Univerzitet „Džemal Bijedić“ u Mostaru

Nastavnički fakultet
Odsjek: hemija

Seminarski rad
Tema: Hlorovodonična kiselina

Mentor: prof.dr Sejit Bobar Studenti: Emina Begović

Zehra Zukić

Mostar, oktobar 2016.

SADRŽAJ:

Uvod................................................................................................................................................3

1. Historijski pregled.............................................................................................................4
2. Vodonik -dobivanje............................................................................................................5
3. Hlor-dobivanje...................................................................................................................6
4. Hlorovodonik
4.1 Osobine i dobivanje............................................................................................................7
5. Hlorovodonična kiselina
5.1 Osobine...............................................................................................................................8
5.2 Dobivanje............................................................................................................................9
6. Upotreba i opasnost ........................................................................................................10
7. Skladištenje.......................................................................................................................11
8. Prva pomoć.......................................................................................................................12
9. Zaključak..........................................................................................................................13

Literatura.....................................................................................................................................14

2
Uvod
U ovom seminarskom radu obrađena je hlorovodonična kiselina. Pri njegovom pisanju zaista
smo se trudile da dođemo do što više informacija i detalja vezanih za nju koristeći se različitom
dostupnom literaturom i internetom. Cilj nam je da vas našim radom što bolje upoznamo sa
ovom kiselinom, da pokažemo njene fizičke i hemijske osobine, načine dobivanja, skladištenje,
upotrebu te načine kako da se zaštitite ukoliko dođete u kontakt s njom jer spada među najjače
kiseline i nadamo se da smo u tome uspjele.

Ključne riječi:

 Hlor
 Vodonik
 Hlorovodonik
 Hlorovodonična kiselina

3
Historijski pregled

Hlorovodonična kiselina je prvi put otkrivena oko 800.

godine od strane alhemičara Jabir ibn Hayyana koji je
pomiješao natrijum-hlorid sa sulfatnom kiselinom. On je
otkrio mnoge važne hemikalije i svoja je otkrića
zabilježio u više od dvadeset knjiga u koje je prenio
svoja znanja kako o hlorovodoničnoj kiselini, tako i o
drugim osnovnim hemijskim supstancama, a od velikog
interesa za alhemičare tog doba koji su tragali za
kamenom mudraca bio je njegov pronalazak otapanja
zlata u zlatotopci koja je mješavina azotne i
hlorovodonične kiseline u odnosu 3:1. Staro ime ove
kiseline a koje se i dan danas koristi jeste solna kiselina Slika 1: Alhemičar Jabir ibn Hayyan
ili murijačna, a ime joj je dao Lavoazje zbog NaCl-muria. Ona se može dobiti reakcijom
natrijum-hlorida i sumporne kiseline pri čemu nastaje natrijum-sulfat i gas hlorovodonik, do čega
je došao njemački hemičar Glauber u 17. stoljeću. U toku industrijske revolucije u Europi je
došlo do velike potražnje za alkalnim supstancama, a nova industrijska soda omogućila je jeftinu
proizvodnju velikih razmjera. U tom procesu sol se prevodila u sodu uz korištenje sulfatne
kiseline, vapnenca i uglja, a kao nusprodukt oslobađao se gas hlorovodonik. Sve do 1863. godine
on se ispuštao u zrak, međutim donesen je novi zakon po kojem su proizvođači bili dužni da ga
apsorbuju u vodu. Tako je nastajala hlorovodonična kiselina.

4
Dobivanje vodonika:
Vodonik se u laboratorijama dobiva u Kippovom aparatu, reakcijom cinka i razrijeđene hloridne
ili sulfatne kiseline:

𝑍𝑛(𝑠) + 2𝐻 + ↔ 𝑍𝑛2+ + 𝐻2(𝑔)

Vidimo da se reakcija zasniva na oksidacijskom djelovanju vodonika koji se od stupnja

oksidacije +1 redukovao do elementarnog stanja. Pri tome je došlo do oksidacije cinka.

Kippov aparat je uređaj građen od dva dijela. Donji se sastoji od

polukugle (ima i funkciju postolja) spojene sa središnjom kuglom
koja sadrži tubus i ubrušeno grlo, u koje sjeda gornji dio - kugla s
dugim vratom koji doseže do dna aparata. Kroz tubus je provučen
pipac. Središnja kugla na svojem dnu ima rupičastu gumenu pločicu
na koju se polaže kruti reagens u obliku granula.Na vrh se obično
postavlja sigurnosni lijevak s malo vode, da se spriječi isparavanje
kiseline. Otvaranjem pipca na središnjoj kugli pada pritisak u
donjem dijelu aparata, te se iz vršne kugle spušta tekući reagens,
puni središnju kuglu i dolazi u kontakt s krutinom na pločici.
Razvijeni plin struji kroz pipac. Zatvaranjem pipca, raste tlak zbog

razvijanja plina, tekućina se spušta u polukuglu i penje natrag u vrh Slika 2: Kippov aparat
aparata. Reakcija prestaje i aparat je ponovno pod pritiskom.

Jedna od najjeftinijih i najraširenijih metoda jeste piroliza ugljikovodika, npr. etana:

𝐶2 𝐻6(𝑔) → 𝐶2 𝐻4(𝑔) + 𝐻2(𝑔)

Kada je lako dostupan metan, koristi se njegova reakcija sa vodenom parom na 1100℃:

𝐶𝐻4(𝑔) + 𝐻2 𝑂 → 𝐶𝑂2(𝑔) + 3𝐻2(𝑔) ∆𝑡𝐻 = 214,4 𝐾𝐽/𝑚𝑜𝑙

Kada je lahko dostupan i jeftin ugljen, koristi se redukcija vodene pare:

𝐶(𝑠) + 𝐻2 𝑂 → 𝐶𝑂(𝑔) + 2𝐻(𝑔) ∆𝑡𝐻 = 131,25 𝐾𝐽/𝑚𝑜𝑙

Dobivena smjesa se zove vodeni plin.

5
Dobivanje hlora:
Hlor se dobiva elektrolizom iz hlorovodonične kiseline (laboratorijsko dobivanje) ili iz natrijum-
hlorida (industrijsko). Prvi ga je dobio Šele 1774. god oksidacijom hlorovodonične kiseline
pomoću mangan(IV)oksida (piroluzita) i na ovaj način se i danas često dobiva.

4𝐻𝐶𝑙 + 𝑀𝑛𝑂2 ↔ 2𝐻2 𝑂 + 𝑀𝑛𝐶𝑙2 + 𝐶𝑙2

Pored navedene reakcije, hlor se u laboratoriji češće dobiva oksidacijom hlorovodonične kiseline
pomoću kalijum permanganata:

2𝐾𝑀𝑛𝑂4 + 16𝐻𝐶𝑙 ↔ 2𝐾𝐶𝑙 + 2𝑀𝑛𝐶𝑙2 + 5𝐶𝑙2 + 8𝐻2 𝑂

ili dejstvom hlorovodonične kiseline na hlorni kreč. Učistom stanju hlor se dobiva elektrolizom
hlorovodonične kiseline:

𝑒𝑛𝑒𝑟𝑔𝑖𝑗𝑎 + 2𝐻𝐶𝑙 ↔ 𝐻2 + 𝐶𝑙2−

Za industrijske svrhe hlor se dobiva elektrolizom vodenog rastvora natrijum-hlorida. Ovaj proces
je ranije uglavnom vršen radi dobivanja natrijum hidroksida, a hlor se izdvajao kao sporedni
proizvod. Danas je, međutim hlor glavni proizvod:

2𝑁𝑎 + + 2𝐶𝑙 + 2𝐻2 𝑂 ↔ 𝐶𝑙2 + 𝐻2 + 2𝑁𝑎𝑂𝐻

Pri ovom procesu hlor se izdvaja na anodi a u katodnom prostoru se izdvaja vodonik pri
postanku NaOH. Direktna oksidacija čvrstog natrijum-hlorida pomoću azotne kiseline
primjenjuje se danas također za dobivanje znatne količine hlora:

12𝑁𝑎𝐶𝑙 + 12𝐻𝑁𝑂3 + 3𝑂2 ↔ 6𝐶𝑙2 + 12𝑁𝑎𝑁𝑂3 + 6𝐻2 𝑂

U najnovije vrijeme upotrebljava se jedan novi elektrolitički postupak za dobivanje hlora, a to je

postupak sa membranom kojim se otklanjaju nedostaci.

6
Hlorovodonik

Osobine:

Hlorovodonik je na običnoj temperaturi gas bez boje,

oštrog mirisa i kiselog okusa koji se na vazduhu jako dimi
jer energično privlači vlagu gradeći maglu. Jako se
rastvara u vodi i taj vodeni rastvor zove se hlorovodonična
kiselina. Slika 3: molekula hlorovodonika

Dobivanje:

Hlor gori u atmosferi vodonika i obratno, vodonik gori u atmosferi hlora. Ako se u jednoj boci
pomiješaju iste zapremine vodonika i hlora i ta se boca ostavi da stoji u mraku, na običnoj
temperaturi, neće doći do reakcije. Međutim, ako se boca ostavi na sunčevoj svjetlosti, ili se
zagrije, doći će do reakcije sa eksplozijom i nastat će gas hlorovodonik.

𝑯𝟐 + 𝑪𝒍𝟐 → 𝟐𝑯𝑪𝒍

Velika reaktivnost ovog procesa objašnjava se razbijanjem molekule hlora na atome pomoću
dovedene energije. Atom hlora je mnogo reaktivniji od molekule pa odmah stupa u reakciju sa
molekulom vodonika.

𝑯𝟐 + 𝑪𝒍̇ → 𝑯𝑪𝒍 + 𝑯̇

Oslobođeni atom vodonika reaguje dalje sa molekulom hlora pri čemu obrazuje drugi molekul
HCl i izdvaja se slobodni atom hlora.

𝑯̇ + 𝑪𝒍𝟐 → 𝑯𝑪𝒍 + 𝑪𝒍̇

Na ovaj način reakcija se stalno ponavlja dok ne dođe do potpunog sjedinjavanja hlora i
vodonika u hlorovodonik koje je praćeno eksplozijom i ovakva vrsta reakcije naziva se lančana
reakcija.

7
Hlorovodonična kiselina

Svojstva:

Hlorovodonična kiselina je monoprotonska kiselina što znači da može da disosuje u vodi samo
jednom kako bi predala jedan proton. Uvodenoj otopini proton tj. 𝐻 + jon se udružuje sa
moleulom vode pri čemu nastaje hidronijum jon, a drugi formirani jon je hloridni jon koji može
da se koristi za pripremu soli:

𝑯𝑪𝒍 + 𝑯𝟐 𝑶 ↔ 𝑯𝟑 𝑶+ + 𝑪𝒍−

Kiseline imaju konstantu disocijacije koja pokazuje stepen disocijacije kiseline u vodi. Kod
jakih kiselina kao što je hlorovodonična, on je veliki što znači da je kiselina u potpunosti
disosovana u vodi. To je bezbojna tečnost, jakog mirisa, dok je tehnička HCl žućkaste boje zbog
nečistoća željeznog hlorida i organskih tvari. Na tržištu se pojavljuje kao koncentrovana 36-38%
otopina, gustoće 1,17-1,19 g/cm−3 . Pri zagrijavanju isparava samo hlorovodonik sa neznatnom
količinom vode sve dok se ne dobije 20,24% rastvor. Daljim zagrijavanjem na 110℃ dolazi do
isparavanja smjese, bez promjene tačke ključanja i takva smjesa naziva se AZEOTROPNA
smjesa. HCl spada u jake kiseline i rastvara mnoge metale čak i u prisustvu kisika i pri tome
gradi soli-hloride. Na njeno dejstvo dosta su otporni: živa, bakar, srebro, bizmut, olovo, zlato i
platina. Njeno oksidaciono dejstvo prema neplemenitim metalima može da se otkloni pomoću
koloidnih supstanci, npr. željezo postaje otporno prema njoj dodatkom tutkala,itd. Procentni
sastav ove kiseline može pribižno da se odredi ukoliko je poznata gustoća množenjem cifara iza
zareza sa 2, npr. ako je gustina 1,12 g/cm−3 , tada će procentni sastav biti 12*2=24%. Prirodni je
sastojak želučanog soka i maseni udio u zdravom organizmu joj je 0,5%. Pomaže pri razgradnji
hrane i redukciji 𝐹𝑒 3+ jona u 𝐹𝑒 2+ jon pomoću vitamina C što je veoma važno jer želučana
sluznica može da apsorbuje samo dvovalentne jone željeza.

8
Dobivanje:
Od većeg broja procesa koji su predlagani za dobijanje hlorovodonične kiseline, veliki značaj
danas ima nekoliko:

a) Razlaganje obične soli sumpornom kiselinom

b) Direktna sinteza od hlora i vodonika-laboratorijsko dobivanje
c) Dobijanje kao sporedni proizvod pri reakcijama hlorovanja u organskoj industriji

Dobivanje HCl od hlora i vodonika:

Glavni postupak za proizvodnju čistog hlorovodonika jeste direktna sinteza, sagorjevanjem
vodonika u hloru:

H2 + Cl2  2 HCl H  - 184,2 kJ

Iako je ekvimolekulska smjesa vodonika i hlora vrlo eksplozivna, oni mogu mirno gorjeti ako se
ravnomjerno dodaju u gorionik od kvarca, grafita, livenog gvoždja ili od čelika, postavljen na
dno peći. Peć je u obliku cijevi, pravi se od čelika s omotačem za hladjenje ili od grafitnog
materijala. Vodonik se dobija u 3% višku da bi se dobio hlorovodonik bez hlora i da bi se
smanjio stepen korozije. Kapacitet čeličnih peći je od 16x103 kg kiseline za 24h. Gas što
napušta peć se ohladi, osuši se koncentrovanom sumpornom kiselinom pa se komprimovanjem
na 6 Mpa i hladjenjem pretvara u tečan hlorovodonik, ukoliko je to potrebno. Velika količina
hlorovodonika dobije se danas, pri reakcijama hlorovanja u organskoj industriji, kao sporedni
proizvod:

RH + Cl2  RCl + HCl

R može biti alkil ili aril ostatak. Hlorovodonik koji je dobijen kao sporedni proizvod u organskoj
industriji visoke je koncentracije ali često sadrži organskih primjesa. Primjese se mogu odstraniti
primenjujući adijabatski princip apsorpcije hlorovodonika u vodi.

9
Upotreba
Dosta velika količina kiseline upotrebljava se za nagrizanje i čišćenje metala u hemijskoj
industriji za dobivanje različitih hlorida, organskih i neorganskih, u industriji boja, hrane, masnih
kiselina, tutkala, za dobivanje aluminijum-oksida po kiselom postupku, za prečišćavanje zemlje
za bijeljenje,itd. Velika količina čistog hlorovodonika koristi se za sintezu vinil-hlorida. HCl
koja se dobiva kao sporedni proizvod može se iskoristiti kao sirovina za dobivanje hlora. Jedna
je od temeljnih reagenasa u laboratoriji (pri kontroli pH otopina), koristi se u domaćinstvu kao
otapalo za kamenac i dolazi u slobodnoj prodaji u koncentraciji od 19-21% (solna kiselina).
Može se dobiti reakcijom kuhinjske soli i sumporne kiseline pri čemu nastaje plin hlorovodnik:

2𝑁𝑎𝐶𝑙 + 𝐻2 𝑆𝑂4 ↔ 𝑁𝑎2 𝑆𝑂4 + 2𝐻𝐶𝑙

Opasnost
Razrijeđena hlorovodnična kiselina masenog udjela 25% klasificirana je kao iritant. Kao takva
opasna je za sluznice i oči, te u dužem dodiru sa kožom izaziva iritacije. Koncentrovana, od oko
40% klasificirana je kao korozivno sredstvo i u dodiru s kožom stvara opekotine. Iznad svoje
površine stvara pare koje su opasne za dišne organe.

Slika 4: Znak opasnosti

10
Skladištenje
Hlorovodonična kiselina skladišti se u posebne rezervoare koji se izrađuju od polietilena koji je
otporan na hemijske i mehaničke uticaje ove kiseline. On ne upija niti odaje mirise to ga čini
bezbjednim za upotrebu. Pritisak unutar rezervoara je normalan, atmosferski a temperatura je
spoljašnja i vijek trajanja mu je preko pedeset godina. Postoje dvije vrste rezervoara; a to su:

1. vertikalni- ukoliko se nalaze na površini zemlje ili u nekoj prostoriji

2. horizontalni-ukoliko su ukopani u zemlju

Vrlo je bitno izbjegavati sunčevu svjetlost i izvor toplote. Sadržaj ne smije isticati iz rezervoara i
kada se pohrani potrebno je provjeriti količinu kako bi se spriječila opasnost od izlijevanja.

Slika 5: rezervoar za transport

11
Prva pomoć

 U slučaju dodira sa kožom, odjeću odmah skinuti, a mjesto dodira temeljno isprati vodom
i sapunom.
 U slučaju dodira sa očima ispirati obilnim mlazom vode najmanje 15 minuta dižući
povremeno donje i gornje kapke.
 Ako se udahne osobu izvesti na svjež zrak. Ukoliko ne diše, dati umjetno disanje, a
ukoliko otežano diše dati kisik.
 Ako se proguta izazvati povraćanje i piti veće količine vode, može i mlijeko ali nikako
sodu bikarbonu.
 Ukoliko dođe do nezgode isključiti sve izvore topline i napustiti prostoriju. U nju može
ući samo osoblje koje će izvršiti dekontaminaciju i to u posebnoj opremi.
 U slučaju prolijevanja tekućinu neutralizirati sredstvom za neutralizaciju, pokupiti i
spremiti u zatvoren spremnik te prozračiti prostoriju.
 Obavezno nositi zaštitne rukavice, naočale i odjeću.
Hlorovodonična kiselina otrov je za vodene organizme, a otpadne vode koje ju sadrže
štetno djeluju na vodu zbog pomaka pH vrijednosti.

12
Zaključak

Izradom ovog seminarskog rada saznali smo mnogo novih i korisnih stvari o hlorovodoničnoj

kiselini. Hlorovodnična kiselina je otopina gasa hlorovodonika u vodi i spada među najjače

kiseline. Može da se dobije laboratorijskim i industrijskim putem. To je bezbojna tekućina jakog

mirisa koja rastvara mnoge metale gradeći pri tome soli, a njeno oksidaciono dejstvo može da se

otkloni dodatkom koloidnih supstanci. Upotrebljava se za čišćenje metala, u industriji hrane,itd.

Razrijeđena hlorovodnična kiselina masenog udjela 25% klasificirana je kao iritant. Kao takva

opasna je za sluznice i oči, te u dužem dodiru sa kožom izaziva iritacije, dok 40% izaziva

opekotine.

13
Literatura
Dr Ivan Filipović, Dr Stjepan Lipanović, Opća i anorganska hemija, školska knjiga Zagreb, 1973

Stanimir R. Arsenijević, Opšta i neorganska hemija, Beograd, 2001

Opća enciklopedija, treće izdanje, 1977

Wikipedia, 22.10.2016

Safe Handeling of Hydrochloric Acid, Japan Soda Industry Association

14