Univerzitet u Tuzli

Mašinski fakultet
Proizvodne tehnologije

SEMINARSKI RAD
Predmet: Nove proizvodne tehnologije
Tema: Rezanje vodenim mlazom

Student: Profesor:
Zerina Čustović Dr. sc. Emir Šarić, vanr. prof.
SADRŽAJ
POPIS SLIKA ................................................................................................................................................... 2
1. UVOD..................................................................................................................................................... 4
2. REZANJE VODENIM MLAZOM ............................................................................................................... 5
2.1. Najčešće obrađivani materijali......................................................................................................... 12
2.2. Prednosti i nedostaci rezanja vodenim mlazom .............................................................................. 13
2.2.1. Rezanje vodenim mlazom i rezanje laserom ............................................................................ 14
2.2.2. Rezanje vodenim mlazom i rezanje plazmom........................................................................... 15
2.2.3. Rezanje vodenim mlazom i CNC glodanje ................................................................................. 15
2.2.4. Rezanje vodenim mlazom i štancanje ....................................................................................... 16
3. MAŠINA ZA REZANJE VODENIM MLAZOM.......................................................................................... 17
3.1. Pumpe za stvaranje pritiska ............................................................................................................. 17
4. KARAKTERISTIKE POVRŠINA OBRAĐENIH ABRAZIVNIM VODENIM MLAZOM .................................... 21
4.1. Utjecaj procesnih parametara na površinsku hrapavost ................................................................. 23
4.1.1. Utjecaj pritiska vodenog mlaza na površinsku hrapavost......................................................... 24
4.1.2. Utjecaj masenog protoka na površinsku hrapavost.................................................................. 24
4.1.3. Utjecaj brzine na površinsku hrapavost .................................................................................... 25
4.1.4. Utjecaj udaljenosti mlaznice na površinsku hrapavost ............................................................. 26
4.2. Greške nastale prilikom rezanja vodenim mlazom .......................................................................... 26
5. ZAKLJUČAK .............................................................................................................................................. 30
6. LITERATURA ............................................................................................................................................ 31

POPIS SLIKA
Slika 1. Rezanje vodenim mlazom [8] .......................................................................................................... 6
Slika 2. Mlaznica za rezanje [3] .................................................................................................................... 7
Slika 3. Bernulijeva jednačina primjenjena na isticanje vodenog mlaza [20] .............................................. 8
Slika 4. Proces mješanja [20] ...................................................................................................................... 10
Slika 5. Parametri rezanja abrazivnim vodenim mlazom kod tokarenja [22] ............................................ 11
Slika 6. Mehanizam odnošenja čestica kod a) duktilnih i b) krhkih materijala [20]................................... 11
Slika 7. Mašina za rezanje vodenim mlazom [9] ........................................................................................ 17
Slika 8. Razlika između površina određuje intenziviranje pritiska [11] ...................................................... 18
Slika 9. Princip rada pojačivačke pumpe [11] ............................................................................................ 19
Slika 10. Princip rada pumpe s izravnim pogonom [11] ............................................................................. 20
Slika 11. Izgled površine obrađene abrazivnim vodenim mlazom [18] ..................................................... 21

2
Slika 12. a) Visok kvalitet obrađene površine sa malim brzinama kretanja i manjom produktivnošću
rezanja b) Nizak kvalitet obrađene površine na izlasku mlaza pri velikim brzinama kretanja i velikom
produktivnošću rezanja [18] ....................................................................................................................... 21
Slika 13. Profil obrađene površine u zavisnosti od dubine reza – h [18] ................................................... 22
Slika 14. Različiti kvaliteti obrade vodenim abrazivnim mlazom [18] ........................................................ 23
Slika 15. Utjecaj pritiska vodenog mlaza na površinsku hrapavost [19] .................................................... 24
Slika 16. Utjecaj masenog protoka na površinsku hrapavost [19] ............................................................. 25
Slika 17. Utjecaj poprečne brzine na površinsku hrapavost [19] ............................................................... 25
Slika 18. Utjecaj udaljenosti mlaznice na površinsku hrapavost [19] ........................................................ 26
Slika 19. Zaostajanje mlaza [21] ................................................................................................................. 27
Slika 20. Utjecaj brzine I pritiska na stvaranje brazdi [21] ......................................................................... 28
Slika 21. Utjecaj brzine na izbrazdanost površine reza [21]....................................................................... 28
Slika 22. Stožasti rez [21]............................................................................................................................ 28
Slika 23. Pogreške unutarnjeg ugla [21] ..................................................................................................... 29

3
 1. UVOD

Obrada vodenim mlazom je jedna od nedavno razvijenih nekonvencionalnih proizvodnih

tehnologija, koja se temelji na postupku mehaničkog odnošenja materijala. Danas se sve više
koristi u industriji zahvaljujući svojim mnogobrojnim prednostima nad ostalim tehnologijama
rezanja. Nekonvencionalni postupci obrade su postupci kod kojih se uklanjanje viška materijala,
izmjena oblika, dimenzija i strukture materijala ostvaruje korištenjem električne, hemijske,
svjetlosne, magnetne, nuklearne i drugih vidova energije dovedenih neposredno u proces – zonu
rezanja. [1]
Ova tehnologija je počela da se razvija pred kraj šezdesetih godina. Naučnici su pošli od
teorije, koja pretpostavlja, da se tečnost sabijena ekstremnim pritiskom (red veličine 2000 do
4000 bar) i napuštajući mlaznicu brzinom čak do 1000 m/s, ponaša kao čvrsto tijelo. U početku
se koristio čist tečni mlaz, a kasnije (nakon 1983) ova tehnologija je modifikovana mnogo
intenzivnijim procesom tečnog mlaza sa dodatkom abraziva, radi rezanja tvrđih materijala.
Osnovu procesa predstavlja vodeni mlaz sastavljen od vode i abrazivnog materijala veoma malog
prečnika (0,2 do 1 mm), koji se pod velikim pritiskom od oko 3000 bar sudara sa površinom
radnog predmeta. Voda, abraziv i mjehurići vazduha kreću se supersoničnom brzinom i u
kontaktu sa površinom radnog predmeta odvajaju komadiće materijala. Presudan utjecaj na
rezultat rezanja ima pritisak vode u instalaciji i prečnik mlaznice koji određuju snagu vodenog
mlaza. [2]

4
 2. REZANJE VODENIM MLAZOM

Vodeni mlaz koji se koristi za industrijsko rezanje je oko 30 puta jači nego mlazovi koji
se koriste za automatsko pranje auta. Ključ preciznosti industrijskog rezanja vode je tanak i
usmjeren mlaz. [3]
Debljina metala koji se može rezati upotrebom vodenog mlaza iznosi od 1 mm do 50
mm. Međutim, ukoliko se u vodu, koja se primjenjuje u rezanju metala, dodaju abrazivne čestice,
debljina metala (mekših) se penje do 500 mm.
Jedna od glavnih karakteristika rezanja metala vodom jeste ta da se materijal koji se reže
ne zagrijava. Nasuprot rezanju laserom ili plazmom, koji mogu uzrokovati gorenje ili topljenje,
gdje se materijal reznih površina može mijenjati usljed toplote, dijelovi u ovom slučaju ostaju
nepromjenjeni, zbog toga što je medij koji se koristi voda. Karakteristika vode je njena izolacija i
apsorpcija toplote. Ovo može biti veoma bitno kod primjena gdje materijal ne može pokazivati
nikakve znakove gorenja ili obezbojenosti ili na materijalima koji se ne mogu rezati laserom
zbog gorenja, s toksinima koji se oslobađaju u atmosferu. Sa vodenim mlazom, vrlo malo toplote
se stvara ili čak prenosi na dio. To je vrlo korisno za rad sa alatnim čelicima, nehrđajućim
čelicima i drugim metalima gdje bi toplota mogla promijeniti svojstva metala. Konačni rezultat
je da se na materijalu ne stvara zona uticaja toplote. S tim u vezi, moguća je sekundarna obrada
bez otvrdnjavanja materijala, stvaranja otrovnih para, preoblikovanja ili savijanja. [4]
Širina reza kod rezanja vodom je vrlo mala što omogućuje maksimalno
iskorištavanje sirovine. Nakon rezanja, materijal nije potrebno dodatno obrađivati pošto rubovi
nisu nazubljeni već glatki. [5]
Tehnike rezanja vodenim mlazom se mogu podijeliti s obzirom na upotrebu dodataka
mediju (vodi) za rezanje. To su rezanje pomoću i bez abrazivnog sredstva. Gotovo sve današnje
mašine za rezanje vodenim mlazom imaju mogućnost prebacivanja iz jednog u drugi način
rezanja. [6]
Vodenim mlazom koji u sebi ne sadrži abrazivno sredstvo, mogu se rezati organski, ali
i anorganski materijali. Međutim, ova tehnika rezanja vodenim mlazom se koristi za
rezanje mekših materijala, poput papira, tekstila, kože itd. Ako se poveća pritisak vode i smanji
promjer mlaznice, postiže se veća dubina reza. Što se tiče rezanja metala čistim vodenim
mlazom, ono nije moguće. Međutim, ukoliko se poveća pritisak mlaza vode do 1000 MPa
rezanje metala je moguće, ali trenutna raspoloživa tehnologija nema rješenja za tako veliki
pritisak vode. Iz tog razloga se za rezanje metala vodenim mlazom primjenjuje
abrazivno sredstvo. Kod ovakvog rezanja vrlo je važno da mlaznica i cijev za miješanje vode i
abrazivnog sredstva budu dobro centrirane. Količina materijala koja se odnosi ovakvom vrstom
reza ovisi o brzini abrazivnog zrna, tvrdoći istog, odnosno tvrdoći materijala koji se reže. [5]
S obzirom na način dobivanja abrazivnih sredstava upotrebljavaju se dvije vrste abraziva.
Jedna vrsta je pijesak dobiven drobljenjem velikih stijena. Druga vrsta abraziva dobiva se
prosijavanjem morskog pijeska. Drobljeni pijesak ima više šiljaste rubove, te je tako podoban za

5
grubo rezanje, dok je prosijani morski pijesak pogodniji za finiju obradu zbog zaobljenog oblika
rubova. Prema veličini abrazivne čestice, abraziv se dijeli na abraziv za grubo rezanje (veće
čestice) i abraziv za fino rezanje (manje čestice). Granulacija abraziva je različita, a ovisi o vrsti
primjene. Granulacija označena sa 120 upotrebljava se tamo gdje je potreban obradak sa glađom
površinom. U opće svrhe najčešće se koristi granulacija označena sa 80. Za obratke sa grubljom
površinom dovoljna je granulacija označena sa 50. [7]
Abrazivne pijeske ili minerale dijelimo na okside (korund ili aluminijev oksid, kvarcni
pijesak ili silicijev oksid) i minerale (granat, olivin, cirkonijev silikat). Najčešće upotrebljavan
abraziv je granat jer je tvrd, težak i ekonomski najisplativiji. Za obradu površina može se
dodatno upotrijebiti zdrobljena troska ili čelične i staklene kuglice. Svojstva pojedinog abraziva,
kao što su njegova struktura, tvrdoća i čvrstoća, oblik i veličina zrna, utječu na obradu materijala.

Slika 1. Rezanje vodenim mlazom [8]

Abrazivni vodeni mlaz je rezni alat. Proces rezanja se može podijeliti u nekoliko faza:
• Transformacija potencijalne energije vode pod visokim pritiskom u kinetičku
energiju vodenog mlaza.
• Transfer dijela kinetičke energije vodenog mlaza velike brzine abrazivnim
česticama, ubrzavajući ih i fokusirajući rezultujući abrazivni vodeni mlaz.
• Korištenje kinetičke energije abrazivnih čestica za odnošenje dijelova materijala.
Na donjoj slici se vidi mlaznica koja se koristi pri rezanju vodenim mlazom. Pozicija 1
označava ulaz vode iz spremnika koji sadrži vodu pod visokim pritiskom. Voda iz spremnika
ulazi pod pritiskom od 280 do 690 MPa. Pozicija 2 prikazuje dragi kamen kroz kojeg prolazi
mlaz vode. Pozicija 3 prikazuje dodavanje abrazivnog sredstva u vodeni mlaz. U cijevi
za miješanje (pozicija 4) dolazi do miješanja vode sa abrazivnim sredstvom koji se nakon toga
pomoću vodilice (pozicija 5) usmjerava na metal (pozicija 7). [5]

6
 Slika 2. Mlaznica za rezanje [3]

Ubrzanje abrazivnih čestica počinje zahvatanjem abraziva vodom u komori za miješanje.

Ubrzanje čestica ostvaruje se zbog razlike u brzini kretanja abraziva i brzini strujanja vodenog
mlaza. Voda u komori za miješanje zahvata abrazivne čestice i ubrzava ih, tj. predaje im dio
kinetičke energije. Drugi dio energije se gubi. S obzirom na to da voda, pri velikoj brzini zahvata
abrazivne čestice, tu dolazi do njihovog lomljenja, na koje se troši određena količina energije.
Tijekom ubrzanja, abrazivne čestice i okrnjene abrazivne čestice lokalno ometaju protok vode i
dolazi do smanjenja protoka vode. Korištenjem cijevi za fokusiranje veće dužine, može se
ubrzati abraziv do najviših mogućih brzina (u prosjeku 50% brzine protoka vode). Gubitak
kinetičke energije vode, uzrokovan lomom čestica na površini cijevi za fokusiranje, rezultira
značajnim smanjenjem brzina abraziva, koje mogu biti preniske za učinkovito rezanje radnog
komada. Tijekom kontakata abrazivnih čestica i unutarnje površine cijevi za fokusiranje, događa
se dodatno usporavanje. Zaključuje se da proces ubrzanja počinje u konusnom dijelu cijevi za
fokusiranje, gdje se abraziv skuplja. Tijekom početne faze ubrzanja čestica i formiranja mlaza
postoji tzv. konstantno klizanje mlaza kroz reznu glavu. S jedne strane protok zraka prekida mlaz
vode, stoga bi trebao biti minimiziran, a s druge strane zrak omogućava zahvat abraziva mlazom
vode u komori za miješanje. [10]
Bernulijeva jednačina, kao zakon očuvanja energije, primjenjena na idealni fluid je data
kao:
𝜌𝑤 𝑣𝑤
𝑝+ + 𝜌𝑤 𝑔ℎ = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡 (1)
2

gdje je:
p – pritisak vode

7
 𝑣𝑤 – brzina vode
𝜌𝑤 – gustoća vode
g – gravitaciono ubrzanje i
h – visina posmatranih tački iznad referentne ravni.
Posmatrajući isticanje vodenog mlaza pod visokim pritiskom u zraku i korišteći
jednačinu (1), može se odrediti brzina isticanja vodenog mlaza iz mlaznice, na osnovu pritiska
vode.

Slika 3. Bernulijeva jednačina primjenjena na isticanje vodenog mlaza [20]

2
𝜌𝑤 𝑣𝑤 𝜌𝑤 𝑣𝑤𝑗
𝑝+ + 𝜌𝑤 𝑔ℎ1 = 𝑝𝑎𝑡 + + 𝜌𝑤 𝑔ℎ2 ili
2 2

2 1
𝑝 − 𝑝𝑎𝑡 = 𝜌𝑤 (𝑣𝑤𝑗 − 𝑣𝑤2 ) + 𝜌𝑤 𝑔(ℎ2 − ℎ1 )
2

za: 𝑝𝑎𝑡 ≪ 𝑝; 𝑣𝑤𝑗 ≫ 𝑣𝑤 ; ℎ1 ≈ ℎ2

1 2
𝑝 = 𝜌𝑤 𝑣𝑤𝑗
2
Ako se pretpostavi da je brzina vode na ulazu u mlaznicu zanemarljiva u odnosu na
brzinu na izlazu mlaznice, te atmosferski pritisak (1 bar) je mnogo manji nego pritisak vode na
ulazu u mlaznicu (4000 bar) dobije se jednačina za računanje brzine vodenog mlaza nakon izlaza
iz mlaznice:

8
 2𝑝
𝑣𝑤𝑗 = √ (2)
𝜌𝑤

Brzina isticanja vodenog mlaza je krucijalan faktor jer je njegova uloga da ubrza
abrazivne čestice.
Zapreminski protok vode se može izraziti kao:

𝑞𝑤 = 𝐴𝑜𝑡𝑣𝑜𝑟 𝑣𝑤𝑗 (3)

2𝑝 𝜋
za 𝑣𝑤𝑗 = √ i 𝐴𝑜𝑡𝑣𝑜𝑟 = 𝑑𝑜2
𝜌𝑤 4

gdje je 𝑑𝑜 prečnik otvora za vodeni mlaz ,

𝜋 2𝑝
𝑞𝑤 = 𝑑𝑜2 √ (4)
4 𝜌𝑤

Ukupna snaga vodenog mlaza se može izraziti kao:

𝑃𝑤𝑗 = 𝑝𝑞𝑤 (5)

𝜋 2𝑝
𝑃𝑤𝑗 = 𝑝 𝑑𝑜2 √
4 𝜌𝑤

𝜋 2𝑝3
𝑃𝑤𝑗 = 𝑑𝑜2 √ (6)
4 𝜌𝑤

Kako vodeni mlaz visoke brzine prolazi kroz otvor, niski pritisak (vakuum) se kreira
unutar komore za mješanje. Odmjerene abrazivne čestice se dodaju u komoru. Tokom mješanja,
abrazivne čestice postepeno ubrzavaju usljed transfera momenta iz vodene faze u abrazivnu fazu
i kada mlaz napusti abrazivnu mlaznicu, pretpostavlja se da faze, abrazivna i vodena imaju istu
brzinu (slika 4).

9
 Slika 4. Proces mješanja [20]

Gdje je: q – brzina protoka abrazivnih čestica,

𝑣𝑎 - početna brzina abrazivnih čestica.
Zakon očuvanja količine gibanja kaže da je ukupni moment bilo kojeg zatvorenog
sistema konstantan.

𝑞𝑤 𝑣𝑤𝑗 + 𝑞𝑣𝑎 = (𝑞𝑤 + 𝑞)𝑣𝑎𝑤𝑗 (7)

Ako se pretpostavi da nakon mješanja, vodena i abrazivna faza imaju istu brzinu
abrazivnog vodenog mlaza, dobija se:
𝑞𝑤
𝑣𝑎𝑤𝑗 = 𝑣
𝑞𝑤 + 𝑞 𝑤𝑗
𝑣𝑤𝑗
𝑣𝑎𝑤𝑗 = 𝑞 (8)
1+
𝑞𝑤

S obzirom da se tokom mješanja gubi određena količina energije, brzina abrazivnog

vodenog mlaza je:
𝑣𝑤𝑗
𝑣𝑎𝑤𝑗 = 𝜂 𝑞 (9)
1+
𝑞𝑤

gdje je η faktor gubitka energije, čija je vrijednost 0.65-0.85.

Brzina protoka abraziva određuje broj učinkovitih abrazivnih čestica kao i njihovu
kinetičku energiju. Energija abraziva se može izraziti kao:

10
 2
1 1 2 𝑣𝑤𝑗
𝐸𝑎𝑤𝑗 = 𝑞𝑣𝑎𝑤𝑗 = 𝑞𝜂 𝑞 2 (10)
2 2 (1+ )
𝑞𝑤𝑗

Kombinacija jednačina (2) i (10) daje kinetičku energiju potrebnu abrazivnim česticama
da savladaju energiju loma materijala kako bi rezali materijal obratka. [20]
2
1 2 2𝑝 𝑞𝑤𝑗
𝐸𝑎𝑤𝑗 = 𝑞𝜂 (11)
2 𝜂𝑣 (𝑞𝑤𝑗 +𝑞)2

Princip tokarenja abrazivnim vodenim mlazom je prikazan na slici 5. Kombinacija

translatornog kretanja abrazivnog mlaza i rotacijsko kretanje obratka omogućava obradu
cilindričnih oblika.

Slika 5. Parametri rezanja abrazivnim vodenim mlazom kod tokarenja [22]

Gdje su: 𝑎𝑝 – dubina reza, 𝑝𝐴 – pritisak mlaza, 𝑑𝐹 – prečnik cijevi za fokusiranje, 𝑚𝐴 –

maseni protok abraziva, D – vanjski prečnik, θ – ugao ulaska mlaza, 𝑑𝐸 – prečnik osovine, 𝑣𝐹 –
poprečna brzina, α –ugao nagiba mlaza, 𝑙𝐹 – dužina cijevi za fokusiranje i n – rotaciona brzina.
Utjecaj čvrstih čestica je glavni mehanizam u procesu uklanjanja materijala vodenim
mlazom. Međutim definisana su dva ‘’podmehanizma’’ odvajanja čvrstih čestica sa površine
materijala, a to su rezanje i krhki lom. Ovi mehanizmi se ne dešavaju odvojeno, nego simultano.
Uzimajući u obzir mehaničke karakteristike, materijali obratka se mogu podijeliti u dvije
osnovne grupe. Jedni pripadaju grupi duktilnih materijala, dok su drugi krhki. Za duktilne
materijale, process odvajanja čestica se sastoji od dva mehanizma: mikrorezanje i odvajanje
plastičnom deformacijom. Proučavanjem procesa rezanja krhkih materijala, istraživanjima je
identificiran mehanizam odnošenja čestica koji se sastoji od krhkog loma i plastične deformacije.
[20]

11
 a)

b)
Slika 6. Mehanizam odnošenja čestica kod a) duktilnih materijala I b) krhkih materijala [20]

2.1. Najčešće obrađivani materijali

Materijali koji su reflektirajući, provodljivi, otporni na toplotu i osjetljivi na toplotu su

idealni kandidati za rezanje vodenim mlazom. Kako se debljina materijala povećava, rezanje
vodenim mlazom postaje poželjna tehnologija rezanja, posebno gdje se mora ostvariti velika
tačnost. Materijali koji su osjetljivi na toplotu i otporni na toplotu kao što su nehrđajući čelik,
legirani čelik, titan i drugi, mogu se rezati bez efekata. Distorzije se mogu javiti kao posljedica
zaostalih naprezanja koja su već prisutna u materijalu. Provodljivi materijali kao što su
aluminijum i bakar se također mogu dobro rezati. Rezanje vodenim mlazom je superiorna
metoda rezanja aluminijuma zbog velikih brzina rezanja. S obzirom da ovaj tip obrade spada u
mehaničke procese, materijali niske tvrdoće i gustoće se režu brže. Tvrda plastika je također
dobar kandidat za rezanje vodenim mlazom. Polikarbonati se režu odlično s obzirom da ne dolazi
do promjene boje ivice, kao što se i može vidjeti pri rezanju laserom. Akrili (pleksiglas) se mogu
rezati ali su skloni odlamanju tokom probijanja. Također važi i za krte materijale poput kamena,
keramike i stakla. Odlamanje se može smanjiti smanjenjem pritiska tokom probijanja. Meke
plastike, pjene i gume se mogu rezati bez abraziva (rezanje čistim vodenim mlazom). [12]

12
 Među vrlo malo materijala koji se ne mogu rezati vodenim mlazom spadaju dijamant i
kaljeno staklo. Dijamanti su previše tvrdi za rezanje (također može postojati nekoliko drugih
tvrdih materijala koji se ne mogu rezati). Kaljeno staklo se lomi kada se reže vodenim mlazom.
Neke napredne keramike su toliko tvrde da ih nije ekonomično rezati. Određeni kompozitni
materijali se ne mogu rezati jer voda može da prođe između slojeva i razdvoji ih.

2.2. Prednosti i nedostaci rezanja vodenim mlazom

Postoje mnoge prednosti rezanja vodenim mlazom. Neke od njih su:

• Visoka preciznost reza (0,05 mm);
• Prilikom rezanja ne dolazi do promjene u strukturi materijala;
• Stepen kvalitete reza kreće se od 1 do 5;
• Sigurnost radne okoline;
• Brzina rezanja je vrlo velika;
• Smanjuju se troškovi alata;
• Mogućnost rezanja u svim pravcima;
• Tijekom rezanja vodenim mlazom nema zagrijavanja materijala;
• Nisu potrebni završni radovi;
• Velika fleksibilnost i iskorištenost materijala koji se reže.
• Pravilnom primjenom procesa rada stvara se minimalna količina prašine prilikom
rezanja materijala;
• Zbog korištenja hladnog rezanja nema štetnog zagađenja atmosfere;
• Mogu se rezati debljine materijala od folija do veoma debelih polugotovih
proizvoda;
• Mogućnost rezanja složenih i komplikovanih oblika;
• Moguće je rezanje i materijala koji se inače teško razdvajaju;
• Moguće je rezanje slojevitih materijala sa veoma teškim osobinama pojedinih
slojeva i materijala od kompozita;
• Univerzalnost ove tehnologije omogućava da se sa jednim uređajem obradi skoro
čitav spektar materijala. [15]
Nedostaci obrade vodenim mlazom:
• Izbrazdane površine obradom vodenog mlaza izazivaju smanjenje energije u
dubini reza (rješenje je smanjenje brzine rezanja ili podizanje pritska);
• Obrada vrlo tvrdih materijala je vrlo teška ili gotovo nemoguća;
• Kod brzog rezanja unutarnjih uglova mogu nastati urezi u materijalu; pri brzom
rezanju krugova i lukova može doći do odstupanja;
• Materijali skloni koroziji moraju se nakon rezanja zaštititi od korozije;
• Gubitkom pritiska između pumpe i rezne glave smanjuje se brzina rezanja;
• Postoje ograničenja u obradi 3D oblika. [16]

13
2.2.1. Rezanje vodenim mlazom i rezanje laserom

Rezanje laserom radi na principu fokusiranja lasera na materijal namjenjen za taljenje,

spaljivanje i isparavanje materijala.
Glavne prednosti rezanja vodenim mlazom u odnosu na rezanje laserom su:
1) Mogućnost rezanja više materijala.
• Vodeni mlaz može rezati reflektirajuće materijale kao što su bakar i
aluminijum, koje laser ne može.
• Vodeni mlaz može rezati širok spektar materijala bez promjene u postavkama.
• Vodeni mlaz može rezati materijale osjetljive na toplotu, koje bi laser uništio.

2) Ne postoji zona uticaja toplote.

• Vodeni mlaz ne zagrijava predmet. Ne postoji toplotna distorzija koja se može
pojaviti upotrebom lasera. Vodeni mlaz ne mijenja svojstva materijala.

3) Ekološka prihvatljivost.
• Abrazivni vodeni mlaz obično podrazumijeva upotrebu granata kao abraziva.
Granat je biološki inertan. Nema štetnih plinova i nema opasnosti od požara.

4) Uniformnost materijala nije važna.

• Laseri zahtijevaju da materijal bude relativno ravan (uniforman).
• Pri rezanju neujednačenih površina, može se izgubiti fokus, a time i gubitak
snage.
• Savremeni pritisci vodenog mlaza prelaze 4000 bar, koji posjeduju
konzistentniju reznu snagu nad neujednačenim materijalom.

5) Bolje tolerancije na debljim dijelovima.

• Rezanje vodenim mlazom nudi bolje tolerancije na dijelovima debljim od 12
mm.

6) Deblji materijali
• Vodeni mlaz može rezati materijale od 12 do 250 mm.
• Laseri gube sposobnost rezanja pri debljinama većim od 12 mm.

7) Bolja završna kvaliteta

• Zbog prirode vodenog mlaza, rezovi imaju glatku pješčanu površinu
• Laserski rezovi imaju grublje ivice, koji obično zahtijevaju dodatne mašinske
operacije zbog čišćenja. [4]
U kategoriji financija, lasersko rezanje je znatno jeftinije u usporedbi sa rezanjem
vodenim mlazom. Tako se na primjer laserski rezač snage 20kW na tržištu može kupiti po cijeni

14
od 300.000$. S druge strane, tržišna cijena vodenog rezača započinje cijenom 300.000$ i raste
odabirom različitih dodataka.
Upotreba električne energije je kod vodenog rezanja nešto manja i u prosjeku iznosi
od 22 do 35 kW. S druge strane, upotreba električne energije kod laserskog rezanja kreće se
od 24 do 40 kw. Lasersko rezanje karakteristično je po upotrebi različitih plinova koji
podržavaju rezanje, a čija potrošnja može porasti do 2.000 litara po satu. S druge strane, vodeni
rezač troši do 10 litara vode u satu rada, odnosno 36 kilograma abrazivnog sredstva.
U procesu rezanja, lasersko rezanje uveliko se razlikuje od vodenog. Tako se na primjer
vodeno rezanje može upotrebljavati za rezanje ploča, rezanje pojedinih elemenata i
strukturiranje. S druge strane lasersko rezanje nalazi široku primjenu koja seže od rezanja do
zavarivanja.
Vodeni rezač proizvodi visoki nivo buke koja može oštetiti sluh kako operatera tako i
drugih zaposlenih u blizini. On zahtjeva česta čišćenja što nije slučaj kod laserskog rezača. Jedan
od glavnih i najvažnijih problema vodenog rezanja je smjesa vode i abrazivnog sredstva koja se
treba pravilno zbrinjavati. [17]
2.2.2. Rezanje vodenim mlazom i rezanje plazmom

Plazma rezanje je drugi najčešći način rezanja metala, nakon laserskog rezanja. Proces
plazma rezanja je u nekim segmentima vrlo sličan laserskom rezanju, a u nekim se uveliko
razlikuje. U pravilu, mlaz plazme se dobija procesom tlačenja plina koji se provodi kroz
električni luk. Plin koji se koristi za stvaranje mlaza plazme pri ovom procesu može razviti
temperaturu čak do 25 000 °C, tako da u kontaktu s metalom, on ga topi.

Prednost vodenog mlaza u odnosu na plazmu je to što vodenim mlazom se mogu rezati
materijali koji se ne tope lako (granit, cement, keramika) ili koji se uništavaju topljenjem (mnogi
laminati, aluminiji, egzotici). Rezanje plazmom ima najviše ograničenja kada su u pitanju
materijali koji se režu. Moguće je rezanje samo provodnih materijala i zapravo je praktično samo
za meke čelike i nehrđajuće čelike. Preciznost kod rezanja vodenim mlazom je bolja, bez troske
ili ostataka na rastopljenom metalu uzduž rezne ivice, kao što ostaje nakon plazme. [4]
Plazma rezanje je najjeftinije i ima najmanje troškove u poređenju sa navedena dva
postupka (rezanje laserom i vodom). Ono također nadmašuje rezanje vodenim mlazom kada su u
pitanju brzine rezanja.
2.2.3. Rezanje vodenim mlazom i CNC glodanje

Najveća prednost rezanja vodenim mlazom nad CNC glodanjem je ta da se vodenim

mlazom mogu rezati krhki materijali, prethodno otvrdnuti materijali, te teški materijali kao što su
titanijum, nehrđajući i ojačani alatni čelici.
Rezanje vodenim mlazom se često koristi kao zamjena operacijama glodanja, koristi se
za odsijecanje dijelova prije glodanja, ili kao sekundarna obrada dijelova obrađenih glodanjem.

15
2.2.4. Rezanje vodenim mlazom i štancanje

Rezanje vodenim mlazom ima niže troškove po komadu za kraće radove u odnosu na
štanc presa, zbog troškova (i vremena) koji su uključeni u stvaranje alata i kalupa. Stvaranje
crteža za određeni dio na mašini za rezanje vodenim mlazom je sve što je potrebno za početak
obrade, gdje je kod štanc prese crtež samo prvi korak u stvaranju kalupa.
Kod rezanja vodenim mlazom bočne sile se mogu zanemariti, što znači da rupe mogu biti
jako blizu ivice materijala, što nije slučaj sa štanc presom. Kao što je već spomenuto, vodenim
mlazom se mogu rezati deblji materijali, dok štanc presa u tom slučaju ima ograničenja koja su u
vezi sa jačinom pritiska koji se može primjeniti. I kao velika prednost rezanja vodenim mlazom u
odnosu na druge tipove obrade, pa tako i u odnosu na štancanje, je naravno rezanje različitih
vrsta materijala. [4]

16
 3. MAŠINA ZA REZANJE VODENIM MLAZOM

Rezanje vodenim mlazom se najbolje opisuje kao kontrolisan, ubrzan erozioni proces.
Zbog toga što vodeni mlaz može da siječe praktično bilo koji poznati materijal, mašina za
rezanje vodenim mlazom je jedna od najnaprednijih mašina danas. Ispod su prikazani i opisani
njeni dijelovi.

Slika 7. Mašina za rezanje vodenim mlazom [9]

1) Pumpa. Pumpa tlači vodu do vrlo visokog pritiska (otp. 3500 bar).
2) Spremnik s vodom. Spremnik predstavlja temelj ove mašine. On raspršuje energiju toka
nakon obavljenog rezanja na stolu.
3) Rezna glava. Voda pod visokim pritiskom je transportovana kroz niz nehrđajućih
čeličnih cijevi, a zatim se (često) miješa sa abrazivom i prolazi kroz reznu glavu.
4) Abrazivni mini spremnik. Ovaj spremnik kontrolira mjeru abraziva prema specifičnim
brzinama optimalnim za rezanje.
5) Rezna površina. Potrebno je osloncima obezbijediti ravnu krutu površinu za stezanje
materijala bitnog za tačne dijelove.
6) Pokretno postolje. Pokretno postolje u obliku mosta je mehanizirano u pravcu X i Y osa
da bi se precizno kontrolisalo kretanje rezne glave.
7) Spremnik abraziva. Ovaj spremnik sadrži velike količine abraziva kojim se puni mini
spremnik (4).
8) Kontrolor. Touchscreen kontrolor (HMI) pretvara CAD/CAM fajlove u G&M kod za
rad mašine. [9]

3.1. Pumpe za stvaranje pritiska

Kako bi se uopšte moglo rezati vodenim mlazom potrebno je stvoriti visok pritisak.
Visok pritisak se stvara dvjema vrstama pumpi, pomoću one s izravnim pogonom, odnosno
pomoću one pojačivačke. Pumpe s izravnim pogonom su daleko jednostavnije, ali zahtijevaju

17
znatno više održavanja. Zbog svog jednostavnijeg dizajna jeftinije su, ali dugoročno gledano,
pojačivačke pumpe imaju znatno manje troškove u kasnijim fazama. [6]
Pojačivačke pupme se nazivaju pojačivačke jer koriste koncept intenziviranja odnosno
amplifikacije pritiska kako bi se stvorio željeni pritisak vode.
Ukoliko se primjeni pritisak na jednoj strani cilindra, a druga strana ima istu površinu,
pritisak na drugoj strani će biti isti. Ukoliko je površina druge strane duplo manja, pritisak će se
udvostručiti. Generalno, kod ovog tipa pumpi postoji 20 puta razlike između veće površine (gdje
se primjenjuje pritisak ulja) i manje površine (gdje se generiše pritisak vode). Sljedeća slika
prikazuje taj koncept.

Slika 8. Razlika između površina određuje intenziviranje pritiska [11]

Na kraju, mora postojati ograničenje u protoku vode kako bi se stvorio pritisak. To

ograničenje je regulisano otvorom u reznoj glavi. Pritisak se održava sve dok prečnik otvora ne
pređe granicu za izlaz vode iz pumpe. Za otvore sa malim prečnikom, kako bi se održao pritisak,
potrebno je da pumpa radi veoma sporo. Kako se otvor povećava, potrebno je da pumpa radi brže
da bi se održao pritisak i protok vode. Ukoliko se otvor previše poveća, pumpa će nastojati da se
kreće previse brzo za specifikaciju dizajna. Kontrolni dio će tada osjetiti prekomjerne udare i
pumpa će stati sa radom s porukom o pogrešci. Do iste situacije će doći koliko dođe do curenja u
krugu vode između između pumpe i rezne glave. Generalno, ove pumpe stvaraju 50-60 udara po
minuti, kada rade punim kapacitetom.
Postupak stvaranja pritiska je prikazan i objašnjen ispod.

18
 Slika 9. Princip rada pojačivačke pumpe [11]

1. Ulje je potisnuto u desnu polovicu hidrauličkog cilindra.

2. Klipni mehanizam se pomjera lijevo. Ulje je odstranjeno iz lijeve polovice
hidrauličkog cilindra i voda u lijevom cilindru je pod pritiskom.
3. Klip se pomjera lijevo.
4. Kada se pritisak počne stvarati, voda pod visokim pritiskom se ispušta iz pojačivača
kroz centar kontrolnog ventila.
5. Kako se klipni mehanizam pomjera lijevo, on također dopušta vodi da protiče u desni
cilindar visokog pritiska kroz ulazne otvore kontrolnog ventila.
6. Završetak hoda znači da je desni cilindar visokog pritiska napunjen vodom.
7. Upravljački ventil za usmjeravanje prima signal od senzora u blizini klipa da promijeni
smjer protoka ulja. Ulje je sada usmjereno prema lijevoj polovici hidrauličnog cilindra i klip se
pomjera desno.

19
 8. Ulje je izbačeno iz hidrauličnog cilindra, dok je voda u desnom cilindru pod
pritiskom.
Pumpe s izravnim pogonom rade kao motor auta. Motor okreće koljenasto vratilo
pričvršćeno za tri ili više klipova. Kako se koljenasto vratilo okreće, klipovi se naizmjenično
pomiču u svojim cilindrima, stvarajući pritisak u vodi. Pritisak i brzina protoka određuju se
brzinom kojom motor okreće koljenasto vratilo.

Slika 10. Princip rada pumpe s izravnim pogonom [11]

Pumpe s izravnim pogonom rade mnogo brže nego pojačivačke (1750 obrtaja po minuti).
Ova vrsta pumpi se obično pronalazi u primjenama kod nižih pritisaka. Održavanje obično traje
duže u odnosu na pojačivačku pumpu. Mogu imati više od jedne rezne glave, ukoliko sve glave
režu isti dio. Pojačivačke pumpe mogu imati više reznih glava na više mašina, koje obrađuju
različite dijelove. [11]

20
 4. KARAKTERISTIKE POVRŠINA OBRAĐENIH ABRAZIVNIM VODENIM
MLAZOM

Osnovne karakteristike površine obrađene abrazivnim vodenim mlazom su :

• Širina reza;
• Koničnost reza i
• Hrapavost obrađene površine.
Sve ove karakteristike ukazuju na kvalitet obrađene površine.
Karakterističan izgled površina obrađenih abrazivnim vodenim mlazom prikazan je na
slikama 11 i 12. Na slici 13 prikazana je topografija površina u zavisnosti od dubine reza.

Slika 11. Izgled površine obrađene abrazivnim vodenim mlazom [18]

a) b)

Slika 12. a) Visok kvalitet obrađene površine sa malim brzinama kretanja i manjom produktivnošću rezanja b) Nizak kvalitet
obrađene površine na izlasku mlaza pri velikim brzinama kretanja i velikom produktivnošću rezanja [18]

21
 Slika 13. Profil obrađene površine u zavisnosti od dubine reza – h [18]

Sa slika 11 i 12 se jasno vidi da se karakteristike obrađene površine mijenjaju u

zavisnosti od brzine kretanja, a sa slike 13 se može zaključiti o postojanju velike razlike u visini
neravnina u zavisnosti od udaljenosti od površine materijala koji se obrađuje, odnosno od dubine
reza. Hrapavosti, odnosno visine neravnina profila su znatno manje na manjim dubinama reza,
odnosno veći kvalitet obrade je na ulasku mlaza u materijal nego na većim dubinama reza,
odnosno na izlasku mlaza iz materijala.
Međutim, poprečna brzina i dubina reza nisu jedini parametri koji utječu na karakteristike
obrađene površine. Karakteristike obrađene površine zavise od niza parametara, kao što je radni
pritisak vode, vrsta abraziva koja se koristi, udaljenost mlaznice od površine predmeta obrade,
protok abraziva, materijal predmeta obrade itd. Na slici 14 prikazan je različit kvalitet obrađene
površine. Površina 1 se dobija kada je potrebna velika brzina rezanja (velika produktivnost) uz
mali kvalitet i tačnost obrade. Takođe, ovakva površina se može dobiti sa velikim prečnikom
mlaznice, malim ili nedovoljnim pritiskom vode ili starom (oštećenom) mlaznicom. Površina 2
se takođe dobija kada zahtjevi za tolerancijom dijela i kvalitetom površine nisu dominantni. U
ovom slučaju kvalitet površine je određen samo većom brzinom kretanja. Kvalitet površine 3 je
najčešće zahtjevan. U ovom slučaju postignuto je usklađivanje brzine, pritiska mlaza vode,
protoka i količine abraziva. Kvalitet površine 4 je bolji od kvaliteta površine 3 i dobijen je
smanjenjem brzine kretanja. Kvalitet površine 5 je veoma visok i postiže se kod visoko preciznih

22
dijelova, ali sa veoma malim brzinama pri čemu vrijeme obrade nije kriterijum za izbor režima
obrade. [18]

Slika 14. Različiti kvaliteti obrade vodenim abrazivnim mlazom [18]

4.1. Utjecaj procesnih parametara na površinsku hrapavost

Eksperiment je vršen obradom aluminijuma. Četiri procesna parametra (pritisak, brzina

rezanja, maseni protok abrazivnih čestica i udaljenost mlaznice od obratka) su varirana u tri
nivoa. Tabela 1 prikazuje parametre korištene u eksperimentu. Parametri koji su držani
konstantnima su: prečnik otvora (0.35 mm), dužina mlaznice (76.2 mm), prečnik mlaznice (1.05
mm) i srednji prečnik abrazivnih čestica (0.18 mm).
Tabela 1. Detalji parametara korištenih u eksperimentu

Parametar Jedinica Nivo 1 Nivo 2 Nivo 3

Pritisak Mpa 270 335 400
Brzina mm/s 4.2 2.5 0.75
Maseni protok g/s 5 8.7 12.4
Udaljenost mlaznice mm 1.8 3.4 5

Površinska hrapavost je jedan od najvažnijih parametara, pomoću kojih je moguće

odrediti koliko grubo je material obrađen. Po svim istraživanjima je utvrđeno da je obrađena
površina mnogo bolja oko područja ulaska mlaza i postepeno postaje hrapavija prema izlazu.
Ovo se dešava zbog toga što čestice koje se kreću prema dole gube svoju kinetičku energiju i
njihova rezna sposobnost se pogoršava. Analizirajući eksperimentalne podatke, zaključeno je da
optimalna selekcija sva četiri osnovna parametra je od krucijalne važnosti u kontrolisanju
izlaznih parametara poput površinske hrapavosti.

23
4.1.1. Utjecaj pritiska vodenog mlaza na površinsku hrapavost

Utjecaj pritiska vodenog mlaza na površinsku hrapavost je prikazana na slici 15. Kako se
pritisak povećava, površina postaje glatka. Povećanjem pritiska, krhki abrazivi se lome u manje
što je i razlog poboljšanja površinske hrapavosti.

Slika 15. Utjecaj pritiska vodenog mlaza na površinsku hrapavost [19]

4.1.2. Utjecaj masenog protoka na površinsku hrapavost

Potreban je veliki broj utjecaja po jedinici površine, pod određenim pritiskom, da se

savlada vezna čvrstoća bilo kojeg materijala. Povećanjem masenog protoka abraziva, površinska
hrapavost se pogoršava. Ovo se dešava usljed velikog broja utjecaja i reznih ivica dostupnih po
jedinici površine koje se javljaju sa većim masenim protokom abraziva. Abrazivni maseni protok
određuje utjecajni broj abrazivnih čestica kao i ukupnu kinetičku energiju. Stoga, veći abrazivni
maseni protok znači i veća rezna sposobnost mlaza. Međutim, za veći abrazivni maseni protok,
abrazivi se sudaraju međusobno i gube kinetičku energiju. Efekat abrazivnog masenog protoka je
prikazan na slici 16.

24
 Slika 16. Utjecaj masenog protoka na površinsku hrapavost [19]

4.1.3. Utjecaj brzine na površinsku hrapavost

Brzina rezanja predstavlja brzinu relativnog pomicanja rezne glave u odnosu na obradak
u pravcu rezanja dok je pravac pomoćnog kretanja rezne glave okomit na pravac strujanja mlaza.
Radi smanjenja troškova obrade, najveći broj korisnika pokušava izabrati veću poprečnu brzinu.
Međutim, povećanje poprečne brzine je uvijek vezano sa povećanjem netačnosti i površinske
hrapavosti. Ovo se dešava usljed manjeg broja raspoloživih čestica koje prolaze kroz jedinicu
površine, zbog brzog kretanja. Stoga, manji broj utjecaja i reznih ivica je dostupno po jedinici
površine, što rezultuje hrapavijom površinom. Veza između poprečne brzine i površinske
hrapavosti je prikazana na slici 17.

Slika 17. Utjecaj poprečne brzine na površinsku hrapavost [19]

25
4.1.4. Utjecaj udaljenosti mlaznice na površinsku hrapavost

Površinska hrapavost se povećava povećanjem udaljenosti mlaznice od obratka. Ovo je

prikazano slikom 18. Generalno, veća udaljenost mlaznice dozvoljava mlazu da se širi prije nego
se spusti na površinu. Zbog toga, veća udaljenost rezultuje povećanim prečnikom mlaza i stoga
smanjenje kinetičke energije mlaza pri padu. Poželjno je imati manju udaljenost koja će dati
glatku površinu usljed povišene kinetičke energije. Obrađena površina je bolja u gornjem dijelu i
postaje hrapavija na većim dubinama. [19]

Slika 18. Utjecaj udaljenosti mlaznice na površinsku hrapavost [19]

4.2. Greške nastale prilikom rezanja vodenim mlazom

Kako bi ostvarili zahtjevanu kvalitetu rezanjem vodenim mlazom potrebno je pravilno

odrediti parametre obrade, ali je bitan i pravilan rad mašine i njenih komponenti. Greške koje se
mogu pojaviti prilikom rezanja vodenim mlazom:
1. Zaostajanje mlaza vode
Ovaj problem nastaje zbog smanjenja kinetičke energije, te dolazi do zaostajanja
mlaza. Prilikom rezanja dolazi do interakcije mlaza i materijala obrade. Mlaz u
izlaznoj fazi rezanja materijala zaostaje za tačkom s gornje strane ulazne faze
rezanja materijala. Takav zaostali mlaz ne predstavlja problem prilikom obrade
linija već kod izrade radijusa jer rezna površina poprima stožasti oblik ako se
obrađuje većom brzinom. Kako bi se umanjio utjecaj zaostajanja mlaza potrebno
je smanjiti poprečnu brzinu vodenog mlaza.

26
 Slika 19. Zaostajanje mlaza [21]

2. Formiranje brazdi
Brazde su karakteristična pojava nastala prilikom obrade materijala abrazivnim
vodenim mlazom, ali se također javljaju i kod drugih tehnologija koje se obrađuju
usmjerenim snopom poput rezanja plazmom i laserom. Takva grublja izbrazdana
površina nastaje s porastom brzine, a može se ublažiti smanjenjem poprečne
brzine ili podizanjem pritiska. Na slici 20 je prikazan utjecaj brzine i pritiska na
izbrazdanost površine reza. Što je duže vrijeme zadržavanja rezne glave na
određenom mjestu to je dublji rez, jer abrazivne čestice imaju dovoljno vremena
skinuti sloj materijala. Takvi uvjeti obrade rezultirat će boljom mikrostrukturom
površine. Na slici 21 su prikazane brazde koje su nastale pri različitim brzinama,
tako da je pod broj 1 najveća brzina pa je obrađena površina najgrublja i ima
izražene brazde. Pod brojem 2 i 3 prikazane su površine obrađene pri nižim
brzinama što je dovelo do manje izbrazdanosti površine te je finije obrađena.

27
 Slika 20. Utjecaj brzine I pritiska na stvaranje brazdi [21]

Slika 21. Utjecaj brzine na izbrazdanost površine reza [21]

3. Stožasti rez
Stožasti rez ili „V“ konusni oblik nastaje prilikom rezanja debljih materijala
velikom brzinom.

Slika 22. Stožasti rez [21]

4. Pogreške unutarnjeg ugla

Ove greške nastaju kad je potrebno odrezati materijal koji sadrži uglove. Ukoliko
se rezanje vrši pri velikoj brzini može doći do ukopavanja mlaza u materijal kao
što je vidljivo sa slike 23. [21]

28
Slika 23. Pogreške unutarnjeg ugla [21]

29
5. ZAKLJUČAK

Tehnologija obrade materijala vodenim mlazom je tehnologija koja u posljednjih

nekoliko decenija bilježi veliki razvoj. Predstavlja mehanički postupak obrade, pri kojem čestice
abraziva velikom brzinom napuštaju mlaznicu u reznoj glavi i udaraju o obradak. Ova
tehnologija se upotrebljava u različite svrhe, obrađuju se svi metalni i nemetalni materijali,
različitih debljina. Najveća prednost ove tehnologije u odnosu na druge jeste ostvarenje hladnog
reza, što je čini nezamjenjivom u slučajevima gdje termičke tehnologije ne mogu dati
zadovoljavajuće rezultate.
Sve veća ekološka svjesnost, efikasnost, brzina rada i ekonomičnost su razlozi zbog kojih
obrada vodenim mlazom ima odlične predispozicije u budućnosti za primjenu na tržištu.
Kako bi se poboljšala produktivnost rezanja vodenim mlazom trebalo bi uzeti u obzir
sljedeće:
1) Zbog mogućnosti rezanja materijala velikih poprečnih presjeka, preporučuje se da
se sve ploče, na kojima se izvodi isti rez, grupiraju i da se započne istovremeno
rezanje. Na ovaj način bi se smanjili troškovi, a i povećala produktivnost.
2) Prilikom rezanja vodenim mlazom dolazi do stvaranja velike buke. Međutim,
rezanjem vodenim mlazom ispod vode, voda postaje filter koji smanjuje buku.
3) Iako se često preporučuje korištenje dvije glave pri rezanju vodenim mlazom,
ovakav pristup značajno komplicira proces. U tom slučaju, operater mora
osigurati da obje glave razvijaju iste performanse, odnosno daju jednako
kvalitetan rez. Zato se preporučuje korištenje jedne glave, uz ograničenje snage
rezanja, pošto maksimalna snaga i nije uvijek efikasno korištena.
4) Jedan od vrlo važnih parametara koji može utjecati na produktivnost rezanja je i
sto za rezanje. Preporučuje se odabir optimalne veličine stola koja će omogućiti
rezanje velike većine limova, odnosno ploča.
5) Preventivno održavanje je nužna stavka u poboljšanju rezanja. Pravilnim i
pravovremenim održavanjem na vrijeme se mogu uočiti pojedini nedostaci. Osim
toga, pravilnim održavanjem povećava se i kvalitet reza.
6) Kako bi se smanjili troškovi rezanja vodenim mlazom, moguće je vršiti
recikliranje mješavine vode i abrazivnog sredstva. Za recikliranje se koriste
posebno izrađeni sistemi koji odvode mješavinu iz spremnika rezača, pritom je
filtrirajući. Ovi sistemi ujedno i odvajaju abrazivno sredstvo od vode, a što sa
sobom neminovno donosi i manje troškove zbrinjavanja.

30
6. LITERATURA

[1] https://www.scribd.com/document/199856614/Obrada-vodenim-mlazom.
[2] M. Medenica; M. Milošević: ''Sečenje materijala mlazom vode visokog pritiska'',
Međunarodni simpozijum, Teška Mašinogradnja, Kraljevo, 1996.
[3] “Rezanje vodom.pdf.” .
[4] http://www.milcowaterjet.com/advantages.php.
[5] http://www.laser-ing.ba/blog/karakteristike-i-prednosti-rezanja-vodenim-mlazom/
[6] http://www.laser-ing.hr/blog/prirucnik-za-rezanje-vodenim-mlazom/
[7] http://lab.fs.unilj.si/lat/nekProc/NP%20AVC%20rez%20anje.pdf.
[8] https://www.bigbluesaw.com/faqs/parts/how-does-waterjet-cutting-work.html.
[9] https://wardjet.com/waterjet/university/intro.
[10] S. Hloch; J. Valiček; A. Stoić, ''Rezanje mlazom vode'', Slavonski Brod,2011.
[11] https://wardjet.com/waterjet/university/pumps.].
[12] http://www.fedtech.com/services/abrasive-waterjet.html.
[13] https://wardjet.com/waterjet/university/precision-quality.
[15] M. Medenica; M. Veličković: ''Integracija tehnologije rezanja vodenim mlazom u obrazovni
sistem Srbije''.
[16] http://www.fsb.hr/kas/.../2Nekonvencionalne%20obrade%%2020ECM-EDM-WJ.pps.
[17] http://www.laser-ing.hr/blog/lasersko-rezanje-vs-vodeno-rezanje/
[18] http://tribolab.mas.bg.ac.rs/proceedings/2007/249-253.pdf
[19]
https://www.researchgate.net/publication/257691039_Effects_of_process_parameters_on_surfac
e_roughness_in_abrasive_waterjet_cutting_of_aluminium
[20] http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/1450-5584/2013/1450-55841302277J.pdf
[21] https://repozitorij.vuka.hr/islandora/object/vuka%3A735/datastream/PDF/view
[22] https://www.sirris.be/blog/abrasive-water-jet-turning-rough-working-hard-materials-are-
difficult-machine

31