 Ω ve kaynak gerilimi 36 Volt’tur.

Bu durumda;
a. Devreden geçen akımı,
b. A – B noktaları arasındaki gerilimi,
c. B – C noktaları arasındaki gerilimi bulunuz.
Şekil 2.7
R1
şeması A B
E R2
C
R3
Çözüm 4: Çözümü istenen devrede ilk önce akım yönü işaretlenir. Akım yönü saat yönün-
de veya saat yönünün tersinde seçilebilir. Akım yönü saat yönünde seçilerek devre
çözümüne başlanır.
Şekil 2.8
R1
Çözüm 4 için devre
şeması
A B
V1
E V2 R2
I
V3
C
R3
a. Kirchhoff ’un gerilim yasası kullanılarak devreden geçen akım bulunur.
−E + V1 + V2 + V3 = 0

E = V1 + V2 + V3
E = I . R1 + I . R2 + I . R3
36 = I . 2 + I . 4 + I . 6
36
36 = I . 12 ⇒ I = =3 A
12
Akım yönü saat yönünün tersinde seçildiğinde yukarıdaki denklem ile akım -3 A ola-
rak elde edilir. Bu sonuç seçilen akım yönünün ters olduğunu ifade eder. Böyle durumlarla
karşılaşıldığında akım yönünün ters olduğuna dikkat edilerek diğer hesaplamalara devam
edilir.
b. Şekil 2.8’de görüldüğü gibi A-B noktaları arasındaki gerilimi bulabilmek için bu iki
nokta arasında kalan elemanlar üzerindeki gerilimler A noktasından başlayarak B
noktasına ulaşana kadar cebirsel olarak toplanır. Devreye baktığımızda A-B nok-
taları arasında sadece R1 direnci yer almaktadır. İstenildiği takdirde bu iki nokta
arasında yer alan E üreteci ve R3 ve R2 dirençleri üzerindeki gerilimler de topla-
narak sonuç bulunabilir. Mantıklı olan, iki nokta arasında en az elemanı içeren
yolu kullanmaktır. Bu seçim şekli mecburi olmayıp işlemlerimizi kolaylaştırması
açısından sadece bir öneridir. Bu nedenle; VAB = V1 yazılır.
VAB = V1 ⇒ VAB = I . R1= 3 . 2 = 6 V
c. B-C noktaları arasındaki gerilimi bulabilmek için bu iki nokta arasında kalan ele-
manlar üzerindeki gerilimleri B noktasından başlayarak C noktasına ulaşana kadar
toplamak gereklidir.
Devreye baktığımızda B-C noktaları arasında R2 ve R3 dirençleri yer almaktadır.
Bu nedenle; VBC = V2 + V3 yazılır.
VBC = V2 + V3 ⇒ VBC = I . R2 + I . R3
=3 . 4 + 3 . 6
=12 + 18 = 30 V elde edilir.
Şekil 2.9’da verilen devrede, R1 = 1 Ω , R2 = 2 Ω , R3 = 3 Ω , R4 = 5 Ω , R5 = 7 Ω , R6 = 9 Ω , ÖRNEK 5

R7 = 11 Ω ve kaynak gerilimleri V1 = 20 V, V2 = 52 V, V3 = 44 V olarak verilmiştir.
Bu durumda;
a. Devreden geçen akımı,
b. A – B noktaları arasındaki gerilimi,
c. B – D noktaları arasındaki gerilimi,
d. D – C noktaları arasındaki gerilimi bulunuz.
32 Devre Analizi
Şekil 2.9
R2 V1 R3
şeması A
R1 R4
V3 B
V2
D
R7 R5
C
R6
Çözüm 5: Çözümlere başlamadan önce akım yönü işaretlenir.
Şekil 2.10
R2 V1 R3
şeması A
R1 R4
V3 B
I V2
D
R7 R5
C
R6
a. Kirchhoff ’un gerilim yasası kullanılarak devreden geçen akım hesaplanır.

VR + VR + V1 + VR + VR – V2 + VR + VR + VR – V3 = 0
1 2 3 4 5 6 7
I . R1 + I . R2 + 20 + I . R3 + I . R4 – 52 + I . R5 + I . R6 + I . R7 – 44 = 0
I . 1 + I . 2 + 20 + I . 3 + I . 5 – 52 + I . 7 + I . 9 + I . 11 – 44 = 0
I . 38 – 76 = 0 ⇒ 38 . I = 76
76
I = =2A
38
b. A-B noktaları arasındaki gerilimi bulabilmek için bu iki nokta arasında kalan eleman-
lar üzerindeki gerilimler A noktasından başlayarak B noktasına ulaşana kadar toplanır.
Devreye baktığımızda A-B noktaları arasında R2, R3, R4 dirençleri ve V1 üreteci yer
almaktadır. Bu nedenle; VAB = VR + V1 + VR + VR olarak yazılır.
2 3 4
VAB = I . R2 + 20 + I . R3 + I . R4
= 2 . 2 + 20 + 2 . 3 + 2 . 5
VAB = 40 V
c. Devreye baktığımızda B-D noktaları arasında R5, R6, R7 dirençleri ve V2 üreteci

yer almaktadır. Bu nedenle; VBD = – V2 + VR + VR + VR olarak yazılır.
5 6 7
VBD = – 52 + I . R5 + I . R6 + I . R7
= – 52 + 2 . 7 + 2 . 9 + 2 . 11
VBD = 2 V
d. D-C noktaları arasındaki gerilimi bulabilmek için bu iki nokta arasında kalan ele-
manlar üzerindeki gerilimler D noktasından başlayarak C noktasına ulaşana kadar
toplanır.
Devreye baktığımızda D-C noktaları arasında R6, R7 dirençleri yer almaktadır. Bu
nedenle; VDC = –VR + –VR olarak yazılır.
6 7
Burada bulduğumuz akım yönü olan saat yönü değil tersine hareket ettiğimiz için
gerilimler (–) olarak işaretlenmişlerdir. Çünkü bu şekilde devre üzerinde ilerlendi-
ğinde akım yönü terstir.
VDC = – I . R6 – I . R7
= – 2 . 9 – 2 . 11 = –18 – 22 = –40 V
Şekil 2.11’de gösterilen devrede V1 = 20 V, V2 = 5 V ve R1= 400 Ω ise bilinmeyen R2 direnci

kaç Ω dur? Kaynak geriliminin değeri nedir? 2
Şekil 2.11
R1 Sıra Sizde 2 için devre
şeması
V1
V V2 R2
Şekil 2.12’deki devrede R1 = 2 Ω , R2 = 4 Ω , R3 = 6 Ω , V1 = 8 V ve V2 = 2 V olarak verilmiştir. ÖRNEK 6

Verilen devrede;
a. I, I1 ve I2 akımlarının değerlerini,
b. R2 üzerinde düşen gerilimi,
c. R3 üzerinde düşen gerilimi,
d. V1 kaynağının gücünü bulunuz.
Şekil 2.12
R1 R3 Örnek 6 için devre

V şeması
I I1 I2
V1 R2 V2
34 Devre Analizi
Çözüm 6: Bu durumda, I = I1+ I2 yazılır.
0−(V −V1 ) V −0 V −(−V2 )

−I + I1 + I 2 = 0 ⇒ − + + =0
R1 R2 R3
−(V −8) V V +2
− + + =0
2 4 6
(6) (3) (2)
−48 + 6 . V + 3 . V + 2 . V + 4
=0
12
−48 + 6 . V + 3 . V + 2 . V + 4 = 0 ⇒ 11 . V = 44
44
V= = 4 Volt
11
Düğüm noktasının gerilimi 4 V olarak elde edildikten sonra I, I1 ve I2 akımlarının
değerleri hesaplanır.
0−(V −V1 ) −(4−8) 4
a. I = = = =2 A
R1 2 2
(4−0) 4
I1 = = =1 A
R2 4
V −(−V2 ) 4−(−2)
I2 = = =1 A
R3 6
b. VR = I1 . R2 = 1 . 4 = 4 V
2
c. VR3 = I2 . R3 = 1 . 6 = 6 V
d. Kaynaktan geçen akım I olduğuna göre kaynağın gücü
P = I . V1 = 2 . 8 = 16 Watt olarak bulunur.
Şimdiye kadar çözülen örneklerde bağımsız kaynaklar kullanılmıştır. Örnek 7’de ba-
ğımlı bir gerilim kaynağının bulunduğu iki gözlü bir devre için Kirchhoff ’un akım yasası
uygulanarak çözüm yapılacaktır.
Birinci ünitede anlatıldığı gibi bağımlı kaynak, devrede herhangi bir elemanın üzerinden geçen
akıma veya üzerinde düşen gerilime bağlı olarak değeri belirlenen akım veya gerilim kaynağıdır.
Şekil 2.13’te verilen devrede 6 Ω’luk direnç üzerinde düşen gerilim 18 Volt ise kaynak geri-
3 limi olan V değerini bulunuz.
Şekil 2.13
Sıra Sizde 3 için 3 4
devre şeması
V 6
Şekil 2.14’teki devrede R1 = 4 Ω , R2 = 2 Ω , R3 = 8 Ω , V1 = 5 V ve bağımlı kaynak değeri ÖRNEK 7

k = 6 olmak üzere k. IR Volt olarak verilmiştir. Verilen devrede;
2
a. Tüm kollardan geçen akım değerlerini,
d. R1 direnci üzerinde harcanan gücü bulunuz.
Bu örnekte tüm akımlar giden akım olarak işaretlenerek çözüm yapılacaktır. Akımların
yönünü seçmek sadece denklemlerin yazımında değişikliklere neden olacaktır ama çözüm
kurallarını değiştirmeyecektir.
Şekil 2.14

şeması
V1 R2 k. IR2
Çözüm 7: I1 = IR olduğundan bağımlı kaynak değeri şekilde k . I1 olarak değiştirilmiştir.

2
Şekil 2.15
R1 I V R3 Çözüm 7 için devre
şeması
I1 I2
V1 R2 k. I1
36 Devre Analizi
a. Akım denklemi tüm akımlar giden akım olarak işaretlendiğinde; I + I1 + I2 = 0

olarak yazılır.
I + I1 + I 2 = 0
V −V1 V V − k . I1
+ + =0
R1 R2 R3
V
V −k ⋅
V −5 V R2
+ + =0
4 2 8
V
V −5 V V −6 ⋅ 2
+ + =0
4 2 8
V −5 V V −3 . V
+ + =0
4 2 8
(2) (4)
2 . V −10 + 4 . V − 2V = 0
4 . V −10 = 0 ⇒ 4 . V = 10
V = 2,5 Volt
Düğüm noktasına ait gerilimin bulunmasından sonra, bulunması istenilen akımlar

hesaplanır.
V −V1 2,5−5 2,5

I= = =− = −0,625 A
R1 4 4
Burada akımın değerinin negatif (–) çıkması akımın bizim seçtiğimiz yönün tersinde aktığı-
nı göstermektedir. Akımın azalması anlamına gelmemektedir.
V 2,5
I1 = = = 1,25 A
R2 2
V − k . I1 2,5−6 . 1,25
I2 = = = −0,625 A
R3 8
b. R2 üzerindeki gerilim, bu kolda başka bir devre elemanı yer almadığı için düğüm
noktası gerilimi olan 2,5 Volt’tur.
c. VR = I2 . R3 = –0,625 . 8 = –5 Volt veya
3
VR = V – k . I1 = 2,5 – 6 . 1,25 = –5 Volt olarak bulunur.
3
d. PR = I2 . R1 = (–0,625)2 . 4 = 1,5625 Watt
1
Şekil 2.16’da verilen devrede R direncinin değerini bulunuz.

4
Şekil 2.16
Sıra Sizde 4 için devre
I1 I2 = 3 A I3 şeması
18 A 3 6 R
Şekil 2.17’deki devrede R1 = 3 Ω , R2 = 5 Ω , R3 = 7 Ω , gerilim kaynağının değeri V = 2 Volt ÖRNEK 8

ve akım kaynağının değeri I = 10 A olarak verilmiştir. Verilen devrede;
a. Tüm kollardan geçen akım değerlerini,
c. R3 üzerinde düşen gerilimi bulunuz.
Devrede iki kaynak bulunduğuna ve bu kaynaklardan birinin akım kaynağı olduğuna dikkat
edilmelidir. Akım kaynağı olan devrelerde verilen akım kaynağının yönüne göre koldaki
akım yönü seçilerek, Kirchhoff ’un akım yasası ile denklem oluşturulması tercih edilmelidir.
Şekil 2.17
şeması
I R2 V
Çözüm 8:
Şekil 2.18
I R1 VA R3 Çözüm 8 için devre

şeması
I1 I2
I R2 V
38 Devre Analizi
a. Öncelikle düğüm noktası gerilimini bulmak için akım denklemi yazılır.

– I + I1 + I2 = 0
Bu denklemde I yerine doğrudan verilen akım kaynağının değeri yazılmalıdır. Bu şe-

kilde denklemi tekrar düzenlersek;
V A V A −V
−10 + + =0
R2 R3
10 V V −2
− + A + A =0
1 5 7
(35) (7) (5)
−350 + 7 . V A + 5 . V A −10 = 0
360
−360 + 12 . V A = 0 ⇒ V A = = 30 V
12
olarak düğüm noktası gerilimi elde edilir.

R1 direnci üzerinden geçen akım kaynak akımına eşit ve dolayısı ile 10 Amper’dir.
R2 direnci üzerinden geçen akım;
V A 30
I1 = = =6 A
5 5
R3 direnci üzerinden geçen akım;
V A −V 30− 2
I2 = = =4 A
7 7
olarak kol akımları bulunur.

b. VR = I . R1 = 10 . 3 = 30 V
1
c. VR = I2 . R3 = 4 . 7 = 28 V
3
ÖRNEK 9 Aşağıdaki devrede R1 = 6 Ω , R2 = 2 Ω , R3 = 4 Ω olarak verilmiştir. Verilen devrede;

a. Düğüm noktası gerilimini,
b. R1 üzerinden geçen akımı,
d. R3 üzerinde harcanan gücü bulunuz.
Şekil 2.19
Örnek 9 için devre R2 R3
şeması
R1 24 V
Çözüm 9:
Şekil 2.20
R2 I1 V I3 R3 Çözüm 9 için
A devre şeması
I2
R1 24 V
Bu devrede diğerlerinden farklı olarak bir kolda sadece gerilim kaynağı bulunmaktadır.
Düğüm noktası gerilimini bulmak için akım denklemi oluşturulsa bile buradan bir
sonuç elde edilmesi mümkün değildir. Şekil 2.20 incelendiğinde devrenin üç paralel kol-
dan oluştuğu ve bu kolların birisinde sadece bir gerilim kaynağının olduğu görülmektedir.
a. Bir düğüm noktasına bağlı kollarda devre elemanı olarak sadece gerilim kaynağı
var ise bu gerilim kaynağının değeri düğüm noktası geriliminin değerine eşittir.
VA = 24 Volt
b. R1 üzerinden geçen I1 akımı, (1. ünite de anlatılan kurallar kullanılarak) paralel
kollardaki gerilimlerin eşit olması nedeniyle;
VA 24 24
I1 = = = =3 A
R1 + R2 6 + 2 8
elde edilir.
c. R2 direnci üzerindeki gerilim; VR = I1 . R2 = 3 . 2 = 6 V olarak bulunur.
2
d. R3 direnci üzerinde harcanan güç; PR = (I3)2 . R3 formülü yardımıyla,
3
⎛V ⎞⎟2 ⎛ 24 ⎞2
PR = ⎜⎜⎜ A ⎟⎟ ⋅ 4 = ⎜⎜ ⎟⎟⎟ ⋅ 4 = 62 . 4 = 36 . 4 = 144 W
3 ⎜⎝ R3 ⎟⎠ ⎜⎝ 4 ⎟⎠
olarak elde edilir.

40 Devre Analizi
Özet
Ünitenin ilk bölümünde öncelikle devre yasalarının dev-
relere uygulanabilmesi için gerekli olan kavramlar açıklan-
maktadır. Bu kavramlar devre elemanı, düğüm noktası, kol,
çevre ve göz’dür. Kapalı bir devrede üzerinden akım geçen
direnç, kaynak gibi elemanlara devre elemanı denir. Bir
elektrik devresinde ikiden fazla devre elemanının birleştiği
yere düğüm veya düğüm noktası denir. İki devre elemanının
birleştiği yerlerde geçen akım aynı olduğundan düğüm adı-
nın verilmesi sadece düğüm denklemlerinin artmasına sebep
olacaktır. Akım bölümünün gerçekleşeceği şekilde üç ya da
daha fazla elemanın bağlı olduğu düğüm noktalarına temel
düğüm noktası denir. İki düğüm arasında kalan aynı akımın
geçtiği ve üzerinde devre elemanlarının yer aldığı devre par-
çasına kol denir. Bir devrede akımın devresini tamamladığı
yola çevre, içerisinde kol bulunmayan çevrelere göz denir.
Devrenin analizi yapılırken seçilen çevrenin içinde kol bulu-
nabilir ama seçilen göz içinde kol bulunamaz.
Ünitenin ikinci bölümünde devre çözümlerinde Ohm kanu-
nu ile birlikte kullanılan Kirchhoff yasaları anlatılmaktadır.
Kirchhoff ’un gerilim yasası ve akım yasası olmak üzere iki
yasası bulunmaktadır. Bu yasalar bir sonraki ünitede anlatı-
lacak olan devre çözüm yöntemlerinden düğüm noktası yön-
temi ve çevre akımları yönteminin ve ayrıca devre teoremle-
rinden Thevenin teoremi, Norton teoremi ve Süperpozisyon
teoreminin temelini oluşturmaktadır. Kirchhoff ’un Gerilim
Yasasına göre, kapalı bir devrede dirençlerin üzerindeki ge-
rilim düşümlerinin toplamı, devreye uygulanan kaynak ge-
riliminin değerine eşittir. Bir başka deyişle devredeki bütün
elemanlar üzerindeki gerilimlerin cebirsel toplamı sıfırdır.
Kirchhoff ’un Akım Yasasına göre, paralel bağlı devrelerde bir
düğüm noktasına gelen akımlar ile düğüm noktasından gi-
den akımlar birbirine eşittir. Bu yasa, düğüm noktasına gelen
akımlar ile düğüm noktasından giden akımların cebirsel top-
lamı sıfırdır, şeklinde de ifade edilir. Düğüm noktasına gelen
akımlar eksi (–), düğüm noktasından giden akımlar artı (+)
ile gösterildiğinde Kirchhoff ’un Akım Yasasına göre düğüm
noktasına gelen akımların cebirsel toplamı sıfırdır.
Şekilde 2.21’deki devre için R1 = 6 Ω , R2 = 10 Ω , R3 = 15 Ω ve 3. 2 Ohm’luk direncin üzerindeki gerilim kaç Volt’tur?
kaynak gerilimi E = 36 Volt olarak verilmiştir. 1. ve 2. soruları a. 9 V
bu bilgileri kullanarak cevaplayınız. b. 15 V
c. 24 V
R1
d. 48 V
e. 54 V
E 4. Ea kaynağı üzerinde harcanan güç kaç Watt’tır?

R2 R3
a. 9 W
b. 15 W
c. 32 W
Şekil 2.21: Kendimizi Sınayalım 1. ve 2. Sorular için devre d. 48 W
şeması e. 54 W
1. Devrede kaynaktan çekilen akım kaç A’dir? 5. Ia akımının değeri kaç A’dir?
a. 3 A a. 0,75 A
b. 4 A b. 1,25 A
c. 5 A c. 2,25 A
d. 9 A d. 3,75 A
e. 12 A e. 4,5 A
2. Devrede 10 Ω’luk direnç üzerindeki gerilimin değeri kaç 6. Ib akımın değeri kaç A’dir?
V’tur? a. 0,75 A
a. 18 V b. 2,25 A
b. 20 V c. 3 A
c. 26 V d. 3,75 A
d. 28 V e. 4,5 A
e. 36 V
Şekil 2.23’teki devre için R1 = 2 Ω , R2 = 5 Ω , R3 = 10 Ω , kaynak
3–6. soruları Şekil 2.22’de verilen devreye göre cevaplayınız. gerilimi E = 52 V ve kaynak akımı I = 2 A olarak verilmiştir.
7. ve 10. soruları bu bilgileri kullanarak cevaplayınız.
2
R1 R2
Ia
Ib
Ea = 12 V 4
4
E R3 I
Eb = 12 V
Şekil 2.22: Kendimizi Sınayalım 3-6. Sorular için devre
şeması
Şekil 2.23: Kendimizi Sınayalım 7-10. Sorular için devre

şeması
42 Devre Analizi
7. R1 direncinden geçen akımın değeri kaç A’dir?

a. 2 A
b. 3 A
c. 4 A
d. 6 A
e. 8 A
8. R2 direncinden geçen akımın değeri kaç A’dir?

a. 2 A
b. 3 A
c. 4 A
d. 6 A
e. 8 A
9. R3 direnci üzerine düşen gerilimin değeri kaç A’dir?

a. 20 V
b. 40 V
c. 50 V
d. 60 V
e. 80 V
10. R1 direnci üzerine harcanan gücün değeri kaç W’tır?

a. 12 W
b. 20 W
c. 30 W
d. 60 W
e. 72 W

1. a Yanıtınız yanlış ise “Kirchhoff ’un Akım Yasası” ko-
V A −74 V V − 20
nusunu yeniden gözden geçiriniz. + A + A =0
4 2 1
2. a Yanıtınız yanlış ise “Kirchhoff ’un Akım Yasası” ko- (2) (4)
nusunu yeniden gözden geçiriniz.
3. a Yanıtınız yanlış ise “Kirchhoff ’un Akım Yasası” ko- V A −74 + 2 . V A + 4 . V A − 80 = 0
nusunu yeniden gözden geçiriniz.
154
4. e Yanıtınız yanlış ise “Kirchhoff ’un Gerilim Yasası” 7 . V A = 154 ⇒ V A =
7
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
5. a Yanıtınız yanlış ise “Kirchhoff ’un Gerilim Yasası” V A = 22 V
V A 22
6. d Yanıtınız yanlış ise “Kirchhoff ’un Gerilim Yasası” I R = I3 = = = 11 A
3 2 2
7. d Yanıtınız yanlış ise “Kirchhoff ’un Akım Yasası” ko- Sıra Sizde 2
nusunu yeniden gözden geçiriniz. Tek gözlü bu devrede R1 direncinin değeri ve üzerindeki
8. a Yanıtınız yanlış ise “Kirchhoff ’un Akım Yasası” ko- gerilim belli olduğundan, bu bilgiler kullanılarak devreden
nusunu yeniden gözden geçiriniz. geçen akım bulunur.
9. b Yanıtınız yanlış ise “Kirchhoff ’un Akım Yasası” ko-
V1 20
nusunu yeniden gözden geçiriniz. I= = = 0,05 A
R1 400
10. e Yanıtınız yanlış ise “Kirchhoff ’un Akım Yasası” ko-
nusunu yeniden gözden geçiriniz. Seri devrelerde elemanlar üzerinden geçen akım aynı oldu-
ğuna göre;
V2 5
R2 = = = 100 Ω
I 0,05
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı olarak elde edilir.

Sıra Sizde 1 Kirchhoff ’un Gerilim Yasasına göre;
−V + V1 + V2 = 0 ’dır.
R1 = 4 R2 = 1
VA
I1 I Bu durumda, V = V1 + V2 = 20 + 5 = 25 V olur.
I3 2
V1 = 74 V V2 = 20 V Sıra Sizde 3
R3 = 2
Direnç üzerindeki gerilim ve direnç değeri belli olduğu için
bu bilgiler kullanılarak devreden geçen akım bulunur.
Şekil 2.24: Sıra Sizde 1 için devre şeması V 18
I= = =3A
R 6
Kirchhoff ’un Akım Yasasının uygulanabilmesi için öncelikle
akım yönleri seçilir. Seçilen akım yönleri kullanılarak yazılan Reş = 6 + 4 + 3 = 13 Ω
akım denklemi ile düğüm noktası gerilimi bulunur. Düğüm
noktası gerilim değeri kullanılarak R3 direnci üzerinden Kirchhoff ’un Gerilim Yasasına göre;
geçen akım hesaplanır. −V + V6Ω + V4Ω + V3Ω = 0’dır.
Akımların hepsi düğüm noktasına göre giden akım
olduğundan; Bu durumda, V = V6Ω + V4Ω + V3Ω olur. Veya;
I1 + I2 + I3 = 0
olarak ifade edilir. V = I . Reş = 3 . 13 = 39 V olur.
44 Devre Analizi
Yararlanılan Kaynaklar
Sıra Sizde 4 Stanley, W.D.,1985, Network Analysis With Applications,
Kirchhoff ’un Akım Yasasına göre; Prentice Hall
Yağımlı, M., Akar, F., 2002, Doğru Akım Devreleri ve Problem
18 = I1 + I2 + I3 olarak yazılır.
Çözümleri, Beta Basım
I2 akımı 3 A olduğuna göre, paralel kolların gerilimleri (pa- Ceylan,M., 2008, Doğru Akım Devre Analizi, Seçkin
ralel kollardaki gerilimler birbirine eşittir.) Yayıncılık
V = I 2 . 6 = 3 . 6 = 18 V olur.
Bu durumda;
V 18
I1 = = = 6 A olarak hesaplanır.
R 3
Akım denklemi kullanılarak;
18 = I1 + I2 + I3
18 = 6 + 3 + I3
I3 = 18 – 9 = 9 A
değeri elde edilir.

I3 akımı ve paralel koldaki gerilim değeri kullanılarak bilin-
meyen direnç değeri;
V 18
R= = = 2Ω
I3 9
olarak hesaplanır.
3
DEVRE ANALİZİ
Amaçlarımız
 Düğüm noktası yöntemi ile ilgili kavramları açıklayabilecek,
 Düğüm noktası yöntemini devrelerin çözümünde kullanabilecek,
 Çevre akımları yöntemi ile ilgili kavramları açıklayabilecek,
 Çevre akımları yöntemini devrelerin çözümünde kullanabilecek,
Anahtar Kavramlar
• Düğüm • Düğüm Noktası Yöntemi
• Çevre • Çevre Akımları Yöntemi
• Göz
İçindekiler
• GİRİŞ
Düğüm Noktası Yöntemi ve
Devre Analizi • DÜĞÜM NOKTASI YÖNTEMİ
Çevre Akımları Yöntemi • ÇEVRE AKIMLARI YÖNTEMİ
Düğüm Noktası Yöntemi ve
Çevre Akımları Yöntemi
GİRİŞ
Bir elektrik devresi analiz edilerek, devre üzerindeki akımları, gerilimleri ve güçleri elde
etmek mümkündür. Bu ünitede devre analizinde kullanılan iki temel yöntemden bahse-
dilecektir.
Kitabınızın bir önceki ünitesinde Kirchhoff ’un akım ve gerilim yasalarının seri, para-
lel ve seri-paralel (karışık) devrelere uygulanması açıklanmıştır. Ancak, devredeki pasif ve
aktif elemanların sayısı arttıkça bu yasalar ile çözümler yapmak zor olmaya başlayacaktır.
Bu aşamada, bu ünitede iki yeni devre analizi yöntemi tanıtılacaktır. Kirchhoff ’un akım
yasası temel alınarak düğüm noktası yöntemi, Kirchhoff ’un gerilim yasası temel alınarak
çevre akımları yöntemi açıklanacaktır. Doğru akım devreleri için bahsedilen bu yöntem-
ler alternatif akım devrelerinde de kullanılmaktadır.
Bu ünitede ilk olarak düğüm noktası yönteminden bahsedilecektir. Bu yöntem, düğüm
noktaları arasındaki gerilim düşümleri temel alınarak yazılan akım denklemlerinin oluş-
turulduğu ve çözüldüğü bir yöntemdir. Düğüm noktasının sahip olduğu gerilim değeri
kullanılarak devre üzerinde istenilen diğer (akım, gerilim vb.) büyüklükler bulunur.
Ünitede ikinci olarak diğer bir devre analizi yöntemi olan çevre akımları yönteminden
bahsedilecektir. Bu yöntem, seçilen göz akımlarının değişken olarak kullanıldığı ve her
göz için yazılan gerilim denklemlerinin oluşturulduğu ve çözüldüğü bir yöntemdir. Çevre
akımları yönteminde, göz sayısı kadar bilinmeyen göz akımı seçilerek gerilim denklemleri
yazılır. Devreye ait gerilim denklemleri çözülerek göz akımları, göz akımları kullanılarak
kol akımları ve istenen diğer büyüklükler hesaplanır.
Ünitede anlatılan düğüm noktası ve çevre akımları yöntemleri alternatif akım devrele-
rinin analizinde de aynı şekilde kullanılmaktadır.
DÜĞÜM NOKTASI YÖNTEMİ

Düğüm noktası yöntemindeki en önemli olgu, ele alınan devrenin düğüm noktalarının
yerlerinin ve sayısının doğru olarak belirlenmesidir. Bir elektrik devresinde ikiden fazla
ucun birleştiği yere düğüm veya düğüm noktası denir.
Düğüm noktası yönteminde, Kirchhoff ’un akım yasası seçilen her bir düğüme uygula-
narak akım denklemleri yazılır ve bu denklemlerin çözümü gerçekleştirilir. Yazılan denk-
lemlerde değişkenler belirlenen düğüm noktaları arasındaki gerilimlerdir. Kirchhoff ’un
akım yasasına göre düğüm noktasına gelen ve düğüm noktasından giden akımlarının
cebirsel toplamı sıfırdır. Bir başka deyişle düğüme gelen akımların toplamı düğümden
giden akımların toplamına eşittir. Şekil 3.1’de Kirchhoff ’un akım yasasının bir uygulaması
48 Devre Analizi
gösterilmiştir. Burada I1 ve I4 akımları A düğümüne gelen akımlar, I2 ve I3 akımları ise A

düğümünden giden akımlardır.
Şekil 3.1
Kirchhoff ’un akım
yasası
I1
I4 A I2
I3
–I1 + I2 + I3 – I4 = 0 (3.1)
veya
I2 + I3 = I1 + I4 (3.2)
olarak yazılır.
Düğüm noktası yöntemi ile devrelerin analizi yapılırken aşağıdaki işlem basamakları
sırasıyla uygulanmaktadır:
• Devrenin çözümü için gerekli olan düğüm noktaları belirlenir.
• Düğüm noktalarına V1, V2 …. Vn şeklinde düğüm gerilimi isimleri verilir. Bu iş-
lem sırasında, devrede toprak belirlenmiş ise bu düğüm noktasına göre veya aksi
durumda seçilen sıfır referans gerilimine sahip düğüm noktasına göre düğüm ge-
rilimleri ifade edilir.
• Düğüm gerilimleri ve Ohm Kanunu kullanılarak akım denklemleri yazılır.
• Düğüm denklemlerinin sayısı düğüm sayısının bir eksiğidir.
• Denklemler çözülerek düğüm noktalarına ait gerilim değerleri bulunur.
Düğüm denklemleri yazılırken, belirlenen düğüm noktalarındaki akımların, düğümden

giden akım olarak kabul edilip yazılması denklemlerin çözümünde kolaylık sağlayacaktır.
Şekil 3.2’de verilen devre parçasındaki düğüm (V1) için akım denklemi,
V1 – 0 V1 (3.3)
I1 = =
R1 R1
olarak yazılır.
Şekil 3.2
V1
I1
R1
3. Ünite - Düğüm Noktası Yöntemi ve Çevre Akımları Yöntemi 49
Toprak gerilimi 0 Volt olduğu için akım değeri yazılırken, kesirin pay kısmı “V1 – 0”
şeklinde yazılmaktadır.
Şekil 3.3’de verilen devre parçasında, iki düğüm noktası arasındaki R1 direncinden
geçen akım için düğüm noktalarına göre yazılacak denklemler sırasıyla;
Şekil 3.3
R1
V1 V2
I1 I1
V1 düğüm noktası için,
V1 – V2 (3.4)
I =
1 R1
V2 düğüm noktası için,
V2 – V1
I1 = (3.5)
R1
şeklinde elde edilmektedir. Burada ise devrenin en alt ucundaki düğüm noktası sıfır ge-
rileme sahip referans noktası olarak kabul edilmektedir. I1 akımı için V1 ve V2 düğüm
noktalarına göre yazılan denklemlerin birbirinin tersi olduğu görülmektedir. Şekil 3.3’de
görüldüğü gibi V1 düğümüne göre I1 akımı düğümden giden akım, V2 düğümüne göre
gelen akımdır.
Aralarında kol bulunan iki düğüm noktası için, bir düğüm noktasına göre giden akım diğer
düğüm noktası için gelen akımdır.
Düğüm Noktası Yönteminde Karşılaşılabilecek Özel Durumlar

Şekil 3.4
V1
+
V _
Seçilen düğüm noktası (V1) ile toprak arasında sadece gerilim kaynağı bulunuyorsa, Düğüm Noktası Yöntemi,
belirlenen düğüm noktalarına
düğüm noktasının gerilim değeri kaynağın gerilim değerine eşittir (Şekil 3.4). Kirchhoff’un akım yasasının
uygulandığı bir devre analizi
V1 = V (3.6) yöntemidir.
50 Devre Analizi
Yazılan bu eşitlik devreye ait diğer düğüm denklemlerinin çözümünde kolaylık sağ-
lamaktadır.
Şekil 3.5
V1 V2
_
+
+ +
V
_ _
İki düğüm noktası arasında sadece gerilim kaynağı bulunuyorsa (Şekil 3.5) bu koldan
geçen akımın değeri bilinmediğinden ek bir denkleme ihtiyaç duyulur. Burada gerilim
denklemlerini yazacak olursak,
V1 için,
–V1 + V + V2 = 0 ifadesinden V1 – V2 = V (3.7)
V2 için,
–V2 – V + V1 = 0 ifadesinden ise yine V1 – V2 = V (3.8)
elde edilir.
Düğüm noktası yöntemini uygulayacağımız Şekil 3.6’daki örnek devrede R1, R2 ve R3
dirençlerinin hepsinin bağlı olduğu nokta düğüm noktası olarak seçilir. R2 direnci üzerin-
deki gerilim VA olarak adlandırılarak aşağıda verilen sonuçlara ulaşılır:
• I1 kol akımı, R1 direnci ve V1 kaynağından,
• I2 kol akımı, R2 direncinden,
• I3 kol akımı, R3 direnci ve V2 kaynağından akmaktadır.
Şekil 3.6
Düğüm noktası R1 R3
yöntemi için örnek VA
devre
I2
I1 I3
+ +
V1 _ R2 _ V2
Bu bilgiler kullanılarak düğüm denklemi (akım denklemi) oluşturulur. VA düğüm

noktasından I1, I2 ve I3 akımları giden akım ve giden akımlarda artı (+) kabul edildiği için
Kirchhoff akım yasasına göre akım denklemi:
I1 + I2 + I3 = 0 (3.9)
şeklinde yazılır.
Buradan Ohm kanunu kullanılarak I1, I2 ve I3 akımları oluşturulur.
V A – V1 (3.10)
I1 =
R1
VA (3.11)
I2 =
R2
V A – V2 (3.12)
I3 =
R3
Ohm Kanunu kullanılarak oluşturulan I1, I2 ve I3 akımları I1 + I2 + I 3 = 0 denkleminde

yerlerine yazıldığında aşağıdaki denklem (veya düğüm denklemi) elde edilir.
V A – V1 V A V A – V2 (3.13)
+ + =0
R1 R2 R3
Elde edilen tek bilinmeyenli denklem çözülerek I1, I2 ve I3 kol akımları bulunur.
Şekil 3.7’de verilen devrede belirtilen düğüm noktalarının yerlerine göre, devreyi çözebil-
mek için gerekli olan düğüm denklemlerini (akım denklemlerini) yazınız. 1
Şekil 3.7
2 Sıra Sizde 1 için devre şeması
6 2
4A +
2 2 _ 8V
Şekil 3.8’deki devrede düğüm noktası yöntemini kullanarak bütün dirençlerden geçen akım- ÖRNEK 1
ları ve 6 Ω’luk direncin harcadığı gücü hesaplayınız.
Şekil 3.8
3 2 Örnek 1 için devre
şeması
+ 6 1
15 V _
52 Devre Analizi
Çözüm 1: Devrede, ikiden fazla ucun birleştiği yer düğüm noktası olarak seçilir. Devre-
de bu şekilde tek bir düğüm noktası vardır ve bu düğüm noktasına ait gerilim V1 olarak
belirlenir. Ayrıca, toprak noktası da kolların birleştiği alt düğüm noktası olarak belirlenir.
Şekilde görüldüğü gibi, düğüm noktasından giden akım seçilmiştir. Kirchhoff akım yasa-
sına göre bu ortak düğüm noktasındaki akımların cebirsel toplamı sıfırdır.
Şekil 3.9
Çözüm 1 için devre 3 2
şeması V1
+
15 V _ 6 1
Düğüm denklemleri yazılırken, V1’e göre akım denklemi yazılır:

Kirchhoff’un akım yasasına göre
düğüm noktasına gelen akımlar V1 – 15 V1 V
eksi (–), düğüm noktasından + + 1 =0
giden akımlar artı (+) alınır. 3 6 2 +1
Verilen devrede 2 Ω ve 1 Ω birbirine seri bağlı olduğundan düğüm denkleminde en
son ifadenin paydası 2 + 1 şeklinde yazılır.
V1 − 15 V1 V1
+ + =0
3 6 3
V1 – 15 V1 V1
+ + =0
3 6 3
(2) (1) (2)
2 . V1 – 30 V1 2 .V1
+ + =0
6 6 6
2 .V1 – 30 + V1 + 2 . V1 = 0
5 .V1 = 30
30
V1 =
5
V1 = 6 Volt olarak elde edilir.
Düğüm noktasının gerilim değerini kullanarak, devredeki bütün dirençlerden geçen

akımlar hesaplanır;
3 Ω’luk dirençten geçen akım:
V1 – 15 6 – 15 –9
I3Ω = = = = – 3A
3 3 3
6 Ω’luk dirençten geçen akım:
V1 6
I6Ω = = =1A
6 6
2 Ω ve 1 Ω birbirine seri olarak bağlı olduğu için bu dirençlerden geçen akım da aynı
olacaktır. Bu akımın değeri,
V1 6
I 2Ω = I1Ω = = =2A
3 3
olarak elde edilir.
Kirchhoff ’un akım yasasına göre, V1 düğüm noktasında akımların cebirsel toplamı
sıfırdır.
I3Ω + I6Ω + I1Ω = 0
–3 +1 + 2 = 0
0 = 0 eşitliği sağlanmaktadır.
6 Ω’luk direncin harcadığı güç:
2
P = I6Ω . R
P = 12 . 6 = 6 W olarak elde edilir.
Şekil 3.10’daki devrede düğüm noktası yöntemini kullanarak 3 Ω ve 6 Ω’luk dirençlerden ÖRNEK 2
geçen akımları ve 16 V’luk kaynağın bulunduğu koldan geçen akımı hesaplayınız.
Şekil 3.10
şeması
6
5 +
16 V _
+
_ 24 V
Çözüm 2:
Şekil 3.11
3 2 Çözüm 2 için devre
V1
şeması
6
5 +
16 V _
+
_ 24 V
Soruda verilen devrenin düğüm noktası ve akım yönleri düğümden giden akım ola-
rak işaretlenir. Devrede ikiden fazla elemanın bağlı olduğu tek düğüm noktası vardır ve
bu düğüm noktasının gerilimi V1 olarak adlandırılır. Bu düğüm noktasının bulunduğu
kolda devre elemanı olarak sadece 16 V’luk kaynak olduğundan düğüm noktasının değeri
54 Devre Analizi
kaynağın değerine eşit olur (V1 = 16 V). Dolayısıyla düğüm denklemini yazmaya gerek
kalmadan istenilenler kolayca bulunur.
Düğüm denklemini kullanmadan “Paralel devrelerde paralel kollardaki gerilimler bir-
birine eşittir.” özelliği ile, V1 = 16 V değerini kullanarak bütün dirençlerden geçen akımlar
hesaplanır.
3 Ω’dan geçen akım:
V1 16
I3Ω = I5Ω = = =2A (3 Ω ve 5 Ω’luk dirençler seri bağlı olduğundan)
3+5 8
6 Ω’dan geçen akım:
V1 – 24 16 – 24 –8
I6Ω = I 2Ω = = = = –1 A (6 Ω ve 2 Ω’luk dirençler seri bağlı oldu-
2+6 8 8
ğundan)
16 V’luk kaynağın bulunduğu koldan geçen akım I Kirchhoff ’un akım yasası kullanı-
larak hesaplanır. Buna göre,
I3Ω + I6Ω + I = 0
2 + (–1) + I = 0
I = – 1A
olarak hesaplanır.
Eğer düğüm denkleminin yazılması isteniyorsa o zaman, 16 V’luk kaynağın bulundu-
ğu kolda bir I akımı tanımlanması gerekir. I akımının yönü V1 düğümünden giden akım
olarak seçilir ve düğüm noktası yöntemine göre denklem yazılarak,
V1 V – 24
+I+ 1 =0
8 8
16 –8
+I+ =0
8 8
2 + I + (–1) = 0 elde edilir.
I = –1 A elde edilir.
ÖRNEK 3 Şekil 3.12’de verilen devrede düğüm noktası yöntemini kullanarak bütün dirençlerden geçen
akımları ve dirençlerin üzerindeki gerilim düşümlerini hesaplayınız.
Şekil 3.12
Örnek 3 için devre 2
şeması
5A 5 3 3A
Çözüm 3: Devrenin iki düğüm noktasına ait gerilimler V1 ve V2 olarak belirlenir. Burada bir
düğümünden giden akımının diğer bir düğümüne göre gelen akım olduğuna dikkat edil-
melidir. Bu devre için iki tane düğüm denkleminin yazılması gerekir. Denklemler yazılırken
düğüme gelen akımların eksi (–), düğümden giden akımların artı (+) olduğu unutulmama-
lıdır. 5 A’lik akım kaynağının ürettiği akım düğüme gelen akım olarak ifade edilmekteyken,
3 A’lik akım kaynağının ürettiği akım ise düğümden giden akım olarak ifade edilmektedir.
Şekil 3.13
2 Çözüm 3 için
V1 V2 devre şeması
5A 5 3 3A
V1’e göre akım denklemi:
V1 V1 – V2
–5+ + =0
5 2
V2’e göre akım denklemi:
V2 V2 – V1
3+ + =0
3 2
Her iki denklem payda eşitlemesi yapılarak düzenlendiğinde,

1. düğüm noktası denklemi: 7 . V1 – 5 . V2 = 50
2. düğüm noktası denklemi: –3 . V1 + 5 . V2 = –18 olarak elde edilir.
Her iki denklemde V2 değişkeninin katsayıları eşit ve ters işaretli olduğundan, çözüme
V2 değişkeni yok edilerek başlanır. Denklemler taraf tarafa toplanarak V1’in değeri,
7 . V1 – 5 . V2 = 50
–3 . V1 + 5 . V2 = –18
4 . V1 = 32
V1 = 8 Volt olarak elde edilir.

V1 değeri, denklemlerin herhangi bir tanesinde yerine yazılarak V2’nin değeri,
7 . (8) – 5 . V2 = 50
56 – 5 . V2 = 50
–5 . V2 = 50 – 56
–5 . V2 = –6 ve buradan da V2 = 1,2 Volt olarak elde edilir.
Daha sonra devredeki dirençlerden geçen akımlar bulunur.

56 Devre Analizi
V1 8
I5Ω = = = 1,6 A
5 5
2 Ω’luk direnç üzerinden geçen akım, akımın akış yönüne göre farklı ifade edilebilir.
V1’den V2’ye doğru bir akım olarak gösteriliyor ise
V1 –V2 8 – (1,2)
I 2Ω = = = 3,4 A
2 2
V2’den V1’e doğru bir akım olarak gösteriliyor ise
V2 – V1 (1,2) – (8)
I 2Ω = = = – 3,4 A
2 2
olarak elde edilir. Akımın değeri aynı fakat işareti farklıdır.
V2 1,2
I3Ω = = = 0,4 A
3 3
Kirchhoff akım yasasına göre,
–5 + I5Ω + I2Ω = 0 –5 + (1, 6) + (3, 4) = 0 0=0
ve
I2Ω + I3Ω + 3 = 0 – 3, 4 + (0,4) + 3 = 0 0=0
şeklinde sağlaması da yapılabilir.

Devredeki bütün dirençlerin üzerindeki gerilimler:
V5Ω = 5 . I5Ω = 5 . (1, 6) = 8 Volt (5 Ω üzerindeki gerilim düşümü V1 gerilim değerine

eşittir)
V2Ω = 2 . I2Ω = 2 . (3, 4) = 6,8 Volt
V3Ω = 3 . I3Ω = 3 . (0, 4) = 1,2 Volt (3 Ω üzerindeki gerilim düşümü V2 gerilim değerine
eşittir)
Şekil 3.14’de verilen devrede 20 V’luk kaynağın bulunduğu koldan geçen akımı he-
2 saplayınız.
Şekil 3.14
Sıra Sizde 2 için devre şeması
+ 5 4
12 A 9A 20 V _ 7A
Şekil 3.15’de verilen devre için düğüm noktası yöntemini kullanarak 4 Ω ve 5 Ω’luk direnç- ÖRNEK 4
lerden geçen akımları, dirençlerin üzerindeki gerilim düşümlerini ve dirençlerin harcadıkla-
rı gücü hesaplayınız.
Şekil 3.15
şeması
+
_
10 V 2 _ 6V
+
3
Çözüm 4:
Şekil 3.16
V1 şeması
+
_
10 V 2 _ 6V
+
3
V1 düğüm noktası kullanılarak, akım denklemi aşağıdaki şekilde elde edilmektedir:
V1 + 10 V1 V1 – 6
+ + =0
4 2 8
Düğüm denklemi paydalar eşitlenerek düzenlenirse,

2 . V1 + 20 + 4 . V1 + V1 – 6 = 0
7 . V1 + 14 = 0
V1 = –2 Volt olarak bulunur.
4 Ω’luk dirençten geçen akım,
V1 + 10 8
I 4Ω = = =2A
4 4
4 Ω’luk dirençteki gerilim düşümü,

V4Ω = I4Ω . 4 = (2) . 4 = 8 V
4 Ω’luk direncin harcadığı güç,

P4Ω = V4Ω . I4Ω = (8) . (2) = 16 W olarak elde edilir.
58 Devre Analizi
5 Ω’luk dirençten geçen akım,
V1 – 6 –8
I5Ω = = = –1 A
8 8
5 Ω’luk dirençten geçen akımın değerinin negatif (–) olması, bu akımın düğüme gelen
akım olduğunu göstermektedir.
5 Ω’luk direnç üzerindeki gerilim düşümü ile harcadığı güç ise,
V5Ω = I5Ω . 5 = (–1) . 5 = –5 V
P5Ω = V5Ω . I5Ω = (–5) . (–1) = 5 W olarak elde edilir.
ÖRNEK 5 Şekil 3.17’de verilen devrede düğüm noktası yöntemi ile I1 akımını ve 2 . I1 değerindeki ba-
ğımlı kaynağın değerini bulunuz.
Şekil 3.17
Örnek 5 için 5
devre şeması
I1
+
21 V _ 4 2.I1 10
Şekil 3.18
Çözüm 5 için 5
V1
devre şeması
I1
+
21 V _ 4 2.I1 10
Çözüm 5: V1 için yazılacak denklem şu şekildedir:
V1 – 21 V1 V
+ + 2 . I1 + 1 = 0
5 4 10
Elde edilen düğüm denklemi iki bilinmeyenli (V1 ve I1) bir denklemdir ve bu denk-
lemi çözebilmek için ek bir denkleme daha ihtiyaç vardır. Bu ek denklem, I1 ile ilgili bir
denklem olmalıdır. Şekilde 4 Ω’dan geçen akım I1 şeklinde tanımlanmaktadır. Devrede
bulunan 2 . I1 değerindeki bağımlı akım kaynağı ise I1 akımına bağlıdır. Verilen devrede
I1 akımı için aşağıdaki ifade yazılır:
V1
I1 =
4
I1 ifadesi, düğüm denkleminde yazılarak denklem tek bilinmeyenli hale dönüştürülür
ve V1 hesaplanır:
V1 – 21 V1 V V
+ +2⋅ 1 + 1 =0
5 4 4 10
Denklem çözülerek V1 değeri, bu değer kullanılarak I1 akımı ve bağımlı kaynağın de-

ğeri hesaplanır:
V1 = 4 Volt
V1 4
I1 = = =1A
4 4
ve bağımlı kaynağın değeri 2 . I1 = 2 A olarak elde edilir.
ÇEVRE AKIMLARI YÖNTEMİ

Çevre akımları yöntemi, düğüm noktası yöntemi gibi Kirchhoff yasaları temel alınarak
oluşturulmaktadır. Çevre akımları yönteminin bir devreye uygulanabilmesi için öncelikle
bazı kavramların bilinmesi gerekmektedir. Bu kavramlar;
Çevre: Kapalı bir elektrik devresinde akımın geçerek devresini tamamladığı yoldur.
Şekil 3.19
R1 R2 Çevre kavramının
A örnek devre üzerinde
gösterimi
+ R3
V1 _ R5
R4
1. Çevre: V1 , R1 , R5 ve R4 elemanlarından,
2. Çevre: R2 , R3 ve R5 elemanlarından,
3. Çevre: V1 , R1 , R2 , R3 ve R4 elemanlarından oluşmaktadır.
Çevre akımı: Bir çevreden dolaşan akımdır.
Şekil 3.20
R1 R2 Çevre akımı
A
kavramının örnek
IC devre üzerinde
gösterimi
+ R3
V1 _ IA R5 IB
R4
B
60 Devre Analizi
1. Çevre: IA çevre akımı

2. Çevre: IB çevre akımı
3. Çevre: IC çevre akımı
Kol: İki düğüm arasında kalan ve aynı akımın geçtiği devre parçasıdır.
Şekil 3.21
R1 R2
Kol kavramının A
örnek devre üzerinde
gösterimi
+ R3
V1 _ R5
R4
1. Kol: R4 , V1 ve R1 elemanlarından,
2. Kol: R2 ve R3 elemanlarından,
3. Kol: R5 elemanından oluşmaktadır.
Göz: İçerisinde kol bulunmayan çevrelerdir.
Şekil 3.22
Göz kavramının R1 R2
A
gösterimi
+ R3
V1 _ R5
R4
1. Göz: V1 , R1 , R5 ve R4 elemanlarından,
2. Göz: R2 , R3 ve R5 elemanlarından oluşmaktadır.
Göz akımı: Gözden dolaşan akımdır.
Şekil 3.23
Göz akımı kavramının R1 R2
A
gösterimi
+ IA IB R3
V1 _ R5
R4
B
1. Göz: IA göz akımı
2. Göz: IB göz akımı
Her göz bir çevredir ama her çevre bir göz değildir. Çünkü çevrede kol olabilir ama
gözün içinde kol olamaz. Göz akımı aynı zamanda çevre akımıdır ama çevre akımı
göz akımı değildir.
Bu yöntemle Kirchhoff gerilim yasası her göze uygulanarak denklemler oluşturulur. Denk- Çevre akımları yönteminde,
devrenin her bir gözü için bir
lemlerde değişken olarak her göz için seçilen göz akımları kullanılmaktadır. Kirchhoff ’un göz akımı ve yönü belirlenir.
gerilim yasasına göre kapalı bir elektrik devresinde, devreye uygulanan gerilim ile devre ele- Kirchhoff’un gerilim yasası
manlarının üzerine düşen gerilim düşümlerinin cebirsel toplamı sıfıra eşittir. Bir başka deyiş- uygulanarak tüm gözler için
denklemler yazılır.
le, devreye uygulanan gerilim devre elemanlarının üzerindeki gerilim düşümlerinin toplamına
eşittir şeklinde de ifade edilir. Şekil 3.24’de Kirchhoff ’un gerilim yasası gösterilmiştir.
Şekil 3.24
R1 Kirchhoff ’un gerilim
yasası
+ VR _
1
+ +
V _ VR
2
R2
_
_ VR +
3
R3
–V + VR + VR + VR = 0 (3.14)
1 2 3
V = VR + VR + VR (3.15)
1 2 3
Çevre akımları yöntemi ile devrelerin analizi yapılırken aşağıdaki işlem basamakları
sırasıyla uygulanmaktadır:
• Devrenin çözümü için gerekli olan gözler belirlenir.
• Her bir göz için bir göz akımı atanır ve isimlendirilir.
• Çözümü istenen devrede eğer göz akımlarının yönleri belirtilmemiş ise keyfi ola-
rak seçilir. Genel olarak akım yönünün saat yönünde olması tercih edilir.
• Her bir göze Kirchhoff ’un gerilim yasası uygulanarak göz sayısı kadar denklem yazılır.
• Göz denklemleri yazılırken bir başlangıç noktası seçilerek, tekrar o noktaya gelin-
diğinde denklemin yazılımı sonlandırılmalıdır.
Şekil 3.25’de görüldüğü gibi ortak direnç bulunan iki gözlü devre parçası için saat yö-
nünde seçilen göz akımlarını kullanarak göz denklemlerini oluşturalım:
62 Devre Analizi
Şekil 3.25
I1 I2
I3
IA IB
R1
I. Göz:
Birinci gözde dolaşan IA akımı ait olduğu gözün referans akımı olarak seçilir. IA akı-
mının yönüne göre, ikinci gözdeki IB akımının yönü ters olduğundan bu iki akımın farkı
kadar bir akım R1 direncinden geçecektir. Dolayısıyla Kirchhoff ’un gerilim yasasına göre
R1 direnci üzerindeki gerilim için,
VR = R1 . (IA – IB) (3.16)
1
II. Göz:
İkinci gözde dolaşan IB akımı ait olduğu gözün referans akımı olarak seçilir. IB akımı-
nın yönüne göre, birinci gözdeki IA akımının yönü ters olduğundan bu iki akımın farkı
kadar bir akım R1 direncinden geçecektir. Dolayısıyla Kirchhoff ’un gerilim yasasına göre
R1 direnci üzerindeki gerilim için,
VR = R1 . (IB – IA) (3.17)
1
Şekil 3.25’teki devre parçasında;
I1 kol akımı IA akımına,
I2 kol akımı IB akımına,
I3 kol akımı IA – IB akımına eşittir.
Şekil 3.26
I1 I2
I3
IA IB
R1
Şekil 3.26’daki devre parçasında IA akımı saat yönünde IB ise saat yönünün tersine
seçilmiştir. Birinci göz için R1’den geçen akım IA + IB , ikinci göz için ise IB + IA şeklinde
yazılır. Bu durumda kol akımları,
I1 = IA (3.18)
I2 = IB (3.19)
I3 = IA + IB (3.20)
Eğer I2 kol akımın yönü IB göz akımı yönüne göre ters olsaydı IB göz akımı –I2 akımına
eşit olur.
Çevre Akımları Yönteminde Karşılaşılabilecek Özel Durumlar

Devrenin seçilen gözünde akım kaynağı bulunuyorsa o gözden geçen akımın değeri, akım
kaynağının değerine eşittir. (Şekil 3.27)
Şekil 3.27
R1
I IA R2
IA = I (3.21)
Şekil 3.28
R2 R3
R1 +
IA I IB _ V
Şekil 3.28’da gösterildiği gibi akım kaynağı devrenin iki gözünün ortasında yer alıyor-
sa göz denklemleri yazılırken IA ve IB göz akımlarının ve I akım kaynağının yönü dikkate
alınmalıdır. I akım kaynağının yönü ile IB göz akımının yönü aynı olduğundan I = IB – IA
şeklinde yazılır. Göze ait denklemler yazılırken, akım kaynağı için kaynağın üzerindeki
gerilim değerinin alınması gerektiği unutulmamalıdır.
Şekil 3.29’daki devrede çevre akımları yöntemine göre göz akımlarını şekil üzerinde gösteri-
niz ve kaç tane bilinmeyen göz akımı olduğunu söyleyiniz. 3
Şekil 3.29
2 Sıra Sizde 3 için
a devre şeması
+
5V _ 5 3 3A
Şekil 3.30’da çevre akımları yöntemini uygulayacağımız örnek bir devre yer almak-
tadır. Bu devrede iki göz bulunur. Her bir göz için saat yönünde belirlenen göz akımları
incelenirse,
64 Devre Analizi
Şekil 3.30
Çevre akımları R1 R3
yöntemi için örnek
devre
+ +
V1 _ IA R2 IB _ V2
• V1 kaynağı ve R1 direncinden, IA göz akımı,

• V2 kaynağı ve R3 direncinden, IB göz akımı,
• R2 direncinden ise IA ve IB göz akımları, akmaktadır.
Bu bilgiler ışığında göz denklemleri şöyle yazılmaktadır:
1. göz denklemi:
–V1 + R1 . IA + R2 . (IA – IB) = 0 (3.22)
2. göz denklemi:
R2 . (IB – IA) + R3 . IB + V2 = 0 (3.23)
Şekilde verilen iki gözlü devrede Kirchhoffun gerilim yasası kullanılarak elde edilen
iki bilinmeyenli iki denklem çözülerek göz akımları hesaplanır.
ÖRNEK 6 Şekil 3.31’deki devrede verilen göz akımlarının yönlerine göre IA ve IB göz akımlarının de-
ğerlerini hesaplayınız.
Şekil 3.31
Örnek 6 için devre 4 8
şeması
+ IB _
12 V _ IA 2 + 10 V
Çözüm 6: Her bir göz için denklemler şu şekildedir:

1. göze ait denklem: –12 + 4 . IA + 2 . (IA – IB) = 0
2. göze ait denklem: –10 + 8 . IB + 2 . (IB – IA) = 0
Denklemler düzenlenerek tekrar yazılırsa aşağıdaki denklemler elde edilir:
6 . IA – 2 . IB = 12
–2 . IA + 10 . IB = 10
Yukarıda elde edilen iki bilinmeyenli denklemler çözüldüğünde,
IA = 2,5 A ve IB = 1,5 A olarak elde edilir.
Göz denklemlerinin çözülmesi sonucu, seçilen göz akımı yönüne göre göz akımının değeri nega-
tif çıkabilir. Akımın değerinin negatif çıkması seçilen göz akımı yönünün ters olduğunu gösterir.
Şekil 3.32’de verilen devrede çevre akımları yöntemini kullanarak bütün dirençlerden geçen ÖRNEK 7
akımları ve 4 Ω’luk direncin harcadığı gücü bulunuz.
Şekil 3.32
3 Örnek 7 için devre
şeması
+
2
_
7V _ + 14 V
4 5
Çözüm 7: IA ve IB göz akımlarının yönleri şekildeki gibi gösterilerek sorunun çözümünde

gerekli olan denklemler aşağıdaki gibi yazılır:
Şekil 3.33
3 Çözüm 7 için devre
şeması
IA IB
+
2
_
7V _ + 14 V
4 5
–7 + 3 . IA – 14 + 4 . IA = 0
7 . IA = 21
IA = 3 A
14 + 5 . IB + 2 . IB = 0
7 . IB = –14
IB = –2 A elde edilir.
Devredeki bütün dirençlerden geçen akımlar sırasıyla;
3 Ω’dan geçen akım I3Ω = IA = 3 A
4 Ω’dan geçen akım I4Ω = IA = 3 A
2 Ω’dan geçen akım I2Ω = IB = –2 A
5 Ω’dan geçen akım I5Ω = IB = –2 A
4 Ω’luk direncin harcadığı güç,
P4Ω = I24Ω . R = 32 . 4 = 36 W olarak bulunur.
66 Devre Analizi
ÖRNEK 8 Şekil 3.34’de verilen devre için göz akımlarını ve yönlerini belirleyerek 4 Ω’luk direncin uçları
arasındaki gerilimi ve harcanan gücü bulunuz.
Şekil 3.34
şeması 2A
+
8V _ 4
5
Çözüm 8 : Soruda IB akımının dolaştığı gözde 5 Ω’luk dirence seri bağlı 2 A’lik bir akım
kaynağı yer almaktadır. Bu kaynağın değeri bu gözde dolaşan IB göz akımının değerine
eşittir. IB = 2 A
Şekil 3.35
şeması 2A
+ IA
8V _ 4 IB
5
Ancak bu eşitliği yazarken seçilen göz akımının yönü ile akım kaynağının yönünün aynı
olmasına dikkat edilmelidir. İkinci gözdeki göz akımının değeri belli olduğundan (IB = 2 A),
birinci gözde dolaşan IA akımı aşağıdaki denklemden kolaylıkla bulunur:
–8 + 4 . ( IA – IB) = 0
–8 + 4 . ( IA – 2) = 0 denklemi ile IA = 4 A olarak hesaplanır.
4 Ω’dan geçen akım I4Ω = IA – IB = 2 A
4 Ω uçları arasındaki gerilim V4Ω = 4 . 2 = 8 V
4 Ω’da harcanan güç P4Ω = I42Ω = 22 . 4 = 16 W

Şekil 3.36’daki devrede çevre akımları yöntemini kullanarak 6 Ω’dan geçen akımı ve 6 Ω’un ÖRNEK 9
uçları arasındaki gerilimi hesaplayınız.
Şekil 3.36
şeması
22 V + 6
_ 5
_
8V
6V +
_ +
Çözüm 9 : Seçilen göz akımlarının yönlerine göre göz denklemleri:
Şekil 3.37
şeması
22 V + IA 6 IB
_ 5
_
8V
6V
+
_ +
Analizi istenen devrenin göz

1. göze ait denklem: –22 + 4 . IA + 6 . (IA – IB) – 6 = 0 akımının yönü belirtilmediyse
akım yönü saat yönünde
2. göze ait denklem: 6 + 6 . (IB – IA) + 1 . IB + 5 IB + 8 = 0 seçilerek denklemler
oluşturulur.
1. ve 2. göze ait olan denklemler düzenlenirse;
10 . IA – 6 . IB = 28
–6 IA + 12 . IB = –14 elde edilir.
Denklemler çözülerek IA = 3 A ve IB = 0,33 A olarak bulunur.
6 Ω’dan geçen akımı: I6Ω = IA – IB = 2,67 A
6 Ω’un uçları arasındaki gerilim: V6Ω = 6 . I6Ω= 6 . 2,67 = 16,02 V

68 Devre Analizi
Şekil 3.38’de göz akımları ve yönleri verilen devreyi çevre akımları yöntemi ile çözebilmek
4 için gerekli olan denklemleri yazınız.
Şekil 3.38
Sıra Sizde 4 için devre
şeması
2 4
IA 5 IB
IC
+ 3 6
20 V _
8
Özet
Bir önceki ünitede bahsedilen Ohm kanunu, Kirchhoff akım
ve gerilim yasaları, karmaşık devrelerin analizinde kullanıl-
dığında çözüm zorlaşmaktadır. Böyle durumlarda diğer dev-
re analizi yöntemleri daha kısa yoldan çözüme ulaşmayı sağ-
lar. Bu ünitede elektrik devrelerinin analizlerinde büyük bir
kolaylık sağlayan düğüm noktası yöntemi ve çevre akımları
yöntemi anlatılmaktadır.
Düğüm noktası yöntemi, ikiden fazla ucun birleştiği yere
tanımlanan düğümler ile Kirchhoff ’un akım yasasına göre
denklem yazılması esasına dayanır. Bu yöntemde amaç belir-
lenen düğüm noktasının toprağa göre olan gerilim değerinin
bulunmasıdır. Düğüm noktasına gelen akımlar (–), düğüm
noktasından giden akımlar (+) ile gösterilerek akım denk-
lemleri yazılır. Denklemler çözülerek dirençlerden geçen
akımlar, dirençlerin üzerindeki gerilim düşümleri, kaynağın
verdiği güç veya direncin harcadığı güç hesaplanır.
Ünitede ikinci olarak diğer bir devre analizi yöntemi olan çevre
akımları yönteminden bahsedilmiştir. Bu yöntemde devrenin
her bir gözü için bir göz akımı ve yönü seçilerek Kirchhoff ’un
gerilim yasası kullanılarak denklemler yazılır. Göz sayısı kadar
yazılan denklemler çözülerek göz akımları, göz akımları kulla-
nılarak istenilen kollardaki akımlar hesaplanır.
Düğüm noktası yönteminde en önemli nokta düğüm nokta-
larının yerlerinin belirlenmesi, çevre akımları yönteminde ise
gözlerin belirlenmesidir. Düğüm noktası yönteminde yazılan
denklem sayısı çevre akımları yöntemine göre daha az oldu-
ğu için devre çözümlerinde düğüm noktası yöntemi daha
çok tercih edilmektedir.
Dördüncü ünitede bahsedilecek olan devre teoremlerinde,
bu ünitede de anlatılan düğüm noktası ve çevre akımları
yöntemlerinin kullanılması, bu yöntemlerin öğrenilmesinin
devre analizindeki önemini arttırmaktadır.
70 Devre Analizi
1-4. soruları Şekil 3.39’da verilen devreye göre düğüm 5-9. soruları Şekil 3.40’da verilen devreye göre çevre akım-
noktası yöntemi kullanarak cevaplayınız. ları yöntemini ve saat yönünde seçtiğiniz çevre akımlarını
kullanarak cevaplayınız.
3
2 1
+
15 V _ 4 2A 6
5
16 V + 6
_
Şekil 3.39: Kendimizi Sınayalım 1-4. sorular için devre +

_ 22 V
şeması
Şekil 3.40: Kendimizi Sınayalım 5-9. sorular için devre

1. 4 Ω’luk dirençten geçen akımın değeri kaç A’dir? şeması
a. 0,67 A
b. 1 A 5. 2 Ω’luk dirençten geçen akımın değeri kaç A’dir?
c. 2 A a. -1,33 A
d. 3 A b. -0,33 A
e. 3,33 A c. 1 A
d. 2,33 A
2. 4 Ω’luk direncin uçları arasındaki gerilimin değeri kaç e. 3,33 A
V’tur?
a. 2,68 V 6. 5 Ω’luk dirençten geçen akımın kaç A’dir?
b. 4 V a. –1,33 A
c. 8 V b. –0,33 A
d. 12 V c. 1 A
e. 13,32 V d. 2,33 A
e. 3,33 A
3. 4 Ω’luk direncin harcadığı güç kaç W’tır?
a. 1,79 W 7. 6 Ω’luk dirençten geçen akımın değeri kaç A’dir?
b. 4 W a. –1,33 A
c. 16 W b. –0,33 A
d. 36 W c. 1 A
e. 44,35 W d. 2,33 A
e. 3,33 A
4. 6 Ω’luk direncin uçları arasındaki gerilimin değeri kaç
V’tur? 8. 2 Ω’luk direncin uçları arasındaki gerilimin değeri kaç
a. 2,68 V V’tur?
b. 4 V a. 2 V
c. 8 V b. 2,66 V
d. 12 V c. 4 V
e. 13,32 V d. 4,66 V
e. 6,66 V

9. 16 V’luk gerilim kaynağının sağladığı güç kaç W’tır? 1. b Yanıtınız yanlış ise “Düğüm Noktası Yöntemi” konu-
a. 16 W sunu yeniden gözden geçiriniz.
b. 21,28 W 2. b Yanıtınız yanlış ise “Düğüm Noktası Yöntemi” konu-
c. 32 W sunu yeniden gözden geçiriniz.
d. 37, 28 W 3. b Yanıtınız yanlış ise “Düğüm Noktası Yöntemi” konu-
e. 53,28 W sunu yeniden gözden geçiriniz.
4. b Yanıtınız yanlış ise “Düğüm Noktası Yöntemi” konu-
10. Şekil 3.41’de verilen devre parçasında çevre akımları yön- sunu yeniden gözden geçiriniz.
temine göre 9 A’lik akım kaynağı için aşağıdakilerden hangisi 5. c Yanıtınız yanlış ise “Çevre Akımları Yöntemi” konu-
söylenebilir? sunu yeniden gözden geçiriniz.
6. a Yanıtınız yanlış ise “Çevre Akımları Yöntemi” konu-
IA IB
sunu yeniden gözden geçiriniz.
7. d Yanıtınız yanlış ise “Çevre Akımları Yöntemi” konu-
5 9A 4
Şekil 3.41: Kendimizi Sınayalım 10. soru için devre şeması sunu yeniden gözden geçiriniz.
a. IA = 9 A 10. c Yanıtınız yanlış ise “Çevre Akımları Yöntemi” konu-
b. IB = 9 A sunu yeniden gözden geçiriniz.
c. –(IA + IB) = 9 A
d. IA – IB = 9 A
e. IB – IA = 9 A
72 Devre Analizi

Sıra Sizde 1 V1
I
2
+ 5 4
12 A 9A 20 V _ 7A
6 2
V1 V2 V3
4 Şekil 3.43: Sıra Sizde 2 için devre şeması

4A +
2 2 _ 8V
V1 V1
12 – 9 + I + + + (–7) = 0
5 4
Şekil 3.42: Sıra Sizde 1 için devre şeması Düğüm denkleminde V1 yerine 20 V yazılır ve I akımının
değeri bulunur.
Şekil 3.42’de verilen devre için V1, V2 ve V3 olmak üzere üç
tane düğüm noktası bulunmaktadır. 20 20
12 – 9 + I + + + (–7) = 0
V1 düğümüne göre: 5 4
V1 – V2 V1 – V2 12 – 9 + I + 4 + 5 + (–7) = 0
– 4+ + =0
2 4
I+5=0 I = –5 A olarak elde edilir.
V2 düğümüne göre:
Sıra Sizde 3
V2 – V1 V2 – V1 V2 V2 – V3 Şekildeki devreyi çevre akımları yöntemi ile çözebilmek için
+ + + =0
2 4 2 6 üç tane göz akımına ihtiyaç bulunmaktadır. Saat yönünde üç
tane göz akımı seçebiliriz (IA , IB , IC). Ancak devrenin son
V3 düğümüne göre: gözünde dolaşan IC akımı 3 Ω’luk dirence paralel bağlı olan
3 A’lik akım kaynağının değerine eşittir. IC = 3 A
V3 – V2 V3 V3 – 8
+ + =0
6 2 2 2
a
V1, V2 ve V3 düğüm denklemleri paydalar eşitlenip düzenlen-
diğinde aşağıdaki düğüm denklemleri elde edilir. 5V +
5 3 3A
_
3 . V1 – 3 . V2 = 16
IA IB IC
–9 . V1 + 17 . V2 – 2 . V3 = 0 b
Şekil 3.44: Sıra Sizde 3 için devre şeması
–V2 + 7 . V3 = 24
Dolayısıyla üç tane göz akımı yerine iki tane göz akımı (IA
Sıra Sizde 2 ve IB) devrenin çözümü için yeterlidir. a ve b uçları arası açık
V1 düğüm noktası ile toprak arasında 20 V’luk kaynak bağ- olduğundan buradan akım akmaz ve dolayısıyla göz akımı
lı olduğundan, V1 düğüm noktasının değeri 20 V’dur. Buna seçilemez.
göre düğüm denklemi yazılırken 20 V’luk kaynağın bulun-
duğu kolda düğümden giden bir I akımı tanımlanır. Düğüm
denklemi:
Sıra Sizde 4 Grob, B., 1989, Basic Electronics, McGraw Hill.
Verilen devre için göz denklemleri; Nasar, S.A., 1988, 3000 Solved Problems In Electic Circuits,
McGraw Hill.
Stanley, W.D.,1985, Network Analysis With Applications,
2 4 Prentice Hall.
Yağımlı, M., Akar, F., 2002, Doğru Akım Devreleri ve Prob-
lem Çözümleri, Beta Basım.
IA 5 IB Ceylan, M., 2008, Doğru Akım Devre Analizi, Seçkin Ya-
yıncılık.
IC
Selek, H.S., 2007, Doğru Akım (D.C) Devre Analizi, Seçkin
Yayıncılık.
+ 3 6
20 V _ Yarcı, K., 2000, Elektroteknik, Yüce Reklam/Yayın/Dağıtım
A.Ş.
8
Şekil 3.45: Sıra Sizde 4 için devre şeması
I. Göz
3 . (IA – IC) + 2 . IA + 5 . (IA – IB) = 0
10 . IA – 5 . IB – 3 . IC = 0
II.Göz
5 . (IB – IA) + 4 . IB + 6 . (IB – IC) = 0
–5 . IA + 15 . IB – 6 . IC = 0
III.Göz
–20 + 3 . (IC – IA) + 6 . (IC – IB) + 8 . IC = 0
–3 . IA – 6 . IB + 17 . IC = 20
4
DEVRE ANALİZİ
Amaçlarımız
 Kaynak dönüşümü ile ilgili gerekli şartları özetleyebilecek,
 Kaynak dönüşümünü kullanarak akım ve gerilim kaynaklarını birbirine dönüş-
türebilecek,
 Süperpozisyon teoremini karmaşık devrelere uygulayabilecek,
 Thevenin teoremi ile devre analizi yapabilecek,
 Norton teoremi ile devre analizi yapabilecek
Anahtar Kavramlar
• Gerilim Kaynağı • Süperpozisyon Teoremi
• Akım Kaynağı • Thevenin Teoremi
• Kaynak Dönüşümleri • Norton Teoremi
İçindekiler
• GİRİŞ
• KAYNAK DÖNÜŞÜMÜ
Devre Analizi Temel Teoremler • SÜPERPOZİSYON TEOREMİ
• THEVENIN TEOREMİ
• NORTON TEOREMİ
• THEVENIN VE NORTON EŞDEĞER
DEVRELERİNİN BİRBİRİNE DÖNÜŞÜMÜ
Temel Teoremler
GİRİŞ
İlk üç ünitede sunulan devre çözüm yöntemlerinin yetersiz kaldığı durumlarda Süperpo-
zisyon, Thevenin ve Norton teoremlerinden yararlanılarak devre analizleri yapılabilir. Bu
teoremleri açıklamadan önce kaynak dönüşümleri üzerinde durulacaktır.
Bir elektrik devresinde kaynak dönüşümleri kullanılarak gerilim kaynağından akım
kaynağına veya akım kaynağından gerilim kaynağına nasıl dönüşüm yapılacağı üniteye ait
ilk bölümde anlatılmaktadır. Kaynak dönüşümünün amacı, gerilim kaynağına seri bağlı
direncin yaptığı işi, akım kaynağına paralel bağlı direnç ile yapmaktır.
Elektrik devrelerinde her zaman tek bir kaynak bulunmaz. İçerisinde çok sayıda akım
ve gerilim kaynağı bulunan devrelerle de karşılaşılabilir. Bu durumda devredeki her kay-
nağın ayrı ayrı devre üzerindeki etkisini bulmak için Süperpozisyon teoremi kullanılır.
Thevenin ve Norton teoremleri ile karmaşık devrelerin daha basit bir eşdeğer devreye
dönüştürülmesi mümkündür. Thevenin teoremi ile direnç ve ona seri bir gerilim kaynağı
ile ifade edilebilen eşdeğer devre Norton teoremi ile direnç ve ona paralel bağlı bir akım
kaynağı ile ifade edilir.
Bu ünitede anlatılan devre analizi teoremleri, doğru akım devrelerine uygulandığı gibi
alternatif akım devrelerine de uygulanmaktadır.
KAYNAK DÖNÜŞÜMÜ
Kaynak dönüşümü bir devrenin karmaşıklığını basitleştirmenin en iyi yöntemidir. Bu dö-
nüşüm aynı zamanda ünitenin ilerleyen konularında bahsedilecek olan Thevenin ve Nor-
ton teoremleri için de bir temel teşkil etmektedir. Devrede gerilim kaynağına seri bağlı Gerilim kaynağına seri bağlı
bir direnç, akım kaynağına paralel bağlı bir direnç şekline dönüştürülebilir. Aynı şekilde direnç ile akım kaynağına
paralel bağlı dirençten
bunun tam tersi de olabilir: yani akım kaynağına paralel bağlı direnç, gerilim kaynağına oluşan kaynaklar birbirlerine
seri bağlı direnç haline getirilebilir. Kaynak dönüşümü iki yönlü bir dönüşümdür. dönüştürülebilir.
Kaynak dönüşümlerinin gerçekleştirilebilmesi için devreler;
76 Devre Analizi
Gerilim kaynağına seri direnç,

Şekil 4.1
Gerilim Kaynağına
R
Seri Direnç a
+
V
–
Akım kaynağına paralel direnç,

Şekil 4.2
Akım Kaynağına a
Paralel Direnç
R
I
şeklinde olmalıdır.
Kaynak dönüşümleri sırasında Bir devrede kaynak dönüşümü iki şekilde gerçekleştirilir:
direnç değeri her iki devrede 1. Aşağıda Şekil 4.3’te verilen devreye göre, gerilim kaynağına seri bağlı dirence kay-
de aynıdır.
nak dönüşümü uygulanırken ilk önce Ohm kanunu kullanılarak akım kaynağının
değeri bulunur. Daha sonra devredeki direnç, akım kaynağına paralel bağlanarak
eşdeğer devre çizilir.
Şekil 4.3
Gerilim kaynağına kaynak dönüşümü uygulanması
R
a
a
+ I=V/R I
V R
–
b
b
4. Ünite - Temel Teoremler 77
2. Şekil 4.4’te verilen devreye göre akım kaynağına paralel bağlı dirence kaynak
dönüşümü uygulanırken ilk önce Ohm kanunu kullanılarak gerilim kaynağının
değeri bulunur. Daha sonra devredeki direnç, gerilim kaynağına seri bağlanarak
eşdeğer devre çizilir.
Şekil 4.4
Akım kaynağına kaynak dönüşümü uygulanması
R
a a
I R V=I.R +
V
–
b b
Kaynak dönüşümü uygulanan devrenin eşdeğer devre çizimi gerçekleştirilirken, akım

ve gerilim kaynaklarının yönlerine dikkat edilmelidir.
Kaynak dönüşümü uygulandığında, eşdeğer devre çiziminde akım kaynağının yönü gerilim
kaynağının yönü dikkate alınarak belirlenir.
Kaynak Dönüşümünde Özel Durumlar

Kaynak dönüşümü yapılacak olan devre sadece birbirine seri bağlı kaynaklar ve direnç-
lerden oluşuyorsa, kaynakların kutupları ( + ve – ) dikkate alınarak toplanır, seri bağlı
dirençlerin eşdeğeri hesaplanır ve kaynak dönüşümü uygulanarak akım kaynağına paralel
direnç haline getirilerek eşdeğer devre çizilir (Şekil 4.5).
Şekil 4.5
Seri bağlı gerilim kaynakları ve dirençlerden oluşan devre
R1 R2
V2 V3
a
– + + –
+
V1
–
– + b
V4
R3 R4
Reş
a
a
Ieş
Veş + Reş
–
b b
78 Devre Analizi
Devrede sadece akım kaynakları ve onlara paralel bağlı dirençler bulunuyorsa, akım
kaynaklarının yönlerine bakılarak kaynaklar toplanır, paralel bağlı dirençlerin eşdeğeri
hesaplanır ve kaynak dönüşümü uygulanarak gerilim kaynağına seri bağlı direnç haline
getirilerek eşdeğer devre çizilir (Şekil 4.6).
Şekil 4.6
Paralel bağlı akım kaynakları ve dirençlerden oluşan devre
a
I1 R1 R2 I2 R3 I3
Reş
a a
Ieş Reş Veş +

–
b b
Şekil 4.7’de verilen devreyi kaynak dönüşümü kullanarak gerilim kaynağına seri bağlı di-
1 renç haline dönüştürünüz.
Şekil 4.7
Sıra Sizde a
1 için devre
şeması
5A 3A 4A 6Ω
b
Şekil 4.8’de verilen devrede kaynak dönüşümünü kullanarak devreyi akım kaynağına paralel ÖRNEK 1
direnç şekline dönüştürünüz.
Şekil 4.8
a Örnek 1 için
devre şeması
4Ω 12 Ω
+ +
4V 24 V
– –
b
Çözüm 1: Devrede birbirine paralel bağlı iki kolda, gerilim kaynağına seri bağlı direnç
olduğundan her iki kolda kaynak dönüşümü uygulanarak akım kaynağına paralel bağlı
dirence dönüştürülür.
4 V değerindeki gerilim kaynağı ve 4 Ω’luk direnç ile kaynak dönüşümü yapılırsa,
4
I= =1A
4
24 V değerindeki gerilim kaynağı ve 12 Ω’luk direnç ile kaynak dönüşümü yapılırsa,
24
I= =2A
12
Elde edilen akım kaynağı değerleri ve dirençler ile aşağıdaki şekil oluşturulur.
Şekil 4.9
a Çözüm 1
için kaynak
dönüşümü
uygulanmış
devre şeması
1A 4Ω 2A 12 Ω
Akım kaynakları aynı yönde olduğundan toplanır.
I=1+2=3A
Paralel bağlı dirençlerin eşdeğeri bulunur.
Refl = 12  4 = 3 Ω
80 Devre Analizi
Şekil 4.10
Çözüm 1 için
a
sadeleştirilmiş devre
şeması
3A 3Ω
ÖRNEK 2 Şekil 4.11’de verilen devrede 24 Ω’dan geçen akımı kaynak dönüşümü kullanarak hesap-
layınız.
Şekil 4.11
Örnek 2 için devre 6Ω 8Ω
şeması
+ +
12 V 24 Ω 24 V
– –
Çözüm 2: Devrede 12 V’luk gerilim kaynağına seri bağlı 6 Ω ile 24 V’luk gerilim kayna-
ğına seri bağlı 8 Ω’un bulunduğu kollara ayrı ayrı kaynak dönüşümü uygulanarak akım
kaynağına paralel direnç haline getirilir.
Şekil 4.12
Çözüm 2 için devre 6Ω 8Ω
şeması
+ 24 Ω +
12 V – – 24 V
12 V ve 6 Ω’un bulunduğu kol için I1 değeri,
12
I1 = =2A
6
24 V ve 8 Ω’un bulunduğu kol için I2 değeri,
24
I2 = =3A
8
Şekil 4.13
Çözüm 2 için
kaynak dönüşümü
uygulanmış devre
şeması
2A 6 24 8 3A
I1 ve I2 akımları aynı yönde olduğu için toplanır.

Şekil 4.14
V1 Çözüm 2 için
sadeleştirilmiş
devre şeması
5A 6 24 8
I1 + I2 = 2 + 3 = 5 A
Şekil 4.14’de gösterilen devreye devre analizi yöntemlerinden düğüm noktası yöntemi
uygulanarak 24 Ω’dan geçen akım hesaplanır.
V1 V V
+ 1 + 1 =5
6 24 8
Düğüm denklemi çözülerek düğümün değeri V1 = 15 V olarak bulunur. 24 Ω’dan ge-

çen akım ise,
V1
I 24Ω = = 0,625 A
24
olarak elde edilir.
SÜPERPOZİSYON TEOREMİ
Analizi istenen elektrik devrelerinde birçok sayıda bağımsız akım ve gerilim kaynağı bu- Süperpozisyon teoremi,
çok sayıda kaynak bulunan
lunabilir. Süperpozisyon teoremi bu durumdaki devrelerin çözümünde kullanılan bir yön- karmaşık devrelerde, her
temdir. Bu yöntemde devredeki akım ve gerilim kaynakları tek tek devrede bırakılarak kaynağın tek tek devredeki
istenilen akım, gerilim ve diğer büyüklükler hesaplanır. Devreler her kaynak için ayrı ayrı etkisi ile bulunan değerlerin
cebirsel toplamıdır.
çözülürken kitabınızın daha önceki ünitelerinde anlatılan analiz yöntemlerinden uygun
olan bir tanesi kullanılarak çözüm gerçekleştirilir.
Her kaynak için devre çözümü yapılırken, özellikle çevre akımları yöntemi kullanılıyorsa,
seçilen akım yönlerinin her kaynak çözümünde aynı yön olması çözüme daha kolay ulaş-
mayı sağlar.
82 Devre Analizi
Süperpozisyon teoremin tek bir dezavantajı vardır o da devredeki kaynak sayısı kadar
devrenin analizinin yapılacak olmasıdır. Örneğin iki gerilim kaynağı ve bir akım kaynağı
bulunan bir devrede, devre her kaynak için ayrı ayrı çözüleceğinden devre üç kere analiz
edilecektir.
Süperpozisyon teoremi ile devre çözerken aşağıdaki işlem basamakları sırasıyla uygu-
lanmaktadır. Bunlar;
• Ele alınan devrede aynı anda hem akım hem de gerilim kaynağı olabilir.
• Devrede bağımsız kaynaklardan sadece bir tanesi bırakılır ve diğer kaynakların
hepsi aynı anda çıkarılır (öldürülür). Gerilim kaynakları devreden çıkartılırken
gerilim kaynağının bulunduğu yer “kısa devre” yapılır (Şekil 4.15). Akım kaynak-
ları devreden çıkartılırken akım kaynaklarının bulunduğu yer ise açık bırakılarak
“açık devre” yapılır (Şekil 4.16).
Şekil 4.15
Gerilim kaynağı
kısa devre
R1 R1
… …
+
V R2 R2
– V
… …
Şekil 4.16
Akım kaynağı
açık devre R1 R1
… …
I R2 R2
I
… …
• Eğer devrede bağımlı kaynak bulunuyorsa, bu bağımlı kaynak hiçbir zaman diğer
akım ve gerilim kaynakları gibi devre dışına alınmaz. Bağımlı kaynak devrede kal-
mak şartıyla biri dışında diğer bütün bağımsız kaynaklar devreden çıkarılır.
• Devre analiz yöntemleri kullanılarak, her kaynak için istenilen akım ve gerilim gibi
büyüklükler ayrı ayrı hesaplanır.
• Devredeki kaynak sayısı kadar, devre çözümü yapılır.
• Son olarak her kaynak için tek tek bulunan akım ve gerilim değerleri cebirsel ola-
rak toplanır.
Bağımlı kaynak devrenin bir yerindeki akım veya gerilime bağlı olduğundan diğer bağımsız
gerilim ve akım kaynakları gibi kesinlikle devreden çıkarılamaz. Yani bağımlı gerilim kay-
naklarına kısa devre ve bağımlı akım kaynaklarına açık devre işlemi uygulanamaz.
Üç kaynaklı bir devrede süperpozisyon teoremi kullanılarak bir dirençten geçen akımın
bulunması istenmektedir. Devrede her bir kaynak ile yapılan çözümler sonucu elde edilen 2
akım değerleri ve yönleri Şekil 4.17’de verilmektedir. Buna göre dirençten geçen akımın de-
ğerini ve yönünü söyleyiniz.
Şekil 4.17
I1 = 1 A I2 = 2 A I3 = 4 A Sıra Sizde 2 için devre
şeması
6 6 6
Şekil 4.18’de verilen devrede süperpozisyon teoremini kullanarak 12 Ω’luk dirençten geçen ÖRNEK 3
akımı hesaplayınız.
Şekil 4.18
şeması
+ 12
18 V 6A
–
Çözüm 3:
I. Adım: 18 V’luk gerilim kaynağı devrede,
6 A’lik akım kaynağı açık devre yapılır ve 12 Ω’dan geçen akım çevre akımları yöntemi
(veya Ohm kanunu) ile hesaplanır.
Şekil 4.19
6
Çözüm 3 için I.
adımın uygulanışı
+ I
18 V 12
–
–18 + 6 . I + 12 . I = 0 denklemi çözüldüğünde
I = 1 A elde edilir.
12 Ω’dan geçen akım, I akımının değerine eşittir. I12Ω = I A
II. Adım: 6 A’lik akım kaynağı devrede,

18 V’luk gerilim kaynağı kısa devre yapılır ve 12 Ω’dan geçen akım düğüm noktası yön-
temi ile hesaplanır.
84 Devre Analizi
Şekil 4.20
Çözüm 3 için II. 6 V1
Adımın uygulanışı
V 6A 12
V1 V
−6+ 1 =0
6 12
V1 = 24 V
V1
I12Ω = =2A
12
Verilen devrede akımın değeri, iki kaynak için iki farklı yöntemle hesaplanmıştır. Akım
kaynağı açık devre (I. Adım) olduğunda kullanılan Ç.A.Y’de (Çevre Akımları Yöntemi) seçilen
akımın yönü ve gerilim kaynağı kısa devre (II. Adım) olduğunda kullanılan D.N.Y’de (Düğüm
Noktası Yöntemi) akım yönü aynı olduğundan her iki akımının cebirsel olarak toplamı sonuca
ulaşmamızı sağlar.
ÖRNEK 4 I12Ω = 1 + 2 = 3 A
6 Ω’dan geçen akımı süperpozisyon teoremi yardımıyla hesaplayınız.

Şekil 4.21
Örnek 4 için devre 6
şeması
+ 4
10 V 5A
–
+
5V
–
Çözüm 4: Şekil 4.21’de verilen devrede üç kaynak olduğu için, devre üç defa incelenecektir.
I. Durum: 10 V’luk gerilim kaynağı devrede,
Şekil 4.22
6 V1 Çözüm 4 için I.
durum
4
+
10 V
–
5 V’luk gerilim kaynağı kısa devre, 5 A’lik akım kaynağı açık devre yapılarak 10 V’luk
kaynağın devreye etkisi hesaplanır. Düğüm noktası yöntemi ile düğüm denklemi yazılır
ve 6 Ω’dan geçen akım,
V1 − 10 V1
+ =0
6 4
I6Ω = –1 A olarak hesaplanır.
II. Durum: 5 V’luk gerilim kaynağı devrede,

10 V’luk gerilim kaynağı kısa devre, 5 A’lik akım kaynağı açık devre yapılarak 5 V’luk
kaynağın devreye etkisi hesaplanır.
Şekil 4.23
6 V1 Çözüm 4 için II.
durum
+
5V
–
Düğüm noktası yöntemi kullanılarak düğüm denklemi yazılır ve 6 Ω’dan geçen akım
V1 V −5
+ 1 =0
6 4
I6Ω = 0,5 A olarak hesaplanır.
III. Durum: 5 A’lik akım kaynağı devrede,

86 Devre Analizi
Şekil 4.24
Çözüm 4 için III. durum
6 V1
4
5A
10 V ve 5 V’luk gerilim kaynakları kısa devre yapılarak, 5 A’lik kaynağın devreye etkisi
hesaplanır. Düğüm noktası yöntemi kullanılarak,
V1 V
+ 1 −5=0
6 4
I6Ω = 2 A olarak hesaplanır.
Devrenin üç kaynak için ayrı ayrı analizinde (I, II ve III. durum) aynı yöntem (Düğüm
Noktası Yöntemi) kullanıldığı için akım yönleri aynıdır ve dolayısıyla hesaplanan akım
değerleri toplanarak sonuç elde edilir.
I6Ω = (–1) + 0,5 + 2 = 1,5 A
Devrenin üç durumdaki analizinde, aynı çözüm yöntemi kullanıldığı için 6 Ω’dan ge-
çen akımın yönü, düğüm noktasından giden akım yönündedir.
THEVENIN TEOREMİ
Devrelerin analizinde çok sık kullanılan Thevenin teoremi, birbirine seri veya paralel bağlı
çok sayıda direnç, akım kaynağı ve gerilim kaynağı bulunan karmaşık devrelerin çözüm-
lenmesinde kullanılan bir teoremdir. Thevenin teoremine göre karmaşık bir devre her-
hangi iki noktasına göre bir gerilim kaynağı ve ona seri bağlı bir direnç ile gösterilebilir.
Elde edilen bu devreye Thevenin eşdeğer devresi denir.
Şekil 4.25
Thevenin eşdeğer devresi
Rth
a a
+
– +
Y Vth + Y
Vth Ü Ü
– K – K
b
b
Vth: a ve b uçları arasındaki Thevenin gerilim kaynağı
Rth: a ve b uçları arasındaki Thevenin direnci
Şekil 4.25’te gösterildiği gibi karmaşık devrenin önce a ve b uçları işaretlenir. Bu uçlar Thevenin eşdeğer devresi,
çözümü istenen devrenin üzerinde verildiği gibi, bazen de istenen büyüklüğe göre a ve b bir gerilim kaynağı ve ona seri
bağlı bir dirençten oluşur.
uçlarının yerini sizin bulmanız gerekebilir (Örneğin: “R direncinden geçen akımı Thevenin
eşdeğer devresi ile bulunuz.” Bu durumda R yük direnci, R direncinin bulunduğu yer a ve
b uçlarıdır. Yük direnci devreden çıkarılır ve devrenin a ve b uçları işaretlenir). Thevenin
eşdeğer devresi istenilen devrede, ilk aşamada a ve b uçları arasına bağlı olan yük direnci
devreden çıkartılır. İkinci olarak bu açık uçlar (a ve b) arasındaki gerilimin değeri, devre
analizi yöntemleri kullanılarak hesaplanır. a ve b uçları arasındaki (Vab) gerilimin değeri
Thevenin eşdeğer devresindeki gerilim kaynağının değerini verir (Vth). Thevenin gerilim
kaynağının değeri negatif çıkarsa eşdeğer devre çizilirken gerilim kaynağının artı (+) ve
eksi (–) yönleri Şekil 4.25’de gösterilen yönün tersi olarak çizilir. Son olarak a ve b uçları
arasındaki eşdeğer direnç hesaplanır. Thevenin eşdeğer direnci Rth bulunurken aynı anda
devredeki bütün gerilim kaynakları kısa devre, bütün akım kaynakları açık devre yapı-
lır ve ab uçlarından içeriye doğru bakılır. Hesaplanan eşdeğer direnç, Thevenin eşdeğer
devresindeki Rth direncinin değerini verir. Vth gerilim kaynağına seri olarak bağlanan Rth
direnci ile Thevenin eşdeğer devresi çizilir. Eşdeğer devrenin a ve b uçları arasına ilk başta
devreden çıkartılan yük direnci tekrar bağlanarak istenen akım ve gerilim gibi büyüklük-
ler hesaplanır.
Thevenin eşdeğer devresi kullanılarak hesaplanan, yük direncinden geçen akım veya yük di-
rencinin üzerindeki gerilim değerleri, karmaşık devre halinde bulunan değerler ile aynıdır.
Şekil 4.26’da verilen devrenin a b uçları arasındaki Thevenin eşdeğer devresini bulunuz.
3
Şekil 4.26
6 1 Sıra Sizde 3 için devre
a şeması
+
24 V 6
–
2
b
88 Devre Analizi
ÖRNEK 5 Şekilde verilen devrenin a b uçları arasındaki Thevenin eşdeğer devresini oluşturunuz.
Şekil 4.27
Örnek 5 için 4
devre şeması a
+
16 V 3A
– 2 8
Çözüm 5: Şekil 4.27’de gösterilen devrede ab uçları arasındaki gerilim, Thevenin gerilim
kaynağının değerine eşittir. Vth değerini bulmak için devre analizi yöntemlerinden düğüm
noktası yöntemini kullanarak denklem yazarsak,
Şekil 4.28
Çözüm 5 için 4 V1
devre şeması a
+ +
16 V 3A Vth
– 2 8 –
V1 − 16 V1 V
+ + 1 −3= 0
4 2 8
7 . V1 – 56 = 0 V1 = 8 V
olarak hesaplanır. V1 düğüm noktasının değeri, Thevenin gerilim kaynağının değerini ve-
rir (Vth).
Devredeki gerilim kaynağı kısa devre, akım kaynağı açık devre yapılarak ab uçları ara-
sındaki eşdeğer direnç hesaplanır (Rth). Thevenin eşdeğer direnci hesaplamasında, 4 Ω ve
2 Ω birbirine paralel bunların sonucu 8 Ω’luk dirence paralel bağlıdır.
Şekil 4.29
Çözüm 5 için devrenin Thevenin direncinin hesaplanması
4
a
2 8 Rth
Rth = (4  2)  8 = 1,14 Ω
Thevenin gerilim kaynağına seri olarak bağlanan thevenin eşdeğer direnci ile thevenin
eşdeğer devresi çizilir.
Şekil 4.30
1,14 Çözüm 5 devresinin
a Thevenin eşdeğer
devresi
+
8V
–
Şekil 4.31’de verilen devrenin ab uçları arasına bağlı bulunan 2 Ω değerindeki dirençten ÖRNEK 6
geçen akımı Thevenin eşdeğer devresi ile hesaplayınız.
Şekil 4.31
Örnek 6 için
4 devre şeması
a
6
3A 4 2
–
5V +
Çözüm 6: Thevenin eşdeğer devresi bulunması istenen devrenin ab uçları arasına bağlı
bulunan yük direnci (2 Ω) devreden çıkarılarak Vth değeri devre analizi yöntemleri kul-
lanılarak hesaplanır.
Şekil 4.32
Çözüm 6 için Vth’nin hesaplanması
V1 4 V2
a
6 +
3A 4
Vth
– –
5V +
b
90 Devre Analizi
Devreyi çözmek için düğüm noktası yöntemini kullanarak düğüm denklemlerini yazarsak;
V1 V − V2
3+ + 1 =0
4 4
V2 − V1 V +5
+ 2 =0
4 6
Düğüm değişkenleri V1 ve V2 olan denklemler çözülerek V1 = –10 V ve V2 = –8 V

olarak elde edilir. Devrede V2 = Vth olduğu için Thevenin gerilim kaynağının değeri V2
düğüm noktasının değerine eşittir.
V2 = Vth = –8 V
Ancak burada Vth değeri negatif çıktığı için Thevenin eşdeğer devresi çizilirken kayna-
ğın yönü ters çevrilerek çizilecektir. Thevenin eşdeğer direnci Rth için 3 A’lik akım kaynağı
açık devre, 5 V’luk gerilim kaynağı kısa devre yapılır ve ab uçlarından içeriye doğru bakı-
larak ab arasındaki eşdeğer direnç hesaplanır.
Şekil 4.33
Çözüm 6 için Rth’nin 4
hesaplanması
a
6
4 Rth
Rth = (4 + 4)  6 = 3,43 Ω
Bulunan Vth ve Rth değerleri kullanılarak Thevenin eşdeğer devresi çizilir. a b uçlarına
ilk başta devreden çıkarılan 2 Ω’luk yük direnci tekrar bağlanarak, geçen akım Ohm ka-
nunu kullanılarak hesaplanır.
Şekil 4.34
Çözüm 6 için
3,43 a
Thevenin eşdeğer
devresi
+
8V 2
–
b
8
I 2Ω = = 1,47 A
5,43
NORTON TEOREMİ
Bir devre herhangi iki ucuna göre gerilim kaynağına seri bağlı bir direnç yani Thevenin
eşdeğer devresi ile gösterilebildiği gibi, Norton eşdeğer devresi ile de gösterilebilir. Kısaca,
Norton eşdeğer devresi, Thevenin eşdeğer devresinin bir başka şeklidir. Norton teoremin-
de, eşdeğer devre akım kaynağı ve ona paralel bağlı dirençten oluşmaktadır.
Şekil 4.35
Norton eşdeğer devresi
a a
+
–
In Y Y
Ü In Rn Ü
K K
b b
In: a ve b uçları arasındaki Norton akım kaynağı

Rn: a ve b uçları arasındaki Norton direnci
Şekil 4.35’de içerisinde çok sayıda direnç, akım ve gerilim kaynağı bulunan karmaşık
bir devrenin Norton eşdeğer devresi gösterilmektedir. Bir devrenin Norton eşdeğer devre-
si için yapılacak olan işlem basamakları aşağıda sırasıyla verilmiştir. Bunlar;
1. Devredeki yük direnci çıkarılarak a ve b uçları kısa devre yapılır.
2. a’dan b’ye akan akımın değeri devre analizi yöntemleri kullanılarak hesaplanır.
3. Akımın değeri Norton eşdeğer devresindeki akım kaynağının (In) değerini verir.
Akım kaynağının değeri negatif çıkarsa (–) akım kaynağındaki ok yönü Şekil 4.35’de göste-
rilen yönün tersi olarak çizilir (ok yönü aşağıya doğru).
4. Norton direnci Rn’yi bulmak için, Thevenin direnci Rth değeri hesaplanırken yapı-
lan işlemler aynen tekrarlanır. Devredeki gerilim kaynakları kısa devre, akım kay-
nakları açık devre yapılarak ab uçlarından içeriye doğru bakılır. Bulunan eşdeğer
direnç Norton akım kaynağına paralel bağlanacak olan Norton direncinin (Rn)
değerini verir. Thevenin direnci Rth ile Norton direnci Rn’nin değerleri birbirine
eşittir (Rth = Rn).
Norton akım kaynağının (In) değeri bulunurken kısa devre yapılan a ve b uçları, Norton di-
renci hesaplanırken açık devre haline getirilir.
5. Norton akım kaynağına, paralel olarak bağlanan Norton direnci ile Norton eşde- Norton eşdeğer devresi, bir
akım kaynağı ve ona paralel bir
ğer devresi çizilir. dirençten oluşur.
Thevenin teoreminde olduğu gibi Norton eşdeğer devresi kullanılarak bulunan akım
ve gerilim gibi büyüklüklerin değerleri, karmaşık devre halinde iken bulunan değerler ile
aynıdır.
92 Devre Analizi
Şekil 4.36’da verilen devrenin sadece Norton eşdeğer direncini bulunuz.

4
Şekil 4.36
Sıra Sizde 4 için
devre şeması 4
a
+
30 V 10 15 3A
–
ÖRNEK 7 Şekil 4.37’de verilen devrede 4 Ω (R1)’dan geçen akımı Norton eşdeğer devresi ile bulunuz.
Şekil 4.37
Örnek 7 için
devre şeması
4
R1
2
+
20 V 5A 3
–
4
Çözüm 7: Devrenin Norton eşdeğer devresinin bulunabilmesi için öncelikle 4 Ω’luk R1 yük
direnci devreden çıkarılır. ab noktaları işaretlenir, a b arası kısa devre yapılarak a’dan b’ye
akan akımın değeri hesaplanır. In akımı, düğüm noktası yöntemi kullanılarak hesaplanır.
Şekil 4.38
Çözüm 7 için
R1’in gördüğü a b V1
Norton
devresi
In 2
+
20 V 5A 3
_
4
Düğüm noktasının değeri V1 = 20 V’dur.
V1 V
−I n + −5+ 1 =0
6 3
Düğüm denkleminde V1 yerine 20 V yazılarak In akımı bulunur.
In = 5 A
Gerilim kaynağı kısa devre, akım kaynağı açık devre yapılarak ab uçları arasındaki
Norton eşdeğer direnci hesaplanır.
Şekil 4.39
Rn Çözüm 7 için ab
a b uçlarından görülen
Norton eşdeğer
direnci
Rn = (2 + 4)  3 = 2 Ω
Norton akım kaynağına paralel bağlı Norton direnci ile Norton eşdeğer devresi çizilir.
Devrenin ab uçları arasına çıkartılan yük direnci (4 Ω) bağlanarak buradan geçen akım
hesaplanır.
Şekil 4.40
a Çözüm 7 için Nor-
ton eşdeğer devresi
5A 2 4
b
94 Devre Analizi
Akımın bölümü kuralını kullanarak 4 Ω’dan geçen akımı hesaplarsak,
2
I 4Ω = 5 ⋅ = 1,67 A
6
sonucu elde edilir.
ÖRNEK 8 Şekilde verilen devrede ab uçları arasındaki Norton eşdeğer devresini bulunuz.
Şekil 4.41
Örnek 8 için devre 5 2
şeması a
+ 2A 3
10 V
_
Çözüm 8: Norton eşdeğer devresi için ab uçları kısa devre yapılır ve a’dan b’ye akan akım
(In) hesaplanır. a b uçları kısa devre yapıldığında devredeki 3 Ω’luk dirençte kısa devre
olur. Bu durumda 2 Ω’dan geçen akım Norton akım kaynağının değerini verir.
Şekil 4.42
Çözüm 8 için In
Norton akımının
5 V1 2
a
hesaplanması
In
+
10 V 2A 3
–
In akımı için bulmak için düğüm noktası yöntemi ile denklem yazarsak,
V1 − 10 V
−2+ 1 =0
5 2
7 . V1 − 40 = 0
V1 = 5,71 V
5,71
In = = 2,86 A
2
Norton eşdeğer direnci (Rn) için, gerilim kaynağı kısa devre, akım kaynağı açık devre
yapılarak ab uçlarından içeriye doğru bakıldığında 5 Ω ve 2 Ω birbirine seri bağlı, bunla-
rın sonucunun 3 Ω’a paralel olduğu görülür.
Şekil 4.43
Çözüm 8 için Norton direncinin hesaplanması
5 2
a
3 Rn
Rn = (5 + 2)  3 = 2,1 Ω
In akım kaynağına paralel bağlı Rn direnci ile Norton eşdeğer devresi çizilerek ab uç-
ları işaretlenir.
Şekil 4.44
a Çözüm 8 için Norton

eşdeğer devresi
2,86 A 2,1
THEVENIN VE NORTON EŞDEĞER DEVRELERİNİN BİRBİRİNE

DÖNÜŞÜMÜ
İçerisinde çok sayıda direnç, akım ve gerilim kaynağı bulunan karmaşık bir devre, gerilim
kaynağına seri bağlı bir direnç veya akım kaynağına paralel direnç ile gösterilerek basit bir
devre haline getirilebilir. Elde edilen Thevenin eşdeğer devresi ile Norton eşdeğer devresi
birbirine dönüştürülebilir. Bu dönüşüm ünitenin ilk konusunda anlatılan “Kaynak Dönü-
şümleri” gibidir. Şimdi bu dönüşümlerin nasıl yapıldığını inceleyelim.
96 Devre Analizi
Thevenin-Norton Dönüşümü
Şekil 4.45
Thevenin eşdeğer devresinin Norton eşdeğer devresine dönüşümü
Rth
a a
+
Vth In Rn
–
b b
Şekil 4.45’de Thevenin’den Norton eşdeğer devresine dönüşüm gösterilmektedir. The-

venin eşdeğer devresinden Norton eşdeğer devresine dönüşüm yapabilmek için ünite-
nin ilk konusunda bahsettiğimiz kaynak dönüşümleri kullanılacaktır. Kaynak dönüşümü
yapabilmek için iki şart bulunmaktaydı. Bunlardan ilki gerilim kaynağına seri bağlı bir
direnç olmasıdır. Şekil 4.45’de görüldüğü gibi Thevenin eşdeğer devresindeki Thevenin
gerilim kaynağı (Vth), Thevenin eşdeğer direncine (Rth) seri bağlıdır. Dolayısıyla kaynak
dönüşümü gerçekleştirilebilir. Ohm yasası kullanılarak yapılan dönüşüm, (4.1) ve (4.2)
denklemleri ile gösterilebilir.
Vth
In = (4.1)
Rth
Rn = Rth (4.2)
Norton-Thevenin Dönüşümü
Şekil 4.46
Norton eşdeğer devresinin Thevenin eşdeğer devresine dönüşümü
Rth
a a
+
In Rn Vth
–
b b
Norton eşdeğer devresinden Thevenin eşdeğer devresine dönüşüm yapılırken kaynak

dönüşümünün ikinci şartı kullanılmaktadır. Kaynak dönüşümünün ikinci şartı akım kay-
nağına paralel bağlı direnç olmasıdır. Şekil 4.46’da görüldüğü gibi Norton eşdeğer devre-
sindeki In akım kaynağı Norton eşdeğer direncine Rn paralel bağlıdır. Bu durum kaynak
dönüşümü için uygundur. Ohm yasası kullanılarak yapılan dönüşüm (4.3) ve (4.4) denk-
lemleri ile gösterilir.
Vth = In . Rn (4.3)
Rth = Rn (4.4)
Her iki dönüşümde Norton (Rn) ve Thevenin (Rth) dirençleri birbirine eşittir.
Şekil 4.47’de verilen devrenin ab uçları arasındaki Thevenin eşdeğer devresini çizerek, Nor- ÖRNEK 9
ton eşdeğer devresine dönüştürünüz.
Şekil 4.47
4 şeması
a
+
16 V 6
–
Çözüm 9: Thevenin eşdeğer devresi için ilk önce ab uçları arasındaki gerilim hesap-
lanır. Ohm kanunu ile devreden geçen akım bulunur ve bu akım 6 Ω’luk direnç ile
çarpılır. 6 Ω’un üzerindeki gerilim düşümü, ab uçları arasındaki gerilime ve bu değerde
Thevenin gerilimine eşittir.
U 16
I = = =2A
Reş 8
Vth = Vab = I . 6 = 2 . 6 = 12 V olarak elde edilir.
Rth değeri için devrede bulunan 16 V’luk gerilim kaynağı kısa devre yapılarak ab uç-
larından içeriye doğru bakılır. 2 Ω ve 6 Ω birbirine paralel, bunların sonucu 4 Ω’a seri
bağlıdır.
Rth = (2  6) + 4 = 5,5 Ω
Elde edilen Vth ve Rth değerleri ile Thevenin eşdeğer devresi çizilir.
Şekil 4.48
5,5 Çözüm 9 için
a Thevenin eşdeğer
devresi
+
12 V
–
b
98 Devre Analizi
Thevenin eşdeğer devresi değerleri kullanılarak Norton eşdeğer devresinin değerleri

bulunur.
Vth 12
In = = = 2,18 A
Rth 5,5
Rn = Rth = 5,5 Ω
Şekil 4.49
Çözüm 9 için Norton a
eşdeğer devresi
2,18 A 5,5
Şekil 4.25’de verilen karmaşık devre, bağımsız kaynaklar yanı sıra bağımlı kaynaklar da içe-
rebilir. Eşdeğer direnç, Rth = Rn hesaplanırken, bağımsız kaynaklar devreden çıkartılırken
(öldürülürken), bağımlı kaynaklar çıkartılmaz. Eşdeğer direnci bulmak için Vth gerilimi ve
In akımını bulunduktan sonra Ohm yasası kullanılır. Rth= Rn= Vth / In
Özet
Devre analizinde, devrelerin çözümünde kullanılan Ohm ka- herhangi iki noktasına göre Thevenin eşdeğer devresi ile
nunu, Kirchhoff ’un akım ve gerilim yasaları, düğüm noktası sadeleştirilebildiği gibi Norton eşdeğer devresi ile de basite
yöntemi ve çevre akımları yöntemlerinden başka teoremler- indirgenebilir. Norton eşdeğer devresi oluşturulurken, The-
de bulunmaktadır. Devre teoremlerinden genellikle karma- venin eşdeğer devresindeki gerilim kaynağının yerini akım
şık devrelerin analizinde yararlanılır. Bu teoremler ile karma- kaynağı almaktadır. Akım kaynağının değeri bulunurken
şık devreler daha basit devrelere dönüştürülerek devrelerin devrenin belirlenen iki noktası kısa devre yapılarak buradan
analizi gerçekleştirilir. Ünitede bahsedilen Süperpozisyon akan (a’dan b’ye) akım (In) hesaplanır. Norton direncinin de-
teoremi, Thevenin teoremi ve Norton teoremi doğru akım ğeri hesaplanırken izlenen yol, Thevenin direnci için izlenen
devrelerinde kullanıldığı gibi alternatif akım devrelerinde de yolla aynıdır. Yani devreden bütün kaynaklar çıkarıldıktan
kullanılır. sonra (gerilim kaynakları kısa devre, akım kaynakları açık
Kaynak dönüşümleri devrelerin bir kaynak-bir direnç şek- devre) bulunan eşdeğer direnç Norton direncidir (Rn). Akım
linde gösterilerek daha basite indirgenmesini sağlar. Kaynak kaynağına (In) paralel bağlı direnç (Rn) çizilerek Norton eş-
dönüşümlerinin devrelere uygulanabilmesi için gerilim kay- değer devresi oluşturulur.
nağına seri bağlı direnç veya akım kaynağına paralel bağlı di- Thevenin ve Norton eşdeğer devresindeki dirençler birbirine
renç olması gerekmektedir. Ancak bu koşullar sağlandığında eşittir (Rth = Rn ). Eşdeğer devreler bulunurken, eğer devrede
kaynak dönüşümleri gerçekleştirilebilir. yük direnci varsa bu direnç devreden çıkarılarak Vth gerili-
Süperpozisyon teoremi, çok sayıda akım ve gerilim kaynağı minin veya In akımının değeri hesaplanır. Thevenin ve Nor-
bulunan karmaşık devrelerin çözümünü basitleştirmek için ton eşdeğer dirençlerin değerleri hesaplanırken de yük diren-
kullanılan bir teoremdir. Devreden geçen akım veya devre ci işlemlere dahil edilmez. Devreden çıkarılan yük direnci,
elemanı üzerindeki gerilim düşümlerinin hesaplanmasında eşdeğer devreler çizildikten sonra devreye tekrar bağlanır.
her kaynağın ayrı ayrı etkisi bulunmaktadır. Süperpozisyon Bu ünitenin son konusu Thevenin ve Norton eşdeğer devre-
teoremi ile devrenin analizi gerçekleştirilirken, devrede tek lerinin birbirlerine dönüşümleridir. Gerilim kaynağına seri
bir kaynak kalacak şekilde diğer kaynaklar devreden çıkarı- bağlı dirençten oluşan Thevenin eşdeğer devresi ile akım
lır. Kaynaklar devreden çıkarılırken, gerilim kaynakları kısa kaynağına paralel bağlı Norton eşdeğer devresinin birbirle-
devre, akım kaynakları açık devre yapılır. Devre tek kaynak- rine dönüşümü, ünitenin ilk konusu olan gerilim ve akım
la çözülüp istenilen büyüklük (akım, gerilim) bulunduktan kaynaklarının birbirlerine dönüşümleri ile aynıdır.
sonra bu kaynak devreden çıkarılır. Daha önce devreden çı-
karılan diğer kaynaklar, her seferde tek kaynak olmak üzere
devreye tekrar alınarak işlemlere devam edilir. Devre, devre-
deki kaynak sayısı kadar analiz edilir. Daha sonra her kaynak
için bulunan değerler akım ise yönleri, gerilim ise polariteleri
dikkate alınarak toplanır.
Thevenin teoremi ile karmaşık bir devrenin herhangi bir ye-
rinden geçen akımı veya herhangi bir elemanının üzerindeki
gerilim düşümünü bulmak için devrenin her yerinden geçen
akımları veya her elemanın üzerindeki gerilim düşümlerini
hesaplamaya gerek kalmamaktadır. Bu teorem ile karmaşık
bir devre herhangi iki noktasına göre bir gerilim kaynağı ve
ona seri bağlı bir direnç haline getirilerek basitleştirilir. Elde
edilen devre Thevenin eşdeğer devresidir. Eşdeğer devredeki
Vth gerilimi, devrenin herhangi iki noktası arasındaki gerilim
değeridir. Thevenin gerilim kaynağına seri bağlanan Theve-
nin direnci Rth ise gerilim kaynaklarının kısa devre, akım
kaynaklarının açık devre yapılarak devrenin belirlenen iki
noktası arasında hesaplanan eşdeğer dirençtir.
Devre analizinde kullanılan diğer bir teorem Norton teo-
remidir. Çok sayıda kaynak ve dirençten oluşan bir devre
100 Devre Analizi
1. Şekil 4.50’deki devreye kaynak dönüşümü uygulandığın- 4. 5 V’luk gerilim kaynağı devredeyken 10 Ω’dan geçen akı-
da, gerilim kaynağı ve ona seri bağlı direnç değeri aşağıdaki- mın değeri kaç A’dir?
lerden hangisidir? a. 0,28 A
b. 0,57 A
4 6V
c. 0,85 A
a
+ – d. 1,43 A
e. 1,71 A
1A 3 2A 6
Şekil 4.52’de verilen devre için Thevenin teoremini kulla-
narak 5-6 nolu soruları cevaplayınız.
b
Şekil 4.50: Kendimizi Sınayalım 1 için devre şeması 2
a. 12 V, 2 Ω
b. 12 V, 4 Ω 4
c. 12 V, 6 Ω 3V 3
+ + – a
d. 6 V, 2 Ω 12 V
–
e. 6 V, 6 Ω
6
Şekil 4.51’de verilen devre için Süperpozisyon teoremini

kullanarak 2-4. soruları cevaplayınız. b
Şekil 4.52: Kendimizi Sınayalım 5-6. sorular için devre
20 şeması
5. Seçeneklerden hangisi ab uçları arasındaki Thevenin ge-

5 rilim kaynağının değeri kaç V’tur?
+
20 V 5A 10 a. 1 V
–
+ b. 3 V
5V c. 6 V
–
d. 9 V
Şekil 4.51: Kendimizi Sınayalım 2-4. sorular için devre şeması e. 12 V
2. 20 V’luk gerilim kaynağı devredeyken 10 Ω’dan geçen 6. ab uçları arasındaki Thevenin direncinin değeri kaç
akımın değeri kaç A’dir? Ω’dur?
a. 0,28 A a. 3Ω
b. 0,57 A b. 6Ω
c. 0,85 A c. 9Ω
d. 1,43 A d. 12 Ω
e. 1,71 A e. 15 Ω
3. 5 A’lik akım kaynağı devredeyken 10 Ω’dan geçen akımın

değeri kaç A’dir?
a. 0,28 A
b. 0,57 A
c. 0,85 A
d. 1,43 A
e. 1,71 A

Şekil 4.53’te verilen devre için Norton teoremini kullana- 1. c Yanıtınız yanlış ise “Kaynak Dönüşümü” konusunu
rak 7-9 nolu soruları cevaplayınız. yeniden gözden geçiriniz.
2. a Yanıtınız yanlış ise “Süperpozisyon Teoremi” konu-
4 2 a b sunu yeniden gözden geçiriniz.
3. d Yanıtınız yanlış ise “Süperpozisyon Teoremi” konu-
–
+ 12 4. a Yanıtınız yanlış ise “Süperpozisyon Teoremi” konu-
8V + 2V
– sunu yeniden gözden geçiriniz.
+ 5. b Yanıtınız yanlış ise “Thevenin Teoremi” konusunu
8V
– yeniden gözden geçiriniz.
Şekil 4.53: Kendimizi Sınayalım 7-9. sorular için devre 6. b Yanıtınız yanlış ise “Thevenin Teoremi” konusunu
şeması yeniden gözden geçiriniz.
7. d Yanıtınız yanlış ise “Norton Teoremi” konusunu ye-
7. Norton akım kaynağının değeri kaç A’dir? niden gözden geçiriniz.
a. 1 A 8. c Yanıtınız yanlış ise “Norton Teoremi” konusunu ye-
b. 1,5 A niden gözden geçiriniz.
c. 2 A 9. a Yanıtınız yanlış ise “Norton Teoremi” konusunu ye-
d. 2,5 A niden gözden geçiriniz.
e. 3 A 10. a Yanıtınız yanlış ise “Thevenin ve Norton Eşdeğer
Devrelerinin Birbirine Dönüşümü” konusunu yeni-
8. Norton eşdeğer direncinin değeri kaç Ω’dur? den gözden geçiriniz.
a. 2 Ω
b. 3 Ω
c. 4 Ω Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
d. 6 Ω Sıra Sizde 1
e. 12 Ω Devrede bulunan üç akım kaynağının ok yönleri dikkate alı-
narak net akım kaynağının değeri hesaplanır.
9. Norton eşdeğer devresinin ab uçları arasına bağlanan a
6 Ω’luk yük direncinden geçen akımın değeri kaç A’dir?
a. 1 A
b. 1,5 A 5A 3A 4A 6
c. 2 A
d. 2,5 A
b
e. 3 A
Şekil 4.54: Sıra Sizde 1 devresinde akım kaynaklarının sade-
leştirilmesi
10. Thevenin eşdeğer devresinde Vth değeri 10 V, Rth değeri
2 Ω olarak veriliyor. Devre Norton eşdeğer devresine dönüş- I = (5 + 4) – 3 = 6 A
türüldüğünde ab uçları arasına bağlanan 3 Ω değerindeki Kaynak dönüşüm şartlarından biri olan akım kaynağına pa-
yük direncinden geçen akımın değeri kaç A’dir? ralel bağlı direnç şartı sağlandığından, öncelikle Ohm kanu-
a. 2 A nu kullanılarak gerilim kaynağının değeri bulunur.
b. 3 A
c. 3,33 A U = I . R = 6 . 6 = 36 V
d. 4 A 36 V’luk gerilim kaynağına seri olarak bağlanan 6 Ω değerin-
e. 6,66 A deki direnç ile dönüşüm şekli çizilir.
102 Devre Analizi
a a (I akımı hesaplanırken, a ve b uçları açık olduğu için devrede

bulunan 1 Ω ve 2 Ω’luk dirençlerin etkisi yoktur. Bu dirençler
6A
+ Thevenin direnci bulunurken işleme alınmaktadır.)
6 36 V 6
– Thevenin direncini hesaplamak için devredeki gerilim kay-
nağı kısa devre yapılır. ab uçlarından içeriye doğru bakılarak
b b
hesaplanan eşdeğer direnç, Thevenin direncinin (Rth) değe-
Şekil 4.55: Sıra Sizde 1 devresine kaynak dönüşümünün rini verir.
uygulanması
Eşdeğer direnç,
Sıra Sizde 2 Rth = (6  6) + 1 + 2 = 6 Ω

Süperpozisyon teoremi kullanılarak yapılan devre çözümün-
de, her kaynak için bulunan sonuçlar akım yönleri dikkate 6 1
alınarak toplanır. Burada I1 ve I3 aynı yönde, I2 ters yön ol- a
duğundan,
I1 = 1 A I2 = 2 A I3 = 4 A
6 Rth
2
6 6 6 b
Şekil 4.58: Sıra Sizde 3 için Thevenin direncinin bulunması
Şekil 4.56: Sıra Sizde 2 kaynaklara göre akımların yönleri ve Thevenin gerilim kaynağına seri olarak bağlanan Thevenin
büyüklükleri direnci ile Thevenin eşdeğer devresi çizilir.
6
(I1 + I3) – I2 = (1 + 4) – 2 = 3 A sonucu elde edilir.
a
Akımın yönü ise I1 ve I3 ile aynı yöndedir (aşağıya doğru).
+
Sıra Sizde 3 12 V
–
Thevenin eşdeğer devresinin çizimi için, Thevenin gerilim
kaynağının ve Thevenin direncinin bulunması gerekir. The-
venin gerilim kaynağının değeri ab uçları arasında hesapla- b
nan gerilim değeridir. Verilen devrede ab uçları arasındaki Şekil 4.59: Sıra Sizde 3 için Thevenin eşdeğer devresi
gerilimi Ohm kanununu kullanarak bulabiliriz.
6 1
a
+ I +
24 V 6 Vab = Vth
– –
2
b
Şekil 4.57: Sıra Sizde 3 için Thevenin geriliminin bulunması
U 24
I = = =2A
Reş 12
Vab = Vth = 6 . I = 6 . 2 = 12 V
Sıra Sizde 4 Ceylan, M., 2008, Doğru Akım Devre Analizi, Seçkin Yayın-
Şekilde verilen devrenin Norton direncini hesaplamak için cılık Grob, B., 1989, Basic Electronics, McGraw Hill.
devredeki kaynaklar çıkarılır. Akım kaynağı açık devre, geri- Nasar, S.A., 1988, 3000 Solved Problems In Electic Circuıts,
lim kaynağı kısa devre yapılarak ab uçları arasındaki eşdeğer McGraw Hill.
direnç Rn hesaplanır. Selek, H.S., 2007, Doğru Akım (D.C) Devre Analizi, Seçkin
Devrede 10 Ω ve 15 Ω’luk dirençlere paralel bağlı olan Yayıncılık.
30 V’luk gerilim kaynağı kısa devre yapıldığında, bu iki Stanley, W.D., 1985, Network Analysis With Applications,
direnç kısa devre olacağından devrede sadece 4 Ω’luk di- Prentice Hall.
renç kalır. Dolayısıyla Norton direnci (Rn) 4 Ω olarak elde Yağımlı, M., Akar, F., 2002, Doğru Akım Devreleri ve Prob-
edilir. lem Çözümleri, Beta Basım.
Yarcı, K., 2000, Elektroteknik, Yüce Reklam/Yayın/Dağıtım
4
a A.Ş.
10 15 Rn
b
Şekil 4.60: Sıra Sizde 4 için Norton direncinin bulunması
5
DEVRE ANALİZİ
Amaçlarımız
 Kondansatör ve bobinin özelliklerini, çeşitlerini ve kullanım alanlarını ifade
edebilecek,
 Kondansatör ve bobinin çalışma prensiplerini yorumlayabilecek,
 Kondansatör ve bobinin akım, voltaj ve güç hesabını yapabilecek,
 Kondansatör ve bobinin devreye bağlantı şekillerini yorumlayabilecek ve ilgili
devrelerin eşdeğerlerini hesaplayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Kondansatör • Bobin
• Kapasite • Endüktans
• Kapasitif Reaktans • Endüktif Reaktans
İçindekiler
• GİRİŞ
Devre Analizi Kondansatör ve Bobin • KONDANSATÖR
• BOBİN
Kondansatör ve Bobin
GİRİŞ
Bobin ve kondansatör enerji depolayabilme özelliğine sahip pasif devre elemanlarıdır. Bu
iki doğrusal devre elemanın akım-gerilim ilişkisi zamana bağlıdır. Kondansatör, doğru
akıma zorluk gösterirken alternatif akımı kolaylıkla geçirir. Bobin ise kondansatörün tersi
olarak devrede doğru akımı geçirip alternatif akıma zorluk gösteren bir elemandır.
Genellikle filtre ve frekans elemanı olarak kullanılan kondansatör ve bobinin, devreler-
de doğru ve verimli kullanımı için yapılarını ve çalışma prensiplerini iyi anlamak gerekir.
Bu bölümün ilk konusu kondansatör olacaktır. Kondansatörün yapısı, karakteristik
özellikleri, alternatif ve doğru akım devrelerindeki çalışma prensibi ve devreye bağlanışı
ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Bunu takiben, bobin tanıtılacaktır. Bobinin yapısal özel-
likleri verilerek, alternatif akım (AA) ve doğru akım (DA) devrelerindeki davranışları,
devreye bağlanışları ayrıntılı olarak anlatılacaktır.
KONDANSATÖR
Levha ya da armatür olarak
Levha ya da armatür olarak isimlendirilen iki iletken plaka arasına dielektrik adı verilen isimlendirilen iki iletken plaka
bir yalıtkan malzeme (hava, mika, seramik, cam, mumlu kağıt vb.) konarak elde edilen arasına dielektrik adı verilen
ve elektrik enerjisini depolayabilen devre elemanına kondansatör denir. Şekil 5.1(a)’da bir yalıtkan malzeme konarak
elde edilen ve elektrik enerjisini
kondansatörün yapısı, Şekil 5.1(b)’de ise bu eleman için kullanılan genel devre sembolü depolayabilen devre elemanına
verilmiştir. kondansatör denir.
Şekil 5.1
(a) Kondansatörün yapısı ve
İletken (b) Genel devre sembolü
Yalıtkan
(Dielektrik) levhalar
(a) (b)
106 Devre Analizi
Kondansatörlerin elektrik yükü taşıyabilme yeteneği kapasite veya sığa olarak isimlen-
dirilir ve C ile gösterilir. Bir kondansatörün kapasitesi, levhalarda birikmiş elektrik yükü-
nün (Q, Coulomb) levhalar arasındaki potansiyel farkına (V, Volt) oranına eşittir. Buna
göre kapasite (sığa);

Q
C= (5.1)
V
bağıntısıyla bulunur. SI birim sisteminde sığa birimi Farad’dır, F ile gösterilir (F = Coulomb/V).
Farad büyük bir sığa birimi olduğundan, elektronik devrelerde genellikle aşağıda verilen alt
birimleri kullanılır:
1 µF (l mikro Farad ) = 10–6 F

1 nF (l nano Farad ) = 10–9 F
1 pF (l piko Farad ) = 10–12 F
Kondansatörün Kapasitesini Etkileyen Faktörler

Bir kondansatörün kapasitesi,
A
C = ε0 . εr ⋅ (5.2)
d
ile hesaplanır. Burada C, kondansatörün kapasitesini (F); A, plaka yüzey alanını (m2); d,
levhalar arasındaki uzaklığı (m); ε0 boşluğun dielektrik katsayısını (F/m), εr ise kullanılan
yalıtkanın dielektrik katsayısının havanın dielektrik katsayısına oranlanmasıyla bulunan
bağıl dielektrik katsayısını ifade etmektedir. Buna göre,
• Kondansatörün kapasitesi plakalarının yüzey alanı ile doğru orantılıdır. Kondan-
satördeki plaka sayısı arttıkça plaka yüzey alanı da artacağından, plaka sayısının
değiştirilebildiği kondansatörlerde kapasite plaka sayısı ile de doğru orantılı olarak
değişir.
• Kondansatörün kapasitesi plakaları arasındaki mesafeyle ters orantılıdır.
• Kondansatörün kapasitesi, levhalar arasındaki dielektrik madde ile doğrudan il-
gilidir. Bir maddenin dielektrik katsayısı ne kadar büyük ise o madde o kadar iyi
yalıtkan demektir. Dolayısıyla kondansatörlerin kapasitesi de kullanılan yalıtkan
maddenin dielektrik katsayısı ile doğru orantılıdır. Kondansatörlerde kullanılan
bazı yalıtkanların dielektrik katsayıları Tablo 5.1’de verilmiştir.
Tablo 5.1 Madde Bağıl dielektrik katsayısı Madde Bağıl dielektrik katsayısı
Bazı yalıtkanlar ve
dielektrik katsayıları Hava 1 Cam 8
Parafin 2–2,5 Seramik 80–1200
Teflon 2,1 Mika 3–8
Kağıt 2–6 Plastik film 2–6
Lastik 6,7 Tantalyum 25
Naylon 3,5 Germanyum 16
Silikon 12 Su 80
5. Ünite - Kondansatör ve Bobin 107
Yüzey alanı 4 cm2 ve plakaları arası 2 mm olan hava aralıklı kondansatörün kapasitesini ÖRNEK 1
bulunuz.
Çözüm 1:
A = 0,0004 m2
d = 2 . 10–3 m
ε0 = 8,854 . 10-12 F/m εr = 1
A 4 . 10−4
C = ε0 . εr ⋅ = 8,854 . (10 –12 ) . 1 ⋅ = 1,7pF
d 2 . 10−3
Kondansatörün Çalışma Prensibi
Kondansatörün DA Kaynağına Bağlanması

Bir kondansatöre elektrik enerjisi uygulanmadan önce her iki levhası da eşit miktarda
elektrona sahiptir ve kondansatör yüksüzdür. Kondansatör Şekil 5.2(a)’daki gibi bir DA
kaynağına bağlanıp anahtar kapatıldığında, kaynağın pozitif kutbuna bağlanan plakada-
ki elektronlar kaynağın bu kutbuna doğru hareket eder ve bu plaka pozitif yüklenir. Bu
plakanın pozitif yüklenmesi diğer levhada kaynağın negatif ucundan çekilen elektron sa-
yısını arttırır. Bu şekilde meydana gelen ve gittikçe azalan iC akımı ile kaynağın (+) ucuna
bağlı plaka pozitif, (–) ucuna bağlı plaka negatif yüklenmiş olur ve kondansatörün plaka-
ları arasında gittikçe artan bir vC gerilimi oluşur. Kondansatörün kapasitesi doluncaya ka-
dar bu akım ve voltaj değişimi devam eder. Kondansatör tamamen dolduğunda vC gerilimi
kaynağın V gerilimine eşit olur, kondansatör açık devre gibi davranır ve devreden akım
geçmez. Bu olaya kondansatörün şarjı veya dolması denir. Devreye bağlı anahtar açılarak
kaynak devreden çıkarılırsa kondansatör sahip olduğu elektrik enerjisini devreye verir.
Bu olay da kondansatörün deşarjı veya boşalması olarak isimlendirilir. Şekil 5.2(b)’de DA
kaynağına bağlı bir kondansatörün şarj ve deşarjına ait zaman diyagramı verilmiştir.
Şekil 5.2
(a) DA kaynağa bağlı bir kondansatör devresi (b)Kondansatörün şarj/deşarj zaman diyagramı
R iC
V
+ şarj
+
V vC C
vC
– deşarj
S 0 RC 2RC 3RC 4RC 5RC

Elektron akışı zaman
(a) (b)
Kondansatörün AA Kaynağına Bağlanması

Kondansatör bir AA kaynağına bağlandığı zaman, DA kaynağına bağlandığındaki olay iki
yönlü olarak gerçekleşir. Şekil 5.3(a)’da frekansı f olan sinüs dalgası şeklinde bir AA geri-
lim kaynağına bağlı kondansatör devresi verilmiştir. Bu devrede AA gerilim kaynağının
108 Devre Analizi
genliğine bağlı olarak kondansatör üzerindeki vC gerilimi artar ve azalır, dolayısıyla kon-
dansatör dolar ve boşalır. Çünkü gerilim kaynağı sabit olarak yükselir ve düşer. Kondan-
satör üzerinden geçen akım iC doğrudan gerilimin büyüklüğüne bağlıdır. Şekil 5.3(b)’de
bu devre için vC voltajının ve iC akımının zamana göre değişim grafikleri verilmiştir. Şe-
kilden de görüldüğü gibi, kondansatör üzerinden geçen akımın en yüksek olduğu an AA
gerilimin pozitif alternanstan negatif alternansa geçtiği veya negatif alternanstan pozitif
alternansa geçtiği andır.
Şekil 5.3
(a) AA gerilim kaynağına bağlı bir kondansatör devresi (b) Devrenin akım ve gerilimine ait
zaman diyagramı
v
i
I +
V vC C t
0
– iC
I = iC V = vC
(a) (b)
AA şartlarında çalışan bir kondansatör, akım geçişine karşı direnç gösterir. Kondansa-
törün AA akımına gösterdiği bu direnç kapasitif reaktans olarak adlandırılır. Birimi ohm
(Ω) olan kapasitif reaktans XC ile ifade edilir ve şöyle hesaplanır:
1 1
XC = = (5.3)
ω . C 2 . π . f .C
Burada ω açısal hız (rad/sn); f frekans (Hz) ve C kapasite (F) değerini göstermektedir. Bu
eşitlikten de anlaşıldığı gibi kondansatörün XC kapasitif reaktansı; kapasite ve frekans ile
ters orantılıdır. Yani kondansatörün kapasitesi ve çalışma frekansı arttıkça kapasitif reak-
tansı, diğer bir deyimle AA akım geçişine uyguladığı direnç azalır.
ÖRNEK 2 Zamana bağlı gerilim ifadesi V = 3 . sin (100πt) olan bir AA voltaj kaynağına 40 nF’lık bir
kondansatör bağlanmıştır. Kondansatörün kapasitif reaktansını hesaplayınız.
Sinüzoidal bir dalganın zamana bağlı gerilim ifadesi V = Vm . sin (ωt) olarak verildiğinde Vm
dalganın maksimum genliğini, ω açısal hızını, t ise zamanı ifade eder.
Çözüm 2: Kapasitif reaktans (XC) şu şekilde hesaplanır:
ω = 100 . π = 100 . 3,14 rad / sn
1 1
XC = = = 79,617 KΩ
ω . C 100 . (3,14) . 40 . 10 –9
Bu sorunun çözümünde, açısal hız ve frekans arasındaki ω = 2 . π . f bağıntısından da

faydalanılabilir. Bunun için öncelikle frekans,
ω 100 . π
f = = = 50 Hz
2.π 2.π
olarak hesaplanır. Buradan da kapasitif reaktans,

1 1
XC = = = 79,617 KΩ
2.π. f .C 2 . (3,14) . 50 . 40 . 10 –9
olarak elde edilir.
Frekansı 30 KHz olan sinüzoidal AA gerilimine 40 pF’lık bir kondansatör bağlanmıştır. Kon-
dansatörün kapasitif reaktansını hesaplayınız. 1
Kondansatörde Akım-Gerilim İlişkisi
Herhangi bir t anında kapasitesi C olan bir kondansatör üzerinden geçen akım (iC(t)),
uçlarına uygulanan potansiyel farkın (vC(t)) zamana göre değişimi ile orantılıdır. Bu ilişki
şu şekilde ifade edilir:
dvC (t) (5.4)

iC (t) = C ⋅
dt
Bu eşitlikten de anlaşıldığı gibi kondansatör üzerinden akım geçebilmesi için uçları ara-
sında zamanla değişen bir potansiyel fark olması gerekir. Gerilimde bir değişim yoksa
kondansatör üzerinden akım geçmez. Şarj süresince gerilim sürekli değişir ve kondansa-
tör üzerinden akım geçer. Kondansatör tamamen şarj olduğunda uçlarındaki gerilim sabit
kalır, dolayısıyla gerilim değişimi olmadığından kondansatör üzerinden akım geçmez. DA
voltajı uygulanan kondansatörün üzerinden geçen akım gittikçe azalıp kaybolurken, AA
voltajı uygulanan kondansatör devresinde ise akım sürekli akar.
Üzerinden geçen akımın bilindiği bir kondansatörün, herhangi bir t anında uçları ara-
sındaki potansiyel farkı bulmak için (5.4)’deki eşitliğin her iki tarafının integralinin alın-
masıyla elde edilen şu formül kullanılır:
1 t (5.5)
C ∫0 C
vC (t) = i (t) dt + vC (0)
Burada vC (0), kondansatörün uçları arasındaki başlangıç gerilimini ifade etmektedir.

Herhangi bir t anında bir kondansatörün harcadığı güç (Watt) PC (t) ile ifade edilir ve
direncin güç harcama hesabına benzer olarak,
dvC (t) (5.6)

PC (t) = vC (t) . iC (t) = vC (t) . C ⋅
dt
şeklinde hesaplanır. Burada harcanan güç kondansatör tarafından depo edilen enerjidir
(Joule) ve aşağıdaki formülle bulunur:
t 1
wC (t) = ∫ PC (t) dt = ⋅ C . (vC (t))2 (5.7)
0 2
Kapasitansı 2,5 mF olan bir kondansatörün plakaları arasındaki potansiyel fark vC (t) = 4 . t ÖRNEK 3
olarak verilmiştir. Kondansatör enerjisinin zamana göre ifadesini bulunuz.
110 Devre Analizi
Çözüm 3:
1 1
wC (t) = ⋅ C . (vC (t))2 = ⋅ 2,5 . 10−3 . (4 . t)2 = 0, 02 . t 2
2 2
Kondansatörün Kullanım Alanları

Kondansatörler anlatılan çalışma prensibi ve temel özelliklerine bağlı olarak;
• Enerji depolama,
• Reaktif güç kontrolü ve faz kayması oluşturma,
• Bilgi kaybı engelleme,
• AA ve DA sinyaller arasında dönüşüm yapma,
• AA sinyalin geçişine izin verme, DA sinyali engelleme,
• Sistemde oluşabilecek istenmeyen parazit sinyalleri durdurma, ani sıçramaları en-
gelleme,
gibi özellikleri ile filtreleme (kuplaj/dekuplaj), doğrultma, kompanzasyon, gerilim çoklayı-
cı, motorlara yol verme, zamanlama vb. gibi uygulamalarda yaygın olarak kullanılmaktadır.
Bir devre için kondansatör seçimi yapılırken, plakalar arasında kullanılan yalıtkanın cin-
si, çalışma - dayanma gerilimleri ve depolayabildikleri yük miktarı göz önüne alınmalıdır.
Kondansatörde kullanılan yalıtkanın cinsi, kondansatörün kapasitesini ve dayanma
gerilimini doğrudan etkiler. Dolayısıyla bir devrede kondansatör seçimi yapılırken kulla-
nılan yalıtkan malzemenin dikkatli seçilmesi gerekir. Kondansatörlerin kullanımında, ya-
pısındaki dielektrik malzemenin gerilime dayanıklılığı da dikkate alınmalıdır. Bir malze-
menin yalıtkanlığını yitirip deforme olduğu gerilim değerine dayanma gerilimi adı verilir
ve yalıtkanlar için önemli bir göstergedir. Kondansatörün dayanma gerilimi bilgisi üretim
esnasında üzerinde belirtilir ve kondansatör seçiminde bu bilginin mutlaka dikkate alın-
ması gerekir. Örneğin, dayanma gerilimi düşük olan bir kondansatörün, kendisine daha
yüksek gerilim uygulanacak bir devrede kullanılması hem kondansatöre hem de devrenin
diğer elemanlarına zarar verir. DA için kondansatöre uygulanacak gerilimin, AA için ise
uygulanacak gerilimin tepe değerinin kondansatörün dayanma geriliminden düşük ol-
ması gerekir.
Kondansatörlerin elektrik enerjisi depolayabilme özelliğinin kullanıldığı cihazları araştırınız.

2
Kondansatör Çeşitleri
Kondansatörler kutuplarına, kapasite değerine ve kullanılan yalıtkana göre sınıflandırıl-
maktadır.
Kutuplarına Göre Kondansatörler

Kondansatörlerde pozitif ve negatif bacak uçları kutup olarak bilinmektedir. Kondansa-
törler, kutuplu ve kutupsuz olarak iki farklı türde üretilmektedir. Kutupsuz ve kutuplu
kondansatörlerin devre sembolleri sırasıyla Şekil 5.4(a) ve Şekil 5.4(b)’de verilmiştir.
Şekil 5.4
(a)Kutupsuz ve (b) Kutuplu
kondansatörlerin devre + +
sembolleri
(a) (b)
Kutupsuz kondansatörler: Üretim aşamasında kutuplanmamış ve devreye bağlanma
yönü önem taşımayan kondansatör türüdür. Kutupsuz kondansatörler hem DA hem de AA
devrelerinde kullanılabilir. Seramik ve mika kondansatörler kutupsuz kondansatörlerdir.
Kutuplu kondansatörler: Üretim aşamasında bacak uçları kutuplanmış ve hangi bacağı-
nın pozitif (+) veya negatif (–) olduğu belli olan kondansatör türüdür. Bu kondansatörler,
DA ile çalışan devrelerde kullanılır ve devreye ters bağlanmaları durumunda zarar görürler.
Alüminyum elektrolitik ve tantalyum kondansatörler kutuplu kondansatörler olarak bilinir.
Kapasite Değişimine Göre Kondansatörler

Kondansatörler, kapasite değerlerinin değişimine göre sabit değerlikli kondansatör ve
ayarlanabilir kondansatör olmak üzere ikiye ayrılır.
Sabit değerlikli kondansatörler: Kapasite değerinin üretim aşamasında belirlendiği ve
bu değerde değişiklik yapmanın mümkün olmadığı kondansatörler sabit değerlikli kon-
dansatörler olarak adlandırılır.
Ayarlanabilir kondansatörler: Önceden belirlenmiş sınırlar içerisinde, kapasitesi çeşitli
yöntemlerle değiştirilebilen kondansatörlere ayarlanabilir kondansatörler denir. En yay-
gın çeşitleri varyabl kondansatör ve trimmer kondansatör’dür.
• Varyabl kondansatörler: Kapasite değerinin elle ayarlandığı, dielektrik madde ola-
rak hava ve ender olarak mika ya da fiber kullanılan bir kondansatör türüdür. Bu
kondansatörler radyoların ve telsizlerin frekans ayarlarında kullanılmaktadır. Var-
yabl kondansatör için kullanılan devre sembolü Şekil 5.5(a)’da verilmiştir.
• Trimmer kondansatörler: Sığanın tornavida gibi yardımcı bir aletle ayarlanabildiği
boyutları ve kapasite değeri küçük kondansatör türüdür. Dielektrik madde olarak
mika, hava veya seramik kullanılan bu kondansatörler kapasitenin zaman zaman
değiştirilmesi istenen yerlerde (FM verici, telsiz vb.) kullanılır. Trimmer kondan-
satörlerin boyutları ve kapasite değerleri küçüktür. Trimmer kondansatör için kul-
lanılan devre sembolü Şekil 5.5(b)’de verilmiştir.
Şekil 5.5
(a) Varyabl ve
(b) Trimmer
kondansatörlerin devre
sembolleri
(a) (b)
Kullanılan Yalıtkana Göre Kondansatörler

Kondansatörlerde kullanılan yalıtkan malzemelerin yalıtkanlık katsayısı ve delinme geri-
limi gibi karakteristik özelliklerinin farklılığı, kondansatörlerin de farklı kullanım alanları
ve özelliklere sahip olmasına sebep olur. Ancak kondansatörün devre sembolü, kullanılan
yalıtkana göre farklılık göstermez.
Mikalı kondansatörler: Yalıtkan malzemesi olarak dielektrik katsayısı çok yüksek olan
mika kullanılan bu kondansatörlerin enerji kayıpları düşüktür. Genellikle rezonans ve
yüksek frekanslı devrelerde kullanılan ve kutupsuz olarak imal edilen mikalı kondansa-
törlerin kapasite değerleri 1 pF ile 0,1 mF arasında, çalışma voltajları 100 V ile 2500 V
arasında değişir.
Seramik kondansatörler: Yalıtkan malzemesi olarak titanyum veya baryum kullanılan
seramik kondansatörlerin kapasite değerleri çok küçüktür ve sıcaklık değişiminden çok
kolay etkilenirler. Kutupsuz olarak imal edilen seramik kondansatörlerin enerji kayıpları
azdır ve bu sayede yüksek frekanslı devrelerde kullanılabilirler.
112 Devre Analizi
Kağıtlı kondansatörler: Yalıtkan malzemesi olarak kuru kağıt, yağlı kağıt, metalize ka-
ğıt vb. gibi ince kağıt malzemelerin kullanıldığı kağıtlı kondansatörler, geniş levha yüzeyi
ve yalıtkan malzemenin inceliği sayesinde düşük kondansatör boyutunda yüksek kapasi-
tenin sağlanabildiği kondansatörlerdir. Çok geniş bir kullanım alanı olan bu kondansatör-
lerin, kapasite değerleri genellikle 1 nF ile 20 μF arasında, çalışma gerilimleri ise 100 V ile
700 V arasında değişir.
Plastik kondansatörler: Yalıtkan malzeme olarak polyester, polistren veya polipropilen
kullanılan plastik kondansatörler, kutupsuz olarak imal edilir. Yüksek frekanslı devrelerde
pek tercih edilmeyen plastik kondansatörler, genellikle zamanlama, filtre ve sinyal devre-
lerinde kullanılırlar. Kapasite değerleri 220 pF ile 0,33 mF arasında değişir.
Elektrolitik kondansatörler: Yalıtkan malzeme olarak asit-borik eriyiğinin kullanıldığı
elektrolitik kondansatörler kutuplu olarak imal edilirler. Büyük kapasiteli ve düşük ma-
liyetli elektrolitik kondansatörler doğrultucu, filtre devrelerinde, gerilim yükselticilerde,
ses frekans yükselteçlerinde ve zamanlama devrelerinde çok sık kullanılırlar. Alüminyum
plakalı ve tantalyum plakalı olmak üzere iki tür elektrolitik kondansatör vardır. Tantalyum
oksidin yalıtkanlık sabiti, alüminyuma göre daha büyük olduğundan bu kondansatörler
farklı özelliklere sahiptir. Alüminyum elektrolitik kondansatörün, düşük sıcaklıklarda ka-
pasite kaybı eğilimi vardır ve yüksek frekanslarda kullanılamaz. Tantalyum elektrolitik
kondansatör, düşük sıcaklıklarda yüksek performans gösterir. Kaçak akımı fazladır.
SMD (Surface Mounted Device) kondansatörler: Çok katmanlı elektronik devre kartla-
rına yüzey temaslı olarak monte edilmeye uygun SMD kondansatörler seramik, mika veya
elektrolitik kondansatöre uygun yapıda ancak daha küçük boyutta üretilirler. Küçük bo-
yutlu elektronik kartların kullanıldığı cep telefonu, bilgisayar gibi cihazlarda kullanılırlar.
Kondansatörlerin Devreye Bağlanması

Kondansatörler devreye seri, paralel veya karışık olarak bağlanabilir. Bu şekilde bağlanan
kondansatörlerin depoladığı yüke (sığasına) eşdeğer sığa denir, Ceş ile gösterilir.
Seri Bağlama
İki ya da daha fazla kondansatörün aynı yük kolu üzerinde, eğer bunlar kutuplu iseler,
birinin eksi levhasının diğerinin artı levhasına gelecek şekilde bağlanmasına seri bağlama
denir. Eğer kondansatörler kutupsuz ise levhaların bağlanma yönü önemli değildir.
Şekil 5.6’da n adet kondansatörün seri bağlandığı bir devre ve eşdeğeri verilmiştir.
Şekil 5.6
Seri bağlı kondansatör devresi ve eşdeğeri
C1 C2 Cn
Ceş
+ + +
V1 _ V2 _ Vn _
Q Q
V
+ +
V _ _
Seri bağlı kondansatörlerin sığalarından bağımsız olarak yükleri birbirine eşittir:

Q = Q1 = Q2 = ... = Qn (5.8)
Kondansatörlerin uçları arasındaki gerilimlerin toplamı, devreye uygulanan potansi-
yel farka eşittir:
V = V1 + V2 + ... + Vn (5.9)
Eşitlik (5.8) ve eşitlik (5.9) a göre
Q Q Q Q
= 1 + 2 +…+ n (5.10)
Ceş C1 C2 Cn
elde edildiğinden ve yükler eşit olduğundan eşdeğer sığa şu şekilde elde edilir:
1 1 1 1
= + +…+ (5.11)
Ceş C1 C2 Cn
C1 = 3 μF , C2 = 6 μF kondansatörleri, 15 V’luk bir DA voltaj kaynağına seri bağlanmıştır. ÖRNEK 4

Devredeki eşdeğer sığayı, kondansatörlerin yüklerini ve potansiyel farklarını bulunuz.
Çözüm 4: Seri bağlı kondansatörlerin eşdeğer sığası,

1 1 1 1 1 1
= + = + = ⇒ Ceş = 2 µF
Ceş C1 C2 3 . 10−6
6 . 10−6
2 . 10−6
Seri bağlı kondansatörlerin yükleri devredeki toplam yüke eşittir:

Qtoplam = Q1 = Q2 = Ceş . V = 2 . 10–6 . 15 = 30 . 10–6 Coulomb
Buna göre kondansatörlerin potansiyel farkları aşağıdaki şekilde hesaplanır:
Q1 30 . 10−6
V1 = = = 10 V
C1 3 . 10−6
Q2 30 . 10−6
V2 = = =5V
C2 6 . 10−6
Paralel Bağlama
İki ya da daha fazla kondansatörün Şekil 5.7(a)’daki gibi bağlanmasına paralel bağla-
ma denir. Eğer kondansatörler kutuplu ise, kondansatörleri paralel bağlamak için hep-
sinin artı uçları bir noktaya eksi uçları da diğer bir noktaya bağlanır. Şekil 5.7’de n adet
kondansatörün paralel bağlandığı bir devre ve eşdeğeri verilmiştir.
Şekil 5.7
C1 Paralel bağlı
Q1 kondansatör devresi
ve eşdeğeri
+
V1 _
C2 Ceş
Q2
V2
+
Q
_
V
+
Cn
_
Qn
Q
Vn
+
_
+
V _
(a) (b)
114 Devre Analizi
Paralel bağlı kondansatörlerin yüklerinin toplamı eşdeğer sığanın yüküne eşittir:
Q = Q1 + Q2 + ... + Qn (5.12)
Paralel bağlı kondansatörlerin uçları arasındaki potansiyel farkları eşittir:
V = V1 = V2 = ... = Vn (5.13)
Eşitlik (5.12)’ye göre
Ceş . V = C1 . V1 + C2 . V2+ ... + Cn . Vn (5.14)
elde edildiğinden ve eşitlik (5.13)’e göre potansiyel farklar eşit olduğundan eşdeğer sığa şu
şekilde elde edilir:
Ceş = C1 + C2 + ... + Cn (5.15)
ÖRNEK 5 Şekil (5.8)’deki devrede eşdeğer sığayı, kondansatörlerin yüklerini ve potansiyel farklarını
bulunuz.
Şekil 5.8
C1
şeması
4 F
+ V1 _ C3
C2 6 F
_
+ V3
2 F
+ V2 _
+ _
24 V
Çözüm 5: Paralel bağlı C1 ve C2 kondansatörlerinin eşdeğer sığası,
C12 = C1 + C2 = 4 . 10–6 + 2 . 10–6 = 6 . 10–6 F
olarak hesaplanır. C12 ile 6 μF’lık kondansatör seri bağlı olduğundan devrenin eşdeğer
sığası şu şekilde hesaplanır:
1 1 1 1 1 1
= + = + = ⇒ Ceş = 3 . 10−6 F
Ceş C12 C3 6 . 10−6 6 . 10−6 3 . 10−6
Devrenin toplam yükü C3 kondansatörünün yüküne eşittir:
Qtoplam = Q3 = Ceş . V = 3 . 10–6 . 24 = 72 . 10–6 Coulomb
şeklinde hesaplanır. Buna göre kondansatörler üzerindeki potansiyel fark değerleri şöy-
ledir:
Q3 72 . 10−6
V3 = = =12 V
C3 6 . 10−6
V1 = V2 = 24 – V3 = 12 V
C1 ve C2 kondansatörlerinin yük değerleri ise,
Q1 = C1 . V1 = 4 . 10–6 . 12 = 48 . 10–6 Coulomb
Q2 = C2 . V2 = 2 . 10–6 . 12 = 24 . 10–6 Coulomb
olarak hesaplanır.
Şekil 5.9’daki devrede eşdeğer sığayı, kondansatörlerin yüklerini ve potansiyel farklarını

bulunuz. 3
Şekil 5.9
C1=8 mF C3=500 F Sıra Sizde 3 için devre
şeması
+
10 V _ C2=7,5 mF
C4=4000 F
BOBİN
İçerisinde hareketli veya sabit bir nüve bulunan mandren üzerine, dışı izole edilmiş iletken İçerisinde hareketli veya sabit
bir nüve bulunan mandren
telin sarılmasıyla elde edilen devre elemanına bobin denir. Bobindeki her bir sarım spir üzerine, dışı izole edilmiş
olarak adlandırılır. Şekil 5.10(a)’da bobinin yapısı Şekil 5.10(b)’de ise genel devre sembolü iletken telin sarılmasıyla elde
edilen devre elemanına bobin
verilmiştir. denir.
Şekil 5.10
(a) Bobin yapısı ve (b) Genel devre sembolü
Nüve Spir Mandren
(a) (b)
Bobinlerin elektrik akımının değişimine karşı gösterdikleri tepkiye endüktans denir

ve L ile gösterilir. SI birim sisteminde endüktans birimi Henry (H)’dir. Henry, büyük bir
endüktans değeri olduğundan, uygulamalarda çoğunlukla ast katları kullanılır.
1 mH (1 milihenry) = 10–3 H
1 μH (1 mikrohenry) = 10–6 H
1 nH (1 nanohenry) = 10–9 H
1 pH (1 pikohenry) = 10–12 H
116 Devre Analizi
Bobinin Endüktansını Etkileyen Faktörler

Bir bobinin endüktansı; kullanılan telin kalınlığına, telin nüve üzerindeki spir sayısına,
sargı boyuna, nüve özelliklerine bağlıdır. Buna göre bir bobinin endüktansı,
µ . N2 . A (5.16)
L=

ile hesaplanır. Burada, L bobinin endüktansını (H), μ manyetik geçirgenliği (H/m veya
H/cm), N sarım sayısını, A nüve kesit alanını (cm2 ) ve  tel uzunluğunu, (cm) ifade eder.
Buna göre
• Bobinin endüktansı sargıda kullanılan telin uzunluğu ile ters, sarım sayısının ka-
resi ile doğru orantılıdır. Dolayısıyla sargı tipi, sarım aralığı, sargı katı sayısı, sargı
tipi gibi faktörler bobin endüktansını etkiler.
• Bobinin endüktansı bobinin kesit alanı ile doğru orantılıdır.
• Bobinin endüktansı nüvenin manyetik geçirgenliği ile doğru orantılıdır. Bu durum
kullanılan nüvenin cinsinin de endüktans değerinde etkili olduğunu gösterir.
ÖRNEK 6 Nüvesinin manyetik geçirgenliği μ = 251.10-4 H/cm olan bir bobinin sarım sayısı N = 10,
nüve kesit yarıçapı r = 1 cm, tel uzunluğu = 10 cm ise bobinin endüktansını bulunuz.
Çözüm 6: Verilen bobinin kesit alanı,
A = π . r2 = 3,14 . (1)2 = 3,14 cm2
μ = 251 . 10–4 H/cm
µ . N 2 .A 251 . 10−4 . 102 . 3,14

L= = = 788,1 . 10−3 = 788,1 mH
 10
olarak bulunur.
Sarım sayısı 15, nüve kesit alanı 2 cm2, tel uzunluğu  = 20 cm olan hava nüveli bobinin
4 endüktansını bulunuz (μhava = 12,56 . 10–7 H/m).
Bobinin Çalışma Prensibi
Bobinin DA Kaynağına Bağlanması

Bobin bir DA kaynağına bağlandığı zaman üzerinde sabit bir manyetik alan meydana ge-
lir. İdeal bir bobin, DA devresinde kısa devre gibi davranır ancak gerçekte bobinin sarı-
mında kullanılan telin direnci kadar bir direnç gösterir.
Bobinin AA Kaynağına Bağlanması

Bobin bir AA kaynağına bağlandığı zaman bobin içinden bir AA akım geçer. Bu AA akım
bobin üzerinde akıma bağlı olarak değişken bir manyetik alan oluşturur. İndüksiyon ya-
sasına göre bu değişken manyetik alan bobinin iki ucunda potansiyel fark meydana geti-
rir ve bobin üzerinde bir gerilim indüklenmesi olur. İndüklenen bu gerilim elektromotor
kuvveti (emk) olarak adlandırılır. Bu emk’nin yönü kendisini meydana getiren gerilimin
değişimine zıttır ve dolayısıyla indüksiyon akımı olarak isimlendirilen zıt yönlü bir akıma
sebep olur. Lenz yasasına göre oluşan zıt yönlü bu akım, artmakta olan devre akımını
azaltıcı, azalmakta olan devre akımını arttırıcı yönde etki yapar.
Şekil 5.11(a)’da frekansı f olan sinüs dalgası şeklindeki bir AA gerilim kaynağına bağlı
bir bobin devresi verilmiştir. Bu devrede bobin gerilimi devrenin toplam gerilimine, bo-
bin akımı da devrenin akımına eşittir. Şekil 5.11(b)’de ise sözkonusu devre için vL(t) vol-
tajının ve iL(t) akımının zamana göre değişim grafikleri verilmiştir. Burada da görüldüğü
gibi bobin üzerinden geçen akımın en yüksek olduğu an AA gerilimin pozitif alternanstan
negatif alternansa geçtiği veya negatif alternanstan pozitif alternansa geçtiği andır.
Şekil 5.11
(a) AA gerilim kaynağına bağlı bir bobin devresi (b) Devrenin akım ve gerilimine ait zaman
diyagramı
v
iL i
I +
V vL L 0 t
–
I = iL V = vL
(a) (b)
AA şartlarında çalışan bir bobin, akım geçişine karşı frekans ve bobin endüktansı ile
doğru orantılı değişen bir direnç gösterir. Birimi ohm olan bu direnç endüktif reaktans
olarak adlandırılır ve şöyle hesaplanır:
XL = ω . L = 2 . π . f . L (5.17)
Burada açısal hız (rad/sn); f frekans (Hz) ve L bobin endüktans (H) değerini göster-
mektedir.
Şekil 5.12’deki devrede bobinin endüktif reaktansını ve devre akımını hesaplayınız. ÖRNEK 7
Şekil 5.12
şeması
10 V 10 mH L
50 Hz
Çözüm 7:
XL = ω . L = 2 . π . f . L = 2 . 3,14 . 50 . 10 . 10–3 = 3,14 Ω
V 10
I= = = 3,18 A
XL 3,14
Zamana bağlı gerilim ifadesi V = 5 . sin (50πt) olan bir AA akım kaynağına 50 µH’lik bir
bobin bağlanmıştır. Bobinin endüktif reaktansını hesaplayınız. 5
118 Devre Analizi
Bobinde Akım-Gerilim İlişkisi

Herhangi bir t anında endüktansı L olan bir bobin üzerinde indüklenen gerilim vL(t), üze-
rinden geçen akımın zamana göre değişimi ile orantılıdır ve şu şekilde hesaplanır:
diL (t)
vL (t) = L ⋅ (5.18)
dt
Bu eşitlikten de anlaşıldığı gibi bobin üzerinde bir gerilim indüklenebilmesi için üze-
rinden zamanla değişen bir akım geçmesi gerekir. Akımda bir değişiklik yoksa bobin üze-
rinde bir potansiyel fark oluşmaz.
Gerilimi bilinen bir bobinin herhangi bir t anında üzerinden geçen akımı bulmak için
(5.18)’deki eşitliğin her iki tarafının integralinin alınmasıyla elde edilen şu formül kullanılır:
1 t
L ∫0 L
iL (t) = v (t) dt + I L (0) (5.19)
Burada IL(0) bobin üzerinden geçen başlangıç akımını ifade etmektedir. Herhangi bir
t anında bobinde harcanan güç (Watt) ise kondansatör ve direncin güç harcama hesabına
benzer olarak,
diL (t) (5.20)

PL (t) = vL (t) . iL (t) = L ⋅ ⋅ iL (t)
dt
şeklinde hesaplanır. Buradan yola çıkarak bobinde depo edilen enerji (Joule) şu formülle
bulunur:
t 1
wL (t) = ∫ PL (t) dt = ⋅ L . (iL (t))2 (5.21)
0 2
ÖRNEK 8 Endüktansı 5 H olan bir bobin üzerinden geçen akım iL(t) = e–3t A olarak veriliyor ise bobin
enerjisinin zamana göre ifadesini ve t = 3 sn de bobinin enerjisini bulunuz.
Çözüm 8:
1 1
wL (t) = ⋅ L . (iL (t))2 = ⋅ 5 . (e−3t )2 J
2 2
1 1
wL (3) = ⋅ L . (iL (3))2 = ⋅ 5 . (e−9 )2 = 3,8 . 10−8 J
2 2
Bobinin Temel Özellikleri

Bobinler anlatılan çalışma prensipleri ve temel özelliklerine bağlı olarak,
• Manyetik alan yardımıyla elektrik enerjisini kısa süreliğine depolama
• Elektrik akımındaki ani değişimlere karşı koyma
• DA akıma kolaylık gösterip AA akımın geçişine zorluk gösterme
gibi özellikleriyle doğrultucu, ısıtıcı, yüksek frekans devresi, transformatör, jeneratör, ısı-
tıcı devresi endüktif motor devresi, elektromıknatıs vb. gibi birçok uygulamada yaygın
olarak kullanılır.
Bobin Çeşitleri
Bobinler, endüktans değerlerinin değişimine göre sabit ve ayarlı olmak üzere ikiye ayrılır.
Sabit Bobinler
Endüktans değeri değiştirilemeyen bobinler sabit bobin olarak adlandırılır. Nüve olarak
kullanılan malzemeye göre sabit bobin çeşitleri şu şekildedir:
Ferrit nüveli bobinler: Manyetik geçirgenliği yüksek olan malzemelerin (pirinç, polyes-
ter vb.) nüve olarak kullanıldığı ferrit nüveli bobin, yüksek frekanslı devrelerde ve radyo
alıcı-vericilerinde kullanılır. Ferrit nüvenin dolu ve hava oluklu olmasına göre, daha dü-
şük güçlü devrelerde kullanılan içi dolu ferrit nüveli bobinler ve yüksek güçlü devrelerde
tercih edilen içi oyulmuş ferrit nüveli bobinler olmak üzere iki türü mevcuttur.
Demir nüveli bobinler (Şok bobinler): Birer yüzleri yalıtılmış ince demir saçların ard
arda birbirlerine yapıştırılmasıyla elde edilen malzemenin nüve olarak kullanıldığı demir
nüveli bobinler daha çok AA geriliminin düşürülmesinde, filtreleme ve ses frekans dev-
relerinde kullanılırlar.
Hava nüveli bobinler: Nüve olarak havanın kullanıldığı hava nüveli bobinler genellikle
yüksek frekanslı devrelerde kullanılırlar.
Sabit bobinlere ait devre sembolleri Şekil 5.13’de verilmiştir.
Şekil 5.13
(a)Hava nüveli bobin
(b)Demir nüveli bobin
(c)Ferrit nüveli bobin
için devre sembolleri
(a) (b) (c)
Ayarlı Bobinler
Endüktansları değişebilen bobinlerdir. Endüktansın devamlı olarak değişmesinin istendi-
ği ayarlı bobinlerin devre sembolü Şekil 5.14(a)’daki gibidir. Endüktans değiştirme yön-
temlerine göre farklı çeşitleri vardır:
Nüvesi hareketli bobinler: Bobin içindeki nüvenin hareket ettirilmesiyle manyetik ala-
nın ve dolayısıyla endüktansın değiştirilebildiği bobinlerdir.
Sargı ayarlı bobinler: Bobin üzerine sürtünen bir uç aracılığıyla endüktans değerinin
ayarlanabildiği bobinlerdir.
Çok uçlu (kademeli) ayarlı bobinler: Bobinden alınan uçların çok konumlu bir anahta-
ra bağlanmasıyla farklı endüktanslar elde edilebilen bobinlerdir.
Bobinin endüktans ayarı tornavida ile bir kez yapılıyorsa, trimmer ayarlı bobin olarak
adlandırılır ve devre sembolü Şekil 5.14(b)’deki gibi verilir.
Şekil 5.14
(a) Ayarlı bobin ve (b)
Trimmer ayarlı bobin
için devre sembolleri
(a) (b)
120 Devre Analizi
Bobinlerin Devreye Bağlanması

Bobinler devreye seri, paralel veya karışık olarak bağlanabilir.
Seri Bağlama
İki ya da daha fazla bobinin aynı yük kolu üzerinde bağlanmasına seri bağlama denir.
Şekil 5.15’de n adet bobinin seri bağlandığı bir devre ve eşdeğeri verilmiştir.
Şekil 5.15
Seri bağlı L1 L2 Ln Leş
bobin devresi
ve eşdeğer
VL VL VL
+ + +
devre _ _ _
1 2 n
V
+ +
V _ _
Seri bağlanmış bobinlerin toplam endüktansı aritmetik toplama ile bulunur. Buna
göre endüktif reaktansları sırasıyla XL , XL , . . . , XL olan n adet seri bağlı bobinin eşdeğer
1 2 n
endüktif reaktansı XL ,
eş
XL = XL + XL + . . . + XL (5.22)
eş 1 2 n
şeklindedir. Burada,
XL = 2 . π . f . L1 , XL = 2 . π . f . L2 , . . . , XL = 2 . π . f . Ln ve XL = 2 . π . f . Leş olduğun-
1 2 n eş
dan, eşdeğer endüktans Leş ,
2 . π . f . Leş = 2 . π . f . L1 + 2 . π . f . L2 + . . . + 2 . π . f . Ln (5.23)
Leş = L1+ L2 + . . . + Ln (5.24)

ile hesaplanır. Bobinlerin uçları arasındaki gerilimlerin toplamı ise uygulanan gerilime
eşittir:
V = VL + VL + . . . + VL (5.25)
1 2 n
ÖRNEK 9 V = 20 . sin (100πt) olan bir AA akım kaynağına L1 = 4 μH , L2 = 800 nH ve L3 = 200 nH

bobinleri seri bağlanmıştır. Devredeki eşdeğer endüktansı ve endüktif reaktansı hesaplayınız.
Çözüm 9: Seri bağlı bobinlerin eşdeğer endüktansı:
Leş = L1 + L2 + L3 = 4 . 10–6 + 0,8 . 10–6 + 0,2 . 10–6 = 5 . 10–6 H
Devreye uygulanan voltajın frekansı:
ω 100 . π
f= = = 50 Hz
2.π 2.π
Devrenin eşdeğer endüktif reaktansı:
XL = 2 . π . f . Leş = 2 . 3,14 . 50 . 5 . 10–6 = 0,00157 Ω

eş
Paralel Bağlama
Şekil 5.16’da n adet bobinin paralel bağlandığı bir devre ve eşdeğeri verilmiştir. Bobinlerin
paralel bağlandığı bir devrede eşdeğer endüktif reaktansın tersi, paralel bağlı bobinlerin
endüktif reaktanslarının terslerinin toplamına eşittir:
1 1 1 1
= + ++ (5.26)
XL XL XL XL
eş 1 2 n
Dolayısıyla eşdeğer endüktans,

1 1 1 1
= + + + (5.27)
Leş L1 L2 Ln
ile hesaplanır. Bobinlerin üzerinden geçen akımların toplamı ise uygulanan akıma eşittir.
Buna göre toplam akım (IL),
IL = IL + IL + . . . + IL (5.28)
1 2 n
Şekil 5.16
Paralel bağlı bir bobin devresi ve eşdeğeri
iL L1
1
iL L2
2
Leş
iL
iL L +
V
n
_
+
V _
Şekil 5.17’deki devrede , L1 = 0,1 mH , L2 = 0,4 mH , L3 = 80 μH , L4 = 80 μH olarak veril- ÖRNEK 10

miştir. Eşdeğer endüktansı hesaplayınız.
Şekil 5.17
L1 L3 Örnek 10 için devre
şeması
L2 L4
+ _
10 V
Çözüm 10: Paralel bağlı L1-L2 bobinlerinin eşdeğer endüktansı:
1 1 1 1 1
= + = –3
+ ⇒ L12 = 0, 08 . 10−3 H
L12 L1 L2 0,1 . 10 0,4 . 10−3
122 Devre Analizi
Paralel bağlı L3-L4 bobinlerinin eşdeğer endüktansı:

1 1 1 1 1 2
= + = + = ⇒ L34 = 40 . 10−6 = 0, 04 . 10−3 H
L34 L3 L4 80 . 10 –6 80 . 10−6 80 . 10−6
Devrenin eşdeğer endüktansı:
Leş = L12 + L34 = 0,08 . 10–3 + 0,04 . 10–3 = 0,12 . 10–3 H
Şekil 5.18’deki devrede eşdeğer endüktansı (Leş) hesaplayınız.

6
Şekil 5.18
Sıra Sizde 6 için devre L2
şeması
1 mH
L1
2 mH L3
2 mH
L4
Leş
8 mH
Özet
İki iletken plaka arasına bir dielektrik malzeme konarak elde Endüktansı L olan bir bobin üzerinde indüklenen gerilim
edilen ve elektrik enerjisini depo edebilen devre elemanına di (t)
vL(t) ve üzerinden geçen akım iL(t) arasında vL (t)= L ⋅ L
kondansatör denir. Kondansatörün elektrik yükü taşıyabilme dt
yeteneği sığa olarak isimlendirilir ve C ile gösterilir. Kapasite şeklinde bir ilişki vardır. Herhangi bir t anında bobinde depo
değeri plakaların yüzey alanı ve plakalar arasında kullanılan 1 2
edilen enerji ise ⋅ L . (iL (t)) ile hesaplanır.
yalıtkan malzemenin dielektrik sabiti ile doğru orantılı iken, 2
plakalar arası mesafe ile ters orantılıdır. Bobinler manyetik alan yardımıyla elektrik enerjisini kısa sü-
Kondansatör bir DA kaynağına bağlandığında, kapasitesi do- reliğine depolama, elektrik akımındaki ani değişimlere karşı
luncaya kadar (kondansatör tamamen şarj olana kadar) kon- koyma, DA akıma kolaylık gösterip AA akımın geçişine zor-
dansatör üzerinden gittikçe azalan bir akım geçer ve plakaları luk gösterme gibi ayırt edici özellikleriyle doğrultucu, ısıtıcı,
arasında gittikçe artan bir potansiyel fark oluşur. Kondansa- yüksek frekans devresi, transformatör, jeneratör, ısıtıcı dev-
tör tamamen şarj olduğunda ise kondansatör açık devre gibi resi, endüktif motor devresi, elektromıknatıs vb. gibi birçok
davranır, DA akımına sonsuz direnç gösterir ve geçirmez. uygulamada yaygın olarak kullanılır.
DA akımına bu denli zorluk gösteren kondansatör, AA akı-
mını kolay geçirir. AA şartlarında çalışan bir kondansatörün
akım geçişine gösterdiği direnç kapasitif reaktans olarak
isimlendirilir. Kapasitif reaktans, kondansatörün kapasitesi
ve akımın frekansı ile ters orantılıdır.
Kapasitesi C olan bir kondansatör üzerinden geçen iC(t)
akımı ve uçlarına uygulanan potansiyel fark vC(t) arasın-

dv (t)
da i (t)=C ⋅ C şeklinde bir ilişki söz konusudur.
C
dt
Yüklü bir kondansatörün herhangi bir anındaki enerjisi ise
1
⋅ C . (vC (t)) 2 ile bulunur.
2
Kondansatörler, enerji depolama, reaktif güç kontrolü ve faz
kayması oluşturma, AA ve DA sinyaller arasında dönüşüm
yapma, AA sinyalin geçişine izin verme, DA sinyali engelle-
me, parazit sinyalleri durdurma, ani sıçramaları engelleme gibi
ayırt edici özellikleri ile filtreleme (kuplaj/dekuplaj), doğrultma,
kompanzasyon, gerilim çoklayıcı, motorlara yol verme, zaman-
lama vb. gibi uygulamalarda yaygın olarak kullanılmaktadır.
Dışı izole edilmiş bir iletken telin bir nüve üzerine sarıl-
masıyla elde edilen devre elemanına ise bobin denir. Bobi-
nin elektrik akımı değişimine karşı gösterdiği tepki endük-
tans olarak isimlendirilir, L ile gösterilir ve birimi Henry
(H)’dir. Devrede kondansatörün tersi olarak DA akımını
geçirip, AA akımına zorluk gösteren bir elemandır. İdeal bir
bobin bir DA kaynağına bağlandığında kısa devre gibi dav-
ranır, pratikte ise bobinin sarımında kullanılan telin direnci
kadar omik direnç gösterir. AA şartlarda çalışan bir bobin,
akım geçişine frekans ve bobin endüktansı ile doğru orantılı
olarak değişen bir direnç gösterir. Bu direnç endüktif reak-
tans olarak isimlendirilir.
124 Devre Analizi
1. 100 nF kaç mF’dır? 5. Devrede C2 kondansatörünün plakaları arasındaki po-
a. 10–4 mF tansiyel fark kaç Volt’tur?
b. 10–3 mF a. 4 V
c. 10–2 mF b. 8 V
d. 1 mF c. 12 V
e. 10 mF d. 16 V
e. 20 V
2. 1 mm2 yüzey alanına sahip paralel levhalı kondansatö-
rün, plakaları arasındaki mesafe 0.04 mm ve kullanılan yalıt- 6. 460 mH kaç µH’dır?
kanın dielektrik katsayısı 5 F/m ise bu kondansatörün kapa- a. 46 µH
sitesi kaç F’dır? (ε0 = 8,854 . 10–12 F/m) b. 460 µH
a. 0,1 . 10–14 F c. 46 . 102 µH
b. 0,11 . 10–12 F d. 46 . 103 µH
c. 1,1 . 10–12 F e. 46 . 104 µH
d. 0,2 . 10–10 F
7. Zamana bağlı gerilim ifadesi i (t) = sin (200πt) olan bir
e. 0,22 . 10–8 F
alternatif akım kaynağına 20 mH’lik bir bobin bağlanmıştır.
Bobinin endüktif reaktansı kaç Ω’dur?
3. Yüksüz bir kondansatöre 12 V gerilim uygulandığında 36 μJ
a. 6,28 Ω
enerji depolanmaktadır. Bu kondansatörün değeri kaçtır?
b. 12,56 Ω
a. 0,5 pF
c. 31,4 Ω
b. 2 pF
d. 62,8 Ω
c. 0,5 μF
e. 125,6 Ω
d. 5 μF
e. 2 F 8. Endüktansı 5mH olan bir bobin üzerinden geçen akım
iL(t) = 2 . t A olarak veriliyor ise t = 3 sn de bobinin enerjisi
4. ve 5. soruları Şekil 5.18’deki devreye göre cevaplayınız. kaç joule’dür?
a. 0,015 J
C2 C3 b. 0,045 J
2 F 4 F c. 0,09 J
C1 d. 0,15 J
C5 2 F
+
24 V e. 0,45 J
_ 0,005 mF
C4 3 F 9. Şekil 5.19’daki devrenin eşdeğer endüktansı değeri kaç

H’dir?
Şekil 5.18: Kendimizi Sınayalım 4 için devre şeması 4H
4. Devrenin eşdeğer kapasitansı kaçtır? 5H

a. 9 µF
b. 90 µF 6H +
c. 0,09 mF 12 H _
V
d. 9 mF
e. 0,09 F
Şekil 5.19: Kendimizi Sınayalım 9 için devre şeması
a. 3 H
b. 4 H
c. 5 H
d. 6 H
e. 7 H

10. Demir nüveli bobin sembolü aşağıdakilerden hangisidir? 1. a Yanıtınız yanlış ise “Kondansatör” konusunu gözden
geçiriniz.
2. c Yanıtınız yanlış ise “Kondansatörün Kapasitesini Et-
a. kileyen Faktörler” konusunu gözden geçiriniz.
3. c Yanıtınız yanlış ise “Kondansatörde Akım-Gerilim
İlişkisi” konusunu gözden geçiriniz.
4. a Yanıtınız yanlış ise “Kondansatörlerin Devreye Bağ-
lanması” konusunu gözden geçiriniz.
b. 5. b Yanıtınız yanlış ise “Kondansatörlerin Devreye Bağ-
lanması” konusunu gözden geçiriniz.
6. e Yanıtınız yanlış ise “Bobin” konusunu gözden geçiriniz.
7. b Yanıtınız yanlış ise “Bobinin AC Kaynağa Bağlan-
c. ması” konusunu gözden geçiriniz.
8. c Yanıtınız yanlış ise “Bobinde Akım-Gerilim İlişkisi”
konusunu gözden geçiriniz.
9. e Yanıtınız yanlış ise “Bobinlerin Devreye Bağlanma-
sı” konusunu gözden geçiriniz.
d.
10. c Yanıtınız yanlış ise “Bobin Çeşitleri” konusunu göz-
den geçiriniz.
e.
126 Devre Analizi

Sıra Sizde 1 Kondansatörler üzerindeki potansiyel fark değerleri:
–3
1 1 Q1 20 . 10
XC = = =132,69 KΩ V1 = = = 2, 5 V
2.π. f .C 3
2 . 3,14 . 30 . 10 . 40 . 10
−12
C1 8 . 10 –3
–3
Sıra Sizde 2 Q23 20 . 10
V23 = V2 = V3 = = = 2, 5 V
Elektrik enerjisi depolama kondansatörün en önemli özellik- C23 8 . 10 –3
lerinden biridir. Örneğin fotoğraf makinesi flaşlarında kul-
–3
lanılan kondansatör pil tarafından doldurulur çekim anında Q4 20 . 10
V4 = = =5V
devreye sokulur ve depolanmış yüksek enerji bir anda boşal- C4 4 . 10−3
tılır. Kondansatörler, elektronik aletlerin herhangi bir sebeple
kaynaktan ayrılması durumunda hafızadaki bilginin korun- C2 ve C3 kondansatörlerinin yükleri:
ması için geçici bir çözüm olabilir. Örneğin, dijital saatler ve
Q2 = C2 . V2 = 7,5 . 10–3 . 2,5 = 18,75 . 10–3 Coulomb
cep telefonlarında bulunan kondansatör, pil tükendiği zaman
devreye girer ve önemli bilgilerin kaybolmaması için yükleri- Q3 = C3 . V3 = 0,5 . 10–3 . 2,5 = 1,25 . 10–3 Coulomb
ni harcayarak geçici bir çözüm sunmuş olurlar.
Sıra Sizde 4
Sıra Sizde 3 Verilen bobinin kesit alanı
C1=8 mF C3=500 F
A = 2 cm2 μ = 12,56 . 10–7 H/m
Q1 ,V1 Q3 ,V3 2
µ.N .A 12, 56 . 10
−7
. 152 . 2 . 10−4
L= = = 0, 282 µH
 0, 20
+
10 V C2=7,5 mF
_
Q2 ,V2
C4=4000 F Sıra Sizde 5
Uygulanan gerilimin frekansı 25 Hz’dir. Buna göre
Q4 ,V4
XL = 2 . π . f . L = 2 . 3,14 . 25 . 50 . 10–6 = 0,0078 Ω
Şekil 5.20 Sıra Sizde 3 için devre şeması

Sıra Sizde 6
Seri bağlı L2 ve L3 bobinlerinin eşdeğer endüktansı şu şekil-
Paralel bağlı C2 ve C3 kondansatörlerinin eşdeğer sığası
dedir:
C23 = C2 + C3 = 500 . 10–6 + 7,5 . 10–3 = 8 . 10–3 F
L23 = L2 + L3 = 1 . 10–3 + 2 . 10–3 = 3 . 10–3 H
C23 sığası C1 ve C4 kondansatörlerine seri bağlıdır:
L23 endüktansı L4 bobini ile paralel bağlıdır:
1 1 1 1 1 1 1
= + = = + + 1 1 1 1 1
Ceş C23 C1 C4 8 . 10
−3
8 . 10
−3
4 . 10
−3 = + = −3
+ −3
= 458,3
L234 L23 L4 3 . 10 8 . 10
4 −3
= ⇒ Ceş = 2 . 10−3 F ⇒ L234 = 2,18 . 10 H
−3
8 . 10
L234 endüktansı L1 bobini ile seri bağlı olduğundan devrenin
Devrenin toplam yükü:
eşdeğer endüktansı
Qtoplam = Q23 = Q1 = Q4 = CeşV = 2 . 10–3 . 10
Leş = L234 + L1 = 2,18 . 10–3 + 2 . 10–3 = 4,18 . 10–3 H
= 20 . 10–3 Coulomb
Conahan, David E. johnson, John L. Hilburn, Johnny R.
johnson, Peter D. Scott (1996), Electric Circuit Analysis,
John Wiley & Sons.
James William Nilsson, Susan A. Riedel (2014). Electric Cir-
cuits, Pearson Education, Limited.
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, MEGEP (2011), Kapasitans/
Kondansatör, Ankara.
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, MEGEP (2007), Doğru akım
Esasları, Ankara.
William H. Hayt, Jack E. Kemmerly, Steven N. Durbin
(2007). Engineering Circuit Analysis, 7th ed, New York:
McGraw Hill.
6
DEVRE ANALİZİ
Amaçlarımız
 RL ve RC devrelerinde başlangıç koşullarını elde edebilecek,
 RL ve RC devrelerinde akım voltaj davranışlarını ifade edebilecek,
 RL ve RC devrelerinde doğal tepki ve zorlanmış tepki analizi yapabilecek
Anahtar Kavramlar
• Zaman Sabiti • Zorlanmış Tepki
• Doğal Tepki • Tüm Tepki
İçindekiler
• GİRİŞ
• RC DEVRESİ
• RL DEVRESİ
Devre Analizi RL ve RC Devreleri
• ANAHTARLAMA FONKSİYONLARI
• RL VE RC DEVRELERİNDE ZORLANMIŞ
TEPKİ VE TÜM TEPKİ
RL ve RC Devreleri
GİRİŞ
Bu bölümde, tek tip depolama elemanı (bobin veya kondansatör) ve direnç içeren RL ve
RC devreleri ele alınacaktır.
Birinci dereceden devreler olarak da isimlendirilen RL ve RC devreleri, RL devrelerinde
bobin akımının, RC devrelerinde ise kondansatör voltajının değişken olarak tanımlandığı
diferansiyel denklemlerle karakterize edilmektedir.
Uzun süre bir DA akım veya gerilim kaynağı ile beslendikten sonra, anahtarlama
gibi eylemler ile kaynaklara bağlantısı değişmiş devrelerde anahtar konumu değişmeden
önceki zaman diliminde bobin kısa devre gibi davranırken, kondansatör açık devre gibi
davranır. Bu bilgi ışığında yapılan analizler devreyi karakterize eden diferansiyel denkle-
min çözümünde kullanılacak başlangıç koşullarının belirlenmesinde kullanılır. Anahtarın
konumunun değiştirilmesinden sonra ise devrenin tüm bağımsız kaynaklarla ilişkisi ke-
siliyorsa ortaya çıkan akım ve gerilim davranışı devrenin doğal tepkisi olarak adlandırılır.
Anahtar konum değiştirdikten sonra hala bir kaynakla bağlantı devam ediyorsa, devrenin
akım ve gerilim davranışının belirlenmesinde doğal tepkinin yanında kaynak etkisiyle
oluşan zorlanmış tepkinin de dikkate alınması gerekir. Devrede oluşan zorlanmış tepki ve
doğal tepkinin toplamı ise tüm tepki olarak isimlendirilir.
Bu bölümde RL ve RC devrelerinin doğal ve zorlanmış tepkileri ayrı ayrı incelenecek,
çok sayıda örnek ile konunun pekiştirilmesi sağlanacaktır.
RC DEVRESİ
Direnç-kondansatör devresi (RC devresi) direnç ve kondansatörlerden oluşan, geri-
lim veya akım kaynağı tarafından beslenen bir elektrik devresidir.
RC Devresinin Doğal Tepkisi

Uzun süre bir DA akım veya gerilim kaynağı ile beslendikten sonra, herhangi bir t = t0
anında anahtarlama gibi eylemler ile kaynaklara bağlantısı değişmiş RC devrelerinde
anahtar konumu değişmeden önceki zaman diliminde kondansatör açık devre gibi davra-
nır. Anahtarın konumunun değiştirilmesinden sonra ise devrenin tüm bağımsız kaynak-
larla ilişkisi kesiliyorsa ortaya çıkan akım ve gerilim davranışı RC devresinin doğal tepkisi
olarak adlandırılır.
RC devrelerinin doğal tepki analizini incelemek için Şekil 6.1’de verilen RC devresini
ele alalım. Devre bir DA voltaj kaynağı tarafından uzun bir süre beslendikten sonra t = 0
anında anahtar açılmaktadır.
130 Devre Analizi
Şekil 6.1
Anahtarlamalı Rs t=0
Bir RC Devresi
+ +
Vs _ R vC C
_
Öncelikle anahtar açık iken (t < 0 için) devre davranışını inceleyelim. Söz konusu devrede,
anahtar kapalı konumdayken, DA voltaj kaynağı tarafından uzun süre beslenen kondansatör
açık devre gibi davranır, üzerindeki voltaj sabit bir değere ulaşır ve zamana göre değişkenlik gös-
dv (t)
termez, yani C = 0 olur ve t < 0 için kondansatör üzerindeki akım şu şekilde hesaplanır:
dt
dv (t)
iC (t) = C ⋅ C =0 t < 0 (6.1)
dt
Buna göre kondansatörün plakaları arasındaki potansiyel fark (kondansatör voltajı),
R
vC (t) = Vs ⋅ t < 0 (6.2)
R + Rs

olarak elde edilir. Anahtar t = 0 anında açıldığında, kondansatör voltajı ani olarak de-
ğişemeyeceğinden, kondansatörün t = 0 anındaki voltaj değeri çok kısa süre önceki ve
sonraki değerini korur. Bu değer, doğal tepkinin hesaplanmasında kullanılacak başlangıç
değeridir ve VC0 ile gösterilir:
VC 0 = vC (0) = vC (0+ ) = vC (0- ) (6.3)
Üzerinde enerji depolanan bir kondansatör için vC(0) ≠ 0 olduğu unutulmamalıdır.
Anahtar kapatıldıktan sonra (t ≥ 0 için) aktif devre, Şekil 6.2’deki gibi sadece direnç ve
kondansatörden oluşan kaynaksız bir RC devresidir ve bu kısım için analize devam edilir.
Şekil 6.2
Kaynaksız Bir
RC Devresi iR iC
+
R vC C
_
Kirchhoff ’un akım yasasına göre bu devrede akımlar için,
iC (t) + iR (t) = 0 (6.4)

eşitliği yazılabilir. Her iki akım da vC(t) cinsinden ifade edildiğinde,
6. Ünite - RL ve RC Devreleri 131
dvC (t ) vC (t ) t≥0 (6.5)

C⋅ + =0
dt R
elde edilir. Burada bütün bileşenlerin C’ye bölünmesiyle aşağıdaki birinci dereceden ho-
mojen diferansiyel denklem bulunur:
dvC (t) vC (t)
dt
+
R.C
=0 t ≥ 0 (6.6)
Bu diferansiyel denklemin çözümü eşitlik (6.3)’deki vC(0) = VC0 bilgisi ışığında

t
–
vC (t) = vC (0) . e R.C t≥0 (6.7)
ile verilir. Burada negatif üs değerine sahip exponansiyel terim kondansatörde depolanan
enerjinin ve dolayısıyla voltajın zaman geçtikçe sıfır değerine yaklaştığını ve başlangıç de-
ğerinin bir süre sonra voltaj değeri üzerindeki etkisini kaybettiğini göstermektedir. Bu sü-
renin uzunluğu devrenin zaman sabitine bağlıdır. Bir RC devresinin çözümündeki negatif
üs değerine sahip exponansiyel terimin zaman katsayısının tersi, RC devresinin zaman
sabiti olarak adlandırılır, τ ile gösterilir, birimi sn’dir. Buna göre Şekil 6.2’deki devrenin
zaman sabiti,
τ = R . C (6.8)
olarak elde edilir.
RC devrelerinde şarj/deşarj esnasında kondansatör enerjisinin %63 değişim göstermesi
için gereken süre devrenin zaman sabitine eşittir. Kondansatörün deşarjı sırasında t’nin
–t
5τ’dan büyük değerleri için e /R.C ≤ 0,01 olduğundan kondansatör voltajı başlangıç de-
ğerinin %1’inin altına düşer ve voltaj değerinin sıfırlandığı kabul edilir. Şekil 6.3’de, Şekil
6.1’deki devre için kondansatör voltajının şarj ve deşarj süresince meydana gelen değişim
grafiği verilmiştir.
Şekil 6.3
Vs Kondansatör
voltajının
şarj şarj/deşarj
sırasındaki
Voltaj (Volt)
0,63Vs değişimi
0,37Vs
deşarj
0
0 2 3 4 5
zaman (sn)
132 Devre Analizi
ÖRNEK 1 Şekil 6.4’deki devrede t < 0 süresince kapalı olan anahtar t = 0 anında açılmaktadır. Buna
göre t = 200 msn’deki vC voltajını hesaplayınız.
Şekil 6.4
Örnek 1 için R1 t=0
devre şeması
5
+
+
30 V R2 10 vC 20 mF
_
_
Çözüm 1: Bu devrede t < 0 için, Şekil 6.5(a)’daki devre söz konusu olur. Kondansatör
voltajı,
R2 10
VC 0 = vC (0) = 30 ⋅ = 30 ⋅ = 20 V
R1 + R2 15
şeklinde hesaplanır. Kondansatör voltajının ani değişim gösteremediği bilindiğine göre
VC0 = vC(0) = vC(0+) = vC(0–) şeklinde olur.
Anahtar t = 0 anında açıldıktan sonra Şekil 6.5(b)’deki devre aktiftir. Seri bağlı R2 = 10 Ω’luk
bir direnç ve C = 20 mF’lık bir kondansatörden oluşan bu devrenin zaman sabiti
τ = R . C = 10 . 20 . 10–3 = 0,2 sn
olduğundan eşitlik (6.7)’ye göre vC(t) voltajının zamana göre ifadesi,
t t
– –
vC (t) = VC 0 . e τ = 20 . e 0,2
= 20 . e–5t V
şeklinde bulunur. Buna göre t = 200 msn = 0,2 sn’deki kondansatör voltajı şu şekilde he-
saplanır:
vC(0,2) = 20 . e–5 . (0,2) = 20 . e–1 = 7,35 V
Şekil 6.5
Örnek 1’ deki devrenin (a) t < 0 ve (b) t ≥ 0 için durumu
R1
5
+ +
+
30 V vC R2 10 R2 10 vC 20 mF
_
_ _
(a) (b)
Şekil 6.6’daki devrede t < 0 süresince kapalı olan anahtar t = 0 anında konum değiştirmekte-
dir. t ≥ 0 için vC(t) ifadesini bulunuz. 1
Şekil 6.6
Sıra sizde 1 için
devre şeması
t=0
10 K
+ +
100 V _ 80 K
vC 0,5 F
_
Akım ve gerilim kaynaklarından bağımsız bir RC devresinde anahtarlamadan sonraki

(yani t > 0 için RC devresinin doğal tepkisindeki) kondansatör voltaj değeri, bu voltajın
başlangıç değerine ve devrenin zaman sabiti parametrelerine bağlıdır. Devrenin herhangi
bir bileşeninin bu zaman için akım veya gerilim değeri eşitlik (6.7) ve temel devre kanun-
ları kullanılarak kolaylıkla hesaplanır.
Buna göre Şekil 6.2’deki devrede, kondansatör üzerinden geçen akım iC(t) aşağıdaki
gibi hesaplanabilir:
t
dv (t) ⎛ 1 ⎞⎟ –
t>0 (6.9)
iC (t) = C ⋅ C = C ⋅ ⎜⎜⎜− ⎟⎟ . vC (0) . e R .C
dt ⎝ R .C ⎠
Eşitlik (6.4)’e göre iC(t) = –iR(t) olduğundan direnç üzerinden geçen akım,
t
⎛ 1 ⎞⎟ –
iR (t) = C ⋅ ⎜⎜⎜ ⎟⎟ . vC (0) . e R .C t > 0 (6.10)
⎝R . C⎠
olarak elde edilir.
Dikkat edilecek olursa, RC devresi analizinde vC(t) için yazılan eşitlik t = 0 anı ve t > 0 için
geçerli iken, (6.9) ve (6.10)’daki eşitlikler sadece t > 0 için geçerlidir. Bunun sebebi, anahtarın ani
konum değiştirmesiyle kondansatör üzerindeki voltajın ani olarak değişememesidir. Buna göre,
kondansatör voltajının t = 0 anındaki değeri, t = 0+ ve t = 0– için de korunur. Ancak bu durum
devredeki diğer devre elemanları için geçerli olmadığından (6.9) ve (6.10)’daki eşitlikler sadece
t > 0 için geçerlidir.
RC devrelerinde birden fazla kondansatör veya direnç bulunması durumunda zaman sabiti
hesaplanırken bu elemanların Thevenin eşdeğer bulma yöntemi kullanılarak elde edilen eş-
değerleri kullanılır.
134 Devre Analizi
ÖRNEK 2 Şekil 6.7’deki devrede t < 0 süresince kapalı olan anahtar, t = 0 anında açıldığına göre t ≥ 0
için, vC(t), iC(t) ve iR (t) ifadelerini bulunuz.
2
Şekil 6.7
Örnek 2 için devre şeması
R1 t=0
iC
2 +
vC 25 mF
+ _
20 V _ R2 6 R3 6
R4 1
iR
2
Çözüm 2: Bu devrede t < 0 durumu için Şekil 6.8(a)’daki devre dikkate alınır. Burada kon-
dansatör açık devre özelliği gösterdiğinden, kondansatöre seri bağlı R4 direnci üzerinden
akım geçmez. Devrenin eşdeğer direnci,
R2 . R3 6.6
Reş = R1 + =2+ =5Ω
R2 + R3 6+6
ve kondansatör voltajı,
R2 . R3
R + R3 3
VC 0 = vC (0) = 20 ⋅ 2 = 20 ⋅ = 12 V
Reş 5
şeklinde hesaplanır. Kondansatör gerilimi ani değişim gösteremeyeceğinden VC0 = vC(0) =
vC(0+) = vC(0–) = 12 V olduğu unutulmamalıdır.
Anahtar t = 0 anında konum değiştirdiğinde Şekil 6.8(b)’deki devre sözkonusu olur. Bu
devre için Thevenin eşdeğer direnci,
R2 . R3
RTH = + R4 = 3 + 1 = 4 Ω
R2 + R3
olduğundan, zaman sabiti şu şekilde hesaplanır:
τ = RTH . C = 4 . 25 . 10–3 = 0,1 sn
Buna göre vC(t) voltajının ve iC(t) akımının zamana göre ifadesi,
t t
– –
vC (t) = VC 0 . e τ = 12 . e 0,1
= 12 . e –10t V t≥0
dvC (t) ⎛ 1 ⎞⎟
iC (t) = C ⋅ = 25 . 10−3 ⎜⎜− ⎟ . 12 . e–10t = – 3 . e–10t A t>0
dt ⎜⎝ 0,1⎟⎠
şeklinde bulunur. iR (t) akımı ise temel devre kanunları kullanılarak hesaplanır:
2
iC (t) t>0
iR2 (t) = – = 1,5 . e–10t A
2
Şekil 6.8
R1
2 +
+
20 V _ R2 6 R3 6 vC
_
iR
2
(a)
iC
+
vC 25 mF
_
R2 6 R3 6
R4 1
iR
2
(b)
Şekil 6.9’daki devre için vC(0) = 15 V olarak verilmiştir. t = 400 msn için ix(t) akımını ÖRNEK 3
bulunuz.
Şekil 6.9
Örnek 3 için
devre şeması
+ iC
R1 5 vC 0,1 F R2 30 R3 60
–
ix
Çözüm 3: Bu devre için öncelikle Thevenin eşdeğer direnci ve zaman sabiti hesaplanır:
1 1

RTH = = =4Ω τ = RTH . C = 4 . 0,1 = 0,4 sn
1 1 1 1 1 1
+ + + +
R1 R2 R3 5 30 60
136 Devre Analizi
Buna göre kondansatör voltajı ve akımı şu şekilde elde edilir:
–t/τ –t/0,4
vC(t) = VC0 . e = 15 . e = 15 . e–2,5t V t ≥ 0
dvC (t) ⎛ 1 ⎞⎟
iC (t) = C ⋅ = 0,1 . ⎜⎜− . 15 . e–2,5t = –3,75 . e–2,5t A t>0
dt ⎜⎝ 0, 4 ⎟⎟⎠
ix(t) akımı ise temel devre kanunları kullanılarak bulunur:
vC (t) 15 . e–2,5t
ix (t) = = = 0,5 . e–2,5t A t>0
30 30
t = 400 msn = 0,4 sn için ise,

ix (0,4) = 0,5 . e–1 = 0,18 A
olarak elde edilir.
Şekil 6.10’daki devrede vC (0–) = 5 V ve vC (0–) = 15 V olarak verilmiştir. iR(2) değerini he-
1 2
2 saplayınız.
Şekil 6.10
Sıra Sizde 2 için
devre şeması + iR
5 F vC +
1
–
vR 500 K
+
20 F vC
2 –
–
RL DEVRESİ
Direnç-bobin devresi (RL devresi) direnç ve bobinden oluşan, gerilim veya akım kayna-
ğı tarafından beslenen bir elektrik devresidir.
RL Devresinin Doğal Tepkisi

Anahtarlamalı bir RL veya Uzun süre bir DA akım veya gerilim kaynağı ile beslendikten sonra, herhangi bir t = t0
RC devresinde anahtarın
konum değiştirmesinden anında anahtarlama gibi eylemler ile kaynaklara bağlantısı değişmiş RL devrelerinde
sonra devrenin tüm bağımsız anahtar konumu değişmeden önceki zaman diliminde bobin kısa devre gibi davranır.
kaynaklarla ilişkisi kesiliyorsa
ortaya çıkan akım ve gerilim
Anahtarın konumunun değiştirilmesinden sonra ise devrenin tüm bağımsız kaynaklarla
davranışı devrenin doğal tepkisi ilişkisi kesiliyorsa ortaya çıkan akım ve gerilim davranışı RL devresinin doğal tepkisi ola-
olarak adlandırılır. rak adlandırılır.
RL devrelerinin doğal tepki analizini incelemek için Şekil 6.11’de verilen RL devresini
ele alalım. Devre, bir DA akım kaynağı tarafından uzun bir süre beslendikten sonra t = 0
anında anahtar açılmaktadır.
Şekil 6.11
t=0 Anahtarlamalı
bir RL devresi
+ iL
Is Rs R vL L
_
Bu devrede anahtarın kapalı konumda bulunmasıyla, DA akım kaynağı tarafından

uzun bir süre beslenen bobin üzerinden geçen akım sabit bir değere ulaşır ve zamana
di (t)
göre değişkenlik göstermez. Yani L = 0 olur ve t < 0 için bobin üzerindeki voltaj şu
dt
şekilde hesaplanır:
diL (t)
v L (t) = L ⋅ =0 t < 0 (6.11)
dt
Buna göre bobine paralel bağlı direnç üzerindeki gerilim ve akım değerleri de sıfır
olduğundan bobin üzerinden geçen akım (bobin akımı),
iL(t) = Is t < 0 (6.12)
olarak elde edilir. Burada DA akım kaynağı ile beslenen ideal bobin, bir tel gibi davran-
makta ve tüm akımı çekmektedir.
Anahtar t = 0 anında açıldığında, bobin akımı ani olarak değişemeyeceğinden , bobi-
nin t = 0 anındaki akım değeri çok kısa süre önceki ve sonraki değerini korur. Bu değer
doğal tepkinin hesaplanmasında kullanılacak başlangıç değeridir ve IL0 ile gösterilir:
IL0 = iL(0) = iL(0+) = iL(0–) (6.13)
Üzerinde enerji depolanan bir bobin için iL(0) ≠ 0 olduğu unutulmamalıdır.
Anahtar açıldıktan sonraki aktif devre, Şekil 6.12’deki gibi sadece direnç ve bobinden
oluşan kaynaksız bir RL devresidir ve bu kısım için analize devam edilir.
Şekil 6.12
iL Kaynaksız bir
RL Devresi
- +
R vR vL L
+ -
138 Devre Analizi
Kirchhoff ’un gerilim yasasına göre,
vR(t) + vL(t) = 0 (6.14)
eşitliği yazılabilir. Her iki voltaj ifadesi de iL(t) cinsinden yazıldığında,

di (t)
R . iL (t) + L ⋅ L =0 t ≥ 0 (6.15)
dt
elde edilir. Burada bütün bileşenlerin L’ye bölünmesiyle aşağıdaki birinci dereceden ho-
mojen diferansiyel denklem elde edilir:
diL (t) R
+ ⋅ iL (t) = 0 t ≥ 0 (6.16)
dt L
Bu diferansiyel denklemin çözümü ise eşitlik (6.13)’deki iL(0) = IL0 bilgisi ışığında,
R R
– ⋅t – ⋅t
iL (t) = iL (0) . e L = I L0 . e L t≥0 (6.17)
ile verilir. Burada negatif üs değerine sahip exponansiyel terim, bobinde depolanan enerji-
nin ve dolayısıyla akımın zaman geçtikçe sıfır değerine yaklaştığını ve başlangıç değerinin
bir süre sonra akım değeri üzerindeki etkisini kaybettiğini göstermektedir. Bu sürenin
uzunluğu devrenin zaman sabitine bağlıdır. RC devrelerine benzer şekilde, RL devrelerin-
de de devre çözümündeki negatif üs değerine sahip exponansiyel terimin zaman katsayısı-
nın tersi, RL devresinin zaman sabiti olarak adlandırılır, τ ile gösterilir, birimi sn’dir. Buna
göre Şekil 6.12’deki devrenin zaman sabiti,
L
τ = (6.18)
R
olarak elde edilir (bkz. eşitlik (6.17)). RL devrelerinde bobinin şarj/deşarj sırasında baş-
langıç anından itibaren %63 değişim göstermesi için gereken süre devrenin zaman sabiti-
R
– ⋅t
ne eşittir. Bobinin deşarjı sırasında t’nin 5τ’dan büyük değerleri için e L ≤ 0,01 oldu-
ğundan bobin akımı başlangıç değerinin %1’inin altına düşer ve sıfırlandığı kabul edilir.
Şekil 6.13’de, Şekil 6.12’deki devre için bobin akımında şarj/deşarj süresince meydana ge-
len değişim grafiği verilmiştir.
Şekil 6.13
Bobin akımının şarj/deşarj sırasındaki değişimi
Is
şarj
Akım (Amper)
0,63Is
0,37Is
deşarj
0
0 2 3 4 5
zaman (sn)
Şekildeki devrede t < 0 süresince kapalı olan anahtar, t = 0 anında açılmıştır. Buna göre ÖRNEK 4
t = 200 msn deki iL akımını hesaplayınız.
Şekil 6.14
t=0 Örnek 4 için

devre şeması
iL
10 5H 1A
Çözüm 4: Bu devrede t < 0 için Şekil 6.15 (a)’daki devre söz konusu olur, bobin kısa devre
gibi davranır ve üzerinden geçen akım,
IL0 = iL(0) = 1 A
şeklinde hesaplanır. Burada bobin üzerinden geçen akım ani değişim gösteremeyeceğin-
den IL0 = iL(0+) = iL(0–) olduğu unutulmamalıdır.
Anahtar t = 0 anında açıldığındaki devre, seri bağlı R = 10 Ω’luk bir direnç ve L = 5 H’lik bir
bobinden oluşmaktadır (bkz. Şekil 6.15(b)). Bu devrenin zaman sabiti,
L 5
τ= = = 0,5 sn
R 10
olduğundan iL(t) akımının zamana göre ifadesi eşitlik (6.17)’ye göre,
t t
– –
iL (t) = I L0 . e τ =1.e 0,5
= 1 . e–2t A
şeklinde bulunur. Buna göre t = 200 msn = 0,2 sn’deki bobin akımı şu şekilde hesaplanır:
t ⎛ 0,2 ⎟⎞
– ⎜⎜
–
τ ⎜⎝ 0,5 ⎟⎟⎠
iL (0,2) = I L0 ⋅ e =1⋅e = 0,670 A
Şekil 6.15
Örnek 4’teki devrenin (a) t < 0 ve (b) t ≥ 0 için durumu
iL iL
5H
10 1A 10
(a) (b)
140 Devre Analizi
Şekil 6.16’daki devrede t < 0 süresince kapalı olan anahtar t = 0 anında açılmaktadır. t ≥ 0
3 için iL(t) ifadesini bulunuz.
Şekil 6.16
R1 R3 t=0
4 2 iL
30 A R2 4 2 mH R4 2
Akım ve gerilim kaynaklarından bağımsız bir RL devresinde anahtarlamadan sonraki

(yani t ≥ 0 için RL devresinin doğal tepkisindeki) bobin akımı değeri, bu akımın başlangıç
değerine ve devrenin zaman sabiti parametrelerine bağlıdır. Devrenin herhangi bir bile-
şeninin bu zaman için akım veya gerilim değeri, eşitlik (6.17) ve temel devre kanunları
kullanılarak kolaylıkla hesaplanır. Buna göre Şekil 6.12’deki devre için,
R
– ⋅t
v R (t) = R . iL (t) = R . iL (0) . e L t > 0 (6.19)
ile verilir. Eşitlik (6.14)’e göre vL(t) = –vR(t) olduğundan bobin üzerindeki potansiyel fark
R
– ⋅t
v L (t) = −v R (t) = −R . iL (0) . e L
t > 0 (6.20)
ile hesaplanabileceği gibi, eşitlik (6.11)’den faydalanılarak,
R
diL (t) ⎛ R⎞ – ⋅t
v L (t) = L ⋅ = L ⋅ ⎜⎜⎜ – ⎟⎟⎟ ⋅ iL (0) . e L t>0 (6.21)
dt ⎝ L⎠
ile de bulunabilir.
RL devresinde iL(t) için yazılan eşitlik t = 0 anı ve t > 0 için geçerli iken, (6.19) -(6.21)’
deki eşitlikler sadece t > 0 için geçerlidir. Bunun sebebi, anahtarın ani konum değiştirme-
siyle bobin üzerinden geçen akımın ani olarak değişememesidir. Buna göre, bobin akı-
mının t = 0 anındaki değeri, t = 0+ anında da korunur. Ancak bu durum devredeki diğer
devre elemanları için geçerli olmadığından (6.19) - (6.21)’deki eşitlikler sadece t > 0 için
geçerlidir.
RL devrelerinde birden fazla bobin veya direnç bulunması durumunda zaman sabiti hesap-
lanırken bu elemanların Thevenin eşdeğer bulma yöntemi kullanılarak elde edilen eşdeğer-
leri kullanılır.
Şekil 6.17’deki devrede t < 0 süresince kapalı olan anahtar t = 0 anında açıldığına göre, ÖRNEK 5
t > 0 için, iL(t) akımı ile v2(t) ve v3(t) gerilimlerinin ifadesini bulunuz.
Şekil 6.17
R1 t=0
i1
+
3
vL +
2H
+ _
R3 R4 8
20 V _ 8 v3
+
R2 4 v2 _
i2 _ i3
Çözüm 5: Ele alınan devrede anahtar kapalı iken (t < 0 için) Şekil 6.18(a)’daki devre dik-
kate alınır. Bu zaman diliminde eşdeğer direnç,
1 1
Reş = R1 + =3+ =5Ω
1 1 1 1 1 1
+ + + +
R2 R3 R4 4 8 8
olarak hesaplandığından i1akımı şu şekilde bulunur:

20 20
i1 = = =4A
Reş 5
v2 voltajı ve IL0 akımı ise

v2 8
v2 = 20 – R1 . i1 = 20 – 3 . 4 = 8 V I L0 = i2 = = =2A
R2 4
Bu devrede anahtar açıldıktan sonra ise (t ≥ 0 için) Şekil 6.18(b)’deki devre sözkonusu
olur. Burada Thevenin eşdeğer direnci ve devrenin zaman sabiti aşağıdaki gibi hesaplanır:
R3 . R4 8.8 L 2
RTH = R2 + =4+ =8Ω τ= = = 0,25 sn
R3 + R4 8+ 8 R 8
Elde edilen bilgiler kullanılarak bobin akımı ve voltajı şu şekildedir:

t t
− −
iL (t) = I L0 . e τ =2.e 0,25
= 2 . e−4t A t≥0
t t
−
di (t) −
v L (t) = L ⋅ L = − R . iL (0) . e τ = (−8) . 2 . e 0,25 = –16 . e−4t V t>0
dt
Buradan i2(t) ve v2(t) ifadeleri şu şekilde bulunur:
142 Devre Analizi
t t
– –
i2 (t) = iL (t) = I L0 . e τ =2.e 0,25
= 2 . e−4t A t≥0
v2(t) = R2 . i2(t) = 4 . 2 . e–4t = 8 . e–4t V t>0
Buna göre v3(t),
v3(t) = v2(t) + vL(t) = 8 . e–4t – 16 . e–4t = –8 . e–4t V t>0
olarak hesaplanır.
Şekil 6.18
i1 R1
3
+ +
+
20 V _ v2 v3
R2 4 R3 8 R4 8
_ _
i2 i3
(a)
+ +
vL 2H
_
R3 8 R4 8
+ v3
R2 4 v2
_ _
i2 i3
(b)
Şekil 6.19’daki devrede t < 0 süresince açık bulunan anahtar, t = 0 anında kapanmaktadır. ÖRNEK 6
iR akımının t = 100 msn’deki değerini bulunuz.
2
Şekil 6.19
R1 iR R2
2
1 4 + iL
+ vR2 _
t=0
10 V R3 6 vL 1,2 H
_
_
Çözüm 6: t < 0 durumu için Şekil 6.20 (a)’daki devre dikkate alınır. Burada bobin kısa
devre özelliği gösterdiğinden, paralel bağlı R3 direnci üzerinden akım geçmez. Devrenin
eşdeğer direnci,
Reş = R1 + R2 = 5 Ω
ve bobin akımı,
10 10
iL (0) = = =2A
Reş 5
t ≥ 0 durumu için ise Şekil 6.20 (b)’deki devre aktiftir. Burada Thevenin eşdeğer direnci ve
devrenin zaman sabiti aşağıdaki gibi hesaplanır:
1 1 L 1,2
RTH = = = 2,4 Ω τ= = = 0,5 sn
1 1 1 1 R 2,4
+ +
R2 R3 4 6
t = 0 anındaki bobin akımı ve devrenin zaman sabiti bilindiğinden, bobin akım ve voltaj
ifadesi,
t t
– –
iL (t) = I L0 . e τ =2.e 0,5
= 2 . e–2t A t≥0
diL (t)
v L (t) = L ⋅ = 1,2 . (−4 . e –2t ) = −4,8 . e –2t V t>0
dt
olarak bulunur. Buradan vR (t) ve iR (t) ifadeleri kolaylıkla hesaplanır:
2 2
vR (t) = –vL (t) = 4,8 . e–2t V t>0

2
v R (t) 4,8 . e–2t

iR2 (t) = 2 = = 1,2 . e–2t A t>0
R2 4
t = 100 msn = 0,1 sn için,
iR (0,2) = 1,2 . e–2 . 0,1 = 1,2 . e–0,2 = 0,98 A

2
144 Devre Analizi
Şekil 6.20
Örnek 6’ daki devrenin (a) t < 0 ve (b) t ≥ 0 için durumu
R1 iR R2
2
1 4 + iL
+ vR2 _
+ vL
10 V R3 6 1,2 H
_
_
(a)
iR R2
2
4 + iL
+ vR2 _
R3 6 vL 1,2 H
(b)
ÖRNEK 7 Bir RL devresine bağlanan kaynak t = 0 anında devreden çıkarıldığında Şekil 6.21’deki devre elde
edilmektedir. Bu devre için i1(0) = 2 mA olarak verildiğine göre t ≥ 0 için i1(t) ifadesini bulunuz.
Şekil 6.21
R3 iL
6H
2K
R1 2K R2 2K
i1 i2
Çözüm 7: Bu devrede paralel dirençler için R1 = R2 = 2 KΩ olduğundan,
i1(0) = i2(0) = 2 mA
olarak elde edilir. Dirençler üzerindeki akımlar ani değişim gösterebileceğinden

i1(0) ≠ i1(0+) ve i2(0) ≠ i2(0+) olduğuna dikkat edilmelidir. Bu iki direnç akımının
toplamına eşit olan bobin akımı ise anlık değişim göstermez:
iL(0) = iL(0+) = iL(0–) = –(i1(0) + i2(0)) = –4 mA

Devrenin eşdeğer direnci ve zaman sabiti ise şu şekilde hesaplanır:
1 L 6
Reş = + 2 = 3 KΩ = 3 . 103 Ω τ= = = 2 . 10-3 sn
1 1 Reş 3 . 103
+
2 2
Buna göre,
t t
– – –3
iL (t) = I L0 . e τ −3
= −4 . 10 .e 2 . (10 )
= −0,004 . e−500t A t≥0
olduğundan Kirchhoff ’un akım yasasına göre paralel dirençler üzerinden geçen akımlar ise
iL (t) −0,004 . e–500t

i1 (t) = i2 (t) = – =– = 0,002 . e–500t A
2 2
olarak elde edilir.
Şekil 6-22’deki devrede iL (0) = –8 A ve iL2(0) = –4 A olarak verilmiştir. t ≥ 0 için iL (t) ve iL (t)
1 1 2
ifadelerini bulunuz. 4
Şekil 6.22
+ iL1 + iL2 4
vL vL t=0 R2 6 R3 12
1 5H 2 20 H
_ _
ANAHTARLAMA FONKSİYONLARI
Buraya kadar olan kısımda birinci dereceden devrelerin kaynak yok iken veya kaynakla
olan bağlantısı ani olarak kesildiğinde başlangıç koşullarının etkisiyle oluşan tepkisi, yani
doğal tepkisi ele alınmıştır. Bundan sonraki kısımda ise birinci dereceden devrelerin ani
olarak bir kaynak etkisine girmesi ile oluşan tepkisi, yani zorlanmış tepki anlatılacaktır.
Birinci dereceden devrelere ani bir kaynak bağlanması sonucunda devrenin analizini
yapmak için kullanılan fonksiyonlar anahtarlama fonksiyonları olarak adlandırılır. En çok
kullanılan anahtarlama fonksiyonlarından biri de birim basamak fonksiyonu’dur.
Birim Basamak Fonksiyonu

Genel birim basamak fonksiyonu u(t) ile gösterilir. u(t) fonksiyonu (bkz. Şekil 6.23(a)), t’nin
negatif değerleri için 0, pozitif değerleri için 1 değerini alırken, t = 0 için tanımsızdır:
⎧0 , t < 0
⎪
u(t) = ⎪⎨ (6.22)
⎪
⎩1 , t > 0
⎪
146 Devre Analizi
Genel birim basamak fonksiyonu zaman ekseninde t0 kadar sağa kaydırıldığında

u(t – t0) birim basamak fonksiyonu elde edilir. u(t – t0) fonksiyonu (bkz. Şekil 6.23(b)),
t – t0’ın negatif değerleri için (t < t0) 0, pozitif değerleri için (t > t0) 1 değerini alırken,
t = t0 için tanımsızdır:
⎧⎪0 , t < t0
u(t) = ⎪⎨
(6.23)
⎪⎪⎩1 , t > t0
Şekil 6.23
Birim basamak fonksiyonu grafikleri: (a) u(t) ve (b) u(t - t0)
u(t) u(t)
1 1
t t0 t
(a) (b)
Elektrik devrelerinde, birim basamak fonksiyonu akım ya da gerilimdeki ani değişim-

leri ifade etmek için kullanılır.
u(t) birim basamak fonksiyonunun sabit bir voltaj değeri ile çarpılmasıyla elde edilen
girdi (bkz. Şekil 6.24(a)), bu potansiyel farkı sağlayan bir voltaj kaynağının t = 0 anındaki
anahtarlama ile devreye bağlanması ile aynı işlevdedir (bkz. Şekil 6.24(b)).
Şekil 6.24
(a) Voltaj kaynağında birim basamak fonksiyonu kullanımı ve (b) eşdeğer devre
a a
t=0
Vsu(t) + Vs +
_ _
b b
(a) (b)
Benzer şekilde u(t) birim basamak fonksiyonunun sabit bir akım değeri ile çarpılmasıyla
elde edilen girdi (bkz. Şekil 6.25(a)), bu akım değerini sağlayan bir akım kaynağının t = 0 anın-
daki anahtarlama ile devreye bağlanması ile aynı işlevdedir (bkz. Şekil 6.25(b)).
Şekil 6.25
(a) Akım kaynağında birim basamak fonksiyonu kullanımı ve (b) eşdeğer devre
a a
t=0
Isu(t) Is
b b
(a) (b)
RL VE RC DEVRELERİNDE ZORLANMIŞ TEPKİ VE TÜM TEPKİ

Uzun süre bir DA akım veya gerilim kaynağı ile beslendikten sonra, anahtarlama gibi Anahtarlamalı bir RL veya RC
eylemler ile kaynaklara bağlantısı değişmiş devrelerde, anahtarın konum değiştirme- devresinde anahtar konum
değiştirdikten sonra hala bir
sinden sonra hala bir kaynakla bağlantı devam ediyorsa, devrenin akım ve gerilim dav- kaynakla bağlantı devam
ranışının belirlenmesinde doğal tepkinin yanında kaynak etkisiyle oluşan zorlanmış ediyorsa devrenin akım ve
gerilim davranışı devrenin tüm
tepkinin de dikkate alınması gerekir. Devrede oluşan doğal tepki ve zorlanmış tepkinin tepkisi olarak adlandırılır.
toplamı tüm tepki olarak adlandırılır. Bu bölümde birinci derece devrelerin zorlanmış
ve tüm tepkilerinin analizi anlatılacaktır. Bunun için Şekil 6.26’da verilen RL ve RC
devreleri ele alınacaktır.
Şekil 6.26 (a)’daki RC devresine Kirchhoff ’un akım yasası uygulandığında,
vs (t) vC (t) dv (t) (6.24)

– =C⋅ C
R R dt
eşitliği elde edilir. Bu eşitliğin her iki tarafı kapasitans değerine bölündüğünde bu devreyi
karakterize eden diferansiyel denklem,
dvC (t) 1 1
+ ⋅ vC (t) = ⋅ vs (t) (6.25)
dt R.C R.C
olarak bulunur.
Şekil 6.26
(a) Zorlanmış bir RC devresi ve (b) zorlanmış bir RL devresi
R R
+ iL
+ vC C +
Vs _ Vs _ L
-
(a) (b)
Şekil 6.26 (b)’deki RL devresine Kirchhoff ’un gerilim yasası uygulandığında ise,
diL (t)
L⋅ = vs (t) – R . iL (t) (6.26)
dt
148 Devre Analizi
eşitliği elde edilir. Bu eşitliğin her iki tarafı endüktans değerine bölündüğünde bu devreyi
karakterize eden diferansiyel denklem ise,
diL (t) R 1
+ ⋅ iL (t) = ⋅ vs (t) (6.27)
dt L L
şeklinde bulunur.
1 R
Eşitlik (6.25)’deki ifadesi RC devresinin zaman sabitinin tersi, eşitlik (6.27)’ deki
R.C L
ifadesi de RL devresinin zaman sabitinin tersini ifade etmektedir. Bu sayede bu iki diferansiyel
denklem de aşağıdaki formda yazılabilir:
dy(t) 1
+ ⋅ y(t) = u(t)
dt τ (6.28)
Burada, τ devrenin zaman sabiti; u(t) sistemin girdisi; y(t) ise RC devreleri için kapasitör
voltajı (vC(t)) iken RL devreleri için bobin akımıdır (iL(t)). Eşitlik (6.28)’de verilen diferan-
siyel denklemin çözümü devrenin zorlanmış ve doğal tepkisini içerir, yani devrenin tüm
tepkisidir ve genel olarak,
t
–
τ
y(t) = K1 + K 2 . e (6.29)
ile verilir. t → ∞ için eşitlik (6.29)’daki ikinci terim ihmal edilebilir ve devrenin zor-
lanmış tepkisi y(∞) = K1 olarak elde edilir. t = 0 için ise exponansiyel terimin değeri
1 olduğundan y(0) = K1 + K2 olarak elde edilir. Bu iki denklem kullanılarak K1 ve K2
katsayıları şu şekilde hesaplanır:
K1 = y(∞) (6.30)
K2 = y(0) – y(∞) (6.31)
ÖRNEK 8 Şekil 6.27’deki devrede t < 0 süresince kapalı bulunan anahtar t = 0 anında açıldığına göre
t ≥ 0 için iL(t) akımını bulunuz.
Şekil 6.27
t=0
R1 R2
2 2 + iL
+
10 V _ vL 1H
_
Çözüm 8: t < 0 durumu için aktif olan devrede (bkz. Şekil 6.28(a))
10
iL (0) = = 5 A olarak elde edilir.
2
t ≥ 0 durumunda ise, devrenin voltaj kaynağı ile bağlantısı devam ettiğinden devrenin
tüm tepkisi bulunur. iL(t) akımının bulunması için IL0 akımının yanında iL(∞) akımının
da hesaplanması gerekir. Bunun için öncelikle Thevenin eşdeğer direnci hesaplanır:
RTH = R1 + R2 = 2 + 2 = 4 Ω
t → ∞ için bobin kısa devre olacağından,

10 10
iL (∞) = = = 2,5 A
RTH 4
ve devrenin zaman sabiti ise,
L 1
τ= = = 0,25 sn
RTH 4
olarak bulunur. Eşitlik (6.30) ve (6.31)’e göre,
K1 = iL(∞) = 2,5
K2 = iL(0) – iL(∞) = 2,5
şeklinde bulunur. Eşitlik (6.29)’da K1, K2 ve τ değerleri yerine konulduğunda,

t
–
iL (t) = K1 + K 2 . e τ = 2,5 + 2,5 . e−4t A
olarak elde edilir.

Şekil 6.28
R1 R1 R2
2 iL 2 2 + iL
+ +
_ 10 V 10 V _ vL 1H
(a) (b)
150 Devre Analizi
ÖRNEK 9 Şekil 6.29’daki devrede anahtar t = 0 anında gösterilen yönde konum değiştirmektedir. t ≥ 0
için vC(t) ifadesini bulunuz.
Şekil 6.29
R1 R3
t=0
1K 4K
+ +
20 V _ R2 3K vC 30 V +
_
0,5 mF
_
Çözüm 9: t < 0 durumu için Şekil 6.30(a)’daki devre sözkonusudur. Buna göre,
20 20
vC (0) = R2 ⋅ = 3⋅ = 15 V
R1 + R2 4
olarak hesaplanır.
t ≥ 0 durumunda ise, devrenin voltaj kaynağı ile bağlantısı devam ettiğinden devrenin
tüm tepkisi bulunmalıdır. vC(t) voltajının bulunması için vC(0) akımının yanında vC(∞)
voltajının da hesaplanması gerekir.
t → ∞ için kondansatör açık devre olacağından,
vC(∞) = 30 V
şeklindedir. Devrenin Thevenin eşdeğer direnci ve zaman sabiti ise şu şekildedir:
RTH = R3 = 4 KΩ ve τ = RTH . C = 4 . 103 . 0,5 . 10–3 = 2 sn
Eşitlik (6.30) ve (6.31)’e göre,
K1 = vC(∞) = 30
K2 = vC(0) – vC(∞) = 15 – 30 = –15
şeklinde bulunur. Eşitlik (6.29)’da K1, K2 ve τ değerleri yerine konduğunda,

t
–
vC (t) = K1 + K 2 . e τ = 30 – 15 . e−0,5t V
olarak elde edilir.

Şekil 6.30
R1 R3
1K 4K
+ +
+ 20 V R2 3K vC vC 0,5 mF 30 V +
_ _
_ _
(a) (b)
Şekil 6.31’deki devrede uzun süre 1 konumunda bulunan anahtar t = 0 anında 2 konumuna
alınmaktadır. t ≥ 0 için vC(t) ifadesini bulunuz. 5
Şekil 6.31
400 K 1 2
t=0
+ + _
90 V vC 0,5 F 60 30 V
_ _ +
Şekil 6.32’deki devre için kapasitör üzerindeki başlangıç gerilimi vC(0) = 0 olarak verilmiştir. ÖRNEK 10
vC(t) ifadesini bulunuz.
Şekil 6.32
4 Örnek 10 için devre şeması
5u(t) + vC 2F
_
_
Çözüm 10: Devreye uygulanan voltaj kaynağının sağladığı potansiyel fark,

⎪⎧0 , t < 0
vs (t) = ⎪⎨
⎪⎪⎩5 V , t > 0
olduğundan t < 0 durumu ve t ≥ 0 durumu için aktif olan devreler sırasıyla Şekil 6.33 (a)
ve Şekil 6.33 (b)’de verilmiştir.
152 Devre Analizi
t → ∞ için kondansatör açık devre olacağından,
vC(∞) = 5 V
şeklindedir. Devrenin Thevenin eşdeğer direnci ve zaman sabiti ise şu şekildedir:
RTH = 4 Ω ve τ = RTH . C = 4 . 2 = 8 sn
Eşitlik (6.30) ve (6.31)’e göre,
K1 = vC(∞) = 5
K2 = vC(0) – vC(∞) = 0 – 5 = –5
şeklinde bulunur. Eşitlik (6.29)’da K1, K2 ve τ değerleri yerine konduğunda,

t
–
vC (t) = K1 + K 2 ⋅ e τ = 5 – 5 ⋅ e−0,125t V
olarak elde edilir.
Şekil 6.33
4 4
+ +
vC 2F 5V + vC 2F
_
_ _
(a) (b)
Özet
RL ve RC devreleri tek tip depolama elemanına sahip birinci RL ve RC devrelerinin tüm tepkisi ise şu diferansiyel denk-
derece homojen diferansiyel denklemlerle ifade edilen birin- lem ile karakterize edilir:
ci dereceden devrelerdir.
dy(t) 1
Uzun süre bir DA akım veya gerilim kaynağı ile beslendik- + ⋅ y(t) = u(t) t ≥ t0
dt τ
ten sonra, anahtarlama gibi eylemler ile kaynaklara bağlan-
tısı değişmiş RC ve RL devrelerinin analizi anahtarlamadan Burada τ sistemin zaman sabiti, u(t) sistemin girdisi, y(t) ise
önceki ve sonraki zaman için ayrı ayrı yapılır. Bu devrelerde bulunmak istenen sistem parametresidir (RC devreleri için
depolama elemanının şarj/deşarj hızını etkileyen parametre kapasitör voltajı, RL devreleri için bobin akımı). Bu denkle-
ise devrenin zaman sabiti olarak adlandırılır. min genel çözümü şu şekilde verilir:
Anahtarlamadan sonra tüm kaynaklarla bağlantısı kesilmiş t
–
devrelerin tepkisi doğal tepki olarak adlandırılır. Anahtar- y(t) = K1 + K 2 . e τ
lamadan sonra hala DA akım veya gerilim kaynak(lar)ı ile
beslenen bir devrede tüm tepki sözkonusu olur. Bu tepki dev- Bu çözümdeki K1 ve K2 katsayıları ise,
renin hem doğal tepkisini hem de bağlantılı olduğu kaynak
K1 = y(∞) ve K2 = y(0) – y(∞) ile hesaplanır.
dolayısıyla oluşan zorlanmış tepkisini içeren toplam tepkidir.
Uzun bir süre (t < t0 süresince) DA kaynakla beslenen bir
RC devresinde, kondansatör açık devre gibi davranır ve
uçları arasında VC0 gibi sabit bir potansiyel fark oluşur. Bu
devrede t = t0 anında yapılan anahtarlama ile kondansatörün
kaynakla bağlantısı kesilirse kondansatörün doğal tepkisini
ifade eden kondansatör voltajı değeri,
t
–

vC (t) = vC (t0 ) . e R.C t ≥ t0
ile hesaplanır. Burada vC( t0), kondansatör voltajı için başlan-

gıç değeridir ve anahtarlamadan önce kondansatörün uçları
arasında oluşan potansiyel farka eşittir: vC( t0) = VC0 . Bu dev-
renin zaman sabiti ise τ = R.C ile hesaplanır.
Uzun bir süre (t < t0 süresince) DA kaynakla beslenen bir
RL devresinde, bobin kısa devre gibi davranır ve üzerinden
IL0 gibi sabit bir akım geçer. Bu devrede t = t0 anında yapılan
anahtarlama ile bobinin kaynakla bağlantısı kesilirse bobinin
doğal tepkisini ifade eden bobin akım değeri,
R
– ⋅t

iL (t) = iL (t0 ) . e L t ≥ t0
ile hesaplanır. Burada iL(t0), bobin akımı için başlangıç değe-

ridir ve anahtarlamadan önce bobin üzerinden geçen akıma
L
eşittir: iL(t0) = IL0 . Bu devrenin zaman sabiti ise τ = ile
R
hesaplanır.
Anahtarlamadan sonra hala DA akım veya gerilim
kaynak(lar)ı ile beslenen RL ve RC devrelerinin tepkisi ise
tüm tepkidir. Bu tepki devrenin hem doğal tepkisini hem de
bağlantılı olduğu kaynak dolayısıyla oluşan zorlanmış tepkiyi
içeren toplam tepkidir.
154 Devre Analizi
1. 12 KΩ’luk direnç ile 5 µF’lık kondansatörün seri bağlan- 5. Şekil 6.36’daki devrede vC(0) = 4 V olarak verildiğine
dığı devrenin zaman sabiti kaç sn’dir? göre vC(1) değeri kaç V’tur?
a. 0,02 sn 2K
b. 0,06 sn
c. 0,24 sn
+
d. 0,41 sn
1K 6K vC 0,5 mF
e. 2,4 sn _
2. 15 Ω’luk direnç ile 4,5 mH’lik bobinin seri bağlandığı

devrenin zaman sabiti kaç sn’dir? Şekil 6.36: Kendimizi Sınayalım 5 için devre şeması
a. 0,33 . 10–5 sn
a. 0,54 V
b. 3 . 10–4 sn
b. 1,47 V
c. 0,33 . 10–3 sn
c. 2,42 V
d. 3 . 10–3 sn d. 4V
e. 0,33 . 10–2 sn e. 4,41 V
3. Şekil 6.34’deki devrede kapalı olan anahtar t = 0 anında açıl- 6. Şekil 6.37’deki devrede t < 0 süresince kapalı bulunan anahtar t = 0
maktadır. t ≥ 0 için iL(t)’nin ifadesi aşağıdakilerden hangisidir? anında açılmaktadır. t ≥ 0 için iL(t) ifadesi aşağıdakilerden hangisidir?
10 t=0
iL
t=0 2 2 iL
10 5H
8V +
_ 2H
5V +
_
Şekil 6.34: Kendimizi Sınayalım 3 için devre şeması Şekil 6.37: Kendimizi Sınayalım 6 için devre şeması
a. e–0,25t a. 2 . e–2t
b. 0,5 . e–0,25t b. 2 + 2 . e–2t
c. 2 . e–4t c. 2 . e–0,5t
d. 0,5 . e–4t d. 2 - 2 . e–2t
e. e–4t e. 2 + 2 . e–0,5t
7. Şekil 6.38’deki devrede kapalı bulunan anahtar t = 0 anında

4. Şekil 6.35’teki devrede kapalı olan anahtar t = 0 anında konum
açılmaktadır. t ≥ 0 için vC(t)’nin ifadesi aşağıdakilerden hangisidir?
değiştirmektedir. t ≥ 0 için vC(t) ifadesi aşağıdakilerden hangisidir?
10
t=0
t=0
+
+ 8V + +
R2 5K vC 20 F _ +
vC
_ 40u(t) 10 2F 10 V _
_ _

a. e–0,25t a. 20 + 10 . e–0,1t
b. 0,5 . e–0,25t b. 10 + 10 . e–10t
c. 8 . e–10t c. 20 . e–10t
d. 8 . e–0,1t d. 20 – 10 . e–0,1t
e. e–4t e. 20 + 20 . e–10t

8. Şekil 6.39’daki devrede kapalı bulunan anahtar t = 0 anında 1. b Yanıtınız yanlış ise “RC Devresinin Doğal Tepkisi”
açılmaktadır. t ≥ 0 için iL(t)nin ifadesi aşağıdakilerden hangisidir? konusunu yeniden gözden geçiriniz.
3 4H 2. b Yanıtınız yanlış ise “RL Devresinin Doğal Tepkisi”
iL
t=0 3. d Yanıtınız yanlış ise “RL Devresinin Doğal Tepkisi”
+ konusunu yeniden gözden geçiriniz.
24 V 4 12
_ 4. c Yanıtınız yanlış ise “RC Devresinin Doğal Tepkisi”
5. b Yanıtınız yanlış ise “RC Devresinin Doğal Tepkisi”
Şekil 6.39: Kendimizi Sınayalım 8 için devre şeması konusunu yeniden gözden geçiriniz.
6. b Yanıtınız yanlış ise “RL ve RC Devrelerinde Zorlan-
a. e–4t mış Tepki ve Tüm Tepki” konusunu yeniden gözden
b. 12 . e–0,25t geçiriniz.
c. 6 . e–4t 7. d Yanıtınız yanlış ise “RL ve RC Devrelerinde Zorlan-
d. 12 . e–4t mış Tepki ve Tüm Tepki” konusunu yeniden gözden
e. e–0,25t geçiriniz.
8. a Yanıtınız yanlış ise “RL Devrelerinin Doğal Tepkisi”
9. Şekil 6.40’daki devrede 1 konumunda bulunan S anahtarı
t = 0 anında 2 konumuna alınmaktadır. t ≥ 0 için vC(t) ifadesi konusunu yeniden gözden geçiriniz.
aşağıdakilerden hangisidir? 9. a Yanıtınız yanlış ise “RL ve RC Devrelerinde Zorlan-
mış Tepki ve Tüm Tepki” konusunu yeniden gözden
2K
1 2 geçiriniz.
t=0 10. e Yanıtınız yanlış ise “RL ve RC Devrelerinde Zorlan-
+ + 4K + mış Tepki ve Tüm Tepki” konusunu yeniden gözden
6V _
vC 50 F _ 10 V geçiriniz.
_
a. 10 - 4 . e–5t
b. 4 - 4 . e–0,2t
c. 10-4 . e–0,2t
d. 10+4 . e–5t
e. 4+10 . e–0,2t
10. Şekil 6.41’deki devrede 1 konumunda bulunan anahtar t = 0

anında 2 konumuna alınmaktadır, iL(5) değeri kaç A’dir?
1 2
t=0
10 A 10 5H 5 10 A
iL
a. 2A
b. 4A
c. 5A
d. 8A
e. 10 A
156 Devre Analizi

Sıra Sizde 1 Sıra Sizde 3
t < 0 için kondansatör açık devre gibi davrandığından t < 0 için aşağıdaki devre söz konusudur:
vC(0) = 100 V olarak hesaplanır. Anahtarın t = 0 anında ko- R1 R3
num değiştirmesine kondansatör hemen tepki veremeyece-
ğinden t = 0– anındaki voltaj değerini koruyacaktır: 4 2 iL
+ v3 _
vC(0) = vC (0+) = vC (0–) =100 V 30 A R2 4
t ≥ 0 için devrenin eşdeğer direnci 80 KΩ olup, zaman sabiti
τ = R . C = 80 . 103 . 0,5 . 10–6 = 0,04 sn

Şekil 6.42: Sıra Sizde 3 çözümü için devre şeması (t < 0)
şeklindedir. Buna göre kondansatör üzerindeki voltaj şu şe-
kilde elde edilir: Bu devrede R3 direnci üzerindeki voltaj değeri:
t
– R2 4
vC (t) = vC (0) . e R.C v3 = R3 . 30 ⋅ = 2 . 30 ⋅ = 40 V
R2 + R3 6
t
–
= 100 . e 0,04
= 100 . e –25t V t≥0 olarak hesaplanır. t = 0 anında bu direnç üzerinden geçen
akım da kısa devre halindeki bobin üzerinden geçen akıma
Sıra Sizde 2 eşittir:
Kondansatör voltajı ani değişikliklere hemen tepki vereme- v3 40
yeceğinden iL (0) = iL (0+ ) = iL (0 – ) = = = 20 A
R3 2
vC (0–) = vC (0+) = vC (0) = 5 V
1 1 1 t = 0 anında anahtar açıldıktan sonra oluşan RL devresi aşa-
ğıdaki gibidir.
vC (0–) = vC (0+) = vC (0) = 15 V
2 2 2
iL
şeklindedir. Devredeki eşdeğer sığa değeri
C1 . C 2 5 . 10
−6
. 20 . 10−6 2 mH R4 2
C eş = = = 4 . 10−6 F
C1 + C2 −6 −6
5 .10 + 20 . 10
ve zaman sabiti
Şekil 6.43: Sıra Sizde 3 çözümü için devre şeması (t ≥ 0)
τ = R . Ceş= 500 . 103 . 4 . 10–6 = 2 sn
Bu devrenin zaman sabiti
olarak hesaplanır.
–3
L 2 . 10
Direnç üzerindeki voltaj değeri C1 ve C2 kondansatör voltaj- τ= = = 10 –3 sn
larının toplamına eşittir: R 2
v R (t) = vC1 (t) + vC2 (t) t≥0 olduğundan t ≥ 0 için bobin akımının zamana göre ifadesi
şu şekildedir:
t t
– – t
2 2 t
= vC1 (0) . e + vC2 (0) . e – –
–3
iL (t) = iL (0) . e τ = 20 . e 10 = 20 . e –1000t A
t t t
– – –
v R (t) = 5 . e 2 + 15 . e 2 = 20 . e 2 V t≥0
Sıra Sizde 4
Direnç üzerinden geçen akım değeri : Anahtar açıldıktan sonra devrenin eşdeğer direnci ve eşdeğer
endüktansı:
–
t
t
vR (t ) 20.e 2 −5 – 1 1
iR (t ) = = 3 = 4 . 10 .e 2 A t≥0 RTH = R1 + =4+ =8Ω
R 500.10 1 1 1 1
+ +
olduğundan R2 R3 6 12
iR(2) = 4 . 10–5 . e–1 = 1,47 . 10–5 A

1 1
Leş = = =4H
1 1 1 1
+ +
L1 L2 5 20
L eş 4 William H. Hayt, Jack E. Kemmerly, Steven N. Durbin
olduğundan zaman sabiti τ = = = 0,5 sn olan aşağı-
R eş 8 (2007). Engineering Circuit Analysis, 7th ed, New York:
daki RL devresi söz konusu olur. McGraw Hill.
R1 James William Nilsson, Susan A. Riedel (2014). Electric Cir-
iL
eş cuits, Pearson Education, Limited.
+ iL1 + iL2 4 Conahan, David E. Johnson, John L. Hilburn, Johnny R.
Johnson, Peter D. Scott (1996), Electric Circuit Analy-
vL 5H vL 20 H R2 6 R3 12
1 2 sis, John Wiley & Sons.
_ _ T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, MEGEP (2011), Bilişim Tek-
nolojileri Doğru Akım ve Alternatif Akım Devreleri,
Şekil 6.44: Sıra Sizde 4 çözümü için devre şeması Ankara.
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, MEGEP (2007), Doğru Akım
Bu devre için
Esasları, Ankara.
iL (t) = −(iL (t) + i L (t))
eş 1 2
–2 t –2 t
= −(−8 . e −4.e )
= 12 . e –2t A t ≥0
VR (t) = v L (t) = v L (t) = RTH . iL (t)
eş 1 2 eş
–2t –2t
= 8 . 12 . e = 96 . e V t>0
1 t
iL (t) =
1
∫0 v L1 (t) dt + iL1 (0)
L1
1–2t t –2t
∫ 96 . e dt − 8 = −9,6 . e
= + 1,6 A
5 0
iL (t) = −iL (t) − iL (t)
2 1 eş
–2t
= −(−9,6 . e + 1,6) − 12 . e –2t
= −2,4 . e –2t − 1,6 A t ≥0

Sıra Sizde 5
t < 0 için R2 direncine ve 30 V’luk kaynağa paralel bağlı kon-
dansatör açık devre gibi davranır. Buna göre vC(0) = vC(0+) =
vC(0–) = –30 V olarak hesaplanır.
t ≥ 0 durumunda ise kondansatör R2 direncine ve 90 V’luk kay-

nağa seri bağlıdır, t → ∞ için kondansatör yine açık devre gibi
davranacağından vC(∞) = 90 V elde edilir. Devrenin zaman sabiti
τ = R . C = 400 . 103 . 0,5 . 10–6 = 0,2 sn

olur. Eşitlik (6.30) ve (6.31) e göre
K1 = vC(∞) = 90
K2 = vC(0) – vC(∞) = –30–90 = –120
şeklinde bulunur. Eşitlik (6.29)’da K1, K2 ve τ değerleri yerine

konduğunda
t
–
vC (t) = K1 + K 2 . e τ
= 90 – 120 . e –5t V
t≥0
olarak elde edilir.

7
DEVRE ANALİZİ
Amaçlarımız
 Alternatif akım kavramını anlayıp kullanabilecek,
 Alternatif akım ve geriliminin ölçümündeki temel birimleri kullanabilecek,
 Empedans ve admitans kavramlarını açıklayabilecek,
 Alternatif akım devrelerini fazör gösterimi yardımıyla çözümleyebilecek
Anahtar Kavramlar
• Devir • Faz
• Periyot • Empedans
• Alternans • Admitans
• Frekans • Sinüzoidal Fonksiyon
• Genlik • Fazör
İçindekiler
• GİRİŞ
Devre Analizi Alternatif Akım • TEMEL KAVRAMLAR
• EMPEDANS-ADMİTANS
Alternatif Akım
GİRİŞ
Büyüklüğü ve yönü zamana bağlı olarak periyodik değişim gösteren elektriksel akımlara al-
ternatif akım denir. Periyodik değişim, akımın aldığı her bir anlık değerin o andan bir miktar
süre geçtikten sonra kendini tekrar etmesidir. Anlık değerlerin kendini tekrar etmesi için
geçen süre tüm anlık değerler için sabittir.
Alternatif akım kısaca AA (veya AC) olarak ifade edilir. Devre içinde alternatif akım özel-
liği gösteren akım bileşenleri AA akımı, gerilim bileşenleri ise AA gerilimi şeklinde ifade edilir.
AA akımı veya AA gerilimi yaygın olarak alternatörler sayesinde üretilir. Alternatörler fiziksel
enerjiyi elektriksel enerjiye çevirir. Elde edilen elektriksel enerji sonucu oluşan akım veya geri-
lim AA özelliği taşır. AA akım, özellikle uzun mesafeler arası güç iletiminde doğru akıma göre
daha az güç kaybıyla aktarılabilmektedir. Elektrik iletiminde Sinüzoidal akımlar kullanılır. Fa-
kat kare dalga, üçgen dalga gibi periyodik değişim gösteren her türlü akım da AA akım sınıfına
girer. Alternatif akım ve gerilim birçok farklı forma sahip olabilir (bkz. Şekil 7.1).
Alternatif akımın ölçülebilmesi için bilinmesi gereken bazı temel kavramlar vardır. Bu
temel kavramlar devir, periyot, değer, alternans, frekans, genlik ve faz olarak tanımlanabilir.
Şekil 7.1
Farklı türde AA formları (a) üçgen gerilim (b) sinüs akım (c) kare akım (d)karmaşık yapılı gerilim
V I
+12 +5
-0,1-0,05 0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 0,3 0,35 0,4t 0,5 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 t
-12 -5
(a) (b)
V
I +2,5
+0,5
-2 0 2 4 6 8 10 12 14 16 t -0,2 -0,1 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 t
-0,5
-2,5
(c) (d)
160 Devre Analizi
TEMEL KAVRAMLAR
Devir
Alternatörler dış kısmında sabit olan ve üzerinde sarımları taşıyan stator, iç kısmında ken-
di etrafında dönüş yapan ve mıknatıs özelliği gösteren rotor bileşenlerinden oluşur. Ro-
torların dönüş hareketi, elektromanyetik etkileşim sayesinde stator üzerindeki sarımlarda
alternatif akım ve gerilimin üretilmesini sağlar. Şekil 7.2’de basit bir üç sarımlı alternatör
şeması ve bu alternatörün her bir sarımında oluşan gerilim gösterilmektedir.
Şekil 7.2
Üç sarımlı alternatör ve her bir sarımda oluşan AA gerilimi
V
V0+ V0-
V0 V1 V2
150
100
50
K
0
0.0033 0.0067 0.01 0.0133 0.0167 0.02 0.0233 0.0267 t
G
V2- V1+ -50
V1- -100
V2+
-150
Rotorun bir tur dönüşü sonucu üretilen AA gerilimi veya AA akımına devir denir.
Alternatörler tekrar tekrar dönüş yaptıkça oluşan devirler de tekrar eder. Şekil 7.2’de sa-
rımlardan V0 ilk etkilenen sarım olduğu için V0 ilk oluşan yani önde giden gerilimdir. V1,
V0’dan 1/3 devir sonra oluşur yani 1/3 devirlik gecikmeyle V0’ı takip eder. Aynı şekilde V2
de V1’den 1/3 devir sonra oluşur yani 1/3 devirlik gecikmeyle V1’i takip eder. Bu 1/3’lük
devir farkı 120°C’lik faz açısına denk gelmektedir. Bu faz açısının ne anlama geldiği faz
altbaşlığında ayrıntılı olarak anlatılacaktır.
Kare, üçgen gibi sinüs özelliği göstermeyen AA dalgalarında da periyodik olarak ken-
dini tekrar eden her bir dalga parçası da devir olarak adlandırılır.
Periyot
Bir devirlik AA akımı veya gerilimi oluşurken geçen süreye periyot denir ve T harfiyle gös-
terilir. Periyodik değişimi tanımlarken alternatif akımın her bir anlık değerinin kendini
tekrar etmesi için geçmesi gereken sürenin sabit olduğundan bahsetmiştik. Bir periyot bu
sabit süreye karşılık gelir. SI birim sisteminde, periyot birimi saniye (sn)’dir.
7. Ünite - Alternatif Akım 161
Şekil 7.3
Üç farklı AA akımı ve bunların periyotları
I 1 devir
1
0,5
0
-3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 t
T=2 sn
-0,5
(a)
-1
I 1 devir
1
0,5
0
-6 -4 2 0 2 4 6 8 10 12 14 t
T=8 sn
-0,5
-1 (b)
I
0,4 1 devir
T=4 sn
0,2
0
-2 2 4 6 8 10 12 14 t
-0,2
(c)
-0,4
Şekil 7.3’te farklı periyotlara sahip değişik türden AA akımları gösterilmiş ve bunların
periyotları ifade edilmiştir.
Değer
Anlık Değer
AA akım veya gerilimin belirli bir anda aldığı değere anlık değer denir. Anlık değer zamana
bağlı değişim gösterir. AA gerilimi için anlık değer t zaman değişkenine bağlı v(t) fonksi-
yonuyla, AA akımı için anlık değer t zaman değişkenine bağlı i(t) fonksiyonuyla gösterilir.
162 Devre Analizi
Ortalama Değer
Ortalama değer tüm anlık değerlerin ortalamasıdır. Ortalama değer hesaplanırken ilk
olarak bir devirdeki tüm anlık değerler eşitlik (7.1)’deki gibi integral işlemi kullanılarak
toplanır.
⎛ T⎞ ⎛ T⎞
t = a anı devirin orta noktası olmak üzere ⎜⎜⎜ a − ⎟⎟⎟ anından ⎜⎜ a + ⎟⎟⎟ anına kadarki an-
⎝ 2 ⎟⎠ ⎜⎝ 2 ⎟⎠
lık değerlerin toplamı:
a+T / 2
Vtop = ∫ v(t) dt (7.1)
a−T / 2
İntegral ifadesinin fiziksel anlamı alternatif akımı tanımlayan fonksiyon ile zaman ek-
seni arasında kalan alandır.
Fonksiyonun pozitif değerlerinde hesaplanan alan pozitif, negatif değerlerinde he-
saplanan alan negatiftir. Periyot uzunluğu boyunca bulunan pozitif ve negatif alanların
cebirsel toplamı periyot aralığındaki integralin sonucunu vermektedir. Şekil 7.4’te verilen
örnekle bu işlem açıklanmaktadır.
Şekil 7.4
Ortalama V
değer hesabı
için örnek AA 3
gerilimi
2
A1=6
1
0 t
1 2 3 4 5 6 7
A2=-2 A3=-1
-1
-2
-3
Şekil 7.4’deki AA geriliminin periyodu, T = 4 sn’dir. Bu periyot, kendi içinde 3 bölgeye

ayrılmıştır. Bu bölgelere ait alanlar sırasıyla, A1, A2 ve A3 olarak adlandırılabilir. A1 alanı,
zaman ekseninin üstünde kaldığı için pozitif, A2 ve A3 alanları ise zaman ekseninin altında
kaldığı için negatiftir. A1 = 2 . 3 = 6, A2 = 1 . (–2) = –2 ve A3 = 1 . (–1) = –1 olarak elde
edilmektedir. Cebirsel toplam; Vtop= A1 + A2 + A3 = 6 – 2 – 1 = 3 V olarak bulunur. Bu
değer de, periyot uzunluğuna bölünerek ortalama değer hesaplanır.
Vtop
Vort = (7.2)
T
Eşitlik (7.2), Şekil 7.4’teki AA gerilimine uygulanırsa ortalama değer,

Vtop 3
Vort = = = 0,75 V’tur.
T 4
Şekil 7.5’teki AA akımların ortalama değerlerini bulunuz. ÖRNEK 1
Şekil 7.5
I Örnek 1 için iki farklı AA akımı
0.5
-3 -2 -1 1 2 3 4 5 6 7 t
-0.5 (a)
-1
2
1.5
1
0.5
-8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 121314 1516 t
(b)
Çözüm 1:
a. Kare dalga için, T = 2 sn’dir.
1+T
∫1−T2
2 2 1 2
I ort =
i(t) dt
∫ i(t) dt = ∫0 1dt + ∫1 0 dt = 1+ 0 = 0,5 A
= 0
T 2 2 2
Şekil 7.5(a) için alan hesabı ile de çözüm yapılabilir;
0 ≤ t ≤ 1 aralığı için A1 = 1 . 1 = 1 dir ve 1 ≤ t ≤ 2 aralığı için A2 = 0 . (2 – 1) = 0’dır.
Itop 1
Itop = A1 + A2 = 1; I ort = = = 0,5 A olarak bulunur.
T 2
b. Testere dalga için, T = 4 sn’dir.
4 4 4t
I ort
∫ i(t) dt = ∫0 i(t) dt = ∫0
= 0
dt
2 = 4−0 = 1 A
T 4 4 4
Şekil 7.5(b) için alan hesabı ile de çözüm yapılabilir.

2.4 Itop 4
Bu aralıkta, üçgenin alanından: Itop = = 4 A’dir. I ort = = = 1 A olarak
2 T 4
bulunur.
164 Devre Analizi
Alternans
Bir periyot, pozitif ve negatif Sinüzoidal fonksiyon özelliği gösteren AA akım ve gerilimlerde anlık değerlerin pozitif ol-
olmak üzere iki alternanstan
oluşur.
duğu yarım periyotluk kısım pozitif alternans, anlık değerlerin negatif olduğu diğer yarım
periyotluk kısım negatif alternans olarak isimlendirilir.
Şekil 7.6
Sinüzoidal dalgada pozitif ve negatif alternans
V,I
0.5
0 Pozitif Alternans Pozitif Alternans

t
Negatif Alternans 0.5 Negatif Alternans 1
-0.5
-1
Frekans
Frekans birim zamanda tekrar eden ortalama devir sayısıdır. Bu ifade, 1 saniye içinde
tekrar eden ortalama devir sayısı olarak kullanılmaktadır. f ile gösterilir ve birimi Hertz
(Hz)’dir. Frekans ve periyot arasında eşitlik (7.3)’teki gibi bir bağıntı bulunmaktadır.
1
f = (7.3)
T
Açısal Frekans
Periyot uzunluğu bir çemberin çevre uzunluğu ile gösterildiğinde, çemberin merkezin-
den bu çember üzerindeki çemberin yarıçapı uzunluğu kadar yayı gören açının miktarı 1
radyan (rad)’dır. 1 rad’lık açının 1 saniyedeki ortalama tekrar sayısı açısal frekans olarak
adlandırılır. ω ile gösterilir. Birimi radyan/saniye (rad/sn)’dir. Frekans ve periyoda bağlı
olarak eşitlik (7.4)’teki gibi hesaplanır.
2.π
ω=2 . π . f = (7.4)
T
ÖRNEK 2 Şekil 7.7’deki iki AA akımın frekanslarını ve açısal frekanslarını bulunuz.

Şekil 7.7
I Örnek 2 için AA akımlar
1
0.5
0 t
-0.25 -0.2 -0.15 -0.1 -0.05 0.05 0.1 0.15 0.2 0.25
-0.5
(a)
-1
I
1
0.5
0 t
-0.07 -0.06 -0.05 -0.04 -0.03 -0.02 -0.01 0.01 0.02 0.03 0.04 0.05 0.06 0.07
-0.5 (b)
-1
Çözüm 2:
a. T = 0,2 sn’dir.
1 1
f = = = 5 Hz
T 0, 2
ω = 2 . π . f = 10 π rad/sn
b. T = 0,04 sn’dir.
1 1
f = = = 25 Hz
T 0,04
ω = 2 . π . f = 50 π rad/sn
Şekil 7.3’te verilen AA akımların frekans ve açısal frekans değerlerini hesaplayınız.

1
Genlik
Alternatif akımın anlık değerleri değişim gösterebilir. Fakat değişim periyodik olduğu için
bu değişim belli sınırlar içinde gerçekleşir. Bu sınırların büyüklüğü genlik ifadesi ile ta-
nımlanır. Genlik ifadesinin tepe genlik, tepeden tepeye genlik ve etkin genlik olmak üzere
üç farklı tipi vardır.
166 Devre Analizi
Tepe Genlik
Tepe genlik alternatif akımın aldığı en büyük değeri ifade eder. Akım için tepe genlik IT,
gerilim için VT ile gösterilir (IP ve VP olarak da gösterilebilir).
Tepeden Tepeye Genlik

Tepeden tepeye genlik alternatif akımın aldığı en büyük değer ile en küçük değer arasın-
daki farkı ifade eder. Akım için tepeden tepeye genlik ITT , gerilim için VTT ile gösterilir (IPP
ve VPP olarak da gösterilebilir).
Sıfır ortalama değerine sahip sinüzoidal akım veya gerilimlerde tepeden tepeye genlik
tepe genliğin iki katıdır.
Etkin Genlik
Etkin genlik AA akım veya geriliminin anlık değerlerinin karelerinin ortalamasının ka-
reköküdür. Etkin genlik akım için IE , gerilim için VE ile gösterilir (IRMS ve VRMS olarak da
gösterilebilir). Etkin genlik hesaplanırken öncelikle bir devirdeki anlık değerlerin karele-
rinin toplamı eşitlik (7.5) ile hesaplanır. ⎛ T⎞ ⎛ T⎞
t = a anı devirin orta noktası olmak üzere ⎜⎜ a − ⎟⎟⎟ anından ⎜⎜ a + ⎟⎟⎟ anına kadarki an-
⎜⎝ 2 ⎟⎠ ⎜
⎝ 2 ⎟⎠
lık değerlerin karelerinin toplamı:
a+T / 2
Vkaretop = ∫ (v(t))2 dt (7.5)
a -T / 2
Bu tür bir integral, grafik kullanılarak da hesaplanabilir. Örneğin, Şekil 7.8’de verilen ge-
rilim sinyalini ele alalım. Burada, gerilim üç bölgede incelenebilir (0 ≤ t ≤ 2 aralığı, 2 ≤ t ≤ 3
aralığı ve 3 ≤ t ≤ 4 aralığı). Önce üç bölgedeki gerilimlerin karesi alınır, sonra zaman aralığı
kullanılarak ilgili alan hesaplanır. Hesaplanan alan her zaman pozitif olmak zorundadır.
Şekil 7.8
(a) Örnek AA gerilimi (b) Örnek AA geriliminin karesi
V
3
2
3 A1=6
1
A3= -1
0
1 2 3 4 -1 5 6 7
-1 -2 A = -2
2
-2
-3
(a)
V2
9
8
7
6
5
32
4 K1=18
3
2 K2=4
(-2)2 K3=1
1
(-1)2
0 t
1 2 3 4 5 6 7
-1
-2
-3
(b)
Şekil 7.8’e göre anlık değerlerin karelerinin toplamı aşağıdaki gibi hesaplanır:
Vkaretop = K1 + K2 + K3 = 32 . 2 + (–2)2 . 1 + (–1)2 . 1 = 18 + 4 + 1 = 23 V
İkinci adım olarak kare değerlerinin aritmetik ortalaması eşitlik (7.6)’daki gibi hesap-
lanır.
Vkaretop
Vkareort = (7.6)
T
Şekil 7.8’e göre kare değerlerin aritmetik ortalaması aşağıdaki gibi hesaplanır:
Vkaretop 23
Vkareort = = = 5,75 V
T 4
Son adımda kare değerlerinin aritmetik ortalamasının karekökü eşitlik (7.7)’deki gibi
alınarak etkin genlik değeri bulunur:
VE = Vkareort (7.7)
Şekil 7.8’e göre etkin genlik aşağıdaki gibi hesaplanır:
VE = Vkareort = 5,75 = 2,398 V
Sadece sıfır ortalamalı sinüzoidal AA akım ve gerilimler için etkin genlik tepe genliğin
1 / 2 ’sine eşittir. Bir başka deyişle,
VT
VE = (7.8)
2
Şekil 7.9
Sinüs AA gerilimi için tepe genlik, tepeden tepeye genlik ve etkin genlik
V
VT:Tepe genlik
-3T/2 -T -T/2 0 T/2 T 3T/2 2T VE:Etkin genlik
t
VTT:Tepeden tepeye genlik
Eşitlik (7.8) sadece Sinüzoidal AA akım ve gerilimler için geçerlidir. Diğer AA akım ve geri-
limlerde etkin genlik, eşitlik (7.5) - (7.7) ifadeleri kullanılarak hesaplanır.
Şekil 7.9’da tepe genlik, tepeden tepeye genlik ve etkin genlik kavramları bir sinüs AA
gerilimi için verilmiştir.
168 Devre Analizi
ÖRNEK 3 Şekil 7.10’da verilen kare dalga ve testere dalganın tepe genliğini, tepeden tepeye genliğini ve
etkin genliğini gösteriniz.
Şekil 7.10
Örnek 3 için (a) Kare dalga (b) Testere dalga
V
3
2
1
0 t
-1.5 -1 -0.5 0.5 1 1.5
-1
(a)
-2
-3
V
4
0 t
-1.5 -1 -0.5 0.5 1 1.5
-2
-4 (b)
Çözüm 3:
a. Tepe genlik: VT = 3 V
Tepeden tepeye genlik: VTT = 3 – (–3) = 6 V
1 2 1 2
∫0 3 dt ∫0 3 dt
Etkin genlik: VE = = =3 V
T 1
b. Tepe genlik: VT = 4 V
Tepeden tepeye genlik: VTT = 4 – (–4) = 8 V
1
∫0 (8t − 4)
2
dt
Etkin genlik: VE =
T
1 64
∫0 (64 . t −64 . t + 16) dt −32 +16
2
3 16 4
VE = = = = = 2,309 V
1 1 3 3
Şekil 7.11’de verilen alternatif akımların tepe genliğini, tepeden tepeye genliğini ve etkin
genliğini gösteriniz. 2
Şekil 7.11
Sıra Sizde 2 için AA akımlar
I
1
0.5
0 t
-0.25 -0.2 -0.15 -0.1 -0.05 0.05 0.1 0.15 0.2 0.25
-0.5
-1 (a)
I
1
0.5
0 t Sinuzoidal AA gerilim veya

-0.07 -0.06 -0.05 -0.04 -0.03 -0.02 -0.01 0.01 0.02 0.03 0.04 0.05 0.06 0.07 akımın etkin değeri, tepe
değerinin 0,707 katına eşittir.
-0.5
(b)
-1
Faz
Faz, frekansı aynı akımların ve gerilimlerin birbiriyle karşılaştırılmasıdır. Bir AA akımın
bir periyodu açısal olarak 360 dereceye karşılık gelir. İki alternatif akımın frekansları aynı
olsa da başlangıç noktaları birbirinden farklı olabilir. Bu aradaki farkın açısal ifadesi faza
denk gelmektedir. Bir alternatif akımın kendisiyle olan faz farkı sıfır derecedir. Aynı şekil-
de bir direncin üzerindeki alternatif gerilimle, üzerinden geçen alternatif akım arasındaki
faz farkı sıfır derecedir.
İleri Faz
Referans olan alternatif akıma pozitif faz eklenerek ifade edilen akım, referans olan akım-
dan belirtilen açı kadar önce olduğunu gösterir. Bu durum, pozitif faz yani ileri faz olarak
adlandırılır.
Örneğin referans akımı I0 =sin(0,1πt) ve I1 akımı I1 =sin(0,1πt + 45°) olarak verili-
yorsa, I1 akımı, I0 akımına göre 45° veya radyan karşılığı olarak π/4 radyan kadar önde
gelmektedir. Bu iki akım Şekil 7.12’de gösterilmiştir.
170 Devre Analizi
Şekil 7.12
Referans I0 akımı(siyah) ve referans akıma göre 45° ileri faza sahip I1 akımı(kırmızı)
I
I1 I0
1
0.5
0 t
2.5 5 7.5 10 12.5 15 17.5
-0.5
-1
Her iki akımın periyotları hesaplanırsa;

ω = 2 . π . f ise;
0,1 1 1
2.π. f0 = 0,1.π. f0 ⇒ f0 = = 0,05 Hz ⇒ T0 = T0 = = 20 sn
2 f0 0,05
0,1 1 1
2.π. f1 = 0,1.π. f1 ⇒ f1 = = 0,05 Hz ⇒ T1 = T1 = = 20 sn
2 f1 0,05
olarak elde edilir.
Sonuçlara bakıldığında periyotların aynı olduğu görülmektedir. Şekil 7.12’de zaman
ekseninden yararlanılarak da periyotların 20 sn olduğu belirlenebilir.
Şekil 7.12’de I1 akımı I0 akımından 2,5 sn ileridedir. Bir başka deyişle I1’in sahip oldu-
ğu ileri faz,
2,5
θ = 360°⋅ = 45° dir.
20
Bir AA akımın bir periyodu açısal olarak 360 dereceye karşılık gelir. İki AA akımın frekans-
ları aynı olsa da başlangıç noktaları birbirinden farklı ise aradaki açısal fark ileri faz veya
faz farkı (sn)
geri faz olarak ifade edilir, θ ile gösterilir. 0 = 360°. Şekil 7.13’te 45°’lik ileri
Periyot (sn)
faz vektörel olarak gösterilmektedir.
Şekil 7.13
/2 İleri fazın
vektörel gösterimi
0
0
- /2
Geri Faz
Referans olan alternatif akıma negatif faz eklenerek ifade edilen akım, referans olan akım-
dan belirtilen açı kadar sonra geliyor demektir. İşte bu negatif faz yani geri faz olarak
tanımlanır.
Örneğin referans akımı I0 =sin(0,1πt) ve I1 akımı I1 =sin(0,1πt –45°) olarak veriliyorsa,
I1 akımı, I0 akımını 45° veya radyan karşılığı olarak π/4 radyan kadar geriden takip et-
mektedir. Bu iki akım Şekil 7.14’te gösterilmiştir.
Şekil 7.14
Referans I0 akımı(siyah) ve referans akıma göre 45° geri faza sahip I1 akımı(kırmızı)
I
I0 I1
1
0.5 AA akım veya gerilim sıfır

başlangıç noktasından sonra
başlıyorsa geri faz, önce
0 t başlıyorsa ileri fazlıdır.
2.5 5 7.5 10 12.5 15 17.5
-0.5
-1
Şekil 7.14’te görüleceği üzere I1 akımı I0 akımından 2,5 sn geridedir. Şekil 7.12’de ve-
rildiği gibi her iki akımın periyodu 20 sn’dir. Bir başka deyişle I1’in sahip olduğu geri faz,
⎛ 2,5 ⎞⎟
θ = 360° ⋅ ⎜⎜⎜− ⎟⎟ = −45° dir.
⎝ 20 ⎟⎠
172 Devre Analizi
Şekil 7.15’de –45°’lik faz vektörel olarak gösterilmektedir.

Şekil 7.15
Geri fazın vektö- /2
rel gösterimi
0
0
- /2
ÖRNEK 4 Referans akımı I0 = sin(20πt) A olarak veriliyor. I0 akımı ile aynı frekans ve genlikte olan I1
akımı, I0 akımını 20 msn sonra takip ediyorsa I1 akımının faz açısı nedir? Faz ileri faz mı,
geri faz mıdır?
Çözüm 4:
1 2.π
T= = = 0,1 sn = 100 msn
f 20 . π
⎛ 20 ⎞⎟
θ = 360°⋅⎜⎜− ⎟ = −72°olarak bulunur.
⎜⎝ 100 ⎟⎟⎠
Bir başka deyişle I1 akımı 72° geri faza sahiptir.
Referans akımı I0 = sin(40πt) A ve I1 akımı I1 = sin(40πt + 60°) A olarak veriliyor. I1 , I0

3 akımının kaç saniye gerisinde veya ilerisindedir?
Sinüzoidal Fonksiyonlar
Elektrik üretiminde ve dağıtımında kullanılan AA akım ve gerilim, alternatörün dönüş
hareketinden dolayı sinüzoidal bir yapı gösterir. Dolayısıyla her ne kadar farklı seçenekler
de söz konusu olsa AA akım ve gerilim ifadesinde kullanılan temel ifadeler sinüzoidal
fonksiyonlardır.
Sinüzoidal ifadeler genlik, frekans ve faz açısı olmak üzere üç temel bileşenden oluşur.
Frekans ve genlik bileşeniyle sinüzoidal gösterimi eşitlik (7.9) ve (7.10)’da verilmektedir.
Akım: I(t) = IT . sin(ωt) = IT . sin(2πft) (7.9)
Gerilim: V(t) = VT . sin(ωt) = VT . sin(2πft) (7.10)
Üçüncü bileşen olan faz ise sinüzoidal fonksiyonun t = 0 başlangıç anında hangi değer-
den başlayacağını belirler. Normalde faz açısı 0 ise sinüzoidal fonksiyon t = 0 anında 0 değe-
T T 3.T
rini alır. t = anında en büyük tepe değerine ulaşır. t = anında 0’dır. t = anında
4 2 4
en küçük tepe değerine ulaşır ve t = T anında 0’dır ve bir sonraki devire devam eder. Akım
ve gerilimin faz açısıyla beraber gösterimi eşitlik (7.11) ve (7.12)’de verilmektedir.
Akım: I(t) = IT . sin(ωt + θI) = IT . sin(2πft + θI) (7.11)
Gerilim: V(t) = VT . sin(ωt + θV) = VT . sin(2πft + θV) (7.12)

Faz, radyan veya derece cinsinden verilebilir. Tam bir tur veya tam bir devir 360 dere-
cedir. 360 derecenin radyan cinsinden karşılığı 2π’dir. Matematiksel denklemlerde açı rad-
yan cinsindedir. Fakat verilen açının birim çember üzerinde kaç derecelik bir açıya denk
geldiğini gösterebilmek için radyan yerine derece kullanılır. Radyan ile derece arasındaki
bağıntı eşitlik (7.13)’te verilmektedir.
⎛ 180 ⎞⎟°
θ = X rad = ⎜⎜ X ⋅ ⎟ (7.13)
⎝⎜ π ⎟⎠⎟
Eşitlik (7.13)’e bağlı olarak
1 rad = 57,2958°
1° = 0,0175 rad’dır.
Analiz yapılan devrede tüm frekanslar sabit ise akım ve gerilimler sadece genlik ve faz
açısı kullanılarak ifade edilir. Bu ifade kartezyen, kutupsal ve üssel olmak üzere üç farklı
şekilde gösterilebilir. Bu gösterimler gerilim için eşitlik (7.14)-(7.16)’da olduğu gibi göste-
rilir. Akım için de aynı gösterim söz konusudur.

Kartezyen gösterim: V = ⎡⎣⎢VT . cos (θV )⎤⎦⎥ + j . ⎡⎣⎢VT . sin (θV )⎤⎦⎥ (7.14)

Kutupsal gösterim: V = VT ∠ θV (7.15)
 j .θ
Üssel gösterim: V = VT . e v (7.16)
Kartezyen, kutupsal ve üssel gösterimin hepsi aynı ifadeyi belirtir.

Kartezyen gösterim gerçek bileşen ile sanal bileşenin toplamı şeklinde ifade edilir. Sanal
bileşen j ile gösterilir.
Kutupsal gösterim, mutlak değer ve faz açısı bileşenlerinden oluşur.
Bir Sinüzoidal fonksiyon sinüsle ifade edilebildiği gibi kosinüs fonksiyonu ile de ifa-
de edilebilir. Kosinüs fonksiyonu sinus fonksiyonunun 90° ileri faza sahip halidir. Buna
bağlı olarak kosinüs gösterimi ile sinus gösterimi arasında eşitlik (7.17)’deki bağıntı söz
konusudur.
π
cos(2πft + θ) = sin(2πft + +θ) = sin(2πft + 90° + θ) (7.17)
2
Şekil 7.16’da verilen sinüzoidal fonksiyonun kosinüs ve sinüs ifadeleriyle ayrı ayrı matema- ÖRNEK 5
tiksel denklemini yazınız.
Şekil 7.16
I Örnek 5 için sinüzoidal
fonksiyon grafiği
1
0.5
t
-9 -8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
-0.5
-1
174 Devre Analizi
Çözüm 5:
T = 9 – 1 = 8 sn
1 1
f= = = 0,125 Hz
T 8
ω = 2 . π . f = 0,25 π rad/sn
0 −1
θ= ⋅360° = −45°
8
IT = 1 A
I(t) = IT . sin(ωt +θ) = 1 . sin(0,25πt –45°) A
I(t) = IT . cos(ωt –90 + θ) = 1 . cos(0,25πt –135°) A
EMPEDANS - ADMİTANS
Empedans
Empedans, AA devrelerinde devre veya devre elemanının direncini veya bir başka deyişle
üzerindeki gerilimin üzerinden geçen akıma oranını frekans ve faza bağlı olarak açıklayan
kavramdır. Bu tür devrelerde direnç dışında kondansatör ve bobin de kullanıldığı için ge-
rilim ile akım arasında bir faz farkı oluşabilmektedir. Empedans sayesinde gerilim ile açı
arasındaki mutlak oran ölçülebildiği gibi faz farkı da ölçülebilmektedir.
Empedans Z ile gösterilir. Birimi dirençle aynı olan Ohm’dur. Kompleks (karmaşık)
sayılarla ifade edilir. Kartezyen, kutupsal ve üssel olmak üzere üç farklı gösterimi vardır.

Kartezyen gösterim: Z = R+ j . X (7.18)

Kutupsal gösterim: Z = | Z |∠ θ (7.19)

Üssel gösterim: Z = | Z | . e jθ (7.20)
Kartezyen gösterimde, R gerçek direnci, X sanal kısmı yani reaktansı oluşturur. Ku-
tupsal gösterimde θ, faz açısıdır. Empedanstaki faz açısında akım referans olarak alınır;
gerilimin akıma bağlı olarak ileri veya geri faza sahip olup olmadığı açıklanır. Akım ve
gerilimin empedansla olan ilişkisi eşitlik (7.21)’de gösterilmektedir.

 V |V |∠ θV |V |
Z =  ⇒ | Z |∠ θ = ⇒ | Z |= , θ = θV – θI (7.21)
I | I |∠ θ I |I|
|Z| empedansın mutlak değeridir. Kartezyen gösterim ile kutupsal gösterim arasındaki
bağıntılar aşağıda verilmektedir:
R = |Z| . cos(θ) (7.22)
X = |Z| . sin(θ) (7.23)
| Z |= X 2 + R 2
(7.24)
⎛X⎞
θ = arctan⎜⎜⎜ ⎟⎟⎟
⎝ R ⎟⎠ (7.25)
Bu bağıntılar Şekil 7.17’deki vektörel gösterimden oluşturulmaktadır.
Şekil 7.17
Sanal eksen Empedansın
(j) vektörel gösterimi
X Z
R Gerçek eksen
Üssel gösterimdeki θ, kutupsal gösterimdeki θ ile aynı açıdır. e jθ ifadesinin trigono-

metrik karşılığı eşitlik (7.26)‘da verilmiştir.
e jθ = cos(θ) + j . sin(θ) (7.26)
Eşitlik (7.26) kullanıldığında, üssel gösterimin eşitlik (7.27)’ye eşit olduğu görülür.

Z = | Z | . e jθ = | Z | . (cos(θ) + j . sin(θ)) = ( | Z | . cos(θ)) + j( | Z | . sin(θ)) = R + j . X (7.27)
Eşitlik (7.27) üssel gösterimin kartezyen gösterimle aynı anlama geldiğini kanıtlamaktadır.
Bir devrenin empedansının mutlak değeri 20 Ω , faz açısı 30° ise bu devrenin gerçek direnci ÖRNEK 6
ve reaktansı kaç Ohm’dur?
Çözüm 6:
|Z| = 20 Ω ve θ = 30°
Gerçek Direnç: R = |Z| . cos(θ) = 20 . cos(30°) = 17,32 Ω
Reaktans: X = |Z| . sin(θ) = 20 . sin(30°) = 10 Ω
Gerçek direnci 8 Ω , reaktansı 6 Ω olan bir devrenin empedansının kutupsal gösterimi nedir? ÖRNEK 7
Çözüm 7:
R=8Ω,X=6Ω
| Z |= R 2 + X 2 = 82 + 62 = 10 Ω
⎛X⎞ ⎛6⎞
θ = arctan⎜⎜ ⎟⎟⎟ = arctan⎜⎜⎜ ⎟⎟⎟ = 36,86°
⎜⎝ R ⎟⎠ ⎝ 8 ⎟⎠

Z = 10 ∠ 36,86° Ω
Akımı 5.sin(20πt+45°) mA, üzerindeki gerilim 4.cos(20πt) V ise devrenin gerçek direnci ve ÖRNEK 8
reaktansı kaç Ohm olur?
176 Devre Analizi
Çözüm 8:

I = 5 . 10−3 ∠ 45° A

V = 4 . cos(20πt) = 4 . sin(20πt + 90°) V ⇒ V = 4 ∠ 90° V

 V 4 ∠ 90° 4
Z= = = ∠ (90− 45)° = 800 ∠ 45° Ω
I 5 . 10 ∠ 45° 5 . 10−3
−3
Gerçek Direnç: R = 800 . cos(45°) = 400 2 = 565,68 Ω
Reaktans: X = 800 . sin(45°) = 400 2 = 565,68 Ω
ÖRNEK 9 Gerçek direnci ve reaktansı 5 Ω olan bir devrenin empedansının üssel gösterimini bulunuz.
Çözüm 9:
R = 5 Ω, X = 5 Ω
| Z |= 52 + 52 = 5 2 Ω
⎛X⎞
θ = arctan⎜⎜ ⎟⎟⎟ = arctan(1) = 45°
⎜⎝ R ⎟⎠
π
 j
Z = 5 2 . e j45° = 5 2 . e 4 Ω
Kompleks sayılarda, toplama ve çıkarma işlemlerinde kartezyen gösterimi kullanılır. Çarp-

ma ve bölme işlemlerinde hem kartezyen hem kutupsal gösterim kullanılabilir fakat kutup-
sal gösterim daha kolay çözüm imkanları sunar.
Direnç, Kondansatör ve Bobin Empedansları

Eğer devre sadece dirençten oluşuyorsa empedansta sadece direnç bileşeni söz konusudur.
Reaktans 0’a eşittir. Devrenin empedansı bu durumda frekanslardan etkilenmez. Empe-
dansın faz açısı da 0 derecedir.

Direncin empedansı: Z = R + j . 0 = R = R ∠ 0° (7.28)
Eğer devre sadece kondansatörden oluşuyorsa devrenin direnç bileşeni yoktur. Sadece
reaktanstan bahsedilir. Elde edilen reaktans kapasitif reaktans olarak adlandırılır. Reak-
tansın büyüklüğü frekanstaki değişimlere bağlıdır. Empedansın faz açısı -90 derecedir.
 1 1
Kondansatörün empedansı: Z = 0 + =−j⋅
j.ω.C ω.C
⎛ 1 ⎞⎟
= ⎜⎜ ⎟ ∠ (−90°)
(7.29)
⎜⎝ ω . C ⎟⎟⎠
Eğer devre sadece bobinden oluşuyorsa devrenin yine direnç bileşeni yoktur. Sadece
reaktans söz konusudur. Reaktans endüktif reaktans olarak adlandırılır. Reaktansın bü-
yüklüğü frekanstaki değişimlere bağlıdır. Empedansın faz açısı 90 derecedir.

Bobinin empedansı: Z = 0 + j . ω . L = j . ω . L = (ω . L) ∠ (90°) (7.30)
Bir devrenin gerçek direnci 300Ω, reaktansı 400Ω olarak verilmektedir. Devreden geçen
akım 3 . sin(2πt) mA ise devre gerilimi nedir? 4
Admitans
Admitans AA devrelerinde devre veya devre parçacığının üzerinden geçen akımın üzerin-
deki gerilime oranını, frekans ve faza bağlı olarak açıklayan kavramdır.
Admitans kısaca Y harfi ile gösterilir. Birimi (1/Ω)’a eşit olan mho(Ʊ) veya Siemens
(S)’tir. Kompleks sayılarla ifade edilir. Kartezyen, kutupsal ve üssel olmak üzere üç farklı
gösterimi vardır.

Kartezyen gösterim: Y =G+ j . B (7.31)

Kutupsal gösterim: Y = |Y |∠ ϕ (7.32)

Üssel gösterim: Y = |Y | . e jϕ (7.33)
Kartezyen gösterimdeki G gerçek iletkenliği, B ise sanal iletkenliği ifade eder. Admi-
tansın kutupsal ve kartezyen gösterimleri arasındaki bağıntı aşağıdaki gibi gösterilir:
G = |Y | . cos(ϕ) (7.34)
B = |Y | . sin(ϕ) (7.35)
| Y |= G 2 + B 2 (7.36)
⎛ B⎞
ϕ = arctan ⎜⎜ ⎟⎟⎟ (7.37)
⎜⎝ G ⎟⎠
Bu bağıntılar Şekil 7.18’deki vektörel gösterimden oluşturulmaktadır.
Şekil 7.18
Sanal eksen Admitansın vek-
(j) törel gösterimi
B Y
G Gerçek eksen
Kutupsal gösterimdeki φ faz açısını göstermektedir. Admitanstaki faz açısında gerilim

referans olarak alınır, akımın gerilime bağlı olarak ileri veya geri faza sahip olup olmadığı
açıklanır. Akım ve gerilimin admitansla olan ilişkisi eşitlik (7.38)’de gösterilmektedir.

 I | I |∠ θ I |I|
Y =  ⇒ | Y |∠ ϕ = ⇒ | Y |= ϕ = θ I − θV (7.38)
V |V |∠ θV |V |
178 Devre Analizi
Eşitlik (7.39) ile empedans ile admitans arasında aşağıdaki bağıntılar bulunur:
 1
Y=  (7.39)
Z
Admitansta referans olarak gerilimin alınması, admitansın faz açısının empedansın
faz açısının negatifine eşit olmasını sağlar.
1
| Y |= (7.40)
|Z|
Gerçek iletkenlik G ve sanal iletkenlik B ile gerçek direnç R ve reaktans X arasında
eşitlik (7.41) ve (7.42)’deki bağıntılar söz konusudur.
R R
G= = (7.41)
2
|Z| R + X2
2
X R
B=− = (7.42)
2
|Z| R + X2
2
ÖRNEK 10 Gerçek direnci 8 Ω, reaktansı 6 Ω olan bir devrenin gerçek ve sanal iletkenliklerini bulunuz.
Admitansı kutupsal gösterimle ifade ediniz.
Çözüm 10:
R = 8 Ω, X=6Ω Z = 8 + j6 Ω
| Z |= 82 + 62 = 10 Ω
R 8
Gerçek iletkenlik: G = = = 0,08 S
2
|Z| 102
X 6
Sanal iletkenlik: B = − = = −0,06 S
2
|Z| 102
 1 ⎛ B⎞ 1 ⎛ 0,06 ⎞⎟
Y= ∠ arctan⎜⎜ ⎟⎟⎟ = ∠ arctan⎜⎜− ⎟S
|Z| ⎜⎝ G ⎟⎠ 10 ⎜⎝ 0,08 ⎟⎟⎠

Y = 0,1 ∠−36,86° S
Gerçek iletkenliği 0,02 S, sanal iletkenliği 2 3 S olan bir devrenin admitans ve empedansı-
100
5 nın kutupsal gösterimini bulunuz.
Fazör Diyagramlar
Fazör diyagramlar bir devrenin üzerindeki akımın, gerilimin ve devrenin empedansının
kutupsal formlarının aynı grafik üzerinde gösterilmesini sağlayan vektörel gösterimler-
dir. Fazör diyagramlar yardımıyla birden fazla akım ve gerilimin birbiriyle olan açısal ve
genlik farkları tek bir gösterimle verilir. Bu sayede akım ve gerilimlerden hangisinin önde
gittiği, hangisinin diğerini takip ettiği görülür. Aynı fazör diyagramında gösterilen akım
ve gerilimlerin frekanslarının da aynı olduğu kabul edilmektedir. Örnek 11’de bir devre
üzerindeki empedans, akım ve gerilim tek bir fazör diyagramda belirtilmiştir.
Empedansı 4 ∠ 30° Ω olan bir devrenin üzerinden geçen akım 2 . cos(20t – 60°) A ise akım, ÖRNEK 11
gerilim ve empedansı bir fazör diyagramda gösteriniz. Gerilim ve akımdan hangisi öndedir,
belirtiniz.
Çözüm 11:
I(t) = 2 . cos(20t −60°) = 2 . sin(20t + 30°)

I = 2 ∠ 30° A

Z = 4 ∠ 30° Ω
  
V = I . Z = 8 ∠ 60° V
Gerilimin faz açısı, akımın faz açısından daha büyük olduğu için gerilim öndedir.
Şekil 7.19
Örnek 11’ in
Sanal eksen V çözümü
(j)
Z
I
v=60°
I=30°
Gerçek eksen
Gerilimin 2 . sin(200t –45°) V, akımın 4 . sin(200t + 45°) A olduğu devrede empedans, akım
ve gerilimin vektörel gösterimini tek bir fazör diyagram üzerinde belirtiniz. Akım ile geri- 6
lim arasındaki faz ilişkisini bulunuz.
Seri ve Paralel Bağlı Devrelerde Eşdeğer Empedans ve

Eşdeğer Admitansın Hesaplanması
Seri Bağlı Devreler

Eğer birden fazla empedans birbirine seri bağlanıyorsa, bu empedansların her birinin
üzerindeki gerilimlerin toplamı, devre gerilimine eşittir. Empedansların üzerinden geçen
akım aynıdır. Toplam gerilim akıma bölündüğünde eşdeğer empedans bulunur. Eşdeğer
empedans, empedansların toplamına eşittir. Bu eşitlik (7.40) ve (7.41)’de belirtilmiştir.
180 Devre Analizi
Şekil 7.20
Seri bağlı Ieş
empedanslar +
+
Z1 V1
–
+
Z2 V
2
Veş
–
ZN VN
–
–
  
 
     V V1 V2 VN
eş (7.43)
Veş = V1 +V2 ++VN ⇒  =  +  ++ 
I eş I eş I eş I eş
    N 


Zeş = Z1 + Z 2 ++ Z N = ∑ Z i (7.44)
i=1
Eşitlik (7.44)’deki empedanslar admitans cinsinden yazılırsa eşitlik (7.45)’teki denk-

lem elde edilecektir.
N
1 1 1 1 1
 ++  = ∑ 
 =  +  (7.45)
Yeş Y1 Y2 YN i=1 Yi
Eşitlik (7.45)’teki denklemin her iki tarafının tersi alınırsa eşdeğer admitans eşitlik
(7.46)’teki gibi elde edilir.
 1
Yeş = (7.46)
N 1
∑ i=1 
Yi
Eşdeğer empedans, direnç ve reaktans cinsinden kartezyen biçiminde yazılırsa eşitlik
(7.47) elde edilir.

Zeş = R1 + j . X1 + R2 + j . X 2 + + RN + j . X N
(7.47)
= R1 + R2 + + RN + j . X1 + j . X 2 + + j . X N
⎛ N ⎞⎟ ⎛N ⎞⎟
⎜ ⎜
= ⎜⎜∑ Ri ⎟⎟⎟ + j ⎜⎜∑ X i ⎟⎟⎟
⎜⎜⎝ ⎟ ⎜⎜⎝ ⎟⎠
i=1 ⎠ i=1
Eşitlik (7.48)’da eşdeğer empedansın kutupsal gösterimi verilmektedir.
⎡⎛ N ⎞⎤
!!!" ⎢ ⎜⎜∑ i=1 X i ⎟⎟ ⎥
⎛ N ⎞⎟2 ⎛ N ⎞⎟2 ⎢ ⎝ ⎠⎥
Zeş = ⎜⎜∑ i=1 Ri ⎟ + ⎜⎜∑ i=1 X i ⎟ ∠ arctan ⎢ ⎥ (7.48)
⎝ ⎠ ⎝ ⎠ ⎢ ∑ R ⎥N
⎢ i=1 i ⎥
⎣ ⎦
Z1 , Z2 ve Z3 empedansları birbirine seri bağlanıyor. Frekans sabit olmak üzere Z1 = 1 –j5 Ω , ÖRNEK 12
Z2 = 1 + j3 Ω ve Z3 = 4 + j4 Ω’dur. Eşdeğer empedansın kartezyen ve kutupsal gösterimini
bulunuz. Eşdeğer admitansı kutupsal gösterimde ifade ediniz.
Çözüm 12:

Zeş = 1− j . 5 +1+ j . 3 + 4 + j . 4 = 6 + j2 Ω
 ⎛ ⎞ ⎛ ⎛ 2 ⎞⎞
Zeş = ⎜⎜⎜ 62 + 22 ⎟⎟⎟∠ ⎜⎜⎜ arctan⎜⎜⎜ ⎟⎟⎟⎟⎟⎟ = 6,325 ∠ 18,435° Ω
⎝ ⎠ ⎜⎝ ⎝ 6 ⎟⎠⎟⎠
 1
Yeş = ∠ −18,435° = 0,158 ∠ −18,435° S
6,325
1 Ω’luk direnç, 5mF’lik kondansatör ve 5mH’lik bobin birbirine seri bağlanıyor. Devrenin 50 ÖRNEK 13
Hz’lik frekanstaki empedansını ve admitansını kutupsal gösterimle belirtiniz.
Çözüm13:

ZR = 1 Ω
 1 2
ZC = − j ⋅ =−j⋅ Ω = − j 0,637 Ω
2 . π . f . 5 . 10 −3 π

Z L = j2 . π . f . 5 . 10−3 Ω = j1,571 Ω
   
Zeş = Z R + ZC + Z L = 1− j0,637 + j1,571= 1+ j0,934 Ω
 ⎛ 0,934 ⎞⎟
Zeş = 1,368 ∠ arctan⎜⎜⎜ ⎟⎟ = 1,368 ∠ 43,045° Ω
⎝ 1 ⎟⎠
 1
Yeş = ∠− 43,045° = 0,731 ∠− 43,045° S
1,368
Paralel Bağlı Devreler

Eğer birden fazla admitans birbirine paralel bağlanıyorsa, bu admitansların her birinin
üzerinden geçen akımların toplamı, devreden geçen toplam akıma eşittir. Admitansların
üzerindeki gerilim birbirine eşittir. Eşdeğer admitans, admitansların toplamına eşittir. Bu
eşitlik (7.49) ve (7.50)’de belirtilmiştir.
182 Devre Analizi
Şekil 7.21
Paralel bağlı Ieş
admitanslar +
I1 I2 IN
Veş Y1 Y2 YN
   

     I eş I1 I2 I
I eş = I1 + I 2 ++ I N ⇒  =  +  ++ N (7.49)
Veş Veş Veş Veş
     N 
Yeş = Y1 +Y2 ++ YN = ∑ Yi (7.50)
i=1
Eşitlik (7.50) kullanılarak eşdeğer empedans da bulunabilir. Eğer eşitlik (7.50)’deki ad-
mitanslar empedans cinsinden yazılırsa eşitlik (7.51) elde edilir.
N
1 1 1 1 1
 +  ++  = ∑ 
 =   (7.51)
Zeş Z1 Z 2 ZN i=1 Z i
Eşitlik (7.51)’deki denklemin her iki tarafın tersi alınırsa eşdeğer empedans, eşitlik
(7.52)’de gösterildiği gibi elde edilir.
 1
Zeş = (7.52)
N 1
∑ i=1 
Zi
Paralel bağlı admitansların eşdeğeri kartezyen biçimde yazılırsa, eşdeğer admitans
gerçek iletkenlik ve sanal iletkenlik cinsinden eşitlik (7.53)’teki gibi elde edilir.

Yeş = G1 + j . B1 + G2 + j . B2 + + GN + j . BN
= G1 + G2 + + GN + j . B1 + j . B2 + + j . BN (7.53)
⎛ N ⎞⎟ ⎛ N ⎞⎟
⎜ ⎜
= ⎜⎜∑ Gi ⎟⎟⎟ + j . ⎜⎜∑ Bi ⎟⎟⎟
⎜⎜⎝ ⎟⎠ ⎜⎜⎝ ⎟⎠
i=1 i=1
Eşitlik (7.54)’te eşdeğer admitansın kutupsal gösterimi verilmektedir.

⎛⎛ N ⎞
 ⎡⎢ ⎛ N ⎤ ⎜⎜ ⎜⎜∑ B ⎞⎟⎟ ⎟⎟
⎞⎟2 ⎛ N ⎞⎟2 ⎥ ⎜⎜ ⎝ i=1 i ⎟⎠ ⎟⎟⎟
Yeş = ⎢ ⎜⎜∑ i=1 Gi ⎟⎟ + ⎜⎜∑ i=1 Bi ⎟⎟ ⎥ ∠ arctan⎜ (7.54)
⎢ ⎝ ⎠ ⎝ ⎠ ⎥ ⎜⎜⎛ N ⎞⎟⎟⎟⎟
⎢⎣ ⎥⎦ ⎜⎜⎝⎜⎝∑ i=1 i ⎟⎟⎠⎟⎟⎠
⎜ G
ÖRNEK 14 Y1, Y2 ve Y3 admitansları birbirine paralel bağlanıyor. Frekans sabit olmak üzere;
Y1 = 0,2 – j . 0,5 S , Y2 = 0,3 + j . 0,5 S ve Y3 = 0,3 + j . 0,4 S’tir. Eşdeğer admitansın kartezyen
ve kutupsal gösterimini bulunuz. Eşdeğer empedansı kutupsal gösterimde ifade ediniz.
Çözüm 14:

Yeş = 0,2− j0,5 + 0,3+ j0,5 + 0,3+ j0,4 = 0,8 + j0,4 S
 ⎛ 0,4 ⎞
Yeş = 0,82 + 0,42 ∠ arctan ⎜⎜⎜ ⎟⎟⎟ = 0,894 ∠ 26,565° S
⎝ 0,8 ⎟⎠
 1
Zeş = ∠− 26,565° Ω = 1,119 ∠− 26,565° Ω
0,894
2 Ω’luk direnç, 40µF’lik kondansatör ve 20µH’lik bobin paralel bağlanıyor. Devrenin ÖRNEK 15
100 Krad/sn’lik açısal frekanstaki admitans ve empedansını kutupsal gösterimle belir-
tiniz.
Çözüm15:

Y = 0,5 S


Yc = j . ω . C = j105 . 40 . 10−6 = j4 S

 1 −j −j 10
YL = = = =−j . = − j0,5 S
j . ω . L ω . L 105 . 20 . 10−6 20
   
Yeş = YR + YC + YL = 0,5+ j4− j0,5 = 0,5+ j3,5 S

Yeş = 3,536 ∠ 81,87° S
 1
Zeş = ∠−81,87° = 0,283 ∠−81,87° Ω
3,536
184 Devre Analizi
Özet
Bu ünitede özellikle elektrik üretimi ve dağıtımında kulla- Direnç elemanının empedansı gerçek ve sabittir. Uygula-
nılan AA akım ve gerilim anlatılmıştır. Farklı gösterimleri nan frekansa bağlı olarak değişmez. Kondansatör elemanı-
olan (Sinüzoidal, üçgen, testere vb.) AA akım ve gerilimler nın empedansı sanaldır. Sanal olduğu için sadece reaktansla
tanıtılmış, bu AA akım ve gerilimlerin ölçüm ve analizinde ifade edilir. Bu tür reaktanslara kapasitif reaktans adı verilir.
kullanılan temel kavramlardan bahsedilmiştir. Frekansa bağlı olarak değişir. Kondansatörün büyüklüğü ile
AA akım ölçümünde kullanılan temel kavramların başlıcala- ters orantılıdır. Faz açısı -90 derecedir. Bobin elemanının em-
rı anlık değer ve ortalama değerdir. Anlık değer zamana bağlı pedansı da sanaldır. Yine sanal olduğu için sadece reaktansla
değişim gösterir. Ortalama değer alternatif akımın aldığı tüm ifade edilir.Bu tür reaktanslar endüktif reaktans olarak adlan-
anlık değerlerin ortalamasıdır. dırılır. Frekansa bağlı değişim gösterir. Bobinin büyüklüğü
AA akım ve gerilimler periyodiktir. Periyodik özellik göste- ile doğru orantılıdır. Faz açısı +90 derecedir.
ren bir akım ve gerilimi anlamak için devir, periyot ve fre- Seri bağlı devrelerde, devredeki empedansların toplamı dev-
kans kavramlarını bilmek gerekmektedir. Alternatif akımın renin eşdeğer empedansını verir. Paralel bağlı devrelerde ise
kendini tekrar eden her bir döngüsüne devir denir. Bir devir devredeki admitansların toplamı devrenin eşdeğer admitan-
için geçen süreye periyot denir. Birim zamandaki ortalama sını verir.
devir sayısına frekans denir. Matematiksel olarak periyodun Empedans ve admitans yardımı ile gerilim ve akım arasında-
tersidir. Açısal frekans bir devirin yarıçapı kadarlık kısmının ki büyüklük oranları ve faz farkı hesaplanır.
1 saniyedeki tekrar sayısıdır.
AA akım büyüklüğünü ölçmek için genlik kavramı kullanılır.
Tepe genlik, tepeden tepeye genlik ve etkin genlik olmak üze-
re üç çeşit genlik vardır. Tepe genlik, alınan en büyük değer;
tepeden tepeye genlik, en büyük değer ile en küçük değerin
farkı; etkin genlik ise anlık değer ise anlık değerlerinin karele-
rinin ortalamasının kareköküdür.
Alternatif akımdaki diğer önemli kavramlar faz ve fazör di-
yagramlarıdır. Faz, aynı frekanslı alternatif akımların arasın-
daki gecikmeyi ölçmek için kullanılır. Faz birimi derece veya
radyandır. Alternatif akımın büyüklük ve faz farkı cinsinden
gösteriminde fazör diyagramlardan yararlanılır.
AA akım devrelerinin analizinde kullanılacak iki önemli kav-
ram ise empedans ve admitanstır. Empedans, devredeki gerili-
min devreden geçen akıma oranıdır. Dirençten farklı olarak fre-
kansa ve faza bağlıdır. Kartezyen, kutupsal ve üssel olmak üzere
üç farklı gösterimi vardır. Admitans ise devreden geçen akımın,
devrenin gerilimine oranıdır. Empedansla ters orantılıdır.
Empedansın direnç ve reaktans olmak üzere iki bileşeni var-
dır. Direnç gerçek kısmını, reaktans ise sanal kısmını oluş-
turmaktadır. Kutupsal gösterimde direnç ve reaktans yerine
büyüklük ve faz açısı kullanılır. Büyüklük dirençle reaktansın
kareleri toplamının kareköküne bir başka deyişle kartezyen
gösterimde kullanılan kompleks ifadenin mutlak değerine
eşittir. Faz açısı ise reaktansın dirence oranının eğim açısıdır.
Admitansın gerçek iletkenliği ve sanal iletkenliği olmak üze-
re iki bileşeni vardır. Admitans da empedansa benzer şekilde
kutupsal olarak ifade edilebilir. Kutupsal ifadede kullanılan
admitans büyüklüğü empedans büyüklüğünün tersidir. Ku-
tupsal ifadede kullanılan admitansın faz açısı empedans faz
açısının negatifidir.
1. Şekil 7.22’deki AA akımın ortalama değeri aşağıdakiler- 5. Bir devrenin empedansının mutlak değeri 10 Ω , faz açısı
den hangisidir? 60° ise bu devrenin reaktansı kaç Ω’dur?
I a. 5 Ω
6 b. 5 2 Ω
4 c. 5 3 Ω
d. 6 Ω
2
e. 8 Ω
t
-4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
-2 6. Empedansı 4 ∠ 30° Ω olan bir devrede gerilim
2 . cos(20t –60°) V’dur. Bu durumda devreden geçen akım
Şekil 7.22: Kendimizi Sınayalım 1 için AA akımı
aşağıdakileden hangisidir?
a. 2 A
a. 0,5 . sin(20t) A
b. 3 A
b. 0,5 . cos(20t) A
c. 4 A
c. 0,5 . cos(20t + 60°) A
d. 5 A
d. 0,5 . cos(20t – 60°) A
e. 6 A
e. 0,5 . sin(20t – 60°) A
2. I(t) = 2 . sin(2πt) A akımının tepeden tepeye ve etkin gen-

7. Bir devrenin empedansının direnç bileşeni 6 Ω, reaktansı
liği aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
8 Ω’dur. Bu devrenin gerçek iletkenliği kaç S’dir?
a. ITT = 2 A IE = 2 A a. 0,06 S
b. ITT = 2 A IE = 2 A b. 0,075 S
c. ITT = 2 A IE = 2 2 A c. 0,08 S
1
d. ITT = 4 A IE = 2 A d. S
8
e. ITT = 4 A IE = 2 2 A 1
e. S
6
3. Periyodu 20 msn olan bir AA geriliminin açısal frekansı
aşağıdakilerden hangisidir?
a. 0,05 rad/sn 8. Bir devrenin empedansının direnç bileşeni 5 Ω , reaktansı
b. π/10 rad/sn 5 3 Ω’dur. Bu devrenin admitansı aşağıdakilerden hangisidir?
c. 50 rad/sn a. 10 ∠ –60° S
d. 50π rad/sn b. 10 ∠ 30° S
e. 100π rad/sn c. 0,1 ∠ 60° S
d. 0,1 ∠ 30° S
4. Referans akımı I0 = sin(50πt) A olarak veriliyor. I1 akımı e. 0,1 ∠ –60° S
I0 akımı ile frekansı ve genliği aynı sinüzoidal bir akımdır.
I1, I0 akımından 10 msn önde gidiyorsa, I1 akımının faz açısı
aşağıdakilerden hangisidir?
a. 45° geri faz
b. 90° geri faz
c. 45° ileri faz
d. 72° ileri faz
e. 90° ileri faz
186 Devre Analizi

9. 2 Ω’luk direnç, 2mF’lik kondansatör ve 4mH’lik bobin 1. b Yanıtınız yanlış ise “Değer” konusunu yeniden göz-
seri olarak bağlanıyor. Devrenin 500 rad/sn’lik açısal frekans- den geçiriniz.
taki empedansının kartezyen gösterimi aşağıdakilerden han- 2. d Yanıtınız yanlış ise “Genlik” konusunu yeniden göz-
gisidir? den geçiriniz.
a. 2 Ω 3. e Yanıtınız yanlış ise “Frekans” konusunu yeniden
b. 2 + j Ω gözden geçiriniz.
c. 2 – j Ω 4. e Yanıtınız yanlış ise “Faz” konusunu yeniden gözden
d. 2 + j2 Ω geçiriniz.
e. 2 – j2 Ω 5. c Yanıtınız yanlış ise “Empedans” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.
10. 4 Ω’luk direnç, 20µF’lik kondansatör ve 2µH’lik bobin 6. a Yanıtınız yanlış ise “Empedans” konusunu yeniden
paralel olarak bağlanıyor. Devrenin 100 Krad/sn’lik açısal gözden geçiriniz.
frekanstaki admitansının kartezyen gösterimi aşağıdakiler- 7. a Yanıtınız yanlış ise “Admitans” konusunu yeniden
den hangisidir? gözden geçiriniz.
a. 4 – j S 8. e Yanıtınız yanlış ise “Admitans” konusunu yeniden
b. 4 – j3 S gözden geçiriniz.
c. 0,25 + j3 S 9. b Yanıtınız yanlış ise “Seri Bağlı Devreler” konusunu
d. 0,25 – j3 S yeniden gözden geçiriniz.
e. 4 + j S 10. d Yanıtınız yanlış ise “Paralel Bağlı Devreler” konusu-
nu yeniden gözden geçiriniz.

Sıra Sizde 1 Sıra Sizde 6
1 1 j
f = = Hz I
T 2
T = 2 sn ⇒
ω = 2 . π . f = π rad/sn
1 1
f = = Hz
T 8
T = 8 sn ⇒ I
ω = 2 . π . f = (π / 4) rad/sn
Z
1 1
f = = Hz
T 4 V
T = 4 sn ⇒
ω = 2 . π . f = (π / 2) rad/sn
Akım gerilimin 90° önündedir.
Sıra Sizde 2
a. IT = 1 A ITT = 2 A IE = 1/ 2 A
b. IT = 0,5 A ITT = 1 A IE = 0,5 A
Sıra Sizde 3
Conahan, David E. Johnson, John L. Hilburn, Johnny R.
T = 50 msn, θ = 60° ileri
Johnson, Peter D. Scott (1996), Electric Circuit Analysis,
50 . 60/360 = 8,33 msn ileride
John Wiley & Sons.
J. David Irwin, Robert M. Nelms (2010). Basic Engineering
Sıra Sizde 4
 Circuit Analysis 10th ed., John Wiley & Sons.
I = 3⋅10−3 ∠ 0° A James William Nilsson, Susan A. Riedel (2014). Electric Cir-
 cuits, Pearson Education, Limited.
Z = 500 ∠ 53,13° Ω
   Ongun, İlker (2014), Devre Çözümleme Temelleri Alter-
V = Z . I = 1,5 ∠ 53,13° V natif Akım Devre Analizi, Ege Üniversitesi Ege Meslek
Yüksekokulu, İzmir.
v(t) = 1,5 . sin(2πt + 53,13°) V
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, MEGEP (2011), Elektrik-Elekt-
ronik Teknolojisi Alternatif Akım Esasları 522EE0014,
Sıra Sizde 5
Ankara.
2 2 3
G= S, B= S T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, MEGEP (2011), Endüstriyel
100 100
Otomasyon Teknolojileri Devre Analizi 2 523EO0354,
 4 Ankara.
Y= ∠ 60° S
100 T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, MEGEP (2011), Bilişim Tek-
 nolojileri Doğru Akım ve Alternatif Akım Devreleri
Z = 25 ∠ −60° Ω
522EE0243, Ankara.
William H. Hayt, Jack E. Kemmerly, Steven N. Durbin (2007).
Engineering Circuit Analysis, 7th ed, New York : McGraw
Hill.
8
DEVRE ANALİZİ
Amaçlarımız
 Alternatif akım devrelerinin analizini yapabilecek,
 Alternatif akım devrelerinde güç analizini gerçekleştirebilecek,
 Anlık güç, ortalama güç, görünür güç ve kompleks güç gibi kavramları kulla-
nabilecek,
 Güç iletim kalitesini arttırmak için kullanılan güç faktörü düzeltilmesi yönte-
mini uygulayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Alternatif Akım • Reaktif Güç
• Alternatif Akım Devre Analizi • Kompleks Güç
• Rezonans • Görünür Güç
• Anlık Güç • Güç Faktörü
• Ortalama Güç • Güç Faktörünün Düzeltilmesi
İçindekiler
• GİRİŞ
• DOĞRU AKIM ANALİZ YÖNTEMLERİNİN
ALTERNATİF AKIM DEVRELERİNE
Alternatif Akım Devrelerinin
Devre Analizi UYARLANMASI
Analizi ve Güç Hesaplamaları • REZONANS
• ALTERNATİF AKIM DEVRELERİNDE GÜÇ
HESAPLAMALARI
Alternatif Akım Devrelerinin
Analizi ve Güç Hesaplamaları
GİRİŞ
Alternatif akım devreleri, kullanılan devre elemanlarının frekans değişiminden etkilen-
mesinden dolayı, zaman düzlemi yerine frekans düzleminde analiz edilir. Fakat devrelerin
frekans düzleminde analiz edilmesi, doğru akım devrelerindeki analiz yöntemlerinin bu
devreler için de kullanılmasını engellemez. AA devrelerinde kullanılabilecek analiz yön-
temleri Kirchhoff yasaları, düğüm noktası yöntemi, çevre akımı yöntemi, süperpozisyon
yöntemi, güç dönüşümü yöntemi ve Thevenin ve Norton teoremlerinin tamamını kapsar.
Burada önemli olan AA için kullanılan ifadelerin devre analizi yönteminde kullanılabi-
lecek notasyona çevrilmesidir. Analiz için gerekli çevirmelerde bir önceki ünitede anlatı-
lan fazörler önemli bir araçtır. Ayrıca önceki ünitede bahsedilen bobin ve kondansatörün
frekansa bağlı karakteristikleri AA devrelerinde önem arz etmektedir. Bu karakteristikler
empedans ve admitans kavramlarıyla açıklanmaktadır.
AA devrelerinde önemli kavramlardan biri rezonanstır. Rezonans, devrenin belirli bir
frekansta girdiği özel bir durumdur. Rezonans frekansında devredeki güç kazancı en bü-
yüktür. Rezonans frekansının konumuna göre, kalite çarpanına göre devrenin karakteris-
tikleri belirlenir. Bu ünitede rezonans konusu temel hatlarıyla işlenecektir.
AA devrelerinde önemli olan bir diğer husus ise güç hesaplamalarıdır. AA devrele-
rinde akım ve gerilim zamana bağlı değişim gösterdiği için harcanan veya üretilen güç
de zamana bağlı değişim gösterir. Bundan dolayı, AA güç hesaplamalarında anlık güç ve
ortalama güç gibi kavramlardan bahsetmek gerekir. Buna ek olarak bobin ve kondansatör
gibi devre elemanlarının kullanılmasından kaynaklı bir reaktif güç kavramı ortaya çıkar.
Reaktif güç ve ortalama güç kavramları kompleks güç kavramını oluşturur. Kompleks
gücün ölçümü için ayrıca görünür güç kavramını bilmek gerekir. Tüm bu kavramlar bu
ünite kapsamında anlatılacaktır. Kompleks gücün iki farklı bileşeni olduğu için işlemler
kompleks (karmaşık) sayılar üzerinde yapılacaktır. Kompleks sayılarla yapılan işlemlerde
bize fazör kavramı yardımcı olacaktır.
AA devrelerindeki güç hesaplamalarında bilinmesi gereken bir diğer kavram güç fak-
törüdür. Güç faktörü bize oluşan ortalama güç ve reaktif güç arasındaki ilişkiyi anlatmak-
tadır. Kaliteli bir güç iletiminde reaktif güç istenilmeyen bir bileşendir. Buna bağlı olarak
güç kalitesini arttırmak için güç faktörü üzerinde istenilen kısıtlamalar doğrultusunda
düzeltmeler yapılması gerekmektedir. Bu düzeltmeler genellikle devreye uygun destek-
leyici elektriksel yük (empedans) bağlanarak yapılır. Bu düzeltmelerin nasıl yapılacağı ve
uygun destekleyici yükün nasıl seçileceği yine bu ünite kapsamında anlatılacaktır.
190 Devre Analizi
DOĞRU AKIM ANALİZ YÖNTEMLERİNİN ALTERNATİF AKIM

DEVRELERİNE UYARLANMASI
AA devrelerinin analizi için yapılması gereken, devrenin zaman düzleminden kompleks
sayı düzlemine fazörler yardımıyla aktarılmasıdır. İfadede akım veya gerilim kaynağı varsa
bu kaynaklar bir önceki ünitede anlatıldığı gibi kutupsal veya kartezyen gösterimle ifade
edilen fazörlere çevrilir. Diğer kondansatör, bobin ve direnç gibi devre elemanlarının ise
uygulanan frekansa bağlı fazörlerle ifade edilen empedans karşılıkları hesaplanır. Bütün
elemanlar için fazör dönüşümü yapıldıktan sonra uygun analiz yöntemi seçilir.
ÖRNEK 1 Şekil 8.1’de verilen devrenin kompleks sayı düzlemindeki eşdeğerini bulunuz.
Şekil 8.1
L=2 H
+ C=2 F
v(t)=20.sin(106.t + 60°)V _ R =2
Çözüm 1:
Açısal Frekans: ω = 106 rad/sn

Gerilim Kaynağı: V = 20 ∠ 60° V

Z L = j . ω . L = j . 106 . 2 . 10−6 = j2 Ω

ZR = 2 Ω
 1 1
ZC = = −j = − j0,5 Ω
j.ω.C 6
10 . 2 . 10−6
Şekil 8.2
Çözüm 1 için devre şemasının
frekans düzlemindeki karşılığı
j2
20 60°V + 2 -j0,5
_
8. Ünite - Alternatif Akım Devrelerinin Analizi ve Güç Hesaplamaları 191
Şekil 8.3’teki devrenin kompleks sayı düzlemindeki eşdeğerini bulunuz.

1
Şekil 8.3
L1 = 2 H L2 = 200 mH
I(t) = 5.sin(5.105.t + 30°)mA

R =5 K
C = 200 nF
AA devresi kompleks sayı düzleminde ifade edildikten sonra analiz yöntemlerine geçi-
lebilir. Takip eden bölümlerde görüleceği gibi fazörlere çevrilmiş kaynak ve devre eleman-
larıyla analiz yöntemlerinin tamamı uygulanabilmektedir.
Kirchhoff Yasalarının Kullanımı

Kirchhoff gerilim yasası ve Kirchhoff akım yasası olmak üzere iki temel Kirchhoff yasa-
sı vardır. Hatırlamak gerekirse Kirchhoff gerilim yasasına göre kapalı bir yol üzerindeki
gerilimlerin cebirsel toplamı 0’dır. Benzer şekilde Kirchoff akım yasasına göre bir düğüm
noktasına gelen veya düğüm noktasından giden akımların cebirsel toplamı sıfırdır.
Bu iki kural frekans düzleminde de geçerlidir. Frekans düzleminde farklı olarak top-
lamı hesaplanacak gerilimler veya toplamı hesaplanacak akımlar kompleks sayılarla ifade
edilmiştir. Dolayısıyla sıfıra eşitleme yaparken hem gerçek hem de sanal kısımların topla-
mı kendi içinde 0’a eşit olmalıdır.
Kirchhoff yasasına göre;
    
I1 + I 2 + I3 ⋅⋅⋅+I N = 0 (8.1)
IG + j . IS + IG + j . IS + IG + j . IS + ... + IG + j . IS = 0 (8.2)
1 1 2 2 3 3 N N
IG + IG + IG + ... + IG + j . (IS + IS + IS + ... + IS ) = 0 (8.3)

1 2 3 N 1 2 3 N
IG + IG + IG + ... + IG = 0 (8.4)
1 2 3 N
IS + IS + IS + ... + IS = 0 (8.5)
1 2 3 N
olarak yazılabilir.
Yukarıdaki denklemlerde G indisiyle belirtilen ilgili akımın gerçek bileşeni, S indisiyle
belirtilen ilgili akımın sanal bileşenidir. Benzer denklemler Kirchhoff gerilim yasasındaki
gerilimlere de uygulanabilir.
192 Devre Analizi
ÖRNEK 2 Şekil 8.4’te verilen devredeki v(t) gerilimini bulunuz.

Şekil 8.4
L1 = 2 H R2 = 5
I(t) = 2.sin(106.t + 30°)A V(t)
R1 = 5 C = 200 nF
Çözüm 2:
Verilen devredeki kondansatör ve bobinin empedansları şu şekilde hesaplanır:
 1 1
ZC = = = − j5 Ω
j.ω.C 6
j . 10 . 200 . 10 −9

Z L = j . ω . L = j . 106 . 2 . 10−6 = j2 Ω
 
ZR = ZR = 5 Ω
1 2
Şekil 8.5’de verilen eşdeğer devre elde edilir.

Şekil 8.5
A
şemasının frekans +
düzlemi eşleniği
j2 5
I=2 30°A
V
5 -j5
B
Bu devrede Kirchhoff akım yasası, A düğüm noktası üzerinden aşağıdaki gibi uygulanır:
 
 V V
I = +
5 + j2 5 − j5
  ⎛ 1 1 ⎞⎟  ⎡⎢ 10 − 3 j ⎤
I = V ⋅ ⎜⎜ + ⎟ =V ⋅ ⎥
⎜⎝ 5 + 2 j 5 − 5 j ⎟⎠⎟ ⎢ (5+ 2 j) . (5−5 j) ⎥
⎣ ⎦

V =

I . (5 + 2 j) . (5 − 5 j)
=
( )
(2 ∠ 30°) . 29 ∠ (21,8°) . ( 50 ∠− 45°)
(10 − 3 j) (
109 ∠ (−16,7°) )
Pay ve paydadaki kartezyen formlar kutupsal forma dönüştürülüp, akımın değeri ye-
rine yazıldığında V gerilimi;

V =
(2∠30°) . ( )
29 ∠ (21,8°) . ( 50 ∠− 45°) ⎛
⎜
= ⎜⎜2 ⋅
29 ⋅ 50 ⎞⎟⎟
⎟ ∠ (30° + 21,8°− 45° − ( −16,7°))
109 ∠ (−16,7°) ⎜⎝ 109 ⎟⎟⎠

V = 7,295 ∠ (23,5°) V
olarak elde edilir. Elde edilen fazör ifadesi zaman düzlemine çevrilerek istenilen v(t) denk-
lemi bulunur.
v(t) = 7,295 . sin(106t + 23,5°) V
Şekil 8.6’da verilen devredeki I akımını bulunuz. ÖRNEK 3
Şekil 8.6
I Örnek 3 için
devre şeması
8 I
4
+ j8
V=4 0°V _
-j4
Çözüm 3:
Bu devrede, 4 Ω ve –j4 Ω seri bağlı, bunların sonucu j8 Ω ile paralel, bunun sonucuda 8 Ω
ile seri bağlıdır:

Zeş = 8 + ⎡⎢ j8 ( 4 − j4 )⎤⎥ = 16 Ω = 16 ∠ 0° Ω
⎣ ⎦
Buna göre,
   
V = I . Zeş = 16 I
olarak yazılabilir. Buna göre,

 V 4 ∠ 0°
I = = = 0,25 ∠ 0° A
16 16 ∠ 0°
olarak bulunur.
Kompleks sayılarla işlem yaparken toplama ve çıkarma işlemlerinde kartezyen gösterimi

kullanılır. Çarpma ve bölme işlemlerinde hem kartezyen hem kutupsal gösterim kullanıla-
bilir; fakat kutupsal gösterim daha kolay çözüm imkanları sunar.
194 Devre Analizi
Düğüm Noktası Yönteminin Kullanımı

Düğüm noktası yöntemi Kirchhoff akım yasasının bir uygulamasıdır. Seçilen düğüm nok-
taları kullanılarak akım denklemleri oluşturulur.
 

ÖRNEK 4 Şekil 8.7’de gösterilen devrede V1 ve V2 gerilimlerini düğüm noktası yöntemi uygulayarak
bulunuz.
Şekil 8.7
Örnek 4 için devre 1 2 30°V
şeması V1 V2
+ _
+ j1
2 60°V _ -j2
Toplama ve çıkarma Çözüm 4: V1 düğüm noktası için akım denklemleri şu şekilde yazılır:
işlemlerinde kartezyen form   

kullanılır. Kutupsal formda V1 − (2 ∠ 60°) V 1 V2 
 
toplama ve çıkarma işlemi + + = 0 ve V2 = V1 − 2 ∠ 30°
yapılamaz. 1 j1 − j2
Denklemde karmaşık düzlemde bölme işlemi yapmak suretiyle aşağıdaki denklem elde
edilir.
 
 

( V1 −2 ∠ 60°) + (− j) . V1 + j . 0,5 . V1 − 1 ∠ 120° = 0

V1 ’değişkenine ait kısımlar eşitliğin bir tarafında bırakılarak aşağıdaki denklem elde edilir:

V1 . (1 − j + j . 0,5) = 2 ∠ 60° + 1 ∠ 120°
Kutupsal formda yazılan bu denklem kartezyen forma dönüştürüldüğünde

V1 . (1 − j + j0,5) = 2 (cos(60°) + j . sin(60°)) + 1 (cos(120°) + j . sin(120°))

V 1 (1 − j . 0,5) = 1 + j . 1,73 + (−0,5) + j . 0,86

olarak yazılır. Buna göre V1 gerilimi şu şekilde hesaplanır:
 0,5 + j2,59 2,63 ∠ 79,07°

V1 = = = 2,37 ∠ 105,63° V
1 − j0,5 1,11 ∠− 26,56°

 
V2 ve V1 düğüm noktaları arasında aşağıdaki gibi bir bağıntı söz konusudur (Bu özel
durum için bakınız 3. ünite)

 
V2 = V1 − 2 ∠ 30°

 
V2 = V1 − 2 ∠ 30° = 2,37 ∠ 105,63°− 2 ∠ 30°


Kutupsal formda verilen bu ifade çıkarma hesabı için kartezyen forma çevrildiğinde V2
gerilimi,

V2 = 2,37 (cos(105,63°) + j . sin(105,63°)) − 2(cos(30°) + j . sin(30°))

V2 = −0,64 + j . 2,28 − 1,73 − j1 = −2,37 + j . 1,28 V


şeklinde hesaplanır. V2 geriliminin kutupsal gösterimi ise şu şekildedir:


V2 = 2,69 ∠ 151,64° V
Çevre Akımı Yönteminin Kullanımı

Çevre akımı yöntemi Kirchhoff gerilim yasasının bir uygulamasıdır. Seçilen çevre akımla-
rı kullanılarak gerilim denklemleri oluşturulur.
 

Şekil 8.8’de gösterilen devrede I1 ve I 2 akımlarını çevre akımı yöntemini kullanarak ÖRNEK 5
bulunuz.
Şekil 8.8
j4 2 Örnek 5 için
VA devre şeması
I1 I2
+
4 0°V _ -j2
2 45°A
Çözüm 5:
Devrede ortadaki kolda bulunan 2 ∠ 45° A’ lik akım kaynağı üzerinde VA gerilimi tanım-
lanarak aşağıdaki iki göz denklemi yazılır.

−4 ∠ 0° + j4 . I1 + V A = 0


−V A + (2 − j2) . I 2 = 0
Bu denklemlerin sağ ve sol tarafları ayrı ayrı toplandığında VA yok edilmiş olur ve aşağı-
daki denklem elde edilir:
 

−4 ∠ 0° + j . 4 . I1 + (2 − j2) . I 2 = 0
196 Devre Analizi
 

2 ∠ 45° A’ lik akım kaynağı ile I1 ve I 2 göz akımları kullanılarak göz akımları arasındaki
bağıntı elde edilir:
  
 
I 2 − I1 = 2 ∠ 45° A ⇒ I 2 = I1 + 2 ∠ 45°

Bu bağıntı denklemde yerine konularak I1 akımı bulunur.
 
−4 ∠ 0° + j4 . I1 + (2 − j2) . (I1 + 2 ∠ 45°) = 0

I1 (2 + j2) = 4 − (2 2 ∠− 45°) (2 ∠ 45°)

I1 (2 + j2) = 4 − 4 2
 4−4 2
I1 = = ( 2 − 2) ∠− 45° = −0,586 ∠− 45° A
2 2 ∠ 45°
  
 

I1 bulunduktan sonra I1 ile I 2 arasındaki bağıntı kullanılarak I 2 kolayca hesaplanır:
 
I 2 = I1 + 2 ∠ 45° = −0,586 ∠− 45° + 2 ∠ 45°
= −0,41 + j0,41 + 1,41 + j1,41 = 1 + j1,82 = 2,076 ∠ 61,21° A
Aşağıdaki AA devresindeki I akımını uygun devre analizi yöntemiyle bulunuz.

2
Şekil 8.9
Sıra Sizde 2 için 3
devre şeması
I
+
_ 1,5 0°V
+ j2
2 45°V _
-j4
Süperpozisyon Yönteminin Kullanımı

Devrede birden fazla bağımsız kaynak varsa ve bu kaynakların frekansları birbirinden
farklı ise, devre fazörler kullanılarak ancak süperpozisyon yöntemiyle çözülür.
Bu yöntemde, devrede her aşamada bir kaynak yalnız bırakılır ve diğer kaynaklar öl-
dürülür. Bulunmak istenilen değişken, fazör ortamında bulunur. Elde edilen sonuç zaman
düzlemine çevrilir.
Tüm kaynaklar için ilgili değişken (akım, gerilim vb.) zaman düzleminde ayrı ayrı
bulunduktan sonra elde edilen sonuçlar yine zaman düzleminde toplanır.
Şekil 8.10’da verilen devrede kondansatör üzerindeki gerilimi vC(t)’yi bulunuz. ÖRNEK 6
Şekil 8.10
2 H 2
+
vC (t)
i(t)=2.cos(106.t + 90º)A
+
v(t)=4.sin(50.105.t)V _ 200 nF
Çözüm 6:
Şekil 8.10’da verilen devrede, gerilim ve akım kaynaklarının birbirlerinden farklı frekans-
lara sahip oldukları için aşağıdaki çözüm adımlarına dikkat edilmelidir:
Adım 1: Devrenin çözümünde öncelikle akım kaynağı açık devre yapılır. Devredeki
tüm hesaplamalar gerilim kaynağına göre yapılır. Bu durumda, devre karmaşık sayı düz-
lemine çevrilirken gerilim kaynağının frekansı kullanılarak bobin için 2 μH yerine j10 Ω ,
kondansatör için 200 nF yerine –j Ω yazılarak, Şekil 8.11 elde edilir.
Şekil 8.11
j10 2 Çözüm 6
için akım
+ kaynağının
devre dışı
bırakılması
VC
V=4 0°V +
_ -j
Ohm kanunu kullanılarak devreden geçen akım kolaylıkla hesaplanır:


 V 4 ∠ 0° 4 ∠ 0°
I= = = = 0,434 ∠−77,471° A
j10 + 2 − j 2 + j9 9,22 ∠ 77,471°
Buna göre akım kaynağı açık devre yapıldığında kondansatör üzerine düşen gerilim,
  −j (4 ∠−90°) ⎛⎜ 4 ⎞
VC = V ⋅ = = ⎜⎜ ∠ (−90 − 77,471)°⎟⎟⎟
1 2 + j10 − j (2 + j9) ⎝ 85 ⎟⎠

VC = 0,434 ∠ ( −167,471)° V
1
vC1 (t) = 0,434 . sin(50 . 105 . t – 167,471°) V olarak elde edilir.

198 Devre Analizi
Adım 2: Devrenin çözümünde bundan sonraki aşama gerilim kaynağının kısa devre
yapılması ve devrede sadece akım kaynağının etkin olması durumunun incelenmesidir.
Devredeki tüm hesaplamalar akım kaynağına göre yapılır. Burada, devre karmaşık sayı
düzlemine çevrilirken akım kaynağının frekansı kullanılarak bobin için 2 μH yerine j2 Ω ,
kondansatör için 200 nF yerine –j5 Ω yazılarak, Şekil 8.12 elde edilir.
Şekil 8.12
Çözüm 6 için gerilim j2 2
kaynağının devre dışı
bırakılması
+
2 90°A VC -j5
V düğüm noktası için akım denklemi

 
V V
− 2 ∠ 90° + =0
j2 2 − j5
şeklinde yazılır. Paydalar eşitlenirse,


V ( j2 +2− j5) − 2 ∠ 90°. ( j2) . (2 − j5) = 0
eşitliği elde edilir. Tüm ifadeler kartezyen formunda yazıldığında V düğüm noktasının
voltajı şu şekilde elde edilir.
 2 ∠ 90° . 2 ∠ 90° . 5,39 ∠− 68,19° 21,56 ∠ 111,81°

V = = = 5,97 ∠ 168,12° V
2 − j3 3,61 ∠−56,31°
Buna göre gerilim kaynağı kısa devre yapıldığında kondansatör üzerine düşen gerilim,
 V 5,97 ∠ 168,12°

VC = ⋅ (− j5) = ⋅ 5 ∠− 90° = 5,54 ∠ 146,31° V
2 2 − j5 5,39 ∠− 68,19°
vC (t) = 5,546 . sin (106 . t + 146,31°) V

2
olarak elde edilir.

Adım 3: Son olarak gerilim kaynağı ve akım kaynağı için bulunan değerler toplanarak
orjinal devrede kondansatör üzerindeki voltaj bulunur:
vC (t) = vC (t) + vC (t) = 0,434. sin(50 .105. t − 167,471°) +5,546. sin(106. t +146,31°) V
1 2
Kaynak Dönüşümü Yönteminin Kullanımı

Devrenin analizini kolaylaştırmak için DA devrelerinde kullanılan kaynak dönüşümü
yöntemi AA devrelerinde de kullanılabilir. Bu yöntemde gerilim kaynağına seri bağlı yük
(empedans), akım kaynağına paralel bağlı yük şekline dönüştürülebileceği gibi tam tersi
de söz konusudur.
Şekil 8.13
Z Kaynak dönüşümünde
kullanılan gerilim
kaynağı-akım kaynağı
denkliği
+ I
V _ Z
I = __
V
Z

Şekil 8.14’teki devrede I L akımını bulunuz. ÖRNEK 7
2
Şekil 8.14
j2 j1 Örnek 7 için
devre şeması
IL
2
2 0°A -j + 1 0°V
1 _
Çözüm 7:
Adım 1: Devredeki (2 ∠ 0°) A değerli akım kaynağı, aşağıdaki kaynak dönüşümüyle ge-
rilim kaynağına çevrilir ve Şekil 8.15’deki devre elde edilir.
  
V = I . Z = 2 ∠ 0° . (− j) = 2 ∠ 0° . (1 ∠−90°) = 2 ∠−90° V
200 Devre Analizi
Şekil 8.15
Çözüm 7 için ilk kaynak dönüşümü
-j j2 j1
IL
2
2 -90°V +
_ 1
+ 1
_ 0°V
Adım 2: Şekil 8.15’deki devrede (2 ∠− 90°) V değerli gerilim kaynağı, aşağıdaki kay-
nak dönüşümüyle akım kaynağına çevrilir ve Şekil 8.16’daki devre elde edilir.

 V 2 ∠−90° 2 ∠−90°
I =  = = = 2 ∠−180° = −2 ∠ 0° A
Z − j + j2 1 ∠ 90°
Şekil 8.16
Çözüm 7 için ikinci j1
kaynak dönüşümü
IL
2
+ 1
-2 0°A j1 1 _ 0°V
Adım 3: Şekil 8.16’daki devrede (−2 ∠ 0°) A değerli akım kaynağı, aşağıdaki kaynak
dönüşümüyle gerilim kaynağına çevrilir ve Şekil 8.17’deki devre elde edilir.
   j 1 ∠ 90°
V = I . Z = −2 ∠ 0° ⋅ = −2 ∠ 0° ⋅ = −1,41 ∠ 45° V
1+j 1,41 ∠ 45°
 j 1 ∠ 90°
Z= = = 0,707 ∠ 45° = 0,5 + j0,5 Ω
1+ j 1,41 ∠ 45°
Şekil 8.17
Çözüm 7 için son kaynak dönüşümü
j1
0,5+j0,5
IL
2
+ + 1 0°V
-1,41 45°V _ _

Adım 4: Elde edilen son devre üzerinden I L akımı aşağıdaki gibi bulunur.
2
 −1,41 ∠ 45° −1 − 1,41 ∠ 45° −1

IL = =
2 0,5 + j0,5 + j 1,58 ∠ 71,57°
−1− j −1 − 2 −j − 2,24 ∠ 26,57°
= = =
1,58 ∠ 71,57° 1,58 ∠ 71,57° 1,58 ∠ 71,57°
= −1,41 ∠− 45° A
Şekil 8.18’deki AA devresindeki V gerilimini kaynak dönüşümü yöntemi uygulayarak

çözünüz. 3
Şekil 8.18
2 j4
_
+ V
+
4 0°V _ -j2 -j 2 0°A
Thevenin ve Norton Eşdeğerlerinin Kullanımı

Bir devredeki herhangi bir elemanın üzerine düşen akım veya gerilimin hesabında Thevenin
veya Norton eşdeğerlerinin kullanımı için aşağıdaki adımlar takip edilir:
Adım 1: Devre elemanı açık devre yapılarak devreden çıkarılır.
Adım 2: Açık devre yapılan uçlar arasındaki eşdeğer empedans bağımsız  kaynaklar
öldürülerek hesaplanır. Bu hesaplanan empedans Thevenin Empedansı (ZTH ) ’dır.
Adım 3(Thevenin): Açık uçlararasındaki açık devre gerilimi hesaplanır. Bu hesapla-
nan gerilim Thevenin Gerilimi (VTH ) ’dir.
202 Devre Analizi
Adım 3(Norton): Açık uçlar kısa  devre yapılarak kısa devre akımı hesaplanır. Bu
hesaplanan akım Norton Akımı (I N ) ’dir.
Adım 4: Elde edilen eşdeğer devrenin açık uçlarına çıkartılan devre elemanı bağlana-
rak sadeleştirilmiş devre üzerinde istenen akım veya gerilim bulunur.
Bir devrenin Thevenin eşdeğeri ile Norton eşdeğeri arasında kaynak dönüşümü yöntemin-
deki gerilim kaynağı-akım kaynağı denkliği vardır. Bir başka deyişle Thevenin eşdeğeri
kaynak dönüşümü kullanılarak Norton eşdeğerine, Norton eşdeğeride aynı şekilde kaynak
dönüşümü kullanılarak Thevenin eşdeğerine çevrilir.

ÖRNEK 8 Şekil 8.19’daki devrede VC gerilimini Thevenin teoremini kullanarak çözünüz.
Şekil 8.19
j5 10
-j5 +
1 30°A VC _ 10 60°V
_
Çözüm 8:

VC gerilimine sahip kondansatör devre dışı bırakılır. Elde edilen devrenin açık devre ge-
rilimi bulunarak Thevenin gerilimi elde edilir.
Şekil 8.20
Çözüm 8 için kondansatör devre dışı bırakılmış devre şeması
j5 10
VTH +
1 30°A _ 10 60°V
_

VTH = (1 ∠ 30°) . 10 + (10 ∠ 60°)
= 10 . (0,866 + j0,5) + 10 . (0,5 + j0,866) = 13,66 + j13,66
= 19,319 ∠ 45° V

Gerilim kaynağı kısa devre ve akım kaynağı açık devre yapılarak, VC geriliminin bu-

lunduğu uçlardan bakıldığında devrenin eşdeğer empedansı ZTH = 10 Ω olarak bulunur.
Şekil 8.21 Aynı noktalardan bakıldığında

Thevenin ve Norton eşdeğer
j5 10 Çözüm 8 için devrelerinin empedans
Thevenin (veya değerleri eşittir
Norton) direncinin
bulunması
+
ZTH
Thevenin eşdeğeri bulunduktan sonra aşağıdaki şekilde kaynak dönüşümü ile Norton
eşdeğeri elde edilir. Thevenin ve Norton eşdeğer devreleri, kullanılarak elde edilen devre-
ler Şekil 8.22’de verilmiştir.
Şekil 8.22
10 Çözüm 8 için
Thevenin ve Norton
+ eşdeğerlerinin
kullanılması
+
19,319 45°V _ VC -j5
1,9319 45°A 10 VC -j5

Elde edilen eşdeğer devrelerden herhangi biri kullanılarak VC voltajı kolaylıkla bu-
lunabilir:
Thevenin eşdeğeriyle:
 ⎛ − j5 ⎞⎟ ⎡⎛19,319 . 5⎞⎟ ⎤
VC = (19,32 ∠ 45°) ⋅ ⎜⎜⎜ ⎟⎟ = ⎢⎜⎜ ⎟⎟ ∠ (45° − 90° + 26,565°)⎥
⎝10 − j5 ⎟⎠ ⎢⎣⎜⎝ 11,18 ⎟⎠ ⎥
⎦
= 8,64 ∠−18,435° V
204 Devre Analizi
Norton eşdeğeriyle:
 ⎛ (− j5) ⋅ 10 ⎞⎟ ⎡⎛ 96,595 ⎞⎟ ⎤
VC = (1,9319 ∠ 45°) ⋅ ⎜⎜ ⎟⎟ = ⎢⎜⎜ ⎟⎟ ∠ (45° − 90°+ 26,565°)⎥
⎜⎝ 10 − j5 ⎟⎠ ⎢⎜⎝ 11,18 ⎟⎠ ⎥
⎣ ⎦
= 8,64 ∠− 18,435° V
REZONANS
İçinde en az bir bobin ve bir kondansatör bulunduran devrelerde rezonans kavramından
bahsedilir. Rezonans durumu belirli bir frekansta gerçekleşir ve rezonans durumunda en-
düktif ve kapasitif reaktanslar birbirini dengeleyerek reaktans sıfıra eşitlenir. Bu noktada
devrenin eşdeğer empedansı direnç gibi davranır ve devrenin üzerinden geçen akım ile
devrenin eşdeğer gerilimi arasındaki faz farkı sıfırdır.
Seri RLC Devreleri İçin Rezonans

Seri RLC devrelerinde eşdeğer empedans direncin, kondansatörün ve bobinin empedans-
ları toplamıdır. Rezonans frekansında kondansatör ve bobin reaktansları birbirine eşittir.
Eşitlik (8.5), (8.6) ve (8.7)’de rezonans frekansı ile ilgili denklemler verilmektedir.
Şekil 8.23
Seri RLC devresi R L
+
V _ C
   

Zeş = Z R + Z L + ZC (8.5)
 j
Zeş = R + j . ω . L − (8.6)
ω.C
1 1 1
ω0 . L = ⇒ ω02 = ⇒ ω0 = (8.7)
ω0 . C L.C L.C
Kondansatörün ve bobinin reaktanslarının mutlak değerlerinin (sırasıyla | XC |ve | XL |)

frekansa bağlı davranışı Şekil 8.24’de gösterilmiştir. Bu grafikte eşitlik (8.7)’de bulunan re-
zonans frekansı iki reaktans büyüklüğünün kesiştiği noktadır. Frekans, rezonans frekansın-
dan büyük olduğu durumda eşdeğer reaktans endüktif, küçük olduğu durumda kapasitif
özellik göstermektedir.
Şekil 8.24
X Seri RLC
XL devresinde
kondansatör
XC ve bobinin
reaktanslarının
frekansa bağlı
değişimi
ω
0 ω0
Kapasitif reaktans Endüktif reaktans
Bir seri RLC devresinde direnç 4 Ω , kondansatör 20 mF, bobin 8 µH ise rezonans frekansı ÖRNEK 9
kaç rad/sn’dir?
Çözüm 9:
1 1
ω0 = = = 2500 = 2,5 Krad / sn
LC 8 . 10−6 . 20 . 10−3
Paralel RLC Devreleri İçin Rezonans

Paralel RLC devrelerinde eşdeğer admitans, direncin, kondansatörün ve bobinin admi-
tansları toplamıdır. Bu noktada rezonans frekansına ulaşabilmek için kondansatör ve bo-
binden kaynaklanan sanal iletkenliğin 0’a eşit olması gerekmektedir. Bu durumda rezo-
nans frekansı ile ilgili denklemler eşitlik (8.8), (8.9) ve (8.10)’daki gibi bulunur.
Şekil 8.25
Seri RLC devresi
I R L C
 
 
 

Yeş = YR + YL + YC (8.8)
 1 j
Yeş = − +j . ω . C (8.9)
R ω.L
ω02 . C . L − 1 1 1
= 0 ⇒ ω02 = ⇒ ω0 = (8.10)
ω0 . L L.C L.C
206 Devre Analizi
Kondansatörün ve bobinin sanal iletkenliklerinin mutlak değerlerinin (sırasıyla | BC | ve

| BL |) frekansa(ω) bağlı davranışı Şekil 8.26’da gösterilmiştir. Şekil 8.26’da da görüldüğü gibi
eşitlik (8.10)’da bulunan rezonans frekans iki sanal iletkenliğin kesiştiği noktadadır. Frekans
rezonans frekansından büyük olduğu durumda eşdeğer reaktans kapasitif, küçük olduğu
durumda endüktif özellik gösterir.
Şekil 8.26
Paralel RLC B
devresinde BC
kondansatör ve
bobinin sanal
BL
iletkenliklerinin
frekansa bağlı
değişimi
ω
0 ω0
Endüktif reaktans Kapasitif reaktans
Bir paralel RLC devresinde direnç 4 Ω, kondansatör 50 mF, bobin 20 µH ise rezonans frekan-
4 sında bobinin reaktansını hesaplayınız.
ALTERNATİF AKIM DEVRELERİNDE GÜÇ HESAPLAMALARI

AA devrelerinde akım ve gerilim zamana bağlı değişken olduğu için birim zamanda har-
canan güç de değişim gösterir. Bu yüzden AA devrelerinde gücü zamana bağlı bir fonksi-
yon olarak düşünmek gerekir. Akım ve gerilim arasında faz farkından dolayı güç hesapla-
malarının da fazör ile yapılması gerekmektedir.
Hem karmaşık sayılarla yapılan işlemlerden hem de zamana bağlı değişimden dolayı
birden fazla güç kavramı söz konusudur.
Anlık Güç
Bilindiği gibi güç, akım ile gerilimin çarpımına eşittir. Sinüzoidal fonksiyon özelliği göste-
ren AA akım ve gerilimlerde de bu böyledir. Eşitlik (8.11)-(8.14) yardımıyla zamana bağlı
anlık güç ifadesine ulaşılabilir.
v(t) = VT . cos(ωt + θV ) (8.11)
i(t) = IT . cos(ωt + θ i ) = IT . cos(ωt + θV −(θV − θ i )) = IT . cos(ωt + θV −α) (8.12)
α = (θV − θ i ) (8.13)
p(t) = v(t) . i(t) = VT . IT . cos(ω . t + θV ) . cos(ω . t + θV −α) (8.14)

Eşitlik (8.13)’te ifade edilen α, gerilim ile akım arasındaki faz farkıdır. Akımın gerilim-
den ne kadar önde veya ne kadar geride olduğunu göstermektedir. Eğer pozitif ise gerilimi
takip etmekte, negatif ise gerilimden önde gitmektedir.
1
cos(a) . cos(b) = ⎡⎣⎢ cos(a − b) + cos(a + b)⎤⎦⎥ eşitliği kullanılarak eşitlik (8.14), eşitlik
2
(8.15)’teki gibi tekrar oluşturulur.
V .I
p(t) = v(t) . i(t) = T T ⋅ ⎡⎣⎢ cos(α) + cos(2 . ω . t + 2 . θV −α)⎤⎦⎥ (8.15)
2
Faz farkı 0°, 45° ve 90° olan akım ve gerilimler için üç farklı anlık güç grafiği Şekil
8.27’de verilmiştir.
Şekil 8.27
(a) a = 0° (b) a = 45° (c) a= 90° faz farkı için anlık güç grafikleri
Anlık Değer
Pmax = 6 W
6
p(t)
4
v(t) Vmax = 3V
2
Imax = 2A
0
-6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 t
i(t)
-2
(a)
Anlık Değer
6 Pmax = 5,12 W
p(t)
4
v(t) Vmax = 3V
2 i(t)
Imax = 2A
0
-6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 t
-2
(b)
Anlık Değer
6
Pmax = 3 W
4 p(t)
v(t) Vmax = 3V
2 i(t)
Imax = 2A
0
-6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 t
-2
(c)
Şekil 8.27’den görüldüğü gibi faz farkı arttıkça güçteki verim azalmaktadır.
208 Devre Analizi
Ortalama Güç
Eşitlik (8.15)’de görüldüğü gibi sinüzoidal akım ve gerilimlere sahip devrelerin anlık gücü
de sinüzoidal ve dolayısıyla da periyodiktir. Buna bağlı olarak AA akım ve gerilimlerin
ortalama değeri nasıl hesaplanıyorsa, ortalama güç de eşitlik (8.15)’e bağlı olarak aynı şe-
kilde eşitlik (8.16-8.18)’deki gibi hesaplanır.
1 T 1 T1
P= ∫
T 0
p(t) dt = ∫
T 0 2
⋅VT . IT . [ cos(α) + cos(2 . ω . t + 2 . θV – α) ] dt (8.16)
⎛V . I ⎞ ⎛ 1 ⎞ ⎛V . I ⎞ T
P = ⎜⎜⎜ T T ⎟⎟⎟ ⋅⎜⎜⎜ ⎟⎟⎟ ⋅cos(α) ⋅ ∫ dt + ⎜⎜⎜ T T ⎟⎟⎟ ⋅ ∫ cos(2ωt + 2 . θV – α)dt
T
(8.17)
⎝ 2 ⎠ ⎝T ⎠ 0 ⎝ 2.T ⎠ 0
VT . IT
P= ⋅cos(α) = VE . I E . cos(α) (8.18)
2
Sıfır ortalamalı sinüzoidal fonksiyonlarda etkin değer tepe değerin 1 ’si olduğu için ortala-
ma güç P = VE . IE. cos(α) şeklinde ifade edilir. 2
Eğer bir direncin üzerindeki ortalama güç hesaplanmak istenirse, dirençten kaynakla-
nan faz farkı 0 derece olacağından ortalama güç eşitlik (8.19) kullanılarak bulunur.
VT . IT V .I
P= ⋅cos(0) = T T = VE . I E (8.19)
2 2
Eğer bir kondansatörün üzerindeki ortalama güç hesaplanmak istenirse, kondansa-
törden kaynaklanan faz farkı -90 derece olacağından güç eşitlik (8.20)’deki gibi bulunur.
VT . IT (8.20)
P= ⋅cos(–90°) = 0
2
Eğer bir bobinin üzerindeki ortalama güç hesaplanmak istenirse, bobinden kaynakla-
nan faz farkı 90 derece olacağından ortalama güç eşitlik (8.21)’deki gibi bulunur.
VT . IT (8.21)
P= ⋅ cos(90°) = 0
2
ÖRNEK 10 Üzerinden geçen eşdeğer akım i(t) = cos(2000t) A olan bir devrenin empedansı

Z = 5 ∠ 30° Ω ise devrede harcanan ortalama gücü hesaplayınız.
Çözüm 10:

I = 1 ∠ 0° A
  
V = I . Z = 5 ∠ 30° V
α = (θV – θi ) = 30° – 0° = 30°
VT . IT 5 ⋅1
P= ⋅ cos(α) = ⋅ cos(30°) = 2,16 W
2 2
Reaktif Güç
Ortalama güç, devre empedansının direnç bileşeni üzerinde oluşan güçtür. Ayrıca devre-
nin empedansının reaktans bileşeninden dolayı açığa çıkan bir kayıp güç söz konusudur.
Bu kayıp güç reaktif güç olarak adlandırılır. Kısaca Q ile gösterilir ve eşitlik (8.22)’deki gibi
ifade edilir.
VT . IT
Q= ⋅ sin(α) = VE . I E . sin(α) (8.22)
2
Reaktif gücün birimi VAR(Volt Amper Reaktif)’dır.

Direncin üzerindeki reaktif güç, dirençten kaynaklanan faz farkı 0° olduğu için eşitlik
(8.23)’teki gibi bulunur.
VT . IT
Q= ⋅sin(0) = 0 (8.23)
2
Eğer bir kondansatörün üzerindeki reaktif güç hesaplanmak istenirse, kondansatör-

den kaynaklanan faz farkı -90 derece olacağından güç eşitlik (8.24)’deki gibi bulunur.
VT . IT V .I
Q= ⋅sin(–90 ) = – T T = –VE . I E (8.24)
2 2
Eğer bir bobinin üzerindeki reaktif güç hesaplanmak istenirse, bobinden kaynaklanan
faz farkı 90 derece olacağından güç eşitlik (8.25)’teki gibi bulunur.
VT . IT V .I (8.25)
Q= ⋅sin(90 ) = T T = VE . I E
2 2

Empedansın Z =5∠60°Ω ve gerilimin değerinin v(t) = 2 . cos(5000t) V olduğu bir devre- ÖRNEK 11
de harcanan reaktif gücü hesaplayınız.
Çözüm 11:

V = 2 ∠ 0° V

 V
I =  = 0,4 ∠ – 60° A
Z
α = (θV – θi ) = 0° – (–60°) = 60°
VT . IT 2 . 0,4
Q= ⋅ sin(α) = ⋅ sin(60°) = 0,344 VAR
2 2
Kompleks Güç
Ortalama güç ve reaktif gücü aynı anda gösteren karmaşık (kompleks) sayılı vektörel güç
ifadesine kompleks güç adı verilir. Kısaca S ile gösterilir. Eşitlik (8.26) ve eşitlik (8.27)’de
kompleks güce ait formüller verilmektedir.

S = P + j. Q (8.26)
 V . I V .I
S = T T ⋅cos(α) + j ⋅ T T ⋅sin(α) = VE . I E . cos(α) + j. VE . I E . sin(α) (8.27)
2 2
Karmaşık gücün birimi VA (Volt Amper)’dir.

Üzerindeki gerilimi V = 2 ∠ 15° VV olan bir devre elemanının üzerinden geçen akım ÖRNEK 12

I = 4 ∠ 60° A olarak verilmiş ise devre elemanı üzerindeki kompleks gücü hesaplayınız.
210 Devre Analizi
Çözüm 12:

S = P + j. Q = VE . I E . cos(α) + j. VE . I E . sin(α)
α = (θV – θi ) = 15° – 60° = –45°
VT IT 2 4
VE . I E = ⋅ = = 4 VA
⋅
2 2 2 2

S = 4 . cos(– 45°) + j4 . sin(– 45°)

S = (2 2 – j2 2) VA
Güç hesaplamalarında kullanılan faz açısı (α) gerilim ile akımın faz farkını verdiği için eş-
değer empedansın faz açısı (θ)’yla eşittir.
Görünür Güç
Görünür güç kompleks gücün mutlak değeridir. Görünür güç eşitlik (8.28) ve (8.29)’da
ifade edilmektedir.
| S | = VE . IE (8.28)
| S | = P2 + Q 2 (8.29)
Görünür gücün birimi VA (Volt Amper)’dir.

Kompleks gücün görünür güç, ortalama güç, reaktif güç ve faz farkı ile olan ilişkisi
Şekil 8.28’de vektörel olarak gösterilmektedir.
Şekil 8.28
Kompleks gücün Sanal Eksen
vektörel gösterimi j
Q S
S
α
Gerçek Eksen
P
ÖRNEK 14 Görünür gücü 45 VA faz açısı 30° olan bir devre elemanının ortalama gücünü, reaktif gücü-
nü ve karmaşık gücünü hesaplayınız.
Çözüm 13:
| S | = 45 VA, α = 30°
45 3
Ortalama güç: P = | S | . cos(α) = 45. cos 30 = ( ) 2
= 38,97 W
Reaktif güç: Q =| S | . sin(α) = 45 . sin(30°) = 22,5 VAR

Karmaşık güç: S = P + j . Q = 38,97 + j22,5 VA
Güç Faktörü
Güç faktörü ortalama gücün görünür güce olan oranıdır. İngilizce karşılığı olan Power
Factor’ün kısaltması PF ile gösterilir ve eşitlik (8.30) gibi ifade edilir.
P V . I . cos(α)
PF = = E E = cos(α) (8.30)
|S | VE . I E
Güç faktörü pozitif olarak verilir. Nümerik değer, faz açısının pozitif veya negatif olup
olmadığı hakkında bilgi vermemektedir. Bunu anlayabilmek için PF’nin yanına pozitif faz
açısı için geri (veya endüktif) , negatif faz açısı için ileri (veya kapasitif) ifadesi kullanılır.
Endüktif veya geri güç faktörüne sahip devre elemanının eşdeğer reaktansı bobin,
kapasitif veya ileri güç faktörüne sahip devre elemanının eşdeğer reaktansı kondansatör
davranışı gösterir.
Güç faktörünün büyük olması güç kalitesi adına tercih edilen bir durumdur. Güç fak-
törü büyüdükçe reaktif güç yani kayıp güç azalır.
Endüktif (geri) PF için faz açısı eşitlik (8.31) ile verilir:
α = arccos (PF) (8.31)
Kapasitif (ileri) PF için faz açısı eşitlik (8.32) ile verilir:
α = - arccos (PF) (8.32)
Görünür gücü 60VA güç faktörü 0,98 kapasitif(ileri) olan bir devre elemanının ortalama ÖRNEK 14
gücü ve reaktif gücü nedir?
Çözüm 14:
| S | = 60 VA, PF = 0,98 kapasitif
α = - arccos (PF) = – arccos (0,98) = – 11,478°
P = | S | . cos(α) = 60 . cos (–11,478°) = 58,8 W
Q = | S | . sin(α) = 60 . sin(–11,478°) = –11,939 VAR
Güç Faktörünün Düzeltilmesi

Güç faktörünün düzeltilmesindeki amaç devreye uygun ilave elektriksel yükü bağlayarak
devrenin harcadığı reaktif yani kayıp gücü azaltmak, diğer bir deyişle güç faktörünü yük-
seltmektir.
Bu tür düzeltmelerde izlenilecek yol şu şekildedir:
Adım 1: Mevcut devrenin harcadığı ortalama güç ve reaktif güç hesaplanır.
Adım 2: İstenilen güç faktörünün sağlanması için harcanması gereken reaktif güç he-
saplanır.
Adım 3: Harcanması gereken reaktif güçten mevcut reaktif güç çıkarılır. Elde edilen
güç devreye eklenecek elemanın harcayacağı reaktif güçtür.
Adım 4: Adım 3’te hesaplanan fark negatifse bağlanacak olan yük kondansatör, pozi-
tifse bağlanacak yük bobindir.
Adım 5: İlave yük devreye paralel bağlanacaksa üzerine düşen gerilim, seri bağlana-
caksa üzerinden geçen akım kullanılarak ilave yükün reaktansı hesaplanır.
Adım 6: Devrenin çalışma frekansı kullanılarak ilave yükün değeri reaktans kullanı-
larak bulunur.
212 Devre Analizi
ÖRNEK 15 Bir endüstriyel yükün geri güç faktörü 0,8 ve yüke verilen güç 60 KW’tır. Yükü çalıştıran
devre 50Hz’de çalışmakta ve yükün üzerine 220 V etkin gerilim binmektedir. Bu endüstriyel
yükün güç faktörünün 0,96 ileri olması için yüke paralel olarak hangi devre elemanı bağlan-
malıdır? Devre elemanının büyüklüğü ne olmalıdır?
Çözüm 15:
P = 60 KW
αilk = –arccos (0,8) = –36,87°
P
Qilk =
cos(αilk )
(
⋅ sin(αilk ) = P . tan(αilk ) = 60K . tan 36,87! = 45 KVAR )
αson = –arccos (0,96) = –16,26°
P
Qson =
cos(αson )
( )
⋅ sin(αson ) = P . tan(αson ) = 60K . tan –16,26! = –17,5 KVAR
Qyük = Qson – Qilk = –17,5 – 45 = –62,5 KVAR
İlave yükün reaktif gücü pozitif olduğu için bobin bağlanmalıdır.
VE2,yük VE2,yük 2202

Q yük = ⇒ X yük = = = –0,7744 Ω
X yük Q yük –62,5 ⋅ 103
1 1 1
X yük = = ⇒C= = 4,11 mF
ω .C 2. π. 50 . C 0,7744.100 . π
Bir endüstriyel yük üzerindeki görünür güç 100 KVA ve ileri güç faktörü 0,75 olarak verili-
5 yor. Yükü çalıştıran devre 60 Hz’de çalışmakta ve yükün üzerine 100 V etkin gerilim binmek-
tedir. Bu endüstriyel yükün güç faktörünün 0,95 ileri olması için yüke paralel olarak hangi
devre elemanı bağlanmalıdır? Devre elemanının büyüklüğü ne olmalıdır?
Özet
Bu ünitede doğru akım devrelerinde kullanılan analiz AA devrelerinde güç hesaplamaları önemlidir. Anlık güç DA
yöntemlerinin fazörler yardımıyla AA akım devrelerine devrelerinden farklı olarak zamana bağlı değişim gösterdiği
uygulanması ele alınmıştır. için ve ayrıca gücün hem gerçek hem de sanal bileşeni oldu-
Kirchhoff yasaları, düğüm noktası yöntemi, çevre akımları ğundan alternatif akım devrelerinde güç hesaplamaları daha
yöntemi gibi yöntemler uygulanırken üzerinde işlem yapılan komplekstir. AA devrelerinde zamana bağlı anlık güç dışında
akımların, gerilimlerin veya empedansların sadece büyük- kompleks güç söz konusudur. Kompleks gücün gerçek kısmı
lükleri değil, aynı zamanda faz açıları da önemlidir. Yapılan ortalama güç, sanal kısmı reaktif güç olarak tanımlanır. Komp-
işlemler kompleks sayılar üzerinde yapıldığı için yapılan leks gücün mutlak büyüklüğüne görünen güç adı verilir.
matematiksel işleme uygun kompleks sayı gösterimi seçil- Kompleks güç hesaplamalarında gerilim ile akım arasında-
melidir. Kompleks sayılarla toplama veya çıkarma işlemi ya- ki faz farkı önemlidir. Bu faz farkı büyüdükçe reaktif güç de
pılacaksa kartezyen gösterim, çarpma veya bölme işlemi ya- artar. Reaktif güç aynı zamanda kayıp güç olarak değerlen-
pılacaksa işlemin kolay yapılabilmesi için kutupsal gösterim dirildiği için mümkün olduğunca azaltılması istenen bir güç
tercih edilmelidir. bileşenidir. Güç hesabında kullanılan faz farkı empedansın
Bu analiz yöntemlerinden süperpozisyon yöntemi farklı fre- faz açısına eşittir.
kanslara sahip birden fazlı akım veya gerilim kaynağı bulun- Faz açısı kullanılarak güç faktörü hesaplanır. Güç faktörü
duran devrelerin analizi için gerekli bir yöntemdir. 0 ile 1 arasında değerler alır. Güç faktörü 1’e yakın oldukça
Kaynak dönüşümü yöntemiyle akım kaynakları eşdeğer reaktif güç yani kayıp güç sıfıra yaklaşır. Ayrıca güç faktö-
gerilim kaynaklarına, gerilim kaynakları da eşdeğer akım rünün iki çeşidi vardır. Güç faktörü endüktif veya geri ola-
kaynaklarına çevrilir. rak ifade edildiğinde reaktans endüktif özellik gösterir. Güç
Devrenin sadeleştirilmesinde kullanılan Thevenin ve faktörü kapasitif veya ileri olarak ifade edildiğinde reaktans
Norton eşdeğer devreleri birbirlerinin eşlenikleridir. kapasitif özellik gösterir.
Thevenin modeli Norton modeline, aynı şekilde Norton Güç, devre veya sistemlerde istenilen kalitede değilse devre
eşdeğeri Thevenin eşdeğerine kaynak dönüşümü yöntemi ilave elektriksel yüklerle desteklenir. Bir başka deyişle, ilave
kullanılarak çevrilebilir. yük kullanılarak güç faktörü iyileştirilir. Güç faktörünün
Bu ünitede ele alınan diğer bir konu da rezonans iyileştirilmesi için kullanılacak devre elemanının cinsini ve
kavramıdır. Rezonans devrenin sadece direnç etkisi büyüklüğünü, istenilen reaktif güç ile mevcut reaktif güç ara-
gösterdiği, reaktansının sıfıra eşit olduğu özel durumdur. sındaki fark belirler. Eğer bu fark negatif ise ilave yük olarak
Bir devre rezonansa girebilmesi için en az bir kondansatör kondansatör, pozitif ise ilave yük olarak bobin kullanılır.
ve bir bobin içermelidir. Hem seri, hem de paralel RLC
devreleri için yapılan hesaplamalarda rezonans frekansı
1
ω0 = olarak bulunur.
L.C
Seri RLC devrelerinde eşdeğer empedans doğrudan
elemanların empedansları toplamı olduğundan dolayı eşdeğer
empedansın reaktans kısmını kondansatörün ve bobinin
reaktansları toplamı oluşturur. Dolayısıyla kondansatör ve
bobinin reaktans toplamını sıfıra eşitleyen frekans rezonans
frekansıdır. Frekans rezonans frekansından küçük olursa reak-
tans kapasitif, büyük olursa endüktif özellik gösterir.
Paralel RLC devrelerinde eş değer admitans doğrudan elemanların
admitansları toplamı olduğundan, eşdeğer admitansın sanal
iletkenlik kısmı kondansatörün ve bobinin sanal iletkenlikleri
toplamından elde edilir. Dolayısıyla eşdeğer sanal iletkenliği
sıfıra eşitleyen frekans rezonans frekansı olur. Bu devrelerde
frekans rezonans frekansından küçük olursa reaktans endük-
tif, büyük olursa kapasitif özellik gösterir.
214 Devre Analizi
1. Şekil 8.29’daki devrede direnç üzerinden geçen akım şık- 4. Thevenin gerilimi 8 ∠ 60° V Thevenin eşdeğer direnci
lardan hangisinde doğru verilmiştir? 2 ∠ 30° Ω olan bir devrenin açık uçlarına 14 ∠ 30° Ω’luk bir
yük bağlanıyor. Yükün üzerindeki gerilim aşağıdakilerden
I 2 hangisidir?
a. 8 ∠ 60° V
b. 8 ∠ 30° V
c. 7 ∠ 60° V
d. 7 ∠ 30° V
+ j2 -j
_ e. 2 ∠ 30° V
5. Üzerindeki gerilim v (t) = 10 . cos (2000 . t + 30°) V olan


bir devrenin eşdeğer empedansı Z = 5 ∠ 60° Ω ise devrede
Şekil 8.29: Kendimizi Sınayalım 1 için devre şeması harcanan ortalama güç kaç W’tır?
a. 2 W
a. 0,5 ∠ - 45° A
b. 5 W
b. 0,707∠ - 45° A
c. 10 W
c. 0,707∠ 0° A
d. 20 W
d. 0,5 ∠ 45° A
e. 50 W
e. 0,707∠ 45° A
6. Eşdeğer akımı i (t) = 2 . cos (5000 . t) A olan bir devrenin

2. Şekil 8.30’daki devrede A ve B uçları arasındaki Thevenin 
empedansı Z = 4 ∠ 30° Ω ise devrede harcanan reaktif
empedansı aşağıdakilerden hangisidir?
güç değeri kaç VAR’dır?
a. 1 VAR
5
b. 2 VAR
A c. 4 VAR
d. 8 VAR
e. 16 VAR
2 0°A 2 30°A j -4j

7. Üzerindeki gerilimi V = 6 ∠ 0° V olan bir devre ele-

manının üzerinden geçen akım I = 4 ∠ 45° A olarak
B verilmiş ise devre elemanının kompleks gücü aşağıdakiler-
Şekil 8.30: Kendimizi Sınayalım 2 için devre şeması den hangisidir?
a. 12 2 + j 12 2 VA
a. 5-j3Ω
b. 12 2 − j 12 2 VA
b. 5 - j 1,33 Ω
c. 6 2 + j 6 2 VA
c. -j3Ω
d. j 1,33 Ω d. 6 2 − j 6 2 VA
e. 5 + j 0,33 Ω e. 3 2 + j 3 2 VA
3. 2 . cos (5000 . t) V ile ifade edilen gerilim kaynağının uçları 8. Görünür gücü 40 VA , güç faktörü 0,80 endüktif(geri)
arasına 4mF’lık bir kondansatör bağlıdır. Kondansatörün üze- olan bir devre elemanının reaktif güç değeri kaç VAR’dır?
rindeki akım aşağıdakilerden hangisidir? a. -32 VAR
a. - 40 . sin (5000 . t) A b. -26 VAR
b. 40 . cos (5000 . t) A c. -24 VAR
c. 0,1 . cos (5000 . t) A d. 24 VAR
d. 0,1 . sin (5000 . t) A e. 32 VAR
e. 8 . sin (5000 . t) A

9. Bir paralel RLC devresinde direnç 8 Ω, kondansatör 4nF, 1. e Yanıtınız yanlış ise “Kirchhoff Yasalarının Kullanı-
bobin 9mH ise rezonans frekansı kaç rad/sn’dir? mı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
2. d Yanıtınız yanlış ise “Thevenin ve Norton Eşdeğerleri-
10
a. Mrad/sn nin Kullanımı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
6
3. a Yanıtınız yanlış ise “Doğru Akım Analiz Yöntemle-
1
b. Mrad/sn rinin AA Devrelerine Uyarlanması” konusunu yeni-
6
den gözden geçiriniz.
c. 10 Krad/sn
4. c Yanıtınız yanlış ise “Thevenin ve Norton Eşdeğerle-
6
rinin Kullanımı” konusunu gözden geçiriniz.
10
d. Krad/sn 5. b Yanıtınız yanlış ise “Ortalama Güç” konusunu yeni-
36
1 Krad/sn den gözden geçiriniz.
e.
36 6. c Yanıtınız yanlış ise “Reaktif Güç” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.
10. Bir endüstriyel yük üzerindeki reaktif güç 48 KVAR ve
7. d Yanıtınız yanlış ise “Kompleks Güç” konusunu yeni-
geri güç faktörü 0,8’dir. Yükü çalıştıran devre 50Hz’de çalış-
makta ve yükün üzerine 150 V etkin gerilim binmektedir. Bu
8. d Yanıtınız yanlış ise “Güç Faktörü” konusunu yeni-
endüstriyel yükün güç faktörünün 0,98 geri olması için yüke
paralel olarak bağlanması gereken kondansatörün büyüklü-
9. b Yanıtınız yanlış ise “Rezonans” konusunu yeniden
ğü kaçtır?
gözden geçiriniz.
a. 2,225 µF
10. c Yanıtınız yanlış ise “Güç Faktörünün Düzeltilmesi”
b. 4,625 µF
c. 4,952 mF
d. 6,325 mF
e. 45,38 mF
Sıra Sizde 1
j j100 K
I=5 30°mA
-j10
5K
Sıra Sizde 2
Devrenin çözümünde çevre akımları yöntemi
 uygulanabilir.
Sol gözde saat yönünde
 dönen akım I1 , sağ gözde saat
yönünde dönen akım I 2 olsun.
 

−2 ∠ 45° + (3 + j2) . I1 – j2 . I 2 = 0
 
−j 2 . I1 −j2 . I2 + 1, 5 = 0
 
İkinci denklem kullanılarak I1 ve I 2 arasındaki bağlantı
aşağıdaki gibi bulunur:
  1, 5
I1 + I2 =
j2
216 Devre Analizi
 
I2 = −j. 0, 75− I1
 İlave yükün reaktif gücü pozitif olduğu için devreye bobin
Bulunan eşitlik ilk denkleme konularak I1 bulunur. bağlanmalıdır.
  2
VE , yük
−2 ∠ 45° + (3 + j2) . I1 − j2 . (− j. 0, 75− I1 ) = 0 100
X yük = = = 0, 241 Ω
 Q yük 41, 49.10
3
1, 5 + 2 + j 2 2,914 + j1,414 3, 239 ∠ 25,886°
I1 = = =
3 + j4 3 + j4 5 ∠ 53,13° X yük = ω . L = 2 . π . 60 . L

I = (0,6480 ∠ − 27, 244°) = 0,576 − j. 0,297 0, 241
1  L= H = 639, 272 µH
120 . π
I2 = − j. 0,75− I1 = − 0,576 − j. 0,453
  
I = I1 − I2 = 1,152 + j. 0,1569

I = (1,163 ∠ 7,754°) A
Sıra Sizde 3 Yararlanılan Kaynaklar

Soruda verilen devreye kaynak dönüşümü yapıldığında aşa- Conahan, David E. Johnson, John L. Hilburn, Johnny R.
ğıdaki devre elde edilir. Johnson, Peter D. Scott (1996), Electric Circuit Analy-
sis, John Wiley & Sons.
j4 -j J. David Irwin, Robert M. Nelms (2010). Basic Engineering
Circuit Analysis 10th ed., John Wiley & Sons.
1-j
+ V _ James William Nilsson, Susan A. Riedel (2014). Electric Cir-
cuits, Pearson Education, Limited.
(2-j2)V +
_
+ (-j2)V
_
Ongun, İlker (2014), Devre Çözümleme Temelleri AA Dev-
re Analizi, Ege Üniversitesi Ege Meslek Yüksekokulu,
İzmir.
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, MEGEP (2011), Elektrik-Elekt-
 ronik Teknolojisi AA Esasları 522EE0014, Ankara.
Bu devreye göre gerilimi V aşağıdaki gibi bulunur. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, MEGEP (2011), Endüstriyel
 
V = I . XL Otomasyon Teknolojileri Devre Analizi 2 523EO0354,
Ankara.
 ⎡⎢ 2 − j 2 − (−2 j)⎤⎥⎦ j8 16 + j8
V =⎣ ⋅ j4 = = T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, MEGEP (2011), Bilişim Tekno-
1 − j + j4 −j 1 + j2 5 lojileri Doğru Akım ve AA Devreleri 522EE0243, An-

V = 3, 2 + j1,6 = 3, 578 ∠ 26, 565° V kara.
William H. Hayt, Jack E. Kemmerly, Steven N. Durbin (2007).
Sıra Sizde 4 Engineering Circuit Analysis, 7th ed, New York: McGraw
1
ω0 = = 1000 rad / sn Hill.
L.C
−6
X L = ω0 . L = 1000 . 20 . 10 = 20 mΩ
Sıra Sizde 5
P =[|S| . PF] = 75 KW
Qilk = − | S | . 1− PF 2 = −66,14 KVAR

75 2
Qson = − ⋅ 1− 0, 95 = −24, 65 KVAR
0, 95
Qyük = Qson - Qilk
= -24,65 - (–66,14) = 41,49 KVAR

Devre Anali̇zi̇ Eid101u 15v1s1 8 0 1 Sv1 Ebook

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Devre Anali̇zi̇ Eid101u 15v1s1 8 0 1 Sv1 Ebook

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3224

Copyright © 2015 by Anadolu University

Grafik Tasarım Yönetmenleri

Dil ve Yazım Danışmanı

Ölçme Değerlendirme Sorumlusu

Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

Temel Kavramlar............................................................................ 2 1. ÜNİTE

Devre Yasaları................................................................................ 24 2. ÜNİTE

Düğüm Noktası Yöntemi ve Çevre Akımları Yöntemi................. 46 3. ÜNİTE

Çevre Akımları Yönteminde Karşılaşılabilecek Özel Durumlar ............................ 63

4. ÜNİTE Temel Teoremler............................................................................ 74

5. ÜNİTE Kondansatör ve Bobin................................................................... 104

RL ve RC Devreleri........... ............................................................... 128 6. ÜNİTE

Alternatif Akım................................................................................158 7. ÜNİTE

Admitans ...................................................................................................................... 177

8. ÜNİTE Alternatif Akım Devrelerinin Analizi ve Güç Hesaplamaları....... 188

Devre Analizi Tablo 1.1

Çözüm 1: 0,2 mA = 0,2 . 10-3 = 2 . 10-4 Amper

Elektronların hareket yönü

Çözüm 2: Güç formülünü hatırlamak gerekirse P = I . V’dir. Bu durumda devrenin gücü;

Bağımsız Gerilim Bağımsız Akım Bağımlı Gerilim Bağımlı Akım

Direnç Renk Kodları

Tablo 1.2 1. Bant 2. Bant 3. Bant 4. Bant 5. Bant

R = AB . 10C ± %20 (1.8)

R = AB . 10C = 25 . 100 ± %20

Dirence ait minimum değer; Rmin = 25 − 5 = 20 Ω olur.

Direnç 4 renk bantlı ise büyüklüğü;

Direnç 5 renk bantlı ise büyüklüğü;

Renk kodları kırmızı-yeşil-siyah-altın-gümüş olarak verilen direncin minimum ve maksi- ÖRNEK 5

R = ABC . 10 D ± %T = 250 . 10−1 ± %10

Dirence ait maksimum değer; Rmax = 25 + 2,5 = 27,5 Ω

Dirence ait minimum değer; Rmin = 25 − 2,5 = 22,5 Ω olur.

Mavi-Turuncu-Altın-Altın şeklinde dört renk bantlı direncin alabileceği minimum ve mak-

R1 = R0 . ⎡⎣1 + α . (t1 − t0 ) ⎤⎦ (1.11)

formülü kullanılarak hesaplanır.

Çözüm 6: Verilen değerleri denkleme yerleştirdiğimizde 35 °C’deki direnç değerini bula-

DİRENÇLERİN DEVRE İÇİNDEKİ BAĞLANTILARI

Seri Bağlı Dirençler

b. Kaynaktan çekilen akım ohm yasası kullanılarak bulunur.

c. Direnç üzerindeki gerilim de ohm yasası kullanılarak bulunur.

Paralel Bağlı Dirençler

b. Kaynaktan çekilen akım Ohm yasası kullanılarak bulunur.

c. Direnç üzerindeki gerilim de Ohm yasası kullanılarak bulunur.

IR bulunduktan sonra R1 direnci üzerindeki gerilim, VR = IR . R1 = 12 . 4 = 48 V

Karışık Bağlı Dirençler

ÖRNEK 9 Aşağıda verilen devrede R1 direnci 8 Ω , R2 , R3 , R4 dirençleri 6 Ω , R5 direnci 1 Ω , R6 direnci

R1 Üçgen yıldız dönüşümü

Reş = 2 + R6 + R7 = 2 + 3 + 1 = 6 Ω olarak bulunur.

Devrenin yeni şekli;

b. Kaynaktan çekilen akım Ohm yasası kullanılarak bulunur.

Aşağıdaki devrede kaynak gerilimi 54 Volt, R3 = R5 = R6 = 2 Ω , R2 = R4 = R7 = 6 Ω , R1 = 3 Ω ÖRNEK 10

R∆ = 3 . Rλ = 3 . 2 = 6 Ω ise Ra = Rb = Rc = 6 Ω olarak bulunur.

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Bu durumda Rmin = (6,3 – 0,315) = 5,985 Ω ve

Kirchhoff’un Gerilim Yasası

Şekil 2.2’de görülen devrede E = 28 Volt , R1 = 2 Ω , R2 = 4 Ω ve R3 = 1 Ω olarak verilmiştir. ÖRNEK 1

Kirchhoff’un Akım Yasası

Gelen Akımların Toplamı = Giden Akımların Toplamı

olarak ifade edilir.

ÖRNEK 2 Şekil 2.3’de verilen devrede I1 = 3 A , I2 = 5 A , I3 = 2 A , I4 = 7A olduğuna göre I5 akımının