Bazat a Telekomunikacionit

Ligjerues: Dr. Xhafer Krasniqi

Email: Xhafer@krasniqi-online.com
Xhafer.krasniqi@zgjimi.com!
"entor #$$%
Permbajtja
1. DEFINICIONI I
TELEKOMUNIKIMIT....................................................................
..........7
2. ELEMENTET BAZIKE TE
TELEKOMUNIKIMIT...........................................................7
3. EVOLUIMI I
TELEKOMUNIKACIONIT.................................................................
..........7
3.1 HITO!IA E
TELEKOMUNIKACIONIT.................................................................
..............................7
3.2 N"E!ZIT #E ME E HUMTI I KANE KONT!IBUA! ZHVILLIMIT
TE .....................................$

TELEKOMUNIKACIONIT.................................................................
.........................................................$
%. IN"ALET DHE
DI&"ITALIZIMI......................................................................
..................'
%.1 LLO"ET E
IN"ALEVE...........................................................................
...................................................'
%.1.1 IN"ALET
ANALO&E............................................................................
.............................................'
%.1.1.1 IN"ALET ANALO&E PE!
IODIKE.............................................................................
........1(
%.1.2 IN"ALET
DI&"ITALE..........................................................................
...........................................11
%.1.3 DALLIMET NE ME TE IN"ALEVE ANALO&E DHE
DI&"ITALE .....................................12
). FO!MAT T!
ANMETUEE...........................................................................
....................13
).1 IMPLE*
+N"E,KAHO!-........................................................................
.................................................13
).2 HALF,DUPLE*
+&".ME,KAHO!-......................................................................
...............................13
).3 FULL,DUPLE*
+D.,KAHO!-.........................................................................
.......................................13
/. P!OBLEMET &"ATE T!ANMETIMIT TE
IN"ALEVE............................................13
/.1 DOBIMI I
IN"ALIT............................................................................
...................................................13
/.2 DEFO!MIMI PE! HKAK TE
VONEAVE............................................................................
............1%
/.3 ZHU!
MA ................................................................................
...................................................................1%
/.3.1 ZHU!MA TE!
MIKE...............................................................................
..........................................1)
/.3.2 ZHU!MA INTE!MODULA!
E..................................................................................
......................1)
/.3.3 ZHU!MA INTE!FE!UEE +C!
OTALK-.............................................................................
....1)
/.3.% ZHU!MA
IMPULIVE ..........................................................................
...........................................1/
/.% N"EIA PE! MAT"EN E HUMB"E APO PE!FO!CIMIT TE IN"ALIT0 DECIBEL ...............1/
/.%.1 DBM DHE
DB1................................................................................
..................................................17
7. TEKNIKAT
MODULUEE .........................................................................
........................17
7.1 TEKNIKAT ANALO&E TE
MODULIMEVE.........................................................................
...............1$
7.1.1 MODULIMI
AMPLITUDO!.........................................................................
....................................1$
7.1.2 MODULIMI F!
EKUENCO!...........................................................................
.................................21
7.1.2.1 PE!PA!EITE E MODULIMIT F!
EKUENCO!...............................................................22
7.1.3 MODULIMI
FAZO!..............................................................................
.............................................22
7.1.% MODULIMI AMPLITUDO! KUAD!
ATIK,#AM........................................................................23
7.2 TEKNIKAT DI&"ITALE TE
MODULIMEVE.........................................................................
.............2%
7.2.1 MODULIMI ME 2VENDO"E TE F!EKUENCE
+FK-...........................................................2)
7.2.2 MODULIMI ME 2VENDO"E TE AMPLITUDE
+AK-...........................................................2/
7.2.3 MODULIMI ME 2VENDO"E TE FAZE
+PK-.........................................................................2/
7.2.% MODULIMI AMPLITUDO! KUAD!ATIK
DI&"ITAL,#AM....................................................27
7.2.) MODULIMI MULTIPLE* F!EKUENCO! O!TO&ONAL
+OFDM-........................................2$
7.3 TEKNIKAT PULIVE TE
MODULIMIT..........................................................................
....................2'
7.3.1 MODULIMI I PULEVE TE KODUA!A +PCM,PULE CODE MODULATION-...................2'
$. DI&"ITALIZIMI I
IN"ALEVE...........................................................................
...............3(
$.1 MOT!
IMI................................................................................
.................................................................3(
$.2 KUANTIZIMI
AMPLITUDO!.........................................................................
.......................................31
$.2.1 TEO!EMA A
N.#UIT,IT .........................................................................
.....................................33
$.2.2 FO!MULA E
HANNON ............................................................................
......................................33
$.3 KODE!
ET.................................................................................
..................................................................3%
'. ANALIZAT FOU!
IE!................................................................................
...........................3%
'.1 T!ANFO!MIMET FOU!IE! +FOU!IE! T!ANFO!
M-............................................................3%
'.2 E!ITE FOU!
IE!................................................................................
....................................................3)
1(.
MULTIPLEKIMI.......................................................................
........................................3$
1(.1 KATE&O!IZIMI I
MULTIPLEKIMEVE.....................................................................
....................3$
1(.2 MULTIPLEKIMI TEK T!ANMETIMET
ANALO&E..................................................................3$
1(.2.1 MULTIPLEKIMI ME NDA!"E F!EKUENCO!E +FDM,F!E#UENC. DIVIION
MULTIPLE*IN&-......................................................................
.....................................................3'
1(.3 MULTIPLEKIMI TEK T!ANMETIMET
DI&"ITALE................................................................3'
1(.3.1 MULTIPLEKIMI ME NDA!"E KOHO!E +TIME DIVIION MULTIPLE*IN&-..............%(
1(.3.1.1 MULTIPLEKIMI I INK!ONIZUA! +.NCH!ONOU
TDM-..................................%(
1(.3.1.2 MULTIPLEKIMI I PA,INK!ONIZUA! +A.NCH!ONOU TDM-........................%1
1(.% MULTIPLEKIMI TEK T!ANMETIMET ME FI"E
OPTIKE......................................................%2
1(.) ONET3DH I&NAL HIE!A!
CH.................................................................................
...................%2
11. KLAIFIKIMI I MEDIUMEVE T!
ANMETUEE.......................................................%3
11.1 MEDIUMET T!ANMETUEE TE T!AUA!A +&UIDED T!ANMIION MEDIUM-......%%
11.1.1 #IFTET E &E!HETUA!A +T1ITED
PAI!-..........................................................................%%
11.1.2 KABLLI
KOAKIAL............................................................................
............................................%)
11.1.3 KABLLOT
OPTIKE ............................................................................
.............................................%/
11.1.3.1 P"EET K!.EO!E TE FI"EVE
OPTIKE........................................................................%/
11.1.3.2 FI"ET OPTIKE ME
IN&LE,MODE ........................................................................
..........%7
11.1.3.3 FI"ET OPTIKE ME
MULTI,MODE ........................................................................
...........%7
11.1.% K!AHAIMI NE ME KABLLIT OPTIK THE D. MEDIUME TE MEIPE!ME...............%$
11.2 MEDIUMET T!ANMETUEE TE PA T!AUA!A +UN&UIDED T!ANMIION
MEDIUM- ...........................................................................
..................................................................%'
11.2.1 !ADIO T!ANMETIMI +1I!ELE T!
ANMIION-..........................................................%'
11.2.2 !ADIO F!
EKUENCAT...........................................................................
.........................................%'
11.2.3 F!EKUENCAT MIK!OVALO!
E..................................................................................
...............)(
11.2.3.1 F!EKUENCAT MIK!OVALO!E TOKO!E +TE!!ET!IAL MIC!O1AVE-......)1
11.2.3.2 F!EKUENCAT MIK!OVALO!E ATELITO!E +ATELLITE MIC!O1AVE-......)1
11.2.% INF!A!
ED ...............................................................................
........................................................)3
11.2.)
ANTENAT............................................................................
..............................................................)3
11.2.).1 PE!FO!CIMI I IN"ALIT ME ANTENNA DI!EKCIONALE +ANTENNA &AIN-....)%
12. !!"ETAT KOMP"UTE!
ITIKE..............................................................................
........))
13. LLO"ET
E !!"ETAVE.........................................................................
..............................))
13.1
LAN................................................................................
............................................................................))
13.1.1 LLO"ET E !!"ETAVE LOKALE,
+LAN-..............................................................................
......)/
13.2 !!"ETAT MET!OPOLE +MAN,MET!OPOLITAN A!EA NET1O!
K-................................)/
13.3 !!"ETAT E &"E!A +1AN,1IDE A!EA NET1O!
K-.................................................................)7
13.% !!"ETA LOKALE 1I!ELE
+1LAN,1I,FI-.......................................................................
.........)7
13.%.1 I OPE!ON
1LAN4..............................................................................
...........................................)$
13.%.2 TANDA!DET E
1LAN...............................................................................
..................................)$
1%. KOMPONENTET
E !!"ETAVE.........................................................................
..............)'
1%.1 N."ET
+HUB-..............................................................................
...........................................................)'
1%.2 PE!FO!CUEIT +!
EPEATE!-...........................................................................
.............................../1
1%.3 PA"I"ET KOMUTUEE
+1ITCHE-...........................................................................
.................../1
1%.% !UTE!ET +!
OUTE!-.............................................................................
............................................./3
1). TOPOLO&"ITE E !!"ETAVE +NET1O!K
TOPOLO&IE-....................................../%
1).1 TOPOLO&"IA NE FO!ME TE .LLIT
+TA!-..............................................................................
.../%
1).2 TOPOLO&"IA !!"ETE +MEH
TOPOLO&.-..........................................................................
......../)
1).3 TOPOLO&"IA NE FO!ME TE UNAZE +!IN&
TOPOLO&.-....................................................../)
1).% TOPOLO&"IA E E&MENTEVE LINEA! +BU
TOPOLO&.-.....................................................//
1).) TOPOLO&"IA NE FO!ME TE DE&ZUA! +T!EE
TOPOLO&.-................................................../7
1/. !!"ETAT ATM,A.NCH!ONOU T!ANFE! MODE +ATM NET1O!K-......../$
1/.1 ITEMI I !EFE!ENCE PE! !!"ETAT
ATM............................................................................../'
1/.2 !!AFHI I KONT!OLLE +CONT!OL
PLANE-.............................................................................
/'
1/.3 !!AFHI I MANA&"IMIT +MANA&EMENT
PLANE-.................................................................../'
1/.% !!AFHI I HF!.TZUEIT +UE!
PLANE-.............................................................................
......7(
1/.) PH.ICAL
LA.E!..............................................................................
...................................................7(
1/./ ATM
LA.E!..............................................................................
............................................................7(
1/./.1 T!UKTU!A E PAKETIT TE
ATM,...............................................................................
...........71
1/./.2 CONNECTION IDENTIFIE!0 VPI AND
VCI............................................................................72
1/./.3 INDIKATO!I PE! LLO"IN E INFO!MATE +PTI,PA.LOAD T.PE INDICATO!-.........72
1/./.% P!IO!ITETI I HUMB"E E PAKETEVE +CELL LO P!IO!
IT.-...................................72
1/.7 HT!EA ADAPTUEE E
ATM,...............................................................................
........................72
1/.7.1
AAL1...............................................................................
.....................................................................73
1/.7.2
AAL2 ..............................................................................
.....................................................................73
1/.7.3
AAL33% ............................................................................
...................................................................73
1/.7.%
AAL) ..............................................................................
.....................................................................73
1/.$ KONT!OLLI I N&A!KEAVE +CON&ETION CONT!
OL-........................................7%
1/.$.1 KONT!OLLI &"ATE LE"IMIT TE K!I"IMIT TE LIDH"E +CALL ADMIION
CONT!OL 5
CAC-...............................................................................
...........................................7%
1/.$.2 KONT!OLLI I T!AFFIKUT +T!AFFIC POLICIN&- , UPC 5 UA&E PA!AMETE!
CONT!
OL.................................................................................
.......................................................7%
1/.$.3 KONT!OLLI HTEE PE! T!AFIK +ADDITIONAL T!AFFIC CONT!
OL-......................7%
1/.' LLO"ET E HE!BIMEVE NE
ATM ...............................................................................
....................7%
1/.'.1 PA!AMET!AT K!.EO! TE
#O ................................................................................
............7)
1/.1( ATM I TEKNOLO&"I NE HT!EEN E
D.TE............................................................................7)
1/.1(.1 IP PE!ME ATM6 OE MBI HT!EEN
ATM .......................................................................7)
17. LLO"ET E !!"ETAVE N&A APEKTI I
KONEKTIMIT ...........................................7/
17.1.1 KOMUTIMI I #A!#EVE +CI!CUIT
1ITCHIN&-..................................................................7/
17.1.2 KOMUTIMI I PAKETEVE +PACKET
1ITCHIN&-.................................................................77
1$. !!"ETAT
IP.................................................................................
.........................................7$
1$.1 ITEMI I HAPU! I !EFE!
ENCE ..............................................................................
.....................7'
1$.2 HT!EA
FIZIKE.............................................................................
......................................................7'
1$.3 HT!EA E TE DHENAVE +DATA LINK
LA.E!-..........................................................................$(
1$.3.1 HT!EA
E !!"ETAVE.........................................................................
........................................$(
1$.3.2 HT!EA T!ANPO!
TUEE...............................................................................
........................$(
1$.3.3 HT!EA E
EIONEVE............................................................................
....................................$1
1$.3.% HT!EA P!
EZENTUEE...........................................................................
..................................$1
1$.3.) HT!EA
APLIKUEE...........................................................................
........................................$1
1$.% MAC, MEDIUM ACCE CONT!
OL.................................................................................
................$2
1$.%.1 CAKTIMI I KANALEVE T!ANMETUEE NE LAN DHE 1AN NE MEN.!E TATIKE
...................................................................................
.........................................................................$2
1$.%.2 P!OTOKOLET PE! #A"E HUME KANALHE +MULTIPLE ACE P!OTOCOL- ..$3
1$.%.2.1
ALOHA..............................................................................
.......................................................$3
1$.%.3
CMA................................................................................
..................................................................$%
1$.%.3.1 CMA "O,PE!
ZITENT.............................................................................
..........................$%
1$.%.3.2 CMA PE!
ZITENT.............................................................................
.................................$)
1$.)
CMA3CD.............................................................................
.....................................................................$)
1$.).1 MACA,MULTIPLE ACCE 1ITH COLLIION AVOIDANCE AND MACA1.................$)
1$./ ITEMI I !EFE!ENCE PE!
TCP3IP ............................................................................
.................$/
1$./.1 HT!EA FIZIKE E
TCP3IP.............................................................................
..............................$7
1$./.2 HT!EA 26 INTE!NETI
+IP-...............................................................................
.........................$7
1$./.3 HT!EA 36 T!ANPO!
TUEE...............................................................................
......................$7
1$./.% HT!EA %6
APLIKUEE...........................................................................
....................................$7
1$.7 KOMPONENTET E INTE!
NET,IT.............................................................................
........................$7
1$.$ AD!EIMI NE INTE!
NET................................................................................
....................................$7
FO!MATI DHE KLAET E AD!
EAVE...............................................................................
....................$$
1$.'.1 B!EZI I IP AD!EAVE IPA
KLAAVE.............................................................................
.....$'
1$.1( !!IT"A E NUM!IT TE AD!
EAVE...............................................................................
..................$'
1$.1(.1
UBNETTIN&..........................................................................
........................................................$'
1$.1(.2 INTE!P!ETIMI I AD!EAVE TE !!"ETAVE 5
NAT...........................................................'(
1'. A!KITEKTU!A E INTE!NET,IT DHE P!
OTOKOLET.............................................'1
1'.1 P!OTOKOLET NE HT!EEN T!ANPO!
TUEE.......................................................................'2
1'.1.1 P!OTOKOLI KONT!OLLUE NE HT!EEN E T!ANPO!TIT ,
TCP............................'2
1'.1.1.1 FO!MATI I TCP
PAKETEVE...........................................................................
..................'2
1'.1.1.2 K!I"IMI I LIDH"E NE
TCP................................................................................
...............'3
1'.1.1.3 MB.LL"A E LIDH"E NE
TCP................................................................................
...........'%
1'.1.2 P!OTOKOLI
UDP................................................................................
...........................................')
1'.1.2.1 FO!MATI I UDP DATA&!
AMIT ..............................................................................
........')
1'.2 P!OTOKOLI PE! KONT!OLLIMIN E PO!OIVE NE INTE!NET +ICMP-,INTE!NET
CONT!OL MEA&E P!
OTOCOL.............................................................................
......................'/
2(. VE!ZIONI IPV
%..................................................................................
.................................'/
2(.1 FO!MATI I PAKETIT +DATA&!AM- I IPV
%..................................................................................
..'/
21. !!U&ETIMI NE INTE!NET +INTE!NET !
OUTIN&-................................................'7
21.1 TABELA E HTI&"EVE NE INTE!NET +IP !
T-..............................................................................'$
21.1.1 HEMBULLI I N"E !
T..................................................................................
..................................'$
21.2 !IP P!OTOKOLI 5 !OUTIN& INFO!MATION P!
OTOCOL......................................................''
21.2.1 A!KITEKTU!A E !
IP.................................................................................
...................................''
21.2.2 FO!MATI I !IP
MEAZHIT............................................................................
..............................''
21.3 !!U&ETIMI ME !!U&E ME TE HKU!T +OPF,OPEN HO!TET PATH FI!T-..........1((
21.3.1 A!KITEKTU!A E
OPF................................................................................
...............................1(1
21.3.2 FO!MATI I OPF
HEADE!.............................................................................
............................1(1
21.% ITEMI I EM!AVE TE DOMENEVE 5
DN.................................................................................
.1(2
21.%.1 KOMPONENTET E
DN.................................................................................
..............................1(3
21.%.2 FO!MATI I DN
MEAZHIT............................................................................
...........................1(3
22. #UALITETI I HE!BIMEVE NE INTE!NET
+#O-.................................................1(%
22.1 P!OPOZIMET DHE DILEMAT PE! Z&"IDH"EN E
#O ..........................................................1(%
22.2 A!KITEKTU!A E KUALITETIT TE HE!BIMEVE
+#O-........................................................1()
22.2.1 !
VP.................................................................................
.................................................................1()
22.3 !!"ETAT VI!TUALE P!IVATE +VPN, VI!TUAL P!IVATE NET1O!
K-.............................1(/
23. APLIKACIONET NE INTE!
NET................................................................................
...1(7
23.1
TELNET.............................................................................
.....................................................................1(7
23.2
FTP................................................................................
...........................................................................1(7
23.3 TFTP,T!IVIAL FILE T!ANFE! P!
OTOCOL.............................................................................
1('
23.%
MTP................................................................................
.......................................................................1('
23.%.1 MTP0 A!KITEKTU!
A..................................................................................
..............................11(
23.%.2 MTP0 P!OCEDU!A E OPE!
IMIT...............................................................................
.............11(
23.%.2.1 FUNKIONET E A&"ENTIT TE HF!.TZUEIT +UE!
A&ENT-..........................111
23.%.2.2 FUNKIONET E KLIENTIT MTP +MTP
CLIENT-....................................................111
23.%.2.3 FUNKIONET E MTP E!VE!
IT ................................................................................
111
23.%.2.% FO!MATI I AD!EAVE PE!
MTP................................................................................
111
23.%.2.) AVANCIMI I MTP ME VETI TE !E"A0
MIME ...........................................................111
23.)
HTTP...............................................................................
.........................................................................112
23.).1 A!KITEKTU!A E
HTTP ..............................................................................
...............................112
23./ MANA&"IMI I !!"ETAVE,NET1O!K
MANA&EMENT...........................................................113
23./.1 NMP , IMPLE NET1O!K MANA&EMENT
.TEM.......................................................113
23./.2 PE
NMP4...............................................................................
......................................................113
23./.3 T!UKTU!A DHE MODELI I
NMP................................................................................
.........113
23./.% KOMPONENTET E
NMP ,..............................................................................
.........................11%
23./.) MODELI I
NMP,...............................................................................
..........................................11%
23././ VE!IONET E NMP DHE OPE!ACIONET E P!
OTOKOLEVE.......................................11)
23././.1 OPE!ACIONET E
NMPV1..............................................................................
.................11)
23././.2 OPE!ACIONET E
NMPV2..............................................................................
.................11)
23.7 A!P,ADD!E !EOLUTION P!
OTOCOL.............................................................................
......11/
23.7.1 I OPE!ON A!
P4.................................................................................
..........................................11/
2%. IPV/,VE!ZIONI I /
IP.................................................................................
.....................117
2%.1 NDE!!IMET K!.EO!E TE ADOPTUA!A PE!
IPV/..............................................................117
2%.2 FO!MATI I IPV/
HEADE!.............................................................................
...................................11$
2%.3 T!UKTU!A A IPV/
HEADE!.............................................................................
.............................11$
2%.% E*TENIONET HTEE TE
IPV/...............................................................................
......................11'
2%.) P!EENTIMI I IPV/ AD!
EAVE...............................................................................
.......................12(
2%./ !!IT"A E I&U!IE NE
IPV/...............................................................................
............................12(
2%.7 MI&!IMI P!E" IPV% NE
IPV/...............................................................................
............................121
2). TELEFONIA PE!ME INTE!NETIT, VOICE OVE!
IP...........................................121
2).1 PE TELEFONIA PE!ME INTE!NETIT0 P!E" N&A K.
MOTIVIM.....................................121
2).2 &"END"A EKZITUEE E !!"ETAVE TE TE DHENAVE DHE
TELEFONIKE.....................121
2).3 A!KITEKTU!A E P!OTOKOLEVE TE TELEFONIE PE!ME INTE!NETIT ...................122
2).% P!OTOKOLET PE! INTE!1O!KIN& NE ME
IP3PTN..........................................................122
2).) TANDA!DET PE! KOMP!EIMIN E ZE!
IT..............................................................................122
2/. #O NE A!KITEKTU!EN E INTE!NET
TELEFONIE..........................................12%
2/.1 FO!MAT E #O NE INTE!NET
TELEFONINE.........................................................................
...12%
27. P!OTOKOLET
IN"ALIZUEE.........................................................................
...........12)
27.1
H.323..............................................................................
..........................................................................12)
27.1.1 A!KITEKTU!A E
H.323..............................................................................
.................................12)
27.1.2 P!OTOKOLET E KE!KUA!A N&A
H.323..............................................................................
.12/
27.2 IP 5 EION INITIATION P!
OTOCOL.............................................................................
..........127
27.2.1 PE IP EHTE I !
ENDEIHEM4..........................................................................
..................127
27.2.2 A!KITEKTU!A E IP0
KOMPONENTET........................................................................
.........12$
27.2.3 METODAT E IP +IP
METHOD-............................................................................
.................12'
27.2.% IP HEADE! 5 P"EA K!.EO!
E..................................................................................
..........132
27.2.) MEAZHET E PE!&"I&"EVE TE IP +IP !EPONE
MEA&E-................................133
27.2.).1 PE!&"I&"E #E T!E&ON P!O&!E &"ATE
THI!!"E........................................133
27.2.).2 PE!&"I&"E FINALE6 #E PE!FUNDON IP T!
ANAKIONIN...............................13%
27.2./ I OPE!ON
IP4................................................................................
.............................................13)
27.2./.1 OPE!IMI I IP PE!ME E!VE!IT P!
O*.................................................................13)
27.2./.2 OPE!IMI I IP PE!ME E!VE!IT ME T!ANFE!IM3!IDI!EKION ..............13/
27.3 IP DHE P!OTOKOLET T"E!A TE AFE!
TA...............................................................................13
/
27.3.1 !VP 5 !EOU!CE !EE!VATION P!
OTOCOL.................................................................13/
27.3.2 !TP,!EAL,TIME T!ANPO!T P!
OTOCOL..........................................................................13/
27.3.3 !TCP , !EAL,TIME CONT!OL T!ANPO!T P!
OTOCOL................................................137
27.3.% !TP , !EAL,TIME T!ANPO!T T!EAMIN& P!
OTOCOL............................................137
27.3.) AP , EION ANNOUNCEMENT P!
OTOCOL....................................................................137
27.3./ DP , EION DEC!IPTION P!
OTOCOL............................................................................1
37
27.% IP OE
H.323 .............................................................................
..........................................................13$
27.%.1 DALLIMET K!.EO!E NE ME IP DHE
H.323...................................................................13$
1. De7898:8;98 8 Te<e=;m>98=8m8t
Eshte nje s&stem qe mun'eson transmetimin e sinjale(e ne 'istanca )er
qellime
komunikuese.
2. E<eme9tet ba?8=e te te<e=;m>98=8m8t
• "jesia transmetuese qe e )ranon informaten 'he e kon(erton ne sinjal
te
)ershtatshem )er transmetim
o *'o )aisje a)o o+jekt qe gjeneron 'he 'ergon informata tek nje )aisje
tjeter, marrese qe i )ranon ato.
o -jese e transmetuesit mun' te jete e'he antena )er te transmetuar ra'io
sinjalet
• .e'iumi transmetues )er transmetimin e sinjale(e
o /rjetat
 Eshte nje grum+ullim i )ajisje(e transmetuese 'he marrese te
li'hura fizikisht )er te )ercjellur informatat )ermes sinjale(e
 0injalet mun' te jene:
• 1naloge
• Digjitale
• "jesia )ranuese qe e )ranon sinjalin 'he e kon(erton ne
informate te
ku)tueshme
3. E@;<>8m8 8 Te<e=;m>98=a:8;98t
Telekomunikimi ka e(oluar shume 'uke kaluar ne)er faza te n'r&shme te zh(illimit,
)rej forma(e me te (jetra 'eri tek keto me mo'ern te transmetimit.
• 2ormat e (jetra jane flamuj, 'ritat e semafora(e, ko'et .orse etj 'he
• 2ormat e reja, telefoni, tele(isioni, ra'io, kom)jutera etj.
3.1 H8At;r8a e Te<e=;m>98=a:8;98t
Disa nga 'atat me te ren'esishme gjate e(oluimit te telekomunikacionit jane:
• 3456: 0amuel .orse z+ulon telegrafin
• 3474: 0htrirja e ka+lit telegrafik nen-oqeanik
• 3468: Bell z+ulon telefonin
o Bell se+ashku me Thomas 9atson z+ulon telefonin i cili con(ertonte
sinjalet e zerit ne ato elektrike )er t:u transmetuar )ermes tela(e
• 3444: ;ertz z+ulon (alet elektromagnetike
o /a'ioja e )are )er transmetimin e zerit ne 'istanca te larta u n'ertu me
3%$8 )as z+ulimit te (ale(e elektromagnetike
• 34%7: .arconi fillon e<)erimentin me ra'io telegrafin =ireless telegra)h!
• 3%5%: Kom)juteri i )are elektronik
• 3%>3: Li'hja e )are e kom)jutere(e ne rrjete
• 3%83: ?+ulimi i qarqe(e te integruara
• 3%8%: 2illimi i zh(illimit te @nternet-it, T*-A@- nga D1/-1
• 3%63: .ikro)rocesori i )are i +ere nga @ntel
• 3%6#: Kom)juteri i )are )ersonal
• 3%4#: 2illimi i )er'orimit te @nternet-it
• 3%%$: 999 +ehet )jese e @nternet-it
3.2 Njer?8t Be me Ae AC>mt8 8 =a9e =;9tr8b>ar ?C@8<<8m8t te
te<e=;m>98=a:8;98t
• &raCam Be<<
o ?+ulimi i telefonit
• M;rAe
o Telegrafin
• Mar:;98
o /a'iotelegrafia
 .arconi nuk z+uloi asgje, )asi qe i'ete )er kete s&stem
ekzistonin e'he me )are, )or (etem i m+lo'hi 'etalet 'he faktet
'he e )ermisoi tere sistemin te +azuar ne ko'in .orse
• ";C9 L;D8e Ba8rE
o ?+uluesi i )are i tele(izionit 3%#7 ne Lon'er
• "ameA C<er= MaFGe<<
o @ )ari qe zh(illoi teorine elektromagnetike me 348>
o 1i konklu'oi i )ari se elektriciteti, magnetizmi 'he 'rita jane
manifestime te 'isa fenomene(et te cilat njihen se B2ushe
elektromagnetike:.
o .a<=ell konklu'oi se fusha elektrike 'he magnetike kalojne ne)er
ha)sire ne forme te (ale(e 'he me sh)ejtesi konstante te 'rites
• He89r8:C Hert?
@ )ari qe (ertetoi ekzistencen e (ale(e elektromagnetike 'he qe n'ertoi nje )ajisje
)er te (erejtur C;2 'he D;2
%. 89ja<et ECe D8Dj8ta<8?8m8
-er te m+uluar )lotsisht rrjetat telekomunikuese e tere kjo 'uhet n'are ne tri
gru)e te
me'ha te cilat jane te n'erli'hura ngusht me njera me tjetren:
• Komunikimet 'igjitale a)o te njohura si komunikimet e te 'hena(e
• /rjetat kom)juteristike 'he
• 0istemet e ha)ura
"e kua'er te ket&re ligjerata(e )oashtu 'o te n'alem ne rrjetat
e gjenerates se
ar'hshme si +ie fjala Telefonia )ermes @nternetit.
"e )ergjithsi te gjitha rrjetat ekzistues te te 'hena(e a)o te
ashtuqujtura E)acket-
s=itche'F L1"s, X.#7, 2rame /ela&, 1T.! kane ma'hsi te n'r&shme te )akete(e qe
si rezultat kane sh)ejtesi te n'r&shme te transmetimit 'he )oashtu koha e
m+erritjes se
)akete(e 'allon 'he me kete e'he kualiteti n'r&shon.
%.1 L<;jet e A89ja<e@e
.e qellim qe nje informate te transmetohet )rej nje )ike ne nje )ike
tjeter, 'uhet
se)ari te kon(ertohet ne nje sinjal te )ershtatshem )er nje me'ium s)ecific )er
t:u
transmetuar )ermes rrjeta(e.
Keto sinjale mun' te jene:
• 1naloge
• Digjitale
%.1.1 89ja<et A9a<;De
0injali analog eshte nje sinjal intensiteti i te cilit n'erron ne men&re te
(azh'ueshme
me kohen.
F8D>ra 1. 89ja< 8 tCjeACte a9a<;D
.atematikisht, nje sinjal st! eshte i )an'er)rere nese lim st!Gsa! )er Hfar'o
(lere te
a ku t-Ia tenton kah a!.
"je sinjal kontinual mun' te jete te folurit e njeriut qe n'erron me kohen )er
shkak te
n'errimit te (azh'ueshem te )resionit te ajrit. Brezi frekuencor
i )ranueshem )er
(eshin e njeriut ne te cilin +rez mun' te n'egjoj eshte ne mes #$ ;z to #$ k;z.
%.1.1.1 89ja<et A9a<;De Per8;E8=e
0injalet me te thjeshta jane sinjalet )erio'ike, ato )ra qe )erseriten ne inter(ale
te
caktuara.
"je sinjal analog )erio'ik ka formen e nje sinusoi'e (alore )er'erisa ai 'igjital
ka
formen katrore (alore.
stJT! G st! ku -KLtLK an' T eshte )erio'a e sinjalit
2igura #. 0injal )erio'ik analog
"je sinjal sinusoi'al ka kater )arametra kr&esor: am)litu'a 1!, frekuenca 2!,
gjatsia
(alore M! 'he faza -!.
AmH<8t>Ea eshte ma'hsia e sinjalit qe n'erron me kohen 'he matet ne (olt. -ra,
eshte
lartesia e sinjalit ne 'rejtimin (ertikal ne nje kohe te caktuar.
FreB>e9:a )araqet numrin e cikle(e )er sekon' ose qe njihet si ;ertz! gjate nje
kohe
te caktuar. Koha gjate se ciles mun' te kr&het nje cikel i sinjalit (alor quhet )
erio'e
'he zakonisht shenohet me T. TG3Af.
3 ;z eshte nje frekuence shume e ulet. -er te ku)tuar nje sinjal te te folurit,
kerkohet
frekuenca )rej 5$$ ;z 'eri 55$$ ;z, a)o nganjeher )erafrohet si >k;z. -ra, $.5 k;z-
> k;z.
&jatA8a Va<;re e nje sinjali eshte 'istance ne mes te '& )ozita(e me te larta te
nje
sinjali (alor.
M G (AfN
M O gjatsia (alore
(- sh)ejtesia fazore e (ales
f- frekuenca e sinjalit (alor
"e rastin e (ale(e elektromagnetike, (- eshte sh)ejtesia e 'rites 5<3$
4
mAs!, kurse ne
rastin e (ales se zerit (- eshte sh)ejtesia e zerit 5>7 mAs!
Fa?a eshte )ozita relati(e e sinjalit ne nje kohe te caktuar gjate nje )erio'e.
"ese st!
eshte nje sinjal )erio'ik, ateher faza e ketij sinjali eshte (etem nje )jese tAT! e
kesaj
)erio'e T.
st!G1sin#PftJQ!
2igura 7. e sqaron kete.
2igura 5. -ershkrimi i faza(e te nje sinjali analog
%.1.2 89ja<et D8Dj8ta<e
0injali 'igjital eshte nje sinjal intensiteti i te cilit m+etet i )an'r&shuar )er
nje kohe te
caktuar 'he man'ej n'erron tek nje (lere tjeter konstante.
F8D>ra %. Nje A89ja< E8Dj8ta<
2orma 'iskrete e ketij sinjali mun' te )araqitet ne forme +inare si 3 'he $. -ra,
c'o
)uls ne sinjalin 'igjital mun' te )araqitet si 3 ose $.
2igura 7. 0injal 'igjital )erio'ik
%.1.3 Da<<8met 9e meA te 89ja<e@e A9a<;De ECe D8Dj8ta<e
0injalet 'igjitale jane me lire 'he me )ak te n'ieshme n'aj
zhurmes )or sinjalet
'igjitale mun' te 'o+sohenA'eformohen me shume 'he k& 'eformim reflektohet me
shume ne te folur a)o (i'eo sinjal.
Keto 'eformime mun' te shihen ne figurat e me)oshtme.
2igura 8. 0injal ne forme (alore katrore
2igura 6. 0injal 'igjital i 'eformuar
"je 'allim tjeter i ren'esishem eshte:
0injalet 'igjitale jane me te )ershtatshme )er transmetimin e te 'hena(e ne men&re
me +esnike, )ra ruhet integriteti i te 'hena(e 'he keto te 'hena mun' te +arten )
ermes
sinjale(e 'igjitale ne 'istanca me te me'ha ne)er mes linja(e me te lira.
Kjo arrihet 'uke )er'ore )erforcues re)eaters! )er te rritur 'istancen e
transmetimit
)er 'allim )rej at&re analog qe )er'orin )erforcues tjere am)lifiers!
kur 'ihet se
)erforcuesit am)lifiers! +ashk me sinjalin, )erforcojne 'he grum+ullojne zhurme.
Dallimet tjera:
• 0hfr&tzim me i mire i ka)acitete(e
• 0iguri 'he )ri(atizem )ri(ac&! me te mire
• @ntegrim me te mire te zerit, (i'eos 'he fotografise gjate transmetimit 'igjital.
). F;rmat Tra9Amet>eAe
).1 8mH<eF +9je,=aC;r-
Transmetim njekahor, )ra transmeto a)o )rano, ).sh. TC 'he ra'io
).2 Ha<7,D>H<eF +DjIAme,=aC;r-
Transmetim '&kahor, )or jo ne te njejten kohe. -ra, transmeto 'he )rano )or n'aras,
).sh. komunikimi )olicor =alki-talki!.
).3 F><<,D>H<eF +EI,=aC;r-
Transmeto 'he )rano ne te njejten kohe ).sh. telefoni
/. Pr;b<emet Djate tra9Amet8m8t te A89ja<e@e
/.1 D;bA8m8 8 A89ja<8t
2ortesia e sinjalit )a(arsisht nga me'iumet ne)er te cilat kalon +jen me
'istance, )ra
sa me e ma'he qe te jete 'istanca ne)er te cilen kalon sinjali aq me i 'o+et 'o te
jete
sinjali.
-er me'iumet fizike, siq jane fijet o)tike 'he fijet e +akrit, 'o+simi i sinjalit
eshte ne
funksion te 'istances 'he rritet ne men&re eks)onenciale, kurse ne me'iumet jo
fizike,
si +ie fjala, ajr, uje, 'o+simi i sinjalit eshte me kom)leks )er shkak te faktore(e
te
n'r&shem atmosferik.
Do+simi i sinjalit matet me 'B.
"ese fuqia e sinjalit ne fillim te transmetimit, )ra nga )ika transmetuese, eshte -
st
'he
nese -sr eshte fuqia e sinjalit ne )iken marrese, ateher -stI-sr 'he 'o+simi i
fuqise se
sinjalit qe eshte ne 'B mun' te llogaritet me formulen si me )oshte.
1
)
G 3$ log
3$
-
st
A-
sr
! 'B
/.2 De7;rm8m8 Her AC=a= te @;9eAa@e
0h)ejtesia )ro)aguese e sinjalit ne nje me'ium transmetues fizik gui'e' me'ium!
n'erron me frekuence te sinjalit. 0i rezultat i kesaj, mun' te shkaktohen n'r&shime
ne
sh)ejtesine )ro)aguese te sinjalit 'he me kete e'he 'eformime te n'r&shme te
sinjalit
)er shkak te (onesa(e. Keto n'errime ne sh)ejtesi njihen e'he si n<itim (elocit&!.
"<itimi eshte me i ma'h afer frekuences qen'rore 'he me i (ogel kah skajet e
+rezit.
0i rezultat i kesaj, 'isa kom)onente frekuencore arrijne me heret se te tjerat,
'uke
shkaktuar keshtu H(en'osje fazore ne mes te frekuenca(e te n'r&shme.
2rekuenca qen'rore e nje kanali eshte frekuence ne mes te '& frekuenca(e te
skajshme, te )oshtme 'he te e)erme, ne te cilat )ritet forma e nje forme (alore )er
te
eliminuar skajet e )aren'esishme, siq shihet me )oshte.
 2igura 4. 2rekuenca qen'rore
/.3 ZC>rma
R'o sinjal gjate transmetimit shoqerohet me 'isa 'eformime 'he sinjale te
)a'eshiruara. Keto sinjale te )a 'eshiruara njihen si zhurma.
?hurma eshte nje )ro+lem i ma'h ne sistemet komunikuese 'he in(estohet shume qe
te z(oglohet efekti i zhurmes.
Ka 'isa lloje te zhurma(e:
o ?hurma termike
o ?hurma intermo'ulare
o ?hurma interferuese crosstalk!
o ?hurma im)ulsi(e
/.3.1 ZC>rma term8=e
Kjo zhurme njihet e'he si zhurme e +ar'he a)o zhurme e "&quist-it me karakter
Sausian.
0hkaktohet nga le(izja e elektrone(e 'he eshte )rezent ku'o. *'o s&stem qe o)eron
ne tem)eraturat me zeron a+solute manifeston efekte te zhurmes.
Tuhet e +ar'he )asi qe 'en'sia s)ektrale eshte konstante ne tere s)ektrin
frekuencor.
?hurma termike eshte ne funksion te 'rejt )er 'rejte me frekuencen 'he
tem)eraturen.
"
$
GkTB9A;z!
"
$
-'ensiteti i fuqise se zhurmes ne 9att )er 3 ;z
k-Boltzmann:s constant G 3.54<3$
-#5
UAK
T-tem)eratura ne Kel(in, ku K )araqet 3 kel(in
Kel(in eshte njesia )er tem)erature a+solute termo'inamike, zero Kel(in eshte zero
a+solute qe 'o thot se eshte teme)eratura me e ftohet qe ekziston 'he qe nuk
kurrfar
akti(iteti termik )er te (ene ne le(izje elektronet, $KG-#65.37
$
* ose ->7%.86
$
2.!
?hurma )er B ;ertz mun' te )araqitet me "GkTBV'B9WG 3$logkJ3$logTJ3$logB
/.3.2 ZC>rma I9term;E><are
Kjo zhurme shkaktohet nga efektet jo-lineare ne marres 'he transmetues si 'he nga
interferencat a me'iume(e transmetuese.
"ese kemi '& sinjale me frekuenca f
3
'he f
#
ateher )er shkak te zhurmes
intermo'uluese ne 'alje fitohet nje sinjal ne frekuencat f
3
J f
#
a)o f
3
- f
#
i cili 'o te
shkaktonte interference me keto frekuenca, )ra f
3
J f
#
a)o f
3
- f
#
/.3.3 ZC>rma I9ter7er>eAe +Cr;AAta<=-
0hkaktohet )er shkak te kr&qezimit cou)ling! te '& shtigje(e te sinjalit e cila
n'o'he
si rezultat i kr&qezimit elektrik te '& fije(e te aferta.
Kjo zhurme mun' te shkaktohet e'he nga antenat micro(alore qe )ranojne sinjale te
)a 'eshiruara.
Ka '& lloje te zhurma(e interferuese:
- ?hurma interferuese e qarteAku)tueshme, ku se)aku jane kater
fjale qe
ku)tohen gjate nje +ise'e ne nje )erio' )rej 6 sekon'a(e.
- ?hurma interferuese jo e qarteAku)tueshme, qe shkaktohet nga efektet tjera te
nje shtegu transmetues ne nje tjeter.
/.3.% ZC>rma ImH><A8@e
Kjo zhurme eshte me kohezgjatje te shkurte rreth 3$ ms! e shkaktuar nga faktor te
n'r&shem, si +ie fjala nga z+razje elektromagnetike, rrufeja a)o n'onje
)ro+lem
teknik ne sistemet komunikuese.
Efektet e kesaj zhurme mun' e'he te mos (erehen tek sinjalet analoge )er shkak te
kohezgjatjes se shkurte, )or mun' te jene shume 'emtuese tek ato 'igjitale.
Kjo zhurme mun' te shkaktoje hum+jen e 3$ $$$ +ita(e gjate nje transmetimi me
sh)ejtesi )rej 3.+)s.
/.% NjeA8a Her matje9 e C>mbjeA aH; Her7;r:8m8t te A89ja<8t0 De:8be<
Deci+el 'B! eshte njesi )er te krahasuar fortesine lau'ness! a)o intensitetin ne
mes
'& sinjale(e 'he nuk eshte njesi )er matje a+solute.
Deci+el )araqet hersin e '& (lera(e elektrike si =at, (olt 'he am)er
qe mun'eson
krahasimin e '& (lera(e ne h&rje 'he 'alje te nje )aisje.
Caresisht nga k& ra)ortAheres i ket&re ni(ele(e, mun' te shohim
nese kemi
hum+jeA'o+sim a)o fitimA)erforcim te sinjalit.
"ese ni(eli i fituar ne 'alje eshte me i ma'h se ai ne h&rje thuhet se kemi fituar
)erforcim te sinjalit 'he e kun'erta, nese ni(eli i fituar ne 'alje eshte me i
'o+et se ai
ne h&rje sinjali ka )esuar hum+jeA'o+sim.
-ra, ne Telekomunikacion, njesia 'eci+el )er'oret )er te )araqitur (leren numerike
to
hum+je(e a)o fitime(e ne rrjeta telekomunikuese.
'BG 3$log -
#
A-
3
'eci+els 'B!, ku -
#
eshte fuqia e sinjalit ne 'alje.
2ormula )er 'eci+el mun' te sh)rehet e'he ne funksion te tensionit, a)o energjise
si
ne (ijim.
'B G 3$log -
3
A-
#
! G 3$ log D
3
@
3
AD
#
@
#
! G 3$log /
3
@
3
@
3
A/
#
@
#
@
#
!G3$ log @
3
#
/
3
!A@
#
#
/
#
! G
#$ log @
3
A@
#
! G 3$ log/3A/#!.

Kur fuqia 'alese, a)o ne 'alje te nje )aisje eshte '& here me e ma'he se ajo ne
h&rje,
thuhet se kemi )erforcim te sinjalit )rej 5 'B.
Kur fuqia 'alese, a)o ne 'alje te nje )aisje eshte kater here me e ma'he se ajo ne
h&rje, thuhet se kemi )erforcim te sinjalit )rej 8 'B.
Kur fuqia 'alese, a)o ne 'alje te nje )aisje eshte tete here me e ma'he se ajo ne
h&rje,
thuhet se kemi )erforcim te sinjalit )rej % 'B.
/.%.1 EBm ECe EB1
"jejte si 'eci+el-i me larte, 'Bm )araqet )oashtu nje (lere 'eci+el qe eshte e
li'hur
me (leren e 3m9.
'Bm G 3$log -
3
A3m9!
E'he 'B9, )araqet nje (lere 'eci+el, )or qe tani eshte i li'hur me (leren e 39at
'B9 G 3$log -
3
A39!
3m9G3$
o
m9G $ 'Bm
3$m9G3$
3
m9G 3$ 'Bm
3$$m9G3$
#
m9G #$ 'Bm
3$$$m9G3$
5
m9G 5$ 'BmG$ 'B9
3$9G3$
>
m9G >$ 'BmG3$'B9
$.3m9G3$
-3
m9G -3$ 'Bm
$.$3m9G3$
-#
m9G -#$ 'Bm
$.$$3m9G3$
-5
m9G -5$ 'Bm
$.$$$3m9G3$
->
m9G ->$ 'Bm
7. Te=98=at M;E><>eAe
.o'ulimi eshte )roces i n'r&shimitA)ershtatjes te nje forme (alore te nje sinjali
ne nje
forme tjeter (alore te nje sinjali tjeter )er t:u transmetuar me lehte. -ra, kemi
te +ejme
me )ershtatjen e formes (alore te sinjalit h&res, )ra sinjalit te informates 'ata
signal!
ne sinjalin +artes carrier signal! me frekuence f
c
)er t:u transmetuar me lehte.
2rekuenca a)o am)litu'a e sinjalit +artes mo'ulohet nga mo'ulatori frekuencor a)o
am)litu'or )er te +artur sinjalin analog a)o 'igjital te cilet )erm+ajne informata.
2igura %. 0injalet mo'uluese
"ga figura me larte, nje au'io sinjal, i si)ermi mun' te +artet nga (ala 1. a)o 2..
-rocesi i kun'ert i mo'ulimit eshte 'emo'ulimi, qe +ehet ne anen marrese 'he qe +en
n'arjen e sinjalit +artes )rej atij te informata(e 'he (etem informata )ercillet ne
'alje.
Ka 'isa lloje themelore te mo'ulime(e, )or tri jane me te njohurat:
• .o'ulimet analoge
• .o'ulimet 'igjitale
• .o'ulimet -ulsi(e
7.1 Te=98=at A9a<;De te M;E><8me@e
"e mo'ulimet analoge, mo'ulimi a)likohet ne men&re kontinuale ne )
ergjigje te
sinjalit analog te informata(e.
.o'ulimet analoge mun' te jene:
• .o'ulimi 1m)litu'or 1.-1m)litu'e .o'ulation!
• .o'ulimi 2rekuencor 2.-2requenc& .o'ulation!
• .o'ulimi 2azor -.--hase .o'ulation!
• .o'ulimi nje-+rezesh 00B.-0ingle 0i'eBan' .o'ulation!
• .o'ulimi 1m)litu'or Kua'ratik T1.-Tua'rature 1m)litu'e .o'ulation!
7.1.1 M;E><8m8 AmH<8t>E;r
.o'ulimi am)litu'or eshte nje meto'e e transmitimit te informata(e 'uke i )erzier
te
'henat ose sinjalin e informata(e me sinjalin +artes 'he 'uke e
n'erruarA)ershtatur
am)litu'en si ne figuren me )oshte.

2igura 3$. .o'ulimi am)litu'or

0injali +artes ne kete rast mo'ulohet )er te +artur sinjalin analog
a)o 'igjital te
informata(e. "e kete rast frekuenca e sinjalit +artes m+etet e )an'r&shuar 'he
(etem
am)litu'a n'erron si)as am)litu'es se sinjalit te informates.
.atematikisht kjo 'uket si ne (ijim:
st!GV3JmcosX
i
tWcosX
c
t,
ku X
c G
#Pf
c
eshte sinjali +artes 'he cosX
iG
#Pf
i
eshte sinjali h&res qe )erm+an informata
)er t:u transmetuar.

2igura 33. 0injali i fituar )as mo'ulimit am)litu'or

-arametri m ose siq njihet si in'eksi mo'ulues, )araqet ra)ortinAheresin
ne mes te
am)litu'es se sinjalit h&res cosX
i
t 'he sinjalit +artes, cosX
c
t.
"umri 3 ne ekuacion eshte nje (lere konstante qe sher+en )er te )enguar hum+jen e
informata(e. -a(arsisht se Hfare (lere mun' te kete m, sinjali i mo'uluar )ra) te
jete i
n'r&shem )rej zeros.
Kjo formule tregon se qellimi i mo'ulimit am)litu'or eshte qe te transformoje
sinjalin
e informates cosX
i
t ne nje sinjal st! i cili mun' te transmetohet )ermes nje me'iumi
transmetues.
st! G cosX
c
tJm cosX
i
t cosX
c
tG cosX
c
tJmA#cosX
c
- Xi!tJmA#cosX
c
J X
i
!,
nga +arazia trigonometrike, #cos1cosB G cos1-B! J cos1JB!.
0hem+ull: nese f
c
G3k;z, sinjali i informates f
i
G7$;z, ateher mo'ulimi 'uket si me
)oshte, )er (lerat e in'eksit, $, $.7 'he 3.

2igura 3#. .o'ulimi am)litu'or, f

c
G3Khz, f
i
G7$;z, mG$

2igura 35. .o'ulimi am)litu'or, f

c
G3Khz, f
i
G7$;z, mG$.7

2igura 3>. .o'ulimi am)litu'or, f

c
G3Khz, f
i
G7$;z, mG3.$
0iq shihet nga formula 'he 'iagramet, nese mL3, m+eshtjellsi i sinjalit te mo'uluar
eshte shume afer formes origjinale te sinjalit.
"ese mI3, ateher m+eshtjellsi i sinjalit te mo'uluar n'erron shume
'uke kaluar
+oshtin kohor te koor'inates 'he si i tille mun' te shkaktoje hum+jen e informates
origjinale. -ran'aj, rekoman'ohet qe (lera e m most e jete me e ma'he se 3.
Duhet cekur se funksioni st! ka elemente qe jo c'o here jane te ne(ojshme, )er
shkak
se )erm+an tere s)ekrin e sijnalit te informates V3J mcosX
i
tW.
"e kete kua'er sugjerohet qe mo'ulimi am)litu'or te n'ahet ne
ate me +rez
frekuencor te njeanshem 00B-single si'e+an'! 'he ne ate me +rez te '&anshem te
sht&)ur D0B0*-'ou+le si'e+an' su))resse' carrier! siq shihen ne figurat me )oshte.

2igura 37. Brezi frekuencor i sinjalit mo'ulues

2igura 38. Brezi frekuencor i sinjalit te mo'uluar ne frekuencen f

c
-er)arsite e formes me +rez te njeanshem frekuencor jane:
• Kerkohet te 'ergohet (etem gj&sma e +rezit frekuencor
• Kerkohet fuqi me e (ogel )er te transmetuar )asi qe 'ergohet (etem gj&sma a
+rezit si 'he nuk ka f
c
E'he ne formen me +rez te '&anshem te sht&)ur kursehet ne fuqi transmetuese, )asi
qe largohet f
c
, )or nuk eshte efikase aq sa eshte ajo me +rez te njeanshem frekuencor,
)asi qe )ra) 'uhet 'erguar te '& +rezet, )or )a f
c
.
7.1.2 M;E><8m8 Fre=>e9:;r
.o'ulimi frekuencor eshte nje meto'e e transmetimit te informata(e 'uke i )erzier
te
'henat ose sinjalin e informata(e me sinjalin +artes 'he 'uke n'r&shuarAmo'ifikuar
frekuence si ne figuren me )oshte.

2igura 36. .o'ulimi 2rekuencor

ft! G 1cosω
c
t J βsinω
i
t!!,
Α− eshte am)litu'a
β− eshte in'eksi mo'ulues, X
c G
#Pf
c
eshte sinjali +artes 'he sinX
iG
#Pf
i
sinjali h&res a)o
i informates.
.o'ulimi frekuencor ka gjete a)likim te gjere ne a)likacionet m+i 5$ .;z 'he ne
men&re te (eqante )er transmetimet tele(izi(e C;2 2..
"e a)likacionet analoge, frekuenca momentale e sinjalit +artes eshte 'rejte )er
'rejte
ne )ro)orcion me (leren momentale te sinjalit h&res te informates.
"e a)likacionet 'igjitale, te 'henat 'igjitale mun' te transmetohen 'uke H(en'osur
frekuencen e sinjalit +artes, qe siq njihet e'he si H(en'osje e frekuenca(e 20K-
frequenc& shift ke&ing!.
.o'ulimi frekuencor konsi'erohet me qene si rast s)ecial if mo'ulimit fazor.
7.1.2.1 PerHareA8te e m;E><8m8t 7re=>e9:;r
"je )er)aresi kr&esore eshte se sinjali i mo'uluar frekuencor eshte shume fleksi+il
'he i )an'ikuar nga n'r&shimet ne ni(el te sinjale(e.
.o'ulimi frekuencor im)likon (etem n'errimin e frekuences 'he si i tille nuk
afektohet nga n'r&shimet ne ni(elAam)litu'e te sinjalit. 0i rezultat, sinjali i
mo'uluar
frekuencor asnjeher nuk +ie nen ni(el ne te cilin marresi nuk mun' te funksionoje.
Kjo eshte i'eale )er a)likacionet mo+ile ku sinjalet jane shume jo sta+ile.
E'he nje )er)aresi tjeter eshte se sinjali i mo'uluar frekuencor eshte me rezistent
n'aj
zhurmes 'he interferenca(e. Kjo e'he eshte ars&eja )se 2. )er'oret )er transmetime
'ifuzi(e +roa'cast!.
7.1.3 M;E><8m8 Fa?;r
.o'ulimi fazor eshte nje rast s)ecific i mo'ulimit frekuencor 'he eshte nje forme e
mo'ulimit qe mun'eson transmetimin e informates 'uke e n'r&shuar fazen e sinjalit
+artes.
-er 'allim )rej mo'ulimit frekuencor, mo'ulimi fazor nuk )er'oret aq shume )er(eq
tek instrumentet muzikore )er te krijuar efekte te n'r&shme te zerit.
1rs&eja e ketij mos-a)likimi te gjere 'uket me qene tek ne(oja )er te )asur )ajisje
te
a(ancuare ne anen marrese.
ft! G 1cosω
c
t J Yt!!
2igura 34. .o'ulimi 2azor
7.1.% M;E><8m8 AmH<8t>E;r K>aErat8=,#AM
Eshte mo'ulim qe mun' te jete analog 'he 'igjital.
"e rastin analog, eshte mo'ulim qe mun'eson +artjenAtransmetimin e '&
sinjale(e
analoge te informates figura 3%.! 'uke n'r&shuarAmo'ifikuar
am)litu'at a '&
sinjale(e +artese )ermes mo'ulimit am)litu'or tashme te njohur .
Keto '& sinjale +artese jane te c(en'osura ne faze )er nga %$
o
shih figuren #$!. 2jala
kua'ratik, 'o te thot n'arje katrore e sektore(e 'he )er kete quhet kua'ratik.
0injali i fituar ne 'alje eshte kom+inim i sinjalit te mo'uluar fazor 'he atij
am)litu'or.

2igura 3%. 0injalet mo'uluese sinjalet e informata(e!

2igura #$. 0injalet +artese te c(en'osura ne faze

2igura #3. 0injalet e mo'uluara

2igura ##. 0injali i kom+inuar nga '& sinjalet e mo'uluara me si)er

.atematikisht, nje sinjal i mo'uluar me T1. 'uket si me )oshte:
0t!G @t!cosω
c
tJTt!sinω
c
t,
ku @t! 'he Tt! jane sinjalet mo'uluese a)o sinjalet e informates.
7.2 Te=98=at D8Dj8ta<e te M;E><8me@e
"e mo'ulimet 'igjitale, sinjali analog +artes mo'ulohet nga nje seri
+itesh 'igjital
'igital +it stream! qe i takojne sinjale(e me gjatesi te njejte
ose me gjatesi te
n'r&shueshme. Kjo mun' te )ershkruhet si nje form e kon(ertimit te sinjalit
'igjital
ne analog 'he me 'emo'ulim si kon(ertim )rej analog ne sinjal 'igjital.
-ra, me mo'ulim 'igjital nenku)tojme mun'esia a transmetimit
'igjital )ermes
sinjale(e +artese analoge.
"je shem+ull i mo'ulimit 'igjital 'o te ishte rasti i 'ergimit
te sinjale(e )rej
kom)juterit )ermes li'hjes telefonike e cila )er'oret )er 'ergimin e sinjale(e
analoge.
"e kete rast +itet 'igjital transmetohen )ermes tone(e te njohura a)o
qe quhen
sim+ole.
Ek<iston e'he nje term tjeter qe quhet +au', )or qe ne sistemin komunikues
eshte
i'entik me sim+ole. -ra, sh)ejtesia transmetuese e +ou' eshte e njejte me
sh)ejtesine
transmetuese te sim+ole(e.
"e gru)in e mo'ulime(e 'igjitale h&ne:
• .o'ulimi me H(en'osje te frekuences 20K-2requenc& 0hift Ke&ing!
• .o'ulimi me H(en'osje te am)litu'es 10K-1m)litu'e 0hift Ke&ing!
• .o'ulimi me H(en'osje te fazes -0K--hase 0hift Ke&ing!
• .o'ulimi am)litu'or kua'ratik T1.- Tua'rature 1m)litu'e .o'ulation!
kom+inim i -0K an' 10K!
• .o'ulimi .ulti)le< 2rekuencor Zrtogonal Z2D.-Zrthogonal 2requenc&
.ulti)le<ing .o'ulation!
7.2.1 M;E><8m8 me J@e9E;Aje te 7re=>e9:eA +FK-
Eshte nje lloj mo'ulimi ne te cilin informata 'igjitale transmetohet )ermes
n'errime(e te frekuences te sinjalit +artes.
K& )araqet rastin kur te '& (lerat +inare $, 3! te sinjalit te informates
transmetohen
me frekuenca te n'r&shme.

2igura #5. 0injali me c(en'osje te frekuences

0t! G { 1cos#Pf3t! ne rastin 3
{
1cos#Pf#t! ne rastin $
Ku f
3
'he f
#
jane frekuenca te c(en'osura nga frekuenca +artese f
c
te cilat jane te
+ara+arta, )ra te '& keto c(en'osje jane nga 3$$ ;z )or ne anet e kun'erta te
frekuences f
c
.
7.2.2 M;E><8m8 me J@e9E;Aje te amH<8t>EeA +AK-
Eshte forme e mo'ulimit ne te cilin informata 'igjitale
transmetohet )ermes
n'errime(e te am)litu'es se sinjalit +artes.

2igura #>. 0injali me c(en'osje te am)litu'es

1m)litu'a e sinjalit +artes n'erron ne harmoni me serine e +ita(e +it stream!, )
or )a
n'r&shuar frekuencen 'he fazen.
Te '& (lerat +inare, $ 'he 3 mun' te )araqiten me am)litu'e te n'r&shme keshtu qe
sinjali i mo'uluar ne rastin e $ nuk ka sinjal +artes. Kjo, )ra o)eron sikur
sinjali +artes
te ishte k&qjeAck&qje Z"AZ22!
st!
{
1cos#Pfct! ne rastin 3
{
0 ne rastin $
10K zakonisht )er'oret tek transmetimet )ermes fije(e o)tike, ku nje
element i
sinjalit )araqitet si )uls i 'rites kurse tjetri )a 'rite fare.
7.2.3 M;E><8m8 me J@e9E;Aje te 7a?eA +PK-
Eshte mo'ulim 'igjital qe transmeton informatat 'uke n'erruar fazen e sinjalit
+artes.
-ra, ne rastin e n'errimit )rej ni(elit $ ne 3 a)o anasjelltas, sinjali i mo'uluar
n'erron
fazen.

2igura #7. 0injali me c(en'osje te fazes

7.2.% M;E><8m8 AmH<8t>E;r K>aErat8= D8Dj8ta<,#AM
"e rastin 'igjital, eshte mo'ulim qe mun'eson +artjenAtransmetimin e series
'igjitale
te +ita(e 'igital +it stream! te informates figura #8! 'uke
n'r&shuarAmo'ifikuar
am)litu'en e sinjalit +artes )ermes 10K tashme te njohur.
Keto '& sinjale, )ra sinjali +artes shih fguren #6! 'he ai 'igitae jane te
c(en'osura ne
faze )er nga %$
o
.
 2igura #8. 0injali mo'ulues sinjali 'igjital e informata(e!

2igura #6. 0injali +artes

0injali i fituar ne 'alje eshte kom+inim i sinjalit te fituar nga -0K 'he 10K.

2igura #4. 0injali i mo'uluar

.o'ulimi T1. eshte shume me i a(ancuar krahasuar me mo'ulimet tjera si -0K 'he
10K, e'he )se mun' te konsi'erohen te aferta 'he mun' te ko-ekzistojne se+ashku.
T1. eshte shume me efikas )asi qe e rrite numrin e +ita(e )er
sim+ole )er t:u
transmetuar.
Disa nga )ro+lemet e mo'ulimit T1. jane se k& mo'ulim eshte shume i n'ieshem
n'aj zhurma(e )er shkak te )ozita(e te aferta ne sinjale(e.
Ka 'isa forma te T1., (aresisht nga numri i +ita(e )er sim+ole, qe mun' te jene
>T1. # +ita )er s&m+ol!, 4T1.5 +ita )er s&m+ol!, 38T1.> +ita )er s&m+ol!,
5#T1.7 +ita )er s&m+ol! etj.
2ormula )er caktimin numrin e +ita(e )er s&m+ol eshte G log
#
.!, ku . eshte numri
qe e 'efinon ma'hsine e T1., )ra >T1. .G>!, 4T1. .G4! etj.
.o'ulimi T1. )er'oret ne sistemet tele(izi(e "T0* 'he -1L.
7.2.) M;E><8m8 M><t8H<eF Fre=>e9:;r Ort;D;9a< +OFDM-
Z2D. i takon gru)it te mo'ulime(e frekuencore qe sh)ern'ane te 'henat ne nje
numer te ma'h nen-sinjale +artese te n'ara ne frekuenca te n'r&shme 'he )er kete
e'he njihet e'he si teknologji me +rez sh)ern'ares s)rea' s)ectrum! .
Kjo n'arje e ket&re nen-sinjale(e +artese mun'eson kete lloj ortogonaliteti )er te
)amun'esuar 'emo'ulatore(e qe te shohin frekuencat tjera fqinje 'he ne kete men&re
te shkaktohen interferenca.
2igura #%. Krahasimi ne mes te 2D. 'he Z2D. nga as)ekti i shfr&tzimit frekuencor.
-er)arsitee Z2D. jane:
• rritja e efikasitetit te shfr&tzimit te frekuenca(e
• imunitet me te ma'h n'aj interferenca(e
• hum+je me te (ogla ne sinjale )er shkak te transmetimit ne shume shtigje
lo=er multi-)ath 'istortion!.
*'o nen-kanal +artes mo'ulohet si)as mo'ulime(e te njohura, si -0K, ose T1..
7.3 Te=98=at P><A8@e te M;E><8m8t
-ermes .o'ulime(e -ulsi(e s&nohet te arrihet transferimi i sinjalit
analog +rez-
ngushte ne)er nje kanal me kalim te )oshtem lo=)ass! si sinjal
'&-ni(elesh i
kuantizuar 'uke e mo'uluar serine e )ulse(e.
"e gru)in e mo'ulime(e )ulsi(e h&ne:
• .o'ulimi i )ulse(e te ko'uara -*.-analog o(er 'igital!!
• .o'ulimi i gjersise se )ulse(e -9.-1nalog o(er analog!!
• .o'ulimi am)litu'or i )ulse(e -1.-1nalog o(er analog!!
• .o'ulimi )ozicional i )ulse(e --. O 1nalog o(er analog!!
• -D.--ulse Densit& .o'ulation 1nalog o(er analog!
• Delta .o'ulimi [\- 0igma Delta .o'ulation 1nalog o(er 'igital!!
• .o'ulimi 'elta i a'a)tuar 1D.- 1nalog o(er 'igital!!
7.3.1 M;E><8m8 8 H><Ae@e te =;E>ara +PCM,P><Ae C;Ee M;E><at8;9-
Eshte meto'a me e )erha)ur e kon(ertimit te sinjalit analog ne 'igjital qe
a)likohet ne
nje numer te ma'h a)likimesh qofte ne telekom a)o muzike.
-*. eshte (erzioni 'igjital i nje sinjali analog ku am)litu'a e sinjalit mostrohet
ne
inter(ale konstante 'he man'ej kuantizohet ne nje seri sim+olesh.

2igura #%. 0injal i mostruar

"e rastin e -*., inko'imi +ehet ne men&re jo-lineare, qe 'o te thot se ha)sira ne
mes
te ni(ele(e te mostrimit nuk eshte lineare. "umri i ni(ele(e te kuantizimit eshte
me i
ma'h tek am)litu'at e ulta, me qellim qe 'eformimet e sinjalit te mos jene te
me'ha.
Kjo eshte nje )er)aresi, )or nga ana tjeter mun' te n'ikoje ne
rritjen e zhurmes
kuantizuese.
"je (erzion me i a(ancuar, )or me kom)leks eshte D-*.-Differential
-*. ose
Delta -*. )asi qe kerkon ko'era 'he 'ekora shume te a(ancuar.
$. D8Dj8ta<8?8m8 8 A89ja<e@e
"e )ergjithesi ne jeten e )er'itshme, sinjalet jane analoge, si +ie fjala zeri,
'rita etj.
-er te 'erguar )rej nje )ike ne nje tjeter, 'uke )er'ore )ajisje 'igjitale, keto
sinjale
kerkojne te jene ne formatin e kerkuar nga keto )ajisje. -ra, keto sinjale 'uhet te
kon(ertohen ne sinjale 'igjitale qe te mun' te 'ergohen )ermes ket&re )ajisje(e.

2igura 53. "je sinjal analog

Boshti (ertikal )araqet am)litu'en e sinjalit 'he sh)rehet ne (olt, kurse ai
horizontal
)araqet kohen. -ra, nje sinjal analog qe n'erron am)litu'en me kohen.
$.1 M;Atr8m8
.ostrimi eshte nje )rocess i rin'ertimit te nje sinjaliAfunksioni )rej (lera(e te
ketij sinjali te
marrura ne )ika te caktuara. -ra, mostrat mirren nga sinjali analog ne )ika te
caktuara 'he
kohe te caktuar si ne figuren me )oshte.
2igura 5#. -ikat e mostrimit
*aktimi i numrit a'ekuat se sa sh)esh 'uhet marre mostrat eshte shume me ren'esi
'he quhet sh)ejtesia e mostrimit a)o frekuence e mostrimit, )ra sa here m+ren'a nje
inter(ali te caktuar mirren mostrat sam)ling rate!.
0h)ejtesia e mostrimit eshte faktor me ren'esi 'he faktor qe 'efinon se sa i mire
ose i
keq eshte nje sinjal 'igjital. "ese frekuenca a)o sh)ejtesia e mostrimit eshte 4$$$
;z,
kjo 'o te thot se ne i marrim 4$$$ mostra ne nje sekon'. "e kete rast 'istanca ne
mes
te )ika(e te mostrimit, eshte 3A4$$$ e sekon'es a)o 3#7]s.
0a me e ma'he qe te jete frekuenca e mostrimit aq me i mire 'o te jete sinjali
analog i
fituar nga kon(ertimi )rej analog ne 'igjital 'he )ra) ne analog, )or 'o te kerkoje
me
shume ha)sireAmemorje )er t:i ruajtur 'he transmetuar. "ga ana tjeter, sa me e
(ogel
te jete frekuenca e mostrimit aq me i keq 'o te jete sinjali analog i fituar ne
'alje te
kon(ertorit. "je shem+ull, n'egjimi i muzikes )ermes telefonit.
-er te gjetur sh)ejtesine a'ekuate te mostrimit, )ra nje shifer te +alancuar jo
shume te
larte 'he jo shume te ulte, ekziston teorema e "&quist-it. Kjo teoreme )ohon se
sh)ejtesia e mostrimit ne rastin e kon(ertimit te sinjalit analog ne ate 'igjital
'uhet te
jete se)aku sa '& here (lera e frekuences maksimale )er te cilen +ehet mostrimit.
Ceshi i njeriut mun' te n'egjoj zerat 'eri ne #$k;z, 'he sh)ejtesia e mostrimit 'o
te
'uhej te ishte >$k;z )er te fituar kualitet shume te mire. .an'ej, ne rastin e *Ds,
sh)ejtesia e mostrimit eshte >>.3 k;z. Kjo eshte e caktuar ne men&re ar+itrare nga
0on& 'he -hili)s
E'he )se (eshi i njeriut mun' te n'egjoj )rej 5$$ ;z 'eri ne
#$k;z, nje +rez i
mjaftueshem konsi'erohet te jete ne mes te 5$$;z 'eri ne >;z, qe 'o
te thot se
sh)ejtesia e mostrimit 'o te jete #^>k;z qe eshte 4$$$ mostra.
$.2 K>a9t8?8m8 AmH<8t>E;r
Deri sa mostrimi kishte te +eje me n'arjenAco)timin e sinjalit analog
horizontalisht,
)ra )ergjate +ushtit kohor t!, kon(ertori )rej analog ne 'igjital
gjithashtu e n'ane
sinjalin e'he (ertikalisht, )ra +oshtin (ertikal te (oltazhes &! ne Bn: )jese ne
mes te
(leres minimale 'he maksimale.
"ese numri n, i n'arjes se +oshtit (ertikal eshte shume i (ogel, 'isa )ika te
mostrimit
'o te n'o'hen shume afer njera tjetres 'he si te tilla 'o te )rezentoheshin ne
men&re te
njejte 'igjitale, gje qe 'o te ishte ga+im.
2igura 55. Kuantizimi am)litu'or
"ese lartesia e +oshtit (ertikal kon(ertohet ne numer 'igjital, ateher
sinjali eshte i
mo'uluar me mo'ulimin -*..
Kur te +ehet ko'imi, zgje'het numri i ulet ne mes te '& (lera(e (ertikale, siq
shihet
me )oshte.
2igura 5>. Ko'imi i sinjalit analog
"jejte si ne rastin e sh)ejtesise se mostrimit, sa me i ma'h qe te jete numri i
n'arjes
(ertikale, )ra sa me e ma'he qe te jete (lera e Bn:, kualiteti i sinjalit 'o te
jete me i
mire, )or me shume ha)sireAmemorje 'o te kerkohet. "ga ana tjeter, sa me e (ogel 'o
te jete (lera e Bn:, aq me i keq 'o te jete kualiteti i sinjalit 'he 'o te rritet
zhurma e
kantizimit.
"je men&re )er te zgje'he kete )ro+lem, +ehet 'uke e marre nje (lere te 'eshiruar
te
zhurmes )er a)likacionin )erkates 'he 'uke e z+atuar formulen e me)oshtme e gjejme
numrin e kerkuar te n'arje(e (ertikale Bn:.
0A"G #$log#
n
J 3.68 'BG 8.$# ^ n J 3.68 'B,
-er nje kon(ertor 4-+itesh, ku n G 4, ni(eli i zhurmes eshte >%.%
'B, qe eshte i
)ranueshem )er sistemin telefonik, kurse nese nG38 +it ateher ni(eli i zhurmes
eshte
%4 'B, qe eshte )othuaj sinjal )a zhurme 'he )er'oret )er *D.
Duke i 'itur keto '& )arametra, )ra sh)ejtesine e mostrimit 'he
(leren e n'arjes
(ertikale, mun' te llogarisim ha)sirenAmemorjen e kerkuar )er H'o a)likacion.
-er te memoruar nje +ise'e telefonike 'o te na 'uhej >84.67
kB )er minut
4$$$^4G8>$$$ +&te )er sekon' shumzuar me 8$ secon'a! 'he
sh)ejtesia e
transmetimit 'o te jete 8>k+)s.
*D )er'ore >>3$$ ;z )er sh)ejtesi te mostrimit 'he 38 +it (lera e n'arjes
(ertikale,
'he )asi qe i ka '& anet, majtas 'he 'jathtas, fitohet (lera >>3$$^38^#! G 3.>3 .
+)s
'he ha)siraAmemorja e kerkuar eshte 368>$$ +&te )er sekon' ose 3$ .B )er minut.
Kjo 'o te thot se *D mun' te ruaje rreth 6> minuta kenge 'he kerkon 6>$.B.
$.2.1 Te;rema a NIB>8At,8t
Teorema e "&quist-it ka gjete )er'orim te gjere ne shume as)ekte te komunikacionit.
0i)as teorise se "&quist-it, sh)ejtesia e mostrimit me e )ranueshme eshte frekuenca
e
mostrimit qe 'o te ishte se)aku '& here me e ma'he se +rezi frekuencor maksimal i
sinjalit.
"e rastin e kesaj teorie, eshte 'ashur +ere 'isa su)ozime, si +ie fjala, ekzistimi
i
kanale(e )a zhurme. -ra, su)ozohet se zhurma eshte zero, gje qe nuk mun' te jete e
(ertete.
.+i kete su)ozim )unon e'he formula e "&quist-it, e cila 'uket si me )oshte 'he
)er'oret )er te gjetur frekuencen maksimale te mostrimit.
-ra, )er +rezin )rej B ;z, formula eshte
*Vsam)ling rateWG#Blog
#
.V+)sW,
Ku . eshte numri i n'arje(e (ertikale. "e rastin e zerit siq 'ihet k& numer eshte 4
'he
+rezi eshte 53$$ ;z, ateher frekuenca e mostrimit eshte *G348$$ +)s.
$.2.2 F;rm><a e Ca99;9
2ormula e 0hannon merr )aras&sh e'he )arametrat tjere qe mun' te n'ikojne ne
kualitetin e sinjalit 'ales, si +ie fjala zhurma, ga+imet e n'r&shme.
0i)as kesaj formule, sa me e ma'he qe te jete sh)ejtesia e transmetimit, aq me e
ma'he 'o te jete e'he numri i ga+ime(e error rate!. -arametri kr&esor ne kete
formule eshte ra)orti sinjalAzhurme 0A"!, i cili )araqet heresin ra)ortin! ne mes
te
fuqise se sinjalit 'he fuqise se zhurmes ne nje moment te caktuar.
0A"G3$log
3$
K& ra)ort ne mes te sinjalit te 'o+ishem 'he zhurmes )araqitet ne 'B. 2ormula e
0hannon 'uket si me )oshte 'he mun'eson gjetjen e ka)acitetit maksimal te kanalit
qe eshte ne +ita )er sekon'a.
*GBlog
#
3J0A"!V+)sW,
*- ka)aciteti i kanalit
B- +rezi ne ;z
Duhet cekur se kjo formule e merr )aras&sh (etem zhurmen termike, )or nuk merr
)aras&sh (onesat, zhurmen im)ulsi(e etj.
$.3 K;Eeret
Uane )ajisje qe mun'esojne kon(ertimin )rej analog ne 'igjital 'he anasjelltas 'uke
i
)er'ore '& meto'at e mesi)erme, mostrimin 'he kuantizimin. Termi Ko'er nenku)ton
te '& )jeset e kesaj )ajisje, )ra )jesa )er ko'imin e sinjalit nga analog ne
'igjital, )as
mostrimit 'he kuantizimit 'he )jesen tjeter, te 'eko'imit, )ra kon(ertimin )rej
'igjital
ne analog ne anen marrese te sinjalit.
Ta+ela me )oshte ja)e 'isa lloje te ko'ere(e ku n'er me i )o)ullarizuari eshte
S.633.
Emr8
Met;Ea e
=;E8m8t
B8tat Her
m;Ater
Fre=>e9:a e
m;Atr8m8t+=H?-
Bre?83=aHa:8tet
8
+=bHA-
S.633 1-la= -*. 4 4 8>
S.6#3 1D-*. > 4 5#
S.6## 0B-1D-*. 3> 38 8>,78,>4
S.6#4 LD-*EL- 3> 38 38
Ta+ela 3. Disa lloje te ko'ere(e
'. A9a<8?at F;>r8er
Rka jane analizat 2ourier_ -se kerkohen keto analiza.
Eshte nje meto'e qe )ermes formula(e matematikore z+erthen sinjalet ne 'isa sinjale
me +azike, si +ie fjala, sinjale sinusoi'ale. -ra, mun' te )araqes sinjalet
kom)lekse, si
ra'io sinjalet, (alet e 'rites, a)o sinjalet sizmike si shume a)o kom+inim i
sinjale(e
(alore sinuisoi'ale.
Keto analiza 2ourier mun' te kene forma te n'r&shme, (aresisht nga funksionet ose
nga te 'henat te analizuara, )or ne kete rast 'o te n'alem (etem ne '& gru)e:
• Transformimet 2ourier )er sinjale jo-)erio'ike!
• 0erite 2ourier )er sinjale )erio'ike!
'.1 Tra9A7;rm8met F;>r8er +F;>r8er Tra9A7;rmA-
Transformimet 2ourier )er'oren )er sinjalet jo-)erio'ike, si ne figuren me )oshte.

2igura 57. 0injal jo-)erio'ik

R'o sinjal mun' te )araqitet ne '& 'omeneAformate, ne ate frekuencor
'he kohor.
/a)ortet ne mes te ket&re '& formate(e te nje sinjali njihen si transformime te
atij
sinjali.
Tuhen keshtu )er shkak se kemi te +ejme me transformimin )rej nje 'omeni ne nje
'omen tjeter. "e men&re s)ecifike, transformimi 2ourier eshte nje o)eracion )er te
kon(ertuar sinjalin )rej 'omenit kohor ne ate frekuencor, kurse transformimi in(ers
2ourier +en te kun'erten, kon(erton )rej atij frekuencor ne ate kohor.
0)ektri i nje sinjali jo-)erio'ik eshte nje seri e frekuenca(e. K& s)ekter
'efinohet me
transformimet 2ourier si me )oshte.
Let te jete <t! nje sinjal 'he Xf! s)ektri i ketij sinjali, ateher transformimi
2ourier
'uket si ne (ijim.
<t!G G
Xf!G G
ku jG
'uke e )asur )aras&sh se 0erite 2ourier jane rast s)ecifik i Transformime(e
2ourier,
ateher ne mun' te llogarisim (etem koeficientet e 0eri(e 2ourier 'he i kom+inojme
me s)ektrin e sinjalit ne te njetin +osht frekuencor.
'.2 er8te F;>r8er
0erite 2ourier )er'oren )er te )araqitur sinjalet kom)lekse )ermes
sinjale(e me te
thjeshta (alore. Keshtu qe c'o sinjal mun' te )araqitet si shume e
funksione(e te
thjeshta trigonometrike me kusht qe ato sinjale te jene )erio'ike 'he kontinuale.
"je shem+ull eshte si me )oshte, ku forma (alore eshte e
krijuar nga '& (ale
sinusoi'ale, sinXt! an' sin#Xt!.
Ku XG58$`af,
t eshte koha 'he f eshte frekuenca. -er kohen t G 3 sekon', frekuenca e (ales se )
are
eshte # ;z, kurse )er (alen e '&te eshte > ;z.
2igura 58. 0injal )erio'ik me frekuenca te n'r&shme
2igura 56. D& sinjale sinusoi'ale me frekuenca te n'r&shme
Cala e )are sinosui'ale fitohet 'uke i m+le'hur '& tjera. 2rekuenca me e (ogel ne
kete kom+inim H'o here quhet Bfrekuenca fun'amentale: 'he ne kete rast eshte #;z.
2rekuenca fun'amentale )er'oret me qellim qe H'o (ale e shtuar me )as 'uhet te jete
shumfish i kesaj (ale, si +ie fjala #X, 5X, >X bnX.
-er te fituar formulen e seri(e 2ourier, a)likojme cos se +ashku
me sin 'he i
shumzojme me koeficient )erkates.
ft!G J
ft!G J .
Kjo eshte formula kr&esore e seri(e 2ourier, ku 1
n
'he B
n
jane am)litu'at )er te '&
(alet.
1m)litu'a 1
n
mun' te llogaritet 'uke shumzuar te '& anet me sin 'he B
n
me
cos
1
n
G
B
n
G
1
$
mun' te llogaritet 'uke integruar te '& anet e ekuacionit kr&esor.
1
$
G
Ta+ela #.
Domeni Kohor Domeni 2rekuencor 0erite 2ourier
1(. M><t8H<e=A8m8
.ulti)leksimi eshte meto'e qe mun'eson 'ergimin e me shume se nje
sinjali te
informata(e )ermes nje sinjali +artes ne te njejten kohe. -ra,
eshte meto'e qe
mun'eson shfr&tzimin me racional te sinjale(e +artes gjate
transmetimit te
informata(e.
1(.1 KateD;r8?8m8 8 m><t8H<e=A8me@e

2igura 5%. Llojet e multi)leksime(e

1(.2 M><t8H<e=A8m8 te= tra9Amet8met a9a<;De
0injalet analoge zakonisht multi)leksohen 'uke shfr&tzuar 2D., ne
te cilin,
ka)aciteti i sinjalit +artes n'ahet ne nen-kanale me gjeresi te
n'r&shme te
frekuenca(e, ku secila frekuence +arte nga nje sinjal ne te njejten kohe.
-er te transferuar H'o sinjal tek keta +reza frekuencore kerkohet te kete
mo'ulator.
1(.2.1 M><t8H<e=A8m8 me 9Earje 7re=>e9:;re +FDM,FreB>e9:I
D8@8A8;9 M><t8H<eF89D-
2igura >$. .ulti)leksimi 2D.. 1na transmetuese
0injalet ne te majte multi)leksohen ne te njejtin me'ium transmetues. R'o sinjal, m
i
t!
'o te mo'ulohet ne sinjalin +artes f
i
, 'he si rezultat 'o te fitohet nje sinjal i
kom)ozuar nga keto sinjale +rezngushte m
+
t!, i cili man'ej transmetohet ku 'o te
mo'ulohet )ra) me frekuence +artese f
c
'he ne 'alje fitohet sinjali st!.
Ka)aciteti total i ketij sinjali ne 'alje eshte B I

2igura >3. .ulti)leksimi 2D.. 1na marreseA)ranuese

1(.3 M><t8H<e=A8m8 te= tra9Amet8met E8Dj8ta<e
0injalet 'igjitale multi)leksohen 'uke )er'ore TD., ne te cilin shume sinjale
+arten
)ermes nje kanali ne n'arje kohore time-slots! te n'r&shme.
.ulti)leksimi 'igjital mun' te jete i sinkronizuar 'he multi)leksim jo i
sinkronizuar.
1(.3.1 M><t8H<e=A8m8 me 9Earje =;C;re +T8me D8@8A8;9 M><t8H<eF89D-
"e multi)leksimin TD., shume sinjale mun' te transmetohen )ermes nje li'hje 'uke
e n'are kete li'hje ne n'arje kohore.
TD. )unon ne nje )rinci) te njohur si /oun'-/o+in, qe 'o te thot se H'o sinjal e ka
n'arjen e caktuar kohore 'he 'uhet te )res 'eri sa t:i (ie ra'ha.
TD. mun' te jete i sinkronizuar 'he jo i sinkronizuar.
1(.3.1.1 M><t8H<e=A8m8 8 A89=r;98?>ar +I9:Cr;9;>A TDM-
.ulti)leksimi TD. i sinkronizuar eshte kur informatat )rej +urime(e te n'r&shme
+arten ne )akete frames! 'he c'o frame e ka te caktuar nga nje grou)
n'arjesh
kohore time-slots!.
"umri i n'arje(e kohore )er nje )aket eshte aq sa ka sinjale te multi)leksuara ne
ate
)aket.
"e multi)leksimin TD. te sinkronizuar transmetuesi 'he marresi 'ine se cilat
sinjale
jane 'uke u 'erguar, )asi qe H'o gje eshte e sinkronizuar.

2igura >#. .ulti)leksimi TD.. 1na transmetuese

0injalet ne anen e majte m
3
t!, m
#
t!, an' m
n
t! qe jane sinjale 'igjitale (en'osen ne
+ufera )er nje kohe te shkurter. /uajtja e sinjale(e ne +ufera )er nje kohe te
shkurter
mun'eson krijimin e sekuenca(e to kom)ozuara ne nje sinjal m
c
t!.
0h)ejtesia transmetuese 'ata rate! e ketij sinjali m
c
t! 'uhet te jete e +ara+arte ose me
e ma'he se shuma e te gjitha sinjale(e h&rese m
i
t!.
2igura >5. .ulti)leksimi TD. i sinkronizuar. 1na marrese
1(.3.1.2 M><t8H<e=A8m8 8 Ha,A89=r;98?>ar +AAI9:Cr;9;>A TDM-
.ulti)leksimi statistikor ose jo i sinkronizuar me TD. )unon ne )rinci)in qe
n'arjet
kohore time-slots! nuk caktohen me )are, )or ato shfr&tzohen (aresisht
si jane te
gatshme 'he te )a oku)uara. "e kete )rinci) )unon @nterneti.
R'o n'arje kohore )erm+an nga nje in'e< te )aketit 'he nga nje mesazh. "umri i
n'arje(e )er )aket nuk eshte e thene me qene i +ara+arte me numrin
e sinjale(e
h&rese sikur qe ishte tek rasti i sinkronizuar.
2igura >>. .ulti)leksimi TD. i )a sinkronizuar. 1na transmetuese
2igura >7. .ulti)leksimi TD. i )a sinkronizuar. 1na marrese
1(.% M><t8H<e=A8m8 te= tra9Amet8met me 78je ;Ht8=e
"e rrjetat o)tike, sinjalet multi)leksohen 'he +arten si gjatesi (alore te n'ara te
'rites
ne nje sinjal te multi)leksuar 'uke )er'ore D9D.-'ense =a(elength
'i(ision
multi)leksing.
K& lloj multi)leksimi eshte nje forme e 2D., )or njihet si
9D.-=a(elength
'i(ision multi)leksing. "e kete rast, rrezja e 'rites light stream! qe kalon ne)er
fije
o)tike )er+ehet nga shume gjatsi (alore te cilat 'o te kene kanale
te n'ara te te
'hena(e.
Disa nga multi)lekseret me te me'henj jane 'eri ne #78 kanale ku secili
)rej t&re
mun' te kete sh)ejtesi )rej 5%.4 S+)s 'eri ne 3$.3 T+)s ne 'istance m+i 3$$ km.
1(.) ONET3DH 8D9a< C8erar:CI
Ta+elat e me)oshtme )araqesin stan'ar'et kr&sore te multi)lekser(e
kr&esor te
stan'ar'izuara nga organizatat e n'r&shme n'erkom+etare.
0Z"ET-0&nchronous Z)tical "et=ork
0D;-0&nchronous Digital ;ierarch&
Data Rate DSO ANSI ETSI
8> K+)s 3 - -
3.7>> .+itAs #> T-3 -
#.$>4 .+itAs 5# - E-3
8.53# .+itAs %8 T-# -
6.648 .+itAs 3#$ - -
4.>>4 .+itAs 3#4 - E-#
5#.$8> .+itAs >4$ - -
5>.584 .+itAs 73# - E-5
>>.658 .+itAs 86# T-5 -
%6.6#4 .+itAs 3>>$ - -
35%.#8> .+itAs #$38 D0>"1 -
35%.#8> .+itAs #$>4 - E>
#6>.368 .+itAs >$5# T-> -
>$$.57# .+itAs 768$ T-7 -
787.3>4 .+itAs 43%# - E-7
Ta+ela 5. T&)es of 0D;
OHt8:a<
Carr8er
Data !ate PaI<;aE,
ONET
+PE-
UAer Data
!ate
ONET DH
Z*-3 73.4>
.+itAs
7$.33#
.+itAs
>%.758 0T0-3 --
Z*-5 377.7#
.+itAs
37$.558
.+itAs
3>4.8$4 0T0-5 0T.-3
Z*-% >88.78
.+itAs
>73.$>>
.+itAs
>>7.4#> 0T0-% 0T.-5
Z*-3# 8##.$4
.+itAs
8$3.5>>
.+itAs
7%>.4#> 0T0-3# 0T.->
Z*-34 %55.3#
.+itAs
%$#.$44
.+itAs
4%3.8>4 0T0-34 0T.-8
Z*-#> 3#>>.38
.+itAs
3#$#.64>
.+itAs
3344.48> 0T0-#> 0T.-4
Z*-58 3488.#>
.+itAs
34$>.368
.+itAs
3645.#%8 0T0-58 0T.-3#
Z*->4 #>44.5#
.+itAs
#.> S+)s #566.6#4 0T0->4 0T.-38
Z*-3%# %%75.#4
.+itAs
%.8 S+)s %73$.%3# 0T0-3%# 0T.-8>
Z*-684 >$S+itAs - - 0T0-684 0T.-#78
Z*-5$6# 38$S+itAs - - 0T0-5$6# 0T.-3$#>
Ta+ela >. T&)es of 0Z"ET
11. K<aA878=8m8 8 MeE8>me@e Tra9Amet>eAe
.i'iumet mun' te klasifikohen ne '& gru)e:
• Te trasuara gui'e'!
o Tuhen te trasuara )asi qe e orientojne signalin ne)er nje shteg te
caktuar
o Tifte te gershetuara t=iste' )air!
o Ka+llo koaksial
o 2ijet o)tike
• Te ha)ura ungui'e'!
o 0injali sh)ernahet ne te gjitha 'rejtimet, n'onese mun' te n'ikohet ne
'rejtimin e )erha)s
o ;a)sireA1jri
o Dje
11.1 MeE8>met tra9Amet>eAe te traA>ara +&>8EeE tra9Am8AA8;9
meE8>mA-
0injalet +arten )ermes trasa(e shtigje(e! fizike ne)er te cilat
sinjali i te 'hena(e
kalon.
11.1.1 #87tet e DerACet>ara +TG8AteE Ha8r-
Ka 'isa katogori te fije(e te gershetuara, (aresisht nga a)likacioni )er te cilin
keto fije
)er'oren si 'he nga numri i 're'ha(e t=ists! )er meter.
2ijet e qiftuara n'ahen ne:
• te )am+eshtjellaA)am+rojtura DT--Dnshiel'e' T=iste' -air!
• te m+eshtjellaAm+rojtura 0hiel'e' T=iste' -air!
Konsi'erohet te jete me'iumi me ekonomik 'he me se shumti ne )er'orim, e'he )se
en'e ka )ro+leme te me'ha me 'efekte te n'r&shme te shkaktuara nga interferencat
)er shkak te kr&qezime(e te kanale(e telefonike crosstalk interference!, zhurma
etj.
-er t:i z(ogluar keto interference keto fije te gersheturara m+eshtjellen me nje
lloj
rrjete metalike metallic +rai'! ose nje lloj m+eshtjellje shtese siq shihet ne
figure me
)oshte.

2igura >8. Tifte te gershetuara

1rs&eja )er qiftezim 'he gershetim eshte te e(itohet interferenca ne mes ket&re '&
fije(e.
Trashesia e ket&re fije(e eshte )rej $.> 'eri $.% mm.
/astet e a)likimit te nje qifti te gershetuar zakonisht jane:
• 0istemi telefonik
• /rjetat lokale
-er 'istanca te shkurta, keto fije te gershetuara mun' te ofrojne sh)ejtesi 'eri ne
3S+)s, kurse ne 'istance me te gjata 'eri ne >.+)s.
Ka+llot e )am+rojtura DT-! n'ahen ne 'isa kateogor&:
• Kategoria 5
o -erfshine ka+llon a )am+rojtur 'he )ajisjet tjera li'hese qe
kane
karakteristikat transmetuese me (eqori 'eri ne 38 .;z
o -er'oret )er /rjeta Lokale-L1" 'he ofron sh)ejtesi 'eri ne 38 .+)s
• Kategoria >
o -erfshine ka+llon a )am+rojtur 'he )ajisjet tjera li'hese qe
kane
karakteristikat transmetuese me (eqori 'eri ne #$ .;z
• Kateogoria 7
o -erfshine ka+llon a )am+rojtur 'he )ajisjet tjera li'hese qe
kane
karakteristikat transmetuese me (eqori 'eri ne 3$$ .;z
o -er'oret )er /rjeta Lokale-L1" 'he ofron sh)ejtesi 'eri ne 3$$ .+)s
o "e frekuenca me te larta, si +ie fjala 7$$ .;z a)o 6$$ .;z mun' te
ofroje sh)ejtesi e'he 'eri ne 3$ S+)s.
Katogoria 5 e ka+llo(e 'allon )rej asaj 7 )er nga numri i 're'ha(e. Tek kategoria
7,
numri i 're'ha(e eshte me i ma'h 'he me te shtrenguara 'he ofrojne sher+im me te
mire.
11.1.2 Kab<<8 K;a=A8a<
E'he k& lloj )erquesi me'iumi transmetues! ka '& fije )erquese, )or i 'izajnuar me
n'r&she 'he o)eron ne frekuenca me te larta.
Ka+lli koaksial ka nje )erques qen'ror mu ne mes qe eshte nje fije teli e forte
zakonisht )rej +akri. Kjo fije teli eshte e m+eshtjellur 'he e izoluar me nje
shtrese e
cila )oashtu eshte me tutje e m+eshtjellur me nje rrjete te holle metalike outer of
metal foil!.

2igura >6. Ka+lli koaksial

Ka+llot koaksiale jane me efikase 'he me te qen'rueshme n'aj interferenca(e 'he
zhurma(e, )or kane )ro+leme me 'o+sim te sinjalit si 'he zhurme termike 'he
intermo'ulare.
/astet e a)likimit te ka+llit koaksial jane TC, sistemet telefonike ne 'istance te
gjata
'he )oashtu )er rrjeta lokale.
Ka+lloja tele(izi(e mun' te +arte 'eri ne 3$$ kanale tele(izi(e 'he 'eri ne
3$$$$
kanale te zerit.
-er transmetimin e sinjale(e analoge ne 'istanca te me'ha kerkohen )erforcuesit ne
c'o '& ose tri kilometra 'he +rezi frekuencor eshte 7$$.;z, kurse )
er sinjalet
'igjitale kerkohen re)etitor c'o kilometer.
11.1.3 Kab<<;t ;Ht8=e
-er+ehet nga qelqi ose )lastika 'he transmeton sinjalet ne forme te 'rites.

2igura >4. Ka+lli o)tik

2ija o)tike eshte e 'izajnuar ne ate men&re qe mun'eson 'riten te
transmetohet
)ergjate fijes. Sjate ketij kalimi ne)er fije, rrezet e 'rites go'asin muret e
fijes a)o
skajet e jashtme te +erthames se fijes 'he me )astaj kthehen a)o
ri'rejtohen ka
+erthama. "e kete men&re sinjali i 'rites lakohet )erthehet! rreth skaje(e.
11.1.3.1 PjeAet =rIeA;re te 78je@e ;Ht8=e
• BertCama O nje qen'er e holle )rej qelqi ne)er te cilen kalon 'rita
• MbeACtje<<je +C<aEE89D O shell!- nje material i jashtem o)tik qe e
rrethon +erthamen 'he qe reflekton 'riten )rej skaje(e kah +erthama
• MbeACtje<<eA 8 jaACtem +b>77er :;at89D- O nje m+eshtjellje )rej
)lastike qe m+ron fijen o)tike nga 'emtimet 'he lageshtia.
.e qin'ra ose mijera fije o)tike mun' te +ashkohen ne tufe ne ka+llo o)tik.
Keto tufa m+rohen nga nje shtrese tjeter, siq shihet ne figuren e mesi)erme.
2ijet o)tike n'ahen ne '& lloje:
• 0ingle-mo'e fi+ers
• .ulti-mo'e fi+ers
11.1.3.2 F8jet ;Ht8=e me 89D<e,M;Ee
Kane +erthame te (ogel rreth % mikrona ne 'iameter! 'he transmetojne 'rite laserike
infrare' me gjatsi (alore )rej 3,5$$ 'eri 3,77$ nanometra

2igura >%. 2ija o)tike me single mo'e

"e rastin e 0ingle-.o'e ra'iusi i +erthames se fijes eshte shume me i (ogel 'he si
i
tille 'o te kete shume me )ak ken'e te reflektuara a)o 'o te kete (etem nje ken'.
2ija me single-.o'e eshte me e mire se ajo multi-mo'e 'he )er'oret ne 'istanca te
gjata, sikur ka+lli )er TC 'he sistemi telefonik.
11.1.3.3 F8jet ;Ht8=e me m><t8,m;Ee
Kane +erthame me te ma'he rreth 8#.7 mikrona ne 'iameter! 'he transmetojne 'rite
infrare' me gjatsi )rej 47$ 'eri 3,5$$ nm.

2igura 7$. 2ija o)tike me multi-mo'e

Drita )rej nje +urimi h&n ne qelqin cilin'rik ose +erthamen )lastike.
Sjate kesaj h&rje 'he kalimi te 'rites )ergjate fijes, 'isa )rej rreze(e
reflektohen kurse
'isa i a+sor+on materiali rrethues.
Kjo forme e )erha)jes se rreze(e te 'rites quhet multimo'e me ste)-in'e< )er shkak
te ken'e(e te n'r&shme te th&rje(e te rreze(e.
.ultimo'e eshte i )ershtatshem )er 'istance te shkurta.
Kur nje rreze 'uke kaluar ne)er nje su+stance h&n ne nje su+stance tjeter me te
'en'ur a)o me )ak te 'en'ur, rrezja e n'erron 'rejtimin 'he sh)ejtesine. K& fenomen
quhet refraksion th&erje!.

2igura 73. /efraksioni i 'rites

Kur rrezja kalon ne nje me'ium me te 'en'ur, si me larte ken'i i renjes eshte me i
ma'h se ken'i i th&erjes 'he e kun'erta kur h&n ne me'ium me te rralle.
Kur ken'i i refraksionit eshte %$ shkalle, 'he rrezja shtrihet )ergjate (ijes
hozontale,
ateher ken'i i renjes quhet ken' tritik.
Kur ken'i i renjes arrine (leren me te ma'he se ken'i kritik, ateher kemi fenomenin
e
reflektimit 'he ne kete rast ken'i i renjes eshte c'o here i +ara+arte me ken'in e
reflektimit. "e rastin e fijes o)tike, rrezet e reflektuara )er'oren )er
transmetimin e
sinjalit ne forme te 'rites.
11.1.% KraCaA8m8 9e meA =ab<<8t ;Ht8= tCe EI meE8>me te meA8Herme
"e )ergjithesi, ka+lli o)tik eshte me i mire se ai koaksial 'he me efikas.
?akonisht )er'oret ne frekuenca shume te larta 'he 'istanca te me'ha te
komunikimit.
Dallimet kr&esore krahasuar me ka+llin koaksial 'he qiftet e gershetuara jane:
• .e shume ka)acitet
• .e i lehte ne )eshe, si i tille me lehte te transferohet 'he )er'oret
• .e i (ogel ne ma'hsi
• Do+sim me te (ogel
• @zolim me te mire te efekte(e elektromagnetike
/astet e a)likimit jane 'istancat e me'ha 'eri ne 37$$km 'he ofron ka)acitet )rej
#$
$$$ to 8$ $$$ kanale telefonike.
"e 'istance me te shkurta, )ra 'eri ne 3# km mun' te ofroje ka)acitet 'eri ne 3$$ $
$$
kanale telefonike.
Kur )er'oret ne rrjeta lokale mun' te ofroje sh)ejtesi te transmetimit )rej 3$$ .
+)s
'eri ne 3$ S+)s
"e )ergjithesi, fija o)tike )araqet kercnim real )er ka+llin koaksial.
11.2 MeE8>met tra9Amet>eAe te Ha traA>ara +U9D>8EeE tra9Am8AA8;9
meE8>mA-
.e'iumet transmetuese te )a trasuara jane:
• ha)siraAajri
• uje
11.2.1 !aE8; Tra9Amet8m8 +18re<eAA Tra9Am8AA8;9-
-er ra'io transmetime a)o =ireless, kerkohen antenna transmetuse 'he marrese.
?akonisht, sinjalet ne frekuenca te ulta jane shume-'rejtimshe
omni-'irectional!
kurse ato ne frekuenca te larta jane me shume te fokusuara 'he me
'rejtime te
caktuara.
Caresisht nga +rezi frekuencor, kemi tri kategori te me'iume(e ne kua'er te
me'iumit
=ireless.
• !aE8; 7re=>e9:at me +rez )rej 5$ .;z O 3S;z! 'he qe jane
shume
'rejtimshe
• Fre=>e9:at m8=r;@a<;re me +rez )rej 3 S;z- >$ S;z kr&esisht )
er
transmetim )rej )ike ne )ike
• Fre=>e9:at 897rareE me +rez )rej 5$$ S;z-#$$ T;z

2igura 7#. Brezi total i frekuenca(e

11.2.2 !aE8; Fre=>e9:at
Transmetimet 'ifuzi(e )ermes ra'io frekuenca(e jane shume 'rejtimshe, qe 'o te thot
se nuk ka ne(oje )er antenna te fokusuara ne forme te nje )jate 'ish! 'he )oashtu
nuk
kerkohet )recizitet i ma'h gjate montimit te saj.
"e )ergjithesi te gjitha ra'io frekuencat shtrihen )rej 5k;z to 5$$ S;z, )
or +rezi
frekuencor )er rastin konkret )er te cilin )o flitet ketu eshte ne mes 5$.;z 'he 3
S;z, , )ra qe m+ulon C;2 'he nje )jese e D;2.
K& +rez eshte zgje'hur )er shkak te )ershtatshmerise )er
transmetime 'ifuzi(e
+roa'cast! 'he me i rezistueshem n'aj kushte(e atmosferike )er 'allim )
rej at&re
mikro(alore.
Duke e )er'orur formulen ne (azh'im )er gjetjen e hum+jes gjate transmetimit,
LG3$log !
#
'B,
shihet se hum+ja eshte ne funksion te 'rejte te 'istances, 'he ne funksion te
zh'rejt te
gjatsise (alore.
-ro+lemet me te me'ha tek ra'io transmetimet jane interferencat
shumekaheshe
multi-)ath! te cilat shkaktohen nga reflektimet nga toka, uji a)o o+jekte te
n'r&shme
ne mes te antena(e.
11.2.3 Fre=>e9:at M8=r;@a<;re
Brezi frekuencor )er trensmetime mikro(alore eshte )rej 3-5$ S;z, )or
zakonisht
+rezi o)timal eshte )rej 3-3$ S;z.
"en 3 S;z, ka shume zhurme te shkaktuar nga factor te n'r&shem
si )ajisjet
elektronike, kushtet atmosferike etj.
.+i 3$S;z, sinjali 'o+sohet 'ukshem nga kushtet atmosferike.
"e kua'er te frekuenca(e mikro(alore )rej 3-5$ S;z, ekziston e'he nje klasifikim
frekuencash:
• L-Ban'
o 3-# S;z, )er'oret )er sher+imet mo+ile satelitore 'uke )erfshire e'he
ato )er komunikim mo+il, S0., D.T0 etj
o Kushtet atmosferike nuk n'ikojne shume
• *-Ban'
o 5.6-8.# S;z, kr&esisht )er -0T" 'he @nternet
o Kushtet atmosferike )oashtu nuk n'ikojne shume, )or )er fuqi te (ogel
transmetuese kerkohen stacione toksore te me'ha
• X-Ban'
o 4-3# S;z, )er'oret zakonisht )er situate emergjente 'he )er )latformat
ajrore 'he 'etare
o 0tacione te (ogla toksore )er fuqi te ma'he transmetuese
• Ku-Ban'
o 33.6-3>.7 S;z, )er'oren )er transmetime )u+like satelitore, C01T,
telefoni rurale, (i'eokonferenca etj
o .e te n'ieshme n'aj kushte(e atmosferike, fuqi te larte 'he antenna
marrese te (ogla
• Ka-Ban'
o 36.6 O #3.# S;z, )er'oren )er +rez te gjere )er transmetime te te
'hena(e, a)likime me multime'ia etj
o 2uqi en'e me te larte se Ku-+an' 'he shume te n'ieshme n'aj
kushte(e atmosferike
11.2.3.1 Fre=>e9:at M8=r;@a<;re t;=A;re +TerreAtr8a< M8:r;Ga@e-
2igura 75. Brezi frekuencor mikro(alor

2igura 7>. 1ntena mikro(alore

2ormula )er gjetjen e hum+je(e tek k& lloj transmetimi eshte njejte sikur ne rastin
a
ra'io frekuenca(e.
LG3$log !
#
'B, ku ' eshte 'istance 'he M eshte gjatsia (alore.
-er 'allim )rej fije(e te gershetuara 'he ka+llit koaksial, ku
hum+jet jane
eks)onenciale me 'istance, ne kete rast keto jane katrore me 'istance.
11.2.3.2 Fre=>e9:at M8=r;@a<;re Aate<8t;re +ate<<8te M8:r;Ga@e-
Transmetimi ne kete +rez frekuencor eshte transmetim mikro(alor 'he )er'oret )er
li'hjen e '& ose me shume )ika(e trasnmetuseAmarrese ne toke.

2igura 77. 2rekuencat mikro(alore satelitore

0atelitet ne or+ite )ranojne sinjalet e transmetura nga toka ne nje
+rez frekuencor
u)link frequenc& +an'! 'he transmetojne ato )oshte ne nje +rez tjeter
frekuencor
'o=nlink frequenc& +an'!.
"je satelit mun' te kete 'isa +reze frekuncore qe quhen trans)on'ers.
-er(eq a)likime(e te transmetime(e satelitore tek transmetimet 'ifuzi(e +roa'cast!,
satelitet mun' te )er'oren e'he )er transmetime me +reze me te ngushta
'he )er
a)likime rezi'enciale, si ne figuren e me)oshtme.
2igura 78. 1)likimi i satelite(e )er qellime rezi'enciale, Ku-+an'
Ka shume satellite ne or+ite ne 'istance te n'r&shme m+i toke, )or
satelitet )er
komunikime jane kr&esisht satelitet geostacionar qe jane 57485 km m+i toke.
Te '& satellite te mun' te )er'orin +rez te njejte frekuencor 'uhet te jene large
njeri
tjetrit )er >
o
c(en'osje ken'ore angular 'is)lacement!.
1)likimet kr&esore te satelite(e komunikues jane TC, sisteme telefonike ne 'istance
te me'ha 'he +iznese )ri(ate.
Tek rasti i +iznese(e )ri(ate, keto kr&esisht )er'oren )er transmetimin e te
'hena(e,
@nternet.
-ro(aj'eri i sher+imit )ermes satelite(e i n'ane kanalet ne kanale te (ogla 'he i
ja)e
me qira.
"e fillim ishin shtrenjte, )or tani me (01T qe mun'eson kanale te (ogla jane shume
me lire.
11.2.% I97rareE
@nfrare' eshte transmetimi a)o emitimi i gjatsi(e (alore me te gjata se ato te
'rites se
'ukshme 'he me te shkurta se te ra'io (ale(e.
@nfrare' ka gjatsine (alore rreth 67$ nm 'he 3 mm.
Transrisi(erat transmitter J recei(er! 'uhet te jene ne (ije te ha)ur, )ra )a )
engesa ne
mes a)o ne)ermes reflektime(e nga si)erfaqet me ngj&ra te lehta.
Dallimi kr&esor ne mes te @nfrare' 'he transmetimit mikro(alor eshte se infrare'
nuk
'e)erton muret 'he )oashtu frekuencat )er infrare' nuk kane ne(oje te licencohen.
11.2.) A9te9at
Eshte nje )erques a)o nje )ajisje )er transmetimin 'he )ranimin e ra'io sinjale(e.
Sjate )rocesit te transmetimi te sinjalit, energjia elektrike e transmetues(e
kon(ertohet ne energji elektromagnetike 'he sh)ern'ahet ne am+ientin )er rreth.
Sjate )ranimit te sinjalit, n'o'he e kun'erta, energjia elektromagnetike e )
ranuar )rej
am+ientit )er rreth kon(ertohet ne energji elektrike 'he )ranohet nga marresit.
?akonisht, antena e njejte i realizon te '& funksionet, ate te transmetimit the ate
te
)ranimit te ra'io sinjale(e.
Ka '& lloje kr&esore te antena(e:
• 0hume 'rejtimshe omni-'irectional ose antena isotro)ike!
• "je 'rejtimshe 'irectional!
A9te9a AC>me Erejt8mACe zakonisht eshte antena qe transmeton 'he )ranon ne te
gjitha 'rejtimet 'he nga te gjitha 'rejtimet ne rrafshin horizontal.
0h)ern'arja e (ale(e elektromagnetike mun' te jete e'he ne 'rejtimet nen 'he m+i
antene, )or kjo zakonisht eshte me e 'o+et 'he )oashtu z(oglohet me qellim qe
sh)ern'arja horizontale te jete me efekti(e.

2igura 76. 1ntena e thjeshte, antene 'i)ole

A9te9a 9je Erejt8mACe eshte antene qe transmeton ne nje 'rejtim 'he )ranon nga nje
'rejtim i caktuar, si +ie fjala, antena satelitore, man'ej antenat )er rrjeta
mo+ile te
sektorizuara )er ken'e )rej 3#$
$
.
11.2.).1 Per7;r:8m8 8 A89ja<8t me a9te99a E8re=:8;9a<e +A9te99a Da89-
.e 'irekcion te antenes nenku)tojme fuqia transmetuese ne nje 'rejtim te
caktuar
krahasuar me fuqine transmetuese te a)likuar nga nje antene shume 'rejtimshe.

2igura 74. 1ntena gain

"ese nje antene e )ermison fuqine transmetuese )er 5'B, ateher mun' te thuhet se
kjo
antene eshte me e mire se nje antene shume 'rejtimshe )er 5'B ne ate
'rejtim te
caktuar.
-ra, rritja e fuqise transmetuese ne nje 'rejtim +ehet ne 'em te fuqise
transmetuese ne
'rejtime tjera.
Pra, me direkcion te antenes nuk duhet nenkuptuar se rritet fuqia transmetuese
ne
krahasim me ate pranuese, por vetem orientohet ne nje drejtim te caktuar.

"je )arameter me ren'esi tek 'irekcioni i antenes eshte zona efekti(e effecti(e
area!
e nje antene.
Li'hshmeria ne mes te zones efekti(e the antenes 'irekcionale eshte si me )oshte:
SG>P1
e
AM
#
G>Pf
#
1
eAc
#
S- antenna 'irekcionale
1
e
-zona efekti(e
f -frekuenca +artese carrier frequenc&!
c-sh)ejtesia e 'rites
M-gjatsia (alore MGcAf!
12. !rjetat K;mHj>ter8At8=e
3%66, DE*, B"uk ka ars& qe njerzit in'i(i'ual te kene kom)jutera )
ersonal tek
shte)ia:.
c8>$K ought to +e enough for an&+o'&.c - Bill Sates, 3%43
Kom)juteret te li'hur ne mes (eti ne kua'er te s&steme(e te
n'r&shme 'he qe
)er'oren )er te kr&er )une te n'r&shme eshte cka kerkohet 'he a)likohet tani.
D& ose me shume kom)jutere te li'hur ne mes (eti mun' te jene )jese e nje rrjete
(etem nese mun' te kem+ejne informata ne mes (eti.
13. L<;jet e !rjeta@e
13.1 LAN
2igura 7%. /rjete lokale
13.1.1 L<;jet e !rjeta@e L;=a<e, +LAN-
/rjetat L1" i kane tri karakteristika qe i +ejne te 'allojne )rej rrjeta(e tjera:
• .a'hsia
• Teknologjia transmetuese
o Ethernet
o 2ast Ethernet
o Siga+it Ethernet
o 3$ giga+it Ethernet
o Token /ing
• To)ologjite
o -araqesin men&ren e konfigurimit te rrjeta(e
o Ka 'isa lloje, ka+llo linear +us!, unaze ring!, ne forme &jesh star!
'he ne forme te rrjete mesh! etj
13.2 !rjetat Metr;H;<e +MAN,Metr;H;<8ta9 AreaA NetG;r=A-

2igura 8$. /rjete metro)ole

/aste te rrjeta(e metro)ole, TC ka+llo(ike 'he @nternet )ermes ka+llo(e.
9i.a< 4$#.38! eshte rasti i rrjeta(e =ireless.
13.3 !rjetat e Djera +1AN,18Ee Area NetG;r=A-

2igura 83. /rjetat me shtrirje te gjere

13.% !rjeta L;=a<e G8re<eAA +1LAN,18,F8-

2igura 8#. /rjeta =ireless

13.%.1 8 ;Her;9 1LAN4
.o'emi =ireless i kom)juterit qe mun' te jete i jashtem a)o i m+ren'shem!
)ershtate te 'henat ne ra'io sinjal 'he transmeton 'uke i )er'ore antenat si me
)oshte! tek routeri.
/outeri a )ranon sinjalin 'he e 'eko'on. Dergon te 'henat ne @nternet
E njejta n'o'he ne te kun'erten, )ra router )ranon te 'henat nga @nterneti, i )
ershtate
ne ra'io sinjal 'he i 'ergon tek a'a)teri i kom)juterit, )ra =ireless mo'em.

2igura 85. 9ireless routerAaccess )oint 'he .o'em

9L1" )unojne ne frekuenca te larta #.> -7 S;z, )er shkak se ne keto frekuenca
mun' te transmetojne me shume te 'hena.
13.%.2 ta9EarEet e 1LAN
$(2.11a
Transmetojne ne 7 S;z 'he mun' te arrine sh)ejtesine 'eri ne 7> .+)s 'he )er'ore
Z2D. orthogonal frequenc&-'i(ision multi)le<ing! qe e n'an ra'io sinjalin ne 'isa
nen-sinjale 'he transmeton ato ne )aralel.
"uk eshte kom)ati+il me 4$#.33+ 'he eshte me e mire se 4$#.33+ )er a)likacionet me
multime'ia, si ze, (i'eo, fotografi etj.
-erkrah 4 kanale
$(2.11b
Transmetojne ne #.> S;z 'he mun' te arrine sh)ejtesine 'eri ne 33 .+)s 'he )er'ore
**K com)limentar& co'e ke&ing!
.un' te )erkrah 'eri ne 3> kanale
$(2.11D
Transmetojne ne #.> S;z 'he mun' te arrine sh)ejtesine 'eri ne 7> .+)s 'he )er'ore
Z2D.. 7> .+)s eshte maksimale, )or zakonisht nuk m+errine me shume se #>.+)s.
Ka )ermisime ne as)ektin e sigurise krahasuar me 4$#.33+
$(2.119
.un'eson )ermisime shtese krahasuar me 33g 'he mun' te arrije sh)ejtesine 'eri ne
3>$ .+)s
1%. K;mH;9e9tet e !rjeta@e
2igura 3#. Kom)onentet kr&esore te rrjeta(e
1%.1 NIjet +H>bA-
;u+s eshte nje )ajisje )er konektimin e 'isa )ajisje(e te Ethernet-it, qofte ato me
fije
o)tike a)o fije(e te gershetuara.

1))lication
Trans)ort
@nternet
"et=ork @nterface
-h&sical
1))lication Sate=a&
Trans)ort Sate=a&
/outer
Bri'ge, 0=itch
/e)eater, ;u+
1))lication
Trans)ort
@nternet
"et=ork @nterface
-h&sical
1))lication
Trans)ort
@nternet
"et=ork @nterface
-h&sical
1))lication Sate=a&
Trans)ort Sate=a&
/outer
Bri'ge, 0=itch
/e)eater, ;u+
2igura 8>. Ethernet hu+s
;u+s jane )jese e shtreses fizike te sistemit te ha)ur te references. -ra, hu+
sher+en si
nje )ike koncentruese e )ajisj(e te n'r&shme si 'he sher+en )er transmetimin e
sinjalit ne rast te n'eshje(e te )akete(e )acket collision!.
;u+s sher+ejne e'he si lloje te re)etitor(e re)eater! )er Ethernet.
2igura 87: 0hem+ull i transmetimit me hu+ htt):AA===.net-
seal.netA)o)u)d=in'o=.)h)_ai'G33!
1%.2 Per7;r:>eA8t +!eHeaterA-
Uane )ajisje )er )erforcimin e sinjalit 'he )er rritjen e 'istanca(e
transmetuese )a
)asur 'egra'ime te sinjale(e.
E'he re)etitoret sikurse e'he ;u+s jane ne shtresen fizike.
2igura 88. Ethernet /e)eaters
1%.3 Paj8Ajet K;m>t>eAe +G8t:CeA-
Eshte nje )ajisje shume e ren'esishme e rrjeta(e qe mun'eson komunikim te 'rejte
)er 'rejte ne mes te kom)jutere(e ne rrjeta.
-ajisjet komutuese s=itches! o)erojne ne shtresen e '&te te Z0@,
shtresen e te
'hena(e Data Link La&er!
0=itches jane te ngjashem me ;u+s )or me te a(ancuar 'he me
me shume
inteligjence.
0=itches jane te ngjashem me ;u+s ne as)ektin e te )asurit nje 'omen te (etem )er
sh)ern'arje +roa'cast!, )or 'allojne nga njeri tjetri ne as)ektin
e )orta(e 'he
kontrollit te )akete(e.
0=itches )ra ins)ektojne )aketet, )ercaktojne )ajisjet )rej nga eshte nisur )aketi
'he
ate ne te cilen shkon )aketi 'he )ercjellja e atij )aketi.
-ra, s=itches managjojne me ka)acitetin e rrjeta(e ne men&re me efikase.
0=itches me te njohur jane:
"e L1" Ethernet s=itches!
"e 91" 1T. s=itches!
2igura 86. 0=itches

2ig. 84: 0hem+ull i transmetimit me s=itch htt):AA===.net-

seal.netA)o)u)d=in'o=.)h)_ai'G3>!
1%.% !>teret +!;>terA-
/uteri eshte )ajisja me e ren'esishme ne rrjeta e cila o)eron ne shtresen e
rrjeta(e,
shtresa e trete ne Z0@ a)o shtresen e '&te te T*-A@-, shtresa e @nternet.
/outers mun'esojne li'hjen e '& a)o me shume rrjeta(e me +aze te @-s.
2igura 8%. /uteret
"je ruter se)aku mun' te kete nje kom)juter 'he '& interfejsa "@*! qe )erkrahin
)rotokolet e @-s.
-ranon )aketet ne)ermes njeres )rej ket&re interfejsa(e 'he i )ercjelle ato
ne)ermes
interfejsit 'ales.
/uteri i shfr&tzon informatat ne @- hea'er 'he (en'ose se cilat )akete 'uhet te
(azh'ojne me tutje 'he cilen interfejse 'alese 'uhet )er'ore.
-ara se te 'ergoje n'onje )aket, /outer 'o te kontrolloje ma'hsine e )aketiti 'he
njesine transeferuese maksimale-.TD te interfejsit.
-aketet me te me'ha se .TD n'ahen )er t:iu )ershtatur ma'hsise se .TD.
"ese nje )aket ka +itin qe nuk lejon n'arjen, ateher ajo )aket 'o te hu'het.
2ig. 6$: 0hem+ull i transmetimit me ruter htt):AA===.net-
seal.netA)o)u)d=in'o=.)h)_ai'G#5!
1). T;H;<;Dj8te e !rjeta@e +NetG;r= T;H;<;D8eA-
.e to)ologji nenku)tohet konfiguracioni i rrjeta(e. -ra, se si
jane te li'hur
kom)juteret ne nje rrjete 'he se si k& konfiguracion e )
ercakton men&ren e
komunikimit te ket&re kom)jutere(e.
.e )oshte jane to)ologjite me te njohura 'he ato me )er'orim me te gjere.
1).1 T;H;<;Dj8a 9e 7;rme te I<<8t +tar-
Eshte nje konfiguracion i rrjetes )ermes se ciles kom)juteret jane te li'hur 'rejt
ne nje
hu+.
Ka )er)aresite 'he te metat e (eta.
-er)aresite, 'eshtimi i nje kom)juteri a)o nje li'hje nuk e afekton )jesen tjeter
Te metat, 'eshtimi i ;u+ shkakton renjen e krejt sistemit
2igura 63. To)ologjia ne forme &lli
1).2 T;H;<;Dj8a rrjete +MeAC T;H;<;DI-
Eshte nje to)ologjji me numer shume te ma'h te li'hje(e ne mes te kom)jutere(e )er
te mun'esuar komunikim te c'o kom)juteri me secilin kom)juter.
Eshte to)ologji jo efikase 'he me te)rice te li'hje(e ne mes kom)jutere(e
2igura 6#. To)ologjia mesh
1).3 T;H;<;Dj8a 9e 7;rme te >9a?eA +!89D T;H;<;DI-
"je konfiguracion qe mun'eson li'hjen e kom)jutre(e ne rrjete ne forme te nje
unaze.
Ka me shume te meta se sa )er)aresi, )ran'aj e'he nuk eshte to)ologji
shume e
)o)ullarizuar.
Deshtimi i unazes a)o nje kom)juteri shkakton renjen e tere sistemit
2igura 65. To)ologjia ne form unaze
Kjo to)ologji )er'oret nga Token /ing
1).% T;H;<;Dj8a e AeDme9te@e <89ear +B>A T;H;<;DI-
Eshte nje to)ologji qe mun'eson li'hjen e kom)jutere(e ne nje ose 'isa segmente.
Z)eron ne )rinci)in: shiqo nese shtegu eshte i ha)ur 'he man'ej 'ergo.
"ese ne n'onje rast n'o'hin n'eshje te )akete(e, ateher *0.1A*D )er'oret )er te
'etektuar n'eshjet collision! e )akete(e.
-er)aresite: sh)ejtesia e transmetimit eshte e ma'he 'he numri i
hum+je(e te
)akete(e relati(isht i (ogel. Eshte to)ologjia me )o)ullarizuar 'he
)er'oret nga
Ethernet.
2igura 6>. To)ologjia me segmente
1).) T;H;<;Dj8a 9e 7;rme te EeD?>ar +Tree t;H;<;DI-
2igura 67. To)ologjia ne forme te 'egzuar
Eshte to)ologji e kom+inuar ne mes te asaj me segmente +us! 'he ne forme te &llit.
Kjo to)ologji ka )er)aresite 'he te metat sikur se e'he to)ologjite me segmente 'he
ne forme te &llit.
1/. !rjetat ATM,AAI9:Cr;9;>A Tra9A7er M;Ee +ATM
NetG;r=A-
Broa'+an' B-@0D"! eshte c'o gje m+i #.+)s 'he 1T. ishte )latforma numer nje
)er Broa'+an'. /rjetat e<istuese, si -0T", @0D", etj., ishin te 'izajnuar kr&esisht
)er
ze 'he me ka)acitet fi<, )ra *B/, ).sh. 8> k+)s.
@'eja )er 1T. shfaqet q&sh ne 3%8$, e'he )se interesimi i ma'h fillon 3%4$. T&sh ne
(itin 3%83 kater stu'ent nga Dni(erziteti i Zsaka, ne Ua)oni
sugjeruan qe 'uke ja
shtuar hea'er ne fillim te c'o n'arje kohore time-slot! 'o ta
+ente me efikas
multi)le<erin TD..
-ak me shume se )ara 3$ (itesh, 1T. men'ohej te ishte teknologjia numer nje 'he
qe 'o te ishte ne gjen'je te transmetonte te gjitha llojet e me'ia(e:
• ?e
• Te 'hena 'ata!
• Ci'eo
2igura 68. @nfrastruktura e 1T.
1T. nganjehere i'entifikohet si rrjete )er transmetimin e )akete(e me ma'hsi fikse
te (ogla 75 +&tes qe quhen Bcells:. -ra, njihet e'he si Bcell rela& net=ork:.
"e krahasim me rrjetat tjera, 1T. ka numer te (ogel te +ita(e qe )
er'oren )er
kontrolAmonitorim o(erhea's!, (etem 7 +&te, )rej gjithsejt 75 +&tes sa
i ka )aketi
cell! i 1T.-s. @-(> )aketi i kishte #> +&tes (etem )er kontrole 'he monitorim.
"je )er)arsi e 1T.-s eshte se mun' te ofroje *B/, si ne Bcircuit-
s=itche': 'uke
)er'ore B)acket-s=itching:.
1T. mun'eson transferimin e )akete(e cells! ne Breal-time: 'he Bnon-real-time:.
1/.1 8Atem8 8 re7ere9:eA Her rrjetat ATM
2igura 66. 0istemi i references )er rrjetat 1T.
1T. eshte nje teknologji me komutime )aketesh qe )er'ore )akete me ma'hsi te
(ogla te quajtura qelula cell!. Sjatsia e qelules eshte 75 +&tes 7J>4!. 7 +&te e )
are
jane )er hea'er, kurse )jesa tjeter, )ra >4 +&te jane )er te 'hena )a&loa'!
'he qe
'ergohen ne )iken 'estinuese.
1T. )ra eshte teknologji me ha)je shtegu a)o connection-oriente'!, qe 'o te thot se
shtegu 'uhet te ha)et se)ari 'he man'ej te 'ergohen qelulat.
1/.2 !ra7AC8 8 =;9tr;<<eA +C;9tr;< P<a9e-
.irret me managjimin e konekti(itetit 'he )oashtu me managjimin e resurse(e 'he
koor'inimin e akti(ite(e ne mes shtresa(e te n'r&shme te sistemit te references.
1/.3 !ra7AC8 8 ma9aDj8m8t +Ma9aDeme9t P<a9e-
.anagjon o)eracionet 'he funksionet managjuese )er te siguruar
kualitet te
qen'rueshem te sher+ime(e. E'he k& rrafsh se+ashku me rrafshin e
kontrolles
menagjon resurset e rrjetes.
2unksionet kr&esore te rrafshit menagjues jane:
• .anagjimi i 'efekte(e ne men&re qe te (erehen, izolohen 'he korrektohen
ga+imet e(entuale ne rrjete
• .enagjimi i )erformanca(e ne men&re kontinuale 'he (lersimi 'he
ra)ortimi i )erformanca(e te rrjetes 1T.
Shtresa Fizike
Shtresa ATM
Shtresa adaptuese ATM
TC-konvergenca Transetuese
!MD-Mediui i varur "izik
CS-Nenshtresa konverg#uese
SAR-Segentii dhe reuni"ikii
Shtresa e sipere
Shtresa e sipere
Rra"shi i kontro$es Rra"shi i sh"r%tzuesit
Shtresat Manag#uese
Rra"shi Manag#ues
Ap$ikacionet
!resentii
Rr#etat
Nder$idh#a e te dhenave
Transport
Shtresa Fizike
Sesionet
Shtresa &
Shtresa '
Shtresa (
Shtresa )
Shtresa *
Shtresa +
Shtresa , Ap$ikacionet
!resentii
Rr#etat
Nder$idh#a e te dhenave
Transporti
Shtresa Fizike
Sesionet
Shtresa &
Shtresa '
Shtresa (
Shtresa )
Shtresa *
Shtresa +
Shtresa ,
• .enagjimi i konfigurimit )er te inicuar 'he mun'esuar akti(izimin
e
resurse(e )er sher+imN
• .anagjimi i sigurise 0ecurit& management! )er te kontrolluar qasjen ne
rrjete 'he )er'orimin e elemente(e te rrjetes.
1/.% !ra7AC8 8 AC7rIt?>eA8t +UAer P<a9e-
.un'eson transmetimin e informati(e te shfr&tzues(e )rej nje )ike ne
tjetren, )ra
Ben'-to-en':. K& rrafsh i )erfshine te gjitha shtresat, shtresen fizike, shtresen e
1T.-
s, shtresen a'a)tuese te 1T.-s 'he shtresat e larta.
.eq i )erfshine te gjitha keto shtresa, rrafshi i shfr&tzuesit mun'eson
trans)ortimin e
informata(e, rrje'hjen e informati(e flo= control!, korrektimin e
ga+ime(e 'he
funksione tjera te ne(ojshme )er shfr&tzuesin.
1/.) PCIA8:a< LaIer
"'ahet ne '& shtresa:
• Kon(ergjenca transmetuese Transmission con(ergence!
o Deka)limin e sh)ejtesise se 'ergimit te qelula(e cell rate 'ecou)ling!
o Kontrollimin e hea'er
o Sjenerimin e qelula(e
o -aketimin 'he 'e)aketimin e qelula(e
o Sjenerimin e frames
• Carsia nga me'iumet fizike -h&sical .e'ium De)en'ent!
o Timingun e +ita(e
o .un'esimin e qasjes ne rrjete
1/./ ATM LaIerA
0htresa 1T. mun'eson transferimin e )akete(e te 1T.-s cells! ne mes entite(e te
kesaj shtrese.
.un'eson transmetimin e )akete(e te 1T.-s ne qarqe (irtual C*s! 'uke e ruajtur
sekuencen e t&re )akete(e 'he 'uke shfr&tzuar sher+imet e ofruara nga shtresa
fizike.
-aketet cells! (ine ne shtresen 1T. nga shtresa 11L-1T. 1'a)tation
La&er,
shtresa 1T. ia shton e'he > +&tes korres)on'ues )er kontrolle 'he monitorim 'he e
)ercjelle )aketin ne shtresen tjeter te )oshtme, shtresen fizike. "e
shtresen fizike
+ehet kalkulimi i ;E*-;ea' Error *ontrol )ermes +&te-it te shtuar te ;E*.
.e tutje, ne anen marrese, shtresa 1T. i )ranon )aketet )rej shtreses fizike, ua
hjeke
7 +&te te kontrolles 'he monitorimit 'he e )ercjelle )aketin me informaten )a&loa'!
tek shtresa a'ekuate e 1T.-s.
1/./.1 tr>=t>ra e Ha=et8t te ATM,A
-jesa kontrolluese 'he monitoruese hea'er! a )akete(e te 1T.-s )er+ehet
nga 7
fusha:
• (irtual )ath i'entifier C-@!,
• (irtual channel i'entifier C*@!,
• )a&loa' t&)e -T!,
• cell loss )riorit& *L-!, an'
• hea'er error check ;E*!.
Kjo )jese e )aketit )erm+an e'he fushen )er S2*-generic flo= control. Kjo fushe
)rej > +itesh n'o'het (etem ne rastin e rrjetes, ne mes te rrjeta(e 'he eshte )jese
e
C-@.

2igura 64. 1T. cell formats: a! user-to-net=ork interfaceN

+! net=ork-to-
net=ork interface
1/./.2 C;99e:t8;9 IEe9t878erA0 VPI a9E VCI
C-@ 'he C*@ jane )arametra qe i'entifikojne li'hjet logjike ne mes te 1T. s(iqa(e
1T. s=itches!. C*@ jane )jese e C-@ 'he jane )arametra unik (etem ne kua'er te
nje C-@. Kur te lirohet nje li'hje logjike ne mes te '& )ika(e te shkajshme, ateher
C*@
lirohet 'he mun' te )er'oret )ra) )er n'onje li'hje tjeter.
2igura 6%. Cirtual channels an' routes
1/./.3 I9E8=at;r8 Her <<;j89 e 897;rmateA +PTI,PaI<;aE TIHe
I9E8:at;r-
Ka 5 +ita 'he )er'oren )er te s)ecifikuar nese rrjeta kr&en (e)rime a'ministrati(e,
mirem+ajtje 'he o)eracione te n'r&shme.
1/./.% Pr8;r8tet8 8 C>mbjeA Ae Ha=ete@e +Ce<< L;AA Pr8;r8tI-
Eshte nje +it 'he e 'efinon )aketin qe nese 'uhet te hu'het a)o jo.
1/.7 CtreAa AEaHt>eAe e ATM,A
0htresa 1T. mirret (etem me funksionet e Bcell hea'er: 'he injoron )arametrat in
informaten e ne(ojshme.
11L mun'eson a(ancimin e sher+ime(e to ofruara nga shtresa 1T.
'uke i
mun'esuar funksionet qe kerkohen nga shtresat e mesi)erme.
11L (aret nga sher+imi qe kerkohet 'he )er kete e'he n'ahet ne nenshtrasa:
• "enshtresa e kon(ergjences *0!
o .un'eson 'isa funksione qe kerkohen na 'isa sher+ime s)ecifike te
11L, si +ie fjala
 */*
 garanton transmetimin korrekt te )akete(e 'he ritransmetimin
nese kerkohet
• 0egmentimi 'he ri+ashkimi i )ake(e 01/!
o .un'eson co)timin 'he ri+ashkimin e )akete(e ne ma'hsi te qelula(e
)er te mun' te transmetohen
11L )er'ore 'isa forma te n'r&shme )er )ershtatje te )ake(ete )er qelulat e 1T.s
(aresisht nga a)likacioni 'he kriteret qe kerkohen nga keto a)likacione:
1/.7.1 AAL1
11L3 eshte kr&esisht )er *B/-constant +it rate 'he ka kerkesa
s)ecifike kohore.
11L3 o)eron ne formen a Bconnection-oriente':.
*'o segment +artet nga shtresa 1T. ne kua'er te qelules 1T..
"e anen marrese 11L3 i n<jerre )aketet )rej qelula(e te 1T.s 'he i
+ashkon
informatat.
11L3 )erm+an '& nen-shtresa:
• segmentimi 'he ri+ashkimi segmentation an' reassem+l& 01/! su+la&er 'he
• nenshtresa )er kon(ergjim.
1/.7.2 AAL2
11L3A# mun'eson konekti(itetin )er a)likacionet jo me sh)ejtesi constante, )or me
nje lloj li'hshmerie kohore, si +ie fjala CB/.
E'he 11L# o)eron ne formen a Bconnection-oriente':.
0hem+ull ti)ik i kesaj eshte CB/ (i'eo, CB/ au'io etj.
1/.7.3 AAL33%
-er 'allim )rej 11L3 'he 11L#, qe )unojne ne Bconnection-oriente':,
11L5A>
)unon ne te '& format, Bconnection-oriente': 'he Bconnectionless: CB/.
1/.7.% AAL)
.un'eson transmetimin e CB/ ne formen Bconnection-oriente':. "gjashem
si
11L5A>, e'he ne kete forme te transmetimit, nuk kerkohet n'onje li'hshmeri 'irekte
a)o n'onje (aresi kohore ne mes te 'erguesit 'he marresit.
1/.$ K;9tr;<<8 8 9Dar=eAa@e +C;9DeAt8;9 :;9tr;<-
Kontrolli mun' te jete:
• -roakti(e O )ra gjate krijimit te li'hjes a)o qarkut
• 0injalizimi i To0-Tualit& of 0er(ice O D"@
• Kontrolli gjate lejimit te krijimit te li'hjes *1*-*onnection
1'mission *ontrol!
• /rugtimi i To0 O -""@
• Kontrata )er traffic Traffic contract!
• /eakti(e O )ra gjate rrje'hjes se informata(e
• Kontrolli i trafikut informata(e! Traffic )olicing! O D-*-Dsage
-arameter *ontrol!
• 2ormsimi i trafikut traffic sha)ing!
• Kontrolli me )rioritete
• .anagjimi i +ufera(e, largimi i qelula(e cell 'iscar'!
• Kontrolli i ngarkesa(e gjate rrje'hjes 2lo= congestion control!
2ormat me te njohura 'he me a)likati(e te ket&re '& gru)e(e te kontrollit jane: *1*
nga gru)i i )are, )ra gru)i me qasje )roakti(e si 'he D-* ODsage -arameter *ontrol
nga gru)i i '&te, me qasje reacti(e.
1/.$.1 K;9tr;<<8 Djate <ej8m8t te =r8j8m8t te <8ECjeA +Ca<< AEm8AA8;9
C;9tr;< 5 CAC-
Lejon ose refuzon krijimin e li'hjes (aresisht nga ka)aciteti ne 'is)ozicion ne
rrjete
ne ate moment si 'he ne +aze te )arametra(e te kerkuar )er trafik.
2jala eshte )er )arametrat e shkruar nga ana e shfr&tzuesit, ).sh. shfr&tzuesi thot
me
'uhet k& lloj ser(isi )er kete lloj transmetimi, ).sh. (i'eo, ze a)o te 'hena.
1/.$.2 K;9tr;<<8 8 tra778=>t +Tra778: P;<8:89D- , UPC 5 UAaDe
Parameter C;9tr;<
Kontrollon shfr&tzimin e rrjetes a)o resurce(e te rrjetes ne +aze te kontrates te
+ere ne
mes te shfr&tzuesit te rrjetes.
1/.$.3 K;9tr;<<8 ACteAe Her tra78= +AEE8t8;9a< Tra778: C;9tr;<-
Largimi i n'onje qelule ne men&ra selecti(e ne +aze te +itit *L--*ell Loss -riorit&
qe
n'o'het ne hea'er te qelules.
1/.' L<;jet e ACerb8me@e 9e ATM
Ekzistojne > lloje te sher+ime(e qe gru)ohen ne '& gru)e, ne ato me
kualitet te
garantuar 'he ate jo i garantuar )or me i mire i mun'shem:
Kualiteti i garantuar:
• *B/ O*onstant Bit /ate
o ze
• CB/ O Caria+leBit /ate
o /eal-time CB/ 'he
o non-/eal time CB/
Kualiteti jo i garantuar, )or me i mire i mun'shem:
• DB/ O Dns)ecifie' Bit /ate
o "uk ka garancion, )or (etem sh)rese )er kualitet te mire
• 1B/ O 1(aila+le Bit /ate
o "uk ka kualitet te garantuar )or megjithate 'ergimi i nje konfirmimi
)er ngarkesa *ongestion *ontrol 2ee'+ack! mun'eson hum+je te
(ogla te qelula(e
1/.'.1 Parametrat =rIeA;r te #;
• -eak *ell /ate -*/!
• *ell Dela& Cariation Tolerance *DCT!
• 0ustaine' *ell /ate 0*/!
• .inimum *ell /ate .*/!
• .a<imum Burst 0ize .B0!
• *ell Loss /atio *L/!
• *ell Transfer Dela& *TD!
1/.1( ATM A8 te=9;<;Dj8 9e ACtreAe9 e EIte
1/.1(.1 IP HermeA ATM6 ;Ae mb8 ACtreAe9 ATM
1T. eshte nje teknologji me a)likim te gjere ne )jesen kurrizore
te rrjetes
+ack+one!, )or nuk eshte rrjete me qasje uni(ersale, )ra nuk eshte sikur @nternet.
@nternetin e +ene uni(erzale fakti qe c'o kom)juter e ka ne sistemin e (et o)erati(
)rotokolin e @-. "e kete men&re, eshte me le(er'i qe te )erfitohet nga keto '&
rrjeta
'uke i )ase )aras&sh (eqorite e njera tjetres. @- c'o kun', 1T.
kualitete 'he
sher+ime ekstra te mira.
K& lloj kom+inimi me anet )oziti(e te te '& rrjeta(e quhet @nternet )ermes 1T., ose
m+i 1T.. Te te arrihet kjo, ne(oitet qe 1T. te trajtohet si teknologji e shtreses
se
'&te, teknologji me Flink-le(elF njejte sikur Ethernet a)o 2DD@, 'he 'uke i
injoruar
routing 'he qualitetin e sher+ime(e - To0
-ro+lemet kr&esore gjate qasjes se kesaj meto'e )er te mun'esuar @- )ermes 1T.
jane:
• /ezolucioni i a'resa(e, )ra kemi te +ejme me '& lloje a'resash 'he ato 'isi 'uhet
te )ershtaten 'he komunikojne
• @- multitasking, )ra fjala eshte qe te shiqohet ne funksionet qe 1T. i kr&en
kurse
@- en'e jo, si To0, s=itching etj.
17. L<;jet e rrjeta@e 9Da aAHe=t8 8 =;9e=t8m8t
-er te ku)tuar rrjetat kom)juteristike me mire 'uhet shiquar ne
'iagramin e
me)oshtem qe tregon ne men&re 'egzore te gjitha llojet e rrjeta(e telekomunikuese
'igjitale.
2igura 4$. Llojet e rrjeta(e komunikuese 'igjitale
17.1.1 K;m>t8m8 8 BarBe@e +C8r:>8t AG8t:C89D-
Teknologjia kr&esore )er au'io 'he (i'eo, si (i'eo telefoni, (i'eo konferenca,
(onesa
te shkurta, )or e )a)ershtatshme )er )akete )er shkak te kerkesa(e )er sh)ejtesi te
me'ha.
Transetii i te dhenava
-in#a dedikuese
.ar/et koutuese
0s1itched circuits2
Rr#etat e
/ar/e
Rr#etat e
paket
.ar/et
virtua$e
Rrugtii paket
per paket
34'*
ATM
-AN
Internet
ISDN
!STN
Rr#etat
o5i$e
Transetii i te dhenava
-in#a dedikuese
.ar/et koutuese
0s1itched circuits2
Rr#etat e
/ar/e
Rr#etat e
paket
.ar/et
virtua$e
Rrugtii paket
per paket
34'*
ATM
-AN
Internet
ISDN
!STN
Rr#etat
o5i$e
Transetii i te dhenava
-in#a dedikuese
.ar/et koutuese
0s1itched circuits2
Rr#etat e
/ar/e
Rr#etat e
paket
.ar/et
virtua$e
Rrugtii paket
per paket
34'*
ATM
-AN
Internet
ISDN
!STN
Rr#etat
o5i$e
Transetii i te dhenava
-in#a dedikuese
.ar/et koutuese
0s1itched circuits2
Rr#etat e
/ar/e
Rr#etat e
paket
.ar/et
virtua$e
Rrugtii paket
per paket
34'*
ATM
-AN
Internet
ISDN
!STN
Rr#etat
o5i$e
2igura 43. /rjeta me komutim te qarqe(e
17.1.2 K;m>t8m8 8 Ha=ete@e +Pa:=et AG8t:C89D-
R'o informate n'ahet ne )akete te cilat )erm+ajne a'resat e
'estinacione(e ose
i'entifikimet e shtigje(e. E meta kr&esore e transmetimit )ermes )akete(e eshte se
ka
(onesa me te me'ha si 'he nuk ofrojne transmetim me sh)ejtesi konstante.
Ka '& )rinci)e themelore te rrjeta(e me )akete, ato me qarqe
(irtuale 'he me
transmetim )aket )er )aket a)o te 'atagrame(e, si ne figuren e me)oshtme.
2igura 4#. Transferimi i te 'hena(e me komutimin e qarqe(e 'he
)akete(e
"e rastin e qarqe(e (irtuale, krijohet shtegu se)ari 'he man'ej c'o )aket qe i
takon
nje li'hje te caktuar transmetohet ne)er te njejtin shteg. K& shteg quhet shtegu
(irtual.
/rjetat 1T. i takojne ketij gru)i.
K& gru) 'allon )rej qarqe(e fizike me komutim te qarqe(e nga as)ekti
se qarqet
(irtuale mun' te shfr&tzohen e'he nga shfr&tzues tjere. -ra ne
kete rast +ehet
multi)leksimi i )akete(e ne)er kete shteg. .un' te kete )eriu'ha kur nje shfr&tzues
e
)er'ore tere shtegun (etem. "e kete rast nuk kerkohet a'resa e )lote ne c'o )
aket, )or
(etem nje element i'entifikues i shtegut futet ne c'o )aket )er te 'efinuar
Sru)i tjeter eshte me transmetim )aket )er )aket sikur qe eshte ne @nternet. "e
kete
rast c'o )aket 'uhet te kete a'resen e )lote e 'estinacionit. Kjo +ehet )ermes )
ajisje(e
)er rrugtim routing 'e(ices! te cilat mun'esojne )roce'urat )er rrugtim
routing!.
Kjo +ehet ne shtresen e trete, )ra ne shtresen e rrjeta(e.
1$. !rjetat IP
"ese shiqohet 'iagrami qe e kishim me larte shihet se @nternet ose
rrjeta @- eshte
rrjete )er transmetimin e te 'hena(e 'ata net=orkA'ata communication!,
man'ej
eshte rrjete komutuese s=itching net=ork! me )akete 'he me rrugetim
me )aket
)acket-+ase' routing!.
@nterneti eshte rrjete e rrjeta(e. -rej 'ites se )are eshte 'izajnuar )er te
funksionuar si
n'erli'hje e rrjeta(e tjera @nter=orking!.
.en&ra me e lehte )er te ku)tuar @nternetin eshte 'uke e men'uar si nje rrjete qe i
merr te 'henat 'ata stream! i co)ton ne )jese me te (ogla, 'atagrams nese
'uhet.
Datagramet mun' te jene 'eri ne 8>k+&tes, )or ne )raktike zakonisht jane 37$$
+&tes,
te cilat )ra mun' te (en'osen ne Ethernet frame.
".0
".0
Te dhenat Adresa
".0
".0
".0 ".0
".0 ".0
Te dhenat Adresa
Trans"erii I te dhenave e kouti te paketeve 0Internet2
".0
".0
".0 ".0
".0 ".0
Te dhenat Adresa
".0 ".0
".0 ".0
".0 ".0
".0 ".0
Te dhenat Adresa
Trans"erii I te dhenave e kouti te paketeve 0Internet2
2igura 45. -acket s=itching in @-
1$.1 8Atem8 8 CaH>r 8 !e7ere9:eA
K& s&stem shtresash mun'eson ha)jen e sistemit 'he interkomunikimin ne mes 'he ne
fakt e'he )er kete quhet i ha)ur 'he si i tille mun'eson konkurrence.
"umri i shtresa(e caktohet +azuar ne numrin e funksione(e te ne(ojshme )er te qene
ne te njejten shtrese. -ra, eshte rekoman'uar te kete numer te +alancuar
funksionesh
ne shtresa.
"ganjehere shtresat 3-5 quhen shtresat a ulta, )er'erisa ato >-6 quhen shtresat e
larta.

A p $ i k a c i o n e t
! r e s e n t i i
R r # e t a t
N d e r $ i d h # a e t ed h e n a v e
T r a n s p o r t
S h t r e s a F i z i k e
S e s i o n e t
S h t r e s a &
S h t r e s a '
S h t r e s a (
S h t r e s a )
S h t r e s a *
S h t r e s a +
S h t r e s a , A p $ i k a c i o n e t
! r e s e n t i i
R r # e t a t
N d e r $ i d h # a e t ed h e n a v e
T r a n s p o r t
S h t r e s a F i z i k e
S e s i o n e t
S h t r e s a &
S h t r e s a '
S h t r e s a (
S h t r e s a )
S h t r e s a *
S h t r e s a +
S h t r e s a ,
2igura 4>. 0istemi i ha)ur i references
1$.2 CtreAa F8?8=e
"e kete shtrese kr&esisht realizohen funksionet e kerkuara nga shtresa e mesi)erme,
shtresa e te 'hena(e Data Link La&er!. Keto funksione jane si me )oshte:
a! krijimi 'he terminimi shke)utja! e li'hje(e te li'hura )er
nje me'ium
komunikues, )ra fije o)tike, fije koaksiale etj
+! )artici)imi ne )rocess )er te mun'esuar shfr&tezim racional te
+urime(e
komunikuese, si +ie fjala kontrolli i rrje'hjes, man'ej zgje'hja
e )ro+leme(e kur
konkurohet )er te njejtin kanal a)o +urim etj
c! kon(ertimi i sinjale(e analoge a)o 'igjitale ne ato te )ranueshme )er )ajisjen
qe
)er'oret.
.+i te gjitha, kjo shtrese +en transmetimin e +ita(e ashtu siq jane te )a
n'r&shuar, )ra
te )a )rocesuar, 'he )a )erfillur se cka )erm+ajne ata +ita ne)er kanalet
transmetuese.
1$.3 CtreAa e te ECe9a@e +Data <89= <aIer-
Kjo shtrese )ergjigjet ne kerkesat qe (ine nga shtresa e mesi)erme, shtresa e
rrjeta(e
"et=ork La&er! 'he ato kerkesa ia )ercjelle shtreses )erfun'i, )ra shtreses fizike.
-er'erisa shtresa fizike mirrej me transmetimin e +ita(e te thjeshte, kjo
shtrese ka
funksion me te a(ancuar )er te garantuar nje li'hje te sigurt si 'he +ene
mirem+ajtjen,
akti(izimin 'he c:akti(izimin e li'hje(e ne mes te entitete(e te rrjeta(e.
"e )arim, )una kr&esore qe kjo shtrese +ene eshte 'etektimi 'he
kontrollimi i
ga+ime(e ne men&re qe t:i mun'esohet shtreses se mesi)erme transmetim )a ga+ime.

Kjo shtrese ka:

a .1*
a LL*-Logic Link *ontrol
1$.3.1 CtreAa e rrjeta@e
E'he kjo shtrese, merr kerkesat nga shtresa e mesi)erme, shtresa trans)ortuese 'he
ia
)ercjelle asaj me )oshte, )ra shtreses se te 'hena(a.
Kjo shtrese eshte shume e ren'esishme )asi qe mun'son men&ren funksionale 'he
)roce'urale )er transferimin e sekuenca(e me gjatsi te n'r&shme
te te 'hena(e
)akete(e! )rej origjines 'eri tek 'estinacioni 'uke e ruajtur qualitetin e kerkuar
nga
shtresa trans)ortuese. Disa nga keto funksione jane: rrugetimi, kontrolli i
rrje'hje(e
flo= control!, segmentimi 'he ri+ashkimi si 'he fuksionet kontrolluese te ga+ime(e.
Kjo mun' te ilustrohet me shem+ullin kur nje )aket transferohet )rej nje
rrjete ne
tjetren, shume )ro+leme mun' te shfaqen, )asi qe rrjeta e '&te mun' te kete format
tjeter te a'resimit 'he si e tille mun' te mos )ranoj )aketin )rej rrjetes se )
are )er
shkak te gjatsi(e te n'r&shme, si +ie fjala )rej @- ne 1T. e keshtu me ra'he.
1$.3.2 CtreAa Tra9AH;rt>eAe
Kjo shtrese +ene transferimin trans)arent te )akete(e ne mes te
'& )ika(e te
skajshme.
-ranon )aketet )rej shtreses se mesi)erme, a)o ne rastin e @nernet quhen segmente,
i
n'an ne njesi me te (ogla nese kerkohet, qe quhen )akete, i )ercjelle tek shtresa e
me)oshtme 'he garanton qe keto )akete te 'ergohen ne men&re
korrekte tek
'estinacioni.
.a'hsia e )akete(e 'he kom)leksiteti i kesaj shtrese (aret nga shtresa )erfun'i si
'he
nga fakti se sa e +esueshme eshte kjo shtrese. -.sh. tek T*-A@- shtresa
trans)ortuese
jane T*- 'he DD- te cilat jane m+i @-, 'he e cila shtrese nuk eshte fare e sigurt
'he e
+esueshme. K& fakt e +ene shtresen trans)ortuese T*- relati(isht te kom)likuar.
1$.3.3 CtreAa e AeA8;9e@e
0i me )are, e'he kjo shtrese i merr kerkesat nga shtresa e
mesi)erme, shtresa e
)rezentime(e 'he ia )ercjelle shtreses me )oshte, asaj trans)ortuese.
.un'eson krijimin e sesione(e ne mes te shfr&tzues(e nga '&
kom)jutera te
n'r&shem, si 'he mun'eson mekanizmin )er managjimin e 'ialogut ne
mes '&
)rocese(e te shfr&tzues(e. "ganjehere kjo shtrese nuk kerkohet fare, )
asi qe keto
funksione mun' te kr&hen nga shtresat e mesi)erme.
Disa funksione tjera jane si +ie fjala ritransmetimi i )akete(e nese
kane n'o'hur
ga+ime.
1$.3.% CtreAa Pre?e9t>eAe
0htresa )rezentuese me shume mirret me sintaksen 'he strukturen a)o
nat&ren e
informata(e )er t:u transmetuar. "je shem+ull 'o te ishte kon(ertimi i nje fajl
file! ne
form teksti 'he i ko'uar me EB*D@* E<ten'e' Binar& *o'e' Decimal @nterchange
*o'e! ne ko'in 10*@@.
1$.3.) CtreAa AH<8=>eAe
Kjo shtrese eshte e li'hur 'rejte)er'rejte me a)likacionet, )oashtu kjo
shtrese ia
)ercjelle kerkesat shtreses )erfun'i, shtreses )rezentuese.
0hem+uj te kesaj shtrese jane ;T--, 999, ft), telnet, smt) etj

2igura 47. 1nimimi i sistemit te ha)ur te references

htt):AA===.net-seal.netA)o)u)d=in'o=.)h)_ai'G>$!
1$.% MAC, MeE8>m A::eAA C;9tr;<
Kjo nen-shtrese mun'eson caktimin e kanale(e transmetuese ne rrjeta me +roa'kast
kur ka konkurrence.
1$.%.1 Ca=t8m8 8 =a9a<e@e tra9Amet>eAe 9e LAN ECe 1AN 9e me9Ire
Atat8=e
"je forme e caktimit statik ishte 2D.-2requenc& Di(ision .ulti)le<ing. Kur numri i
shfr&tzues(e eshte i njejte me numrin e kanale(e, ateher nuk ka konkurence 'he nuk
ka interference, )or shfr&tzimi i kanale(e nuk eshte shume efikas.
-or kur numri i shfr&tzues(e eshte me i ma'he se numri i kanale(e ateher 2D. nuk
eshte zgje'hje e mire.
Kjo )erformance jo e mire e 2D. mun' te shihet nga a)likimi i teorise se )
ritjes
queueing theor&!.
Let te jete T-(onesa mesatare e nje kanali me ka)acitet *V+)sW me sh)ejtesi te
arritjes
se trafikut )rej M frameAsec. Ku c'o frame ka gjatsine )rej 3Ae +itsAframe.
"ese sh)ejtesia e arritjes eshte M frameAsec, ateher sh)ejtesia e sher+imit ser(ice
rate!
eshte e*.
Duke i )ase keto )arametra )aras&sh, mun' te gjin'et TG , (onesa mesatare e nje
kanali.
"ese *G3$$ .+)s, 3AeG3$ $$$ +its 'he sh)ejtesia e arritjes MG7$$$ frameAsec, ateher
TG#$$ esec
Tani, nese k& kanal n'ahet ne " nen-kanale 'he c'o kanal me *A"
+)s, ather
sh)ejtesia e arritjes eshte MA", ku
T
2D.
G G , qe 'o te thot se (onesat jane " here me te me'ha.
-ak a shume njejte 'o te ishte e'he )er TD., 'uke e n'are nje rrjete )rej 3$$ .+)s
ne 3$ rrjeta, ateher (onesa 'o te rritej )rej #$$ esec ne # msec.
1$.%.2 Pr;t;=;<et Her BaAje AC>me =a9a<ACe +M><t8H<e A:eAA
Pr;t;:;<A-
Ekzistojne 'isa algoritme )er te mun'esuar qasje shume kanalshe.
1$.%.2.1 ALOHA
Ka '& lloje te algoritmit 1LZ;1:
• 1LZ;1 e (ertete -ure 1loha!
• 1LZ;1 .E "D1/UE 0lote' 1loha!
&64)4'4&4&A-O7A e vertete 0!ure A$oha2
-arimi themelor i ketij algoritmi eshte se shfr&tzuesit transmetojne kur 'o qe te
jene
gati. Kjo, mun' te shkaktoje )er)lasje te )ake(ete ne mes (eti, )or 'uke i )
er'ore
meto'at e konfirmimit te marrjes a)o mosmarrjes se )akete(e, shfr&tzuesit mun' t:i
'ergojne )aketet )ra).
Keto sisteme ku shtegu i transmetimit n'ahet nga 'isa shfr&tzues
quhet sistem
konkurent contention s&stem!.
"ese '& )akete n'eshen me mes (eti ateher ato 'emtohen )lotsisht. -oashtu nese '&
)akete n'eshen 'he 'emtohen )jeserisht, ato )ra) konsi'erohen te 'emtuara
'he
hu'hen.
Kjo meto'e e caktimit te kanale(e ne nje sistem konkurues eshte mjaft kaotike, e'he
)se mun' te kete )akete qe arrine ne anen tjeter te transmetimit.
-ro+a+iliteti qe te kete k frame gjate nje kohe te caktuar ji)et me ligjin e
-oasonit
-rVkWGS
k
e
-S
AkfS
k
, kurse nese numri i frame eshte kG$, ateher -
r
VkWGe
-S
&64)4'4&4'A-O7A e ndar#e 0S$otted A$oha2
-arimi themelor i kesaje meto'e eshte qe te n'aje kohen ne inter(ale 'iskrete
kohore
ku c'o n'arjeje i takon nga nje frame.
-ro+lemi kr&esor eshte qe si te arrihet sinkronizimi i fillimit te nje n'arje
kohore. "e
kete rast, shfr&tzuesi nuk transmeton c'o kohe, )or (etem ne fillim
te n'arjes se
ar'hshme ne<t slot!.
"e kete rast )ro+a+ilit& qe mos te kete trafik tjeter fare gjate nje n'arje te
caktuar, 'o
te jete
0G S e
-S
S O numri i )er)jekje(e )er te 'erguar
"ese SG3, ateher 0G3Ae gje qe tregon se eshte '& here me e ma'he se sa tek 1LZ;1
e (ertete.
.e kete meto'e eshte konklu'uar se 56g e n'arje(e jane te z+razeta,
56g kane
sukses 'he #8g e )akete(e n'eshen.
1$.%.3 CMA
Tek 1LZ;1 me n'arje slotte' 1LZ;1! shfr&tzimi i kanale(e ishte 3Ae, )
or me
*0.1 mun' te arrihen )erformanca me te mira.
"e kete rast stacionet shfr&tzuesit!, n'egjojne se)ari )er te )are nese 'ikush
eshte
'uke 'erguar.
-rotokolet qe )er'oren kur stacionet n'egjojne shtegun se)ari quhen :carrier
sense
)rotocol.
Ka '& lloje te *0.1:
• *0.1 jo-)erzistent
• *0.1 )erzistent
1$.%.3.1 CMA j;,Her?8Ate9t
"e kete rast stacioni qe 'on te 'ergoje n'egjon kanalin 'he nese nuk ka trafik
'ergon,
nese kanali eshte i zene )ret. -ra, nuk (azh'on 'uke n'egjuar.
Kjo mun' te jete me efikase, )or mun' te kete me shume (onesa.
1$.%.3.2 CMA Her?8Ate9t
0tacioni qe 'on te 'ergoje, se)ari n'egjon kanalin nese 'ikush
eshte 'uke
transmetuar. "ese jo, transmeton, nese )o, )ret )or (azh'on 'uke n'egjuar, 'he )osa
kanali te jete gati, transmeton menjehere. "ese ka n'eshje te )akete(e, ateher )ret
)er
nje kohe 'eri sa te (en'ose me 'ergu )ra).
Dallimi ne mes kesaj meto'e 'he asaj )ara)rake eshte se ne kete meto'e,
stacioni
(azh'onte te n'egjoje kanalin, kurse ne ate )ara)rake (etem n'egjonte )
or jo me
(azh'u me n'egju tere kohen.
1$.) CMA3CD
Kjo mun'eson qe nese (ie 'eri tek n'eshja e '& )akete(e, 'he nese n'eshja
eshte
'etektuar, ateher stacionet e sto)ojne transmetimin menjehere, gje
qe n'ikon ne
kursim te kohes 'he ka)acitetit.
-asi qe n'eshja ne mes )akete(e te jete (erejtur 'he transmetimi te
jete sto)uar,
stacionet )resin )er nje kohe 'eri sa te )ro(ojne )ra) me 'ergu.
1$.).1 MACA,M><t8H<e A::eAA G8tC C;<<8A8;9 A@;8Ea9:e a9E
MACA1
-arimi themelor i kesaj meto'e eshte qe 'erguesi te n<ite marresin
te 'ergoje nje
frame te shkurte, ne men&re qe stacionet e aferta te (erejne kete 'he mos te
'ergojne
gjate kohes se ar'hjes se frame-it.
0tacioni 1 'ergon ne /T0-/equest To 0en' tek stacioni B. "ese kanali eshte i ha)ur,
B i )ergjigjet 1-s me *T0-*lear To 0en'!.
0a)o ta merr 1 kete )orosi 'o te filloje te 'ergoje.
.1*19 eshte .1*1 for =ireless
1$./ 8Atem8 8 re7ere9:eA Her TCP3IP

2igura 48. 0istemi i references )er T*-A@-

A p $ i k a c i o n e t
! r e s e n t i i
R r # e t a t
N d e r $ i d h # a e t ed h e n a v e
T r a n s p o r t
S h t r e s a F i z i k e
S e s i o n e t
S h t r e s a &
S h t r e s a '
S h t r e s a (
S h t r e s a )
S h t r e s a *
S h t r e s a +
S h t r e s a , A p $ i k a c i o n e t
! r e s e n t i i
R r # e t a t
N d e r $ i d h # a e t ed h e n a v e
T r a n s p o r t
S h t r e s a F i z i k e
S e s i o n e t
S h t r e s a &
S h t r e s a '
S h t r e s a (
S h t r e s a )
S h t r e s a *
S h t r e s a +
S h t r e s a ,

2igura 46. Krahasimi i '& mo'ele(e

0iq )o shihet, T*-A@- ka '& shtresa me )ak se Z0@, shtresa )rezentuese
'he e
sesione(e.
.o'eli i ha)ur i references Z0@! eshte gjenerik 'he en'e ne )er'orim te gjere, )or
)rotokolet e ketij sistemi kurr nuk )er'oren.
"ga ana tjeter, mo'eli i references T*-A@- kurr nuk a)likohet 'he
nuk )er'oret
shume, )or )rotokolet e ketij sistemi jane ne )er'orim te gjere.
0htresa fizike
;ost to "et=ork
0htresa 3
0htresa #
0htresa 5
0htresa >
@nternet
1))likacionet
0htresa fizike
;ost-"et=ork
@nterneti
Trans)ort
1)likacionet
1$./.1 CtreAa 78?8=e e TCP3IP
Kjo shtrese eshte ne mes te )ajisjes )er transmetimin e )akete(e 'ata! si +ie fjala
kom)jutere(e, sisteme(e te me'ha =orkstation etj. 'he me'iumit transmetues ose
rrjeta(e.
Kjo shtrese i s)ecifikon karakteristikat e me'iumit transmetues, nat&ren e signalit
'he
sh)ejtesine e transmetimit.
0istemi i references i T*-A@- nuk e 'efinon qarte rolin the o)eracionet e kesaj
shtrese.
1$./.2 CtreAa 26 I9ter9et8 +IP-
Kjo shtrese eshte shtresa k&qe e tere kom+inimit T*-A@- 'he e
koor'inon tere
arkitekturen e @nternetit.
/oli kr&esor i kesaj shtrese eshte t:i lejoje shtreses )erfun'i fizike! m+ushjen me
+ita
'he 'ergimin ne cfar'o rrjete. Keto +ita a)o )aketet mun' te arrijne tek
'estinacioni
ne rruge te n'r&shme, )ra nuk 'o te thote se e n'jekin te njejtin shteg. .an'ej,
eshte
'et&re e shtresa(e tjera me te larta t:i ra'hisin ne formen e 'uhur.
1$./.3 CtreAa 36 Tra9H;rt>eAe
Kjo shtrese eshte e 'izajnuar t:ua mun'esoje entite(e te +ara+arta ne '& skajet e
komunikimit te (azh'ojne te komunikojne.
*far'o )rogrami ne shtresen a)likuese mun' te 'ergoje mesazhe 'uke i )er'ore T*-
ose DD-, te cilat jane '& )rotokolet kr&esore )er kete shtrese. Te '&ja keto )
rotokole
komunikojne me )rotokolin e @nternetit ne shtresen e '&te, @nternet.
1$./.% CtreAa %6 AH<8=>eAe
Te gjitha a)likacionet e @nternetit n'o'hen ne kete shtrese. Keto
a)likacione jane:
Telnet, 2T-, 0.T- 'he D"0.
1$.7 K;mH;9e9tet e I9ter9et,8t
a Sate=a&: )ajisje qe +en kon(ertimin e )rotokole(e )rej nje rrjete ne nje tjeter,
).sh.
-0T" ne @-.
a Drat +ri'ges!: )ajisje qe i li'he '& rrjeta ose me shume me )rotokole te njejta.
a /outer: nje )ajisje shume e ren'esishme ne @- )er )ercjelljen transmetimin! e
)akete(e 'atagrams! ne)er rrjeta.
1$.$ AEreA8m8 9e I9ter9et
a 1'resimi eshte o)eracion qe +ehet ne shtresen e trete te sistemit te references
)er @nternet.
a "je @- a'rese e i'entifikon )iken e li'hjes se nje )ajisje router ose s=itch! me
rrjeten te njohur si interface, )ra nuk e i'entifikon (et )ajisjen te li'hur )er
ate
rrjete.
O "je )ajisje me shume interface mun' t:i kete shume @- a'resa.
O .e le(izjen e )ajisjes n'erron @- a'resa.
2igura 44. 1'resimi ne @-
1$.'
F;rmat8 ECe =<aAet e aEreAa@e
a "je @- a'rese i ka 5# +ita, ose > okteta te n'ara me )ika
23%.1(.7).1%2
a *'o numer ne a'rese, ose c'o oktet mun' te kete (leren )rej $-#77, #
4
! G #78
a "umri total i @- a'resa(e unike ne +ote eshte rreth #
5#
G> #%> %86 #%8
a @- a'resat i )erfshijne a'resat e rrjetes si )jese e shume rrjeta(e! 'he a'resen
e )ozites )ikes se +ashkimit! te )ajisjes ne rrjete.
a Caresisht nga )ozita e +it-a(e te 6, 8, 7, 'he > ne oktetin e )are caktohet klasa
e a'resa(e.
Router
1
Router
3
Router
2
7ost
'
7ost
&
7ost
(
A
8
D
E
F
9
7 N
-
M
:
;
!
;ost /rjeta
;ost /rjeta
;ost /rjeta
1'resa shume-'estinuese
$
3 $
3 $ 3
3 3 3 $
Sru)i 1
Sru)i B
Sru)i *
Sru)i D
;ost /rjeta
;ost /rjeta
;ost /rjeta
1'resa shume-'estinuese
$
3 $
3 $ 3
3 3 3 $
Sru)i 1
Sru)i B
Sru)i *
Sru)i D
2igura 4%. 2ormati i @- a'resa(e
"je gru), a)o qe njihet si gru)i i 7te, a'resat e te cilit fillojne me 3333 eshte
rezer(uar
)er )er'orim ne te ar'hmen.
Tani ne +ote jane )othuaj 7$$ $$$ rrjeta te n'r&shme te li'hura ne @nternet 'he
rreth
3$$ milion kom)jutera hosts!.
"ese te gjithe numrat ne @- a'rese jane $, 'o te thot se kjo rrjete a)o k& host.
"ese te gjithe jane 3, 'o te thot +roa'cast ne rrjeten lokale
1$.'.1 Bre?8 8 IP aEreAa@e A8HaA =<aAa@e
2igura %$. Brezi @- a'resa(e si)as klase(e
^ Disa a'resa jane lene )er situata te (ecanta s)eciale, )ran'aj )er kete -# eshte
)er'orur.
1$.1( !r8tja e 9>mr8t te aEreAa@e
1$.1(.1 >b9ett89D
1'resimi me su+net: +ehet me (je'hjen e +ite(e te ne(ojshem )rej host a'resa(e. Kjo
e rrite numrin e a'resa(e.
Sru)i
"umrat e rrjeta(e "umrat e li'hje(e
1
B
*
D
E
3-3#8 3-#77.#77.#7>
3#4.3-3%3.#7> 3-#77.#7>
3%#.$.3-##5.#77.#7> 3-#7>
##>.$.$.3-#5%.#77.#77.#7>
#>$-#77.#77.#77.#77
Te rezer(uara
#
#3
-#N #
4
-#
#
3>
-#N #
38
-#
#
6
-#N #
#>
-# ^!
Sru)i
"umrat e rrjeta(e "umrat e li'hje(e
1
B
*
D
E
3-3#8 3-#77.#77.#7>
3#4.3-3%3.#7> 3-#77.#7>
3%#.$.3-##5.#77.#7> 3-#7>
##>.$.$.3-#5%.#77.#77.#7>
#>$-#77.#77.#77.#77
Te rezer(uara
#
#3
-#N #
4
-#
#
3>
-#N #
38
-#
#
6
-#N #
#>
-# ^!
2igura %3. 0htimi i numrit te a'resa(e
-er te a)likuar su+neting, kerkohet su+net maska qe mun'eson qe te 'efinohet kufiri
ne mes te +ita(e )er rrjete 'he at&re )er host.
"e shem+ullin e mesi)erm, kjo su+net mask mun' te shenohet si #77.#77.#77.3#4 ose
e'he 1'resa @-A#> qe tregon se su+net maska eshte #> +ita 38 te rrjetesJ4 )rej
host!.
1)likimi i su+maska(e (erehet (etem tek router i fun'it, )asi qe routerat ne mes
i
)er'orin (etem a'resat e rrjeta(e.
1)likimi i su+net nuk (erehet tek rrjetat e jashtme 'he si i tille nuk ka na(oje te
mirret
leja )rej @*1""-@nternet *or)oration for 1ssigne' "ames an' "um+ers.
2ormati i 0u+net maska(e )er klaset e n'r&shme eshte si me )oshte:
*lass 1: #77.$.$.$
*lass B: #77.#77.$.$
*lass *: #77.#77.#77.$
1$.1(.2 I9terHret8m8 8 aEreAa@e te rrjeta@e 5 NAT
@'eja eshte qe te rritet numri i a'resa(e 'uke i 'hene c'o kom)anie (etem nga nje
@-
a'rese 'he man'ej m+ren'a kom)anise te )er'oren a'resa tjera lokale.
-ra, "1T mun'eson qe nje )ajisje e (etme, ne kete rast /outer te n'ermjetsoje si
nje
agjent ne mes te rrjeta(e )u+like 'he at&re )ri(ate. Kjo 'o te
thot se te gjithe
kom)juteret m+ren'a nje kom)anie mun' te sher+ehen me nje @- a'rese unike. Kjo
eshte ngjashem me nje rece)sionist qe )ranon thirrjet ne nje numer te (etem 'he
i
'rejton thirrjet tek )ersoni i kerkuar.
• /outer 1 e ku)ton )orosine )rej )ajisjes 1 'erguar )ajisjes B
me a'rese
3%4.68.#4.> 'he e n'r&shon a'resen origjinale )rej 3$.55.%8.7 ne unike 3%4.68.#%.6
@- a'resa e com)anise!
• /outer 1 (eH e ka shtegun te configuruar )er nje router tjeter regional, i cili
me
(one e 'ergon )orosine tek router B ne +aze te a'reses qe e ka
3%4.68.#4.> te
kom)anise tjeter ku )o 'ergohet!
• /outer B e njef a'resen 'estinuese 3%4.68.#4.> e cila n'errohet ne a'rese )ri(ate
3$.43.35.##
;ost /rjeta
3 $
Sru)i B
3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 33 3 3 $ $ $ $ $ $ $
$
/rjeta
0u+ne
t
;ost
2igura %#. "1T
Ekziston nje )ro+lem me "1T. Kur 'ergohet nje )akete )rej nje kom)juteri 'he kalon
ne)er router qe +en inter)retimin e a'reses, si e 'in kom)juteri i larget se si te
'ergoje
)aketen )ra)a. -aketi 'o te kthehej tek /outer, )ra ne @- a'resen e
com)anise 1,
3%4.68.#%.6, 'he /outer 'o ta kishte )ro+lem te gjej se )er ken' eshte 'estinuar.
K& )ro+lem zgji'het 'uke i shtuar nje )orte te origjines )rej nga eshte sjelle )
aketi
source )ort! 'he )oashtu i shtohet e'he )orta e 'estinacionit
'estination )ort!.
"umri i +ita(e )er keto )orta jane 38, qe 'o te thot se mun' te kete )rej $-
87758
)orta.
1'. Ar=8te=t>ra e I9ter9et,8t ECe Pr;t;=;<et
2igura %5. 1rkitektura e @nternetit
1))lication
Trans)ort
@nternet
;ost-rrjete @nterface
0htresa fizike
@EEE4$#.#, ---, L1-D, Ethernet
@-
T*- @*.- DD-
Telnet, 2T-, ;TT-, 0".-, 0.T-
/@- BS-
"umri i
)rotokolit
"umri
i )ortes
@nternet
3$.55.%8.7
-ajisja1 3%4.68.#%.6!
/outer 1 me "1T
/outer B me "1T
Z-33.55.%8.7
D-3%4.68.#4.>
Z-3%4.68.#%.6
D-3%4.68.#4.>
3$.43.35.##
-ajisjaB 3%4.68.#4.>!
Z-3%4.68.#%.6
D-3$.43.35.##
@nternet
3$.55.%8.7
-ajisja1 3%4.68.#%.6!
/outer 1 me "1T
/outer B me "1T
Z-3$.55.%8.7
D-3%4.68.#4.>
Z-3%4.68.#%.6
D-3%4.68.#4.>
3$.43.35.##
-ajisjaB 3%4.68.#4.>!
Z-3%4.68.#%.6
D-3$.43.35.##
0htresa e si)erme, shtresa a)likuese n'ahet ne '& gru)e, ne ato qe ju ofrojne
sher+ime
shfr&tzues(e 'he ne ato qe ju ofrojne sher+ime shtresa(e tjera ne s&stem.
"e gru)in e )are jane Telnet, 2T-, ;TT-, 0.T-
"e gru)in e '&te, 0".-, D;*-, D"0, 1/- etj.
1'.1 Pr;t;=;<et 9e ACtreAe9 tra9AH;rt>eAe
a Kjo shtrese ofron multi)leksimin 'he 'emulti)leksimin ne mes te shtreses @-
'he a)likacione(e.
a Zfron mun'esine e 'ergimit te 'atagrame(e )a ga+ime me rrje'hje te +ita(e te
kontrolluar, )ra T*-, ose (etem +ene )ercjelljen e sher+ime(e te @- )a li'hje
'irekte tek a)likacionet e 'uhura, DD-.
a -ra, T*- 'he DD- jane )rotokole ne shtresen trans)ortuese te references qe
jane te thirrura nga )rogramet e shtresa(e m+i kete shtrese.
a -ercaktimi i ket&re )rograme(e )er njeren )rej ket&re )rotokole(e (aret nga
numri i )rotokolit ne @- hea'er i )aketit.
1'.1.1 Pr;t;=;<8 =;9tr;<<>eA 9e ACtreAe9 e tra9AH;rt8t , TCP
a Eshte )rotokol me li'hje en'-en' connection !, )ra eshte i li'hur )rej )ike ne
)ike. -othuaj se eshte i njejte me li'hjet (irtuale te telefonise se ren'omte.
a 1)likacionet qe e shfr&tzojne kete )rotokol kane mun'esite te kene li'hje te
'rejta ne mes (eti me ga+ime te controlluara, me rrje'hje te te
'hena(e te
kontrolluar 'he me mun'esi te n'er)rerje(e interru)ts!.
a "jejte sikur DD- e'he k& )rotokol e )er'ore shtresen @-, )ra ka numer unik te
)rotokolit qe eshte 8.
1'.1.1.1 F;rmat8 8 TCP Ha=ete@e
^"jesia transmetuese )er @- quhet 'atagram
^-er DD- quhet user 'atagram
^-er T*- quhet )acket.
2igura %>. 2ormati i hea'er i T*- )rotokolit
a T*- zene shume me shume ha)sire ne hea'er se DD-, )asi qe li'hja 'uhet te
ha)et, te kontrolloje komunikimin si 'he te n'er)reje li'hjen kur te m+aroje
komunikimi.
a "umrat e )orta(e ne hea'er i i'entifikojne )rogramet a)likuese ne te '& )ikat
e skajshme te komunikimit.
a @- a'resa ne @- 'atagram mun'eson 'ergimin e T*- )aketit tek 'estinacioni i
'uhur.
a "umri i )rotokolit ne @- 'atagram e 'ergon segmentin tek T*--ja.
a .eqe numri i )orta(e ne T*- eshte 38 +it, kjo 'o te thot se T*- mun' t:i kete
87757 li'hje ne mes te '& T*- shtresa(e 'uke e )er'ore te njejten com+inim
te @- a'resa(e.
1'.1.1.2 Kr8j8m8 8 <8ECjeA 9e TCP
-orta e origjines 0ource -ort!
-orta e 'estinacionit
"umri i konfirmimit
Bitat e ko'it
-ointeri urgjent
Z)cionet
-a''ing
T*- Data
"umri i sekuences
$ 3 # 5 > 7 8 6
*hecksum
9in'o=
/0C
/eser(uar /0C! Sjatsia e he;ea'er
2igura %7. 0ekuenca e konektimit me T*-
0iq shihet me larte, kerkohet konfirmimi )asi qe shtresa e me)oshtme, @- nuk eshte
connection-oriente' 'he si e tille mun' te hum+e )ergjigjet 'he si rezultat te '&
anet
mun' te refillojne ha)jen e li'hje(e han'shaking! )ra) 'uke men'uar se nuk kane
m+erritur.
1'.1.1.3 MbI<<ja e <8ECjeA 9e TCP
2igura %8. .+&llja e li'hjes me T*-
Derguesi
.arresi
@ m+&llur
Duke
n'egjuar
0h", seqG<
0h", seqG<
0h", seqG&, ackG<J3
0h", seqG&, ackG<J3
1*K, seqG<J3, ackG&J3
1*K, seqG<J3, ackG&J3
Te 'henat, seqG<J3, ackG&J3
Derguesi
.arresi @-
E ha)ur
2@", seqG<, ackG&
2@", seqG<, ackG&
1*K, seqG&, ackG<J3
1*K, seqG&, ackG<J3
2@", seqG<J3, ackG&J3
1*K, seqG<J3, ackG&J3
2@", seqG&, ackG<J3
1'.1.2 Pr;t;=;<8 UDP
a Eshte )rotokoli me i thjeshte qe nuk eshte i +esueshem, nuk garanton asgje,
)or eshte )raktik.
a Eshte )rotokol qe nuk ka li'hje te 'rejte )er 'rejte ne mes te '& )ika(e, )ra
eshte connectionless.
a -er'oret shume nga )rogramet a)likuese te mesi)erme, si +ie fjala
0".--
sistemi i managjimit te rrjetes, /@-, D"0 )or qe e ka mun'esine e korrektimit
ne (et )rogramin e ketij sher+imi, man'ej nga )rotokolet sinjalizuese
)er
telefonine )ermes @nternetit siq eshte 0@- etj.
a DD- nuk afron mun'esine )er te korrektuar ga+imet, te cilat ose injorohen ose
+ehen ne shtresat e mesi)erme.
a Eshte i'entike me 'ergimin e letra(e )ermes )ostes, te cilat jane lire )er t:u
'erguar 'he mun' te shkojne tek marresi, )or nuk eshte e garantuar.
a Kjo )unon ne )arimin E'ergo 'he lutuF.
1'.1.2.1 F;rmat8 8 UDP EataDram8t
Ka 4 oktete ne hea'er e qe jane shume me te thjeshte se T*- qe i ka #$ e me shume
2igura %6. 2ormati i hea'er te DD-
a "umrat e )orta(e te origjines 'he 'estinacionit: Keto )orta +ashk me
@-
a'resen e 'efinojne )iken e fun'it te komunikimit. Ka 'isa numra )ortash qe
jane te caktuar me heret e qe )er'oren )er sher+ime te n'r&shme ne @nternet si
).sh. 6 )er ser(erin e DD- 'he numri 8% )er T2T- - Tri(ial 2ile
Transfer
-rotocol. Keta numra kontrollohen nga @1"1.
a Sjatsia e DD- mesazhit: )araqet numrin total to oktete(e ne 'atagram 'uke e
)erfshire hea'er. Sjatsia minimale eshte 4 +&te, e cila e'he eshte
gjatsia e
hea'er.
a *hecksum: Kjo eshte o)cionale, )ra mun' te )er'oret, )or mun' e'he te mos
)er'oret. Kur nuk )er'oret fusha ka (leren zero.
O DD- hea'er mun' te kete checksum, 'uke i futur 'isa )arametra ne
checksum )rej @- hea'er. Kjo n'ikon ne rritjen e nje lloj garancie, 'he
m+rojtjen nga segmentet e 'erguar ga+imisht.
DD- .essage Length
DD- Data
@- ;ea'er
$ 3 # 5 > 7 8 6 $ 3 # 5 > 7 8 6 $ 3 # 5 > 7 8 6
$ 3 # 5 > 7 8 6
DD- *hecksum
DD- 0ource -ort DD- Destination -ort
2ormati i DD-
'atagramit
1'.2 Pr;t;=;<8 Her =;9tr;<<8m89 e H;r;A8@e 9e I9ter9et +ICMP-,
I9ter9et C;9tr;< MeAAaDe Pr;t;:;<
a @*.- merret me ga+imet logjike qe n'o'hin gjate transmetimit te
@-
'atagrame(e, )ra )er te rregulluar traffikun, korrektoje ta+elat e
shtigje(e
routing ta+le!, 'he te (erifikoje )ranine e )ajisje(e tjera ne @nternet.
a @*.- nuk i z+ulon ga+imet )or (etem ra)orton )er to.
a @*.- )oashtu eshte ne gjen'je te 'ergoje mesazhe qe n'ihmojne
ne
'iagnozimin e )ro+leme(e gjate transmetimit te 'atagrame(e. "je lloj i tille i
mesazhit eshte Echo kerkesa 'he -ergjigja Echo /equest 'he /es)onse!. Kjo
mun' te realizohet 'uke e )er'ore koman'en -@"S.
a @*.- mesazhi (en'oset ne @- 'atagramin, ku funksionon si )
rotokol i
shtreses trans)ortuese )or jo me funksion te )lote )rej )ike ne )ike.
a @*.- ka numrin e (et unik te )rotokolit, i cili eshte 3, 'he i cili mun'eson te
)er'ore @--n ne men&re 'irekte.
+Mer=>re6 113113('- me9DjeA
2(. Ver?8;98 IP@%
2(.1 F;rmat8 8 Ha=et8t +EataDram- 8 IP@%
Cersion ;ea'er Length
T&)e of 0er(ice
Total Length
@'entification
2lags
Time to li(e
-rotocol
;ea'er *hecksum
0ource a''ress of originating host
Destination a''ress of target host
Z)tions
-a''ing
@- 'ata
2ragmentation offset
2lags
@- ;ea'er
$ 3 # 5 > 7 8 6
Cersion ;ea'er Length
T&)e of 0er(ice
Total Length
@'entification
2lags
Time to li(e
-rotocol
;ea'er *hecksum
0ource a''ress of originating host
Destination a''ress of target host
Z)tions
-a''ing
@- 'ata
2ragmentation offset
2lags
@- ;ea'er
$ 3 # 5 > 7 8 6
2igura %4. 2ormati i -aketit te @-(>
a Sjatsia e hea'er: numri i oktete(e ne hea'er.
a Cerzioni: )araqet (erzionin e @-, qe ne kete rast eshte @-(>.
a Lloji i sher+imit: )erm+an te '& fushat-)rece'ence )er)arsi! 'he )
riorit&
)rioritet!
a Sjatsia totale e )orosise: )araqet numrin e oktete(e ne tere 'atagramin, qe )er
@- eshte $- #
38
- 3 87757 +&te!.
a @'entifikimi: )araqet numrin sequencor qe caktohet nga host )rej
nga niset
mesazhi.
a Zfseti fragmentues: )araqet c(en'osjen e nje )jese te )orosise e cila eshte me
e gjate se sa qe lejohet, 'he me kete krijohet nje 'atagram i ri.
a 2lags in'ikator!: )er+ehet )rej '& in'ikatore(e - 7 +itat e )are
jane )er te
shenuar 'atagramin e fun'it te fragmentuar, kurse +itat tjere jane
)er te
)enguar fragmentimin e 'atagrame(e.
a TTL Koha )er te jetuar!: )araqet gjatsine kohore gjate se ciles
'atagrami
mun' te qen'roje ne @nternet, e qe eshte #77 secon'a. Koha e rekoman'uar
)er @-(> eshte 8>.
a -rotokoli: eshte )er te i'entifikuar )rotokolin e ar'hshem me larte. -.sh. T*-
eshte 8, kurse DD- eshte 36, )or mun' te jene gjer ne #77.
a *hecksum: llogarite numrin e +ita(e ne hea'er, 'he me kete )araqet nje lloj
siguri )er te treguar se te gjithe +itat jane )resent.
a 1'resa e origjines: 1'resa )rej ku ka origjinen mesazhi
a 1'resa e targetit: 1'resa ne te cilen shkon mesazhi
a Z)cionet: Kjo 'efinohet me gjatsine e hea'er. "ese hea'er eshte me gjate se 7
+&te, ateher nje o)cion eshte se)aku.
a Bita te z+razet )a''ing!: +ita shtese, zakonisht zero )er te )lotsuar fushat e
hea'er nese nuk jane te )lot)jestuar me >.
a @nformatat te 'henat )er transmetim!: qe mun' te shkoje gjer ne
87757 -
hea'er oktetet.
21. !r>Det8m8 9e I9ter9et +I9ter9et r;>t89D-
Ka 'isa forma te rrugetimit ne @nternet:
• rrugetimi statik,
• rrugetimi 'efault normal!,
• rrugetimi i +azuar ne men&re s)ecifike ne host host-s)ecific routing!,
• rrugetimi 'inamik.
!r>Det8m8 Atat8=0
*'o gje +ehet nga a'ministratori i rrjetes, )ra ta+ela e shtigje(e
/oute ta+le!
krijohet 'he mo'ifikohet nga a'ministratori.
!r>Det8m8 9;rma< +Ee7a><t-0
"e fun' te /T krijohet nje shteg 'efault qe )er)uthet me cilin'o @-
a'rese.
Kr&esisht )er'oret )er (en'et qe kane (etem nje li'hje shteg! me @nternet
!r>Det8m8 C;At,AHe:878=0
K& lloj rrugetimi i mun'eson a'ministratorit te kete me shume kontrolle m+i rrjeta
'he lejon testimin. Kjo zakonisht men'ohet ne qasjen e nje host-i te (ecante )er te
korrektuar li'hjet 'he ta+elat e shtigje(e.
!r>Det8m8 E89am8=0
.un'eson krijimin 'he mo'ifikimin ne men&re 'inamike te /T-s. -rotokolet )er
kete jane: /@-, Z0-2 'he BS-.
21.1 Tabe<a e ACt8Dje@e 9e I9ter9et +IP !T-
a Eshte nje element shume me ren'esi )er T*-A@- )rotokolet
a Ka li'hje te ngushta me )rotokolet e shtegtimit 'inamik /@-, Z0-2 'he BS-!
a Te 'henat ne /T jane te futura me 'ore ose te marra
nga )rotokolet e
mesi)erme.
a *'o e 'hene )er shtigjet e futura ne /T ka 'etalet e me)oshtme:
a Destinacionin: @- a'resen e rrjetes 'estinuese
a 0u+net mask: i'entifikimi i )refiksit )jesa e rrjetes! te @- a'reses
a ;a)i ho)! i ar'hshem: @- a'resa e router fqinje.
a -orta: i'entifikimi i )ortes fizike )er ha)in e ar'hshem
a Llogaria metrike ho) count!: "umri i ha)a(e 'eri tek 'estinacioni
a Ti)i: i'entifikimi i 'estinacionit lokal ne te njejtin 'omen!,
a)o
'estinacionit te larget me shume routera rruges!.
a Zrigjina 0ource!: i'entifikimi i origjines se shtegut,etj.
a Te 'henat ne /T te marra nga n'onjeri )rej )rotokole(e te shtegtimit 'inamik
jane:
a Lloji i sher+imit TZ0!: mun' te jene cmimi me i lire,
(onesa
minimale, etj.
a 0istemet autonome: i'entifikimi i sisteme(e autonome qe e kane @-
a'resen e 'estinacionit
a @- a'resa e origjines: @- sa e origjines se shtegut
a -referenca: nje (lere e caktuar nga origjina e shtegut
a -rece'enca: nje (lere )er )rotokole te n'r&shme te shtegtimit 'inamik
21.1.1 Cemb><<8 8 9je !T
Srou)i @nterface ;a)i i ar'hshem
3%$.#58.3$.$ # 3%$.#58.3$.#73
3%#.358.334.$ 5 3%#.#58.#$.#73
3%$.#58.5$.$ > 3%#.#58.5$.#73
3%$.#58.>$.$ > 3%#.#58.>$.#73
33$.$.$.$ 7 33$.#.$.3
344.44.$.$ 3 344.44.3.3
3%#.358.334.$ 8 3%#.358.334.3$
$.$.$.$ 7 33$.#.$ .3

2igura %%. 0hem+ull i ta+ele(e se shtigje(e /outing ta+le!

21.2 !IP Pr;t;=;<8 5 !;>t89D I97;rmat8;9 Pr;t;:;<
a /@- e korrekton ta+elen e shtigje(e c'o 5$ secon'a.
a "umri ma<imal i ha)a(e ne kete )rotokol shkon 'eri ne 37. "ese nje mesazh
ka numrin 38 te ha)a(e konsi'erohet i )a 'estinacion 'he i referohemi
si
infinit. Kjo eshte nje e mete e /@- )rotokolit.
-ra, /@- )rotokolli m+ane (etem shenimet e routera(e local 'he jo te gjithe
routera(e
sikur Z0-2.
21.2.1 Ar=8te=t>ra e !IP
a /@- eshte i futur ne DD- 'atagram, e cila eshte m+i shtresen @-.s
2igura 3$$. 1rkitektura e /@-
21.2.2 F;rmat8 8 !IP meAa?C8t
/@-
DD-
@- @-
DD-
/@-
-ort 7#$
-ort 7#$
-rotokoli 36
-rotokoli 36
2igura 3$3. 2ormati i /@- mesazhit
a Koman'a: i'entifikon qellimin e /@- mesazhit
a Cersioni: )araqet (ersionin e /@- )rotokolit, i cili mun' te jete 3 ose #.
a @'entifikimi i familjes se a'resa(e: Kjo eshte nje (lere qe c'o here eshte # )er
te '& (ersionet
a /oute tag: i'entifikon nese shtegu eshte internal )er sistemet autonome, ose
nese )rej nje +urimi te jashtem siq eshte BS-.
a @- a'resa: eshte @- a'rese stan'ar'e
a 0u+net maska: )er'oret (etem ne (ersionin e '&te te /@-. Kjo u mun'eson
routera(e fqinje te 'ine su+net masken qe 'o te )er'oret nga router 'estinues.
a ;a)i i ar'hshem: Kjo mun' te )erm+aje nje @- a'rese qe afron shtegun me
o)timal 'eri tek 'estinacioni.
a Llogaria metrike: )araqet numrin e routera(e te cilet 'uhet te kalohen gjate
rruges tek 'estinacioni.
21.3 !r>Det8m8 me rr>De me te AC=>rt +OPF,OHe9 C;rteAt PatC
F8rAt-
a Eshte kriju si resultat i mangesi(e te /@- )rotokolit, sic ishte numri i limituar
i
ha)a(e, 37.
a Karakteristikat kr&esore te Z0-2 jane:
O 0htigjet +azohen ne llojet te sher+ime(e 'he 'istance
O mun'eson +alancimin e ngarkesa(e te shtigje(e
O mun'eson su+neting m+ren'a nje gru)i autonom
O skema e autenticitetit )engon in'ikacionet false te mosekzistences se
shtegut
O 0htigjet s)ecifike )er host 'he rrjeta
O shtigjet e caktuara )er te minimizuar mesazhet e 'erguara me +roa'cast
Llogaria metrike .etric!
;a)i i ar'hshem
0u+net maska
@- a'resa
@'entifik. i familjes se a'rs. /oute Tag
Te )ashfr&tzuara Cerzioni Koman'a
O shtigjet (irtuale
O kem+imi i informata(e )er shtigjet
O .un'esite )er te 'erguar multicast
O Cerejtja e sh)ejte e n'errime(e to)ologjike
-ra, men&ra se si )uno Z0-2 eshte si ne (ijim:
N8Aja0 0a)o te filloj routeri 'ergon )akete te te gjithe routerat fqinje )er t:@
informuar
)er )rezencen e ketij routeri. E'he routerat fqinje e +ejne te
njejten 'he @
sinkroinzojne 'ata+ase me informatat )er njeri tjetrin
I97;rm8m8 =;Ce HaA =;Ce +>HEate--Kohe )as kohe te gjithe routerat ju
'ergojne
informata routera(e tjere m+i gjen'jen e li'hje(e ne mes te ket&re routera(e.
DeD?8m8 me ACteD me te AC=>rte shortest )ath tree! O *'o router llogarite shtegun
me te shkurt )er tek secila a'rese 'he ne kete men&re e (eren routerin.
21.3.1 Ar=8te=t>ra e OPF
a Z0-2 o)eron ne shtresen trans)ortuese 'he Z0-2 mesazhet shkojne ne @-
'atagram.
a -ranon mesazhet 'rejte )rej @- me )rotokolin numer %.
2igura 3$#. 1rkitektura e Z0-2
21.3.2 F;rmat8 8 OPF CeaEer
Z0-2
@- @-
Z0-2
-rotokoli %
-rotokoli %
2igura 3$5. 2ormati i Z0-2 hea'er
a Cerzioni: (erzioni e<istues #
a Lloji i ko'it: kjo e cakton formatin e hea'er te ar'hshem )er te
)ercjellur
Z0-2 hea'er
a Sjatsia e )aketit: Kjo (lere e limiton ma'hsine e )aketit ne 87KB. "ese eshte
me i ma'he ateher fragmentimi 'o te +ehet ne shtresen @-.
a @'entifikimi i router: )araqet a'resen 5#-+iteshe te origjines se )aketit
a @'entifikimi i zones: )araqet i'entifikimin 5# +itesh te asaj zone
a checksum:
a Lloji i autenticitetit: i'entifikon )roce'uren )er t:u )er'ore )er autenticitet
a autenticiteti: eshte 8> +itesh qe )erm+an )ass=or' 'he mun'eson
autenticitetin
21.% 8Atem8 8 emra@e te E;me9e@e 5 DN
a 2unksioni kr&esor i ketij sistemi eshte )asq&rimi i emrit te host ne a'rese te
@-,
n'onese ka e'he 'isa funksione tjera si )asq&rimi i anasjellte, )ra @- a'resa e
host ne emer te host.
a Eshte )rotokol ne shtresen e larte, )ra a)likuese.
a "ga as)ekti i mo'elit klientAser(er )er+ehet nga shfr&tzuesi user!,
klienti,
ser(eri lokal i emra(e 'he ser(eri i larget i emra(e.
a "ga as)ekti i s)ecifikacione(e, D"0 )er+ehet nga )rogrami i
shfr&tzuesit
Telnet, 2T- 'he 0.T-!, klienti resol(er!, ser(eri i emra(e 'he
ser(eri i
larget i emra(e 'uke e )erfshire e'he klientin resol(er! e larget.
1utenticiteti
1utenticiteti
@'entifikimi i router
@'entifikimi i zones
*hecksum Lloji i 1utent.
Sjatsia e )akete(e Lloji i ko'it Cerzioni
21.%.1 K;mH;9e9tet e DN
2igura 3$>. Z)erimi i D"0
/esol(er )erm+an emrat e 'omene(e, 'he i gjen a'resat e 'omene(e ne memorjen
cash! e (et ose ne nje 'ata+ase te )er+ashket 'he ia kthen )ra )ergjigjet ne
kerkesen
)er te gjetur @- a'resat.
Kerkesat )er @- a'resat )ergjigjen nga resol(er qe e kthen )ergjigen ne)ermes DD-
)orta 75.
21.%.2 F;rmat8 8 DN meAa?C8t
a D"0 i )er'ore )orosite mesazhet! te 'erguara nga DD- nga )orta 75! )er me
i )ercjelle kerkesat 'he )ergjigjet ne mes resol(er 'he ser(erit te emra(e.
a Transferi i zona(e kom)lete +ehet me T*- qe )ra) eshte )orta 75.
a 2ormati i D"0 mesazhit )er kerkesa )er+ehet nga 7 )jese:
O HeaEer. Definon formatin e )jese(e tjera
O PIetje . Targeti )er zgji'hje
O PerDj8Dja . ?gje'hja e kerkeses targetit!
O A>t;r8?8m8 . /eference )er nje ser(er autorizues te emra(e
O CteAe . @nformata te n'r&shme, )or jo )ergjigja.
-rogrami
i shfr&tz.
0er(eri
i emra(e
/esol(er
/esol(er
0er(eri
i emra(e
.aster
files
Kerkesat
e shfr&tz.
Kerkesat
e shfr&tz.
Data+ase
e )er+ashket
-ergjigjet 'he
)e&tjet.
-ergjigjet 'he
)e&tjet.
T*-A@-
;ost-i lokal
;ost-i i larget
-rogrami
i shfr&tz.
0er(eri
i emra(e
/esol(er
/esol(er
0er(eri
i emra(e
.aster
files
Kerkesat
e shfr&tz.
Kerkesat
e shfr&tz.
Data+ase
e )er+ashket
-ergjigjet 'he
)e&tjet.
-ergjigjet 'he
)e&tjet.
T*-A@-
;ost-i lokal
;ost-i i larget
2igura. 3$7 2ormati i hea'er te D"0
22. #>a<8tet8 8 ACerb8me@e 9e I9ter9et +#;-
a -rania e @nternetit ku'o 'he a(ancimi i kesaj rrjete si nje rrjete uni(ersale ka
n'ikuar qe te ha))en shume qeshtje se si te garantohet qe
a)likacionet te
arrijne nje ni(el te kenaqshem te sher+ime(e. .e kete nenku)tohet:
O (onesa te uleta
O hum+je te )akta
O ruajtja e sekuenca(e te +ite(e )er real-time a)likacionet
a Deri tani @nterneti sa i )erket qualitetit te sher+ime(e To0!
ofronte (etem
E+est-effortF sher+ime ne te cilen resurset e rrjetes jane n'are ne
men&re
relati(isht te )ranueshme. .ire)o, kjo nuk garanton ka)acitet te mjaftueshem.
a To0 eshte ngusht i li'hur me ka)acitetin ne rrjete, me )rioritetin
'he me
kontrollen e (onesa(e )er a)likacionet e rrjeta(e.
"e )ergjithesi ni(eli i qualitetit eshte i +ara+arte me qualitetin me te keq ne nje
li'hje ne mes 'erguesit 'h marresit. -ra, qualiteti mun' te jete shume @ mire ne
%$g te tere shtegut transmetues 'he (etem ne 3$ g nuk eshte ateher tere kjo %$g
'iktohet nga kjo 3$g.
22.1 Pr;H;?8met ECe E8<emat Her ?Dj8ECje9 e #;
a .e shume ka)acitet: Kjo eshte nje zgji'hje qe mun'eson (onesa te (ogla 'he
)riorotete te n'r&shme ne rrjeta jo ne 'em te a)likacione(e me )rioritet te ulet.
O Kjo eshte e mun'shme )er rrjeta jo shume te ngarkuara
O -or, )er rrjeta me te ngarkuara 'he 'uke e )asur )aras&sh
heterogjenitetin e a)likacione(e, kjo nuk mun' te jete zgji'hje
afatgjate )asi qe )ra) rrjeta 'o te sterngarkohet nga le(izjet e sh)ejta te
)akete(e ne)er shtigje te n'r&shme.
a /eser(imi i ka)acitetit: Kjo u mun'eson )ika(e te skajshme en' )oints! qe te
kerkojne ni(ele te ne(ojshme s)ecifike )er To0 )er a)likacionet e t&re. Keto
kerkesa 'o te ishin:
O sh)ejtesia e transmetimit
O (onesa ma<imale )er shtegun )rej nje )ike ne nje )ike tjeter
O (ariacionet e (onesa(e jitter!
O -or, kjo eshte e mun'shme )er'erisa routerat ne mes te ket&re '&
)ika(e te skajshme mun' t:i )lotsojne ket kerkesa. -ra), asgje nuk
eshte e garantuar.
O "je tjeter )ro+lem me /0C- eshte cmimi. Do te thot cmimi qe 'o te
kushtonte )er t:i mo'ifikuar te gjithe routerat qe te jene ne gjen'je t:i
ku)tojne 'he )erkrahin kerkesat e )ika(e te skajshme )er To0.
O "je tjeter )ro+lem, eshte se BS- 'he Z0-2 nuk e )erkrahin /0C-.
Sru)i )unues )er /0C- ne @ET2 eshte 'uke )unuar ne kete 'rejtim )er
te mun'esuar qe Z0-2 'he BS- te )erkrahin /0C-.
O /0C- )engon rritjen ra)i'e te rrjeta(e, )ra si i tille eshte i mire 'eri
'iku )er rrjeta jo shume te me'ha, )or nuk eshte ne gjen'je
te
+allafaqohet me kerkesa te shumta.
a .ulti)le +uferat: Kjo eshte nje skeme qe u mun'eson sesione(e flo=s! me
)rioritete me te larta te kalojne ne +ufera me te sh)ejte.
O Teshtja ketu eshte si te +ehet notifikimi i )rioritete(e ne
sesione
tagging!.
O -ro)ozimi eshte qe te )er'oren 4-+itet e To0 ne @- hea'er )er kete
qellim. Sjithsejt 'o te kishim #78 )rioritete te n'r&shme.
22.2 Ar=8te=t>ra e K>a<8tet8t te ACerb8me@e +#;-
2igura 3$8. To0 ne @-
22.2.1 !VP
a /0C- - /e0erCation -rotocolN eshte nje )rotokol sinjalizues qe
+en
konfigurimin 'he kontrollen )er te mun'esuar sher+imet e integruara.
a Eshte teknologjia me kom)lekse )er a)likacione 'he )er elementet e rrjetes
a "ga ana tjeter eshte e'he si )ikenisje )rej E+est-effortF @-
sher+ime(e 'he
)araqet ni(elin me te larte te To0.
a
1))lication
Trans)ort
@nternet
"et=ork @nterface
-h&sical
1))lication
Trans)ort
@nternet
"et=ork @nterface
-h&sical
Diffser(
/0C-
To0 )rej )ike ne )ike
;ost B
To0 1-@
1)likacionet
e To0
1))lication
Trans)ort
@nternet
"et=ork @nterface
-h&sical
1))lication
Trans)ort
@nternet
"et=ork @nterface
-h&sical
1))lication
Trans)ort
@nternet
"et=ork @nterface
-h&sical
1))lication
Trans)ort
@nternet
"et=ork @nterface
-h&sical
Diffser(
/0C-
To0 )rej )ike ne )ike
;ost B
To0 1-@
1)likacionet
e To0
2igura 3%. /0C-
2igura 3$6. /0C--/e0erCation -rotocol
22.3 !rjetat V8rt>a<e Pr8@ate +VPN, V8rt>a< Pr8@ate NetG;r=-
2igura 3$4. C-"
@nternet
0hfr&tzues
nga 'istanca
Kanale te sigurta
@0-
lokal
/1D@D0
ser(eri
1)likacionet
e m+rojtura
0hfr&tzues
@nterneti
Elementet e C-"
Kjo )unon ne shtresen e trete, ne
@-, )or mun' te )unoj e'he ne
shtresen e #, ne forme te
tunelime(e.
.
e
s
a
z
h
i
-
1
T
;
0htegu
Derguesi .arresi
0htegu
0htegu
0htegu
0htegu
0htegu
/E0C
/E0C /E0C
/E0C
.
e
s
a
z
h
i
/
E
0
C
/eser(imi i Ka)acitetit
.
e
s
a
z
h
i
-
1
T
;
0htegu
Derguesi .arresi
0htegu
0htegu
0htegu
0htegu
0htegu
/E0C
/E0C /E0C
/E0C
.
e
s
a
z
h
i
/
E
0
C
/eser(imi i Ka)acitetit
23. AH<8=a:8;9et 9e I9ter9et
23.1 Te<9et
a .un'eson qasje login! ne rrjete )rej 'istance ne)ermes T*-.
a Kjo kr&het )ermes numrit te )ortes #5 ne T*-
2igura 3$%. Telnet
Klienti i Telnetit ne terminal ha)e shtegun )er te kontaktuar ser(erin e Telnetit.
-ra,
k& klient )ranon kerkesat )rej shfr&tzuesit 'he i )ercjelle tek ser(eri. -oashtu, i
njejti
klient i )ranon )ergjigjet )rej ser(erit the ja )ercjelle shfr&tzuesit.
23.2 FTP
a .un'eson transferimin e fajla(e ne mes te shfr&tzues(e 'he a)likacione(e.
a 2T- e )er'ore T*- )er te krijuar li'hjen ne mes te shfr&tzuesit 'he ser(erit.
2igura 33$. Z)erimi i 2T-
Terminali@
0hfr&t zuesit
Lokal
Terminal
(irtual
klienti
0er(eri
1)likacioni
Lokal
Terminal
(irtual
T*-A@-
T*-A@-
T*- li'hja
Terminali@
0hfr&t zuesit
Lokal
Terminal
(irtual
klienti
0er(eri
1)likacioni
Lokal
Terminal
(irtual
T*-A@-
T*-A@-
T*- li'hja
T*- T*-
Klienti
2T-
0er(eri
2T-
@-
Li'hja T*-
Terminali @
shfr&tzuesit
0istemi @ 2T- clientit
0istemi @ 2T- ser(erit
.o'eli klientAser(er @ 2T--s
Li'hja T*- )er te 'hena
T*- T*-
Klienti
2T-
0er(eri
2T-
@-
Li'hja T*-
Terminali @
shfr&tzuesit
0istemi @ 2T- clientit
0istemi @ 2T- ser(erit
.o'eli klientAser(er @ 2T--s
Li'hja T*- )er te 'hena
a Kontrolla klient client control! li'het me kontrollen ser(er ser(er
control!
'uke e )er'ore nje li'hje T*-, kurse )jesa tjeter e n'are )er transferin e te
'hena(a )er'ore li'hje tjeter te (ecante.
a 0htegu )er kontrolle sinjalizim! m+etet ha)ur gjate tere kohes, kurse shtegu
)er te 'hena mun' te m+&llet 'he te ha)et e'he nje tjeter )er transferime tjera.
a 0htegu i kontrolles m+etet ha)ur )er nje )eriu'he joakti(e (aresisht nga koha
e konfiguruar, qe zakonisht eshte 7 minuta. "ese asgje nuk n'o'he gjate kesaj
kohe, )ra nese shtegu i te 'hena(e nuk eshte )er'ore )er 7 minuta ateher te '&
shtigjet m+&llen.
2igura 333. Li'hjet me 2T- )er controlle 'he te 'hena
Kontrolla
*ontrolla
T*-A@-
Li'hja T*-
Klient 0istemi
0er(er 0istemi
Li'hjet me 2T- )er kontrolle 'he te 'hena
Li'hja T*- )er te 'hena
Te
'henat
Te
'henat
-orta #3
-orta #$
Kontrolla
*ontrolla
T*-A@-
Li'hja T*-
Klient 0istemi
0er(er 0istemi
Li'hjet me 2T- )er kontrolle 'he te 'hena
Li'hja T*- )er te 'hena
Te
'henat
Te
'henat
-orta #3
-orta #$
2igura 33#. 2orma e 2T-
23.3 TFTP,Tr8@8a< F8<e Tra9A7er Pr;t;:;<
"je alternati(e a 2T- qe eshte mun'eson transferimin e files )a )asur ne(oje te
h&het
login! ne ser(er 'uke )er'ore T*-. "e (en' te T*-, k& )rotokol )
er'or DD- si
)rotokol me i thjeshte )or )a garancione te sh)ern'arjes e cili )
oashtu mun'eson
sher+ime multi)lesi(e.
-asi qe T2T- )er'or DD- 'he jo T*-, 'uhet te kete mekanizmat e (et qe te garantoje
transmetimin e 'atagrame(e.

2igura 335. 1rkitektura e T2T-

23.% MTP
a 0.T--0im)le .ail Transfer -rotocol, eshte nje meto'e, a)likacion )
er
trasnferimin e )ostes elektronike.
a E'he kjo e )er'ore T*- si shtrese trans)ortuese ne )orten #7.
a @nterfejsat user interface! (aren nga rrjetat lokale 'he
konfigurimet. Disa
kerkojne qe te futet a'resa se)ari e man'ej )orosia C.0, D"@X_!, kurse 'isa
kerkojne )orosia se)ari e man'ej a'resa .0 Zutlook, *om)user(e!.
0ht
r
. 2izike
Link
@nternet
T*
-
0.T
-
0ht
r
. 2izike
Link
@nternet
DD-
T2T
-
23.%.1 MTP0 Ar=8te=t>ra

2igura 33>. 1rkitektura e 0.T-

23.%.2 MTP0 Pr;:eE>ra e ;Her8m8t
2igura 337. .o'eli i 0.T-
a Komunikimi i )are 'uhet te jete ne mes te shfr&tzuesit 'he agjentit ne s&stem
klienti!
a -jesa ne hea'er 'uhet te 'uket si me )oshte:
To:ciK/10"@T@,XhafericLXhafer.Krasniqi@tt'.neceur.comI,
2rom: c0a=&er,/o+ertc Lro+ert.sa=&er@=com.co.ukI
cc: /ZBE/T " B/Z9"
+cc:
Date: 36A>A$3 33:$3
0u+ject: /E: this e(ening
0htr. 2izike
Link
@nternet
T*-
0.T-
0htr. 2izike
Link
@nternet
T*-
0.T-
0er(eri
0.T-
Klienti
0.T-
Klienti
0.T-
0er(eri
0.T-
0istemi 1
0istemi B
Terminal 1
Terminal B Terminal *
-orta #7
-orta #7
.o'eli klient Aser(er @ 0.T- -s
0er(eri
0.T-
Klienti
0.T-
Klienti
0.T-
0er(eri
0.T-
0istemi 1
0istemi B
Terminal 1
Terminal B Terminal *
-orta #7
-orta #7
.o'eli klient Aser(er @ 0.T- -s
23.%.2.1 F>9=A8;9et e aDje9t8t te AC7rIt?>eA8t +UAer aDe9t-
a 1gjenti asiston ne )rega'itjen e )orosise 'he e n'erton formatin e )orosise nga
informatat e marra nga shfr&tzuesi. -orosia e formatuar )er+ehet nga hea'er,
si me )are 'he )jesa kr&esore )er te<t.
a 1gjenti man'ej e n'erton listen e 'estinacione(e te futura nga shfr&tzuesi 'he
e kon(erton ne format te )ranueshem )er ser(erin
a .e ne fun' agjenti i 'ergon te gjitha ne rresht queue! tek klienti 0.T-.
23.%.2.2 F>9=A8;9et e =<8e9t8t MTP +MTP :<8e9t-
a Klienti 0.T- i merr )orosite nga rreshti te 'erguara me )are nga agjenti i
shfr&tzuesit.
a Caresisht nga 'estinacionet, klienti 0.T- e ha) nje T*- li'hje me ser(erin
0.T-.
a Klienti i 'ergon te gjitha a'resat nje nga nje tek ser(eri i 0.T-
a 0.T- i )ergjigjet me nje ZK )er secilen a'rese te marre nga klienti
a -asi qe te jene 'erguar te gjitha a'resat, klienti e 'ergon nga
nje ko)je te
)orosi(e tek te gjithe ser(erat e 0.T- me li'hje T*-.
a Te gjithe ser(erat 'ergojne nga nje ZK, 'he )rej ketu )ushon )ergjegjsia e
klientit )er )orosite.
23.%.2.3 F>9=A8;9et e MTP Aer@er8t
a @ merr )orosite e 'erguara nga klienti 'he i (en'ose ne rresht te
kuti(e te
)orosi(e mail+o<!, ose ne rresht te n'onje ser(eri tjeter nese )orosia 'uhet te
)ercjellet me tutje.
23.%.2.% F;rmat8 8 aEreAa@e Her MTP
a Emri i shfr&tzuesit@'omain.name:
O Emri i shfr&tzuesit eshte a'resa e kutise se )orosi(e ne
host-in
'estinuese.
O Emri i 'omenit eshte emri i 0.T- ser(erit ku 'uhet te shkoje )orosia.
O -jesa e fun'it )as )ikes ne emrin e 'omenit eshte nje )
rej
com+inime(e me )oshte, (aresisht nga nat&ra e +iznesit:
a .com
a .net
a .go(
a .org
a .e'u
a a)o ko'et )er (en'et e n'r&shme jashte 1merikes.
23.%.2.) A@a9:8m8 8 MTP me @et8 te reja0 MIME
a .@.E - .ulti)ur)ose @nternet .ail E<tensions, eshte nje (eti shtese qe i eshte
shtuar 0.T- )er te 'erguar )er(eq 10*@@ e'he tjera formate, si +ie
fjala
au'io, imigje, (i'eo, alfa+ete te n'r&shme te +otes etj.
a -E. - -ri(ac& Enhance' .ail, eshte e'he nje (eti tjeter qe i
eshte shtuar
0.T- )er te mun'esuar:
O )rotektimin e )jese(e te e<)ozuara, -(etem marresi i )ara)are mun' ta
le<oje )orosine
O autenticitetin e 'erguesit, - )engon 'erguesit e rrejshem 'he i
)amun'eson 'erguesit te mohoje 'ergimin e )orosise
O integritetin e )orosise, - m+rone )orosine nga 'emtimet 'he
korru)timet e n'r&shme
23.) HTTP
a ;TT- - ;&)erTe<t Transfer -rotocolN eshte nje )rotokol )er
kem+imin e
multime'ia informata(e.
a Eshte nje )rotokol qe )er'oret )er komunikim ne mes te =e+
+ro=sers
klientet! 'he =e+ ser(erat.
a K& )rotokol e )er'ore nje gjuhe te quajtur ;T.L-;&)erte<t
.arku)
Language )er te konstruktuar )jesen kr&esore te tekste(e, )ra =e+ site etj.
a Te te krijohet li'hja me ;TT- ne(ojiten (etem > (e)rime:
O ;a)ja e li'hjes: c'o kerkese e +ere nga klienti e ha)e nje li'hje )ermes
T*- me ser(erin 'uke e shfr&tzuar )orten 4$ 'he a'resen e =e+ site
D/L-uniform resource locaters!.
O Kerkesa e sher+imit request the ser(ice!: kjo kerkese )erm+an ;TT-
hea'er qe i 'efinon meto'at )er transaksion:
a SET: e terhjeke D/L e kerkuar
a ;E1D: i terhjeke informatat )er ;TT- hea'er )rej D/L
a -Z0T: 'ergon te 'henat tek D/L s)ecifik
a -DT: (en'ose te 'henat e )ostuara ne D/L te caktuar
O -ergjigjja: ser(eri e 'ergon nje mesazh qe )ershkruan gjen'jen e
transaksionit, llojin e te 'hena(e 'he (ete te 'henat
O .+&llja e li'hjes: -asi qe c'o gje eshte terhjekur li'hja m+&llet .
23.).1 Ar=8te=t>ra e HTTP
2igura 338. 1rkitektura e ;TT-
;TT-
T*-
@- @-
T*-
;TT-
-ort 4$
-ort 4$
-rotokoli 8
-rotokoli 8
;TT-
T*-
@- @-
T*-
;TT-
-ort 4$
-ort 4$
-rotokoli 8
-rotokoli 8
23./ Ma9aDj8m8 8 rrjeta@e,NetG;r= Ma9aDeme9t
.anagjimi i rrjeta(e eshte nje sistem qe mirret me kontrollen 'he funksionet
m+ikq&erse ne rrjeta telekomunikuese.
0i)as forumit n'erkom+etar te stan'ar'e(e, @0Z, sistemi i managjimit te
rrjeta(e )er+ehet )rej 7 fusha(e te me'ha:
a .anagjimi e 'efekte(e -2ault management
a .anagjimi i konfiguracione(e - *onfiguration management
a .anagjimi i sigurise - 0ecurit& management
a .anagjimi i )erformanca(e - -erformance management
a .anagjimi i llogari(e - 1ccounting management
23./.1 NMP , 8mH<e NetG;r= Ma9aDeme9t IAtem
a K& sistem eshte nje )rotokol ne shtresen a)likuese qe mun'eson kem+imin e
informata(e ne mes te )ajisje(e ne rrjete.
a 0".- mun'eson a'ministratoret e rrjetes me i kontrollu )erformancat
e
rrjeta(e, t:i gjejne 'he t:i zgje'hin )ro+lemet ne rrjeta, 'he te )
lanifikojne
rritjen e rrjeta(e
a 0".- eshte )jese e sistemit T*-A@-.
a 0".- )ra )araqet frame=orkin e )ergjithshem te managjimit te rrjeta(e
a 0".- eshte zh(illuar nga @ET2
23./.2 PAe NMP4
a Te managjoje shume rrjeta fizike te afruara nga shume manufakturues
te
n'r&shem- siq eshte @nternet
a Te +eje a'resimin e )ajisje(e ne rrjete
a Te caktoje )rioritetet )er komunikim
a Te instaloje soft(erin ne rrjeta
a Te u'heheqe me te 'henat
a Te u'heheqe me rrjetin e furnizimit elektrik ne rrjeta
a Te n'ermjetsoje 'he komunikoje me +azen e te 'hena(e )er managjim .iB!
te )ajisje(e ne rrjeta
a 0".- gjithashtu merret me Etra)sF-mesazhet qe )araqiten gjate o)erimit 'he
qe e lajmerojne stacionin e managjimit te rrjetes )er n'o'hite, siq jane ramja e
rrjetit te furnizimit 'he funksionimi i sistemit me +ateri.
23./.3 tr>=t>ra ECe m;Ee<8 8 NMP
OSI SNMP
2igura 336. .o'eli i 0".-
23./.% K;mH;9e9tet e NMP ,A
2igura 334. Kom)onentet e 0".--s
23./.) M;Ee<8 8 NMP,A
1))lication
-resentation
0ession
Trans)ort
"et=ork
Data Link
-h&sical
0".-
Trans)ort
@nternet
"et=ork interface
-h&sical
Data+ase
i .anagjimit
Data+ase
i .anagjimit
Z+jektet
e kontrolluara
.anagjeri
1gjenti
0istemi Elementet e kontrolluara
-rotokoli i rrjetes
Data+ase
i .anagjimit
Data+ase
i .anagjimit
Z+jektet
e kontrolluara
.anagjeri
1gjenti
0istemii .enagjimit Elementet e kontrolluara
-rotokoli i rrjetes
Data+ase
i .anagjimit
Data+ase
i .anagjimit
Z+jektet
e kontrolluara
.anagjeri
1gjenti
0istemi Elementet e kontrolluara
-rotokoli i rrjetes
Data+ase
i .anagjimit
Data+ase
i .anagjimit
Z+jektet
e kontrolluara
.anagjeri
1gjenti
0istemii .enagjimit Elementet e kontrolluara
-rotokoli i rrjetes
2igura 33%. .o'eli i 0".-
23././ VerA8;9et e NMP ECe ;Hera:8;9et e Hr;t;=;<e@e
Uane '& (ersione te 0".--s: 0".-(3, an' 0".-(#, 'erisa (erzioni i trete 0".-(5
eshte en'e 'uke u zh(illuar. Te gjitha keto (erzione kane nje numer te
caktuar te
)arametra(e te njejte, )or (erzionet e me(onshme kane 'isa o)eracione shtese.
23././.1 OHera:8;9et e NMP@1
a &et!eB>eAt -)er'oret nga ".0 )er te terhjekur nga nje agjent
shifren e
n'onje koman'e )er n'onje o+jekt ne rrjete.
a &et!eAH;9Ae , )ergjigja qe 'ergohet )er te kth&er koman'en e n'onje o+jekti
se+ashku me shifren e saj
a &etNeFt , )er'oret nga ".0 )er te terhjekur shifren e koman'es se o+jektit te
ar'hshem in ta+elen ose listen e nje agjenti
a et , HerE;ret 9Da ".0 me i caktu shifrat e koman'a(e te
o+jekte(e
m+ren'a nje agjenti.
a TraH , eshte nje koman'e qe )er'oret nga agjenti )er te alarmuar sistemin e
managjimit )er n'onje ngjarje ne rrjete.
23././.2 OHera:8;9et e NMP@2
a &et!eB>eAt , njejte si me )are ne 0".-(3
a &et!eAH;9Ae , njejte si me )are ne 0".-(3
a &etNeFt , njejte si me )are ne 0".-(3
a et , njejte si me )are ne 0".-(3
a TraH , njejte si me )are ne 0".-(3, )or formati i mesazhit 'allon )ak.
".
0
".
0
@nternet
1gjenti
1gjenti
1gent
1gent
1gent
1gent -ro<&
1gent
;ost
;ost ;ost
ser(er
ser(er
ser(er
ser(er
ser(er
.o'eli klientAser(er i 0".--s
klienti klienti
Konsola e managjimit
a &etB><= , )er'oret nga ".0 )er te terhjekur nje sasi te ma'he te informata(e
siq eshte shume rreshta te nje ta+ele.
a 897;rm , lejon nje ".0 te 'ergoje informata m+i )ro+lemet e n'r&shme tek
nje ".0 tjeter 'he )ranon )ergjigje.
23.7 A!P,AEEreAA !eA;<>t8;9 Pr;t;:;<
Eshte nje )rotokol qe i )ershtate a)o inter)reton a'resat )rej at&re me +aze te @-s
ne
ato te Ethernet-it.
1''ress /esolution -rotocol 1/-! n'o'het ne gj&smen e )oshtme te
shtreses se
rrjeta(e "et=ork La&er!. -ra eshte nje mekanizm )er )asq&rimin e a'resa(e ne mes
te a'resa(e logjike te rrjeta(e 'he a'resa(e te .1* .e'ia 1ccess *ontrol!.
K& )asq&rim eshte i ne(ojshem )asi qe a'resat e .1* 'allojne )rej at&re te rrjeta(e
)er nga formati. 1'resat .1* a)o siq njihen si a'resa fizike a)o a'resa te
Ethernet-it
jane >4 +it, kurse ato me +aze @- jane 5# +itesh.
Kur +ehet k& )asq&rim, informatat ruhen ne memorje te )erkohshme qe quhet 1/-
cache. Kjo eshte nje memorje 'inamike qe i m+ane keto informata (etem )er 3#$
sekon'a.
23.7.1 8 ;Her;9 A!P4
-er te komunikuar me nje kom)juter tjeter ne rrjete, )rotokoli 1/- kontrollon
memorjen 1/- cache! me )a nese ka n'onje a'rese te Ethernet-it )er @- a'resen
)erkatese.
"ese nuk ka, ateher 1/- 'ergon nje )aket )er te )&etur te gjithe kom)juteret ne
rrjete
nese n'o'het a'resa e Ethernet qe i )erket a'reses )erkatese te @-s, siq shihet ne
figuren e me)oshtme.
2igura 3#$. 1/--1''ress /esolution -rotocol
Kom)juteri qe e ka ate a'rese te Ethernet-it )ergjigjet me )ergjigje Bkjo eshte
a'resa
ime e @-s 'he kjo eshte a'resa ime fizike.
0hem+ull: mun' te sht&)ni i)config Aall ne 'os )rom)t 'he 'o te
gjeni a'resen e
Ethernet "@*! si 'he a'resen fizike )er =ireless.

2igura 3#3: 0hem+ull i 1/- htt):AA===.net-seal.netA)o)u)d=in'o=.)h)_ai'G36!

2%. IP@/,Ver?8;98 8 / IP
a Z)cionet e )ermen'ura me heret si a'resimi me su+net, "1T 'he *@D/
e
z+usin )ro+lemin e numrit te limituar te a'resa(e 'eri 'iku )or nuk
eshte
zgji'hje afatgjate.
a @-(8 eshte nje zgji'hje afatgjate e cila eshte 'efinuar me 3#4 +its.
a -er 'allim )rej (erzionit > qe kishte rreth > miliar' a'resa, (erzioni 8 eshte
rreth 4<3$
#4
me shume se (erzioni ekzistues, )ra gjithsejt ka rreth 5$ <3$
56
a'resa.
a @-(8 /2* #>8$! ka 'isa (ecori te shtuara, )or nga ana tjeter ne 'isa as)ekte
eshte e'he thjeshtuar, )ra hea'er ka me )ak fusha me )arametra. Eshte tentuar
qe c'o gje qe nuk ka )unuar mire ne @-(> te lihet jashte hea'er ne @-(8.
2%.1 NEerr8met =rIeA;re te aE;Ht>ara Her IP@/
a /ritja e mun'esi(e sa i )erket rrugetimit routing! 'he a'resimi
a /ritja e numrit te a'resa(e nga 5# +it ne 3#4 +it
a -ermisimi i shkallzimit te rrugetimit routing! shumekaheshe multicast! 'uke
e rritur fushe (e)rimin 'he rolin e fushes )er multicast a'resat.
a 0htimi i nje lloji te ri te a'resa(e te quajtur Ean&cast
a''ressF, )ra qe
i'entifikon gru)in e )ajisje(e ku )aketa e 'erguar tek Ean&cast a''ressF shkon
+ile se)aku tek nje )rej ket&re )ajisje(e.
a Thjeshtimi i formatit te hea'er
a ?(oglimi, a)o e(itimi i 'isa fusha(e te )ane(ojshme ne @-(>
a -ermisimi i )erkrahjes se o)cione(e
a "'errimi i ko'imit )er o)cionet e @- hea'er qe te mun'esojne ri'irektim me
efikas, me fle<i+il ne gjatsine e o)cione(e 'he me shume fle<i+ilitet
)er
o)cione te tera ne te ar'hshmen.
a .un'esite me te me'ha )er qualitetin e sher+ime(e
a /ritja e mun'esi(e )er etiketim la+eling! te )akete(e qe ju takojne gru)e(e te
n'r&shme 'he qe mun' te kene trajtime te n'r&shme
a .un'esite e autenticitetit 'he anes )ri(ate
a E<tensionet e 'efinuara qe mun'esojne autenticitet, integritetin e te 'hena(e,
'he +esueshmeria.
a ?e(en'simi i TTL-Time To Li(e me fushen ;o)-Limit
a -aketi maksimal ne @-(> ishte #
38
, kurse ne @-(8 mun' te shkoje e'he 'eri ne
>SB, )or kjo eshte o)cionale.
a Kualiteti i sher+ime(e To0! eshte i )ermisuar
a @nstruksionet )er To0 jane te futura ne hea'er te @-(8
a 0iguri me te mire
a .e @-0ec enkri)tim
2%.2 F;rmat8 8 IP@/ CeaEer
"jesia e te 'hena(e ne @-(8 njihet si )aket me shume se sa B'atagram: siq ishte
rasti
tek @-(>.
@-(8 hea'er >$
+&tes!
E<tension
hea'er
bb E<tenion
;ea'er
-a&loa' -DD!
-jese e 'omos'oshme e @-(8 eshte @-(8 hea'er, kurse hea'eret tjere jane o)cional.
2%.3 tr>=t>ra a IP@/ CeaEer
a Ver?8;980 i'entifikon (erzionin e @-s.
a Et8=eta e rrjeECjeA,2( +its 2lo= La+el!: mun'eson mani)ulimin me llojet e
sher+ime(e. ?akonisht )er'oret kur kerkohet men&re e (eqante e )er'orimit
nga ruterat.
a &jatA8a e 897;rmateA : sikur se ne @-(> e'he kjo eshte 38 +iteshe qe 'o te thot,
gjatsia e informates eshte 'eri ne 87757 oktet. Kur (lera eshte $ kjo tregon se
informata eshte me e ma'he jum+o! se 87757 oktete.
a HeaEer 8 arECACem +NeFt HeaEer- : i'entifikon hea'er-in e ar'hshem,
qe
nganjeher mun' te i'entifikoje numrin e )rotokolit, ).sh. 8 )er T*-, 'he 36
)er DD-.
a L8m8t8 8 CaHa@e +H;H L8m8t- : eshte 4 +iteshe qe )araqet numrin ma<imal te
ha)a(e #77. K& numer z(oglohet c'o here )er nje )asi te kalon ne)er routera.
Kur te m+errije (leren $ ateher )aketi hu'het.
a AEreAat EeAt89>eAe ECe te ;r8Dj89eA : keto jane )ra 3#4 +iteshe
2igura 3##. 2ormat i @-(8 hea'er
2%.% EFte9A8;9et ACteAe te IP@/
• ;ea'er )er o)cionin ;a)-)as-ha)i ;o)-+&-;o) Ztions ;ea'er!
o -erm+an informata shtese o)cionale qe nese eshte )rezent 'uhet
kontrolluar nga c'o router
• 2ragment ;ea'er
o .un'eson fragmentimin e )aketit nga kom)juteri i origjines (aresisht
nga mun'esite e rrjeta(e gjate trasnmetimit )er ma'hsine e )aketit
Cersion 2lo= La+el
"e<t ;ea'er
0ource 1''ress
Destination 1''ress
@- 'ata
@- ;ea'er
$ 3 # 5 > 7 8 6
-riorit&
-a&loa' Length ;o) Limit
$ 3 # 5 > 7 8 6 $ 3 # 5 > 7 8 6
$ 3 # 5 > 7 8 6
Cersion 2lo= La+el
"e<t ;ea'er
0ource 1''ress
Destination 1''ress
@- 'ata
@- ;ea'er
$ 3 # 5 > 7 8 6
-a&loa' Length ;o) Limit
$ 3 # 5 > 7 8 6 $ 3 # 5 > 7 8 6
$ 3 # 5 > 7 8 6
Traffic class
• /outing ;ea'er
o -erm+an informata )er 'isa )rej kom)jutere(e )ergjate shtegut te
informates
• Destination Z)tions ;ea'er
o -erm+an informata shtese o)cionale qe nese eshte )rezent 'uhet
kontrolluar nga kom)juteri 'estinues
• @ 'izajnuar me men'je ne telefonat mo+il, )ra qe mun'eson roamingAkalim ne
mes te rrjeta(e )a e hum+ur @- a'resen.
2%.) PreAe9t8m8 8 IP@/ aEreAa@e
@-(8 lejon tri lloje te a'resa(e:
• Dnicast
o -aketi i 'erguar me kete lloj a'rese 'ergohet tek interfejsi qe
kjo
a'rese e i'entifikon
• 1n&cast
o -aketi i 'erguar me kete lloj a'rese 'ergohet tek nje )rej interfejsa(e
qe kjo a'rese e i'entifikon
• .ulticast
o -aketi i 'erguar me kete lloj a'rese 'ergohet tek te gjitha interfejsat qe
kjo a'rese i i'entifikon
a -resentimi +ehet )ak a shume ne men&re te njejte me @-(> (etem se ne @-(8
eshte shume me e gjate, )ra <:<:<:<:<:<:<:<, ku c'o < )araqet nje numer te
ko'uar 38 +itesh ne he<a'ecimal.
a "je shem+ull kishte me qene: $:$:$:$:$:ffff:c$$3:387, a)o mun' te shenohet
e'he si ne (ijim:
::ffff:c$$3:387.
2%./ !r8tja e A8D>r8Ae 9e IP@/
a -er t:i eliminuar 'o+esite qe i ka @-(> sa i )erket sigurise, @-(8 i
merr '&
e<tensione shtese:
O @-(8 hea'er me autenticitet, k& mekanizm qe mun'eson autenticitetin
'he integritetin e @-(8 'atagrame(e. K& e<tension eshte i )a(arur nga
algoritmi i a)likuar.
O @-(8 hea'er me siguri gjithe)erfshires, k& mekanizm ofron integritetin
'he +esueshmerine e @-(8 'atagrame(e. E'he k& eshte i )a(arur nga
algoritmi i )er'orur ne kete sistem.
2%.7 M8Dr8m8 Hrej IP@% 9e IP@/
a E'he )se ne 'ukje te )are 'uket thjeshte, migrimi eshte )ro+lem )
asi qe
shtresat e larta jane te shkruara 'he 'izajnuara )er a'resat 5# +itshe.
a "ga ana tjeter, @-(8 nuk ka mekanizma qe te m+aje kohen maksimale te jetes
se )aketit m+ren'a kohes se )ara)are. Kjo ne @-(8 'uhet te +ehet ne shtresa
me te larta
1lgoritmet qe )er'orin numrin ma<imal te hea'er )rej >$ +&te ne @-(> 'uhet te
)ershtaten t:i )er'orin 8$ oktete )er @-(8
2). Te<e7;98a HermeA 89ter9et8t, V;8:e ;@er IP
2).1 PAe te<e7;98a HermeA 89ter9et8t0 Prej 9Da =I m;t8@8m
2igura 3#5. .oti(imi )er Co@-
2).2 &je9Eja e=?8At>eAe e rrjeta@e te te ECe9a@e ECe te<e7;98=e
2igura 3#>. D& rrjeta te n'ara
DI rrjeta te 9Eara
VoiP
Aspekti i 5iznesit
Avanciet ne tekno$og#ine
e perpuniit te sin#a$it
dig#ita$< ;ode=et
;op#uteret e "u/i
g#ithn#e e te adhe
Suksesi univerza$
i TC!>I! dhe
ap$ikacioneve
N#e rr#ete e
integruar VoiP
Aspekti i 5iznesit
Avanciet ne tekno$og#ine
e perpuniit te sin#a$it
dig#ita$< ;ode=et
;op#uteret e "u/i
g#ithn#e e te adhe
Suksesi univerza$
i TC!>I! dhe
ap$ikacioneve
N#e rr#ete e
integruar
!STN> iSD>--
?AN
!hone
!hone
!hone
!hone
!hone
!hone
!83
!83
!STN> iSD>--
?AN
!hone !hone
!hone !hone
!hone !hone
!hone !hone
!hone !hone
!hone !hone
!83
!83
O /rjeta e te 'hena(e O interneti
O /rjeta telefonike- -0T"

2).3 Ar=8te=t>ra e Hr;t;=;<e@e te te<e7;98Ae HermeA 89ter9et8t

DI Hr;t;=;<e te re9EeA8ACme mbre9Ea IP
a ;.5#5 - nje )rotokol i zh(illuar nga @TD-T
a 0@- - nje )rotokol )er multime'ia i zh(illuar nga @ET2
2igura 3#7. -rotokolet sinjalizuese te telefonise )ermes @nternet-it
2).% Pr;t;=;<et Her I9terG;r=89D 9e meA IP3PTN
a ;.#>4 - nje )rotokol nga @TD-TA.egaco )er .S 'he .S*
a B@** - B@** eshte nje )rotokol i 'ale nga @0D-. Eshte 'izajnuar (etem qe ne
men&re te lehte t:i )er'ore mesazhet e kontrolles se thirrjes )a n'errime
te
me'ha
a @0D- - "je )rotokol i +azuar ne 006 )rotokolin
2).) ta9EarEet Her =;mHreA8m89 e ?er8t
IPv4, IPv6
TCP UDP
Media SDP
H.323 SIP RTSP RTCP RTP RSVP
IPv4, IPv6
TCP UDP
Media SDP
H.323 SIP H.323 SIP RTSP RTCP RTP RSVP
Standardi Brezi Co!re"ioni Mo"trii Pre#iziteti S$!e%te"ia
ne Bit
&ua'iteti
(.)11 '@@-('@@ 7z u-$a1 !CM 6 k7z 6 5its +) k5ps Te$e"onik
(.)2* '@@-('@@ 7z CS-ACE-! 6 k7z 6 5its 6 k5ps A"er-
Te$e"onik
(.)2*a '@@-('@@ 7z CS-ACE-! 6 k7z 6 5its 6 k5ps A"er-
Te$e"onik
(.)23 '@@-('@@ 7z ACE-!>
M!M-.
6 k7z varia5$e *4( k5ps A"er -
Te$e"onik
+udio CD '@-'@@@@ 7z -inear !CM ))4& k7z &+ 5its &)@@ k5ps CD
kua$iteti
Standardi Brezi Co!re"ioni Mo"trii Pre#iziteti S$!e%te"ia
ne Bit
&ua'iteti
(.)11 '@@-('@@ 7z u-$a1 !CM 6 k7z 6 5its +) k5ps Te$e"onik
(.)2* '@@-('@@ 7z CS-ACE-! 6 k7z 6 5its 6 k5ps A"er-
Te$e"onik
(.)2*a '@@-('@@ 7z CS-ACE-! 6 k7z 6 5its 6 k5ps A"er-
Te$e"onik
(.)23 '@@-('@@ 7z ACE-!>
M!M-.
6 k7z varia5$e *4( k5ps A"er -
Te$e"onik
+udio CD '@-'@@@@ 7z -inear !CM ))4& k7z &+ 5its &)@@ k5ps CD
kua$iteti
Ta+ela 7. 0tan'ar'et kr&esore )er kom)resimin e zeri
a &.711
O Eshte me i njohuri ne kon(ertimin 'igjitalA-0T" 'he anasjelltas.
O Ka qene ne )er'orim )er nje kohe te gjate
O Ka 'ale nga gru)i )unues @TD-T 0S37
a &.72'
O Kualiteti eshte i afert me telefonine e sotshme me sh)ejtesi )rej (etem
4k+)s.
O -er'oret ne sistemet cellulare
O Kjo sh)ejtesi mun' te z(oglohet e'he me shume, )ra ne >k+)s nese
)er'oren teknikat e kom)ani(e )ro)rietar&! 'uke i eliminuar qetsine
gjate te folurit.
2/. #; 9e ar=8te=t>re9 e I9ter9et te<e7;98Ae
@nterneti momentalisht eshte (etem E+est effortF.
Deri tani (etem rrjetat e kontrolluara .anage' "et=orks! te @-s i kane im)lementuar
te gjithe mekanizmat e To0
2/.1 F;rmat e #; 9e I9ter9et te<e7;989e
a L<;j8 8 ACerb8m8t +TIHe ;7 er@8:e- !;>t89D
O Eshte nje fushe )rej 4 +itesh ne @- hea'er qe 'efinon )rece'encen 5
+it! 'he (onesat, leshueshmeria through)ut!, +esueshmeria te gjitha
nga nje +it.
O .omentalisht jo te gjithe routerat e )erkrahin kete mekanizem
a INTE!V - 1rkitekture e integruar e sher+ime(e
O shkallzim i limituar i rrjetes
O )er'ore /0C- )er reser(imin e resurse(e
a DIFFE!V - 1rkitektura me sher+ime te 'iferencuara
O "e )er'orim te gjere, 'he rrjeta mun' te shkallzohet
a !VP - /esource /eser(ation -rotocol.
O /eser(on ka)acitetin )er shtigje s)ecifike.
O "uk mun' te garantohet se reser(imi mun' te kr&het )lotsisht (aresisht
nga ka)aciteti i rrjetes
O 0hume i )eshtatshem )er Ci'eo*onferencing, 0injalizim.
a COP - *ommon Z)en -olic& 0er(ice
O Eshte nje mekanizm qe 'efinon sjelljet e shfr&tzues(e ne rrjete
27. Pr;t;=;<et 89ja<8?>eAe
27.1 H.323
@'eja for ;.5#5 ka filluar ne @TD-T q&sh ne (itin 3%%8 si nje sher+im telefonik )er
rrjetat locale )a kualitet te sher+ime(e.
;.5#5 eshte me shume si nje arkitekture e tere )er @nternet
telefonine 'he jo nje
)rotokol s)ecific.
a ;.5#5 eshte )rotokol nga familja e rekoman'ime(e te @TD-T
a ;.5#5 eshte nje stan'ar' qe +ene s)ecifikimin e kom)onente(e, )rotokole(e
'he )roce'ura(e qe mun'esojne komunikimin e sher+ime(e te multime'ias,
siq jane au'io me real-time, (i'eo 'he 'ata )ermes @--s.
a "je terminal i ;.5#5 mun' te jete nje -* ose nje )ajisje ne (ete qe mun' te
kete ;.5#5 )rogramin ;.5#5 *lient! 'he a)likacionet )er multime'ia
a ;.5#5 )unon se +ashku me tri )rotokole tjera: ;.##7AT.%53 *all 0ignalling,
;.##7.$ /10 /egistration, 1'mission an' 0ignalling! 'he ;.#>7 .e'ia
*ontrol
27.1.1 Ar=8te=t>ra e H.323
2igura 3#8. 1rkitektura e ;.5#5
a &ate=eeHer eshte nje njesi kontrolluese qe kontrollon te gjitha njesite tjera ne
rrjete. Kjo njesi e +ene )erkthimin e a'resa(e E.38>A@-!, kontrollon )ranimin
'he )oashtu +ene kontrollimin e ka)acitetit. Kjo njesi gjithashtu
+ene
kontrollimin e thirrjes, shtegtimit 'he te sigurise.
a &ateGaI mun'eson +ashk)unimin me rrjetat tjera, 0*"- 0=itche' *ircuit
"et=ork. Sate=a& )oashtu +ene kon(ertimin e )rotokole(e the me'ias te
kerkuar nga rrjetat e n'r&shme.
a MCU - .ulti)oint *ontrol Dnit, mun'eson funksionimin e konferenca(e ne
mes te tre e me shume )jesemarres(e.
-hone
Satekee)er
.*D
Terminal
Sate=a&
;.5#5 "et=ork
-0T"
@nternet
/outer
-hone -hone
Satekee)er
.*D
Terminal
Sate=a&
;.5#5 "et=ork
-0T"
@nternet
/outer
-hone -hone
Satekee)er
.*D
Terminal
Sate=a&
;.5#5 "et=ork
-0T"
@nternet
/outer
-hone -hone
Satekee)er
.*D
Terminal
Sate=a&
;.5#5 "et=ork
-0T"
@nternet
/outer
a Term89a<8 mun' te jete nje -* klient qe e ka te instaluar )rogramin e ;.5#5
27.1.2 Pr;t;=;<et e =er=>ara 9Da H.323
a H.22).(3#.'31 - *all 0ignalling: Kur nuk ka gatekee)er ne rrjete, keto sinjale
+arten ne men&re te 'rejte ne mes te )ika(e te skajshme 'uke i )er'ore a'resat
trans)ortuese te ketij sinjalizimi.
Kur gatekee)er eshte )rezent ne rrjete, komunikimi ne mes te )
ika(e te
skajshme 'he gatekee)er +ehet 'uke i )er'ore kanalet /10. 0injalizimi
i
thirrjes +ehet )ermes T*-
a H.22).( - /10: Kanali /10 )er'oret )er komunikim ne mes te )ika(e
te
skajshme 'he gatekee)er, 'he i cili shkon )ermes DD-. -ikat e skajshme e
)er'orin kete kanal )er te i'entifikuar gatekee)er me te afert 'he me te cilin
'uhet te regjistrohen. Kjo mun' te +ehet 'uke e 'erguar nje mesazh )er
te
)&etur gatekee)er )er t:u regjistruar. 1teher, gatekee)er )ergjigjet
'uke
)er'ore )ergjigjen a'ekuate nese )ranon a)o refuzon te jete gatekee)er )
er
)iken e skajshme ne fjale
a H.2%) .e'ia 'he *onference *ontrol: k& )rotokol )er'oret )er te negocuar
'he (en'osur te gjitha kanalet e me'ias qe kalojne )ermes /T-A/T*- )asi qe
te jete kom)letuar faza e kontrolles se thirrjes.
a

2igura 3#6. 0tak i -rotokolit ;.5#5

27.2 IP 5 eAA8;9 I98t8at8;9 Pr;t;:;<
a Eshte zh(illuar ne @ET2, /2* 5#83
a Eshte nje )rotokol sinjalizues qe n'o'het ne shtresen a)likuese te mo'elit te
references se @nternet-it qe )er'oret )er inicimin, mo'ifikimin 'he m+&lljen e
sesione(e ne mes te nje a)o me shume )jesemarres(e.
a Kr&esisht )er'oret )er konferenca )ermes @nternetit, telefoni, )
rezence,
lajmerimin e ngjarje(e 'he mesazhe(e te 'rejt )er 'rejta @nstant .essaging!.
-ra, eshte nje )rotokol qe u mun'eson '& skaje(e a)o '& )ika(e te skajshme te
kem+ejne informata me'ia!.
a Eshte nje )rotokol me +aze klient-ser(er, ne format te<ti 'he i ngjajshem me
;TT-, )ra kerkesat 'ergohen nga )ala thirrese 'he )ergjigjet 'ergohen nga
)ala e thirrur. -er 'allim te ;TT- qe shkon )ermes T*-, 0@-
mun' te
trans)ortohet e'he )ermes DD-.
a 0@- )erkrahAmun'eson .@.E, 'he fushat e hea'er te ;TT-
a .un'esia e im)lementimit eshte shume e lehte 'uke i )er'ore gjuhet siq jane
Ua(a, Tcl an' -erl.
a .un'esia e korrektimit 'e+ugging! )oashtu eshte e lehte, 'he
eshte nje
)rotokol qe karakterizohet si shume fleksi+il 'he i )asur me )arametra shtese
e<tensione!
27.2.1 PAe IP eACte 8 re9EeA8ACem4
2aktoret kr&esor qe e +ejne 0@- te ren'esishem jane:
a .un'eson zgjerim te lehte te rrjetes
a 'uke qene se )unon ne )rinci)in klient-ser(er 'he ka arkitekture te
'istri+uar
a .un'eson re-shfr&tzimin e kom)onente(e
a ka ne )er+erje )rotokolet e zh(illuara gjer me tani ne @ET2, siq jane
.@.E, D/L, 'he 0D-
a Eshte )rotokol i thjeshte 'he gjithnje )unohet ne )arimin qe k& te
m+etet
)rotokol i thjeshte
a .un'eson intero)era+ilitetin
a Kjo 'o te thot se k& )rotokol )unon a)o komunikon mire me
)rotokolet tjera, a)o me )rotokolet tjera te o)eratore(e tjere.
a .un'eson fleksi+ilitet
a )a(arsia nga lloji i arkitektures
a )a(arsia nga skenari i im)lementimit. Kjo u mun'eson o)eratore(e te
kene fleksi+ilitet ne im)lementimin 'he )er'orimin e )rotokole(e.
a .un'eson zgjerimin 'he kom)letimin e (et )rotokolit me (eqori
'he
)arametra tjere
a 0@- ka mun'esi te me'ha te zgjerimit te funksione(e 'he e<tensione(e.
27.2.2 Ar=8te=t>ra e IP0 =;mH;9e9tet
0@- si )rotokol eshte nje soft=ar qe mun' te n'o'het ne -*, ne -D1--ersonal
Digital 1ssistant! a)o ne n'onje terminal tjeter. .icrosoft X- e ka te instaluar
'he
(jen me s&stem o)erati(. Elementet kr&esore te 0@- )er te funksionuar jane si ne
figuren e me)oshtme.
2igura 3#4. Kom)onentet e 0@-
UAC +>Aer aDe9t :<8e9t- - a)likacion i thirresit qe inicon 'he gjeneron kerkesen
)er te ha)ur nje thirrje a)o session.
Kjo kerkese i 'ergohet ser(erit te 0@-. K& lloj a)likacioni eshte (etem nje soft=ar
i instaluar ne terminal.
E luan rolin e D1* (etem 'eri sa inicon thirrje, )or nese )ergjigjet ne
n'onje
thirrje ateher roli n'erron ne D10, qe s)jegohet ne (ijim.
UA +>Aer aDe9t Aer@er- - )ranon 'he )ergjigjet ne 0@- kerkesat ne
emer te
klienta(eN )ranon, ri-'rejton ose refuzon thirrjet.
E'he k& eshte nje a)likacion logjik 'he zgjate (etem 'eri sa
kr&het nje
transakcion. Kete rol, )ra si ser(er )er aggentin e shfr&tzuesit D10! e ka (etem
nese )ergjigjet ne n'onje kerkese te +ere nga D1*. "e te kun'erten, nese inicon
thirrje, ateher e merr rolin e D1*.
@- "et=ork
/outer
/outer
Location
0er(er
-ro<&
-ro<&
/e'irect
0er(er
0@- terminal
0@- terminal
@- "et=ork
/outer
/outer
Location
0er(er
Location
0er(er
-ro<&
-ro<&
/e'irect
0er(er
/e'irect
0er(er
0@- terminal
0@- terminal
0@- terminal
0@- terminal
/olet e ket&re '& entitete(e, D1* 'he D10 jane te 'efinuara m+i +aza te
transakcione(e.
IP term89a<8 - i ngjajshem me ;.5#5 terminalin 'he mun'eson komunikim te
'&anshem me nje tjeter entitet te 0@-.
D1* n'o'het ne kete terminal.
Pr;FI Aer@er8 - )erm+an D1* 'he D10N kontakton nje ose me shume klienta ose
ser(era fqinje 'he e )ercjelle kerkesen )er thirrje me tutje.
-ro<& ser(eri nuk inicon thirrje )or (etem )ergjigjet ne thirrje te
inicuara )rej
agjentit te shfr&tzuesit. E (etmja gje qe inicohet )rej -ro<& ser(erit eshte
koman'a
)er te anuluar sesionin *ancel!.
-ro<& ser(eri )oashtu nuk ka mun'esi te mani)uloje me me'ia, )or (etem me
sinjalizim.
-ro<& ser(eri mun' ta ri-'rejtoj re-'irect! n'onje kerkese )erj agjente(e ne 'isa
'rejtime 'he a'resa te n'r&shme
er@er8 me m>9EeA8 !8,Erejt8m8 re'irect ser(er! - )ranon 0@-
kerkesat,
)asq&ron ma)s! a'resat ne zero ose ne me shume a'resa te reja 'he i kthen keto
a'resa tek klientat.
K& ser(er )ranon kerkesat nga 0@-, 'he nese nuk jane )er ate ser(er, shiqon ne
ser(erin )er lokacion )er a'resen e kerkuar 'he ja kthen )ergjigjen agjentit a)o
inicuesit te thirrjes, )or nuk e )ercjelle kerkesen tek 'estinacioni )er 'allim )
rej
)ro<& ser(erit.
er@er8 8 <;=a:8;98t Location ser(er!N ofron informata )er lokacionin e
thirresit
te cilat informata ua 'ergon ser(era(e te ri-'rejtimit 'he ser(era(e ze(en'esues
)ro<& ser(era(e!.
er@er8 8 reDj8Atr8m8t
K& ser(er +ene regjstrimin e shfr&tzues(e emrat e te cile(e man'ej )ercjellen tek
ser(erat tjera )er t:u (erifikuar nese ata jane )ersonat qe ata thojne se jane 'he
nese kane te 'rejten me i )er'ore sher+imet e ofruara nga rrjeta.
IP &ateGaIA
Sate=a& e 0@--it )er'oret )er te mun'esuar li'hjet ne mes 0@- 'he rrjeta(e tjera
jo-0@-, si +ie fjala ;.5#5, -0T" etj.
27.2.3 Met;Eat e IP +IP MetC;EA-
.eto'at jane (eqoriteAti)aret kr&esore te )rotokolit 0@- me te
cilat 0@- o)eron.
.eto'at kr&esore jane si me )oshte:
a @"C@TE
a 1*K
a BhE
a *1"*EL
a Z-T@Z"0
a @"2Z
a 0DB0*/@BE
a /ES@0TE/
a "ZT@2h
a -/1*K
a *Z.ET
a /E2E/
INVITE
@nicon thirrjen, )ra fton )alen tjeter ne nje sesion thirrje! a)o )oashtu fton )
alen tjeter
qe te mo'ifikoje n'onje sesion e<istues
ACK
Konfirmon )egjigjen e fun'it 'uke i )er'ore numrat #$$ ZK. .un' te )erm+aje e'he
)jesen kr&esore te mesazhit message +o'&!.
B.E
-erfun'on ose transferon thirrjen

2igura 3#%. "je shem+ull i thjeshte i 0@-

Ca9:e<
1n&lon )er)jekjen )er te ftuar 'iken' 'he cingerrimen. -oashtu kjo )er'oret e'he
nga
ser(erat -ro<& )er te anuluar n'onje kerkese tashme te anuluar a)o
e'he )er te
anuluar n'onje kerkese ne te cilen n'onje 'ege eshte )ergjigjur )oziti(isht.
2igura 35$. "je shem+ull i thjeshte i *1"*EL ne 0@-
I97;
-er'oret nga agjenti i shfr&tzuesit user agent! )er te 'erguar kerkesa a)o ftesa )
er te folur tek
n'onje tjeter agjent.
"uk n'erron asgje, )ra nuk n'erron )erm+ajtjen a)o n'onje (eti tjeter te n'onje
thirrje
sesioni! ekzistuese, )or me shume e )lotson thirrjen me informata shtese. -ra nuk
eshte sikur
re-@"C@TE.
>bA:r8be
-er'oret )er t:u informuar rreth )ranise se tjere(e ne rrjete. Kjo i
'ergohet 0@-
ser(erit )er te treguar 'eshiren e D1* se 'on te 'ije )er statusin e nje sesioni
s)ecific.
OHt8;9A
Ceti te )erkrahura nga ana tjeter, )ra nga )ala qe thirret 'he )er'oret )er te )
&etur
n'onje ser(er a)o agjentin e shfr&tzuesit user agent! )er mun'esite qe ata i kane
'he
)er gatishmerine e t&re )er te ofruar sher+ime
!eD8Ater
/egjistrimi me ser(erin e lokacionit me te cilen meto'e shfr&tzuesi D1*! 'eshiron
ta
lejmeroje kete ser(er 'he t:ia ja)e informatat rreth a'reses @- 'he
D/L Dnifie'
/esource Location! )ermes se cila(e k& shfr&tzues mun' te )ranoje thirrje.
-ra, regjistrimi +ehet me qellim )er te )ranuar thirrje 'he jo )er te +ere thirrje.
/egjistrimi +ehet )oashtu )er te shl&er a)o larguar 'etalet e lokacionit te
'eritashem,
)ra c'o regjistrim i ri e m+ulon 'he i +ene te )a(lefshme regjistrimet e kaluara
N;t87I
Kjo meto'e )er'oret nga D10 e cila i 'ergohet thirresit D1*! kohe )as kohe )er te
treguar gjen'jen e sesionit )er te cilen ai thirres ka a)likuar
a)o eshte 'uke e
shfr&tzuar
P!ACK
Kjo meto'e )er'oret (etem )er te konfirmuar )ranimin e n'onje )
ergjigje 3<<,
)er(eq 3$$ e cila tregon se telefoni eshte 'uke cingerruar! 'erguar nga D10.
-ra, nese D1* e shtron nje kerkese e cila shkon tek D10, 'he D10 i )ergjigjet D1*
'uke thene se kerkesa e juaj ka ar'he me < numer te sekuences, ateher D1* i 'ergon
nje tjeter confirmim, )or kesaj here -/1*K )er t:i thene D10 se
ka arriture
konfirmimi i juaj.
COMET +:;9E8t8;9A are met-
.eto'e qe )er'oret nga D10 )er t:i treguar shfr&tzuesit se )arakushtet )er
kualitetin
e sher+ime(e jane )lotsuar
!EFE!
-er'oret )er t:i treguar )ales tjeter, )ra )ales te thirrur qe 'efinohet )ermes
Dnifie'
/esource @'entifier OD/@!, qe te kontaktoje nje )ale te trete informatat e se ciles
jane
ne mesazhin /E2E/
27.2.% IP CeaEer 5 PjeAa =rIeA;re
F>ACa Dje9era<e 9e CeEear F>ACa e e9t8te@e 9e CeaEer
a *all-@D @'entiti i thirrjes!
a *ontact Kontakti!
a *0eq 0ekuenca e thirrje(e!
a Date Data!
a Encr&)tion Enkri)timi!
a E<)ires afati i kalimit!
a 2rom -rej!
a /ecor'-/oute *aktimi i rruges!
a Timestam) Cenja e 'ates!
a To Tek!
a Cia (ia!
a *ontent-enco'ing
a *ontent-length
a *ontent-t&)e
Ta+ela 8. 0@- hea'er
Disa nga )arametrat qe )er'oren me sh)esh jane )ershkruar me )oshte:
a Ca<<KID O eshte emri a)o i'entifikimi i nje sesioni s)ecifik
a C;9ta:t O eshte a'resa ose kontakti )er )ersonin a)o thirresin qe
mun' te
kontaktohet me (one nese kerkohet
a C;9te9tKLe9DtC O )araqet ma'hsine e mesazhit
a C;9te9tKTIHe O )araqet llojin e me'ias, )ra fjala eshte nese eshte
ze, te
'hena, (i'eo a)o 'icka tjeter
a CeB O )araqet sekuencen e thirrje(e. Eshte unike 'he )er c'o kerkese te re
rritet )er nje.
a Fr;m O )araqet 'etalet e 'erguesit a)o thirresit qe inicon thirrjen
a >bje:t O )ershkruan nat&ren e thirrjes
a T; O )araqet 'etalet e marresit a)o )ales se thirrur qe )ranon thirrjen
a V8a - tregon shtegun )er te )ercjelle thirrjen
"ga shem+ulli i me)oshtem shihen keto )arametra:
@"C@TE si):Krasniqi@DBT.org 0@-A#.$
Cia: 0@-A#.$ADD- nec.com:7$8$
To:Xh.Krasniqi si): Krasniqi@DBT.org!
2rom: -aul 0mith -aul.0mith@nec.com!
*all-@D: 3#5>7864%@nec.com
*0eq: 3 @"C@TE
0u+ject: Lectures in -rishtina
*ontact:si):-aul.0mith@nec.com
*ontent-T&)e: a))licationAs')
*ontent-Length:374
CG$ (erzioni!
oGXhafer #4%$4>>7#8 #4%$4>>7#8 @" @-> DBT.org
sG-hone call su+ject!
cG@" @-> 3$$.3$3.3$#.3$5 connection!
tG$.$ time!
mGau'io >%36$ /T-A1C- $ me'ia!
aGrt)ma) -*.DA4$$$ attri+utes!
27.2.) MeAa?Cet e HerDj8Dje@e te IP +IP !eAH;9Ae MeAAaDeA-
0humica e 0@- mesazhe(e jane te n<jerrura nga ;TT-A3.3 lista e ko'e(e, )er(eq
kategorise 8<< e cila eshte kategori e re ne 0@- 'he jo ne ;TT-.
Ka '& lloje te )ergjigje(e:
a -ergjigje qe tregon )rogress gjate thirrjes
a -ergjigje finale, qe )erfun'on 0@- transaksionin
27.2.).1 PerDj8Dje Be treD;9 Hr;DreAA Djate tC8rrjeA
a 1FF - )araqet kerkimin, cingerrimen, )ritja ne rresht
3$$ - Duke )ro(uar qe te kontaktohet )ala e thirrur.
Kjo )ergjigje gjenerohet nga ser(eri ze(en'sues -ro<&!
34$ - Duke cingerruar ringing!
Kjo )ergjigje gjenerohet nga D10 qe i 'ergohet D1*
343 - Thirrja eshte 'uke u transferuar tek n'onje terminal tjeter
34# - Thirrja ne rresht
345 - Tregon )rogresin e thirrjes.
Kjo i mun'eson D1* te n'egjoj cingerrimen, kur eshte linja e zene, ose
)orosine )er te lene mesazhin
27.2.).2 PerDj8Dje 789a<e6 Be Her7>9E;9 IP tra9Aa=A8;989.
a 2FF 5 A>=AeA
#$$ - ZK
a 3FF , tra9A7er8m +7;rGarE89D,reE8re:t8;9-
5$$ - 0hume zgji'hje kthehen si )ergjigje, si +ie fjala se )ersoni i kerkuar
mun' te n'o'het ne kete a)o ne ate (en', ne kete a)o ate a'rese
5$3- -ersoni eshte zh(en'osur 'he nuk n'o'het me ne kete a'rese
5$# - -ersoni nuk n'o'het momentalisht ne kete a'rese
5$7- Kjo )ergjigje tregon se thirrja 'uhet transferuar tek -ro<& 'he )rej at&
mun' te gjin'et a'resa e kerkuar
54$ - Kjo )ergjigje tregon se )ala e thirrur 'eshiron te kontaktohet )ermes
n'onje forme tjeter si +ie fjala email, )orosi a)o tjera.
a %FF , Dab8met e =<8e9te@e 5 E>Cet EerD>ar HraH
>$$ - Thirrje e ga+uar, me ga+ime ne )jesen kr&esore
>$3 - Thirrje e )a-autorizuar
>$# - Thirrje )er te cilen 'uhet )aguar me )are
>$5 - Thirrje e n'aluar
>$> - -ersoni a)o a'resa e )anjohur
>$7 - .eto'a e )er'orur nuk eshte e lejuar
>$8 - Kjo tregon se kerkesa nuk mun' te )rocesohet, )asi qe nje fushe ne
)jesen kr&esore E1cce)tF nuk eshte e )lotsuar
>$6 - 1utenticiteti nga ana a ser(erit -ro<& kerkohet, )ra thirresi nuk ka kaluar
ne)er ser(erin -ro<&
>$4 - 1fati i kerkeses, a)o i qen'rimit ne)er ser(era ka kaluar
>$% - Ka 'isa konflikte ne )jesen kr&esore
>3$ - -ersoni nuk ekziston
>33 - Tregon se fusha ku kerkohet te )lotsohet gjatsia e mesazhit nuk eshte e
'hene
>35 - Sjatsia e mesazhit shume e gjate )ran'aj e'he nuk mun' te )ranohet
>3> - Sjatsia ose formati i a'reses )er t:u 'erguar shume e gjate 'he nuk
mun' te )rocesohet
>37 - Kur mesazhi )erm+an llojin e me'ias qe nuk mun' te su)ortohet nga
rrjeta 'estinuese, ).sh. (i'eo konferenca )ermes -0T"
>#$ - E<tension i ga+uar
>#3 - E<tensioni mungon 'he )ran'aj kerkohet te )lotosohet
>4$ - -erkohesisht jashte )er'orimit
>43 - /eferimi i ga+uar i n'onje sesioni, )ra fjala eshte kur referohet n'onje
thirrje )er te cilen ser(eri nuk kane informata
>4# - Thirrja eshte )erseritur 'isa here 'he n'o'het ne cikel te )afun'
>45 - "umri ma<imal i ha)a(e ho)s! a)o segmente(e gjate rruges ka kaluar
>4> - 1'resa e )akom)letuar
>47 - 1'resa e )aqarte
>48- K& ser(er eshte i zene, )or mun' te )ro(ohet n'onje ser(er tjeter, )ra
nuk eshte si 8$$ qe thot se te gjithe ser(erat jane te zene
>46 - Kerkesa eshte anuluar
>44 - Kjo tregon se ka 'isa )ro+leme ne )jesen kr&esore hea'er! 'he nuk
mun' te )rocesohet ne kete ser(er. .un' te )ro(ohet 'ikun' tjeter.
a )FF , EeACt8met e Aer@er8t 5 HerE;re Aer@era tjere
7$$ - Sa+im m+ren'a ne ser(er
7$3 - .eto'e a )anjohur 'he nuk mun' te im)lementohet
7$#- Sate=a& i keq, tregon se ka 'isa )ro+leme ne gate=a& 'he rrjeta tjeter
nuk mun' te kontakothet
7$5- "uk ofrohet sher+im )er kete kerkese s)ecifike
7$> --er shkak te )ro+leme(e ne rrjeten tjeter gate=a& eshte (onuar ne
)ergjigje keshtu qe ka kaluar koha e lejuar ne)er ser(era
7$7 - Cerzioni i ga+uar
a /FF 5 &ab8m D<;ba<6 8 ?e9e6 re7>?8m6 9>= Dj89Eet aA=>9E. KI eACte 9je =;E
8 r8 Be 9E;ECet @etem 9e IP e j; 9e HTTP.
8$$ - i zene ku'o
8$5 - nuk )ranon thirrjen. "uk tregon ars&en )se
8$> - -ersoni i kerkuar nuk ekziston askun'
8$8 - 0esionin mun' t:@ kete 'isa )arregullsi 'he nuk lejohet te (azh'oj
27.2./ 8 ;Her;9 IP4
Z)erimi i 0@- +ehet kr&esisht ne '& forma:
• -ermes ser(erit -ro<& 'he
• -ermes ser(erit me transferim re'irect ser(er!
27.2./.1 OHer8m8 8 IP HermeA Aer@er8t Pr;FI
200OK
6
9
ACK XK@Swift
ttd.neceur.com
hotmail.com
X.K@ttd.neceur.com
200 OK
INVI!
"hafer@hotmail.com
#
"
h
a
f
e
r
2
X
K
@
$
w
i
f
t
%
Swift
Orion
INVI! XK@Swift
&
'
ACK "hafer@hotmail.com
(
)ocation $er*er
+
#0
media stream
200OK
6
9
ACK XK@Swift
200OK
6
9
ACK XK@Swift
200OK
6
200OK
6
9
ACK XK@Swift
ttd.neceur.com
hotmail.com
X.K@ttd.neceur.com
200 OK
INVI!
#
INVI! $i,-"hafer@hotmail.com
#
"
h
a
f
e
r
"
h
a
f
e
r
2
X
K
@
$
w
i
f
t
X
K
@
$
w
i
f
t
%
Swift
Orion
INVI! XK@Swift
&
INVI! XK@Swift
&
''
ACK "hafer@hotmail.com
(
ACK "hafer@hotmail.com
(
)ocation $er*er
++
#0
media stream
#0
media stream
200OK
6
9
ACK XK@Swift
200OK
6
9
ACK XK@Swift
200OK
6
200OK
6
9
ACK XK@Swift
ttd.neceur.com
hotmail.com
X.K@ttd.neceur.com
200 OK
INVI!
"hafer@hotmail.com
#
INVI!
"hafer@hotmail.com
#
"
h
a
f
e
r
"
h
a
f
e
r
2
X
K
@
$
w
i
f
t
X
K
@
$
w
i
f
t
%
Swift
Orion
INVI! XK@Swift
&
INVI! XK@Swift
&
''
ACK "hafer@hotmail.com
(
ACK "hafer@hotmail.com
(
)ocation $er*er
++
#0
media stream
#0
media stream
200OK
6
9
ACK XK@Swift
200OK
6
200OK
6
9
ACK XK@Swift
200OK
6
200OK
6
9
ACK XK@Swift
200OK
6
200OK
6
9
ACK XK@Swift
ttd.neceur.com
hotmail.com
X.K@ttd.neceur.com
200 OK
INVI!
#
INVI! $i,-"hafer@hotmail.com
#
"
h
a
f
e
r
"
h
a
f
e
r
2
X
K
@
$
w
i
f
t
X
K
@
$
w
i
f
t
%
Swift
Orion
INVI! XK@Swift
&
INVI! XK@Swift
&
''
ACK "hafer@hotmail.com
(
ACK "hafer@hotmail.com
(
)ocation $er*er
++
#0
media stream
#0
media stream
2igura 353. Z)erimi i 0@- -ermes ser(erit -ro<&
27.2./.2 OHer8m8 8 IP HermeA Aer@er8t me tra9A7er8m3r8E8re=A8;9
2igura 35#. Z)erimi i 0@- )ermes ser(erit )er ri'ireksion
27.3 IP ECe Pr;t;=;<et tjera te a7erta
0@- )unon ne +ashk)unim me )rotokolet (ijuese:
a /0C- - /esource /e0erCation -rotocol
a /T-A/T*- - /eal time Trans)ort -rotocol
a /T0- - /eal time 0treaming -rotocol
a 01- - 0ession 1nnouncement -rotocol
a 0D- - 0ession Descri)tion -rotocol
27.3.1 !VP 5 !eA;>r:e !eerVat8;9 Pr;t;:;<
Eshte )rotokoli kr&esor i Kualitietit te 0her+ime(e To0!. .un'eson
transmetimin e zerit )ermes rrjeta(e te te 'hena(e me (onesa te
tolerueshme.
/ezer(imi i ka)acitetit +ehet )er c'o thirrje (eq e (eq.
27.3.2 !TP,!ea<,t8me Tra9AH;rt Pr;t;:;<
-erkrah transferimin e me'ias me real-time )ermes rrjeta(e me +aze te )akete(e.
-rotokoli trans)ortues 'uhet t:ia mun'esoje marresit qe te (eren c'o lloj hum+je
ne )aket 'he gjithashtu te afroje informata kohore, siq jane koha e nisjes etj.
;ea'er i /T- )erm+an informacione qe n'ihmojne marresin te mo'ifikoje a)o
rekonstruktoje me'ian. 2unksonet e /T- jane:
O 0ekuencimi, a)o ra'hitja e )akete(e
3
>
4
6
8
7
5
#
kcl.ac.uk
Location ser(er hotmail.com
@"C@TE <hafer@hotmail.com
<
h
a
f
e
r
k
c
l
.
a
c
.
u
k
5$# mo(e' tem)oraril&
contact: <hafer@kcl.ac.uk
1*K <hafer@hotmail.com
@"C@TE <hafer@kcl.ac.uk
#$$ ZK
1*K <hafer@kcl.ac.uk
3
>
4
6
8
7
5
#
kcl.ac.uk
Location ser(er hotmail.com
@"C@TE <hafer@hotmail.com
<
h
a
f
e
r
k
c
l
.
a
c
.
u
k
5$# mo(e' tem)oraril&
contact: <hafer@kcl.ac.uk
1*K <hafer@hotmail.com
@"C@TE <hafer@kcl.ac.uk
#$$ ZK
1*K <hafer@kcl.ac.uk
3
>
4
6
8
7
5
#
kcl.ac.uk
Location ser(er hotmail.com
@"C@TE <hafer@hotmail.com
<
h
a
f
e
r
k
c
l
.
a
c
.
u
k
5$# mo(e' tem)oraril&
contact: <hafer@kcl.ac.uk
1*K <hafer@hotmail.com
@"C@TE <hafer@kcl.ac.uk
#$$ ZK
1*K <hafer@kcl.ac.uk
3
>
4
6
8
7
5
#
kcl.ac.uk
Location ser(er hotmail.com
@"C@TE <hafer@hotmail.com
<
h
a
f
e
r
k
c
l
.
a
c
.
u
k
5$# mo(e' tem)oraril&
contact: <hafer@kcl.ac.uk
1*K <hafer@hotmail.com
@"C@TE <hafer@kcl.ac.uk
#$$ ZK
1*K <hafer@kcl.ac.uk
O @'entifikimi i me'ias: )er'oret )er te n'erruar tekniken e ko'imit )er
te mun'esuar )ershtatjen e ka)acitetit.
O @'entifikimi i )akete(e frame!
O @'entifikimi i origjines:
O 0inkronizimi intrame'ial: koha e nisjes e cila ne(ojitet )er te
kom)ensuar kohen )er 'allime ne (onesa jitter!.
27.3.3 !TCP , !ea<,t8me C;9tr;< Tra9AH;rt Pr;t;:;<
Eshte nje )rotokol kontrollues qe e kontrollon /T-. 2unksionet shtese jane:
O )ergjigja rreth kualitetit te sher+ime(e To0 fee'+ack!
O kontrollimi i sesionit
O i'entifikimi, siq jane email, numri i telefonit.
O 0inkronizimi intrame'ial
27.3.% !TP , !ea<,t8me Tra9AH;rt tream89D Pr;t;:;<
Eshte nje )rotokol qe e kontrollon sh)ern'arjen e rrje'hjes se me'ias ne real-time,
ngjajshem me C*/, )ra )auze, le(izje )er)ara, le(izje m+ra)a etj.
.un'eson selektimin e kanalit, DD- a)o T*-, a)o multicast DD-.
O Terhjekjen e me'ias )rej me'ia ser(erit
O 2tesen 'erguar me'ia ser(erit )er konference
O Bashkangjitja e me'ia(e me nje )resentim ekzistues
27.3.) AP , eAA8;9 A99;>9:eme9t Pr;t;:;<
-er'oret )er lajmerimin e konferenca(e multicast 'he sesione(e tjera.
K& lajm u 'ergohet a'resa(e te n'r&shme te njohura ne )orten %467.
27.3./ DP , eAA8;9 DeA:r8Ht8;9 Pr;t;:;<
K& )rotokol )er'oret )er te )ershkruar sesionet me multime'ia, )er t:i )rega'itur
ato 'he )er t:i lajmeruar )ermes 01-. Tellimi eshte qe )ala )
jesemarrese ne
konference te informohet me heret )er )erm+ajtjen 'he llojin e sesionit.
0D- i )erfshine informatat e me)oshtme:
O Tellimi 'he emri i sesionit
O 1'resa 'he numri i )ortes
O Koha e fillimit 'he e m+arimit
O @nformatat )er )ranimin e ket&re sesione(e
O @nformatat rreth ka)acitetit qe 'o te )er'oret gjate sesionit
O Detalet e )ersonit )ergjegjes )er session
27.% IP ;Ae H.323
a Te '& )rotokolet mun'esojne thirrje ne mes te '& )ale(e a)o shume )ale(e
'uke )er'ore kom)juteret 'he telefonat.
a Te '& )rotokolet m+eshtesin negocimin si forme e ha)jes se sesionit
a Te '& )rotokolet )er'orin enkri)timin )er te siguruarAm+rojtur sesionet
a Te '& )rotokolet )er'orin /T-A/T*- )rotokolet
27.%.1 Da<<8met =rIeA;re 9e meA IP ECe H.323
PerHarA8te ECe Ea<<8met e IP PerHarA8te ECe Ea<<8met e H.323
a Cetem )er @-
a .e )ak kom)le<
a Lehte te 'eko'ohetAkorrektohet
a 1rkitektura KlientAser(er
a Dizajnim i lehte i +arriereA)ro<&
'he konfigurim
a .un' te zgjerohet 'he a(ancohet
me (eti te reja si 'he mun'eson
rritjen e rrjeta(e
a 0@- ka arrite momentumin
a 2ormat i mesazhit eshte 10*@@
a 1'resimi me D/L ose e'he
.0@0D"
a .+eshtete @.
a .a'hsia e )rotokolit #7$ faqe
a @shte shume i )erha)ur
a Eshte me shume intero)era+il me
)rotokolet )a +aze te @--s
a .un'eson n'erli'hjen e
multime'ia komunikimit ne mes
te rrjeta(e me )aket 'he rrjeta(e
me qarqe *0".
a -rezenca ne treg )er 'isa kohe
a Uo kom)ati+il me @nternet
a Kom)ati+il me -0T"
a 2ormat i mesazhit eshte +inar&
a 1'resimi me .0@0D" a)o host
a "uk m+eshtete @.
a .a'hsia e )rotokolit 3>$$ faqe