‫‪ ‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬

‫عمومی پـښــتو‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬

‫کال‪١٣٨٩ -‬‬

‫مؤلف‪ -‬نويداحمدغفوری ‪ ‬‬

 ‫عمومی پـښـتـو‬
‫مؤلف ‪:‬‬
‫نويداحمدغفوری‬

‫ترتيب ‪:‬‬
‫نويداحمدغفوری‬

‫نيټه ‪:‬‬
‫‪١٣٨٩ /١١ / ٢١‬‬

‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ددی کتاب ھر ډول چاپ‪ ،‬کاپی او برقی نشر بغير د مؤلف د اجازی څخه منع دی‬
 
 ‫عمومی پښتو‬ ‫أ‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬

‫فھرست‬
‫صفحه‬ ‫شماره موضوع‬
‫د پښتو او پښتنو تاريخ‬
‫‪١‬‬ ‫د پښتو لرغونتوب ·‬ ‫‪١‬‬
‫‪١‬‬ ‫د پښتو ادب تاريخ ·‬ ‫‪٢‬‬
‫‪٣‬‬ ‫پښتو د پخوانيو شاھانو په دربارو کی ·‬ ‫‪٣‬‬
‫‪۶‬‬ ‫د افغانستان جريدی ·‬ ‫‪۴‬‬
‫‪۶‬‬ ‫د پښتنو ھيواد ·‬ ‫‪۵‬‬
‫‪٧‬‬ ‫باګرام په پښتو ادب کی ·‬ ‫‪۶‬‬
‫د پښتنو اديبانو تاريخ‬
‫‪٨‬‬ ‫امير کروړ ·‬ ‫‪٧‬‬
‫‪٨‬‬ ‫بيټ نيکه ·‬ ‫‪٨‬‬
‫‪٨‬‬ ‫پير روښان ·‬ ‫‪٩‬‬
‫‪٩‬‬ ‫ميرزا خان انصاری ·‬ ‫‪١٠‬‬
‫‪٩‬‬ ‫رحمن بابا ·‬ ‫‪١١‬‬
‫‪٩‬‬ ‫حميد مومند ·‬ ‫‪١٢‬‬
‫‪٩‬‬ ‫خوشحال خان خټک ·‬ ‫‪١٣‬‬
‫‪٩‬‬ ‫شيخ تيمن)رح( ·‬ ‫‪١۴‬‬
‫‪١٠‬‬ ‫کاظم خان شيدا ·‬ ‫‪١۵‬‬
‫‪١٠‬‬ ‫محمد ھوتک ·‬ ‫‪١۶‬‬
‫‪١٠‬‬ ‫سيد جمال الدين افغان ·‬ ‫‪١٧‬‬
‫‪١٠‬‬ ‫جنرال بخت خان پښتون ·‬ ‫‪١٨‬‬
‫‪١١‬‬ ‫حافظ رحمت خان ·‬ ‫‪١٩‬‬
‫‪١٢‬‬ ‫نازو انا )ميرمن نازو( ·‬ ‫‪٢٠‬‬
‫‪١٢‬‬ ‫ميرمن زينبه ·‬ ‫‪٢١‬‬
‫‪١٢‬‬ ‫زرغونه انا ·‬ ‫‪٢٢‬‬
‫‪١٢‬‬ ‫مالله ·‬ ‫‪٢٣‬‬
‫‪١٢‬‬ ‫بی بی نيکبخته ·‬ ‫‪٢۴‬‬
‫‪١٣‬‬ ‫زرغونه ·‬ ‫‪٢۵‬‬
‫د پښتنو شاعرانو د کالم‬
‫نمونی‬
‫‪١۴‬‬ ‫بيټ نيکه ·‬ ‫‪٢۶‬‬
‫‪١۴‬‬ ‫رحمن بابا ·‬ ‫‪٢٧‬‬
‫‪١۵‬‬ ‫احمدشاه بابا ·‬ ‫‪٢٨‬‬
‫‪١۵‬‬ ‫خوشحال خان خټک ·‬ ‫‪٢٩‬‬
‫‪١۶‬‬ ‫ګل پاچا الفت ·‬ ‫‪٣٠‬‬
‫‪١٧‬‬ ‫حميد مومند ·‬ ‫‪٣١‬‬
‫‪١٧‬‬ ‫حافظ ·‬ ‫‪٣٢‬‬
‫‪١٨‬‬ ‫ګل کوھی ·‬ ‫‪٣٣‬‬
‫‪١٨‬‬ ‫حيدری ·‬ ‫‪٣۴‬‬
‫‪١٨‬‬ ‫بھائی جان ·‬ ‫‪٣۵‬‬
‫عمومی پښتو‬ ‫ب‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫‪١٨‬‬ ‫عبدالقادر خټک ·‬ ‫‪٣۶‬‬
‫‪١٩‬‬ ‫کاظم خان شيدا ·‬ ‫‪٣٧‬‬
‫‪١٩‬‬ ‫پيرمحمد کاکړ ·‬ ‫‪٣٨‬‬
‫‪١٩‬‬ ‫کاموال ·‬ ‫‪٣٩‬‬
‫‪١٩‬‬ ‫مياخيل ·‬ ‫‪۴٠‬‬
‫‪١٩‬‬ ‫ملنګيار ·‬ ‫‪۴١‬‬
‫‪١٩‬‬ ‫ميرزا خان انصاری ·‬ ‫‪۴٢‬‬
‫‪١٩‬‬ ‫مظلوم يار ·‬ ‫‪۴٣‬‬
‫‪١٩‬‬ ‫نيکمل ·‬ ‫‪۴۴‬‬
‫‪٢٠‬‬ ‫يونس ·‬ ‫‪۴۵‬‬
‫‪٢٠‬‬ ‫سيدحسن ·‬ ‫‪۴۶‬‬
‫‪٢٠‬‬ ‫شمس الدين مجروح ·‬ ‫‪۴٧‬‬
‫‪٢٠‬‬ ‫دارالمجالس ·‬ ‫‪۴٨‬‬
‫‪٢٠‬‬ ‫تفسير الضحی ·‬ ‫‪۴٩‬‬
‫‪٢٠‬‬ ‫عبدالشکور رشاد ·‬ ‫‪۵٠‬‬
‫‪٢١‬‬ ‫ښکارندوی غوری ·‬ ‫‪۵١‬‬
‫‪٢١‬‬ ‫افضل الطرايق ·‬ ‫‪۵٢‬‬
‫‪٢١‬‬ ‫خليل خان نيازی ·‬ ‫‪۵٣‬‬
‫‪٢١‬‬ ‫سلطان بھلول لودی ·‬ ‫‪۵۴‬‬
‫‪٢١‬‬ ‫خزينة الفقراء ·‬ ‫‪۵۵‬‬
‫‪٢١‬‬ ‫عبدالحی حبيبی ·‬ ‫‪۵۶‬‬
‫‪٢١‬‬ ‫احمدشاھی شھنامه ·‬ ‫‪۵٧‬‬
‫‪٢١‬‬ ‫ھميش خليل ·‬ ‫‪۵٨‬‬
‫‪٢١‬‬ ‫اليق ·‬ ‫‪۵٩‬‬
‫‪٢٢‬‬ ‫شيخ تيمن ·‬ ‫‪۶٠‬‬
‫‪٢٢‬‬ ‫د واصل روښانی د منتخباتو نمونه ·‬ ‫‪۶١‬‬
‫‪٢٢‬‬ ‫جانان فدوی ·‬ ‫‪۶٢‬‬
‫‪٢٢‬‬ ‫امير حمزه شينواری ·‬ ‫‪۶٣‬‬
‫‪٢٢‬‬ ‫اشرف خان ھجری ·‬ ‫‪۶۴‬‬
‫‪٢٢‬‬ ‫د ميا روښان خير البيان ·‬ ‫‪۶۵‬‬
‫‪٢٢‬‬ ‫فياض ·‬ ‫‪۶۶‬‬
‫‪٢٢‬‬ ‫سکندر خان خټک ·‬ ‫‪۶٧‬‬
‫‪٢٣‬‬ ‫ميرمن نازو ·‬ ‫‪۶٨‬‬
‫‪٢٣‬‬ ‫ميرمن زينبه ·‬ ‫‪۶٩‬‬
‫‪٢٣‬‬ ‫سپينه ·‬ ‫‪٧٠‬‬
‫‪٢٣‬‬ ‫بی بی نيکبخته ·‬ ‫‪٧١‬‬
‫‪٢٣‬‬ ‫زرغونه ·‬ ‫‪٧٢‬‬
‫پښويه‬
‫‪٢۴‬‬ ‫لومړنی موضوعات ·‬ ‫‪٧٣‬‬
‫‪٢۴‬‬ ‫پښويه ·‬ ‫‪٧۴‬‬
‫‪٢۴‬‬ ‫پښتو توری ·‬ ‫‪٧۵‬‬
‫‪٢۵‬‬ ‫د کالم اجزاوی ·‬ ‫‪٧۶‬‬
‫‪٢۵‬‬ ‫نوم ·‬ ‫‪٧٧‬‬
‫‪٢٩‬‬ ‫ضميرونه ·‬ ‫‪٧٨‬‬
 ‫عمومی پښتو‬ ‫ج‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫‪٣٢‬‬ ‫صفت ··‬ ‫‪٧٩‬‬
‫‪٣٣‬‬ ‫مصدر ·‬ ‫‪٨٠‬‬
‫‪٣۴‬‬ ‫فعل ·‬ ‫‪٨١‬‬
‫‪٣۵‬‬ ‫قيود ·‬ ‫‪٨٢‬‬
‫‪٣۵‬‬ ‫ادات )توری( ·‬ ‫‪٨٣‬‬
‫‪٣۵‬‬ ‫متلونه ·‬ ‫‪٨۴‬‬
‫‪٣۶‬‬ ‫ليک نښی ··‬ ‫‪٨۵‬‬
‫‪٣۶‬‬ ‫د مستعارو کليمو ليکنه‬ ‫‪٨۶‬‬
‫‪٣٧‬‬ ‫بديع ·‬ ‫‪٨٧‬‬
‫‪٣٧‬‬ ‫معنوی صنايع ·‬ ‫‪٨٨‬‬
‫‪٣٧‬‬ ‫سوال او ځواب ·‬ ‫‪٨٩‬‬
‫‪٣٧‬‬ ‫ارسال المثل ·‬ ‫‪٩٠‬‬
‫‪٣٧‬‬ ‫ارسال المثلين ·‬ ‫‪٩١‬‬
‫‪٣٧‬‬ ‫کيسی )لغز( ·‬ ‫‪٩٢‬‬
‫‪٣٧‬‬ ‫مدعا المثل ·‬ ‫‪٩٣‬‬
‫‪٣٧‬‬ ‫طباق ·‬ ‫‪٩۴‬‬
‫‪٣٧‬‬ ‫مراعات النظير ·‬ ‫‪٩۵‬‬
‫‪٣٧‬‬ ‫لف او نشر ·‬ ‫‪٩۶‬‬
‫‪٣٧‬‬ ‫عکس او تبديل ·‬ ‫‪٩٧‬‬
‫‪٣٧‬‬ ‫حسن تعليل ·‬ ‫‪٩٨‬‬
‫‪٣٧‬‬ ‫رجوع ·‬ ‫‪٩٩‬‬
‫‪٣٧‬‬ ‫جمع ·‬ ‫‪١٠٠‬‬
‫‪٣٨‬‬ ‫تنسيق الصفات ·‬ ‫‪١٠١‬‬
‫‪٣٨‬‬ ‫تجاھل العارف ·‬ ‫‪١٠٢‬‬
‫‪٣٨‬‬ ‫برائت طلب يا حسن طلب ·‬ ‫‪١٠٣‬‬
‫‪٣٨‬‬ ‫تلميح ·‬ ‫‪١٠۴‬‬
‫‪٣٨‬‬ ‫تشخيص او انطاق ·‬ ‫‪١٠۵‬‬
‫‪٣٨‬‬ ‫حسن مطلع ·‬ ‫‪١٠۶‬‬
‫‪٣٨‬‬ ‫حسن مقطع ·‬ ‫‪١٠٧‬‬
‫‪٣٨‬‬ ‫تکرار حسن ·‬ ‫‪١٠٨‬‬
‫‪٣٨‬‬ ‫مبالغه ·‬ ‫‪١٠٩‬‬
‫‪٣٨‬‬ ‫لفظی صنايع ·‬ ‫‪١١٠‬‬
‫‪٣٨‬‬ ‫تجنيس ·‬ ‫‪١١١‬‬
‫‪٣٩‬‬ ‫توشيح ·‬ ‫‪١١٢‬‬
‫‪٣٩‬‬ ‫قلب ·‬ ‫‪١١٣‬‬
‫‪٣٩‬‬ ‫سجع ·‬ ‫‪١١۴‬‬
‫‪٣٩‬‬ ‫معما ·‬ ‫‪١١۵‬‬
‫‪٣٩‬‬ ‫نظمونه ·‬ ‫‪١١۶‬‬
‫‪٣٩‬‬ ‫ملی نظمونه ·‬ ‫‪١١٧‬‬
‫‪٣٩‬‬ ‫لنډۍ ·‬ ‫‪١١٨‬‬
‫‪٣٩‬‬ ‫نيمکۍ يا سر ·‬ ‫‪١١٩‬‬
‫‪٣٩‬‬ ‫چاربيته ·‬ ‫‪١٢٠‬‬
‫‪۴٠‬‬ ‫رباعی ·‬ ‫‪١٢١‬‬
‫‪۴٠‬‬ ‫بګتۍ ·‬ ‫‪١٢٢‬‬
 ‫عمومی پښتو‬ ‫د‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫‪۴٠‬‬ ‫ناری يا ږغونه ·‬ ‫‪١٢٣‬‬
‫‪۴٠‬‬ ‫مشترک نظمونه ·‬ ‫‪١٢۴‬‬
‫‪۴٠‬‬ ‫غزل ·‬ ‫‪١٢۵‬‬
‫‪۴٠‬‬ ‫بوللــــه ·‬ ‫‪١٢۶‬‬
‫‪۴٠‬‬ ‫رباعی ·‬ ‫‪١٢٧‬‬
‫‪۴٠‬‬ ‫قطعه ·‬ ‫‪١٢٨‬‬
‫‪۴٠‬‬ ‫مثنوی ·‬ ‫‪١٢٩‬‬
‫‪۴٠‬‬ ‫مستزاد ·‬ ‫‪١٣٠‬‬
‫‪۴٠‬‬ ‫مربع ·‬ ‫‪١٣١‬‬
‫‪۴٠‬‬ ‫مخمس ·‬ ‫‪١٣٢‬‬
‫‪۴١‬‬ ‫مسدس ·‬ ‫‪١٣٣‬‬
‫‪۴١‬‬ ‫ترجيع بند ·‬ ‫‪١٣۴‬‬
‫‪۴١‬‬ ‫ترکيب بند ·‬ ‫‪١٣۵‬‬
‫‪۴٢‬‬ ‫بيان ·‬ ‫‪١٣۶‬‬
‫‪۴٢‬‬ ‫تشبيه ·‬ ‫‪١٣٧‬‬
‫‪۴٢‬‬ ‫د تشبيه غرض ·‬ ‫‪١٣٨‬‬
‫‪۴٢‬‬ ‫د تشبيه دوی خواوی ·‬ ‫‪١٣٩‬‬
‫‪۴٢‬‬ ‫مرکبه او مفرده تشبيه ·‬ ‫‪١۴٠‬‬
‫‪۴٣‬‬ ‫عقلی او حسی تشبيه ·‬ ‫‪١۴١‬‬
‫‪۴٣‬‬ ‫د تعدد په اعتبار د دواړو خواو ډولونه ·‬ ‫‪١۴٢‬‬
‫‪۴٣‬‬ ‫د تشبيه ادات ·‬ ‫‪١۴٣‬‬
‫‪۴٣‬‬ ‫مرسله تشبيه ·‬ ‫‪١۴۴‬‬
‫‪۴٣‬‬ ‫موکده تشبيه ·‬ ‫‪١۴۵‬‬
‫‪۴۴‬‬ ‫مجاز ·‬ ‫‪١۴۶‬‬
‫‪۴۴‬‬ ‫مستعار مجاز )استعاره( ·‬ ‫‪١۴٧‬‬
‫‪۴۴‬‬ ‫د استعاری او تشبيه تر منځ توپير ·‬ ‫‪١۴٨‬‬
‫‪۴۴‬‬ ‫د استعاری ډولونه ·‬ ‫‪١۴٩‬‬
‫‪۴۵‬‬ ‫مرسل مجاز ·‬ ‫‪١۵٠‬‬
‫‪۴۵‬‬ ‫کنايه ·‬ ‫‪١۵١‬‬
‫‪۴۶‬‬ ‫له صفت څخه کنايه ·‬ ‫‪١۵٢‬‬
‫‪۴۶‬‬ ‫له موصوف څخه کنايه ·‬ ‫‪١۵٣‬‬
‫‪۴۶‬‬ ‫له نسبت څخه کنايه ·‬ ‫‪١۵۴‬‬
‫لغاتونه‬
‫‪۴٧‬‬ ‫د اووم ټولګی د پښتو لغاتونه ·‬ ‫‪١۵۵‬‬
‫‪۵٠‬‬ ‫د اتم ټولګی د پښتو لغاتونه ·‬ ‫‪١۵۶‬‬
‫‪۵۵‬‬ ‫د نھم ټولګی د پښتو لغاتونه ·‬ ‫‪١۵٧‬‬
‫‪۵٨‬‬ ‫د لسم ټولګی د پښتو لغاتونه ·‬ ‫‪١۵٨‬‬
‫‪۶۴‬‬ ‫د يوولسم ټولګی د پښتو لغاتونه ··‬ ‫‪١۵٩‬‬
‫‪٧٣‬‬ ‫د دولسم ټولګی د پښتو لغاتونه ··‬ ‫‪١۶٠‬‬
‫کتابونه او مؤلفان‬
‫‪٨٠‬‬ ‫کتابونه او مؤلفان ··‬ ‫‪١۶١‬‬
‫په پښتنو پاچاھانو پوری مربوطی تاريخی ليکنی‬
‫‪٨٢‬‬ ‫په پښتنو پاچاھانو پوری مربوطی تاريخی ليکنی ·‬ ‫‪١۶٢‬‬
 ‫عمومی پښتو‬ ‫ه‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫يادښت‬
‫‪٨٣‬‬ ‫يادښت ··‬ ‫‪١۶٣‬‬

‫و من ﷲ توفيق‬

‫‪ ‬‬
 ‫عمومی پښتو‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪    1‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬

‫د پښتو او پښتنو تاريخ‬

‫د پښتو لرغونتوب‬
‫په لومړی سر کی اريايان ټول په يوه ژبه ږغيدل چی اريک نوميده‪ .‬ميکس مولر وايی د سانسګريت څخه دمخه ھم‬
‫يوه ژبه ويل کيده چی مور ته پکښی موير ويل کيده‪ ،‬چی دا ژبه د ټولو اندو اروپايی ژبو مور ده‪ .‬استرابون په‬
‫لومړی ميالدی پيړی کی ويلی‪ :‬پارسيانو‪ ،‬ميديانو‪ ،‬باختريانو او سغديانو تقريبا ً په يوه ژبه سره خبری کولی‪ .‬د‬
‫اريايی ژبو ګروپونه په الندی ډول دی‪:‬‬
‫اريايی ژبی‬

‫اروپائی‬ ‫آسيايی‬

‫ژرمانيک ښاخ )المانی‪،‬‬ ‫ھنديک)سانسګريت‪،‬‬

‫سالوی ښاخ )روسی‪،‬‬ ‫التينی ښاخ )فرانسوی‪،‬‬ ‫باختری ]پښتيګ )پښتو‪ ،‬بلوچی‪،‬‬ ‫پراکريت‪ ،‬ھندی‪ ،‬اردو‪،‬‬
‫انګليسی‪ ،‬نارويژی او‬ ‫اورمړی‪ ،‬پراچی او د ھندو ُکش‬ ‫پارسيک‬
‫پولينډی‪ ،‬تاجکی‪ ،‬سربی(‬ ‫ھسپانوی او ايټالوی(‬ ‫شاوخوا ژبی([‬ ‫پنجابی‪ ،‬ګجراتی او د شمالی‬
‫نور(‬ ‫او غربی ھند نوری ژبی(‬

‫مادی‪ ،‬اشکانی ‪ ،‬پھلوی‪،‬‬ ‫زړه پارسی‪ ،‬ساسانی‪،‬‬

‫ګيلکی‪ ،‬کردی‪ ،‬د ايران‬ ‫پھلوی‪ ،‬اوسنۍ پارسی او د‬
‫شمالی لھجی‬ ‫ايران جنوبی لھجی‬

‫په دغه دری واړو ښاخونو کی اوستا‪ ،‬سانسګريت او پښتو د خوږو خويندو په نامه ياديږی‪ ،‬چی يوازی پښتو يی‬
‫ژوندی ده‪ .‬ډارمسټټر وايی چی پښتو نه د پارسی او نه ھم د پھلوی يوه لھجه ده بلکه دا يوه لرغونۍ ژبه ده او‬
‫لرغونتوب يی د زند سره برابر دی او د پارسی او پھلوی څخه زيات دی‪ .‬اوستا لومړی په مادی ژبه ليکل سوی ؤ‬
‫چی دغه مادی ژبه د پارسی سره ډير ورته والۍ لری‪ .‬د ايران د تاريخ په شھادت ميديان د باختر څخه راغلی دی‬
‫مګر ګريوسون انګريز وايی چی د اريايی ژبو لوی ښاخ ميدی نوميږی او غلچه‪ ،‬اورمړی‪ ،‬بلوچی او پښتو په‬
‫ميدی ګروپ کی شاملوی‪ ،‬او دغو ژبو ته پارسيک ګروپ وايی‪ .‬نو‪ :‬ميدی ژبی ھغه ژبی دی چی د ايرانی او‬
‫ھندی يعنی )پارسيک او ھنديک( ژبو تر منځ سيمه کښی ويل کيږی‪ .‬پښتو ځانته جال ژبه ده مګر دغه جال والۍ‬
‫تر منځنيو زمانو پوری دی او اصالً د ټولو ژبو مور يوه ده‪ .‬د ناروی پوھاند مارګنسترن وايی چی افغانستان د‬
‫آسيايی او اروپايی ژبو مرکز دی او پښتو په اريايی ژبو کی يوه مھمه ژبه ده‪.‬‬
‫د پښتو ادب تاريخ‬
‫پښتو د پښت توکم زړه لرغونۍ ژبه ده چی تر اوسه يی دری زره کلنی زړی کليمی په خپل شکل يا په لږ بدلون‬
‫ساتلی دی‪ .‬دا ژبه د ارايی ژبو په باختری ګروپ پوری اړه لری‪ ،‬د اکسوس او اندوس تر منځ خاوره سيمه کی‬
‫ويل کيږی او نږدی شل ميليونه وګړی ورباندی ږغيږيږی‪ .‬د پښتو ژبی لومړی شعر چی د پټی خزانی په واسطه‬
‫الس ته راغلی دی د امير کروړ سوری دی‪:‬‬
‫زه يــــــــــــم زمـــــــــــــــری پر دی نړی له ما اتل نشته‬
‫په ھند و سند و پــــــــــــــــــــــــــر تخار او پر کابل نشته‬
‫بل پــــــــــــــــــــــــــه زابل نشته‬
‫له مـــــــــــا اتــــــــــــــــــل نشته‬ ‫‪ ‬‬

‫د پښتو ادب لومړۍ دوره د )‪١٠٠‬ھـ ق( څخه تر )‪ ٩٠٠‬ھـ ق( پوری ده‪ .‬په دی دوره کښی د پښتو پاخه او غښتلی‬
‫شاعران تير سوی دی خو له بده مرغه چی د شعر يوه يوه نمونه يی پاتی سوی ده‪ ،‬لکه‪ :‬بيټ نيکه‪ ،‬شيخ اسعد‬
‫سوری‪ ،‬ښکارندوی‪ ،‬تايمنی‪ ،‬ملکيار غرشين‪ ،‬بختيار کاکۍ‪ ،‬شيخ متی او نور‪ .‬کله چی په اوومه پيړی کی‬
‫چنګيزيان راغلل نو پر پښتو يی ھم تاثير وکړ او د ھوتک بابا او نورو حماسی اشعار منځ ته راغلل لکه چی وايی‪:‬‬
‫ھم په غزنی ھــــــــــــــــــــــــــــــم په کابل راغی‬ ‫په کلی او کــــــــــــــــــــــــــور باندی مغل راغی‬
‫د لومړۍ دوری اشعار د افکارو په لحاظ ساده او سليس دی‪ ،‬سوچه او سپيڅلی لغات پکښی ډير دی زيات يی په‬
‫ملی وزنونو او بحرونو ويشل سوی دی‪ .‬د شفاھی ادب په برخه کی پښتو لنډۍ د پښتو ادب يوه سپيڅلی ساده او‬
‫غوره برخه ده چی د طبيعی جوړښت له حيثه پخوانو اريايی اشعارو ته ډيری ورته دی‪ .‬د تاريخ له مخه د غه‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪    2‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫لنډۍ په څلورمی ھجری پيړی يا په بله وينا په غزنوی دوری پوری اړه لری‪:‬‬
‫زه بـــــــــــــــــه ګومل ته د خپل يار ديدن ته ځمه‬ ‫چی د خـــــــــــــــــــــــــــــــــالــو لښکری راغلی‬
‫ملک خالو د سلطان محمود غزنوی په لښکرو کی يو پښتون سر لښکر ؤ‪ .‬په لومړۍ دوره کښی د پښتو د نثر برخه‬
‫کمزوری ده‪ .‬د شعر لومړی دوره ډير سوچه او د نورو ژبو تر تاثير الندی نه ده‪ .‬د نثر لومړی کتاب چی يوازی‬
‫نوم يی د پټی خزانی په واسطه موږ ته راغلی دی )د سالو وږمه( نوميږی چی ابو محمد ھاشم سروانی د دريمی‬
‫ھجری پيړی په نيمائی کښی د عربی اشعارو د فصاحت او بالغت په بيان کښی ليکلی دی‪ .‬د دی دوری مشھور‬
‫کتاب د سليمان ماکو تذکرة االولياء نوميږی چی په )‪ ۶١٢‬ھـ ق( کی يی ليکلی دی‪ .‬د محمد بن علی تاريخ سوری‪،‬‬
‫د شيخ کټه لرغونی پښتانه‪ ،‬د شيخ ملی دفتر او د خان کجو تاريخ د دی دوری د نثر ھغه کتابونه دی چی يوازی‬
‫نومونه يی پاته سوی دی‪ ،‬د لومړۍ دوری اشعار او نثرونه د اسالمی احساساتو په رڼا کی ليکل سوی دی‪ .‬د پښتو‬
‫ادب بله دوره له )‪ ٩٠٠‬ھـ ق( څخه تر )‪ ١٣٠٠‬ھـ ق( پوری ده‪ ،‬په دی دوره کی د عربی زيات تاثير په پښتو کی‬
‫ليدل کيږی‪ ،‬د دی دوری اثار ھم د دينی احساساتو په رڼا کی ليکل سوی دی‪ .‬د دی دوری د قافيه وال نثر تأداب‬
‫ايښودونکی روښانيان دی‪ .‬د دی دوری د نثر مشھور کتابونه د مياروښان خيرالبيان او د اخوند درويزه مخزن‬
‫االسالم دی‪ .‬د روښانيانو په سلسله کښی ارزانی ميرزا انصاری‪ ،‬دولت خان لواڼی پاخه صوفيان او د ديوانونو‬
‫خاوندان دی‪ .‬په پښتو شاعرۍ کښی تصوفی افکار د يو مکتب او مسلک په توګه د دوی په واسطه پښتو ادب ته‬
‫راننوتی دی‪ .‬د دی دوری په لومړۍ برخه کی د اخوند قاسم فوايد الشريعت‪ ،‬د فقير حسين خالصة االسالم‪ ،‬د‬
‫بابوجان مجموعه ھم په ھمدغه نيم منظوم سبک کی ليکل سوی دی‪ .‬ددی سبک يوه نمونه داده‪:‬‬
‫نشته په دنيا کښی د سړی تل تر تله مقام‬ ‫مرګ به ورسی و سړی ته نا ګھان‬
‫د دی دوری په نثرو کی د عربی او فارسی تاثير زيات دی‪ ،‬خير البيان د پښتو سوچه او زاړه لغات راوړی مګر‬
‫مخرن االسالم دغه صفت نه لری‪ .‬د دی دوری په دوھمه برخه کښی د پښتو نثر لمن ډيره پراخه سوی ده ددی‬
‫برخی د نثر د ميدان لوی پھلوان خوشحال خان خټک دی‪ .‬ده د نثر قافيه وال سبک ساده شکل ته راواړوه‪.‬‬
‫دستارنامه‪ ،‬بياض او پښتو ھدايه د ده منثور کتابونه دی‪ .‬د بياض نثر ډير خوندور او له محاوری سره پوره‬
‫نږديوالی لری‪ ،‬مثالً داجمله‪) :‬په دامنځ کی خبر راغۍ چی شجاعت له ډير لښکر سره په ګنداب کی ډوب سو(‪ .‬په‬
‫نثر کښی ]د عبدالقادر خټک ګلدسته‪ ،‬د ګوھر خان قلب اسير‪ ،‬د افضل خان خټک تاريخ مرصع او علمخانه دانش‪،‬‬
‫دمحمد ظفر تاريخ اعثم کوفی‪ ،‬د موالنا عبدالحليم اختيارات بديعی[ دا ټوله د خوشحال خان خټک لمسو او يا د دوی‬
‫په سپارښتنه ليکل سوی دی‪ .‬د محمد رسول بياض‪ ،‬د نورمحمد نافع المسلمين‪ ،‬د محمد ھوتک پټه خزانه‪ ،‬د عبدﷲ‬
‫احمدشاھی فتاوه‪ ،‬د ميا معظم شاه تواريخ رحمت خانی دا ټول د دی دوری غوره تاريخی او دينی کتابونه دی‪ ،‬په‬
‫ټولو کښی پټه خزانه يو مھم اثر دی چی د پښتو ادب پانګه يی راساتلی ده‪ .‬د پټی خزانی نثر د خوشحال خان خټک‬
‫په سبک کی دی‪ .‬د دی دوری په وروستۍ برخه کی د نواب محبت خان رياض المحبت‪ ،‬د قاسم علی اپريدی‬
‫فرھنګ اپريدی‪ ،‬د ﷲ يار خان عجايب اللغات‪ ،‬د نواب افضل الدوله پښتو تفسير‪ ،‬د دوست محمد خټک تفسير‬
‫بدرمُنير‪ ،‬د مراد علی تفسير يسير او د مولوی احمد ګنج پښتو مھم او مشھور کتابونه دی‪ .‬د دی دوری د نظم لوی‬
‫پھلوان ھم خوشحال خان خټک دی‪ .‬فضل نامه‪ ،‬سوات نامه‪ ،‬بازنامه او فراق نامه يی د نظم مشھور کتابونه دی‪.‬‬
‫يوازی کليات يی څلويښت زرو )‪ (۴٠،٠٠٠‬بيتو ته سريږی‪ .‬د ده په زامنو کی اشرف خان ھجری‪ ،‬عبدالقادر‬
‫سکندر‪ ،‬صدرخان د ديوانونو خاوندان دی‪ ،‬د ده لور حليمه او د اشرف خان مور توتيا ھم د پښتو شاعرانی وی‪.‬‬
‫کاظم خان شيدا‪ ،‬کامګار او علی خان ھم د خټکو د کورنۍ له شاعرانو څخه دی‪ .‬په دی وخت کی د پيښور او‬
‫باګرام په سيمو کی د رحمان بابا او حميد د شعر انګازی اوچتی سوی‪ .‬قلندر اپريدی‪ ،‬خواجه محمد بنګښ‪ ،‬محمد‬
‫يونس معزﷲ‪ ،‬حسين‪ ،‬مصری خان ګکياڼی‪ ،‬او په سوونو نور شاعران د دوی د الری پيروان او د خوږو ديوانونو‬
‫خاوندان دی‪ .‬د دولسمی پيړی د پښتو د ادب د ودی او پرمختګ يوه مھمه دوره ده‪ .‬په دی دوره کی د پښتو په‬
‫زاړه مرکز کندھار کی د شعر او ادب ډيوی بلی سوی او د شاه حسين ھوتک دربار له پښتنو شاعرانو څخه ډک‬
‫سو‪ ،‬نازو انا‪ ،‬شاه حسين‪ ،‬زينبه‪ ،‬احمدشاه بابا‪ ،‬تيمورشاه‪ ،‬ريدی خان مومند‪ ،‬پيرمحمد کاکړ‪ ،‬شمس الدين کاکړ‪،‬‬
‫ميانعيم متی زی‪ ،‬ميرزا حنان کندھاری‪ ،‬رحمت داوی‪ ،‬په ھرات کی سپينه او عزيز خان رڼا خيل او په لره‬
‫پښتونخوا کی مطيع ﷲ بيدل‪ ،‬محمدصاحب زاده داپورۍ‪ ،‬حافظ عبدالعظيم راڼی زی د دی دوری د وروستۍ برخی‬
‫مشھور شاعران دی‪ .‬زموږ د موجوده څيړنی له مخی تر )‪١٣٠٠‬ھـ ق( پوری د ټولو شاعرانو شمير پنځو سو ته‬
‫رسيږی مګر د ټولو کتابونه الس ته نه دی راغلی يا تلف سوی دی او يا انګريزانو لندن ته وړی دی‪ .‬په دولسمی‬
‫پيړی کښی دری مشھور سبکونه منځ ته راغلل‪:‬‬
‫‪ ‬د خوشحال خان خټک حماسی سبک ‪ ‬‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪    3‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬د رحمان بابا تصوبی سبک‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬د حميد بابا ادبی سبک ‪ ‬‬
‫د پښتو ادب اوسنۍ دوره له )‪١٣٠٠‬ھـ ق( څخه شروع کيږی او تردی وخته رارسيږی‪ .‬د امير شيرعلی خان په‬
‫وخت کی په افغانستان کی د پښتو د ژوند خواته توجه وسوه او ډير فوځی اصطالحات او قواعد پښتو سول د امير‬
‫حبيب ﷲ خان په وخت کی پښتو په مکتب کی داخله سوه‪ ،‬د امان ﷲ خان په دوره کی پښتو مرکه جوړه سوه‪ ،‬د‬
‫نادرشاه په وخت کی د کندھار پښتو انجمن او د ظاھر شاه په وخت کی پښتو ټولنه منځ ته راغله‪ ،‬په دی دوره کی‬
‫ورځپاڼی او مجلی راووتلی او د غربی دنيا د پوھی او تعليم اثر ځان په پښتو کی ھم څرګند کړ‪ .‬په کوزه پښتونخوا‬
‫کی قاضی ميراحمد شاه رضوانی او منشی احمدجان د پښتو نثر د نوی سبک پاخه استادان دی‪ ،‬شکرستان افغانی‬
‫او بھارستان افغانی د رضوانی د نثر غوره کتابونه‪ ،‬د قصه خانۍ ګپ او د افغانستان تاريخ د منشی احمد جان‬
‫نثری اثار دی‪ .‬د انګريزانو د جنګ په دوران کی پښتنو ډيری حماسی چاربيتۍ ويلی دی چی په دی لړ کی د‬
‫نورشالی‪ ،‬اکبر شاه‪ ،‬احمدګل نواب‪ ،‬طالب ګل او پاياب نومونه د پوره يادونی وړی دی چی د دوی دغه جنګی‬
‫چاربيتۍ ډارمسټټر په پښتونخوا ھاروبھار کښی راوړی دی او اوس د پښتو ټولنی په نوی اثر توری بريښ کی ھم‬
‫چاپ سوی دی‪ .‬په دی وخت کی په پښتونخوا کی پښتنو شاعرانو مقابله شروع کړه چی وروسته تر ھغه د جالل‪-‬‬
‫آباد اوسنی شاعران لکه غريبی او مخی او د کابل غالم محی الدين افغان او مولوی صالح محمد د يادونی وړ دی‪.‬‬
‫د دی دوری په دوھمه برخه کښی لوی لوی ليکواالن ميدان ته راووتل او ډير غوره اثار يی وليکل لکه محمدګل‪-‬‬
‫مومند‪ ،‬عبدالحی حبيبی‪ ،‬ګل پاچا الفت‪ ،‬قيام الدين خادم‪ ،‬عبدالرؤف بينوا‪ ،‬صديق ﷲ ريښتين‪ ،‬چی دغه کسان په نثر‬
‫او نظم دواړو کی غښتلی وه‪ .‬په کوزه پښتونخوا کی د نثر پاخه استادان سيدراحت زاخيلی‪ ،‬ماسټر عبدالکريم‪،‬‬
‫قاضی عطاء ﷲ‪ ،‬دوست محمد کامل‪ ،‬سيد رسول رسا‪ ،‬عبدالخالق خليق او د شرع استادان امير حمزه شينواری‪،‬‬
‫سمندرخان سمندر‪ ،‬اجمل خټک‪ ،‬عبدالغنی خان غنی او داسی نور دی‪ .‬په دی وخت کی ډرامی‪ ،‬ناولونه‪ ،‬ګرامری‬
‫کتابونه او قاموسونه وليکل سول او د خارجی ژبو څخه زياتی ترجمی وسوی‪.‬‬
‫پښتو د پخوانيو شاھانو په دربارو کی‬
‫لومړی پاچا چی د پښتو سره يی مينه درلوده امير کروړ ؤ چی د امير فوالد سوری زوی او په )‪١٣٩‬ھـ ق( کی په‬
‫منديش کی پر تخت کښيناست‪ ،‬دی نه يوازی داچی د پښتو سره يی عالقه درلوده بلکی د پښتو ژبی يو شاعر ھم ؤ‬
‫چی د شعر نمونه يی په الندی ډول ده‪:‬‬
‫زه يــــــــــــم زمـــــــــــــــری پر دی نړی له ما اتل نشته‬
‫په ھند و سند و پــــــــــــــــــــــــــر تخار او پر کابل نشته‬
‫بل پــــــــــــــــــــــــــه زابل نشته‬
‫له مـــــــــــا اتــــــــــــــــــل نشته ‪ ‬‬
‫د امير کروړ وروسته نورو سوری پاچاھانو ھم د پښتو سره عالقه درلوده چی د امير محمد سوری )د سوری‬
‫کورنۍ آخر پاچا( د دربار شاعر شيخ اسعد سوری وؤ‪ ،‬ھغه وخت چی امير محمد سوری د سلطان محمود غزنوی‬
‫په بند کی د غور د آھنګران د کال څخه غزنی ته وړل کيدی او زھر يی وخوړل نو شيخ اسعد چی د ھغه ډير‬
‫سخت دوست ؤ د ھغه په غم کی يی لويه قصيده وويل‪ ،‬البته دی لومړی شاعر دی چی په پښتو کی يی قصيده‬
‫وويل‪ .‬د نوموړی قصيدی سر دادی‪:‬‬
‫د فلک له چــــــــــــــــــــــــــــــــــــــارو څه وکړم کوکار‬
‫زمولوی ھر ګل چـــــــــــــــــــــــــــــــــی خاندی په بھار‬
‫شيخ اسعد سوری په )‪۴٢۵‬ھـ ق( کی د زمينداور په بغنی کی وفات سو‪ .‬تر سوريانو وروسته سلطان شھاب الدين‬
‫غوری ھم د پښتو سره عالقه درلوده‪ ،‬دده په وخت کی دوه لوی شاعران تير سوی دی‪.‬‬
‫‪ ‬ښکارندوی غوری د سلطان شھاب الدين غوری معاصر ؤ چی سلطان شھاب الدين غوری په ھند حمله‬
‫وکړه نو په )‪۵٧١‬ھـ ق( کی ښکارندوی غوری دده په ستاينه کی ډيری قصدی وويلی چی د يوی‬
‫قصيدی سر يی دادی‪  :‬‬
‫‪ ‬‬

‫د پسرلی ښکلونـــــــــــــــــــــکـــــــی بيا کړه سينګارونه‬

‫بيا يی ولونل پـــــــــــــــــــــــــــــــــــه غرونو کی اللونه ‪ ‬‬
‫‪ ‬د شھاب الدين غوری بل معاصر شاعر ملکيار غرشين دی‪ ،‬شھاب الدين غوری په ھند کی د اوسيدو‬
‫ځای وروباخښه‪ .‬ملکيار غرشين د مجاھدينو د تشجيع دپاره يوه ترانه ويلی ده چی سر يی دادی‪  :‬‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪    4‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫اوس مــــــــــــــــــــــو يرغل دی‬ ‫څښتن مــــــــــــــــــــــــــــــو مل دی‬
‫ھيواد د بــــــــــــــــــــــــــــــــــل دی‬
‫غازيـــــــــــــــــــــــــانـــــــــو ګوری‬
‫څښتن مــــــــــــــــــــــــــــــو مل دی‬
‫د ھمدی ترانی په آخر بند کی د سلطان شھاب الدين غوری داسی مالتړی کوی‪:‬‬
‫ټول شاوخـــــــــــــــــــــــــوا شئ‬ ‫غازيــــــــــــــــــــــــــــــــانـــو راشئ‬
‫د شھاب پـــــــــــــــــــــــــــه مال شئ‬
‫دښمن مـــــــــــــــــــــــــــو غوڅ کئ‬
‫څښتن مو مــــــــــــــــــــــــــــــل دی‬
‫تر سلطان شھاب الدين غوری وروسته د سلطان غياث الدين غوری په دربار کی ھم پښتو لوړ مقام درلود‪ .‬دده د‬
‫دوری مھم شاعر تايمنی ؤ‪ .‬د سلطان په مدح کی يی ډير اشعار ويلی دی چی يو څو بيتونه يی په الندی ډول دی‪:‬‬
‫نن زه ږغيږم پــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه صفت د سلطان‬
‫چی دی بادار غــــــــــــــــــــــــــــــــــــازی ملک د جھان‬
‫تل دی بری وی د غـــــــــــــــــــــــــــــــــــازی پر ميدان‬
‫زه تايمنی ستاينه کـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــړم د سلطان‬
‫د ملتان لودی شاھانو ھم د پښتو سره عالقه درلوده‪ .‬سلطان نصر لودی چی د حميد لودی وروسته په )‪٣۴١‬ھـ ق –‬
‫‪٣٩٠‬ھـ ق( پر تخت کښيناست د پښتو ژبی شاعر ؤ‪ ،‬او ھمدارنګه د ده اکا شيخ رضا لودی په پښتو شعرونه ويل‪.‬‬
‫سلطان فيروز شاه د ساالر رجب زوی او د غازی ملک خان وراره چی خپل د اکا د زوی سلطان محمد شا تر‬
‫مرګ وروسته په )‪/٢۴‬محرم‪٧۵٢/‬ھـ ق( کی پر تخت کښيناست‪ ،‬پښتو دومره ارزښت ورته درلود چی د دربار ھر‬
‫سړی ته د پښتو په وجه قدر ورکول کيدی دغه پاچا تر ‪ ٣٨‬کالو پاچاھی وروسته په )‪/١٨‬روژه‪٧٩٠/‬ھـ ق( کی‬
‫وفات سو‪ .‬سلطان بھلول لودی چی پر ھند يی ‪ ٣٨‬کاله پاچاھی وکړه د پښتو بديھه شاعر ؤ وايی چی خليل نيازی د‬
‫ده د دربار پښتون شاعر د ھندوستان د برسات په موسم کی دا الندی رباعی د سلطان په مخ کی وويله‪:‬‬
‫کويله ږغ کا بيلتونه لــــــــــــــــــــــــــــــــــه السه‬ ‫خړی وريـــــــــــــــــــځـــــــــــــی ژاړی له پاسه‬
‫دا مرحبا کا ستا زمونږ مــــــــــــــــــــــــــــــواسه‬ ‫يه‪ :‬ھغه لونــــــــــــــــــــــــــی ګوھر په خول ستا‬
‫سلطان سمدستی دا الندی رباعی وويله‪:‬‬
‫ملک بـــــــــــــــــــــــــــــه زرغون کړم په ورکړه راسته‬
‫ګوره وريځی د داد لـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه پاسه‬
‫خول می د عدل پـــــــــــــــــــــــــــــــــــــه درو روڼ دی‬
‫جھان به زيب مومـــــــــــــــــــــــــــــــــــــی زما له السه‬
‫دا پادشاه په )‪٨٩۴‬ھـ ق( کی وفات سو‪.‬‬
‫ميرويس نيکه که څه ھم پاچا نه ؤ خو شاعران او اديبان يی روزل‪ .‬کله چی دوی قيام کاوه نو د رحمان بابا ديوان‬
‫يی خالص کړ او دا الندی بيتونه راغلل‪:‬‬
‫زه مکتوب غوندی پـــــــــــــــــــــــــــــه پټه خوله ګويا يم‬
‫خاموشی زما تيری کــــــــــــــــا تـــــــــــــــــر غوغا زما‬
‫کښت د عشق پـــــــــــــــــــــــــه توده ځمکه امان چيری؟‬
‫سمندر بويه چــــــــــــــــــــــــــی زيست کا په صحرا زما‬
‫نو دوی ھم چپ پاته سول او په پټ فعاليت يی شروع وکړه او کله چی د ملی قيام وخت راغی نو بيا يی درحمان‬
‫بابا ديوان پرانيست او دا الندی بيتونه راغلل‪:‬‬
‫چی آسمان يـــــــــــــــــــــــــــی مخ پټ کړی په سحاب ؤ‬
‫خدای و ماته ښکاره کــــــــــــــــــــــــــــــــــړ ھغه نمربيا‬
‫چی رقيب راته تړلۍ پـــــــــــــــــــــــــــــــــــــه زنځير ؤ‬
‫خپل حبيب راباندی پـــــــــــــــــــــــــــرانيست ھغه ور بيا‬
‫په وصال يـــــــــــــــــــــــــــــــــی منت بار اوسه رحمانه‬
‫چی صدف کی دخـــــــــــــــــــــــــــــــل نشته د ګوھر بيا‬
‫نو ټولو پښتنو په اتفاق سره ملی قيام وکړ او دوی کاميابه سول‪ .‬د ميرويس نيکه مور نازو انا د پښتو شاعره وه‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪    5‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫چی دوه بيتونه يی په الندی ډول دی‪:‬‬
‫سحرګه وه د نــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــرګس ليمه النده‬
‫څاڅکی څاڅکی يـــــــــــــــــــــــــــــــی له سترګو څڅيده‬
‫ما ويل څه دی ښکلی ګله ولــــــــــــــــــــــــــــــــی ژاړی‬
‫ده ويل ژوند مـــــــــــــــــــــــــــــــی دی يوه خوله خنديده‬
‫برسيره پر دی د ميرويس نيکه اکثره سپه ساالران او ملګری د پښتو ژبی شاعران وه لکه سپه ساالر سيدال خان‬
‫ناصر‪ ،‬سپه ساالر داود ھوتک‪ ،‬د پټی خزانی د ليکونکی پالر )مال پيرمحمد مياجی مشھور په پير افغان(‪ ،‬بابو‬
‫جان بابۍ‪ ،‬مال نور محمد غلجۍ او نور‪ .‬د پښتنو دا ملی قايد په )‪/٢٨‬ذيجة الحرام‪١١٢٧/‬ھـ ق( کی وفات سو‪ .‬شاه ‪-‬‬
‫حسين ھوتک د ميرويس نيکه زوی چی په )‪/٢٣‬ربيع االول‪١١١۴/‬ھـ ق( کی د کالت د سيوری په عالقه کی‬
‫زيږيدۍ ؤ او په )‪١١٣۵‬ھـ ق( کی د خپل ورور شاه محمود ھوتک په انتخاب په قندھار کی پادشاه سو او تر‬
‫)‪١١۵١‬ھـ ق( پوری يی پاچاھی وکړه‪ .‬دده په وخت کی ډير زيات علمی کارونه وسول‪ .‬شاه حسين ھوتک لومړی‬
‫پاچا ؤ چی پښتو ژبی ته يی خاصه توجه وکړه‪ .‬دده په وخت کی پټه خزانه تأليف سوه‪ .‬د محمد ھوتک په حواله‪:‬‬
‫شاه حسين ھوتک به کله پښتو او کله فارسی اشعار ويل‪ ،‬پښتو اشعار به يی مال يار محمد ته ويل او ھغه به ځينی‬
‫غلطۍ ځينی ايستلی‪ ،‬د شاه حسين د يوی غزلی سر دادی‪:‬‬
‫بيلتانه دی د غمو پــــــــــــــــــــــــــــــــــه چپاو چور کړم‬
‫په تيارو کی د ھجران يــــــــــــــــــــــــــی له تا دور کړم‬
‫د شاه حسين ھوتک خور ميرمن زينبه ھم د پښتو ژبی شاعره وه‪ ،‬د ده د دربار نور علماء او پښتانه شاعران په‬
‫الندی ډول دی‪:‬‬
‫‪ ‬افضل العلما مال يارمحمد ھوتک چی لوی عالم او د پښتو اديب ؤ او په فقه کی يی د مسائل ارکان‬
‫خمسة په نامه کتاب ليکلی دی‪  .‬‬
‫‪ ‬محمد ھوتک چی پټه خزانه‪ ،‬خالصة الفصاحة او خالصة الطب يی په پښتو ليکلی دی‪ ،‬دی ښه شاعر‬
‫ھم ؤ چی د يوی غزلی سر يی دادی‪  :‬‬
‫ساقی پاڅه! د ســــــــــــــــــــــــــــــرو ميو ډک يو جام را‬
‫‪ ‬ستا له غمه نــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــا آرامه يم آرام را‬
‫‪ ‬بل عالم او شاعر مال زعفران تره کی ؤ‪ ،‬د پټي خزانی مؤلف د مدالھام او صدر الفاضل په نامه ياد‬
‫کړی دی او وايی‪ :‬د پادشاه کيڼ الس دی او يو کتاب يی د ګلسته زعفرانی په نامه ليکلی دی‪  .‬‬
‫‪ ‬ساالر بھادرخان چی د شاه حسين مشھور ساالر‪ ،‬بازو او ښه شاعر ؤ‪ ،‬پادشاه ورته په ورور او عوامو‬
‫ورته اميراالمراء ويل‪  .‬‬
‫‪ ‬ريدی خان ھم د پښتو ښه شاعر ؤ‪ .‬دی په )‪١١٣۶‬ھـ ق( کی اصفھان ته والړ‪ ،‬د پادشاه سره د خبرو‬
‫وروسته کندھار ته راغئ او محمودنامه يی په نظم وليکل نو شاه حسين ھوتک ورته زر طالوی صله‬
‫کړی‪  .‬‬
‫‪ ‬نصرالدين خان اندړ ھم د پښتو شاعر ؤ‪ ،‬په اشعارو کی يی د نصر تخلص کاوه‪  .‬‬
‫تر ھوتکيانو وروسته‪ ،‬احمدشاه بابا يو لوی شاعر ؤ چی د اشعارو يو ديوان يی سته‪ .‬د احمدشاه بابا دربار لومړی‬
‫دربار دی چی پښتو ګرامر پکښی ليکل سوی دی‪ ،‬دا ګرامر د پښتو شاعر پيرمحمد کاکړ د احمدشاه بابا د زوی‬
‫شھزاده سليمان دپاره چی دده شاګرد ؤ ليکلی دی‪ .‬دا کتاب د پښتو لومړنۍ ګرام دی او تراوسه زمونږ الس ته‬
‫راغلی دی‪ .‬تيمورشاه ھم په پښتو شعرونه ويل چی د يوی غزلی سر يی دادی‪:‬‬
‫نن می بيا له تورو سترګو ســـــــــــــــــــــــــره جنګ دی‬
‫پر لبانو يــــــــــــــــــــــــــــــــــی د زړه د وينو رنګ دی‬
‫زمان شاه که څه ھم شاعر نه ؤ مګر د پښتو اديبان او شاعران يی روزل‪ .‬مثالً رحمت داوی چی په کندھار کی‬
‫اوسيده او په )‪١٢١٠‬ھـ ق( کی يی دليال او مجنون قيصه په پښتو نظم کړه‪ .‬په مقدمه کی د خپل پاچا داسی ستاينه‬
‫کوی‪:‬‬
‫دی خاقــــــــــــــــــــــــان ابن الخاقان دی‬ ‫سلطان د شــــــــــــــــــــــــــــاه زمان دی‬
‫دويه تاج د ھــــــــــــــــــــــــــر افغان وؤ‬ ‫پالر نيکه يـــــــــــــــــــــــی پادشاھان وؤ‬
‫غنيمت دی دا زمـــــــــــــــــــــــــــــــــان‬ ‫شکر شکر شـــــــــــــــــــــــــــــــاه زمان‬
‫د ھغه وخت دوه نور شاعران ميا نعيم متی زی او ګل محمد ابدالی وه‪.‬‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪    6‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫امير دوست محمد خان په وخت کی ھم پښتو په شاھی دربار کی خاص ځای درلود او دده دوه وروڼه مھردل خان‬
‫مشرقی او سردار پردل خان د پښتو شاعران وه‪ .‬د سردار مھردل خان ځای په کندھار کی ؤ او ھر مازديګر به د‬
‫کندھار نامتو ادبا لکه ميرزا حنان‪ ،‬حاجی عبدﷲ‪ ،‬صديق آخندزاده او نور شاعران دده په ځای کی سره راټوليدل‬
‫او ھلته به يی علمی او ادبی بحثونه کول‪ .‬د سردار مھردل خان د يوی غزلی سر دادی‪:‬‬
‫پلو واخله له سپوږمـــــــــــــــــــــــــــــــــــۍ مخه ميرمنی‬
‫ستا بی مخه راته شپی دی ورځـــــــــــــــــــــــــــی سپينی‬
‫د سردار پردل خان د يوی بدلی چی پر ملی وزن يی ويلی ده سر دادی‪:‬‬
‫دی ګورئ د ګل په شان مــــــــــــــــــــــــی ژړ رخسار د يار دی‬
‫عالم يــــــــــــــــــــــــــــــــی تمه دار دی‬
‫امير شير علی خان پښتو ته خاصه توجه درلوده ټولی عسکری بولۍ او د ملکی مامورينو القاب يی په پښتو‬
‫واړول‪ ،‬عالوه پر دی د امير شير علی خان د خولی څو لنډۍ ھم اوريدل سوی دی‪ ،‬الندی لنډۍ يی ھغه وخت‬
‫ويلی چی د کابل څخه مزار ته پر الر وه او د بدبختيو ورته مخ ؤ‪:‬‬
‫ما ويل په تا بــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه زړګۍ ښاد کړم‬
‫اوس له تا وړم د ارمانجن زړګــــــــــــــــــــــــــی داغونه‬
‫د غم لښــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــکری راپسی دی‬
‫د پاچھی تاج مـــــــــــــــــــــــــــــــی پر سر له ملکه ځمه‬
‫د امير حبيب ﷲ خان په وخت کی پښتو په تعليمی نصاب کی شامله سوه‪ ،‬په امانيه دوره کی په کابل کی پښتو ‪-‬‬
‫مرکه جوړه سوه چی دغه مرکی د پښتو ژبی قواعد وليکل‪ ،‬نوی نومونه او اصطالحات يی جوړ کړل‪ .‬ځينی‬
‫کتابونه يی د ښوونځيو دپاره جوړ کړل يو کتاب د يوازينۍ پښتو او بل د پښتو پښويه په نامه طبع او خپاره سول‪.‬‬
‫پښتو مرکی د پښتو ژبی يو جامع قاموس ھم وليکه مګر متاسفانه چی طبع او نشر نسو‪ .‬د سراج االخبار او طلوع‬
‫افغان په جريدو کی ھم پښتو جاری سوه‪.‬‬
‫د افغانستان جريدی‬
‫‪ -١‬شمس النھار‪ :‬ھغه وخت چی په )‪١٨۶٨ – ۶٩‬م( کی سيد جمال الدين مجبوره سو چی خپل ملک پريږدی نو‬
‫امير شيرعلی خان ته يی د يوی جريدی وړانديز وکړ‪ .‬امير ھم په )‪١٢٩٠‬ھـ ق( کی جريده نشر او خپره کړه‪ .‬دغه‬
‫جريده شمس النھار په ھفته کی يو وار په )‪ (١۶‬صفحو کی د باالحصار په سنګی مطبعه کی چاپيده‪ .‬په لومړی مخ‬
‫کی يی د شمس النھار کابل عنوان د دوو زمريانو تر منځ ليکل سوی ؤ چی د ھر زمری په يوه الس که توره او بل‬
‫الس کی عنوان ؤ‪ .‬دغه جريدی مدير نه درلود او د جناب ميرزا عبدالعلی په اھتمام خپريده‪ .‬د شمس النھار د ليکنو‬
‫څخه معلوميږی چی د امير شيرعلی خان په وخت کی افغانستان په شمالی برخو کی د توپ جوړولو يوه ماشين‬
‫خانه درلوده او ھمدارنګه په )‪١٢٩١‬ھـ ق( کی د يوی سختی زلزلی خبر ورکوی‪.‬‬
‫‪ -٢‬معرف معارف‪ :‬دا په افغانستان کی لومړی معارفی مجله وه چی د پوھنی له وزات څخه د )‪١٢٩٨‬ھـ ش( د‬
‫سنبلی په اوله په کابل کی نشر سوه‪ .‬ددی مجلی قطع ډيره کوچنۍ وه چی د معمولی کاغذ اتمه برخه کيدله‪ .‬په‬
‫لومړی کال )‪ (٣٠‬مخه او په دوھم کال کی يی )‪ (۶٠‬مخه درلودل‪ .‬دا مجله د )‪١٣٠١‬ھـ ش( کال د ثور تر مياشتی‬
‫پوری خپره سوه‪ .‬د لومړی کال چلوونکی يی معلوم نسو خو د دوھم کال چلوونکی يی محمد حسين د کابل د حبيبی‬
‫لٻسی مدير او محرر يی ښاغلی حافظ امير محمد ؤ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ارشاد النسوان‪ :‬د ښخو دا جريده په ])پنجشنبه( ‪١/١/١٣٠٠‬ھـ ش[ کی چاپ او نشر سوه‪ .‬په افغانستان کی دا د‬
‫ښځو لومړی مجله ده‪ .‬مديره يی اسمار د محمود طرزی ماندينه او محرره يی روح افزا د محمد زمان خازن الکتب‬
‫لور وه چی ھری يوی خپل د نوم مخفف په ترتيب سره د مجلی پر سر )ا – ر( او )ر – ا( ليکل‪ .‬دا مجله ھر‬
‫پنجشنبه د ده افغانانو په کاروان سرای کی پر نازک پسته يی کاغذ په سنګی چاپخانه کی چاپيدله‪ .‬د جريدی نوم او‬
‫عنوان د يوه کتاب‪ ،‬د يوی توری او يو خول تر رسم الندی ليکل سوی او دا خول بيا د دوو وږو په مينځ کی رسم‬
‫سوی ؤ‪ .‬لومړی دا جريده په )‪ (۴‬مخونو کی مګر وروسته تر )‪١٢‬می( ګڼی په )‪ (٨‬مخونو کی چاپيدله‪.‬‬
‫د پښتنو ھيواد‬
‫‪ -١‬پکتيکا )د سورت اباسيند‪ ،‬پښين او سيند تر منځ عالقه(‪ :‬چی د روه په نامه ھم ياديده‪ .‬د پکتيکا په واليت کی‬
‫څلور قومونه ]ګنداری‪) ،‬اپاريتی = اپريدی(‪ ،‬ستاګيدی او داديکی[ اوسيدل‪.‬‬
‫‪ -٢‬ګندھارا‪ :‬ددی واليت لويديځ خواته اراکوری او ختيځ خواته يی اندوس )اباسيند( دی‪ .‬د کابل شاوخوا سيمی‪،‬‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪    7‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫ننګرھار او پيښور پکښی شامل وه‪ .‬مرکز يی نګاراھاراياھډه وه او دلته ګنداريان اوسيدل چی ټول پښتانه دی‪.‬‬
‫‪ -٣‬روه‪ :‬دانوم په اوستا کی )اروا – اروه( راغلی دی‪ .‬او سويلی خوا غزنی د روه په نامه ياديږی‪ .‬د روه کليمه د‬
‫خوشحال خان خټک له وخته عامه ده‪ .‬اشرف خان ھجری د خوشحال خان خټک زوی چی د مغلو سره ‪ ١۴‬کاله‬
‫بندی ؤ داسی وايی‪:‬‬
‫سالم باد رارسوی منت يــــــــــــی تم دی‬ ‫قاصدان له روھــــــــه نه راځی مدت شو‬
‫باګرام په پښتو ادب کی‬
‫دا ھغه باګرام نه دی چی دوه نيم زره کاله پخوا د کاپيسا مرکز او د )‪ (۶٠٠‬کالو دپاره د افغانستان د امپراطورۍ‬
‫مرکز ؤ بلکه دا ھغه باګرام دی چی د خيبر او پيښور په منځ کی پروت دی‪ .‬ځينی خلک وايی باګرام د بګ رام )د‬
‫خدای باغ( په معنا او ځينی بيا وايی چی د بالک ګرام )د ھلکانو کلی( په معنا دی خو باګرام په زياتو معناؤ‬
‫استعمال سوی دی لکه‪ :‬پايتخت‪ ،‬د نجيبانو ښار‪ ،‬د خدای باغ‪ ،‬د مُريدانو او راھبانو کلی او ھم د بودايی دين د‬
‫مقدسو ځايونو دپاره استعماليده‪  .‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
 ‫عمومی پښتو‬ ‫‪8‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫بسم ﷲ الرحمن الرحيم‬
‫دپښتنو اديبانو تاريخچه‬
‫امير کروړ‬
‫امير کروړ د امير پوالد سوری زوی چه په ‪١٣٩‬ھـ کی دغور په منديش کی امير شو‪ ،‬امير کروړ ډير غښتلی وو‬
‫او په يو تن له سلو تنو جنګاورانو سره جنګيده‪ .‬امير کروړ په زمينداور کی دمنديش په شان ماڼۍ درلوده او په‬
‫دوبی کی به په زمينداور کی وؤ‪ .‬سوريان د ھغه سور له اوالدی څخه دی چه د سھاک له پښته ؤ‪ .‬امير پوالد د‬
‫عباسيانو او ابومسلم خراسانی په مالتړۍ جنګ کاوه‪ .‬په تاريخ سوری کی محمد بن علی البستی داسی ليکلی دی‬
‫چه امير کروړ د عباسيانو دپاره ډيره سوبی کړيدی‪ .‬شيخ کټه له تاريخ سوری نقل کوی چه‪ :‬امير کروړ ډير عادل‬
‫سړی وو چه په کال ‪١۵۴‬ھـ کی د پوشنج په جنګو کی مړ سو او دده وروسته دده زوی امير ناصر امير سو‪.‬‬
‫دامير کروړ دکالم نمونه‬
‫زه يـــــــم زمــــــری پــــــر دی نـــــړی لــــه ما اتل نسته‬
‫پــــــه ھــــنـــــد و ســـنـــد و پــــر تـخار و پر کابل نسته‬
‫لـــــــــه مـــــــا اتــــــل نـــــســـــــته‬ ‫بــــل پـــــه زابـــــل نــــســــتـــه‬
‫بيټ نيکه‬
‫دبيټ نيکه نوم مورخينو بيټن او بټن ھم ليکلی دی‪ ،‬دده ژوند د ‪ ٣٠٠‬او ‪۴٠٠‬ھـ ترمنځ اټکل سوی دی‪ .‬تر ټولو‬
‫پخوانی کتاب چه دده اشعار پکښی راغلی دی تذکرة االولياء دی چه سليمان ماکو په ‪۶١٢‬ھـ ق کال کی ليکل دی‪.‬‬
‫بيټ نيکه دوه وروڼه درلودل چه سړبن او غرغښت نوميدل‪ ،‬بيټ نيکه خپل اسمعيل زوی و سړبن ته ورکړ او د‬
‫سړبن اوالده زياته سوه‪.‬‬
‫ســـــتـــــا پـــــــــــــــــه ميـنه په ھر ځايه‬ ‫لــــــويــــــه خــــدايــه! لويه خــــدايـــــه!‬
‫ټــــــولــــــــــــــــه ژوی پـــه زاری کښی‬ ‫غــــــر والړ دی درنــــــاوی کــــــښــــی‬
‫پير روښان‬
‫د پير روښان اصلی نوم بايزيد‪ ،‬په )‪٩٣١‬ھـ ق( کی زيږيدلی‪ ،‬د پالر نوم يی عبدﷲ چی په اووم پښت کی شيخ‬
‫سراج الدين انصاری ته رسيږی‪ ،‬د نيکه نوم يی محمد ؤ او په قوم اورمړ اصلی وطن يی قندھار او د شيرشاه‬
‫سوری د مرګ وروسته د پښتونستان په کاڼی ګرام کی اوسيده‪ .‬پير روښان د وخت مخالفينو پير تاريک باله‪ ،‬ده د‬
‫وخت متداوله علوم د مال سليمان کالنجری او مال پاينده څخه ولوستل او بيا د فلسفی د تحصيل او د تصوف د‬
‫معلوماتو د تکميل دپاره ھند او ماوراء النھر ته والړ کله چی دی وطن ته راغی نو مغول په افغانستان کی مسلط‬
‫وه‪ ،‬ده پښتانه د مغولو پر خالف پاڅول‪ ،‬دی په پای کی د شينوارو د عالقی )تور غره( ته نږدی په )کاال پايی(‬
‫نومی ځای کی په داسی حال کی چی د متجاوزينو سره جنګيده جل وواھه او له تندی مړ سو چی د مړينی نيټه يی‬
‫د )‪٩٩٠‬ھـ ق( او )‪٩٩۴‬ھـ ق( تر منځ تخمين سوی ده‪ .‬پير روښان د توری سره يو ځای کتابونه ھم ليکلی دی چی‬
‫د ھغو څخه خير البيان دی چی په پښتو‪ ،‬عربی‪ ،‬فارسی او ھندی ژبو يی ليکلی دی او داکتاب اوس په پيښور کی‬
‫چاپ سوی دی‪ .‬پير روښان په فلسفه او حکمت کی ډير رسيدلی ؤ چی په ھغه وخت کی پير بابا او د ھغه د غښتلی‬
‫مريد اخوند درويزه چی په بونير کی اوسيدل تر منځ زياتی مناظری او منازعی وسوی چی اخوند درويزه ھم د‬
‫پيرروښان پر علم او ځيرکۍ قايل ؤ‪ .‬د پير روښان څخه د ھغه الندی تصانيف راپاته دی‪ :‬مقصود المومين‪ ،‬حال‬
‫نامه‪ ،‬صراط التوحيد‪ ،‬خيرالبيان‪ .‬پير روښان د وحدت الوجود د مسالی لوی مبلغ تير سوی دی چی شيخ محی الدين‬
‫ابن العربی مشھور فيلسوف او متصوف ھم تر ده ډير پخوا دغه مساله څيړلی ده‪ ،‬موالنا بلخی‪ ،‬حسن بصری‪ ،‬شيخ‬
‫عبدالقادر جيالنی‪ ،‬جنيد بغدادی‪ ،‬ذوالنون مصری‪ ،‬بايزيد بسطامی‪ ،‬فريد الدين عطار‪ ،‬شمس تبريزی‪ ،‬سعدی‪،‬‬
‫حافظ‪ ،‬جامی او داسی نورو اکابرو په خپل وار د دغی مسالی طرفداری کړی ده‪ ،‬دا يوه نوی مسله نه وه چی پير‬
‫روښان منځ ته راوړی وه بلکه دی ھم د نورو علماؤ پر منډ روان وؤ او د ميرزاخان دولت لواڼی په شان شاعران‬
‫ھم په دغه مسله کی په ده پسی تللی دی‪.‬‬
‫نقل کا چی‪ :‬ھغه وخت چی شيرشاه سوری د پښتنو ننګيالی پاچا په ھند کی تر پنځو کالو پاچاھی کولو وروسته‬
‫وفات سو‪ ،‬د ظھيرالدين بابر زوی ھمايون بيا وکړای سوه چی ھند ته والړ سی خو ژوند يی وفا ونکړه او يو کال‬
‫وروسته مړ سو او د ده وروسته دده ‪ ١۴‬کلن زوی اکبر دده پر ځای کښيناست‪ ،‬اکبر د خپلو پلرو په ډول د پښتنو‬
 ‫عمومی پښتو‬ ‫‪9‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫سره مخالفت شروع کړ‪ ،‬په )‪١۵٨۶‬م( کال کی يی يو لوی لښکر د خپل رضاعی ورور )زين خان کوکه( او )راجا‬
‫بربل( په ساالرۍ د اټک خواته واستاوه چی په نتيجه کی اته زره تنه سپاھيان‪ ،‬راجا بربل او ځينی نور سرداران‬
‫مړه او ماته يی وخوړه چی په دی ځای کی پير روښان ھم جنګيده‪.‬‬
‫ميرزاخان انصاری‬
‫دنور الدين زوی او دبايزيد روښان لمسی ؤ‪ ،‬په قوم اورمړ‪ ،‬په ‪٩٨٨‬ھـ ق کی زيږيدلی او په ‪١٠۴٠‬ھـ ق کی د دکن‬
‫په جنګ کی مړسو او دی د شعرونو يو ديوان ھم لری‬
‫رحمن بابا‬
‫رحمن بابا د عبدالستاور زوی‪ ،‬په قوم مھمند او په )‪١٠۴٢‬ھـ ق( کال کی د پيښور د مھمندو د بھادر په کلی‬
‫زيږيدلی دی‪ .‬رحمن بابا يو صوفی سړی وو چی فقه او تصوف يی له مال محمديوسف يوسفزی څخه زده کړل او‬
‫نور علوم يی په ھند کی زده کړل او ھم يی يو وار په زلميتوب کی د خوشحال خان سره په اکوړه کی ليدلی وه‪.‬‬
‫رحمن بابا د شعرونو دوه دفتری ديوان لری‪ .‬دده د کلی خلک اوس ھم د ھغه ونی درناوی کوی چی رحمن بابا‬
‫تری الندی کښينستی‪ .‬رحمن بابا په )‪١١١٨‬ھـ ق( کی وفات سوی او د پيښور د عالقی د ھزارخانی په ھديره کی‬
‫ښخ دی‪.‬‬
‫درحمن بابا د کالم نمونه‬
‫چـــی مـــدام د بــــل و عــــيـــبـــو تـــــه نـــــظــــر کـــړی‬
‫خـــدای لــــه خــــپــــلــــه عــــيـــبــــه ولــــی بـــی خـبر کړی‬
‫کــــه يــــوه جــــودانــــه عـــيــــب ويـــنـــی پـــه بـــل کــی‬
‫ھـــغـــه يـــوه جـــودانـــه عـــيـــب بـــه يـــی لـــوی غــر کړی‬
‫حميد مومند‬
‫حميد بابا په قوم مومند‪ ،‬دپيښور د ماشوخيلو په کلی کی زيږدلی دی‪ ،‬د زيږيدنی نيټه يی نه ده معلومه مګر دمړينی‬
‫نيټه يی پروفيسر بومھارټ ‪١١۴۵‬ھـ ق ښودل دی‪.‬د حميده بابا په شعرونو کی دوه خصوصيتونه سته‪ :‬اول داچی‬
‫ښکلی تشبيھات او استعاری پکښی سته او بل داچی د پښتو ژبی زاړه لغاتونه يی پکښی راوړی دی حميد مومند د‬
‫‪ ٣‬مرجانو په نامه ديوان لری‪ ،‬د ‪١١٣٧‬ھـ کال د شاه او ګدا قيصه چه ھاللی په فارسی ليکل وه په پښتو يی‬
‫ترجمه کړه او د موالنا غنيمت د نيرنګ عشق ترجمه ده چی په پښتو مثنوی يی ليکلی ترجمه کړی ده‪.‬‬
‫خوشحال خان خټک‬
‫خوشحال خان په )‪١٠٢٢‬ھـ ق( کال د ربيع الثانی په مياشت له پيښوره پنځه ويشت )‪ (٢۵‬ميله ليری د لمر خاته د‬
‫لنډي سيند پر غاړه په )اکوړه( نومی ځای کی وزيږيد چی پالر يی شھباز خان د يحيی خان زوی او ملک اکوړی‬
‫نمسی د خټکو د قبيلی يو مقتدا مشر ؤ چی د ھغه تر مړينی وروسته خپله خوشحال د قوم مشر سو‪ .‬د خوشحال‬
‫خان خټک ‪ ٢۶‬کلن زلمی زوی په )‪١٠٨٩‬ھـ ق( کی ځوانيمرګ سو نو ده به ھميشه ويل چی داښه وو چی په‬
‫جنګ کی مړ سوی وای نه په تلتک کی‪ .‬خوشحال خان تر شپيتو زيات زامن درلودل او يوديريش يی لوڼی وی او‬
‫د ‪ ٧٨‬کالو په عمر د )‪١١٠٠‬ھـ ق( کال د ربيع االول په ‪ ٢٨‬وفات سو چی وروستئ وصيت يی داؤ‪) :‬ما ھلته ښخ‬
‫کړی چی د مغلو سيوری می پر خاوره ونه شی‪ ،‬او د مغلو د سپرو د پښو ګرد می پر ھديره ونه لويږی!!(‬

‫د خوشحال خان خټک د کالم نمونه‬

‫مـــــرد ھــــغــــه چــــی ھــــمــــتـــنـــاک بـــرکــتــنــاک‬
‫د عـــالــــمــــه ســــره خــــوښ پــــه زيـــســـت و ژواک‬
‫مــــخ يـــی مــــخ‪ ،‬قــــول يــــی قــــول‪ ،‬عــــھــد يی عھد‬
‫نـــه دروغ‪ ،‬نــــه يــــی فــريــــب‪ ،‬نـــــه تــــش تــــپـــاک‬

‫)رح(‬ ‫شيخ تيمن‬

‫شيخ تيمن د شيخ کاکړ زوی ؤ شيخ تيمن د غور بری خواته والړ او ھلته ميشت سو نو ځکه يی خلک اوس اوالد‬
‫په کاکړو کی نه شماری او اوس يی اوالد د تايمنی په نامه مشھوره دی‪ .‬کاکړ بابا ال ژوندی وو تيمن له غوره‬
‫راغی او په ژوب کی يی ورسره وليدل او بيرته والړ په کجران کی و اوسيد او د عالؤالدين حسين سام په زمانه‬
‫کی وفات سو‪ .‬د تيمن بابا دغه شعرونه زما پالر له )بستان اوليا( څخه نقل کول ما له ده واوريدل‪:‬‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪10‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫کـــــــھــــــيـــــځ رڼــــــــا د لــــــمــــــر خـــپره شوه‬
‫زمــــــــا پــــــــــه کـــــــــــــور د ويــــــــــــر نـــــــاره ســـوه‬
‫د بـــــيــــــلـــــتـــــون ورځ تــــــوره تــــيــــاره شوه‬
‫ږغ شـــــــو نــــــاڅـــــــاپـــــــــه چــــــــــی بــــــيــلتون راغئ‬
‫کاظم خان شيدا‬
‫کاظم خان شيدا د پښتو د مشھور ليکوونکی افضل خان زوی‪ ،‬د نامتو شاعر اشرف خان ھجری لمسۍ او د پښتو د‬
‫نوميالی پالر خوشحال خان خټک کړوسۍ دی‪ .‬د )‪١١۴٠‬ھـ ق‪١٧٢٧ ،‬م( کال په شاوخوا کی د پيښور د خټکو د‬
‫عالقی د )سرای( په )آفضل آباد( کی زيږيدلی دی‪ .‬څه وخت چی دده پالر افضل خان وفات سو نو د قوم د‬
‫مشرتوب واګی دده مشر ورو اسدﷲ په الس کی واخستلی خو څنګه چی اسدﷲ يو ډير تند خوی سړی وو نو د‬
‫خپلو وروڼو او خپلوانو سره يی بد سلوک کاوه چی ددی له امله کاظم خان شيدا لومړی د شرقی علومو دزده کړی‬
‫دپاره کشمير ته والړ‪ ،‬وروسته سرھند او بيا د ژوند تر پايه د رامپور د پښتنو سره پاته سو‪ .‬کاظم خان شيدا د‬
‫شعرونو يو ديوان لری چی په )‪١١٨١‬ھـ ق( کی د ترتيب څخه خالص سوی دی‪ .‬د کاظم خان شيدا د کالم نمونه‬
‫په الندی ډول ده‪:‬‬
‫ځــــای د روغ د لــــيونــــی شــــه کــــه ھوښـــيـار يـی‬
‫صــــلــــح کــــل د ځــــان پــــيــــشـــه لـکه صحرا کړه‬
‫محمد ھوتک‬
‫د پټی خزانی مؤلف محمد ھوتک د داود خان زوی‪ ،‬د قادر خان لمسئ‪ ،‬د )‪١٠٨۴‬ھـ ق( کال د رحجب المرجب په‬
‫ديارلسمه په کوکران کی پيدا سوی دی‪ .‬د عمر تر اتلس کلنۍ پوری يی علوم زده کړل‪ ،‬دده تاليفات دادی‪ :‬پټه‬
‫خزانه‪ ،‬خالصة الفصاحت‪ ،‬خالصة الطب )‪١١٣٩‬ھـ ق – چی شاه حسين ھوتک پر دغه کتاب سل طالوی‬
‫بخشـــش ورکړی دی( او ھم يو د شعرو ديوان لری‪ .‬د دولت نورو خلکو ھم ده ته بخشـــشونه ورکول لکه‬
‫بھادرخان‪.‬‬
‫سيد جمال الدين افغان‬
‫د کنړ د واليت د ساداتو په يوه علمی او دينداره کورنی کی په )‪١٣۵۴‬ھـ ق( کال کی چی د )‪١٨٣٨‬م( سره سمون‬
‫خوری پيدا سوی دی‪ ،‬دپالرنوم يی سيد صفدر بن سيدعلی دی‪ .‬سيد جمال الدين افغانی په نھم نسب کی سيد علی‬
‫ترمذی‪ ،‬په اتلسم نسب کی سيد جالل ته چه په ګنج العلم مشھور ؤ او په ديرشيم نسب کی سيد الشھداء حضرت‬
‫حسين ته رسيږی‪ .‬سيد صفدر د امير دوست محمدخان په حکومت کی لس کاله په کابل کی تير کړل سيدجمال‬
‫الدين تر اتلس کلنۍ پوری د خپل کورنۍ سره وؤ‪ .‬ده تر اتلس کلنۍ پوری پر ټولو مروجه علومو تسلط پيداکړ او‬
‫ابتدايی زده کړی يی دخپل پالر څخه کړی دی‪ .‬په دری‪ ،‬عربی‪ ،‬انګليسی‪ ،‬روسی‪ ،‬فرانسوی او ترکی ژبو يی ليک‬
‫او لوست کوالی سو او په اردو ژبه يی ھم خبری کوالی سوی‪ .‬سيد جمال الدين د ‪١٨۶١‬م کال څخه تر ‪١٨۶٨‬م‬
‫کال پوری د امير دوست محمدخان‪ ،‬اميرشيرعلی خان او امير محمداعظم خان مشاوير وؤ‪ ،‬د محمداعظم خان د‬
‫اخری ماتی وروسته يی د امير شيرعلی خان څخه د حج ته دتلو اجازه واخستله او د کندھار پر الر ھند ته روان‬
‫سو‪ .‬سيدجمال الدين د ترکيی په نشان تاش کی د ‪١٨٩٧‬م کال د مارچ په ‪ ٩‬نيټه د ‪ ۶٠‬کالو په عمر مړ سو او‬
‫څلويښت کاله وروسته دکابل پوھنتون په ساحه کی ښخ کړل سو‪.‬‬
‫دسيد جمال الدين لومړی سفر‬
‫لومړی ھند ته والړ‪ ،‬يو کال وروسته په ‪١٨۵٧‬م کال کی حج ته والړ ھلته يی ھم يو کال تير کړ وروسته تر ھغه‬
‫شام‪ ،‬فلسطين‪ ،‬عراق‪ ،‬ايران‪ ،‬ترکيی او بخارا ته والړ له دغه پنځه کلن اوږده سفر وروسته بيا ھرات‪ ،‬کندھار او‬
‫جالل آباد ته راغی ھلته د اميردوست محمدخان په دربار کی مشاوير او د شھزاده محمد اعظم خان معلم ھم سو‪.‬‬
‫دسيد جمال الدين دوھم سفر‬
‫سيد جمال الدين په دوھم سفر کی د غربيانو پر ضد د العروة الوثقی جريده را وايستل‪ ،‬ددی جريدی مدير سيد‬
‫جمال الدين او لومړی محرر يی د مصر نامتو مفتی او ليکوال شيخ محمد عبده وؤ‪ .‬لومړی ګڼه يی په ‪١٨٨۴‬م کال‬
‫د مارچ په ‪ ١٣‬نيټه خپره سوه دانګريزانو د زياتو کوښــــښونو په نتيجه کی د العروة الوثقی جريده داکتوبر په‬
‫مياشت کی د اتلسمی ګڼی دخپريدو وروسته بنده سوه‪.‬‬
‫جنرال بخت خان پښتون‬
‫بخت خان لومړی د پرنګيانو په توپخانه کی نوکر‪ ،‬وروسته د لويو افسرانو په قطار کی شامل سو خو ده دا وظيفه‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪11‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫پريښوده‪ ،‬په بريلی کی يی د خپل پير حضرت سرفراز علی صاحب څخه يی اجازه وغوښته او د آزادۍ په غزا‬
‫کی شريک سو‪ .‬په )‪١٨۵٧‬م‪١٢٧٣ ،‬ھـ ق( کی د مريټ څخه تر کلکتی پوری ھند د انګليسيانو په الس کی وؤ‪ .‬د‬
‫حافظ رحمت خان لمسی نواب بھادر خان بړيڅی د بخت خان په تدبير ډيلی ونيوه وروسته تر ھغه يی بدايون ونيو‬
‫چی بيا د انګريزانو له خوا په چل ونيول سو او اعدام سو‪ .‬جنرال بخت خان په ‪ ٢‬د جوالی په )‪١٨۵٧‬م‪١٢٧٣ ،‬ھـ‬
‫ق( کی ډھلی ته د ‪ ١۴٠٠٠‬پښتنو سره په وسلو سمبال ننوت‪ ،‬دا خبر شھزاده مغل ميرزا خپل پالر بھادر شاه ظفر‬
‫د ډھلی مغل پاچا ته ورکړ ھغه په ډير اخالص د بخت خان ھر کلی وکړ او د فرزند لقب يی ورکړ يو ډال او د‬
‫جواھرو ډکه توره يی ورکړه او په ټول ډھلی کی اعالن وسو چی بخت خان د ټول فوج اعلی افسر جنرال مقرر‬
‫سو‪ .‬جرنيل بخت خان د ‪ ١٠٠٠٠‬فوځ سره په تيس ھزاری کی پر انګريزانو حمله وکړه چی دوی يی مات کړل او‬
‫زيات غنايم يی الس ته راوړل‪ .‬يو فوځ باغپت او بل علی پور ته وليږل سو چی غرمه جرنيل بخت خان ته خبر‬
‫راغی چی غازيانو غټه سوبه وکړه ددی خبر په رارسيدو سره ټوله اولس ھر ډول قربانۍ ته مال وتړله‪ .‬ډھلی ‪۴‬‬
‫مياشتی او څلور ورځی د جنرال بخت خان په الس کی وؤ خو د جنرال بخت خان په مخ کی غټ خنډ مغل ميرزا‬
‫وؤ ځکه چی ھغه بی تجربه وؤ او پالر يی د ټوله فوځ سپھساالری ورکړی وه‪ .‬د ميرزا مغل خسر ))ميرزا الھی‬
‫بخش(( پر جنرال بخت خان د بھياګانو قرض ورکول بند کړل ‪ .‬حکيم احسن ﷲ د فوځ يوه برخه بھر ته وليږله او‬
‫بل داچی د دوا او مرميو فابريکه يی وسوځوله‪ .‬پاچا ))بھادرشاه ظفر(( ھمايون ته پنا يووړه‪ ،‬جرنيل بخت خان‪،‬‬
‫ھمايون او نورو کسانو د پاچا ويښولو ھڅه وکړه مګر الھی بخش ھغه ډيره بيده کړی وه او ويښ نه سو نو بخت‬
‫خان ھم لومړی لکنھو ته والړ او تر ھغه وروسته د جالل آباد ضلعی ))ھردويی(( ته والړ کله چی يی وليدل چی‬
‫غداران ھر ځای سته نو يوه شپه داسی له اولسه ورک سو چی پته يی معلومه نسوه‪.‬‬

‫حافظ رحمت خان‬

‫حافظ رحمت خان بړيڅی په )‪١٧٠٨‬م( کی زيږيدلی دی‪ ،‬پالر يی شاه عالم خان او نيکه يی محمود خان او غور‬
‫نيکه يی شھاب الدين نوميده چی په کوټا بابا مشھور ؤ‪.‬حافظ رحمت خان ‪ ١۴‬زامن درلودل‪ .‬د بړيڅو اصلی وطن د‬
‫کندھار ښوراوک او د پښين عالقه ده مګر د دوی زياتی قبيلی د يوسف زو په لوی ھجرت کی له خپل ټاټوبی څخه‬
‫د اباسيند خواته ليږديدلی دی‪ .‬د حافظ رحمت خان پالر شاه عالم خان يو نوکر درلود چی داود خان نوميده‪ ،‬داود‬
‫خان چی کله ځوان سو نو روھيل کنډ ته د مال او دولت د پيداکولو دپاره والړ چی وروسته بيا په غښتلتوب ډير‬
‫مشھور سو‪ ،‬وروسته شاه عالم خان ھم ورغۍ او دوه زره روپۍ يی وربخښلی‪ ،‬داود خان د کمايون د راجه ديبی‬
‫چند له خوا ووژل سو‪ ،‬تر ھغه وروسته علی محمد خان )علی محمد خان په ھلکوانۍ کی د داودخان الس ته‬
‫ورغلۍ وو چی په زوی ولی يی نيولی وؤ( نواب سو‪ ،‬علی محمد خان د پښتنو د خوشحالولو دپاره حافظ رحمت‬
‫خان په زياتو خطونو راوغوښته چی آخر د شيخ کبير او ګل شير خان سره روھيل کنډ ته راغۍ‪ .‬حافظ رحمت‬
‫خان دلته دری کاله تير کړل والړی خپل ځای ته او بيرته راغی چی په دی واريی خپل کډه ھم راوستل او د علی‬
‫محمد خان په فوځ کی شامل سو‪ .‬د ډھلی پادشاه محمد شاه په )‪١٧۴٢‬م( کی ‪ ۵٠٠٠٠‬لښکر د راجه ھرنند په‬
‫مشرۍ د دوی د ځپلو دپاره راواستاوه چی حافظ رحمت په ‪ ۴٠٠٠‬لښکر وکړای سوه چی دوی مات کړی او خپله‬
‫راجه ھرنند مړ سو‪ .‬په ‪١٧۴۴‬م کی يی کمايون ونيو او د الموړی په کال يی قبضه وکړه چی وروسته د ھوا د‬
‫ناسازی په وجه بيرته الموړی ته والړ‪ .‬په ‪١٧۴۵‬م کی بادشاه د کمايون د نيولو ھڅه کړه او ‪ ١٠٠،٠٠٠‬فوځ يی‬
‫راواستاوه دا ځل علی محمد خان او دوه زامنو عبدﷲ خان او فيض ﷲ خان د بادشاه دربار ته پنا يووړه دلته د‬
‫پښتنو انتظام خراب سو خو حافظ رحمت خان د ‪ ٧٠٠٠‬لښکر سره ډھلی ته نږدی ورغی او د علی محمدخان‬
‫غوښتنه يی وکړه بادشاه دغه غوښتنه ومنله او علی محمد خان ته يی د سرھند صوبه داری ورکړه‪ .‬په ‪١٨۴٨‬م کی‬
‫کله چی احمدشاه بابا د ھند د نيولو په نيت راغۍ نو د ډھلی بادشاه محمدشاه د پښتنو او پښتنولۍ د بيری څخه علی‬
‫محمدخان او رحمت خان ته د روھيل کنډ نوابی ورکړه او دوی ھلته والړل‪ .‬محمدشاه مړ سو پر ځايی يی زوی‬
‫احمدشاه کښيناست‪ ،‬پر صدارت ھم النجه جوړه سوه څوک د صفدرجنګ او څوک د قمرالدين خان د زوی پر خوا‬
‫وه چی صفدرجنګ رحمت خان راوغوښت او خپله يی د وزارت رتبه ونيوله‪ ،‬حافظ رحمت خان بيرته روھيل کنډ‬
‫ته والړ‪ .‬علی محمدخان په ‪١٧۴٩‬م کی د استسقاء په مرض د سيپټمبر په مياشت مړ سو‪ .‬د علی محمد خان وصيت‬
‫حافظ رحمت خان وؤ مګر حافظ رحمت خان پګړی د علی محمد خان د زوی سعدﷲ پر سر کښيښوده په ظاھره‬
‫مشر سعدﷲ وؤ مګر کار ټوله د حافظ رحمت خان په الس کی وؤ‪ .‬په پای کی حافظ رحمت خان د شجاع الدوله له‬
‫السه د انګريزانو په ملګری مړ سو‪.‬‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪12‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫نازو انا )ميرمن نازو(‬
‫د نازو انا تولد په )‪١۶٠١‬م( کال کی په تازی نومی ځای کی چی دکالت او کندھار ترمنځ يو رباط دی واقع سوی‬
‫دی‪ .‬نازوانا د ملخی توخی لور او د حاجی عادل خور وه‪ ،‬په حباله د ښالم خان ھوتک وه چی د کرم خان زوی‬
‫وو‪ .‬د نازوانا څلور زامن وه چی مشر يی حاجی ميرويس خان دی او نور يی عبدالعزيز خان‪ ،‬يحی خان او‬
‫عبدالقادر خان دی‪ .‬کله چی ميرويس نيکه تولد سو نو ميرمن نازو ته په خوب کی شيخ بيټنی ورغی او ورته ويلی‬
‫يی وه‪] :‬دا زوی دی ښه وروزه چی دی به لوی کارونه وکړی[ تر څو چی ميرويس نيکه په )‪ ١١١٩‬ھـ ق( کی‬
‫پښتون قوم د ګرګين د شره وژغوره‪ .‬نازو انا د شعرو يو ديوان ھم لری چی دوه زره بيتونه پکښی دی چی دا‬
‫الندی رباعی د نوموړی ميرمنی څخه پاته ده‪:‬‬
‫څــاڅــکــی څــاڅــکــی يــی لــه سـتـرګـو څـڅيده‬ ‫ســـحــــرګـــاه وه د نــــرګـــيـــس لـيـمه النده‬
‫ده ويــل ژونــد مــی دی يــوه خــولـــه خــنــديــده‬ ‫مـــاويـــل څـــه دي ښــکــلـيـه ګله ولی ژاړی‬
‫ميرمن زينبه‬
‫ميرمن زينبه د ميرويس نيکه لور‪ ،‬د علومو استاد يی مال نورمحمد غلجی ؤ‪ ،‬دا ډيره عالمه او فاضله ښځه وه چی‬
‫د پادشاھی مشوری به يی ھم خپل ورور حسين ته ورکولی او ھغه به عمل پر کاوه‪ .‬زينبه يوه پوھه او عالمه ښځه‬
‫ھم وه چی خپله يی شعرونه ھم ويل‪ ،‬مثالً الندی بيتونه يی د شاه محمود د مرګ په وير کی ويلی دی‪:‬‬
‫ږغ ســـــو چــــــی ورور تـــــيـــــر لـــــه دنــــيـا ســـونـا‬
‫قــــــنــــــدھــــــــار واړه پــــــــــــــــــــــــه ژړا ســــونــا‬
‫زړه مــــــی پــــــه ويـــــــر کــــــی مــــــــبــتــال ســـونـا‬
‫‪ ‬چــــــی شـــــــاه مـــــحـــــمـــــود لـــــه مــــــــا جال سونا‬
‫زرغونه انا‬
‫زرغونه انا د احمدشاه بابا مور وه‪ .‬زرغونی انا په )‪١١٧۴‬ھـ ش( کی احمدشاه بابا د دی نظريی څخه منصرف کړ‬
‫چی نوی کندھار بايد اووه ديوالونه او څو خندقونه ولری او ھم زرغونی انا په )‪١١٧۴‬ھـ ش( خلکو ته يقين ورکړ‬
‫چی احمدشاه بابا ماته نه ده خوړلی‪ .‬زرغونه انا د کندھار د ښار تر جوړيدو وروسته د احمدشاه بابا په ژوند کی‬
‫وفات سوی ده‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫مالله‬
‫د )‪١٢٩٧‬ھـ ق( کال د شعبان ‪) ‬برات( د مياشتی په اوولسمه د دوشنبی په ورځ د ميوند پر دښت د پښتنو او‬
‫انګريزانو سره جنګ ؤ‪ ،‬نږدی وه چی پښتانه ماتی وخوری نو مالله راغله او بيرغ يی په الس کی واخيست او‬
‫الندی لنډۍ يی وويله‪:‬‬
‫خـــــال بــــه د يــــار لــــه ويــــنــــو کــــښــــيــــږدم‬
‫چــــی شــــيــــنــــکی بــــاغ کــــی ګــــل ګـــالب وشرمــوينه‬
‫کــــه پــــه مــــيــــونــــد کــــی شــــھـــيــــد نــه سوې‬
‫خــــدايـــږو اللـــيـــه! بــــی نـــنـــګــــۍ تــــه دی ســــاتـــيـنه‬
‫‪ ‬‬
‫)رح(‬ ‫بی بی نيکبخته‬
‫بی بی نيکبخته د شيخ ﷲ داد لور‪ ،‬په قوم مموزۍ چی په اشنغر کی يی پالر او نيکه د ممن زيو مرشدان وه‪ .‬محمد‬
‫ھوتک په پټ خزانه کی ليکلی دی چی‪ :‬زما پالر روايت کا چی شيخ امام الدين غوريا خيل په خپل کتاب )اوليای‬
‫افغان( کی ھسی کښلی دی چی‪ :‬بی بی نيکبخته په سنه )‪٩۵١‬ھـ ق( کی په حباله د شيخ قدم قدس ﷲ راغله چی د‬
‫خواجه محمد زاھد خليل متی زی زوی ؤ‪ .‬په )‪٩۵۶‬ھـ ق( کی يی له بطنه شيخ مياقاسم افغان په بدنی کی پيداسو‬
‫چی بيا په ھند او پښتونخوا کی مشھور سو‪ .‬شيخ امام الدين ھم ددی عرفاؤ له اوالده دی‪ ،‬شيخ امام الدين ھسی‬
‫ليکی چی دی عارفی په )‪٩۶٩‬ھـ ق( کی يو کتاب ليکلی دی چی )ارشد الفقرا( نوميږی او ھسی بيتونه يی پکښی‬
‫ليکلی دی چی فقرا او عبادﷲ ته مفيد دی او زما پالر چی کله بنو ته تللی وو د ھغه يوه نسخه يی ليدلی وه چی‬
‫الندی بيتونه يی مثال دی‪:‬‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪13‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫د خـــــدای حـــــق تـــــه غــــــــاړه کــــښــــــيــــــږده‬
‫نــــــــــوری نــــــــــــوری ويـــــــــنــــــا پــــــــــريـــــــــږده‬
‫دنــــــيــــــا پــــــاتــــــــه لـــــــه ھـــــــــــر چـــــــا ده‬
‫‪ ‬پــــــــــه اخــــــــــالص کــــــــــی ځـــــــيــــــــنــــــی لـــيږده‬
‫زرغونه‬
‫زرغونه د مال دين محمد کاکړ لور وه‪ ،‬په پنجوايی کی اوسيده‪ ،‬علوم يی د پالر څخه زده کړل‪ ،‬په حباله د سعدﷲ‬
‫خان نورزی وه‪ .‬د شيخ مصلح الدين د بوستان کتاب يی په )‪٩٠٣‬ھـ ق( کی په پښتو شعر نظم کا او نوم يی‬
‫)بوستان د پښتو( وو‪ .‬محمد ھوتک وايی‪ :‬زما پالر په سنه )‪١٠٢٢‬ھـ ق( کی د زرغونی خط ليدلی ؤ چی الندی‬
‫بيتونه يی مثال دی‪:‬‬
‫چــــــــی لـــــــه شـــــــــاتــــــــو ھـــــــم خوږه ده‬ ‫اوريــــــدلــــــی مــــــــی قـــــــصــــــــــه ده‬
‫بــــــــــــــــايــــــــــــزيـــــــــد چـــــــی ؤ رويـدار‬ ‫د اخـــــــتـــــــــر پـــــــــه ورځ ســــــــھــــار‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪14‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬

‫د پښتنو شاعرانو د کالم نمونی‬

‫بيټ نيکه‬
‫ستا پـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه مينه په ھر ځايه‬ ‫لـــــــــــــــــــــــــــويـــــــــــــه خدايه! لويه خدايه!‬
‫ټوله ژوی پــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه زارۍ کښی‬ ‫غر والړ دی درنــــــــــــــــــــــــــــــــــاوی کښی‬
‫زموږ کيږدی دی پـــــــــــــــــــــکښـــــــــــی پلنی‬ ‫دلته دی د غــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــرو لمنی‬
‫دا وګړی ډيــــــــــــــــــــــــــــــــــــر کړی خدايه!‬
‫لويه خـــــــــــــــــــــــــــــــدايـــــــــه! لويه خدايه!‬
‫رحمن بابا‬
‫ھــــــمـــــه واړه پــــــــــــه تسبيح دده مشــــغــــــــول دی‬
‫کـــــــــه ملک دی کـــــــــه پيری دی کــــــــــه انسان دی‬
‫چـــــــــــــــــــی مدام د بــــــــل و عيبو تـــــــه نظر کړی‬
‫خدای لــــــــــــــه خپله عيبه ولـــــــــــــــــی بی خبر کړی‬
‫کـــــــــــــــــــــه يــــــــــــوه جودانه عيب وينی په بل کی‬
‫ھغه يـــــــــــــوه جــــــــــودانه عيب بـه يی لوی غر کړی‬
‫ګوره څـــــــــــــــــــه بلند مــــقـــــــام دی د اخـــــــالص‬
‫چـــــــــــــــــــی جھان واړه غـــــــــــــــــــالم دی د اخالص‬
‫عــــــــــــــالمان دی روښنايـــــــــــــــــی د دی دنــــيـــــــا‬
‫عــــــــــــــــــــــــــالـــــــــــمــــــــــان دی د تمام جھان پيشوا‬
‫زه رحـــــــــمــــــــــــان حــــــلـــقه بګوش د ھر عالم يـــم‬
‫کـــــــــــــــــه اعلی دی کـــــــــــــــــه اوسط کـــــــــــــه ادنا‬
‫کـــــــــــــر د ګــــــــــــلو کـړه چی سيمه دی ګلزار شـــی‬
‫اغـــــــــــــزی مــــــــــه کـره چی پښو کښی به دی خار شی‬
‫ھغه زړه بـــــــــــــه لـــــــــــــــه طـــــوفانه په امـــان وی‬
‫چــــــــــــــــی کښتۍ غـــــــــــــونـدی د خلکو بار بردار شی‬
‫دنيا دار کــــــــــــــه مستغنی پـــــــــــــــــــه سيم و زر دی‬
‫ھنـرمـــــــنـــــــــد ســــــــــــــره ګــنــج د خــــپـــــل ھنر دی‬
‫د رياء خــــــــــــــــــرقــــــــه يی خدای مــــه کړه په غاړه‬
‫رحـــــــــمــــــــــان کــــــــــــوږ پټکـــــــــی تړلی قلندر دی‬
‫تـــــــــــــــه مــــــــــــؤمـــن ژوندی په دين يــــی زما ياره‬
‫تـــــــــــه فــــــــريـــــــــــــاد ژړا کــــــــــوه پـه څو کوکاره‬
‫استغفار تـــــــــــــــــوبه کـــــــــــــــــوه د ځــــــــــان دپاره‬
‫تـــــــــــــــــــه ھـــــــم ځــــــــــــان ساته پناه غواړه لـه ناره‬
‫بيداری کـــــــــــــړه پـــــــه ســــھـــار کښی زمــــا دلداره‬
‫کــــــــــــه اميد لــــــــــــــــری لـــــــــــــه رحمه له کرمه‬
‫ستا ھــــــــــــــــــــم بـــــــــــــــــــويه په ھرچا باندی کرم‬
‫اوس ده ستا رضـــــــــــا نــــــيـــــکی کړی که بدی کړی‬
‫نيک و بـــــــــــــــد دی دواړه ښـــــــــــکــــوی شی په قلم‬
‫خـــــــــــدايـــــــــــــه امــــــان راکړی له دا ھسی زندګۍ‬
‫چــــــــــــــــی تـــــــــــــــــه بــــــــــد وايی له بله‪ ،‬بل له تا‬
‫ښــــــــــه خــــــــواړه چی يو يی خوری بل ورته ګوری‬
‫خــــــــــــــواړه نـــــــــــــــــــــه دی ھــــــغه زھر دی ګويا‬
‫ھـــــــــر مــــــــرغه چی د بل غوښی خوری مردار دی‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪15‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫ځـــــــــــــان حــــــــــالل کــــــــــــړه لکه زاڼه شاھين مشه‬
‫چــــــــــــــــی تـــــــــــــقوی ديانت نــــــــه لری رحمانه‬
‫ددی ھســــــــــی ھمــــــــــنــــشــــــيـــــنــــــــــو نشين مسه‬
‫ښــــــــــــــــــه ده ښــــــــــــــــه ده دا دنــــــــــــــيــــــــا‬
‫چــــــــــــــــــــــی تــــــــــــــــوښـــــــــــــه ده د عــــــقـــــبا‬
‫کـــــــــــــــــــــه يـــــــــــــــــی مــــــــال د دنيا ډير وی‬
‫ھـــــــيـــــــــڅ پــــــــــــــــــری نـــــــــــــــــــــه کاندی پروا‬
‫عــــــــــــــــــــــــــزت نشته زور ورو په حضور کښی‬
‫لــــــــــــــــــــويـــــــــــــــــــی نسته تکبر او په غرور کښی‬
‫ملنګان يــــــــــــــــــــــــــــــــی د دوھی په غاړه مومی‬
‫کـــــــــــــــــــــــــوم تودوالی چی مالدار مومی په کور کښی‬
‫پــــــــــــــــــــــــــــــــه دنيا کښی له دنيا ګوښه کنار شه‬
‫سمندر غــــــــــــــــــــــــــــــــــوندی په اور کښی ګلغذار شه‬
‫د رحمان پــــــــــــــــــــــه عاشقی کښی سترګی وشوی‬
‫چــــــــــــــــــــــــــــی څوک وايی عاشق ړوند ھغه خوار شه‬
‫احمدشاه بابا‬
‫د ننګ مــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــړ خو څه مړ نه دی‬
‫د بــــــــــــــــــــــــــــــــــی نــــــنــــــــګـــــه ژوند جفا ده‬
‫الس بــــــــــــــــــــــــــه وانــــــــخـــــــــــــلـــــــم له ننګه‬
‫که پــــــــــــــــــــــــــه نــــــــــــــــنــــــــــــګ پاته دنيا ده‬
‫چی ســــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــر پری کړی احمد شاھه‬
‫د ھغو مينه پــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه رښتيا ده‬
‫پری بلبل کـــــــــــــــــــــــــــــا چيغارونه‬ ‫پسرلی ســــــــــــــــــــــــــــــو ژيړ ګلونه‬
‫د پسرلی پـــــــــــــــــــــــــــــه ژيړ ګلونه‬ ‫زړه زمــــــــــــــــــــــــــــــا کا چيغارونه‬
‫خوشحال خان خټک‬
‫چی ګټل خوړل بخښل کا ځـــــــــــــــــــــــــــــــــوان ھغه‬
‫چی تـــــــــــــــــــــــــــــــــــــوره لری د توری خان ھغه‬
‫و نـــــــــــــــــــــــــــــــور چاو ته وران مه وايه خوشحاله‬
‫چی پـــــــــــــــــــــــــــــه قولو عھد روان سو روان ھغه‬
‫مرد ھغه چــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــی ھمتناک برکتناک‬
‫د عالمه ســـــــــــــــــــــــــــــره خوږ په زيست و ژواک‬
‫چـــــــــــــــــــــــــــــــــی دا ھسی ښه ويل کا زه حيران يم‬
‫چـــــــــــــــــــــــــــــی خوشحال راوړ له کومه دا ادراک‬
‫په واک چــــــــــــــــــــــــــــــــــــی نلری په کام کښی ژبه‬
‫کــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه ُګنګ سی ښه دی په لويه تبه‬
‫پــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه بده ژبه ځان ځی جھان ځی‬
‫ايمان ال ھم ځــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــی واوره طالبه!‬
‫مخ د ھغو تــــــــــــــــــــــور سه چی يی مينی نفسانی دی‬
‫يوه مينه باقی ده نـــــــــــــــــــــــوری کلی مينی فانی دی‬
‫امــــــــــــــــــــــــــــــــــر کړه خوشحاله پستنه اوسه له نھی‬
‫ھر چـــــــــــــــــــــــی نھی کاندی ھغه زر په پيښيمانی دی‬
‫خپل استاد و ماتــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه ووی څو پندونه‬
‫ھــــــر يــــــــــــــــــــــــــــــــــو پند يی مرغلری دی اللونه‬
‫چــــــــــــــــــــــــــــــــی پــــه زړه په تأمين د ھغو ناز وړه‬
‫تــل نيازمنو ســــــــــــــــــــــــــــــــــــره وړی دی نازونه‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪16‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫که طالع او ھنر دواړه ســــــــــــــــــــــــــــــــره کښيږدی‬
‫زه خوشحال بـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه پکی ونيسم ھنر‬
‫درته وښيم کـــــــــيـــــمـــــــــــيـــــــــــــا د ســــعــــــادت‬
‫له بدانو سره مــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه کوه صحبت‬
‫چی کالی يی پاته نسی مـــــــــــــــــــــــــــــــرده سوی ته‬
‫خــــدايــــــــــــــــــــــــه ورکړی خوشحال ته ھسی رحلت‬
‫پــــــــــــــــــــــــــــــــه دوستانو تلطف کړه څو په تا سی‬
‫د دښمن ســـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــره ھم ښه کوه خلقت‬
‫کــــــــــــــــــــــــه ژوندون دی ھـم ھغه دی په جھان کی‬
‫چــــــــــــــــــــــــــــــــــی ياديږی د سړی د خوی خصلت‬
‫تر مغلو پښتانه پــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه توره ښه دی‬
‫که پـــــــــــــــــــــــــــــــــــه پوھه پښتانه وای څه ھوښيار‬
‫څه زمری څه يـــــــــــــــــــــــــی ھاتيان‬ ‫سر چـــــــــــــــــــــــــــی وڅنډی ځوانان‬
‫که ھر څـــــــــــــــــــــــو ساتی خپل ځان‬ ‫ځان ساته نشی لـــــــــــــــــــــــــــه مرګه‬
‫ځکه تا پـــــــــــــــــه ځان شيدا کړله بلبله‬ ‫چی دا ھسی ښايسته يـــــــــــــی ژيړه ګله‬
‫څوک نبی څـــــــــــــــــــــــــــــــوک مرسالن دی‬ ‫تـــــــــــــــــــــــــــــــــــر لکه زيات پيغمبران دی‬
‫امــــــــــتــــــــــــيـــــــــــــان دی وفـــــــــادار دی‬ ‫ھـــــــــــــــــــــمـــــــــــــــه واړه نيک کردار دی‬
‫خاتمت دده په نـــــــــــــــــــــام ســـــــــــــــــــــــو‬ ‫د دين کــــــــــــــــــــــار په ده تـــــمــام ســـــــــو‬
‫چـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــی بھتر تر سلطنت دی‬ ‫ھغه څــــــــــــــــــــــــــــــه دی روغ صورت دی‬
‫که څه ښه دی خــــــــــــــــــــــــــــــو ښه نيت دی‬ ‫خپل نيت ښـــــــــــــــــــــــــــــــــــه لره خوشحاله‬
‫عادت چـــــــــــــــــــی بد لری ځان يی ژړلی دی‬
‫عادت چــــــــــــــــــی رد لری ځان يی ژړلی دی‬
‫عادت پـــــــــــــــه پند نه ځی عادت په بند نه ځی‬
‫عادت لــــــــــــــــــــــــــــــــه سره سره تړلی دی ‪ ‬‬
‫ګل پاچا الفت‬
‫رب العلمين دی رحـــــــــــــــمـــــــــــــــــــــــة العلمين ګڼی‬
‫نــــــــــــــــــــــــــــــــــه لری ثانی چی دی خاتم النبين ګڼی‬
‫ژاړی پـــــــــــــــــه غمونو کی خواخوږی لـــه ھر چا سره‬
‫ســــــــــــــــــــــــــل پتنګان سوځی د يوی شمعی ژړا سره‬
‫داسی بيغمی دی خدای )ج( پــــــه ھيڅ کـور کـــی پيدا نکړی‬
‫يو کــــــــــــــــــور چی وير وی او بل خاندی له ليلی سره‬
‫له وھم و خياله او د عـــــــــــــــــــــــــقـــل تصـــور نه بھر‬
‫چيرته چـــــــــــــــــــــــــــی نه رسيږی ھيڅکله د علم نظر‬
‫اھل عرفان په تضرع مــــــــــــــــــــــــــــــاعرفنـــاک وايی‬
‫مونږ ھغه حـــــــــــمـــــــــــــد کله ويلی سو چی تاته ښايی‬
‫په بھار کی د خـــــــــــــــــــــــــــــــــــزان تــــصور کاندی‬
‫ژوندی ځان خـــپل ګڼی تـــــــــــــــــــــــورو خاورو الندی‬
‫بی حسابه څاڅکی توی په بحر و بــــــــــــــــــــــــــــر شی‬
‫له لکونو او کــــــــــــــــــــــــــــــــــــروړونو يو ګوھر سی‬
‫رنګ په رنګ ګالن پيداسی په غرو رغـــــــــــــــــــــو کی‬
‫په کی يـــــــــــــــــــــــــــــــــــــو نيم د ليلی پيکی ته ورسی‬
‫دی زيارت کی وينم بل راز تاثيرونـــــــــــــــــــــــــــــــــــه‬
‫دلته مــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه کوه واړه واړه سوالونه‬
‫نه يی سيال يی نظير سته په جھان کــــــــــــــــــــــــــــــــی‬
‫بوعلی باندی نـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــازيږی افغان ځکه‬
‫ډيره لويه ھستی سوه له خاورو النــــــــــــــــــــــــــــــدی‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪17‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫بلخ د ده لـــــــــــــــــــــــــــــــــــــه غمه وينمه وران ځکه‬
‫چـــــــــــــــــی د غمجنو په حال سوځی ھغه زړه غواړمه‬
‫داسی پتنګ ســــــــــــــــره يو ځای خپل سوځيده غواړمه‬
‫لږ غوندی درد او دل ســــــــــــــــــوزی د ھمدردۍ دپاره‬
‫که پــــــــــه کوم زړه کی ځای لری تـری ځاريده غواړمه‬
‫حميد مومند‬
‫ستا د عشــــــــــــــــــــــــــــــــق د وينو ډک شو ځيګرونه‬
‫ستا په الره کـــــــــــــــــــــــــــــــــــی بايلی زلمی سرونه‬
‫ھر ناکس لــــــــــــــــــــکـــــــــــــــــــه مګس پری بڼيږی‬
‫چی حميد نـــــــــــــــــــــــــرم ګـــــــــــــــويی کا شکرلب‬
‫چی سړی لـــــــــــــــــــــــــــــــــه سړی کړی د دنيا طمع‬
‫سړيتوب بـــــــــــــــــــــــــــــه يی سپيتوب سی په دا طمع‬
‫له دغی طمعی طاعـــــــــــــــــــــــــــــــون ښه دی حميده‬
‫چی کــــــــــــــــــــــــــــــــــــــوی د نفس لپاره د چا طمع‬
‫شعر نه دی دا خــــــــــــــــونـــــــــــــاب د سوی زړه دی‬
‫يا وتلی دســــــــــــــتـــــــــــــــــــی دم له خولی د مړه دی‬
‫يا د وينو آباسيند وھــــــــــــلــــــــــــــــــــــــــــی موج دی‬
‫يا له ښاره د حيرات وتـــــــــــــــلــــــــــــــــــــی فوج دی‬
‫د ھغه لـــــــــســـــــــتـــــــــــوڼـــــــــــــی الس يدبيضا ده‬
‫چی پـــــــــــــــــــــــــــــــــری وچی کاندی اوښکی د يتيم‬
‫څو به خـــــــــــــــــــوری پـــــــــــــــــردی مالونه په ستم‬
‫يوه ورځ بــــــــــــــــــــــــــــــــــه دی په نس کی شی اړم‬
‫که امسا يــــــــــــــــــــــــــــــــــــــی د موسی بولی وګړی‬
‫ښايی نن ساعت حميده ســــــــــــــــــــتــــــــــــــــــــــا قلم‬
‫دا آغاز مــــــــــــــــــــی پـــــــــــــه نامه د ھغه خدای دی‬
‫چی يی نـــــــــــــــــــــــــــــرم ګره ُکشای د شاه ګدای دی‬
‫د احد لــــــــــــــــــــــــولــــــــــــــــی به څوک وکه حميده‬
‫چی يی نھايت نـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه ايسی تر بريده‬
‫چــــــــــــــــــــــــــــــــــــی منشاء د پيدايش دی محمد دی‬
‫چی مــــــــــــــــايــــــــــــــــــــــه د زيبايش دی محمد دی‬
‫په حميد د خــــــــــــــــپـــــــــــلـــی مينی سيالب جوړ که‬
‫له سينی يــــــــــــــی مـــــــــــــــــــــــاسوا بندونه کوړ که‬
‫ټول دی مـــــــــــــــــــــســـــــــــــه په زرګونه زر و سيم‬
‫چی تــــــــــــــــــــه يــــــــــــو ککوړی خوری پکی يا نيم‬
‫چی غنچه يــــــــــــــــــــــــــــــــی د حميد د خاطر واکړه‬
‫پری لـــــــــــــــــــــــــــــــه کوم لور يی راوالوت دا نسيم ‪ ‬‬
‫حافظ‬
‫جنګ تـــــــــــــــــــوری شپی د بدمرغۍ سوله سبا راولی‬
‫جګره تيارو ســــــــــــــــــــــــــره راځی سوله رڼا راولی‬
‫جنګ بوری ميندی ژړوی په ځوانی مرګــــــــــــــــو بچو‬
‫په وچو شونـــــــــــــــــــــــــــــډو د يتيم سوله خندا راولی‬
‫د محشر په ورځ به څه د ستا پــه در ږدم‬ ‫الھی ستا پـــــــــــــــــــــــــــــــــه حضور د عجز سر ږدم‬
‫زه حافظ کسی سپند پـــــــــه دا مجمر ږدم‬ ‫چـــــــــــــــــــــــــــــــــــی بال د چا د سر پری دفع کيږی‬
‫په دی پاکه ښکلی الره فــــــکــــــــر بويه‬ ‫د ملی وحدت په چــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــاره فکر بويه‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪18‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫وطنواله برخــــــــــــــــــورداره فکر بويه‬ ‫چــــــــــــــــــــــــــی حافظ پری خوشحاليږی دی يو والی‬
‫شی خبری شا و خـــــــــــوا کی د روغتيا‬ ‫لوی نعمت دی پــــــــــــــــــــــــــــــــــه دنيا کی د روغتيا‬
‫ښوونځی پـــــــــاکـــــــــــــــه جامه پاکه کور يی پاک وی‬
‫چــــــــــــــــــــی پيداسی خــــــــــــوی په چاکی د روغتيا‬
‫خوږ وطنه! مونږه ستا پـــــــــــــــــــــــــــــــه لمن شنه يو‬
‫که تــــــــــــــــه نـــــــــــه يی مونږ به يو ھم چيری نه يو‬
‫ګرانه وطنه! زړه دی نـــــــــــــــــــــــه کړی کښته پورته‬
‫ستا له پاره دانګو مونږه لـــــــــــــــــــــــــــــــوی داور ته‬
‫سولـــــــه غواړو‬ ‫بيرغ د ســــــــــــــــــــــــــــــــــولـــــی مو پـــــــــــــه الس کی د بشر دی‬
‫سولـــــــه غواړو‬ ‫جګړه دی ورکـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه سی جګړه کی ډير خطر دی‬
‫زما د آبادی لپاره پــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــورته شئ اوچت شئ‬
‫مــال وتړئ زلمو‬
‫السونه ســـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــره ورکړئ ټوله په مينه يو قوت شئ‬
‫‪ ‬مال وتــړئ زلمو‬
‫ګل کوھی‬
‫چـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــا چی خپل قدر پخپله وکړ ګله!‬
‫ستاره د ھغه قــــــــــــــــــــــــــــــــــــــوم په عروج سوله‬
‫ھر يو کار کــــــــــــــــــــــــــــه ته ھمت وکړی اسان دی‬
‫کار له دی کــــــــــــــــــــــاره ګران نشته چی کار نه وی‬
‫حيدری‬
‫څو د اسالم لپاره نسی ســـــــــــــــــــــــــــر په دار مسلمه‬
‫پيدا به نکړی تـــــــــــــــــرقـــــــــــــی د خپل ديار مسلمه‬
‫څو چی اوصاف حـــــــــــــــيـدری په ځان کی نکړی پيدا‬
‫کله به سر کړی د دښمن په ســــــــــــــــــــر د دار مسلمه‬
‫بھائی جان‬
‫ځمکه ژاړی غـــــــــــــرونه ژاړی‪ ،‬آسمان ژاړی‬ ‫محمد لـــــــــــــــــــــــــه دنيا درومی جھان ژاړی‬
‫مدينی تـــــــــــــــــــــر خاورو الندی ياران ژاړی‬ ‫ولی نـــــــــــــــــــــــــــــــــکوی ژړا بھائی جانه!‬
‫سنګريزی د حــــــــــــــــــــــرم وايی محمد رسول ﷲ دی‬
‫په کعبه کښی صنعم وايــــــــــــــــــی محمد رسول ﷲ دی‬
‫ستا اوالد بھائی جـــــــــــان دی غزل وايی بلبل خوان دی‬
‫سپيرو سترګو پر نــــــــــــــــــم وائی محمد رسول ﷲ دی‬
‫عبدالقادر خټک‬
‫که سپين او ســـــــــــــــــــــــــره يی په کور کښی تل وی‬
‫چی نه يـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــی علم نه يی عمل وی‬
‫بنياد يــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــی نسته آخر به خوار سی‬
‫بخت به تــــــــــــــــــــــــــــــــــــــر کومه ورسره مل وی‬
‫راته يــــــــــــــــــــــــــــــــــــی ووی زما فرزنده!‬ ‫زار شم‪ ،‬قـــــــــــــــــــــــــربان شم د پالر تر پنده‬
‫خو بی خبر يــــــــــــــــــــــــــی ممسک له خونده‬ ‫لذت دور کـــــــــــــــــــــــــــړی تر ساتل ډير دی‬
‫نندارو لره راځــــــــــــــــــــــــــــــــــــــی چی پسی ځونه‬
‫په اختر بــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه ځلمی جونه کا سيلونه‬
‫تير شو وار عبدالقادره رابـــــــــــــــــــــــــــــــــــه نه سی‬
‫که ژړا کړی کـــــــــــــــــــــــــــــــه فرياد کړی که اھونه‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪19‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫کاظم خان شيدا‬
‫ورکه دنيا ســــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه بده يی طمع‬
‫واوره له مــــــــــــــــانــــــــــــــــــــــــــــــه که لری سمع‬
‫بيم يی د ســـــــــــــــــــــــــــــــــــــــر سی په شان د شمع‬
‫چی سيم و زر کا پـــــــــــــــــــــــــــــــــه کور کښی جمع‬
‫ای د ھـــــــــــــــــــــــــــــر آسمان بديعه!‬ ‫ای د کــــــــــــــــــــــــــــل جھان صنيعه!‬
‫ستا کـــــــــــــــــــــــــــــــرم پاکه سبحانه‬
‫مګس نــــــــــــــــــــــــــه شړی له خوانه‬
‫په صرف يــــــــــــــــــــــــــــی ژاړی مانند شمعه‬ ‫چی ممسکان کــــــــــــــــــــــــا سيم و زر جمعه‬
‫د توتی ژبـــــــــــــــــــــــــــــــه زړه د پلنګ لری‬ ‫په بزم ورزم باندی چـــــــــــــــــــــــــــــی راسی‬
‫پيرمحمد کاکړ‬
‫طامع ھميش وی پــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه انتظار کښی‬
‫آب يی د مــــــــــــــــــــــــــــــــــــخ ځی په ھر ديار کښی‬
‫ګنج چی د صبر پــــــــــــــيـــــــــــــــــــــــرمحمد با موند‬
‫توانګر بــــــــــــــــــــــــــالـــــــــــــه سی په دا ديار کښی‬
‫کاموال‬
‫اسالمی وحدت پــــــــــــــــکـار دی خپل عمل کی‬ ‫سره يــــــــــــــــــــــو شئ! په وينا او په عمل کی‬
‫سره يــــــــــــــــــــــــــــــــــو شئ کاموال په ژړا سر دی‬
‫اور دســــــــــــــــــــــــــــــــری يی بل سوی په ګوګل کی‬
‫مياخيل‬
‫چی تر څـــــــــــــــــــــــــو د زړه له کومی وحدت نه وی‬
‫په دی پوھـ سئ چـــــــــــــــی ھيڅ وخت به راحت نه وی‬
‫لری ګــــــــــــــــــــــــــــــــــرځه داسی خلکو نه مياخيله!‬
‫د اسالم ســـــــــــــــــــــــــــــــره چی مينه او الفت نه وی‬
‫ملنګيار‬
‫د خدای په ديــــــــــــــــن باندی غيرت تل د عزت نښه ده‬
‫مرګ د نبی پــــــــــــــــــــــــــه شريعت د شھادت نښه ده‬
‫د ملنګيار قلم د حـــــــــــــــــــــــــق پاکه صفه کی ګرځی‬
‫حق پټول انسان تـــــــــــــــــــــــه ھر وخت د ذلت نښه ده‬
‫ميرزا خان انصاری‬
‫د مــــــــــــــــــــــوال له ارادتـــــــــــــــــه‬ ‫نن بــــــــــــــــــــــــــــــه وکړم څو صفته‬
‫د روښـــــــــــــــــــــــــــــــــــان له برکته‬ ‫د ميرزا کــــــــــــــــــــــــــالم شيرين سو‬
‫مظلوم يار‬
‫زما پر کور د غم نــــــــــــــاری دی زه به چيری الړ سم‬
‫د تور تم توری تـــــــــوری شپی دی زه به چيری الړ سم‬
‫بيا دی جھان کړ راتــــــــــــــــــــه اور د مظلوم يار قلمه!‬
‫دا څه د وير ســــــــــــوی نغمی دی زه به چيری الړ سم‬
‫نيکمل‬
‫د محمد رســــــــــــــــــــــــول ﷲ په دين غيرت دی پکار‬
‫په مسلمان د اســـــــــــــــــــــــالمی قانون عزت دی پکار‬
‫چی په ميړانه د دښمن مقابله کـــــــــــــــــــــــــــــــوی تل‬
‫له داسی ځوان ســــــــــــــــــــــره نيکمله محبت دی پکار‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪20‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫يونس‬
‫ھر څـــــــــــــــــــــــــــــــه سوی په ازل کی نور به نسی‬
‫چی يی برخه د پياده ده ســــــــــــــــــــــــــــــــور به نسی‬
‫بی دردان به پـــــــــــــــــــــــــــــــه درد کله کړی يونسه!‬
‫مړی ايری که ھر څو پو کړی اوربـــــــــــــــــــــــه نسی‬
‫سيد حسن‬
‫په نغمه لکه بلبل غــــــــــــــــــــــــــــــــــــږيدل زده کړه!‬
‫پټه خوله وينا د ګــــــــــــــــــــــــــــــــل له بلبل زړه کړه!‬
‫راحت پريږده زحمت واخــــــــــــــــــــلـــــــــه سيدحسنه!‬
‫د وطن په درد و غــــــــــــــــــــــــــــــم ژړيدل زده کړه!‬
‫شمس الدين مجروح‬
‫په مذھب نـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه د بلبل نه د پتنګ يم‬
‫نه غونټۍ غوندی د زړه پـــــــــــــــــــــــــه وينو رنګ يم‬
‫ټيټ می مــــــــــــــــــــــه بوله غورځنګ راباندی مه کړه‬
‫زه په دی افتاده ګۍ کـــــــــــــــــــــــــــــی لوی ګړنګ يم‬
‫چی دی خاوره د ســــــــــــــــــــــــــــــــــر تاج د ايشيا ده‬
‫د جنت په شـــــــــــــــــــــــــــــــــــــان دی ځمکه نورانی‬
‫که په چــــــــــــــــــــا کـــــــــــــــــی پښتنواله په رښتيا ده‬
‫په ميړانه ســـــــــــــــــــــــــــــــــاتــــــــــــــی خپله ودانی‬
‫د غلطی الری مــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــل باندی نو څه‬
‫چی الر ورکه ســــــــــــــــــــــــــــــــی مزل باندی نو څه‬
‫چی آواز يی پـــــــــــــــــــــــــــــــــــه قام باندی اثر نه کا‬
‫د مجروح خواږه غــــــــــــــــــــــــــــــــــزل باندی نو څه‬
‫دارالمجالس‬
‫عبدﷲ د څښتن دوست وايــــــــــــــــــــــــــــــــــی يو کال‬
‫شو روان پــــــــــــــــــــــــــــــه نيت د حج صاحب د حال‬
‫مرتبه د سخاوت د يــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــو درھم‬
‫دی سل کاله عبادت ورځنی کـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــم‬
‫تفسيرالضحی‬
‫ھسی وايی د صديق )رض( پـــــــــــــــــــــــــــه خالفت کی‬
‫يو سړ ؤ ډوب تمام پـــــــــــــــــــــــــــــــــــه معصيت کی‬
‫باری خدای مـــــــــــــــــــــــــــــــی رامعاف کړه ګناھونه‬
‫رايـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــی وبخښله واړه نعمتونه‬
‫عبدالشکور رشاد‬
‫چی پر کوټ د کالنجر خــــــــــــــپــــــــــــــــلـــــــــه سپاه‬
‫‪ ‬خيږوله پښتانه غـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــازی شيرشاه‬
‫چی غالب له دنيا ځـــــــــــــــــــــــــــمــــــــــــه مسعود يم‬
‫نور ارمان مــــــــــــــــــــــــــــی پر دنيا نسته خوشنود يم‬
‫چی لښکرو د جســــــــــــــــــــــــــــــــــرت راوړئ ناتار‬
‫پښتانه ځلمی يـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــی کړله تار په تار‬
‫د زرو نامـــــــــــــــــــــــــــــــــــــردو زويو داغ جسرته!‬
‫په حسرت د پيغور نــــــــــــــــــــــــــــــــــه اوری د پالر‬
‫د مجنون ژوندون بـــــــــــــــــــــــه څه وی چی ليال مری‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪21‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫څه په کار دی تش کالبد چــــــــــــــــــــی زړه د چا مری‬
‫حريت د ھـــــــــــــــــــــــــــــــــــــر ملت د بدن زړه د ی‬
‫که دانه ؤ ھم ملت مـــــــــــــــــــــــــــــــــری ھم بقا مری‬
‫ښکارندوی غوری‬
‫د پسرلی ښکلونکی بيا کـــــــــــــــــــــــــــــړه سينګارونه‬
‫بيا يی ولونل پــــــــــــــــــــــــــــــــــــه غرونو کی اللونه‬
‫په غورځنګ غورځنګ لـــــــــــــــــه خولی ځګونه باسی‬
‫لکه شڼ ھاتـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــی شڼا کاندی سيندونه‬
‫افضل الطرايق‬
‫شيخ متی چـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــی خليلی ؤ‬
‫دی لــــــــــــــــــــــــــــه آره لـــــــــــــــــــــــــــــوی ولی ؤ‬
‫تر ھـــــــــــــــــــــــــر څـــــــــــــــــــــــــه بھتر دی وروره‬
‫زده کـــــــــــــــــــــــــــــــړه داخبره ګـــــــــــــــــــــــــــوره‬
‫خليل خان نيازی‬
‫خړی وريځی ژاړی لــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه پاسه‬
‫کويله ږغ کا بيلتون لـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه السه‬
‫که ھغه لونــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــی ګوھر په خول ستا‬
‫دامرحبا کا ستا‪ ،‬زمونږ مـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــواسه‬
‫سلطان بھلول لودی‬
‫ملک بــــــــــــــــــــــــــــــه زرغـــون کړم په ورکړه راسه‬
‫ګوره وريځی د داد لــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه پاسه‬
‫خول مـــــــــــــــــــــــــــــــــــی د عـــدل په دورو روڼ دی‬
‫جھان به زيب مومــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــی زما له السه‬
‫خزينة الفقراء‬
‫حکايت واوره لــــــــــــــــــــــــــــــه مانــــــــــــــــــــــــــــه‬
‫يو غل راغی پــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه شپه جانه‬
‫عاقـــــــــــــــــــــــــالن خپل غــــــــــــــــــــــــــم ړومبی کا‬
‫جاھالن آخــــــــــــــــــــــــــــــر ھــــــــــــــی ھـــــــــــی کا‬
‫عبدالحی حبيبی‬
‫تـــــــــــــــــــــــــل بھيږئ نــــــــــــــــــــــــــــــــــه وچيږی‬
‫ای ژونــــــــــــــــــــــــــــدی بھانــــــــــــــــــــــــــــده روده‬
‫ته د ژوند مســـــــــــــــــتــــــــه چــــــــــيــــــــــــنــه وی‬
‫ولی نه ګوری چـــــــــــــــــــــــی څــــــــــــــــــــــــه وی‬
‫احمدشاھی شھنامه‬
‫و ايران ته پــــــــــــــــــــــــــــــــه دا الر‬ ‫چی روان ســـــــــــــــــــــــــــــو شھريار‬
‫شاھــــــــــــــــــــــــــــی بخش شاه شاھان‬ ‫نشاپور تــــــــــــــــــــــــــــــــه سو روان‬
‫ھميش خليل‬
‫موټی خاوره د وطن بــــــــــــــــــــــــــــــــــه پری ورنکړم‬
‫که په سر د ځمکی ھـــــــــــــــــــــــــــــــــر وطن ختن سی‬
‫که غليم له ما بــــــــــــــــــــــــــــــــــــری يووړ محبوبی!‬
‫ستا پړونی دی زمـــــــــــــــــــــــــــــــــــــا د تن کفن سی‬
‫اليق‬
‫د زمــــــــــری او بـــــــــــــــــــاز وطنه!‬ ‫لويه لــــــــــــــــــــــــــــــــوړه ھندوکشه!‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪22‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫د طوفان او ســـــــــــــــيـــــــــــــــل مينه‬ ‫د ھيرمند او آمـــــــــــــــــــــــــــــو پالره‬
‫وياړه وياړه چـــــــــــــــی راغلی په افغان نوی شباب دی‬
‫په ھر فکر و ھـــــــــــر نظر کی د ژوندون نوی باب دی‬
‫شيخ تيمن‬
‫ګھيځ رڼا د لـــــــــــــــــــــــــمـــــــــــــــــــــــر خپره سوه‬
‫زما په کـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــور د وير ناره سوه‬
‫اور بل دی پريښودی واتـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه کړی‬
‫زما د بل اور کـــــــــــــــــــــــــــــــړوون راغــــــــــــــئ‬
‫د واصل روښانی د منتخباتو نمونه‬
‫ھر چی دا اشنا يــــــــــــــــــــــــــــــی وی پر بل مين سی‬
‫کل ښادی به يــــــــــــــــــــــــــــــــــــی بدله په شيون سی‬
‫ای واصله پـــــــــــــــــــــــــــــــــه غفلت د زړه غبار دی‬
‫د يو يار صيقل در واخله چـــــــــــــــــــــــــی روشن شی‬
‫جانان فدوی‬
‫د ھر تخم اصل پاک راځـــــــــــــــــــــــــــــــــــی له پاسه‬
‫په باطل يـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــی آلوده کا ناسپاسه‬
‫که ګوھر پــــــــــــــــــــــــــــه الس کی ورکړی بی قيمته‬
‫په کسيره به يــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــی بدل کا ناشناسه‬
‫اميرحمزه شينواری‬
‫چی يی ته چاتــــــــــه ټيټ نسی ننګيالی زما ژوندون کړه‬
‫زړه زما دی مسلمان وی تفکر مــــــــــــــی د پښتون کړه‬
‫زه دی وچ ھډوکی شپيلم خـــــــو ملت می دی سلطان وی‬
‫دا زما د صحن سيوری پـــــــــــــــه معنا کی ھمايون کړه‬
‫اشرف خان ھجری‬
‫عزت ګرځی ھم ھغه پــــــــــــــــــــــــــــــه جھان غواړی‬
‫چی نيولی يـــــــــــــــــــــــــــــــــی دامن د لوی ھمت دی‬
‫د مياروښان خير البيان‬
‫ښه په پاکه جامه دی واغوندی چـــــــــــــــــــــــــــــــی لری په تن‬ ‫وړاندی وخـــــــــــــــــــوری اتام‬
‫فياض‬
‫روايت دی لــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه ثقه ؤ راويانو‬
‫په داشان خبری کــــــــــــــــــــــــــــــــــــړی ای سامعانو‬
‫لونګين دی پـــــــــــــــــــــــــــــــــــه سينه باندی زنګيږی‬
‫فقير ځکه لکه مـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــار ھسی تاويږی‬
‫سکندر خان خټک‬
‫ای زما د کـــــــــــــــــــــــــــــــــــــور رڼا د سترګو توره‬
‫خدای دی نه کاندی پـــــــــــــــــــــــــه تا باندی مور بوره‬
‫ای زما زويــــــــــــــــــــــــــــــــــــه د نيکو خوی پيداکړه‬
‫له دنيا نه مينه ډيــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــره په عقبا کړه‬
‫څو چه مـــــــــــــــــــــــــی لری په زړه کښی مينا خاندی‬
‫ميخوران ځکه پـــــــــــــــــــــــــــــه څښل د صھبا خاندی‬
‫کباب د سکندر زړه دی د اشنا پـــــــــــــــــــه بيلتانه کښی‬
‫چی بوی د وريتو غوښو ھــــــــــــــــــو دده له ګفتګو ځی‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪23‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫ميرمن نازو‬
‫څاڅکی څاڅکی يـــــــــــــــــــی له سرتګو څڅيده‬ ‫سحـــــــــــــــــــــــــــــرګاه وه د نرګس ليمه النده‬
‫ده ويل ژوند می دی يـــــــــــــــــــوه خوله خنديده‬ ‫ما ويل څـــــــــــــــــــه دی ښکليه ګله ولی ژاړی‬
‫ميرمن زينبه‬
‫ږغ سو چـــــــــــــــــــــــــــــــــی ورور تير له دنيا سو نا‬
‫قندھار واړه پـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه ژړا سو نا‬
‫د خالق رحم تـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــل پر تا سونا‬
‫قندھار واړه پـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه ژړا سو نا‬
‫سپينه‬
‫غليم پـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــر شھر بيا ھجوم راوړی‬
‫مخ ته والړ دی يـــــــــــــــــــــــــــــــــــــار محمد پياوړی‬
‫دښمن سومات راغــــــــــــــــــــــــــــــی دوران د کامران‬
‫د يارمحمد د بـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــری ستوری ځالن‬
‫بی بی نيکبخته‬
‫د خدای حق تــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه غاړه کښيږده‬
‫نوری نوری وينا پــــــــــــــــريــــــــــــــــــــــــــــــــــږده‬
‫دنيا ترک وھــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه که پوه يی‬
‫د بقا پــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــر لوری پښی ږده‬
‫زرغونه‬
‫چی له شاتو ھــــــــــــــــــــــــــم خوږه ده‬ ‫اوريدلی مــــــــــــــــــــــــــــــی قيصه ده‬
‫تکبر بـــــــــــــــــــــــــــه دی تل ځوړ کا‬ ‫تواضع بــــــــــــــــــــــــه دی سور لوړکا‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪24‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫بسم ﷲ الرحمن الرحيم‬

‫پــښــويــه‬
‫لومړنی موضوعات‬
‫پښويه‪ :‬ھغه اصول او قواعد چی د ژبی داخلی جوړښت تشريح کوی پښويه بلل کيږی چی په عربی شکل يی‬
‫نحوه‪ ،‬دری دستوری زبان‪ ،‬انګليسی ګرامر او التينی ګراماتيک دی‪.‬‬
‫پښتو توری‪ :‬د پښتو د الفباء توری ديرش )‪ (٣٠‬دی چی عبارت دی له‪:‬‬
‫ا–ب–پ–ت–ټ–ج–چ–څ–ځ–خ–د–ډ–ر–ړ–ز–ژ–ږ–س–ش–ښ–غ–ک–‬
‫ګ–ل–م–ن–ڼ–و–ه–ی‬
‫‪ ‬د عربی ژبی لس ځانګړی توری ھم په پښتو دخيلو کليمو کښی استعماليږی او عبارت دی له‪  :‬‬
‫ث–ح–ذ–ص–ض–ط–ظ–ع–ف–ق‬
‫‪ ‬د پښتو سوچه او خاص توری اته دی چی عبارت دی له‪  :‬‬
‫ټ–ډ–ړ–ځ–څ–ڼ–ږ‪-‬ښ‬
‫‪ ‬د دری توری پکښی څلور دی چی عبارت دی له‪] :‬چ – پ – ګ – ژ[ څخه ‪ ‬‬
‫‪ ‬د پښتو ‪ ٢۶‬توری چپ )بی غږه( او څلور توری يی کومکی )غږيز( دی ‪ ‬‬
‫‪ ‬د پښتو چپ )بی غږه( يا اصلی توری عبارت دی له‪] :‬ب – پ – ت – ټ – ج – چ ‪ -‬څ – ځ –‬
‫خ – د – ډ – ر – ړ – ز – ژ – ږ – س – ش – ښ – غ – ک – ګ – ل – م – ن – ڼ[ څخه ‪ ‬‬
‫‪ ‬په پښتو کی کومکی غږونه پر دوه ډوله دی چی يوی يی توری او بل يی حرکتونه دی ‪ ‬‬
‫‪ ‬د پښتو ژبی کومکی حرکتونه په الندی ډول دی‪  :‬‬
‫‪ ‬زور‪ :‬يو توری په خوځښت او حرکت راولی او اواز په پورته لوری بيايی ‪ ‬‬
‫‪ ‬زير‪ :‬د ھغه په وسيله يو توری خوځنده ويل کيږی او غږ کښته خواته بيايی ‪ ‬‬
‫‪ ‬پيښ‪ :‬يو توری څرګند او د )واو( خواته مايل کيږی يا په بل عبارت د سپک )واو( آواز ورکوی‬
‫‪ ‬زورکۍ‪ :‬د کليمی په پيل او مينځ کی د يو مايل خط په شکل ليکل کيږی ‪ ‬‬
‫‪ ‬خج‪ :‬د آواز د فشار څخه عبارت دی لکه‪ :‬غوټه‪ ،‬کونډه ‪ ‬‬
‫‪ ‬د پښتو ژبی کومکی توری په الندی ډول دی‪  :‬‬
‫‪ ‬الف‪ :‬د کليمی په منځ او آخر کی راځی لکه‪ :‬کاکا‪ ،‬ماما‪ ،‬اکا او داسی نور ‪ ‬‬
‫‪ ‬په پښتو کی الف پر څلور ډوله دی ‪ ‬‬
‫‪ ‬واو‪ :‬په پښتو کی واو څلور ډوله دی‪  :‬‬
‫‪ ‬نرم واو‪ :‬چی پوست او نرم ويل کيږی او دمخه توری زور لری لکه‪ :‬لو‪ ،‬پلو‪ ،‬کنډو ‪ ‬‬
‫‪ ‬څرګند واو‪ :‬چی دمخه توری يی څرګند دروند پيښ ولری لکه‪ :‬کچالو‪ ،‬تالو‪ ،‬چاقو ‪ ‬‬
‫‪ ‬اوږد واو‪ :‬چی اوږد او نرم ويل کيږی او دمخه توری يی اوږد پيښ لری لکه‪ :‬کور‪ ،‬مور ‪ ‬‬
‫‪ ‬کوچنی واو‪ :‬چی دمخه توری يی سپک لنډ پيښ ولری لکه‪ :‬لومړی‪ ،‬تاسو‪ ،‬پوښتنه ‪ ‬‬
‫‪ ‬ه‪ :‬په پښتو کی ه پر دوه ډوله ده‪  :‬‬
‫‪ ‬څرګنده او لويه )ه(‪ :‬ھغه ده چی دمخه توری يی زور ولری لکه‪ :‬پاڼه‪ ،‬لښته‪ ،‬څانګه ‪ ‬‬
‫‪ ‬پټه او کوچنۍ )ه(‪ :‬چی دمخه توری يی زورکۍ ولری لکه‪ :‬زړه‪ ،‬پسه‪ ،‬نيکه ‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪ ‬ی‪ :‬په پښتو کی ی پر پنځه ډوله ده‪  :‬‬

‫‪ ‬نرمه )ی(‪ :‬دمخه توری يی زور لری او تل د نارينه نومونو په پای کی راځی لکه‪ :‬اوړی‪،‬‬
‫منی‪ ،‬ژمی ‪ ‬‬
‫‪ ‬څرګنده )ي(‪ :‬چی درنده ادا سی‪ ،‬دمخه توری يی څرګند او دروند زير لری لکه‪ :‬ښادي‪،‬‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪25‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫دښمني‪ ،‬دوستي‬
‫‪ ‬اوږده )ې(‪ :‬چی اوږده ويل کيږی دمخه توری يی اوږد زير لری لکه‪ :‬مڼې‪ ،‬يخې‪ ،‬کوڅې ‪ ‬‬
‫‪ ‬زورکۍ واال )ۍ(‪ :‬چی دمخه توری يی زورکۍ لری او يوازی د کليمی په پای کښی راځی‬
‫لکه‪ :‬خولۍ‪ ،‬ماڼۍ‪ ،‬کړکۍ ‪ ‬‬
‫‪ ‬امريه )ئ(‪ :‬دا )ئ( ډيره د امر پر مھال کارول کيږی نوره کټ مټ زورکۍ واال په څير ده‬
‫لکه‪ :‬وليکئ‪ ،‬وخورئ‪ ،‬وزغلئ ‪ ‬‬
‫د کـالم اجـزاوی‬
‫ھغه لفظ چی د يوی معنی دپاره د خولی څخه راوځی کليمه نوميږی او کليمه پر دوه ډوله ده چی عبارت دی له‪:‬‬
‫تقريری او تحريری څخه‪ .‬د کالم توکی په الندی دول دی‪:‬‬
‫نــــــــوم‬
‫ھغه کليمه ده چی د زمانی له ښودلو څخه پرته مستقله معنی لری او د يوشی‪ ،‬شخص يا يو کيفيت د نومولو دپاره‬
‫استعماليږی لکه‪ :‬سړۍ‪ ،‬لرګۍ‪ ،‬ويره‪ ،‬لمر‪ ،‬چرګ او داسی نور‪ .‬نوم پر پنځه ډوله دی چی عبارت دی له‪:‬‬
‫‪ ‬خاص نوم‪ :‬ھغه نوم دی چی په خاص شی‪ ،‬ځای او يا سړی باندی داللت کوی لکه‪ :‬کابل‪ ،‬ميرويس‪،‬‬
‫نيکه‪ ،‬خوشحال‪ ،‬خټک او داسی نور ‪ ‬‬
‫‪ ‬د جنس نوم‪ :‬ھغه نوم دی چی په لږو او ډيرو باندی يو شان داللت کوی لکه‪ :‬اوبه‪ ،‬غنم‪ ،‬تيل او نور‪.‬‬
‫‪ ‬د جميعت نوم‪ :‬ھغه نوم دی چی په لفظ کی مفرد وی او په معنی کی د يوی ډلی او جميعت لپاره‬
‫راځی لکه‪ :‬لښکر‪ ،‬جرګه او داسی نور‪  .‬‬
‫‪ ‬مجرد نوم‪ :‬ھغه دی چی مادی وجود نه لری او په سترګو نه ليدل کيږی او شته والی يی په غير‬
‫پوری اړه لری لکه‪ :‬عقل‪ ،‬پوھـ‪ ،‬وير او داسی نور ‪ ‬‬
‫‪ ‬عام نوم‪ :‬ھغه نوم دی چی په عام شی‪ ،‬ځای او يا سړی داللت وکړی لکه‪ :‬لرګی‪ ،‬پاڼه‪ ،‬ھينداره او‬
‫داسی نور‪  .‬‬
‫مذکر او مؤنث نومونه‪ :‬په پښتو کی ټول نومونه د جنسيت له مخی پر دوه ډوله دی چی عبارت دی له ‪ :‬مذکر او‬
‫مؤنث څخه چی دغه دواړه ډولونه يی الندی ځينی نښی لری ‪:‬‬
‫‪ ‬ھغه نومونه چی په پای کی يی الندی عالمی راسی مذکر بلل کيږی‬
‫‪ o‬نرمه )ی( لکه ‪ :‬لرګی‪ ،‬منګی‪ ،‬سړی‪ ،‬وږی‪ ،‬تږی‪... ،‬‬
‫‪ o‬څرګند واو لکه ‪ :‬تالو‪ ،‬چاکو‪ ،‬باڼو‪... ،‬‬
‫‪ o‬کوچنۍ )ه( لکه ‪ :‬تره‪ ،‬وراره‪ ،‬زړه‪ ،‬نيکه‪... ،‬‬
‫‪ o‬نرم واو لکه ‪ :‬پلو‪ ،‬لو‪ ،‬کنډو‪... ،‬‬
‫‪ o‬ھغه ټول نومونه چی په پای کی يی اصلی توری راغلی وی او سماعی مؤنث نه وی مذکر ګڼل‬
‫کيږی‪ ،‬لکه ‪ :‬ميز‪ ،‬الس‪ ،‬اور‪ ،‬غل‪ ،‬مل‪... ،‬‬
‫‪ ‬ھغه ساکنه )ی( چی دمخه يی ساکن )و( او يا الف وی د اصلی توری حکم لری لکه ‪:‬‬
‫زوی‪ ،‬سوی‪ ،‬لوی‪ ،‬ځای‪ ،‬چای‪... ،‬‬
‫‪ ‬د مؤنث په اړه الندی موضوعات سته‬
‫‪ o‬ھغه نومونه چی په پای کی يی الندی عالمی راسی مؤنث بلل کيږی‬
‫‪ ‬څرګنده )ه( لکه ‪ :‬اسپه‪ ،‬لښته‪ ،‬پڼه‪ ،‬توره‪... ،‬‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪26‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬زورکۍ واال )ۍ( لکه ‪ :‬خولۍ‪ ،‬ډوډۍ‪ ،‬څپلۍ‪ ،‬څوکۍ‪... ،‬‬
‫‪ ‬الف لکه ‪ :‬ژړا‪ ،‬خندا‪ ،‬نڅا‪ ،‬مال‪ ،‬شا‪ ،‬ښوروا‪... ،‬‬
‫‪ ‬اوږد )و( لکه ‪ :‬ښارو‪ ،‬زانګو‪ ،‬المبو‪... ،‬‬
‫‪ ‬څرګنده )ی( لکه ‪ :‬بياتی‪ ،‬دوستی او ښادی‪ .‬مګر په نسبتی صفتونو کی څرګنده )ی( د مذکر‬
‫لپاره راځی لکه ‪ :‬دوبی‪ ،‬موچی‪ ،‬ډولی‪ ،‬ربابی‪... ،‬‬
‫‪ ‬اوږده )ی( لکه ‪ :‬ادی‪ ،‬ناوی‪ ،‬ملګری‪ ،‬تږی‪... ،‬‬
‫‪ o‬د مؤنث نوم ډولونه‪ :‬مؤنث نومونه الندی ډولونه لری‬
‫‪ ‬حقيقی لفظی مؤنث )ساکښ نښه واال( ‪ :‬ھغه نومونه دی چی ساکښ او د تانيث نښه ھم پکی‬
‫وی لکه ‪ :‬غوا‪ ،‬چرګه‪ ،‬اسپه‪... ،‬‬
‫‪ ‬حقيقی غيرلفظی مؤنث )ساکښ بی نښی( ‪ :‬چی د يوه ساکښ نوم او د تانيث نښه نلری‪ ،‬لکه‬
‫‪ :‬مور‪ ،‬خور‪ ،‬ترور‪ ،‬دی ډول مؤنث ته معنوی مؤنث ھم وايی‬
‫‪ ‬غيرحقيقی لفظی مؤنث )بی ساه نښه واال( ‪ :‬ھغه مؤنث ته وايی چی د بی ساه شی نوم او د‬
‫تانيث عالمه ھم په کی وی لکه ‪ :‬لښته‪ ،‬پاڼه‪ ،‬غرمه‪ ،‬څوکۍ‪ ،‬رڼا‪ ،‬ځانګو‪... ،‬‬
‫‪ ‬غير حقيقی غيرلفظی مؤنث )بی ساه بی نښی( ‪ :‬ھغه ته وايی چی د بی ساه شی نوم وی او‬
‫د تانيث نښه تری لويدلی وی‪ ،‬لکه ‪ :‬لمن‪ ،‬ستن‪ ،‬بړستن او ميچن‪ .‬دی ډول مؤنث ته سماعی‬
‫مؤنث ھم وايی‪.‬‬
‫مفرد او جمع نومونه ‪ :‬نوم د شمير له مخی پر دوه ډوله دی ‪ :‬مفرد او جمع‬
‫‪ ‬مفرد ‪ :‬ھغه نوم ته ويل کيږی چی پر يوه شی يا يو کس الندی داللت کوی لکه ‪ :‬ھلک‪ ،‬ونه‪ ،‬لرګی‪... ،‬‬
‫‪ ‬جمع ‪ :‬ھغه نوم ته ويل کيږی چی له يوه نه پر زياتو شيانو او يا کسانو داللت کوی لکه ‪ :‬ھلکان‪ ،‬ونی‪... ،‬‬
‫د يو مفرد نوم د جمع کولو طريقه ‪ :‬د يو مفرد نوم د جمع کولو دپاره ضروری ده چی پوھـ سو چی ھغه مذکر دی‬
‫او که مؤنث‪ ،‬چی په دی ترتيب سره د مذکر او مؤنث نومونو د جمع کولو طريقی په الندی ډول دی‬
‫‪ ‬د مذکر نومونو د جمع کولو طريقی په الندی ډول دی‬
‫‪ o‬د ھر مفرد نوم او صفت چی په پای کی يی نرمه )ی( راغلی وی په جمع کی دغه )ی( په څرګنده‬
‫)ي( بدليږی‪ .‬لکه ستوری – ستوري‪ ،‬نوی – نوي‪ ،‬لوښی – لوښي‪ ،‬اغزی – اغزي او داسی نور‪.‬‬
‫‪ ‬په دی ډول نومونو او صفتونو کی د ساکښ په پای کی د )ان( په راوړولو سره ھم جمع‬
‫کيږی‪ ،‬لکه ‪ :‬ميږيان‪ ،‬غوايان‪ ،‬کابليان‪ ،‬کندھاريان او داسی نور‬
‫‪ o‬ساکښ صفات چی په آخر کی يی څرګنده )ي( يا څرګند واو راغلی وی د )ان( په راوړلو جمع‬
‫کيږی‪ ،‬لکه ‪ :‬موچي – موچيان‪ ،‬دوبي – دوبيان‬
‫‪ o‬ھر صفت چی په منځ کی يی )واو( يا )ی( راغلی وی او دغه واو يا ی په مؤ نث کی غورځيدلی‬
‫وی نو په جمع کی ھغه په الف بدليږی او پای کی يی کوچنۍ )ه( زياتيږی لکه ‪ :‬پښتانه‪ ،‬ړانده‪،‬‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪27‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫راڼه‪ ،‬ترخه‪ ،‬تروه او داسی نور‪.‬‬
‫‪ o‬ځينی دوه توريز يو څپه ييز نومونه او صفتونه د کوچنۍ )ه( په زياتولو جمع کيږی‪ ،‬لکه ‪ :‬غله‪ ،‬مله‪،‬‬
‫مړه‪ ،‬سره‪ ،‬شنه‪ ،‬اومه‪ ،‬اوږده او داسی نور‪.‬‬
‫‪ o‬ھغه نومونه او صفتونه چی په آخر کی يی اصلی حرف راغلی وی که ساکښ وی عموما ً د )ان( په‬
‫زياتولو او که بی ساه وی د )ونه( په زياتولو جمع کيږی‪ ،‬لکه ‪ :‬چرګان‪ ،‬اوښان‪ ،‬کورونه‪ ،‬کالونه‪... ،‬‬
‫‪ ‬د مؤنث نومونو د جمع کولو طريقی په الندی ډول دی‬
‫‪ o‬ھر مفرد مؤنث نوم چی په آخر کی يی )و( او يا )ا( وی د ګانی په زياتولو جمع کيږی لکه ‪ :‬زانګو‬
‫– زانګوګانی‪ ،‬پيشو – پيشو ګانی او داسی نور‬
‫‪ ‬ځينی پښتانه د الف نومونه د وی په راوړلو جمع کوی لکه ‪ :‬ژړاوی‪ ،‬رڼاوی او داسی نور‬
‫‪ o‬ھر مفرد مؤنث نوم چی په پای کی يی څرګنده )ي( يا زوره کۍ واال )ۍ( راغلی وی‪ ،‬نو ساکښ يی‬
‫په )ګانی( او بی ساه يی په زوره کۍ واال )ۍ( سره کيږی‪ ،‬لکه ‪ :‬مامي – مامي ګانی‪ ،‬انۍ – انۍ‬
‫ګانی‪ ،‬دوستي – دوستۍ‪ ،‬وداني – ودانۍ او داسی نور‬
‫‪ o‬کوم نومونه چی په پای کی يی اوږده )ې( راغلی وی په )انې( جمع کيږی‪ ،‬لکه ‪ :‬ناوې – ناويانې يا‬
‫ناوې ګانی او داسی نور‬
‫‪ ‬ټول سماعی مؤنثات په اصل کی )ه( لری نو ځکه يی جمع په آخر کی د اوږدی )ې( په‬
‫راوړلو راځی لکه‪ :‬غيږ – غيږې‪ ،‬الر – الرې‪ ،‬لمن – لمنې او داسی نور‬
‫‪ o‬د نسبتی صفاتو او شريکو صفاتو ښځينه جمع له نرينه جمع څخه د اوږدی )ې( په زياتولو جوږيږی‬
‫لکه ‪ :‬کابليان – کابليانې‪ ،‬کوالالن – کوالالنې‪ ،‬خواران – خوارانې او داسی نور‬
‫‪ o‬د معنوی مؤنثو جمع تر يوی قاعدی الندی نه راځی او په وروسته ډول راځی ‪ :‬مور – ميندې‪ ،‬خور‬
‫– خويندې‪ ،‬ترور – تريندې‪ ،‬نجلۍ – نجونې او داسی نور‬
‫د نوم حالتونه‪ :‬د نوم حالتونه پر دوه ډوله دی‪ ،‬اول معنوی او دوھم لفظی‬
‫د نوم معنوی حالتونه‪ :‬د نوم مشھور معنوی حالتونه څلور دی چی په الندی ډول دی‬
‫فاعلی حالت‪ :‬کوم نوم چی په جمله کی فاعل وی‪ ،‬ھغه حالت ته فاعلی حالت وايی‪ ،‬لکه زلمی خط ليکی‪ ،‬چی‬
‫دلته زلمی فاعلی حالت لری‬
‫مفعولی حالت‪ :‬کوم نوم چی په جمله کی مفعول وی‪ ،‬ھغه حالت ته مفعولی حالت وايی‪ ،‬لکه ‪ :‬بريالی ډوډی‬
‫خوری‪ ،‬چی دلته ډوډی مفعولی حالت لری‬
‫ندايی حالت‪ :‬که کوم نوم ته ږغ او نداء وسی نو ھغه نوم په ندايی حالت کی دی‪ ،‬لکه‪ :‬له ای ھلکه‪ ،‬چی دلته‬
‫ھلک ندايی حالت لری‪.‬‬
‫ارتباطی حالت‪ :‬که يو نوم د ارتباط له حروفو سره راوړل سی‪ ،‬ھغه نوم ارتباطی حالت لری‪ ،‬لکه له کوره‬
‫راغلم‪ ،‬چی دلته کور ارتباطی حالت لری‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪28‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬په پښتو کی د ارتباط توری ]په‪ ،‬پر‪ ،‬د‪ ،‬تر‪ ،‬بی‪ ،‬نا‪ ،‬له‪ ،‬ته‪ ،‬لره‪ ،‬نه‪ ،‬څخه‪ ،‬ځينی‪ ،‬سره[ دی‬

‫‪ ‬که دوه نومونه د ‪  ‬د‪   ‬په واسطه ارتباط پيداکړی نو ھغه وخت ورته اضافی ارتباط وايی‪ ،‬په اضافی ارتباط‬
‫کی لومړی مضاف اليه او وروسته مضاف راځی‪ ،‬لکه‪ :‬د زلمی قلم د اختر ورځ او که مضاف اليه اضافی‬
‫ضمير وی نو بيا مضاف دمخه راځی لکه‪ :‬قلم می راکه‪ .‬کتاب دی څه سو؟‬
‫‪ o‬په پورته مثالو کی زلمی او اختر مضاف اليه‪ ،‬قلم او ورځ مضاف دی‬
‫د نوم لفظی حالتونه‪ :‬په پښتو کی نومونه د پای د بدلون په لحاظ په څو ډوله دی چی په الندی ډول ښودل کيږی‬
‫‪ ‬ھغه نوم چی په نرمه )ی( ختم سوی وی‪ ،‬په ندايی حالت کی مفتوح راځی او فتحه يی په )ه( ليکل کيږی او په‬
‫فالی حالت او ارتباطی حالت کی د جمع په شکل اوړی يعنی نرمه )ی( په څرګنده )ی( بدليږی او په نورو‬
‫حاالتو کی په اصلی شکل راځی‬
‫‪ o‬ندايی حالت‪ :‬ای زلميه!‬
‫‪ o‬فاعلی حالت‪ :‬زلمی خط وليکه‪.‬‬
‫‪ o‬ارتباطی حالت‪ :‬زلمی ته خدای تعالی ښه پوھه ورکړی ده‪.‬‬
‫‪ o‬اصلی حالت‪ :‬توريالی سبق وايی‪ ،‬زلمی څه وايی؟‪ ،‬توريالی يی بوت‬
‫‪ ‬ھغه صفت چی منځ کی يی )و( وی په ندايی حالت کی مفتوح او په فاعلی او ارتباطی حالت کی د جمع په‬
‫صورت راځی‪ ،‬لکه‪ :‬ای پښتونه! واړه ھلک وخندل‪ ،‬بی ننګی د پښتانه مرګ دی‪.‬‬
‫‪ ‬کوم نومونه چی په صحيح حرف ختم سوی وی‪ ،‬جمع يی په )ان – ون( کيږی‪ ،‬په ندايی حالت کی مفتوح يعنی د‬
‫صحيح توری د زور په ځای )ه( ورسره نښلول کيږی او په نورو حاالتو کی په اصلی صورت راځی‪ ،‬لکه‪ :‬ای‬
‫ځوانه!‪ ،‬ای ھلکه!‪ ،‬ای اباده!‬
‫‪ ‬سماعی مؤنث او په )ه( او څرګنده )ي( مختوم مؤنث په ندايی‪ ،‬فاعلی او ارتباطی دری واړو حالتونو کی په‬
‫جمع بدليږی‪ ،‬لکه‪ :‬ای ميرمنی!‪ ،‬دښمنۍ ډير کورونه وران کړل‪.‬‬
‫‪ ‬ھغه معنوی مؤنث چی په صحيح حرف ختم وی په ندايی حالت کی يی په آخر کی اوږده )ې( زياتيږی د ]له‪،‬‬
‫بی‪ ،‬تر[ سره مفتوح او په نورو حاالتو کی په خپل شکل راځی لکه‪ :‬ای موری! ای خوری!‬
‫‪ ‬د جمع او جنس نومونه چی په څرګنده )ي(‪ ،‬اوږده )ې( يا په )ه( مختوم وی په ندايی‪ ،‬فاعلی‪ ،‬ارتباطی حاالتو‬
‫کی يی د آخر )ی( او )ه( په اوږد )و( بدليږی‪ ،‬لکه‪ :‬ای سړيو!‪ ،‬ميلمنو ډوډۍ وخوړه‪.‬‬
‫‪ ‬جمع مذکر او جنس نوم چی په صحيح حرف ختم وی‪ ،‬په ندايی‪ ،‬فاعلی او ارتباطی حالتونو کی يی آخر ته‬
‫کوچنی واو زياتيږی‪ ،‬لکه‪ :‬ای ھلکانو! ھلکانو سبق ووايه‪.‬‬
‫يادښت‪ :‬ټول صفات چی جمع نه لری که چيری موصوف يی جمع وی نو په دريو واړو حالتونو کی يی په آخر کی‬
‫)واو( زياتيږی‪ ،‬لکه‪ :‬ای غمجنو!‪ ،‬لږو کسانو کار وکړ‪.‬‬
‫يادښت‪ :‬په پښتو کی مصدر د جمع مذکر حکم لری او په دغو دری واړو حالتونو کی يی په آخر کی واو زياتيږی‬
‫لکه‪ :‬ډيرو ليکلو ستړی کړم‪ ،‬دا د خوړلو څښلو وخت نه دی‬

‫نه بدليدونکی نومونه‪ :‬په پښتو کی ځينی نه بدليدونکی نومونه ھم سته چی ھغه په ټولو حاالتو کی په يو ډول‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪29‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫استعماليږی او په پای کی يی کوم بدلون نه راځی‪ ،‬دغه ډول نومونه په بيالبيلو حاالتو کی الندی ښودل کيږی‬
‫ھغه نومونه چی په پای کی يی )الف( راغلی وی‪ ،‬لکه‪ :‬ای کاکا!‪ ،‬دادا می راته يوښه قلم راوړ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ھغه نارينه نوم چی په کوچنی )ه( ختم وی‪ ،‬لکه‪ :‬ای نيکه!‪ ،‬ځلمی ته خپل تره قلم وباخښه‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ھغه نوم چی په پای کی يی څرګند او اوږد واو وی لکه‪ :‬پيشو غوښه وتښتوله‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ھغه نوم چی په زورکۍ واال )ۍ( ختم وی لکه‪ :‬ږلۍ‪ ،‬څوکۍ‪ ،‬نړۍ او داسی نور‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ھغه نوم چی په اوږده )ې( ختم وی لکه‪ :‬ادی شيدی راوړی‪ ،‬له خواښې سره يی وخوړې‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ھغه نارينه نوم چی په څرګنده )ی( ختم وی لکه‪ :‬موچی بوټونه وګنډل‪ ،‬دوبی زما دريشی سبا ته راوړی‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬ھغه مذکر نوم چی په څرګنده )ه( ختم وی لکه‪ :‬ګرانه ميلمه! ډوډۍ وخوره‪ ،‬کوربه ميلمه ته په درنه سترګه ګوری‬

‫ضـمـيـرونه‬
‫ضـمـيـر‪ :‬ضمير ھغه کليمه ده چی د نوم پر ځای د تکرار د لری کولو لپاره راځی‬
‫‪ ‬ضميرونه په پښتو کی پر څو ډوله ده چی مھم يی په الندی ډول دی ‪ ‬‬
‫‪ ‬شخصی ضميرونه‪ :‬ھغه دی چی پر يو معين شخص يعنی پر متکلم‪ ،‬مخاطب او غائب باندی داللت کوی‪.‬‬
‫شخصی ضميرونه د استعمال له مخی پر دوه ډوله دی‪ :‬متصل او منفصل‪  .‬‬
‫‪ ‬متصل ضميرونه‪ :‬ھغه دی چی يوازی نه راځی او تل د فعل سره پيوست استعماليږی‪ ،‬متصل ضمرونه‬
‫دادی‪  :‬‬
‫‪ ‬م‪ :‬د مفرد متکلم لپاره لکه په ځم کی ‪ ‬‬
‫‪ ‬و‪ :‬د جمع متکلم لپاره لکه په ځو کی ‪ ‬‬
‫‪ ‬ی‪ :‬د مفرد مخاطب لپاره لکه په ځی کی ‪ ‬‬
‫‪ ‬ی‪ :‬د مفرد مذکر غائب لپاره لکه ځلمی تللی دی ‪ ‬‬
‫‪ ‬ل‪ :‬د جمع مذکر غائب لپاره لکه ھلکان راغلل ‪ ‬‬
‫‪ ‬ھـ‪ :‬د مفردی مونثی غائبی لپاره لکه ماللۍ له خوبه پاڅيده‪  .‬‬
‫‪ ‬ې‪ :‬د جمعی مونثی غائبی لپاره لکه ځينی نجونی پوھنځی ته والړی ‪ ‬‬
‫‪ ‬څرګنده )ي(‪ :‬په حال او مستقبل کی د مفرد‪ ،‬جمع او مذکر او مونث لپاره راځی لکه‪ :‬زلمی سھار‬
‫وختی له خوبه پاڅی – ماللۍ چای څښی‪ ،‬ھلکان سبق وايی‪  .‬‬
‫‪ ‬دغه ضميرونه ھميشه د افعالو سره پيوست راځی نو ځکه فعلی ضميرونه ھم ورته وايی‪  .‬‬
‫‪ ‬متصل ضميرونه دوه حالته لری‪ .‬په الزمی فعلونو کښی د فاعل په حيث او په متعدی فعلونو کښی‬
‫د مفعول په حيث راځی مګر په استعمال کی منفصل ضميرونه ھم ورسره راتالی سی‪  .‬‬
‫‪ ‬متصل ضميرونه يوازی په ماضی فعلونو کی مفعولی حالت لری او په حال او استقبال کښی تل د‬
‫فاعل په حيث راځی ‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪ ‬د ضمير فاعلی حالت‪  :‬‬

‫جمع‬ ‫مفرد‬
‫مونږ ګرځو‬ ‫زه ګرځم‬ ‫متکلم‪:‬‬
‫تاسی ګرځئ‬ ‫ته ګرځی‬ ‫مخاطب‪:‬‬
‫دوی ګرځي‬ ‫دی ګرځي‬ ‫مذکر غائب‬
‫دوی ګرځيدلې‬ ‫دا ګرځيده‬ ‫مونث غائب‪:‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪ ‬د ضمير مفعولی حالت‪  :‬‬

‫جمع‬ ‫مفرد‬
‫زلمی مونږ وپيژندلو‬ ‫متکلم‪ :‬زلمی زه وپيژندلم‬
‫زلمی تاسی وپيژندلئ‬ ‫مخاطب‪ :‬زلمی ته وپيژندلي‬
‫ما دوی وليدل‬ ‫مذکر غائب ما دی وليده‬
‫ما دولی وليدلي‬ ‫مونث غائب‪ :‬ما دا وليدله‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪30‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬منفصل ضميرونه‪ :‬ھغه دی چی له بلی کلمی سره پيوست نه راځی بلکه ځانله او جال ليکل کيږی‪،‬‬
‫منفصل ضميرونه پر دوه ډوله دی‪ :‬مستقيل او غير مستقيل ‪ ‬‬
‫‪ ‬مستقيل منفصل ضميرونه‪ :‬مستقيل منفصل ضميرونه په الندی ډول دی‪  :‬‬
‫‪ ‬زه – ما‪ :‬د مفرد متکلم لپاره ‪ ‬‬
‫‪ ‬مونږ‪ :‬د جمع متکلم لپاره ‪ ‬‬
‫‪ ‬ته – تا‪ :‬د مفرد مخاطب لپاره ‪ ‬‬
‫‪ ‬تاسی‪ :‬د جمع مخاطب لپاره ‪ ‬‬
‫‪ ‬دی – ده‪ :‬د مفرد مذکر غائب لپاره – د نږدی غائب لپاره يعنی د دريم سړی لپاره که څه ھم حاضر وی‪  .‬‬
‫‪ ‬دا – دی‪ :‬د مفرد مونث غائب دپاره ‪ ‬‬
‫‪ ‬دوی‪ :‬دجمع غائب دپاره ‪ ‬‬
‫‪ ‬ھغه – دغه‪ :‬د مفرد مذکر دپاره ‪ ‬‬
‫‪ ‬ھغه – ھغی‪ :‬د مفرد مونث غائب دپاره ‪ ‬‬
‫‪ ‬ھغوی‪ :‬د جمع غائب دپاره ‪ ‬‬
‫‪ ‬دغه ضميرونه د استعمال له مخی بيل بيل حالتونه لری چی په الندی ډول دی‪  :‬‬
‫‪ ‬په دغه ضميرونو کښی )ده‪ ،‬دی‪ ،‬ھغه‪ ،‬ھغې( يوازی يو فاعلی حالت لری‪ ،‬يعنی يوازی د متعدی‬
‫ماضی د فاعل په حيث استعماليږی او په نورو حاالتو کی نه راځی لکه‪  :‬‬
‫جمع‬ ‫مذکر‬
‫دی خټکی وخوړ‬ ‫ده خټکی وخوړ‬
‫ھغه خټکی وخوړ‬ ‫ھغه خټکی وخوړ‬
‫‪) ‬ما‪ ،‬تا(‪ :‬دا دوه ضميرونه په متعدی ماضی کی د فاعل په حيث او په حال مستقبل او امر کښی د‬
‫مفعول په حيث راځی لکه‪  :‬‬
‫مفعولی‬ ‫فاعلی‬
‫توريالی ما وينی‬ ‫ما خط وليکه‬
‫توريالی تا وينی‬ ‫تا خط وليکه‬
‫ته به ما کورته بوځی؟‬
‫‪) ‬زه‪ ،‬ته(‪ :‬دا دوه ضميرونه ھم فاعلی حالت لری ھم مفعولی‪ ،‬په متعدی ماضی کی د مفعول په حيث‬
‫او په الزمی افعالو‪ ،‬او متعدی حال او استقبال کی د فاعل په حيث استعماليږی لکه‪  :‬‬
‫فاعلی‬ ‫مفعولی‬
‫زه زلمی وينم‪ ،‬زه ځم‬ ‫زه زلمی وليدلم‬
‫ته زلمی وينی‪ ،‬ته ځې‬ ‫ته زلمی وليدلی‬
‫زه به خط وليکم‪ ،‬زه تللی وم‬
‫ته به خط وليکې‪ ،‬ته تللی وی‬
‫‪) ‬دی‪ ،‬دا‪ ،‬ھغه(‪ :‬دا ضميرونه ھم دوه حالته لری‪ ،‬فاعلی او مفعولی‪ ،‬مګر فاعلی حالت‬
‫يی په متعدی افعالو کی په حال او مستقبل پوری خاص دی او مفعولی حالت يی کوم‬
‫اختصاص نه لری‪ ،‬په ماضی او حال دواړو کښی راځی لکه‪  :‬‬
‫‪ ‬‬

‫مفعولی‬ ‫فاعلی‬
‫ما دی وليد‪ ،‬زه دی بيايم‬ ‫دی خط ليکی‪ ،‬دی به خط وليکی‬
‫ما ھغه وليد‪ ،‬زه به ھغه راولم‬ ‫دا خط ليکی‬
‫‪) ‬مونږ‪ ،‬تاسی‪ ،‬دوی‪ ،‬ھغوی(‪ :‬دغه څلور د جمع ضميرونه دی د استعمال له مخی ھيڅ‬
‫اختصاص نه لری‪ ،‬په ماضی او حال کښی د فاعل په حيث استعماليږی او ھم د مفعول‬
‫په حيث لکه‪  :‬‬
‫‪ ‬‬

‫جمع‬ ‫مذکر‬
‫توريالی مونږ وليدلو‬ ‫مونږ سبق ووايه‬
‫توريالی تاسی وليدلئ‬ ‫تاسی څه کوئ؟‬
‫توريالی دوی وليدل‬ ‫مونږ خط ليکو‬
‫توريالی مونږ وينی‬ ‫دوی به زما قلم راوړی‬
‫او تاسی نه ويني‬ ‫ھغوی کورته والړل‬
 ‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪31‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬په پورته ضميرونه کښی يوازی )زه‪ ،‬ته‪ ،‬دی‪ ،‬دا‪ ،‬ھغه( ارتباطی حالت نه لری او نور‬
‫ټول ضميرونه د ښکاره نوم په شان ارتباطی حالت لری او د ارتباط له تورو سره‬
‫استعماليږی لکه‪  :‬‬
‫مونږ‪ :‬مونږ ته خپل وطن ګران دی‬ ‫ما‪ :‬ما ته څه وايی؟‬
‫تاسی‪ :‬تاسی ته خبره کوم‬ ‫تا‪ :‬له تا سره می کار دی‬
‫دوی‪ :‬پر دوی باندی کار ډير دی‬ ‫ده‪ :‬ده ته څه مه وايه‬
‫ھغوی‪ :‬ھغوی ته می کتابونه ورکړل‬ ‫دې‪ :‬د دې کور چيرته دی؟‬
‫ھغې‪ :‬له ھغې نه دا پوھه ده‬
‫‪ ‬‬

‫‪ ‬غير مستقيل منفصل ضميرونه‪ :‬په پښتو کی ځينی غير مستقيل منفصل ضميرونه ھم سته چی د نورو کليمو د‬
‫راوړلو څخه بغير نه استعماليږی چی په الندی ډول دی‪  :‬‬
‫می – مو‪ :‬د متکلم دپاره‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫دی – مو‪ :‬د مخاطب دپاره ‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫يی‪ :‬د غائب دپاره ‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫غير مستقيل منفصل ضميرونه دری حالتونه لری‪ :‬فاعلی‪ ،‬مفعولی‪ ،‬اضافی مګر فاعلی حالت‬ ‫‪‬‬
‫يی په ماضی متعدی پوری او مفعولی حالت يی په امر حال او مستقبل پوری اړه لری‪ ،‬مثالونه‬
‫يی دادی‪  :‬‬
‫اضافی حالت‬ ‫مفعولی حالت‬ ‫فاعلی حالت‬
‫کتاب می راکړه‬ ‫ته می چيری بيايی؟‬ ‫کتاب می واخيست‬
‫کتابونه مو راکړه‬ ‫دی مو چيری بيايی؟‬ ‫کتاب مو واخيست‬
‫کتاب دی څه شو؟‬ ‫زه دی له ځانه سره بيايم‬ ‫کتاب دی واخيست‬
‫کتابونه مو څه شول؟‬ ‫زه مو له ځانه سره بيايم‬ ‫کتاب يی واخيست‬
‫کتاب می ورک شو‬ ‫زه يی کورته بيايم‬
‫‪ ‬استفھامی ضميرونه‪ :‬استفھامی ضميرونه ھغه دی چی د سوال او پوښتنی په وخت کښی استعماليږی چی‬
‫په الندی ډول دی ‪ ‬‬
‫‪ ‬چا‪ ،‬څوک‪ :‬د اشخاصو لپاره راځی‪) .‬چا( د ماضی متعدی په فاعلی حالت او ارتباطی حالت کښی او‬
‫)څوک( په نورو حالتونو کښی استعماليږی لکه‪ :‬چا سبق ولوست؟ چا خط وليکه؟ چا ته وايی؟ دا سړی‬
‫د چا ورور دی؟ څوک راغلی دی؟ ‪ ‬‬
‫‪ ‬څه‪ ،‬څومره‪ ،‬څو‪ :‬دغه دری واړه ضميرونه په دری واړو حالتونو کښی راځی لکه‪ :‬څه وچيچلی؟ تا څه‬
‫واخستل؟ له څه ويريږی؟ دا قلم دی په څو واخيست؟ څومره اخلی؟ څو وم؟ څو ومه؟ کوم‪-‬کومه؟ ‪ ‬‬
‫‪ ‬ربطی ضميرونه‪ :‬په پښتو کی يو ډول ربطی ضميرونه ھم سته چی په جملو کی د ربط وظيفه اجراء‬
‫کوی او اوله جمله د دوھمی جملی سره تړی‪ ،‬دغه ضميرونه زيات له دوو جملو څخه جوړ سوی دی چی‬
‫مثالونه يی په الندی ډول دی‪  :‬‬
‫‪ ‬څوک چی‪ :‬څوک چی بد ګرځی‪ ،‬بد پرځی ‪ ‬‬
‫‪ ‬چا چی‪ :‬چاچی کار وکړ‪ ،‬ګټه به مومی‪  .‬‬
‫‪ ‬څه چی‪ :‬څه چی کرې‪ ،‬ھغه به ريبې‪  .‬‬
‫‪ ‬څومره چی‪ :‬څومره چی خوړلی سی وخوره! ‪ ‬‬
‫وايه‪  .‬‬ ‫‪ ‬ھرڅه‪ :‬ھر څه چی وايی‬
‫‪ ‬د )ترې‪ ،‬ترينه‪ ،‬ځينی‪ ،‬پری‪ ،‬پکښې( کلمی ھم د ربطی ضميرونو وظيفه اجراء کوې‪ ،‬لکه‪  :‬‬
‫‪ ‬دغه کلمی په اصل کښی ددې کلمو )ترده‪ ،‬له ده‪ ،‬په ھغه کښی( پر ځای په مخفف ډول استعماليږی ‪ ‬‬
‫‪ ‬تری – ترينه‪ :‬قلم ترې واخله – قلم ترينه واخله ‪ ‬‬
‫‪ ‬ځينی‪ :‬پوښتنه ځينی وکړه ‪ ‬‬
‫‪ ‬پری‪ :‬زما پری روپۍ دی ‪ ‬‬
‫‪ ‬پکښی‪ :‬زلمی پکښی ناست دی ‪ ‬‬
‫‪ ‬مبھم ضميرونه‪ :‬په پښتو کی ځينی مبھم ضميرونه ھم سته چی د يو نامعلوم شی يا شخص پر ځای‬
‫استعماليږی او پر دوه ډوله دی‪ :‬بسيط او مرکب ‪ ‬‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪32‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬بسيط مبھم ضميرونه‪ :‬بسيط مبھم ضميرونه په الندی ډول دی‪:‬‬
‫‪ ‬څوک‪ :‬څوک کار کوی او څوک ساعت تيروی ‪ ‬‬
‫‪ ‬چا‪ :‬چا کار کړی دی او چا نه دی کړی ‪ ‬‬
‫‪ ‬څه‪ :‬څه دادی او څه نور دې ‪ ‬‬
‫‪ ‬څو‪ :‬څو يی مړه سول او څو يی پاته دی ‪ ‬‬
‫‪ ‬ھيڅ‪ :‬دلته ھيڅ نسته ‪ ‬‬
‫‪ ‬مرکب مبھم ضميرونه‪ :‬مرکب مبھم ضميرونه ډير دی چی يو څو يی په الندی ډول دی‪  :‬‬
‫‪ ‬ھرچا‪ :‬ھر چا پکښی خبری وکړی ‪ ‬‬
‫‪ ‬ھر څه‪ :‬دلته ھر څه پيداکيږی ‪ ‬‬
‫‪ ‬ھيڅوک‪ :‬ھيڅوک نه وايی چی ناپوه يم ‪ ‬‬
‫‪ ‬ھيچا‪ :‬ھيچا ته څه مه وايه ‪ ‬‬
‫‪ ‬ھر يو‪ :‬ھر يو وايی چی زه من يم ‪ ‬‬
‫‪ ‬بل يو‪ :‬بل يو ھم نسته ‪ ‬‬
‫‪ ‬اضافی ضميرونه‪ :‬په پښتو کی اضافی منفصل ضميرونه په الندی ډول دی‪) :‬دغه الندی ټول اضافی‬
‫ضميرونه تل د مضاف څخه دمخه راځی( ‪ ‬‬
‫‪ ‬زما – زمونږ‪ :‬د متکلم لپاره‪ ،‬لکه‪ :‬زما کور په کابل کښی دی – زمونږ ھيواد افغانستان نوميږی ‪ ‬‬
‫‪ ‬ستا – ستاسی‪ :‬د مخاطب لپاره‪ ،‬لکه‪ :‬ستا فکر ښه دی‪ ،‬ستاسی خيال څنګه دی؟ ‪ ‬‬
‫‪ ‬د ده – د دوی‪ :‬د نږدی مونث غائب دپاره‪ ،‬لکه‪ :‬دده الس خوږيږی ‪ ‬‬
‫‪ ‬د ھغه – د ھغوی‪ :‬د ليری مذکر غائب دپاره‪ ،‬لکه‪ :‬د ھغه پالر ژوند دی ‪ ‬‬
‫‪ ‬د دې‪ ،‬د دوی‪ :‬د نږدی مونث غائب دپاره‪ ،‬لکه‪ :‬د دې زړه ډاډه دی ‪ ‬‬
‫‪ ‬د ھغې – د ھغوی‪ :‬د ليری مونث غائب دپاره‪ ،‬لکه‪ :‬د ھغې مور ژوندۍ ده ‪ ‬‬
‫‪ ‬اشاری ضميرونه‪ :‬په پښتو کی ځينی اشاری ضميرونه ھم سته چی د اشاری په ډول د اشخاصو او‬
‫شيانو په ځای استعماليږی‪ .‬په پښتو کی اشاری ضميرونه په الندی ډول دی‪  :‬‬
‫‪ ‬دغه‪ ،‬دغو‪ :‬د نږدی مذکر دپاره ‪ ‬‬
‫‪ ‬ھغه‪ ،‬ھغو‪ :‬د لٻری مذکر دپاره ‪ ‬‬
‫‪ ‬دغی‪ ،‬دغو‪ :‬د نږدی مونث دپاره ‪ ‬‬
‫‪ ‬ھغې‪ ،‬ھغو‪ :‬د ليری مونث دپاره ‪ ‬‬
‫‪ ‬له اشاري ضميرونو سره که چيری مرجع نه وی ذکر سوی‪ ،‬نو اشاری ضميرونه بلل کيږی لکه‬
‫په الندی مثالونو کښی او که چيری مرجع ورسره راغلی وی نو بيا ورته اشاری صفت ويل کيږی‬
‫لکه‪ :‬دغې ښځی ډوډۍ پخه کړه – دغو سړو الر جوړه کړه – دغه ھلک يو پوه ھلک دی ‪ ‬‬
‫‪ ‬په پورته کليمو کښی )دغی‪ ،‬ھغی( د مفرد مونث دپاره‪ ،‬او )دغو‪ ،‬ھغو( د جمع مذکر او مونث‬
‫دپاره د ماضی متعدی په فاعلی حالت او ارتباطی حالت کښی استعماليږی او )دغه‪ ،‬ھغه( په نورو‬
‫حاالتو کښی د مونث‪ ،‬مذکر‪ ،‬جمع او مفرد دپاره يو ډول راځی‪ ،‬لکه په الندی مثالونو کښی‪  :‬‬
‫نور حالتونه‬ ‫ارتباطی حالت‬ ‫فاعلی حالت‬
‫دغه راغلی ؤ‬ ‫له دغې نه قلم واخله‬ ‫دغې ډوډی پخه کړه‬
‫دغه راغلې وه‬ ‫ھغې ته کاغذ ورکړه‬ ‫ھغی کالي و وينځل‬
‫ھغه نه ؤ راغلی‬ ‫د دغو کار ولې نه کوې؟‬ ‫دغو الر جوړه کړه‬
‫ھغه نه وه راغلې‬ ‫له ھغو پوښتنه وکړه‬ ‫ھغو خپل کار وکړ‬
‫صـــفـــت‬
‫صفت ھغه کليمی ته وايی چی د يوه نوم حالت‪ ،‬کيفيت او څرنګوالی بيانوی‪ .‬صفات پر څو ډوله دی او په الندی ډول‬
‫ښودل کيږی‬
‫‪ -١‬اصلی صفت‪ :‬چی د يوه نوم ذاتی ښه والی او بدوالی ښکاره کړی لکه‪ :‬ښه ‪ ،‬بد‪ ،‬مشر او داسی نور‪.‬‬
‫‪ -٢‬نسبتی صفت‪ :‬چی يو بل نوم ته يی نسبت سوی وی لکه‪ :‬کندھاری‪ ،‬يوسف زی‪ ،‬کورنی او داسی نور‬
‫‪ -٣‬اشاری صفت‪ :‬ھغه کليمی چی د ھغو په واسطه يو نوم ته اشاره وسی او ھغه ته اختصاص ورکړی اشاری‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪33‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫صفت بلل کيږی لکه‪:‬‬
‫‪ ‬کورتۍ دی په څور روپۍ ګنډلې ده ‪ ‬‬
‫‪ ‬دغه باغ د انګورو دی ‪ ‬‬
‫‪ ‬دغه سړی د غنمو لو کوی ‪ ‬‬
‫‪ -۴‬عددی صفت‪ :‬ھغه کليمه ده چی د ھغو په واسطه د يو شی د شمير اندازه معلوميږی لکه‪ :‬دوه السونه‪ ،‬دوی‬
‫سترګی‪ ،‬پنځه ورځی او داسی نور‬
‫‪ ‬که چيری يو عدد يوازی شمير او اندازه وښيی مطلق عدد يی بولی او که چيری په رتبه او درجه ھم‬
‫داللت وکړی نو رتبی عدد ورته وايی لکه‪ :‬دی يو کميس په شل روپۍ ګنډی‪ ،‬د مياشتی ‪٢۶‬مه ورځ ‪ ‬‬
‫‪ ‬مطلق عددونه بی له يو او دوه څخه د مذکر او مونث له پالره يو شان راځی او رتبی عددونه د خپل‬
‫موصوف تابع دی لکه‪ :‬لسم کال‪ ،‬لسمه ورځ ‪ ‬‬
‫‪ -۵‬استفھامی صفتونه‪ :‬چی د پوښتنی په وخت کی استعماليږی او موصوف ورسره راغلی وی لکه‪ :‬څومره‬
‫غنم دی په کار دی؟ کوم ھلک پوه دی؟ څو کتابونه اخلې؟‬
‫‪ -۶‬فعلی صفتونه‪ :‬ھغه دی چی د فعل او کولو معنی ھم پکی وی او د نورو صفاتو په شان د يو نوم حال او‬
‫شان ھم بيانوی‪ .‬فعلی صفات پر دوه ډوله دی‪:‬‬
‫‪ ‬فاعلی صفات‪ :‬لکه‪ :‬پالونکی‪ ،‬تلونکی‪ ،‬تللی‪ ،‬راغلی‪ ،‬پاڅيدلی‪ ،‬ګرځيدلی او داسی نور ‪ ‬‬
‫‪ ‬مفعولی صفات‪ :‬لکه‪ :‬ساتلی‪ ،‬ليکلی‪ ،‬پری کيدونکی‪ ،‬وھل کيدونکی او داسی نور ‪ ‬‬
‫‪ -٧‬مجرد صفتونه‪ :‬مجرد وصف ھغه ته وايی چی په خارج کی کوم مادی وجود نه لری او خالی وصف او‬
‫حالت تری مراديږی لکه‪ :‬ليونتوب‪ ،‬ھوښيارتوب‪ ،‬روغتيا‪ ،‬اوږدوالی‪ ،‬دوستی‪ ،‬دښمنی او داسی نور‬
‫‪ ‬په پښتو کی د مجرد وصف د جوړولو مشھوری عالمی دادی‪) :‬توب‪ ،‬تيا‪ ،‬والی( دغه عالمی د اسم او‬
‫صفت په اخر کی راځی او مجرد صفتونه تری جوړيږی ‪ ‬‬
‫‪ ‬مجرد صفتونه په نورو حکمونو کی د مجردو نومونو په شان دی او په جملو کی فاعل‪ ،‬مفعول او‬
‫مضاف اليه واقع کيږی لکه‪  :‬‬
‫‪ -١‬د بدن پاکولی د صحت لپاره ضروری دی‬
‫‪ -٢‬د زلميتوب زمانه د کار او فعاليت زمانه ده‬
‫مـــصـــدر‬
‫مصدر ھغه کليمه ده چی بی له زمانی څخه يو فعل او کار ښی او زمانه تری نه معلوميږی‪ .‬په پښتو کی مصدرونه‬
‫په الندی ډول دی‪:‬‬
‫مصدر د لفظ په لحاظ پر پنځه ډوله دی‪:‬‬
‫‪ -١‬الم واال‪ :‬لکه وھل‪ ،‬تلل‬
‫‪ -٢‬ول واال‪ :‬لکه‪ :‬غورځول‪ ،‬ماتول‪ ،‬خندول‪ ،‬الوزول‪ ،‬تودول‬
‫‪ -٣‬يدل واال‪ :‬لکه‪ :‬ګرځيدل‪ ،‬مړيدل‪ ،‬پاڅيدل‬
‫‪ -۴‬کول واال‪ :‬لکه‪ :‬پورته کول‪ ،‬پخال کول‬
‫‪ -۵‬کيدل واال‪ :‬لکه‪ :‬پری کيدل‪ ،‬وھل کيدل‬
‫د مصدر معنوی ډولونه په الندی ډول دی‪:‬‬
‫‪ -١‬الزمی‪ :‬ھغه دی چی فعل يی يوازی په فاعل تماميږی او مفعول ته ضرورت نه لری لکه‪ :‬تلل‪ ،‬ګرځيدل‬
‫‪ -٢‬متعدی معلوم‪ :‬چی فعل يی يوازی په فاعل نه تماميږی بلکی مفعول ھم غواړی لکه‪ :‬تړل‪ ،‬ساتل‪ ،‬پخول‪ ،‬آشنا‬
‫کول‬
‫‪ -٣‬متعدی مجھول‪ :‬چی فاعل يی معلوم نه وی لکه‪ :‬پری کيدل‪ ،‬وھل کيدل‬
‫‪ -۴‬متعدی حکمی‪ :‬چی د معنی په لحاظ الزمی وی مګر په استعمال کی د متعدی مصدرونو حکم لری او د )ما‪،‬‬
‫تا‪ ،‬ده( ضميرونه ورسره استعماليږی لکه‪ :‬ده وخندل‪ ،‬ھغه وژړل‪ .‬دغه ډول مصدرونه عبارت دی له‪ :‬خندل‪،‬‬
‫ژړل‪ ،‬دانګل‪ ،‬زانګل‪ ،‬المبل‪ ،‬ټوخل‬
‫‪ ‬الم واال مصدرونه متعدی ھم راځی او الزمی ھم مګر د ول او کول واال مصدرونه ھميشه متعدی وی‬
‫او د يدل او کيدل واال مصدرونه کله الزمی او کله متعدی مجھول وی‪ .‬الزمی لکه‪ :‬ګرځيدل‪ ،‬پخال‬
‫کيدل او متعدی مجھول لکه‪ :‬ډبيدل‪ ،‬پری کيدل ‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪34‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫د پښتو مصدرونه د اشتقاق په لحاظ پر دری ډوله دی‪:‬‬
‫‪ -١‬تغير نه منونکی‪ :‬ھغه مصدرونه چی د حاليه افعالو په ګروپ کی خپله اصلی ماده ساتی او کوم اساسی بدلون‬
‫پکی نه راځی تغير نه منوونکی مصدرونه دی لکه‪) :‬منل‪ ،‬ساتل( چی د حال‪ ،‬مستقبل صيغی يی بی له کوم تغيره‬
‫جوړيږی‪ .‬مثالونه يی دادی‪ :‬حال‪ ،‬مستقبل‪ ،‬امر‪ ،‬ماضی‪ ،‬استمراری‪ ،‬فعلی صفت‪ .‬منم‪ ،‬وبه منم‪ ،‬ومنه‪ ،‬مانه‪ ،‬منلی‪،‬‬
‫ساتم‪ ،‬وبه ساتم‪ ،‬وساته‪ ،‬ساته‪ ،‬ساتلی‪.‬‬
‫‪ -٢‬قانونی تغير منونکی‪ :‬ھغه مصدرونه دی چی د حاليه افعالو په اصلی ماده کی د يوی قاعدی سره سم تغير‬
‫راځی لکه‪ :‬وتل‪ ،‬تلل چی د حال په فعل کی يی )ت( په )ځ( بدليږی مثالونه يی دادی‪ :‬وځم‪ ،‬وبه وځم‪ ،‬ځم‪ ،‬ځم به‪،‬‬
‫ځه‬
‫‪ -٣‬بی قانونه تغير منونکی‪ :‬ھغه مصدرونه دی چی په حاليه افعالو کی يی اصلی ماده بی له کوم قانون او قاعدی‬
‫بدليږی دغه ډول مصدرونه په پښتو کی لږ او په دی ډول دی‪) :‬کتل‪ ،‬ليدل‪ ،‬وژل‪ ،‬موندل‪ ،‬نښتل‪ ،‬ختل( چی د حال‬
‫فعلونه يی داسی راځی‪) :‬ګورم‪ ،‬وينم‪ ،‬وژنم‪ ،‬مومم‪ ،‬نښلم‪ ،‬خيږم(‬
‫فــعــل‬
‫فعل ھغه کليمه ده چی په يوه زمانه کی د يوه کار په کولو او يا کيدلو داللت کوی لکه )وايی‪ ،‬وبه وايی‪ ،‬وويل( چی‬
‫لومړی کلمه په حال‪ ،‬دوھمه په راتلونی او دريمه په تيره زمانه کی د ويلو کار او چار ښيی‬
‫د امر فعل‪ :‬ھغه کليمه ده چی د ھغی په واسطه د يو کار د کولو حکم کيږی‪ ،‬د امر فعل ويل کيږی لکه‪ :‬وګوره‪،‬‬
‫کښينه‪ ،‬وساته او داسی نور‬
‫فعل د اشخاصو په لحاظ پر دری ډوله دی‪:‬‬
‫د متکلم فعل‪ ،‬د مخاطب فعل او د غايب فعل چی دغه ھر يو بيا په مفرد‪ ،‬مونث‪ ،‬مذکر و مونث ويشل کيږی‬
‫فعل د معنی په لحاظ پر شپږ ډوله دی‪:‬‬
‫فعل د معنی په لحاظ پر‪) :‬الزم‪ ،‬متعدی‪ ،‬معلوم او مجھول‪ ،‬مثبت او منفی( ويشل کيږی‬
‫‪ ‬الزمی فعل‪ :‬الزمی فعل يوازی په فاعلی تماميږی لکه‪ :‬پاڅيد‪ ،‬کيناست‪ ،‬وخوت ‪ ‬‬
‫‪ ‬متعدی فعل‪ :‬متعدی فعل سربيره پر فاعل‪ ،‬مفعول ھم غواړی يعنی يوازی په فاعل نه تماميږی لکه‪:‬‬
‫زلمی کتاب لولی‪ ،‬زه خط ليکم‪ ،‬دی ډوډی خوری ‪ ‬‬
‫‪ ‬معلوم او مجھول فعل‪ :‬که چيری په جمله کی د يو فعل فاعل معلوم ؤ ھغه ته معلوم فعل وايی لکه‪ :‬زه‬
‫دی پيژنم‪ ،‬خو ته مانه پيژنئ‪ .‬او که فاعل معلوم نه ؤ ھغه ته مجھول فعل وايی لکه‪ :‬وړمه شپه مياشت‬
‫ليدل سوی ده‪ ،‬زلمی ھره ورځ وھل کيږی ‪ ‬‬
‫‪ ‬مثبت او منفی فعل‪ :‬مثبت فعل د يو کار په کولو او منفی يی په نه کولو داللت کوی لکه‪ :‬زه ھره ورځ‬
‫المبم‪ ،‬څوک چی نه المبی د ھغه وجود خيرن وی ‪ ‬‬
‫فعل د زمانی په لحاظ پر دری دوله دی‪:‬‬
‫‪ -١‬حال فعل‪ :‬حال فعل ھغه کليمه ده چی په موجوده زمانه کی د يو کار په کولو داللت کوی‪ ،‬لکه‪ :‬وھی‪ ،‬غواړی‪،‬‬
‫ګورم‪ ،‬ګرځم‬
‫‪ -٢‬مستقبل فعل‪ :‬مستقبل فعل ھغه کليمه ده چی په راتلونکی زمانه کی د يو کار په کولو داللت کوی لکه‪ :‬وبه يی‬
‫ليکم‪ ،‬و به يی وينم‪ ،‬وبه يی لولم‬
‫‪ -٣‬ماضی فعل‪ :‬د ماضی فعل ھغه کليمی ته ويل کيږی چی په تيره زمانه کی پر يو کار داللت کوی لکه‪ :‬ولويده‪،‬‬
‫پاڅيده‪ ،‬وساته او نور‪ .‬د ماضی فعل ډولونه په الندی ډول دی‪  :‬‬
‫‪ ‬استمراری ماضی‪ :‬چی په تيره زمانه کی د يو فعل دوام او استمرار ښيی‪ .‬استمراری ماضی له مصدر څخه ډير آسانه‬
‫جوړيږی او د مصدر په پای کی متصل ضميرونه ګردانيږی او دغه اته صيغی ځينی جوړيږی ‪ ‬‬
‫ختلم‪ :‬د مفرد متکلم لپاره ‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫ختلو‪ :‬د جمع متکلم لپاره ‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫ختلې‪ :‬د مفرد مخاطب لپاره ‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫ختلئ‪ :‬د جمع مخاطب لپاره ‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫خوت‪ :‬د مفرد مذکر لپاره ‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫ختل‪ :‬د جمع مذکر لپاره ‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫ختله‪ :‬د مفرد مونث لپاره‬ ‫‪‬‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪35‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫ختلی‪ :‬د جمع مونث لپاره ‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫مطلقه ماضی‪ :‬مطلقه ماضی ھغه ده چی په مطلق ډول په تيره زمانه کی د يو فعل په کولو داللت کوی او کوم قيد تری‬ ‫‪‬‬
‫نه معلوميږی‪ .‬مطلقه ماضی د استمراری ماضی په سر کی د )و( په زياتولو جوړيږی‪ .‬مثالونه يی دادی‪  :‬‬
‫‪ ‬زه په باغ کی وګرځيدم ‪ ‬‬
‫‪ ‬مونږ په باغ کی وګرځيدو ‪ ‬‬
‫‪ ‬ته چيری وګرځيدی؟ ‪ ‬‬
‫نږدی ماضی‪ :‬په نږدی زمانه کی د يو کار په کولو داللت کوی نږدی ماضی د فعل صفت په اخر د )يم‪ ،‬يو‪ ،‬يی‪ ،‬دی‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫ده‪ ،‬دی( په ګردانولو جوړيږی لکه‪ :‬ختلی يم‪ ،‬ختلي يی‪ ،‬ختلې دی‪ ،‬ختلی ده‪ ،‬ختلې دی ‪ ‬‬
‫لرې ماضی‪ :‬په لرې زمانه کی د يو کار په کولو داللت کوی لرې ماضی د فعلې صفت په پای کی د )وم‪ ،‬وو‪ ،‬وی‪ ،‬و‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫وو‪ ،‬وه‪ ،‬وی( په ګردانولو جوړيږی لکه‪ :‬ختلی وم‪ ،‬ختلی وو‪ ،‬ختلی وې‪ ،‬ختلی ؤ‪ ،‬ختلی وو‪ ،‬ختلی وه‪ ،‬ختلی وې ‪ ‬‬
‫امکاني ماضی‪ :‬امکانی ماضی ھغی ته وايی چی په تيره زمانه کی د يو کار امکان ښيی او پر دوه ډوله دی‪ :‬استمراری‬ ‫‪‬‬
‫او مطلقه ‪ ‬‬
‫امکانی استمراری ماضی‪ :‬د فعلی صفت په پای کی دی )شوم‪ ،‬شوو‪ ،‬شوی‪ ،‬شو‪ ،‬شول‪ ،‬شوه‪ ،‬شوی( په ګردانولو جوړيږی لکه‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫ختالی شوم‪ ،‬ختالی شوو‪ ،‬ختالی شوی‪ ،‬ختالی شو‪ ،‬ختالی شوه‪ ،‬ختالی شوې ‪ ‬‬
‫امکانی مطلقه ماضی‪ :‬د امکانی استمراری ماضی په سر کی د )و( په زياتولو جوړيږی لکه‪ :‬وختالی شوم‪ ،‬وختالی شوو‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫وختالی شوی‪ ،‬وختالی شو‪ ،‬وختالی شول‪ ،‬وختالی شوه‪ ،‬وختالی شوی ‪ ‬‬
‫‪ ‬احتمالی ماضی‪ :‬په تيره زمانه کی په احتمالی ډول د يو کار په کولو داللت کوی احتمالی ماضی د فعلی صفت په پای‬
‫کی د )به يم‪ ،‬به يو‪ ،‬به يی‪ ،‬به يې( په ګردانولو جوړيږی لکه‪ :‬راغلی به يم‪ ،‬راغلی به يو‪ ،‬راغلی به يی‪ ،‬راغلی به يې ‪ ‬‬
‫‪ ‬تمنايي ماضي‪ :‬په تيره زمانه کی د يو فعل د کولو آرزو ښکاره کوی‪ .‬په تمنايي ماضی کی د فعلی صفت څخه وروسته‬
‫)وای( او په سر کی يی )که‪ ،‬کشکی( راځی‪ ،‬لکه‪ :‬کشکی زه ھم تللی وای‪ ،‬که ته راغلی وای ښه به ؤ‪ ،‬زړه می کيده‬
‫چی تللی وای ‪ ‬‬
‫‪ ‬تأکيدی ماضی‪ :‬له ليری ماضی څخه د فعلی صفت په آخر کی د )به( په زياتولو جوړيږی لکه‪ :‬راغلی به ؤ‪ ،‬تللی به‬
‫وی ‪ ‬‬
‫قـــيـــود‬
‫قيود ھغه کليمه ده چی د فعل سره يو ځای کيږی او ھغه په يو حالت او وضيعت پوری مقيد کوی‪ .‬مثالً په دی‬
‫جمله کی )زلمی راغی( ھيڅ قيد نسته او که ووايو چی )زلمی په خندا راغی( نو دلته يو بل شی ھم پيدا سو چی د‬
‫راتلو فعل يی په ھغه پوری مقيد کړ او ھغه د خندا حالت دی‪ .‬قيود په پښتو کی زيات قسمونه لری او د بيلو بيلو‬
‫مقصدونو لپاره استعماليږی‬
‫‪ -١‬د زمانی قيود‪ :‬چی يو فعل ته د زمانی او وخت قيد ورکوی لکه‪ :‬پرون والړم اوس راغلم‪ ،‬زه ھميشه کار ته د‬
‫وخته ځم‪ ،‬ھرکله راشی ھرکله اوسی‬
‫‪ -٢‬د ځای او مکان قيود‪ :‬لکه‪ :‬دلته کښينه‪ ،‬پاس وخيږه‪ ،‬کښته کوز سه‪ ،‬نږدی راسه‪ ،‬وړاندی الړ سه‬
‫‪ -٣‬د شک قيود‪ :‬لکه‪ :‬ګوندی راسی‪ ،‬ښايی سبا ته والړ سم‬
‫‪ -۴‬د علت قيود‪ :‬لکه‪ :‬څله ځی؟‪ ،‬ولی نه کښينی؟‬
‫‪ -۵‬د وضيعت او حالت قيود‪ :‬لکه‪ :‬ژر ژر راځه‪ ،‬په منډه منډه ځه‪ ،‬ولی ورو ورو ځې؟‬
‫يادښت‪ :‬په پښتو کی صفات ھم د قيد په صورت استعماليږی لکه‪ :‬يواځی مه ځه‪ ،‬له دی سره ملګری والړشه‪ ،‬له‬
‫مانه پټ والړې‪ ،‬زلمی ھغلته غلی ناست دی‬
‫ادات )توری(‬
‫ھغه کليمی چی په خپلواکه توګه معنا نه لری او يا يواځی کوم مطلب او معنا نه ورکوی ادات يا توری نوميږی‬
‫لکه‪) :‬له‪ ،‬پر‪ ،‬که او ھم(‪.‬‬
‫‪ ‬ادات په جمله کی د ارتباط او اتصال دنده سرته رسوی ‪ ‬‬
‫‪ ‬د عطف ادات‪ :‬دوه کليمی يا دوه جملی يو له بل سره نښلوی چی عبارت دی له‪):‬او‪ ،‬ھم‪ ،‬بيا‪ ،‬پسی( ‪ ‬‬
‫مــتــلونــه‬
‫متلونه ھغه پراخه مفھوم لرونکی‪ ،‬په وزن برابری او لنډی ويناوی دی چی د استدالل د تائيد لپاره د خبرو اترو په‬
‫ترڅ کی ويل کيږی‪ .‬لکه په الندی مثالونو کی ‪:‬‬
‫‪ ‬کوږ بار تر منزله نه رسيږی‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪36‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬څه چی کری‪ ،‬ھغه به ريبی‬
‫‪ ‬ميړونه مری او نومونه يی پاتی کيږی‬
‫لـيـک نـښـی‬
‫په پښتو کی ليک نښی په الندی ډول دی‬
‫کامه )‪ :(،‬دا عالمه د عطف يعنی واو په ځای د مختلفو جملو د بدليدو او د وينا د انفصال لپاره استعماليږی‬
‫وقفه )؛(‪ :‬دا عالمه د مشابھو جملو په آخر کی ايښودل کيږی او په وينا کی له فاصلی نه زياته وقفه او انفصال‬
‫راښئ‬
‫ټکی )‪ :(.‬دا عالمه د جملی په آخر کی راځی او له وقفی څخه زياته فاصله راښئ‬
‫شارحه )‪ :(:‬دا عالمه د ھغی جملی په آخر کی ايښودل کيږی چی وروسته يی تفصيل او شرحه راځی‬
‫ربط )‪ :(-‬دا عالمه د يو کليمی ربط له بلی سره ښيئ‬
‫ليندۍ) (‪ :‬ددی دوو قوسی کرښو په منځ کی معترضه جمله‪ ،‬خاص نومونه‪ ،‬اعداد او خارجی کلمات ليکل کيږی‪.‬‬
‫تفريقيه ] [‪ :‬ھر کله چی په يوه معترضه جمله کی بله معترضه جمله يا کلمه راسی نو لومړی معترضه د تفريقيی‬
‫عالمی په منځ کی او بله معترضه جمله په معترضه عالمه کی راځی يعنی په دی شکل ]‪.[--- (---) ---‬‬
‫)) ((‬
‫‪ :‬کله چی يو عبارت له يوکتابه نقل کيږی يا کومه مقوله راوړله کيږی نو په مميزه‬ ‫غبرګونی ليندۍ‪ ،‬مميزه‬
‫عالمه کی يی ليکو‪.‬‬
‫د پوښتنی نښه )؟(‪ :‬دا عالمه د ھغی جملی په آخر کی راځی چی مطلب تری استفھام او پوښتنه وی‬
‫د تعجب عالمه )!(‪ :‬دا عالمه د تعجب‪ ،‬حيرت‪ ،‬ترديد‪ ،‬امر او نداء په وخت کی استعماليږی‬
‫د انصراف عالمه )‪ :(...‬د خبرو د قطع کولو په ځای يا د محذوفو جملو او کليمو په عوض دغه ټکی راوړل‬
‫کيږی‪ ،‬که د يوی جملی په پای څلور نقطی راغلی وی نو لومړی دری يی د انصراف عالمه او څلورمه نقطه يی د‬
‫جملی د پای نقطه ده‪.‬‬
‫‪ :‬که يوه جمله يا نوم په خاص ډول د پاملرنی وړ وی نو تری الندی يوه اوږده کرښه‬ ‫الندی کرښه‬
‫راکښل کيږی لکه‪ :‬ښاغلو دلته دريدل منع دی‪.‬‬
‫د مستعارو کليمو ليکنه‬
‫په پښتو کی مستعاری کليمی پر دوه ډوله دی چی يو ډول يی په خپل اصلی شکل ليکل کيږی او بل ډول يی په‬
‫اوښتلی شکل ليکل کيږی‪.‬‬
‫لومړی ډول‪ :‬ھغه مستعاری کليمی چی په خپل شکل ليکل کيږی‬
‫‪ ‬د عربی ټولی علمی‪ ،‬مذھبی اصطالح ګانی نوم او أعالم چی بی له کوم تغيره پښتو ته راننوتی دی په‬
‫خپله اصلی بڼه ليکل کيږی لکه‪ :‬صرف‪ ،‬نحو‪ ،‬منطق‪ ،‬معرفت‪ ،‬حج‪ ،‬زکوة‪ ،‬قبله‪ ،‬مدينه‪ ،‬قاھره‪ ،‬حميد‪،‬‬
‫محمود او داسی نور‪  .‬‬
‫‪ ‬ھغه کليمی چی په خواصو پوری اړه لری‪ ،‬يعنی استعمال يی عمومی او ډير نه وی‪ ،‬په ھغو کليمو کی‬
‫ھم بدلون نه راځی او په خپل شکل ليکل کيږی لکه‪ :‬قاضی‪ ،‬حاکم‪ ،‬عالم او داسی نور‪  .‬‬
‫دوھم ډول‪ :‬ھغه مستعاری کليمی چی په اوښتلی شکل ليکل کيږی‬

‫ھغه کليمی چی زياتی استعماليږی او ضرورت ورته ډير وی په اوښتلې شکل ليکل کيږی لکه‪ :‬وخت‪ ،‬خلک‪ ،‬کميس او داسی نور‬ ‫‪‬‬
‫چی اصلی يی وقت‪ ،‬خلق او قميص دی ‪ ‬‬
‫ھغه کليمی چی ھم پکی معنوی او ھم پکی لفظی تغير راغلی وی په اوښتلی شکل ليکل کيږی لکه‪ :‬اورته‪ ،‬عورت او داسی نور ‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫ھغه کليمی چی استعمال يی عام وی او په منځ او پای کی يی )ط‪ ،‬ص‪ ،‬ث‪ ،‬ع( راغلی وی په اوښتلی شکل ليکل کيږی لکه‪ :‬غلت‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫ختا‪ ،‬جوسه‪ ،‬خالسی چی اصلی يی غلطه‪ ،‬خطا‪ ،‬غصه‪ ،‬جوثه‪ ،‬خالصی دی ‪ ‬‬
‫يادښت‪ :‬دوھم ډول کليمو ته پښتو سوی کليمی وايی‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪37‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬

‫بـــديـــع‬
‫بديع‪ :‬بديع په لغت کی نوی شی ته وايی او په اصطالح کی ھغه علم ته وايی دکوم په واسطه چه د کالم ښه والی‬
‫څرګنديږی‪ .‬ددی علم واضع عبدﷲ مغنز دی‪ .‬دبديع علم پر دوه ډوله دی اول لفظی او دوھم معنوی‪.‬‬
‫معنوی صنايع‬
‫سوال او ځواب‪ :‬ھغه صنعت ته وايی چه شاعر په خپل کالم کی پوښتنی او ځوابونه سره يوځای کړی‪ ،‬لکه‪:‬‬
‫وی نوروز دی شپه او ورځ ســـــــــــــره سميږی‬ ‫وی مــــــــــــــــــــی زلفی دی پر مخ ولی تاويږی‬
‫ارسال المثل‪ :‬که شاعر په خپل کالم کی کوم مشھور متل راوړی ھغه ته ارسال المثل وايی‪ ،‬لکه‪:‬‬
‫فراموش په بيلتانه ځـــــــــــــــــــــان او جھان شی‬ ‫وايی زوی او لور تر پښو اوبـــــــــــــــــه تر حلقه‬
‫ارسال المثلين‪ :‬ھغه ادبی صنعت دی چی شاعر په خپل شعر کی دوه متلونه راوړی لکه‪:‬‬
‫دی ريښتيا څـــــــــه چـــــــــی کری ھغه به ريبی‬ ‫چی اوربشی کــــــــــــــــری کـــــلــــه غنم کيږی‬
‫کيسی )لغز(‪ :‬چه ديوشی د خواصو صفات او نور نښی وښودل سی او ددغه خواصو او نخښو له مخی له مخاطب‬
‫څخه د ھغه شی د ښودلو پوښتنه وسی کيسه بلل کيږی‪:‬‬
‫له پاسه راغی سور بلوڅ‪ ،‬اغوستی يی پنځه پنځوس‬
‫مدعا المثل‪ :‬ھغه ادبی صنعت دی چی شاعر په يو نيم بيتی کی يو مطلب راوړی او په بل نيم بيتی کی د خپل‬
‫مطلب د اثبات دپاره يو خارجی مثال راوړی‪ .‬لکه‬
‫د سړی اوسپنی خـــــــــــوشـــــــــــــــی ټکول دی‬ ‫نصيحت پـــــــــه غافالنو اثـــــــــــر نـــــــــــه کا‬
‫طباق‪ :‬دی صنعت ته تضاد يا تقابل ھم وايی ھغه دادی چه شاعر په خپل کالم کی داسی کلمی راوړی چه يوه له‬
‫بلی سره متقابلی وی‪ ،‬لکه‪:‬‬
‫په دا باغ کی بــــــــــــــــــــــــــی ژړلو خندا نشته‬ ‫ھر سحر سترګي د ګل پـــــــــــــــــــــه اوښو ډکی‬
‫مراعات النظير‪ :‬چه تناسب او تلفيق ھم ورته وايی او ھغه دادی چه شاعر په خپل کالم کی داسی کلمی سره‬
‫يوځای کړی چه يو له بل سره تناسب او نږديوالی ولری‪.‬‬
‫لف او نشر‪ :‬ھغه صنعت ته وايی چه شاعر په خپل کالم کی لومړی څو شيان ذکر کړی وروسته بيا د ھغوی‬
‫تعريف او بيان وکړی‪ .‬نوکه دغه تعريف او بيان په ترتيب سره سوی وی مرتب او که بيله ترتيب څخه وی غير‬
‫مرتب لف نشردی‪ ،‬لکه‪:‬‬
‫په ځان او په جھان کـــــــــــــــــی ما دوه څيزه دی وکښلی‬
‫په ځان کی دواړه سترګی پــــــــــــه جھان کی واړه ښکلی‬
‫عکس او تبديل‪ :‬که د لومړی فقری يا مصرعی په دوھمه فقره يا مصرعه کی سره واوړی او معنی تضاد ځينی‬
‫پيدا سی عکس او تبديل نوميږی‪ .‬لکه‪:‬‬
‫زه بـــــــــه سل کرتـــــــــه درشمه که تــا ياد کړم‬ ‫ما پـــــه سل کرتــه ياد کړی تــــــــــــــــه رانغلی‬
‫حسن تعليل‪ :‬حسن تعليل دادی چه شاعر دکوم وصف لپاره يو تناسب علت راوړی مګر دا علت بايد خيالی يا‬
‫ادعائي وی نه حقيقی‪ ،‬لکه‪:‬‬
‫شمع ځکه درسته شپه د ســــــــــــــــــــوز ژړا کا‬ ‫چی سبا بـــــــــه لـــــــــــــــــــه مجلسه جدا کيږی‬
‫رجوع‪ :‬په لغت کی بيرته راګرځيدلو ته وايی او په ادبی اصطالح کی ھغه صنعت دی چی يو څوک يوه خبره يو‬
‫وار اظھار کړی او بيا وروسته خپله خبره باطله کړی لکه‪:‬‬
‫زه غلت ســــوم کله مـــــــــــــــوی ھسی مين سته‬ ‫د مالخيال دی زه حنان لــــــــکــــــــه ويښته کړم‬
‫جمع‪ :‬د څو شيانو يا صفاتو تر يوه حکم الندی راوستلو ته وايی لکه‪:‬‬
‫که تھمت کــــــــــــــه مالمت دی کـــــــــــه پيغور‬ ‫داھمه واړه عاشق لــــــــــــــــــــــــــــره پيداسول‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪38‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫تنسيق الصفات‪ :‬تنسيق په لغت کی برابرولو ته وايی او په اصطالح کی يو بيت کی د څو صفتونو ذکر او بيان ته‬
‫تنسيق الصفات وايی‪ .‬لکه‪:‬‬
‫له خپل يار ســـــــــره ھم تــــــــــــــازه دا رنګونه‬ ‫ناز‪ ،‬نــــخـــــــری‪ ،‬خـــنـــــدا‪ ،‬فـتـنـی‪ ،‬جـنـګـونـه‬
‫تجاھل العارف‪ :‬ھغه صنعت ته وايی چه شاعر يو معلوم او څرګند شی مجھول وګڼی او سره له دی چه په مطلب‬
‫ښه پوھـ وی دکوم نزاکت لپاره خپل ځان نافھمه واچوی‪ ،‬لکه‪:‬‬
‫دی ګالن په وينو ســــــــــــــــــــــــــــره لکه سالو‬ ‫دا د کوم ګلرخ لـــــــــــــــــــــــه غمه په ګلشن کی‬
‫برائت طلب يا حسن طلب‪ :‬عبارت دی له ھغه صنعت څخه دی چی يو شاعر په ډيرو خوږو او له احترامه ډکو‬
‫کليمو سره خپله معشوقه ځان ته راغواړی‪ .‬لکه‪:‬‬
‫خير د ديدن ورکړه و خـــــواجه ته په کچکول کی‬ ‫تل درتـــــــــه والړ دی په دربار کی دی فرياد کا‬
‫تلميح‪ :‬ھغه صنعت ته وايی چه شاعر په خپل کالم کی کومی مشھوری قيصی يا واقعی ته اشاره کړی نو که سړی‬
‫په ھغه قصه يا واقعه پوھـ نه وی دشعر معنی ورته ګرانيږی‪ ،‬لکه‪:‬‬
‫د دنيا په دښمنۍ کـــــــــــــــــــــی عيسی وخت و آسمان ته‬
‫په دوستی کی يــــــــــــــی الځی تخت الثرايه قارون ھسی‬
‫تشخيص او انطاق‪ :‬داھغه معنوی صنعت ته وايی چی شاعر پخپل کالم کی يو بی ساه شی ته ساه ورکړی او بيا‬
‫د ھغه په ژبه و غږيږی‪ .‬لکه‪:‬‬
‫ده ويل ژوند می دی يـــــــــــــــــــوه خوله خنديده‬ ‫ما ويل څـــــــــــــــــــه دی ښکليه ګله ولی ژاړی‬
‫حسن مطلع‪ :‬داھغه معنوی صنعت دی چی شاعر د خپل کالم لومړی برخه په داسی الفاظو سره شروع کړی چی‬
‫ويوونکی او اوريدونکی ديته مجبور کړی چی دغه کالم تر پايه پوری ولولی يا يی واوری‪ .‬لکه‪:‬‬
‫د ھلک پـــــــــــــــــــــه دود په الس کــی قلم نيسم‬ ‫چی د خيال پــــــــــــــــــــــه السو تن د دلبر نيسم‬
‫حسن مقطع‪ :‬چه شاعر خپل کالم په خوندورو او زړه وړونکو الفاظو سره بی له کوم شرط څخه قطع کړی‪ ،‬لکه‪:‬‬
‫د غمجنو پــــــــــــــــــــــــــــــــه ژړا ږو‬ ‫د ښادمنو پــــــــــــــــــــــــــــــــه خندا ږو‬
‫تکرار حسن‪ :‬ھغه صنعت ته وايی چه شاعر په خپل کالم کی کوم کلمه د تدريج‪ ،‬تاکيد‪ ،‬ډيروالی يا داسی نورو‬
‫اغراضو له امله تکرار کړی‪ ،‬لکه‪:‬‬
‫آھـــــــــــــــو چشمه ګلرخـــــســــــاره راشه راشه‬ ‫ستا ماللو سترګو زړه لـــــــــــــــــــــه مانه يو وړ‬
‫مبالغه‪ :‬که يو شاعر ديوشی وصف تراندازی زيات بيان کړی او دھغه ښه والی او بدوالی يا تصديق او تکذيب ته‬
‫شدت او قوت ورکړی مبالغه بلل کيږی‪.‬‬
‫مبالغه پر دری ډوله ده‪ -١ :‬تبليغ‪ -٢ ،‬اغراق‪ -٣ ،‬غلو‬
‫الف‪ -‬تبليغ‪ :‬ھغه دادی چه ادعا ھم د عقل او ھم عادت له مخی امکان ولری‬
‫ب‪ -‬اغراق‪ :‬چه مدعا د عقل له مخی امکان ولری خو عادتا ً امکان ونه لری‬
‫ج‪ -‬غلو‪ :‬چه مدعا ھم عقالً ناممکنه او ھم عادتا ً ناممکنه وی‬
‫لفظی صنايع‬
‫لفظی صنعتونه ھغه دی چی د شعر يا د نثر فقد د الفاظو سره ارتباط لری يا ھغه ښايست چی د کليمو د ظاھری‬
‫اړخ او الفاظو د شکل سره رابطه لری‪ .‬د لفظی ښايست ځينی مشھور ډولونه په الندی ډول دی‪  :‬‬
‫تجنيس‪ :‬ھغه صنعت ته وايی چه شاعر په خپل کالم کی داسی کلمی راوړی چه شکل يی يو او معنی يی بيله وی‪.‬‬
‫تجنيس په پښتو کی پر اوه ډوله ده‬
‫‪ -١‬تام تجنيس‪ :‬ھغه تجنيس ته ويل کيږی چه شاعر په خپل کالم کی دوی داسی کلمی راوړی چه شکل يی يو او‬
‫معنی يی بيله وی‪.‬‬
‫‪ -٢‬ناقص تجنيس‪ :‬ھغه تجنيس دی چه د متجانسو کلمو شکل يو او معنی يی بيله مګر په حرکاتو کی ھم توپير ولری‬
‫‪ -٣‬زايد تجنيس‪ :‬چه د متجانسو کلمو څخه ديوی کلمی په سر‪ ،‬منځ يا پای کی يو توری زيات راشی زايد تجنيس دی‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪39‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫‪ -۴‬مرکب تجنيس‪ :‬ھغه تجنيس ته وايی چه دمتجانسو کلمو څخه يوه کلمه بسيطه او بله مرکبه وی‪ .‬مرکب تجنيس پر‬
‫دوه ډوله دی‪ -١ .‬متشابه مرکب ‪ -٢‬مفروق مرکب‬
‫الف‪ :‬متشابه مرکب‪ :‬ھغه مرکب تجنيس دی چه بسيطه او مرکبه دواړی يوشکل ولری‪.‬‬
‫ب‪ :‬مفروق مرکب‪ :‬ھغه مرکب تجنيس ته وايی چه بسيطه کليمه د بسيطی او مرکبه کلمه د مرکبی کلمی شکل ولری‬
‫‪ -۵‬مکرر تجنيس‪ :‬ھغه دادی چه شاعر دخپلو بيتو په پای کی دری داسی متجانسی کلمی څنګ په څنګ راوړی چه‬
‫د لومړی کلمی په سر کی يو يا څو توری زيات راسی‬
‫‪ -۶‬مطرف تجنيس‪ :‬ھغه تجنيس ته وايی چه دمتجانسو کلمو نور شکل يو وی مګر په يوه توری کی سره بيل وی‬
‫‪ -٧‬خطی تجنيس‪ :‬ھغه تجنيس ته وايی چه متجانسی کلمی په خط کی سره يو شی وی يعنی د ټکو بغير يو شکل‬
‫ولری‬
‫توشيح‪ :‬ھغه ادبی صنعت ته ويل کيږی چه شاعر خپل شعر داسی جوړ کړی چه دھغه شعر دبيتو يا مصرعو‬
‫لومړی توری سره يوځای سی له ھغه څخه نوم‪ ،‬مصرع‪ ،‬بيت يا کومه جمله جوړه سی‪.‬‬
‫قلب‪ :‬قلب په لغت کی سرچپه کولو ته وايی‪ ،‬د ادبی فنونو په اصطالح کی په يوه وينا کی د دوو يا زياتو داسی‬
‫کليمو راوړل دی چی توری يی په شکل او عدد کی سره يو او په ترتيب کی سره اوښتی وی‪ .‬لکه‪:‬‬
‫اعتماد بـــــــــــــــه دانا څه پــــــــــــــه دا اقبال کا‬ ‫د دوران لـــــــــــه انـــــــقــــــالبه ال بقا ســــــــی‬
‫په پورته بيت کی )البقا( د )اقبال( سره اوښتی دی‪.‬‬
‫سجع‪ :‬سجع په لغت کی د قمری موزون آھنګ ته وايی‪ ،‬اصطالحا ً په نثر کی د جملو او فقرو ھم آھنګی ته سجع‬
‫وايی‪ .‬لکه‪ :‬د خوارانو يا ژړا ده يا ښيرا‪ .‬سجع پر دری ډوله ده‪:‬‬
‫‪ -١‬متوازی سجع‪ :‬ھغه سجع ته وايی چی د سجعی په کليمو کی د غږونو په شمير‪ ،‬وزن او اخره قافيی کی سره‬
‫برابری وی لکه‪ :‬خپله ژبه ھم کال ده ھم بال ده‬
‫‪ -٢‬متوازنه سجع‪ :‬ھغه سجع ته وايی چی د سجعی کليمی په آخر حرف کی سره مختلفی او د حروفو په وزن کی‬
‫سره يو ډول وی لکه‪ :‬ښه نوم دی د ځان‪ ،‬بد نوم دی د قام‪.‬‬
‫‪ -٣‬مطرفه سجع‪ :‬چی د سجعی کليمی په آخر حرف کی سره يو او د وزن په شمير کی سره بيلی وی‪ .‬لکه‪ :‬ژرنده‬
‫که د پالر ده ھم په وار ده‬
‫معما‪ :‬معما دی ته وايی چه کوم نوم‪ ،‬نيټه يا کوم بل مطلب په شعر کی پټ او رمز راوړه شی‪ ،‬مثالً د يونس نوم او‬
‫نمک چی دواړه د ابجد په حساب ‪ ١٢۶‬کيږی او دلته دواړه يو بل ته نسبت سوی دی‪.‬‬

‫نــظــمــونــه‬
‫نظم په لغت کی د مرغلرو پيلو ته وايی او په اصطالح کی ھر ھغه کالم چه وزن او قافيه ولری نظم بلل کيږی‬
‫نظم پر دوه ډوله دی‪ :‬ملی نظمونه او مشترک نظمونه‬
‫‪ -١‬ملی نظمونه‬
‫‪ – ١‬لنډۍ‪ :‬لنډۍ ھغه اشعار دی چه شاعر يی معلوم نه وی چه ټپه‪ ،‬مسره او ټپۍ ھم ورته ويل کيږی‪.‬لنډۍ دوی‬
‫مصرع لری چه اوله مصرع يی ‪ ٩‬سيالبه او دوھمه مصرع يی ‪ ١٣‬سيالبه وی‪.‬‬
‫‪ – ٢‬نيمکۍ يا سر‪ :‬دايو ډول شعر دی چه د لنډی سره په ګډ ډول ويل کيږی چه لومړی د لنډی يو مصرع‬
‫ورپسی د نيمکۍ يو مصرع وروسته بيا دلنډی يو مصرع او وروسته بيا د نيمکۍ يو مصرع ويل کيږی او ھر وخت‬
‫دا قاعده نه عملی کيږی بلکه په ھر ډول کيدای سی نيمکۍ دلنډۍ سره يو ځای سی‪.‬‬
‫‪ – ٣‬چاربيته‪ :‬چاربيتی داډول اشعار دی چه کيسی‪ ،‬نکلونه‪ ،‬داستانونه او نور اوږده اوږده مضامين په کی ادا‬
‫کيږی‪ .‬چاربيته يوسر لری چه ھغه ته کسر يا پير ويل کيږی‪ .‬کسر اول د چاربيتی په سر کی او بيا تر ھر بند‬
‫وروسته تکراريږی او د چاربيتی د مصرعو شمير د ‪ ۴‬څخه تر ‪ ٢٠‬پوری رسيږی‪ .‬چاربيتی الندی شکل لری‪:‬‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪40‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬

‫‪ – ۴‬رباعی‪ :‬ھغه غزل چه موضوع يی پند او نصيحت وی رباعی بلل کيږی‪.‬‬

‫‪ – ۵‬بګتۍ‪ :‬بګتۍ د چاربيتۍ په څير يو سر لری چه په عمومی ډول يو بيت وی او د دواړو مصرعو قافيه يی سره‬
‫برابره وی او دھر بند وروستۍ مصرع د بګتۍ له سر سره په قافيه کی يو شی وی‪ .‬سر يی دھر بند په پای کی‬
‫تکراريږی‬
‫‪ – ۶‬ناری يا ږغونه‪ :‬دا ھغه اشعار دی چه په نورو ژبو کی يی مثال ھم نه ليدل کيږی او په پخوانيو نکلونو کی‬
‫راځی مثالً د آدم خان او ُدرخانۍ په نکل کی راځی‬
‫‪ -٢‬مشترک نظمونه‬
‫‪ – ١‬غزل‪ :‬دغزلو لومړی بيت ته مطلع وايی‪ .‬دمطلع دواړی مصرع او د نورو بيتونو دوھمی مصرع يوله بله سره‬
‫په قافيه کی يوشی وی او په وزن کی د غزلی ټولی مصرع سره برابری وی‪ ،‬دبيتو شيمر يی د ‪ ۵‬څخه تر ‪ ١۵‬پوری‬
‫رسيږی او اکثره غزلی عشقی وی‪.‬‬
‫‪ – ٢‬بوللــــه‪ :‬بوللـــه يو ډول شعر دی چی قصيده ورته وايی‪ ،‬ډول ډول مضامين پکښی ويل کيږی او دبيتو شمير‬
‫يی د ‪ ١۶‬څخه تر ‪ ٢٠٠‬پوری رسيږی‪.‬‬
‫‪ – ٣‬رباعی‪ :‬رباعی ھغه دوه بيتونه دی چه د لومړی بيت دواړه مصرع او د دوھم بيت اخر مصرع په قافيه کی‬
‫يوشی وی دابايد په فھم کی ولری چه د پښتو ملی رباعی او دپښتو مشترکه رباعی يوتربله فرق لری‪.‬‬
‫‪ – ۴‬قطعه‪ :‬دوه يا تر دوو زيات بيتونه دی چه د لومړی بيت د دوو مصرعو قافيی سره يو شی نه وی مګر دبيتونو‬
‫دوھمه مصرعۍ يی يو ډول قافيه ولری‪.‬‬
‫‪ – ۵‬مثنوی‪ :‬په مثنوی کی ټول بيتونه يو ډول قافيه نه لری بلکه د ھر بيت دواړی مصرع په قافيه کی يو ډول وی‬
‫دبيتو شمير يی ھم نه دی معلوم بلکه د شاعر په قصه پوری اړه لری کومه قصه چه شاعر يی په شعر کی ادا کول‬
‫غواړی‪.‬‬
‫‪ – ۶‬مستزاد‪ :‬ھغه شعر دی چی يوه مصرع يی اوږده او بله يی لنډه وی لکه‪:‬‬
‫مــــدام مــنت پــر بل کړم‬ ‫نــــــه غـــــــواړم چــــــی واورم نـــه په خوله د خير ويـــــل کـړم‬
‫مــــدام مــنت پــر بل کړم‬ ‫چـــــــی قـــــھـــــر راســــــی عــقـل می مغلوب سی نو کنځل کړم‬
‫اوښــــی تـر نظر تير کړم‬ ‫کـــــــه ھــــــر څــــــو کــــتـابونه رنګ په رنګ و ځان ته ډير کړم‬
‫‪ – ٧‬مربع‪ :‬يو ډول شعر دی چی ھر بند يی دوه بيتونه لری د سر په دوو بيتو کی څلور سره مصرع يو ډول قافيه‬
‫لری‪ ،‬وروسته مصرع ګانی يی اولی دری يو ډول قافيه مګر دريمه يی د اولو څلورو سره يو ډول قافيه لری لکه د‬
‫پيرمحمد کاکړ په الندی مربع کی‪:‬‬
‫فـــــراق يــــــــــی اور ؤ رابـــــــانـــــدی بـــل سو‬ ‫زړه مـــــــــــــی نــــــــادان و د مــــــينی غــل سـو‬
‫اوښـــــــــــی ســــيــــالب دی صورت می شل سو‬ ‫راحــــــــــــت مــــــــــــــــی واړه پــــه غم بدل سو‬
‫لـــــــــــه درد و غـــــــــمـــــــه آه و فــــــرياد کړم‬ ‫زيــــبا نـــــــګار چـــــــــــی زه راپـــــــه يــاد کړم‬
‫لـــــــه درد و غــــــمــــه ما خواره د الری مل سو‬ ‫قـــــــبـــــــــول حـــــيــــــران يــم د چا ارشاد کـړم‬
‫‪ – ٨‬مخمس‪ :‬د مخمس ھر بند د سره تر پايه پنځه پنځه مصرع دی لومړی پنځه مصرعۍ يو ډول قافيه لری په‬
‫نورو بندونو کی لومړی څلور مصرعۍ په قافيه کی سره يو شی وی مګر پنځمه مصرع يی له لومړيو پنځو‬
‫مصرعو سره يو ډول قافيه لری او د شعر تر پايه پوری دغه مراعات په کی کيږی‪ .‬د حميد ماشوخيل د مخمس دوه‬
‫بندونه په الندی ډول دی‪:‬‬
‫لــــــــکـــــــه بــــــت پــــــه غــټو سترګو دم ختلی‬ ‫د ھـــــــــجـــــــران د الســـه ناسـت يم وير ژړلی‬
‫بــــيــــــلـــتـــــانـــــــه پــــه مرګی حال يم رسولی‬ ‫بـــــــيــــــــھــــــوده په صورت روغ په زړه نتلی‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪41‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫ربــــــــه راولــــــــــــــی اشـــــنـــــــــا پــــــــــــه ســـــفــــــر تللی‬
‫يـــــــــا يـــــــــی مړاوی د ھجران په اول تاب کی‬ ‫يــــــا لــــــــه يــــار ســـره والړ وی په رکاب کی‬
‫حساب نســــــــــــوم د يــــــــوی چاری په باب کی‬ ‫يــــــــــا ډوب مــــــــدام د اوښـــکو په سيالب کی‬
‫ھـــــســـــــی پـــــــاتـــــــــی ســـــــوم بــــی آبــــــه مــــخ نـــاولی‬
‫‪ – ٩‬مسدس‪ :‬ھر بند يی شپږ شپږ مصرعۍ لری‪ .‬لومړی شپږ مصرعۍ يو ډول قافيه لری په نورو بندونو کی‬
‫لومړی پنځه مصرعۍ يو له بله‪ ،‬په قافيه کی سره يو شی وی مګر د شپږمی مصرعی قافيه د لومړی شپږو مصرعو‬
‫پر قافيه باندی بنا وی‪ .‬د شمس الدين کاکړ د مسدس دوه بندونه په الندی ډول دی‪:‬‬
‫جـــــــــــرس اواز کــــــــا زړه مـــــــــی لړزيږی‬ ‫وخـــــــت د ســـــــحـــــــــر دی مـــرغان چغيږی‬
‫اثـــــــــــــــــر د غـــــــــم دی رامــــــعـــــلوميږی‬ ‫ســـــتــــــرګـــــــــی مـــــی غورځـی باڼو رپيږی‬
‫کوم بـــــــــــــــــــــــد خـــــــــــبــــــــــــــــر بـــــــــــــــــه راورسيږی‬
‫د يار د تـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــلو خـــــــــــــــــبـــــــــری کيږی‬
‫داصـــــدق نــــــــــــــــه دی مــــــــنـــــــافـــقی ده‬ ‫داڅــــــــــــه عـــــــــشـــــــق نه دی واړه ټـګی ده‬
‫دا يـــــــــــــــاری نــــــــــــــــده دا بـــــيــزاری ده‬ ‫دا اخـــــــــــــالص نـــــــــــــه دی دغــــا بازی ده‬
‫چـــــــــــــــی پــــــــــــر يــــــــار غــــــــم دی پـــــــــر مــــا ښادی ده‬
‫بــــــــــــــی حـــــــــيا زړه دی زمــــــــــــــــــــــــــا وشـــــــــرمــيږی‬
‫يادښت‪ :‬مسبع‪ ،‬مثمن او معشر ھم عينی ډول اشعار دی مګر يواځی د مصرعو په تعداد کی يی توپير سته چی په‬
‫مسبع کی ھر بند اوه مصرعی‪ ،‬په مثمن کی اته مصرعی او په معشر کی لس مصرعی وی چی عينی قوانين‬
‫مراعاتوی‬
‫‪ – ١٠‬ترجيع بند‪ :‬د ويلو ترتيب يی داسی دی چی لومړی څو بيتونه وويل سی‪ ،‬وروسته بيا يو بيت د دواړو‬
‫مصرعو قافيه يی يو له بل سره يو شی وی مګر د نوموړو بيتو سره يی قافيه بيله وی ورولويږی او دغه بيت له ھر‬
‫بند سره تکراريږی‪ .‬په ترجيع بند کی د ھر بند د بيتونو شمير غالبا ً د پنځو او لسو بيتو په منځ کی وی مګر پنځه‬
‫بيته‪ ،‬اوه بيته او نھه بيته ډير رواج لری او کله کله يی د بيتونو شمر تر لسو ھم زياتی وی‪ .‬د ترجيع بند د ټولو بندونو‬
‫د بيتونو شمير بايد مساوی وی‪ .‬د پيرمحمد کاکړ د ترجيع بند يو بند په الندی ډول دی‪:‬‬
‫صبح و شــــــــــــــــــــــام پـه آه فغان په واويال يم‬ ‫ســـــــــــــتا پـــــــــر مخ پر تورو زلفو زه شيدا يم‬
‫صبر و تـــــــــــــــــوان مـــــی بی تا نسته مبتال يم‬ ‫پـــــــــــــه فـــراق کی دی تل خورم د ځيګر وينی‬
‫له ســــــــــــــــــــرو وينو ډک لړمون لکه حنان يم‬ ‫نـــــــــــن فلــــــــــــک راباندی تيغ د جورو کيښ‬
‫په دربـــــــــــــــــــــــــــار کی دی د سپيو مدعا يم‬ ‫رقيبان راســــــــــــــــــــــــره جنګ و جدل کاندی‬
‫زه صياد دی د ديـــــــــــــــــــــــــــــــدن په تمنا يم‬ ‫غزاله غــــــــــــــــــــــــوندی وحشی راڅخه مسه‬
‫بيګانه مـــــــــــــــــــــــــــــی ھنوز مه ګڼه اشنا يم‬ ‫که شــــــــــــــــــــــل کاله دی مانی وی له ما ياره‬
‫له اشنا مـــــــــــــــــــــــــــــــــــکـــــــــــــــــــــړه مانی بی وفايی ده‬
‫چی ســـــــــــــيـــــــــــــځـــــــــــــيـــــــــمـــــيـــن بی اوره جدايی ده‬
‫‪ -١١‬ترکيب بند‪ :‬له ترجيع بند سره صرف دومره توپير لری چی په ترجيع بند کی کوم بيت چی وروسته تر ھر بند‬
‫راځی تکراريږی مګر په ترکيب بند کی وروسته تر ھر بند وروسته يو بيل بيت چی بيله قافيه او بيله معنی لری راوړل‬
‫کيږی او ھم بايد د ترکيب بند د بيتو شمير په ھر بند کی مساوی وی‪ .‬د حميد د ترکيب بند دوه بندونه په الندی ډول دی‪:‬‬
‫نــــــــــــــه پوھيږم چی به ساده وی که به غله وی‬ ‫په منزل بــــــــــــــــه يی سبا ګوره څوک مله وی‬
‫له نغمی به يــــــــــــــــــی دزړه نغمه په خوله وی‬ ‫په څــــــــــــــــه شان به شکسته زھير په زړه وی‬
‫رانجه کړی به يـــــــــــــــــی چا خاوری د پله وی‬ ‫دم قدم به يــــــــــــــــــــــی خولی د مخ په وله وی‬
‫سزاوار د ھـــــــــــــــــــــــــــــــر ستم د ھــــــــــــــــــــــــــر پيغور يم‬
‫چی مــــــــــــــــــــــــــــــــی يار پـــــــــــــــــــه سفر تلی زه پر کور يم‬
‫په ھر ځای مــــــــــــــــی غوړولی پری وزر وای‬ ‫يا د ياره ســـــــــــــــــــــــــــــره تللی په سفر وای‬
‫يا په دواړو سترګــــــــــــــو ټپ ړوند په نظر وای‬ ‫يا يــــــــــــــــــــــــــی مړ د بيلتانه د غمه زر وای‬
‫خود به خود مــــــــــــــی ځان وھلی په خنجر وای‬ ‫که دانــــــــــــــــــــــــه کيدای ھرګزه‪ ،‬معتذر وای‬
‫ھسی پــــــــــــــــــــــــاڼــــــــــــــــــــــــی سوم تر يار پوری مخ توری‬
‫په جــــــــــــــــــــــــــــــــــــــرګـــــــــــــــه د عاشقانو کی کور ګوری‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪42‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬

‫بـــيـــان‬
‫بيان په لغت کی ايضاح او څرګندولو ته وايی او په اصطالح کی ھغه پوھنه ده چه د ھغی په ذريعه کوالی سو چه‬
‫يو مضمون په بيال بيلو عباراتو کی بيان کړو او په مختلفو قالبونو کی يی واچوو‪ .‬مثالً که موږ وغواړو چه د‬
‫زلمی زړه ورتيا بيان کړو نو په الندينيو بيالبيلو عباراتو کی دا مطلب څرګندوالی سو‪:‬‬
‫‪ -١‬زلمی د زمری په شان زړه ور دی‬
‫‪ -٢‬زلمی په زړه ورتوب کی زمری دی‬
‫‪ -٣‬زلمی زمری دی‬
‫‪ -۴‬زلمی د زمری شيدی رودلی دی‬
‫او داسی نورو عباراتو کی يی کوالی سو‪.‬‬
‫د بيان علم له دری شيانو څخه بحث او څيړنه کوی‪ :‬تشبيه‪ ،‬مجاز او کنايه‬
‫تـشـبـيـه‬
‫که يو شی له بل شی سره د ھغه مشترک وصف په وجه چه ددوی په منځ کی پروت دی مشابه سی‪ ،‬تشبيه بلل‬
‫کيږی‪ .‬لکه په دی بيت کی‪:‬‬
‫ھــســـی درومـــی چــه ګويا د سيند اوبه دی ‪ ‬‬ ‫خـــپـــل عـــمر شــپی او ورځی چه په زړه کړم‬
‫په پورتنی بيت کی عمر مشبه او د سيند اوبه مشبه به بلل کيږی‪ ،‬تيريده ددوی په منځ کی يو مشترک وصف دی‬
‫چه شاعر په ھمدغه وجه خپل عمر دسيند له اوبو سره تشبيه کړی دی‪.‬‬
‫دتشبيه غرض‪ :‬دتشبيه غرض اکثره و مشبه ته راجع کيږی نو کله د تشبيه څخه غرض د مشبه د حال بيان وی‬
‫ځينی وخت يی مقدار‪ ،‬ښکال‪ ،‬ښه والی‪ ،‬بدوالی يا داسی نوری خواوی په نظر کی نيول کيږی‪ .‬مثالً په دی بيتونو‬
‫کی دتشبيه غرض د مشبه د حل بيان دی‪:‬‬
‫ھسی زه پريشانو زلفو کښی يستم په کشاله کی ‪ ‬‬ ‫لــــکـــه ونښلۍ مرغۍ په سست دام دسلو لومو‬
‫لــــکه ووژنـــی يــــوبــــل پـــــه مســخرو کی ‪ ‬‬ ‫ھـــســــی کــــار پــــه مــــا د تـــرکو خندا وکړ‬
‫دتشبيه دوی خواوی‪ :‬تشبيه دوی خواوی لری يوه خوايی مشبه او بله خوايی مشبه به وايی چه تشبيه د دوو‬
‫خواوو په لحاظ پر دری ډوله ده‪:‬‬
‫الف‪ -‬مرکبه او مفرده تشبيه‪ :‬د تشبيه يوه خوا مرکبه او بله مفرده وی يا داچه دواړه خواوی مرکبی يا مفردی وی‬
‫نو ځکه په دی برخه کی څلور ډوله تشبيه راځی‪:‬‬
‫الف‪ --١‬چه مشبه مرکب او مشبه به مفرد وی لکه په الندی بيت کی‪:‬‬
‫ښـــه اټـــکل دی وکــړه نــشته ځای د فرياد چاته‬
‫لـــکـــه شمع پټه خوله ځه په ژړا له دی محفله ‪ ‬‬
‫په دی بيت کی پټه خوله ځه په ژړا مشبه او شمع مشبه به دی چه مشبه ترکيبی شکل او مشبه به مفرد شکل لری‪:‬‬
‫الف‪ --٢‬چه مشبه مفرد او مشبه به مرکب وی لکه په الندی بيت کی‪:‬‬
‫آه مــی لـــکــه دود لــه درد وسوزه تر خوله وخوت‬
‫چـــتـــر مــی پـــرســر شو ســايــبـان راسره درومی ‪ ‬‬
‫په پورتنی بيت کی آه مشبه او مفرد دی او دود په داسی حال کی چه د مين له خولی څخه راوتلی دی او وروسته‬
‫بيا له ھغه څخه چتر او سايبان جوړ سوی دی او دمين پر سر درومی يو ترکيبی حال لری‬
‫الف‪ --٣‬چه مشبه او مشبه به دواړه مرکب وی لکه په الندی بيت کی‪:‬‬
‫د ګــل عــکــس څــرګــنــديــږی پــه شــبــنم کی ‪ ‬‬ ‫رنــګ د مــخ دی پــه عــرق کــی نــمــايان دی‬
‫په پورتنی بيت کی د مخ رنګ په عرق کی مشبه او ګل عکس په شبنم کی مشبه به دی او دواړه مرکب دی‪.‬‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪43‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫الف‪ --۴‬چه مشبه او مشبه به دواړه مفرد وی لکه په الندی بيت کی‪:‬‬
‫عــاشــقــی د ســلـيـمـان پـاچـا غـمـی دی ‪ ‬‬ ‫عـــاشــقــان يــی د دنــيــا لــه غمه خالص کړه‬
‫په پورتنی بيت کی عاشقی مشبه او د سليمان پاچا غمی مشبه به دی چه دواړه مفرد راغلی دی‪.‬‬
‫ب‪ -‬عقلی او حسی تشبيه‪ :‬عقلی تشبيه ھغه ده چه د عقل په واسطه سړی پری وپوھيږی او حسی تشبيه ھغه تشبيه ده‬
‫چه د حواسو په واسطه يی پيژندنه کيږی يا په بل عبارت که مشبه او مشبه به خارجی وجود ولری حسی او که نه وی‬
‫عقلی بلل کيږی لکه په الندی بيت کی‪:‬‬
‫نــــصــــيـــحــت پـــر ســنــګيندلو اثر نکړی ‪ ‬‬ ‫بـــيھــوده پــيــرمــحمـــد دروھــــی پـــه ســنــګ‬
‫په پورتنی بيت کی نصيحت مشبه او در مشبه به دی نصيحت کوم خارجی وجود نه لری او ُدريی لری‪ .‬نو ځکه موږ‬
‫وايو چه په دی تشبيه کی مشبه عقلی او مشبه به حسی دی‪ .‬په عقلی او حسی تشبيه کی کله يوه خوا عقلی او بله حسی‬
‫وی او کله بيا دواړه خواوی عقلی يا حسی وی نو ځکه په دی برخه کی ھم څلور ډوله تشبيه راځی‪:‬‬
‫ب‪ --١‬چی مشبه عقلی او مشبه به حسی وی لکه د عبدالقادر په بيت کی‪:‬‬
‫خيال يـــــــــــــــــــی چی په زړه کی د رخسار ساتم ھميش‬
‫دننه پـــــــــــــــه ګــــــــــــــوګل کی ګويا نار ساتم ھميش‬
‫ب‪ --٢‬چی مشبه حسی او مشبه به عقلی وی لکه د ميرزا خان په بيت کی‪:‬‬
‫که سپين مــــــــــــــــــخ د يار اسالم زلفی کفار ھم‬ ‫مقصود يـــــو دی پــــــــــــــــه کعبه په بتخانه کی‬
‫ب‪ --٣‬چی مشبه او مشبه به دواړه عقلی وی لکه‪:‬‬
‫ځکه ھيڅوک مـــــــــــــــــــــــــــــاړه نشو په ليدو‬ ‫ښه ليده او ښـــــــــــــــه آواز د روح خـوراک دی‬
‫ب‪ --۴‬چی مشبه او مشبه به دواړه حسی وی لکه د رحمن بابا په بيت کی‪:‬‬
‫ھسی رنــــــــــګ دی زما زړه کړ شوک په شوک‬ ‫لکه ګل چـــــــــــــــــی څوک د طفل په الس ورکا‬
‫ج‪ -‬د تعدد په اعتبار د دواړو خواوو ډولونه‪ :‬د تعدد په اعتبار ھم د تشبيه دواړی خواوی پر څلور ډولونو باندی‬
‫ويشل کيږی‪ :‬ملفوفه‪ ،‬مفروقه‪ ،‬تسويه او جمع‪ .‬چی ھر يو يی په الندی ډول دی‪:‬‬
‫ج‪ --١‬ملفوفه‪ :‬ملفوفه تشبيه ھغی تشبيه ته وايی چی لومړی خو مشبه ذکر سی او وروسته بيا د ھر مشبه لپاره مشبه به‬
‫راوړه سی لکه د عليخان خټک په بيت کی‪:‬‬
‫ځکه خدای تـــــــــــــــــه الس په شام و سحر نسيم‬ ‫توری زلفـــــــــــــی سپين رخسار ورڅخه غواړم‬
‫ج‪ --٢‬مفروقه‪ :‬که په يو بيت يا يوه مصرع کی څو مشبه به راوړل سی مفروقه تشبيه بلل کيږی لکه د رحمن بابا په بيت‬
‫کی‪:‬‬
‫چی سبزه پـــــــــــــــــه اور کی څنګه زرغونيږی‬ ‫مخ دی اور خـــــــــــــط دی سبزه ده زه حيران يم‬
‫ج‪ --٣‬تسويه‪ :‬چی د دوو يا څو مشبه دپاره مشبه به راوړه سی لکه د ميرزا حنان په الندی بيت کی‪:‬‬
‫تور اطلس يــــــــــی پــــــــــــر کعبه دی غوړولی‬ ‫دا پر مخ يــــــــــــــــــــــی خال وخط زلفی نه دی‬
‫ج‪ --۴‬جمع‪ :‬په دی ډول تشبيه کی د يو مشبه لپاره څو مشبه به راوړل کيږی لکه د رحمن بابا په الندی بيت کی‪:‬‬
‫تيری تـــــــــــــــــــــــــــــــوری دی زما په قتلولو‬ ‫ھغه سترګی چــــــــــــــــــی نرګس و ھم بادام دی‬
‫د تشبيه ادات‬
‫ھغه توری چی پر تشبيه باندی داللت کوی د تشبيه ادات بلل کيږی لکه‪) :‬غوندی‪ ،‬لکه‪ ،‬څير‪ ،‬دود‪ ،‬شان‪ ،‬ته به وايی‪ ،‬ته‬
‫وا‪ ،‬سيال( او داسی نور‪ .‬تشبيه د اداتو له مخی پر دوه ډوله ده‪:‬‬
‫مرسله تشبيه‪ :‬ھغه تشبيه ته وايی چی ادات پکښی ذکر سوی وی لکه‪:‬‬
‫چی دی شام او ورځ خوراک ســـــــو د قام غوښی‬ ‫يوه ورځ بـــــــــــــــــــه بنديوان د باز په څير سی‬
‫موکده تشبيه‪ :‬ھغه تشبيه ته ويل کيږی چی ادات پکښی نه وی ذکر سوی او دغه تشبيه پر دوه ډوله ده‪:‬‬
‫الف‪ :‬اول ډول ھغه تشبيه ده چی صرف ادات نه وی پکښی راغلی لکه د رحمان بابا په بيت کی‪:‬‬
‫که داغونه می پـــــــــــــــــه زړه باندی صنم ږدی‬ ‫خدای وما تـــــــــــــــــــــــــــه ګلونه د جنت کړی‬
‫ب‪ :‬بل دا ډول تشبيه ده چی سربيره پر دی چی ادات پکښی نه وی راغلی بلکی مشبه او مشبه به پکښی مضاف او‬
‫مضاف اليه راغلی وی لکه‪:‬‬
‫په سينه مـــــــــــــــــــــــی د زخمونو حساب نسته‬ ‫و ناوک تـــــــــــــــــــــــه د مژګانو دی ھدف کړم‬
‫په پورته بيت کی يو خو ادات نه دی راغلی بل داچی مژګان مشبه دی دلته مضاف راغلی او ناوک مشبه به دی او‬
‫دلته مضاف اليه راغلی دی‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪44‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫مـــجـــاز‬
‫مجاز په لغت کی و اجازه ورکړه سوی ته وايی او د زړورتوب او تجاوز په معنی ھم راغلی دی‪ ،‬د بيان د پوھانو‬
‫په اصطالح کی يو لغت د خپلی اصلی او حقيقی معنی څخه تجاوز وکړی او د يوی غير وضعی معنی لپاره‬
‫راوړل سی مجاز بلل کيږی‪ .‬مثالً که مونږ زلمی ته خطاب ورکړو چی راسته زمريه نو کله چی موږ دزمری‬
‫کليمه د زلمی دپاره استعمال کړه نو دا مجاز بلل کيږی‪ .‬مجاز پر دوه ډوله دی‪ :‬مستعار مجاز او مرسل مجاز‬
‫‪ -١‬مستعار مجاز )استعاره(‪ :‬استعاره په لغت کی عاريت غوښتلو او په اصطالح کی د غير حقيقی معنی لپاره‬
‫د کوم لفظ استعمالولو ته وايی په دی شرط چی د حقيقی او مجازی معنی تر منځ د تشبيه عالقه موجوده وی‬
‫د استعاری او تشبيه تر منځ توپير‪ :‬الندی بيتو ته پاملرنه وکړی‪:‬‬
‫د اشنا له ھجره ھــــــســـــــــــــــی سرګردان سوم‬ ‫د پرکار پـــــــــــــــــه دود پر سر باندی څرخيږم‬
‫په قدم کی يـــــــــــــــی ګوھر له سترګو توی کړه‬ ‫د يار خيال چـــــــــــــــــی راولی د زړه تر کوره‬
‫په لومړی بيت کی شاعر خپله مشبه او پرکار مشبه به دی مګر په دوھم بيت کی ګوھر د اوښکو دپاره يو مجاز‬
‫کليمه ده چی استعاره راوړل سوی ده‪ .‬د استعاری او تشبيه تر منځ توپير په الندی نقاطو کی دی‪:‬‬
‫الف‪ -‬په تشبيه کی مشبه او مشبه به دواړه بايد ذکر سی او په استعاره کی يوازی مستعارمنه ذکر سی او که مستعار‬
‫له راوړل سی نو د مستعار منه د لوازمو څخه ھم يو شی بايد راوړل سی‬
‫ب‪ -‬په تشبيه کی د مشبه او مشبه به ترمنځ مشترک وصف ته وجه شبه وايی او په استعاره کی يی وجه جامع‬
‫بولی‪ .‬په تشبيه کی کله کله وجه شبه او ادات راوړل کيږی مګر په استعاره کی وجه جامع نه راوړل کيږی او‬
‫ادات بيخی وجود نه لری‬
‫ج‪ -‬په تشبيه کی د قرينی راوړلو ته ضرورت نسته او په استعاره کی قرينه بايد ھرومرو راوړل سی‬
‫د استعاری ډولونه‪ :‬استعاره زيات ډولونه لری چی يو څو يی په الندی ډول دی‪:‬‬
‫مصرحه استعاره‪ :‬ھغه استعاری ته وايی چی مستعار له حذف سی او يوازی مستعارمنه راوړل سی چی دا دول‬
‫استعاره په پښتو کی په زياته پيمانه استعاليږی لکه د کاظم خان شيدا په بيت کی‪:‬‬
‫چی ليده سی بيا پـــــــــــــــــــــه سرو وينو ککړی‬ ‫خپلی توری دی پـــــــــــــه چا دی نن سړی کړی‬
‫په پورتنی بيت کی توری د سترګو معنی لری‬
‫مکنيه استعاره‪ :‬ھغه استعاری ته ويل کيږی چی شاعر مستعار له ذکر کړی او مستعار منه حذف کړی مګر د‬
‫مستعار منه له متعلقاتو څخه کوم شی راوړی ځکه چی په دی ډول استعاره کی مستعار منه له خپلو متعلقاتو څخه‬
‫پيژندل کيږی لکه د رحمن بابا په بيت کی‪:‬‬
‫د فلک السونه شنه سوه تـــــــــــــــــــــــــر څنګلو‬ ‫ھر ساعت زما د غوږ پــــــــــــــــــــــــــه تاوولو‬
‫په پورتنی بيت کی فلک د ظالم سړی دپاره استعمال سوی دی يعنی مستعارله )فلک( او مستعار منه )سړی( الس‬
‫چی د مستعار منه )سړی( د متعلقاتو څخه شميرل کيږی دا څرګنده کړه چی مستعارمنه سړی دی‬
‫اصليه استعاره‪ :‬ھغه استعاری ته ويل کيږی چی شاعر په خپل کالم کی کوم جامد اسم استعاره کړی لکه‪:‬‬
‫تويوم که لـــــــــــــــــــــــــــــــه چشمانو مرغلری‬ ‫راښکاره يـــــــــــــــــــــــــی نکړه ھيڅ د لبو لعل‬
‫تبعيه استعاره‪ :‬ھغه استعاری ته وايی چی د مستعار لفظ جامد اسم نه وی په کی راغلی بلکی فعل حرف يا مشتق اسم‬
‫په کښی استعاره سوی وی لکه د ښکارندوی غوری په بيت کی‪:‬‬
‫له خوښيه سروھی لـــــــــــــــــــــــــــــه سنګړونه‬ ‫ھر پلورڼی ولـــــــــــــــــــــــــــــی بھاندی خاندی‬
‫په پورته بيت کی )خاندی( يو فعل دی چی د اوبو د شرھار دپاره يوه استعاره راوړل سوی ده ‪ ‬‬
‫مطلقه استعاره‪ :‬ھغه استعاری ته ويل کيږی چی د مستعارله يا مستعارمنه له متعلقاتو څخه کوم شی نه وی پکښی‬
‫ذکر سوی لکه د رحمن بابا په بيت کی‪:‬‬
‫درويزګر يم د بتانو پــــــــــــــــــــــــــــه بازار ګډ‬ ‫د ديدن پـــــــــــــــــــــــــــــه ګدايی کی ننګ نسی‬
‫په پورتنی بيت کی )بتان( د ښکلو دپاره استعمال سوی دی ‪ ‬‬
‫مرشحه استعاره‪ :‬ھغه استعاره ده چی د مستعارمنه له متعلقاتو څخه کوم شی ذکر سی لکه د پيرمحمد په بيت کی‪:‬‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪45‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫چی وشتلی دی پــــــــــــــــــــــه زړه لکه خنجريم‬ ‫ستا د غشو له پـــــــــــــــــــــــرھاره به روغ نسم‬
‫په پورتنی بيت کی غشی د باڼوګانو لپاره استعاره سوی دی وشتل او پرھار چی د )غشی( يعنی مستعارمنه له‬
‫متعلقاتو څخه دی ھم ذکر سوی دی‬
‫مجرده استعاره‪ :‬ھغی استعاری ته ويل کيږی چی د مستعار عاليم او متعلقات راوړل سی لکه د پيرمحمدکاکړ په‬
‫الندی کی بيت کی‪:‬‬
‫چی سنبل سی پــــــــه سپين مخ باندی پريشان ستا‬ ‫پريشانی مــــــــــــــــــــــی د خاطر ورځنی پاڅی‬
‫سنبل د زلفو دپاره استعال سوی ده يعنی سنبل مستعارمنه او زلفی مستعار دی‬
‫‪ -٢‬مرسل مجاز‪ :‬که د حقيقی او مجازی معنی تر منځ د تشبيھی عالقه نه وی او د سببيت‪ ،‬مسببيت‪ ،‬ظرفيت‪،‬‬
‫مظروفيت يا داسی نوری عالقی موجودی وی نو مرسل مجاز بلل کيږی‪ ،‬لکه په الندی بيتو کی‪:‬‬
‫دا زما پـــــــــــــــــــــــــــه اوږو واچوه احسان لږ‬ ‫راته وکړه پــــــــــــــــــه دی سرو شونډو بيان لږ‬
‫ماته کړی يـــــــــــــــــــــــی مرۍ د غم زمرۍ ده‬ ‫که آھو می د عصمت پــــــــــــــــه وينو رنګ ده‬
‫ھغه ښکلی د حسين پـــــــــــــــــــــــــــه ککرۍ ده‬ ‫که ماته پـــــــــــــــــــــه شنو کاڼو کړه وران نسو‬
‫په لومړی بيت کی شونډی ذکر سوی دی مګر مطلب ځنی ژبه ده ځکه چی بيان په شونډو سره نه کيږی او د‬
‫شونډو او ژبی ترمنځ د مجاورت او ګاونډی توب عالقه پرته ده نه د تشبيه عالقه‪ ،‬د دوھم بيت په دويم مصرع کی‬
‫مرۍ ذکر سوی ده مطلب ځنی مغزی دی ځکه چی مغزی ماتيدل په پښتو کی يوه ډيره مشھوره اصطالح ده او د‬
‫مرۍ ماتيدلو محاوره په پښتو کی نسته نو ځکه مرۍ ذکر سوی ده او مراد ځنی مغزی دی‪ ،‬مرۍ او مغزی ھم د‬
‫تشبيه عالقه نه لری بلکی د ګاونډيتوب او مجاورت عالقه لری‬
‫مرسل مجاز زياتی عالقی لری چی له ھغوی څخه يی ځينی په الندی ډول دی‪:‬‬
‫مجاورت‪ :‬ھغه عالقه دی چی يو شی ياد سی او مراد ځينی د ھغه مجاور او ګاونډی وی لکه په پورته بيتو کی‬
‫سببيت‪ :‬چی سبب ذکر سی او مراد ځينی مسبب وی لکه د حميد ماشو خيل په الندی بيت کی‪:‬‬
‫چی پــــــــــــــــه حلق کی می اوبه د حيوان نښلی‬ ‫ھسی موړ کړم د يار غم لــــــــــــــــه خپله عمره‬
‫په پورتنی بيت کی له موړ څخه مطلب بيزاری ده ځکه چی د يار غم شاعر له خپل عمر څخه بيزاره کړی دی او‬
‫موړ سبب بيزاری دی چی دلته شاعر د بيزارۍ مطلب ځينی اخستی دی‬
‫مسببيت‪ :‬ھغه دادی چی مسبب ذکر سی مطلب ځينی سبب وی لکه د ميرزا حنان په بيت کی‪:‬‬
‫که يعقوب رنګه مـــــــــــی شو واړه مژګان سپين‬ ‫ھيڅ خبر مــــــــــــــــی بيا د ورک يوسف رانغی‬
‫په پورتنی بيت کی )ژړا( چی د مژګانو د سپينوالی سبب ګرځی نه ده راغلی او سبب چی د مژګانو سپينول دی‬
‫پکښی ذکر سوی دی نو ځکه مسبب بلل کيږی‬
‫کليت‪ :‬چی کل ذکر سی او مراد ځينی جز وی لکه د رحمان بابا په بيت کی‪:‬‬
‫چا پيژندم زه چــــــــــــــــــی عاشق نــــــــــــــــه وم په جھان کی‬
‫اوس مـــــــــــــــــــــــی ستاله رويه نوم رسوا په درست جھان دی‬
‫په پورتنی بيت کی جھان ذکر سوی دی مقصد ځينی يوازی د رحمان بابا د مسکن شاوخوا او ځينی نور محدود‬
‫ځايونه دی چی ټوله نړی اصالً نه ځينی مراديږی‬
‫جزئت‪ :‬چی جز ذکر سی او کل ځينی مراد سی لکه د پيرمحمد کاکړ چی د الس څخه يی مطلب ټول بدن دی‪:‬‬
‫چی نه زړه لرم پــــــــــــــــــــــه الس کی نه دلبر‬ ‫آه افسوس بــــــــــه څه رنګ زه پيرمحمد نه کړم‬
‫ظرفيت‪ :‬چی ظرف ذکر سی او مراد يی مظروف وی لکه په الندی بيت کی چی د ديګ څخه خواړه مطلب دی‪  :‬‬
‫د مردانو ديګ پخيږی پـــــــــــــــــــــــه مھال پس‬ ‫رقيبان دی می پــــــــــــــــــــه آه پوری نه خاندی‬
‫مظروفيت‪ :‬چی مظروف ذکر سی مقصد يی ظرف وی لکه د عبدالقادرخان په بيت کی‪:‬‬
‫په رويمال مـــــــــی اوښکی وچـــــــــی کــــــــړی داد راکـــــړی‬
‫زه فـــــــــريــــــــــاد کــــــــــــــړم تــــــــــــه زما پـــه دالسا سی‬
‫په پورتنی بيت کی اوښکی مظروف او سترګی ظرف دی چی مظروف ذکر سوی دی مراد ځينی ظرف دی يعنی‬
‫سترګی وچيږی نه اوښکی ‪ ‬‬
‫کــنــايــه‬
‫که کوم مطلب ادا سی او صراحت پکښی نه وی راغلی يعنی معنی يی ښکاره او معلومداره نه وی کنايه ورته‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪46‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫وايی‪ .‬کنايه پر دری ډوله ده‪ :‬د صفت‪ ،‬موصوف او نسبت څخه کنايه چی ھره يوه يی په الندی ډول ده‪:‬‬
‫له صفت څخه کنايه‪ :‬چی له کنايی څخه صفت مراد سی لکه د حميد ماشو خيل په بيت کی‪:‬‬
‫د فلک کچکول تــــــــــــه مـــــــــــه نيسه کچکول‬ ‫درويزه لـــــــــــــــــه درويــــــــزه ګره ناکسی ده‬
‫په پورتنی بيت کی د کچکول نيولو څخه مطلب ګدايی ده او ګدايی صفت دی چی دلته له کنايی څخه مراد دی‬
‫له موصوف څخه کنايه‪ :‬چی د کوم شی يو يا څو صفتونه راوړل سی او مراد ځينی پخپله موصوف وی لکه‬
‫زرغون خان چی په الندی بيت کی د شرابو صفت ذکر کړی دی او مطلب يی شراب دی‪:‬‬
‫له ھرچا ھـــــــــــــــــــر څـــــــــــــه يی تور کړه‬ ‫اور می بل د زړه پـــــــــــــــــه کـــــــــور کـــړه‬
‫له نسبت څخه کنايه‪ :‬له نسبت څخه کنايه داده چی يو يا څو صفتونه ذکر سی او د سړی متعلق يی نسبت وسی‬
‫مګر مقصد ځينی د ھغه امر نفی يا اثبات وی پخپله د سړی دپاره لکه د خوشحال خان خټک په بيت کی‪:‬‬
‫تـــــــه لـــــــــه خپلو سترګو غــــــــواړه دا جواب‬ ‫ته چــــــی ماتــــــــــه وايی وايه څوک دی وژنی‬
‫په پورتنی بيت کی د وژلو نسبت د معشوقی و سترګو ته سوی دی‪ ،‬سترګی د معشوقی يو متعلق دی چی د کنايی‬
‫په توګه پخپله معشوقه ځينی مراديږی ‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪47‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬

‫لغاتونه‬
‫د پښتو لغاتونه د تعليمی نصاب د کتابونو پر اساس ترتيب سوی دی چی لغاتونه د اووم ټولګی د پښتو څخه شروع‬
‫سوی دی او تر دولسم ټولګی پوری دوام لری او پر ھر صنف کی د ھر عنوان لغاتونه جالجال ليکل سوی دی‬
‫مګر د کار د ھوسايی دپاره د ھردرس عنوان نه بلکه د ھغه درس صفحه ليکل سوی ده‪.‬‬

‫احمدشاه بابا‬
‫=تاسـيـس کوونکی= اساس ايښودونکی‬ ‫موســـس‬
‫د اووم ټولګی د پښتو لغاتونه‬
‫=زړه جامه‪= ،‬چپنه‪= ،‬ھغه کالی چی‬ ‫خرقه‬ ‫حمد‬
‫ډيری پينی ولری‪= ،‬ھغه کالی چی د ډول ډول ټوکرانو‬ ‫=حمد = صفت کول = ثنا‬ ‫تسبيح‬
‫څخه جوړ سوی وی ‪ ‬‬ ‫=ماليکی‪=،‬د کلی خان‪= ،‬مال او دولت‬ ‫ملک‬
‫د سولی ترانه‬ ‫=ساری‬ ‫مثل‬
‫=د ګلونو ځای‬ ‫ګلشن‬ ‫=شناخت = پيژندل = پيژندګلوی‬ ‫معرفت‬
‫=لری = ليری‬ ‫لر‬ ‫=پاک‬ ‫منزه‬
‫=نږدی‪= ،‬وچه‬ ‫بر‬ ‫=ځای‬ ‫مکان‬
‫=ميده ميده‬ ‫زير و زبر‬ ‫=څرګند = ښکاره = عيان‬ ‫نمايان‬
‫امالئی الرښوونې‬ ‫=طرف‬ ‫جھت‬
‫=وخت ‪ ‬‬ ‫مھلت‬ ‫نعت‬
‫=جدايی‬ ‫بيلتون‬ ‫=د حضرت محمد )ص( صفت کول‬ ‫نعت‬
‫ترانه‬ ‫=عالمين = د عالم جمع‬ ‫العالمين‬
‫=علم‬ ‫عرفان‬ ‫=دوھم‬ ‫ثانی‬
‫=پيمان = وعده‬ ‫عھد‬ ‫=د نبيانو ختم کوونکی‬ ‫خاتم النبين‬
‫قوی او ضعيف‬ ‫=د يقين رڼا‬ ‫نوراليقين‬
‫=غوښتنه‬ ‫تقاضا‬ ‫=لوی‬ ‫عظيم‬
‫= بدکاره = بُزدل‬ ‫ګبر‬ ‫=امانت کار‬ ‫امين‬
‫=عيسوی = مسيحی = نصرانی‪،‬‬ ‫ترسا‬ ‫=ھغه څوک چی د ﷲ )ج( سره‬ ‫مشرک‬
‫=راھب‪= ،‬عيسوی دينه‬ ‫شريک نيسی‬
‫=تحمل = حوصله‬ ‫تحميل‬ ‫=شفاعت کوونکی‬ ‫شفيع‬
‫=مينه = محبت‬ ‫عاطفه‬ ‫=ګناھکاران‬ ‫مذنبين‬
‫=نرم‬ ‫لطيف‬ ‫=ژوند‬ ‫بعث‬
‫=فطرتی شی‪ ،‬طبعی شی لکه عقل‬ ‫غريزه‬ ‫=د مرګ وروسته‬ ‫بعدالموت‬
‫چی په انسان کی وی يعنی عقل د انسان غريزه ده‬ ‫=ژوند ‪ ‬‬ ‫حيات‬
‫له غوره نثرونو څخه‬ ‫=ھغه څه چی په ښکاره معلوميږی‬ ‫ظاھربين‬
‫=ھغه څه چی رزق ځينی ترالسه کيږی‬ ‫ارتزاقی‬ ‫=دروند‬ ‫سنګين‬
‫=لڅ‬ ‫بربنډ‬ ‫=مينه = محبت‬
‫‪ ‬‬
‫الفت‬
‫=پيسی‬ ‫اسعار‬ ‫د غازيانو کور ‪ ‬‬
‫=آسايش = ھوسايی‬ ‫رفا‬ ‫=قھرمانی‬ ‫اتلولی‬
‫=نيکبختی = خوشبختی ‪ ‬‬ ‫سعادت‬ ‫=سپيتوب‬ ‫سپيتانه‬
‫=ټولنيز‬ ‫اجتماعی‬ ‫=قلنګ = ماليه‬ ‫باج‬
‫=مال او دولت‬ ‫ماديات‬ ‫=ليوه‬ ‫شرمښ‬
‫=وھشتناک‬ ‫مدھش‬ ‫=ارامتيا ‪ ‬‬ ‫ھوساينه‬
‫=ھيبت = بيره‬ ‫دھشت‬ ‫=غالمی‪= ،‬بنديتوب‬ ‫اسارت‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪48‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=خوږ والۍ‬ ‫حالوت‬ ‫=ټپ‬ ‫پرھار‬
‫=جام وړونکی‬ ‫ساقی‬ ‫=ضرر = تاوان‬ ‫صدمه‬
‫= يو خيالی مرغه دی‬ ‫ھمای‬ ‫=خدمت کوونکی‬ ‫خادم‬
‫=ښکاره‬ ‫صياد‬ ‫د رحمن بابا د کالم نمونه‬
‫=مينه = محبت‬ ‫مِھر‬ ‫=نامور = لوړ نومه‬ ‫نامتو‬
‫=وخت‬ ‫ھنګام‬ ‫=شروع‬ ‫ابتداء‬
‫)رض(‬ ‫حضرت سعد بن ابی وقاص‬ ‫=پرله پسی‪= ،‬مکمل‬ ‫مفصل‬
‫=قسم‬ ‫سوګند‬ ‫= د تصوف او طريقت پيرو‪= ،‬د‬ ‫صوفی‬
‫=تکليفونه‬ ‫کړاوونه‬ ‫وړينو جامو اغوستونکی‬
‫مذکر او مؤنث‬ ‫=پټ‬ ‫فنا‬
‫=ھغه څه چی اوريدل کيږی‬ ‫سماعی‬ ‫=ګران‬ ‫محبوب‬
‫=معنی لرونکی = د معنی څخه ډک‬ ‫معنوی‬ ‫=اټکل‬ ‫تخمين‬
‫يرغلګر ته‬ ‫=د شعرونو کتاب‬ ‫ديوان‬
‫=زرغونيدل = شنه کيدل‬ ‫ټوکيدل‬ ‫=ساده‬ ‫سليس‬
‫=اوبول‬ ‫اوبه خور‬ ‫=صوفی توب ‪ ‬‬ ‫تصوف‬
‫چی ګټل خوړل بخښل کا ځوان ھغه‬ ‫=تل = ھميشه‬ ‫مدام‬
‫=چټی = بی ښی = عبث‪= ،‬زھير = ضعيف‬ ‫حبطه‬ ‫=د اوربشی دانه‪= ،‬د اوربشی د دانی‬ ‫جو دانه‬
‫په اندازه‬
‫=دسترخوان‬ ‫خوان‬ ‫=چل = فريب = مکاری = مکر‬ ‫حيله‬
‫د وخت ارزښت‬ ‫=بار وړونکی خر‬ ‫ټــټو‬
‫=حاضر‬ ‫حضور‬ ‫=انصاف‬ ‫منصفی‬
‫=په آخرت پوری مربوط شيان‬ ‫اُخروی‬ ‫=ټنبلی‬ ‫غفلت‬
‫=ايله‬ ‫خوشی‬ ‫= ھوښ = عقل‪= ،‬ديوال‪= ،‬خنډؤ‬ ‫سد‬
‫=خدای دی نه کوی‪= ،‬داسی نه چی‬ ‫مبادا‬ ‫=د توپک په ميل کی تاوراتاو ديوال‬
‫وطن وايی‬ ‫حکايت‬
‫=کم پيداکيدونکی‬ ‫اکسير‬ ‫=خبر وړونکی‬ ‫قاصد‬
‫=ھغه د درواغو قيصه چی رښتيا ته‬ ‫افسانه‬ ‫پښتو متلونه‬
‫ورته وی‬ ‫=مطلب ‪ ‬‬ ‫مفھوم‬
‫=باغ ‪ ‬‬ ‫بڼ‬ ‫=دليل ‪ ‬‬ ‫استدالل‬
‫=يو والۍ‬ ‫وحدت‬ ‫=فکرونه‬ ‫افکار‬
‫د حضرت حسن بصری )رح( له ويناو څخه‬ ‫=ھوکړه‬ ‫تائيد‬
‫=بدبختی‬ ‫آفت‬ ‫=په خوله ويل‬ ‫شفاھی‬
‫=بد ويل ‪ ‬‬ ‫غندل‬ ‫=ټګی‬ ‫برګی‬
‫=فسق کوونکی‬ ‫فاسق‬ ‫=مالمت ‪ ‬‬ ‫پړ‬
‫تاته راشمه زړګی زما فارغ شی‬ ‫=وجه = سبـب‬ ‫موجب‬
‫= مال او اسباب‬ ‫متاع‬ ‫=توريالی = ميړنۍ = غښتلی‬ ‫تورزن‬
‫د زوی روزنه‬ ‫=ښکاره ‪ ‬‬ ‫جوته‬
‫=درخته ‪ ‬‬ ‫نخل‬ ‫=رسۍ‬ ‫پړۍ‬
‫=ميوه‬ ‫رطب‬ ‫=دښتی‬ ‫ميری‬
‫=چټی = بی ښی = عبث‪= ،‬زھير = ضعيف‬ ‫حبطه‬ ‫=تکبر = غرور = لويی‬ ‫کبر‬
‫=تجربه سوی‪= ،‬موثر = ګټور ‪ ‬‬ ‫مجرب‬ ‫اخالص‬
‫=جلو = قيضه‬ ‫جلب‬ ‫=اخالصمند ‪ ‬‬ ‫مخلص‬
‫=مچ‬ ‫مګس‬ ‫=غيبی آواز‬ ‫الھام‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪49‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=صفت‬ ‫مدح‬ ‫=ھغه شخص چی څوک نه لری‬ ‫ناکس‬
‫په اسالم کی د کار ارزښت‬ ‫=الزم وګڼه‬ ‫بويه‬
‫=جرئت‬ ‫مجال‬ ‫يو ځنګلی سړی‬
‫=په امن کی‬ ‫تأمين‬ ‫=ډله‬ ‫جوپه‬
‫=ټينګار‬ ‫تأکيد‬ ‫=ھيله = آرزو‬ ‫ھوس‬
‫=تاوان = ضرر‬ ‫خلل‬ ‫حقايق‬
‫رښتيا ويل‬ ‫=لوړيدل‬ ‫عروج‬
‫=فضايل = بھتروالی‬ ‫مکارم‬ ‫=کوښـــښ‬ ‫جھد‬
‫=غندنه = دچا بد ويل‬ ‫مذمت‬ ‫=نصيب‪ ،‬قسمت‪= ،‬معنی = مطلب‬ ‫تعبير‬
‫=عزتمند‬ ‫پتمن‬ ‫=يو ډول قيمتی ماده ده‬ ‫ګونګړ‬
‫=متمدن = پرمختللی‬ ‫مھذب‬ ‫=کينه کوونکی = بغض کوونکی‬ ‫حاسد‬
‫=پرمختګ‬ ‫بقا‬ ‫=طمع کوونکی‬ ‫طامع‬
‫=تقوا = پرھيز ګاری‬ ‫تقوی‬ ‫د بدنيتۍ نتيجه‬
‫=وعده‬ ‫ژمنه‬ ‫=مالمت‬ ‫ګرم‬
‫=درست او محکم‬ ‫سديد‬ ‫د اسم حالتونه‬
‫=اجتماعی‬ ‫ټولنيز‬ ‫=وتل = خارجيدل‬ ‫صادريدل‬
‫=قاطع‬ ‫پريکنده‬ ‫=اضافه سوی‬ ‫مضاف‬
‫=پايښت‬ ‫بقا‬ ‫=پر ده اضافه سوی‬ ‫مضاف اليه‬
‫ناپوھي رنځ دی‬ ‫د اسم لفظی حالتونه ‪ ‬‬
‫=دارو = درمل‬ ‫درمان‬
‫=په زور ) َ ( سره ويل‬ ‫مفتوح‬
‫=بی اتفاقی‬ ‫ځان ځانی‬
‫=زور ) َ (‬ ‫فتحه‬
‫=قوم‬ ‫قام‬
‫=ږغ = آواز‬ ‫نداء‬
‫مرســـــته‬ ‫=ختم‬ ‫مختوم‬
‫=مرسته = کوم‬ ‫تعاون‬ ‫=صفت کړل سوی‬ ‫موصوف‬
‫=کښته کيدل‬ ‫زوال‬
‫عالمه سيد جمال الدين افغاني‬
‫د علماؤ فضيلت‬ ‫=ذھين = ھوښيار‬ ‫ذکی‬
‫=رھبر‬ ‫پيشوا‬ ‫=رواجی‬ ‫مروجه‬
‫=ځيرکی‪= ،‬دارو = دوا‬ ‫کيميا‬ ‫=استعمار‬ ‫ښکيالک‬
‫=ملګرتوب‬ ‫ھمدمی‬ ‫=تر الس الندی = په قبضه کی‬ ‫استعمار‬
‫=مړی = مړه‬ ‫مُردګان‬ ‫=تش په نامه آزاد‬ ‫مطلق العنانه‬
‫=ساتونکی‬ ‫مسيحا‬ ‫=نويشته کوونکی‬ ‫محرر‬
‫=وليان = ﷲ )ج( ته نږدی کسان‬ ‫اولياء‬ ‫=ورورولی‬ ‫اخوت‬
‫=غالم‬ ‫حلقه بګوش‬ ‫=دعوه کوونکی ‪ ‬‬ ‫داعی‬
‫=لوړ درجه‬ ‫اعلی‬
‫=شانداره = عالی = لوړ مقامه‬ ‫پرتمين‬
‫=منځنۍ درجه‬ ‫اوسط‬
‫=کښته درجه‬ ‫ادنا‬ ‫علم او دانش‬
‫=عزت‬ ‫وقار‬ ‫=فايده‬ ‫سود‬
‫=اصليت‬ ‫ګوھر‬
‫طــــمـــع‬
‫=ګرفتار = اخته ‪ ‬‬ ‫مبتال‬
‫=ملغلری‬ ‫ُدر‬
‫= يو ډول سپين د اوبو ژوندی موجود‬ ‫صدف‬ ‫=د باو ناروغ = په باو اخته‬ ‫باوی‬
‫دی چی ملغلری ته ورته دی‬ ‫=لرليدنه = د پيښی دمخه د پيښی په‬ ‫پيش بينی‬
‫=د اوبا مرض‬ ‫طاعون‬ ‫باره کی ويل‬
‫لــــنــــډۍ‬ ‫=سبا ‪ ‬‬ ‫فردا‬
‫=ابشار‬ ‫ځړوبۍ‬ ‫=حد او اندازه‬ ‫عھده‬
 ‫عمومی پښتو‬ ‫‪50‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=اجزاء = مواد‬ ‫توکی‬ ‫=جال وطنۍ‬ ‫پرديس‬
‫=نتيجه‬ ‫پايله‬ ‫=ساده‬ ‫سليس‬
‫=معتاد = عادت‬ ‫روږد‬ ‫= د شعر ميزان‬ ‫عروض‬
‫=برخه‬ ‫ونډه‬ ‫=جنګ ‪ ‬‬ ‫حماس‬
‫=بدبخته‬ ‫بدمرغه‬
‫مسلم ته خطاب‬
‫مناجات‬ ‫=پرمختګ‬ ‫ترقی‬
‫= دعا‪= ،‬ھغه نظم چی دﷲ )ج( تعريف‬ ‫مناجات‬ ‫=ملک = ھيواد = ځای ‪ ‬‬ ‫ديار‬
‫پکښی شوی وی‬
‫=ظلم‬ ‫ستم‬ ‫=ګران‬ ‫محبوب‬
‫=لويوالۍ‬ ‫عظمت‬ ‫=د ګالنو ځای‬ ‫ګلغذار‬
‫=خواری‬ ‫ذلت‬ ‫=واک = قدرت‬ ‫اقتدار‬
‫=ټنبلی‬ ‫غفلت‬ ‫=صادق = ريښتنۍ ‪ ‬‬ ‫صديق‬
‫=بدبختی‬ ‫آفت‬ ‫=صفتونه‬ ‫اوصاف‬
‫=دښمن‬ ‫غليم‬ ‫د تنقيط عالمات‬
‫=بندی‬ ‫اسير‬ ‫=نرمی‬ ‫عطف‬
‫د اتم ټولګی د پښتو لغاتونه ‪ ‬‬ ‫=جال والۍ‬
‫=ورته = يو ډول‬
‫انفصال‬
‫مشابه‬
‫=دريدل‬ ‫وقفه‬
‫حمد‬ ‫=د تشريح عالمه ) ‪( :‬‬ ‫شارحه‬
‫=فکر‬ ‫تصور‬ ‫=شرحه = تشريح‬ ‫تفصيل‬
‫=اخوا‬ ‫ماورا‬ ‫=کينه = بغض‬ ‫حسد‬
‫=څرنګوالی‬ ‫کيف‬ ‫=عرض کوونکی‬ ‫معترض‬
‫=بغير‬ ‫سوا‬ ‫=جال کوونکۍ‬ ‫تفريقيه‬
‫=لږ ‪ ‬‬ ‫قليل‬ ‫=قول سوی‬ ‫مقوله‬
‫=ککړ‪= ،‬ګډ‪= ،‬محلول‬ ‫معلول‬ ‫=فھمول = پوھول‬ ‫استفھام‬
‫=د علته ډک‬ ‫عليل‬ ‫=تھديد‬ ‫ترديد‬
‫=روښنايی‬ ‫تجلی‬ ‫=د الری څخه اوښتل‬ ‫انصراف‬
‫=نامعلوم شيان‬ ‫مجھوالت‬ ‫=حذف سوی = د منځه وړل سوی‬ ‫محذوف‬
‫=منل‪= ،‬تشکر‬ ‫مننه‬ ‫لږ ويل ډير کار کول‬
‫=علم‬ ‫معرفت‬ ‫=ژواک‬ ‫زيست‬
‫=وړ = اليق‬ ‫اھل‬ ‫=حرص‪= ،‬ناقراری = تلوسه‪،‬‬ ‫تپاک‬
‫=زارۍ‬ ‫تضرع‬ ‫=خاطر = مدار = عزت‬
‫=مونږ پيژندلی نه يی‬ ‫ماعرفناک‬ ‫=قدرت‬ ‫تمکين‬
‫=مينه = محبت‬ ‫الفت‬ ‫=چيغی = غالمغال‬ ‫بلغاک‬
‫نعت شريف‬ ‫=درکونه‬ ‫ادراک‬
‫=کوچنی ډبری‬ ‫سنګريزی‬ ‫د ژوند د چاپي﷼ لنډ تاريخ – سوله‬
‫=بت‪= ،‬معشوقه‬ ‫صنم‬ ‫=لړی او دوړی‬ ‫مه‬
‫=لکړه‬ ‫عصا‬ ‫=واقعه = پيښه‬ ‫پديده‬
‫=تخت‬ ‫عرش‬ ‫=څرګندونه = خبرونه ‪ ‬‬ ‫اعالميه‬
‫=اوښه ‪ ‬‬ ‫ناقه‬ ‫=زوی مړۍ = ھغه ښځه چی زوی‬ ‫بوره‬
‫=تخته = لوحه‬ ‫لوح‬ ‫يی مړی سوی وی‬
‫=نعمتونه‪= ،‬دجنت نوم دی‬ ‫رضوان‬ ‫=د پاخه عمر خاونده = چټه پيغله =‬ ‫نيمزالی‬
‫=ميوه‬ ‫ثمر‬ ‫د پاخه عمر پيغله‬
‫=ھغه څوک چی عرب نه وی‬ ‫عجم‬ ‫=صفت کول‬ ‫ستايل‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪51‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=نا معلوم‬ ‫مبھم‬ ‫=تکيه = تکيه ګاه‪= ،‬پايه = ستون‬ ‫ستنه‬
‫=ارتباطی‬ ‫ربطی‬ ‫=وصل کيل = يو ځای کيدل‬ ‫وصال‬
‫=خبری کوونکی‬ ‫متکلم‬ ‫د يونس بن عبيد )رض( تقوی‬
‫=غوږ نيوونکی‬ ‫مخاطب‬ ‫=مزی‬ ‫مزاياء‬
‫=پيوست‬ ‫متصل‬ ‫=بنسټونه‬ ‫اساسات‬
‫=نا پيوست‬ ‫منفصل‬ ‫=صحرايی عرب = ھغه عرب چی‬ ‫اعرابی‬
‫=د حد نه زياتيدونکی‪= ،‬ھغه فعل‬ ‫متعدی‬ ‫په صحرا کی ژوند کوی‬
‫چی مفعول غواړی‬ ‫=ذليل کول = بی عزته کول‬ ‫رټل‬
‫=تيره زمانه‬ ‫ماضی‬ ‫خدايه!‬
‫=ھغه شی چی کار پر اجراء کيږی‬ ‫مفعول‬ ‫=اعتماد = باور‬ ‫اعتقاد‬
‫=آينده‬ ‫استقبال‬ ‫=ليری‪= ،‬پاک‬ ‫مبری‬
‫=خپلواک = آزاد‬ ‫مستقل‬ ‫=ځان ښودل‬ ‫رياء‬
‫قربانی‬ ‫=اخالصمند‬ ‫مخلص‬
‫=ابليس = شيطان‬ ‫طاغوت‬ ‫=بھتر‬ ‫افضل‬
‫=سھار‬ ‫سباوون‬ ‫=ساتل سوی‬ ‫مصؤن‬
‫=مسعود = نيکبخت‬ ‫ميمون‬ ‫=ګرد‪= ،‬کينه = بغض‬ ‫کدورت‬
‫=غالمی‪= ،‬بندی توب‬ ‫اسارات‬ ‫=پاک‪= ،‬يو ډول جامی دی‬ ‫ململ‬
‫متلونه‬ ‫=خاص خلک‬ ‫خاصان‬
‫=لرګی‬ ‫کوتک‬ ‫=رد کړل سوی‬ ‫مردود‬
‫=فکر‬ ‫تأمل‬ ‫=وخت‬ ‫اجل‬
‫غـــزل‬ ‫په پښتو کی د پرديو لغاتو قانون‬
‫=بی پروا‪= ،‬غنی = شتمن‬ ‫مستغنی‬ ‫=د وتلو ځای‬ ‫مصدر‬
‫=سپين زر‬ ‫سيم‬ ‫=پوھيدل = سر خالصول‬ ‫مفاھمه‬
‫=بی معنی‬ ‫بيھوده‬ ‫=ارزو = اُميد‬ ‫توقع‬
‫=د اوربشی دانه‪= ،‬د اوربشی د دانی‬ ‫جودانه‬ ‫=پورته کيدل‪= ،‬پرمختګ‬ ‫ترفيع‬
‫په اندازه‬ ‫=تالښ = پسی ګرځيدل = کوښـــښ ‪ ‬‬ ‫جستجو‬
‫=لمر‬ ‫آفتاب‬ ‫=د علم ځای‪= ،‬پوھنتون‬ ‫دانشګاه‬
‫=زړه جامه‬ ‫خرقه‬ ‫=څلور بيته شعر‬ ‫رباعی‬
‫=پټو‬ ‫پټکی‬ ‫=دوه بيته شعر‬ ‫مثنوی‬
‫د ليک نښی نښانې‬ ‫=مساوات = برابری‬ ‫اعتدال‬
‫=مشکالت‬ ‫ګرانۍ‬ ‫=کينه = بغض‬ ‫تعصب‬
‫=نرمی‪ = ،‬مھربانی‬ ‫عطف‬ ‫=په زور ) َ( سره ويل سوی‬ ‫مفتوح‬
‫=کامه = چپه پيښ )‪(،‬‬ ‫تړونی‬ ‫=زور ) َ(‬ ‫فتحه‬
‫=تفصيل = تشريح = معلومات‬ ‫شرح‬ ‫=منظره‬ ‫مناظره‬
‫=سواليه عالمه )؟(‬ ‫تپوسنۍ‬ ‫=حاللول‬ ‫ذبح‬
‫=ندايه عالمه )!(‬ ‫خوځکی‬ ‫=تقاضا = غوښتنه‬ ‫التجاء‬
‫=مساوات )=(‬ ‫سم سمۍ‬ ‫=آواز‬ ‫نداء‬
‫=تاو سوی‬ ‫کونټی‬ ‫=خوارول = زورول‬ ‫ربړول‬
‫=قوس = )‬ ‫ليندۍ‬ ‫=بحث = خبری اتری‬ ‫مباحثه‬
‫نصيحت‬ ‫وطن‬
‫=چيغی‬ ‫کوکاری‬ ‫=بدبخته = بدمرغه‬ ‫شوم‬
‫=توبه کښل‬ ‫استغفار‬ ‫=قبضه کول‬ ‫تسخير‬
‫=اور‬ ‫نار‬ ‫ضميرونه‬
‫=د اوبو کوبی يا پوکاڼه‬ ‫حباب‬ ‫=فھم‬ ‫استفھام‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪52‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=ساده‬ ‫بسيط‬ ‫=خيانت‪= ،‬فريب‬ ‫االبال‬
‫بی نيازی‬ ‫=آخرت‬ ‫عقبی‬
‫=جالل = لوړ والۍ = غرور=تکبر‬ ‫جاه‬ ‫=زاری‬ ‫تضرع‬
‫زرغونه انا‬ ‫=حبوبات‬ ‫ناړه‬
‫=لوړ درجه = لوړ مقام‬ ‫اعليحضرت‬ ‫په دريمه شپه کی=د شپی په دريمه برخه کی‬
‫=حرکت ورکوونکی‬ ‫محرکه‬ ‫=پيژندنه‬ ‫معرفت‬
‫=رکنونه = غړی‬ ‫ارکان‬ ‫زړه مه ماتوه!‬
‫=سيده والۍ = مستقيم والۍ‬ ‫استقامت‬ ‫=د کوچنی په ډول‬ ‫طفالنه‬
‫=ايله‬ ‫خوشی‬ ‫=نه سنجول سوی‬ ‫ناسنجيده‬
‫د الحاد خونی سپيری دی‬ ‫=دنيا = دارايی‬ ‫ثروت‬
‫=کفر‪= ،‬ھغه کفر چی د ﷲ)ج( د وجود څخه انکار کوی‬ ‫الحاد‬ ‫=غم ليدلی = ھغه څوک چی غمونه‬ ‫ستمديده‬
‫=کنډو = مات سوی ديوال‬ ‫نخره‬ ‫يی ليدلی وی‬
‫=تياره = تاريکی‬ ‫ظلمت‬ ‫غـــزل‬
‫=څراغ‬ ‫ډيوه‬ ‫=خوشبو‬ ‫شګفته‬
‫د حضرت عمر )رض( عدالت‬ ‫=علت‪= ،‬تاوان = ضرر‪= ،‬خاليګاه‬ ‫خلل‬
‫=نيول سوی ځايونه‬ ‫فتوحات‬ ‫=تاوان منوونکی‬ ‫خلل پذير‬
‫=سرحد ‪ ‬‬ ‫قلمرو‬ ‫=مصيبت = غم‬ ‫آسيب‬
‫=سخی‬ ‫اکرام‬ ‫=کار‬ ‫پيشه‬
‫=امنيت‬ ‫سکون‬ ‫=د زھرو ګل‬ ‫ګنډير‬
‫=فکر = پالن‬ ‫تدبير‬ ‫=عسل = دمچمچيو توليدات‬ ‫شھد‬
‫=نظر ورکول‬ ‫ارأ‬ ‫=پټو‬ ‫دستار‬
‫=جلب=جلو=واک‪= ،‬اختيار=کنترول ‪ ‬‬ ‫واګی‬ ‫استفھامی او ربطی ضميرونه‬
‫=انتقام = بدله‬ ‫کسات‬ ‫=خبری کوونکی = برخمن = برخه وال ‪ ‬‬ ‫مرجع‬
‫=پاکی ده د ﷲ)ج( لپاره‬ ‫سبحان ﷲ‬ ‫لوړ ھمت‬
‫نيک او بد‬ ‫=طمع کوونکی‬ ‫طامع‬
‫=الزم وګڼه‬ ‫بويه‬ ‫=دنيا = دارايی‬ ‫سيم و زر‬
‫=تر السه کوی‬ ‫مومی‬ ‫=يو ډول سپين د اوبو ژوندی موجود‬ ‫صدف‬
‫=له منځه تللی‬ ‫برھم‬ ‫دی چی ملغلری ته ورته دی‬
‫=وليکل سی‬ ‫ښکوی شی‬ ‫=ملغلری‬ ‫ُدر‬
‫څلوريځی‬ ‫=نا اھله = نا اليقه‬ ‫نا اھل‬
‫=وطن = ھيواد = ځای‬ ‫ديار‬ ‫=ذخيره‬ ‫ګنج‬
‫=غيرتمند = ځوان‬ ‫ځوانمرد‬ ‫=سرلوړی‬ ‫سرخروۍ‬
‫=سروکار = روزګار‬ ‫زيست‬
‫=اوښکی‬ ‫دمع‬
‫=ھغه څوک چی د ﷲ)ج( سره شريک نيسی‬ ‫مشرک‬
‫=مردانه ګی = نارينه توب‬ ‫مروت‬ ‫=باور‬ ‫توکل‬
‫=انصاف‬ ‫داد‬ ‫=يو والۍ‬ ‫توحيد‬
‫=مقيد = په قيد کی = تر قيد الندی‬ ‫بنده‬ ‫دار مدار =دوستی‪= ،‬کش و بګير‬
‫= د يو چا تر کنترول الندی‬ ‫=خودخواه = بخيل‬ ‫خودبين‬
‫=عاجزی‬ ‫فروتنی‬ ‫=يو خيالی مرغه دی‬ ‫ھمای‬
‫=فايده‬ ‫بھره‬ ‫=ټپوس‬ ‫کرګس‬
‫=خوښوونکی‬ ‫پسندان‬ ‫=مردار = چټل‬ ‫جيفه‬
‫=سر کښته‬ ‫خميده‬ ‫=مچ‬ ‫مګس‬
‫=خاکساری‬ ‫تواضع‬ ‫=دښمن‬ ‫اغيار‬
‫=غوږونه‬ ‫سمع‬ ‫مبھم ضميرونه‬
‫=ډار = بيره‬ ‫بيم‬ ‫=نامعلوم ‪ ‬‬ ‫مبھم‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪53‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=تر السه کوی‬ ‫مومی‬ ‫طلب‬ ‫=دعلم‬ ‫کوونکی‪،‬‬ ‫=طلب‬ ‫طالب‬
‫حــکــايــت‬ ‫کوونکی‬
‫=شکايت‬ ‫شکوه‬ ‫د يتيم ژړا‬
‫=تکبر‬ ‫لوينی‬ ‫=د قدر وړ‬ ‫قدردان‬
‫=خاکساری‬ ‫تواضع‬ ‫زيست و ژواک =کاروبار = روزګار‬
‫=ټيټ = کښته‬ ‫ځوړ‬ ‫=اخته = ګرفتار‬ ‫مبتال‬
‫وطنه تاته وايم!‬ ‫=لوړ مقامه = لوړ درجه‬ ‫عليشان‬
‫د وجود څخه‬ ‫)ج(‬ ‫=ھغه کافر چی د ﷲ‬ ‫ملحد‬ ‫اخالقی ښوونې‬
‫منکر وی‬ ‫=فساد‬ ‫فتنه‬
‫=منۍ‬ ‫خزان‬ ‫=ته چی وايه = ته به وايی‪،‬‬ ‫ګويا‬
‫پوھـــنه‬ ‫=ويوونکی‪ = ،‬معلومداره‬
‫=تياره‬ ‫تورتم‬ ‫=اوريدونکی‬ ‫شنوا‬
‫=پرمختګونه‬ ‫انکشافات‬ ‫=ملګری = انډيوال‬ ‫ھمدم‬
‫=تاثير‬ ‫اثر‬ ‫=غټ مار = ښامار‬ ‫اژدھا‬
‫=حاصلول = ترالسه کول‬ ‫تحصيل‬ ‫=آسان‬ ‫سھل‬
‫=وصيت کول‬ ‫توصيه‬ ‫=تاوان‬ ‫زيان‬
‫=پخوانی شيان‬ ‫اثار‬ ‫=دوست‬ ‫عزيز‬
‫=بھتری = بھتروالۍ‬ ‫ترجيع‬ ‫=ادعا = دعوه‬ ‫مدعا‬
‫=يو ډول د اوبو ژوندی موجود دی‬ ‫صدف‬ ‫=وخت‪ = ،‬ځينی وخت‬ ‫ګاه‬
‫چی داسی معلوميږی لکه ملغلره‬ ‫=تالو = حلق‪ = ،‬ارزو = ھيله‬ ‫کام‬
‫دوه ملګری‬ ‫=ارزومند‬ ‫کاموال‬
‫=قدردان = د قدر وړ‬ ‫معتبر‬ ‫=الزم وګڼه‬ ‫بويه‬
‫=تسلی ورکول‬ ‫تعزيت‬ ‫=د شعرونو مجموعه‬ ‫ديوان‬
‫لويوالی‬ ‫د ليکوالۍ الرښوونې‬
‫=تجاران‬ ‫تاجران‬ ‫=د سرو زرو ويلی کول او په غالب‬ ‫سبک‬
‫=مکملوالۍ‬ ‫کمال‬ ‫کی اچول‪ = ،‬کم وزنه = سپک‬
‫=قوم‬ ‫نسب‬ ‫=پيښی کول‬ ‫تقليد‬
‫نصيحتونه‬ ‫=يو شان والۍ‬ ‫ھم رنګی‬
‫=خواړه‬ ‫طعام‬ ‫=د اخستلو ځای‬ ‫مأخذ‬
‫=خوشحاليدل‪= ،‬آرزو دلودل ‪ ‬‬ ‫ھوسيدل‬ ‫=ليکل سوی شی ‪ ‬‬ ‫مسوده‬
‫=ليکوونکی‬ ‫ښکوونکی‬
‫=تقوا = پرھيزګاری‬ ‫زھد‬ ‫=شوق‬ ‫ذوق‬
‫جد او جھد‬ ‫=اطاعت = فرمانبرداری‬ ‫پيروی‬
‫=جھـــد = کوښـــــښ ‪ ‬‬ ‫جد‬ ‫=تشريح‬ ‫مبالغه‬
‫=لستوڼۍ‬ ‫آستين‬ ‫=فکر‬ ‫غور‬
‫=دينداری‬ ‫ديانت‬ ‫=ليکل‬ ‫مشق‬
‫=انډيوال = ملګری ‪ ‬‬ ‫ھمنيشين‬ ‫=نوټول‬ ‫ياد داښت‬
‫=کښيناستل ‪ ‬‬ ‫نشــســتن‬ ‫=برابری‬ ‫تناسب‬
‫پند او نصيحت‬
‫=په )خوله‪/‬ژبه( ويل ‪ ‬‬ ‫شفاھی‬
‫=ځيرکی‪= ،‬دارو = درمل = دوا‬ ‫کيميا‬
‫=نغری‬ ‫دوھی‬ ‫=نيکبختی‬ ‫سعادت‬
‫لطيفه ‪ ‬‬ ‫=لطف = مھربانی‬ ‫تلطف‬
‫=ھغه سړی چی شيان ګنډی ‪ ‬‬ ‫ګنډونکی‬ ‫=خرابی = بدی‬ ‫قباحت‬
‫=شھد = عسل‬ ‫شات‬ ‫=کوښـــښ‬ ‫محنت‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪54‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=ذاھدان = پرھيزګاران‬ ‫ذاھدا‬ ‫عـــزت‬
‫=ملغلری‬ ‫ګوھر‬ ‫=تاوان = زيان‬ ‫نقصان‬
‫=برطرفه = معزول‬ ‫موقوف‬ ‫=فکر‬ ‫شعور‬
‫=غوښتنه‬ ‫مدعا‬ ‫=الزم وګڼه‬ ‫بويه‬
‫=د نيکۍ بدله‬ ‫جزاء‬ ‫=خوشحالی‬ ‫سرور‬
‫=د بدۍ سزا‬ ‫سزاء‬ ‫=کينه = بغض‬ ‫حسد‬
‫بيټ نيکه‬ ‫=بخيلی‬ ‫حرص‬
‫=تړل سوی‬ ‫منسوب‬ ‫=بخيالن‬ ‫لئمان‬
‫=تاريخ ليکوونکی‬ ‫مورخ‬ ‫= د اور نغرۍ‬ ‫دوھی‬
‫=د سليمان ماکو تخلص دی‬ ‫ماکو‬ ‫د نيکبختۍ عوامل‬
‫=تذکره = پيژندل پاڼه‬ ‫تذکرة‬ ‫=الزمی شيان = ضروری شيان‬ ‫لوازم‬
‫= دعا‪= ،‬ھغه نظم چی دﷲ )ج( تعريف‬ ‫مناجات‬ ‫=ديوشی بدل يا عوض‬ ‫متبادل‬
‫پکښی شوی وی‬ ‫=وخت‬ ‫عصر‬
‫=مالک‬ ‫څښتن‬ ‫=د وخت سره سم‬ ‫عصری‬
‫=کورنۍ ‪ ‬‬ ‫کھول‬ ‫=پريشان يا ښوريدل‬ ‫اضطراب‬
‫=احترام‬ ‫درناوی‬ ‫=فرياد = ژړا = فغان‬ ‫نالښت‬
‫=حيوانات‬ ‫ژوی‬ ‫=آشپز خانه‬ ‫د پخلی خونه‬
‫=والړی = محکمی‬ ‫پلنی‬ ‫=ماشينی‬ ‫صنعتی‬
‫=آسمان‪= ،‬لوړ‬ ‫ھسک‬ ‫=د وګړو يا خلکو شمير‬ ‫نفوس‬
‫=ھغه څه چی په شعر نه وی لکه‬ ‫نثر‬ ‫ټـــوکـــه‬
‫زمونږ ساده خبری‬ ‫=ادرس‬ ‫پته‬
‫‪ ‬‬

‫داستان ‪ ‬‬ ‫=غوښتنه‬ ‫تقاضا‬

‫=بوجۍ‬ ‫څټه‬
‫=ھوښيار‬ ‫ذکی‬ ‫=ژرند واال‬ ‫ژرنده ګړۍ‬
‫=بد ‪ ‬‬ ‫ناوړه‬ ‫=معاش‬ ‫تنخواه‬
‫ليک ښود ‪ ‬‬ ‫دنيا ښه ده‬
‫=ذخيره‬ ‫توښه‬
‫=د نوی شی پيداکول‪= ،‬ليکل‬ ‫انشاء‬
‫=آخرت‬ ‫عقبا‬
‫=معنی داره = د معنی څخه ډک ‪ ‬‬ ‫معنوی‬
‫=غندنه = د چا بد ويل‬ ‫مذمت‬
‫=شفاھی = په خوله ويل‬ ‫لفظی‬ ‫=قدرت‪= ،‬پوھه ‪ ‬‬ ‫حکمت‬
‫=ښه والی‬ ‫ښيګړی‬
‫=حاکيمان‬ ‫حُکما‬
‫=ډبری‪= ،‬فايدی‬ ‫ګټی‬ ‫=خيرات‪= ،‬قربانی‬ ‫صدقه‬
‫=شوق‬ ‫ذوق‬ ‫=دښمن‬ ‫غليم‬
‫=وړتيا = قابليت‬ ‫مھارت‬ ‫=يو ډول لرګی دی چی د سوځيدو‬ ‫عود‬
‫=کردار = روش‬ ‫سليقه‬ ‫څخه يی ښه بوی منځ ته راځی ‪ ‬‬
‫=سخت‬ ‫شډل‬
‫=د سرو زرو ويلی کول او په قالب‬ ‫سبک‬ ‫په نامه د يو‬ ‫ﷲ)ج(‬ ‫=په شرع کی د‬ ‫نذر‬
‫کی اچول ‪ ‬‬ ‫کار منل دی‬
‫=سخا = سخاوت = نيکی‬ ‫کرم‬
‫=خوږ والۍ = د خبرو پرله پسی والۍ‬ ‫فصاحت‬
‫=په پخوا زمانو کی يو سخی او‬ ‫حاتم‬
‫=سوچه وينا‪= ،‬دمعنا اومطلب نه‬ ‫بالغت‬
‫شجاع سړی وؤ ‪ ‬‬
‫ډکه وينا‪= ،‬دوينا لوړه درجه‪.‬‬
‫=تأداب = اساس = بنسټ‬ ‫تاداو‬ ‫=لقب‬ ‫خطاب‬
‫=فکر ‪ ‬‬ ‫غور‬ ‫=بد ‪ ‬‬ ‫زشت‬
‫=مشعل = څراغ‬ ‫مشال‬ ‫=فاسقان = بد کاران‬ ‫فاسقا‬
 ‫عمومی پښتو‬ ‫‪55‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬

‫د نھم ټولګی د پښتو لغاتونه ‪ ‬‬ ‫=بی خونده =بی رنګه‬

‫=نه قطع کيدونکی ‪ ‬‬
‫پيکه‬
‫ال ينقطع‬
‫=قرن = سل ‪ ١٠٠‬کاله‬ ‫پيړی‬
‫حمد‬ ‫=پيرزوينه‬ ‫لورينه‬
‫=شکر ويل = مننه کول‬ ‫سپاس‬ ‫=د مشکله ډک = کوږ وږ = چټل‬ ‫کړکيچن‬
‫=لوی‬ ‫عظيم‬ ‫=متشابه = ورته‬ ‫مشابه‬
‫=ځای‬ ‫مزګاه‬ ‫=د اخذ کولو ځای = د اخستلو ځای‬ ‫مأخذ‬
‫=ډبره‬ ‫حجر‬ ‫=رمز =يو راز په نامعلومه بڼه ويل‬ ‫کنايی‬
‫=والړه‬ ‫قيام‬ ‫=شروع = سرليک = عنوان‬ ‫مقدمه‬
‫=درخته‬ ‫شجر‬ ‫=سريزه‪= ،‬تأداب = بنسټ‬ ‫تمھيد‬
‫=لمر‬ ‫آفتاب‬ ‫=صحيح = پر داليلو والړ‬ ‫معقول‬
‫=سپوږمۍ‬ ‫مھتاب‬ ‫=رواج‬ ‫دود‬
‫=تابان = روښانه‬ ‫رخشان‬ ‫=ساده‬ ‫بسيط‬
‫=چمن‬ ‫مرغزار‬ ‫= يوغ = د يوی کولو آله‪= ،‬غالمی‬ ‫جغ‬
‫=يو ډول ګل دی‬ ‫سُنبل‬ ‫=حرفونه )لکه به‪ ،‬تر‪ ،‬څخه‪ ،‬پوری(‬ ‫ادات‬
‫=روال نه منوونکی‬ ‫اليزال‬ ‫ښوونکی‬
‫=د جالل او لويوالی خاوند‬ ‫ُذالجالل‬ ‫=مصرفول‬ ‫صرفول‬
‫نعت شريف‬ ‫=احترام‬ ‫تعظيم‬
‫=فرياد = ژړا‬ ‫فغان‬ ‫=متشکر = شکر کښوونکی‬ ‫ممنون‬
‫=ظلم‪= ،‬بی انصافی‬ ‫ستم‬ ‫=تر اخره‬ ‫ابد‬
‫=سوځونکی دښت‬ ‫سوزان‬ ‫=احسان‪= ،‬غصه‪= ،‬زارۍ‬ ‫منت‬
‫=بد خلک‬ ‫بدوان‬ ‫ميرمن نيکبخته‬
‫=جال والۍ‬ ‫فراق‬ ‫=دوه بيته شعر‬ ‫مثنوی‬
‫د حضرت ابوبکر صديق )رض( د خالفت لومړی خطبه‬ ‫=څلور بيته شعر‬ ‫رباعی‬
‫=وينا = خبری‬ ‫خطبه‬ ‫=ځان ښودونکی‬ ‫خودنما‬
‫=منتظر = معطل‪ = ،‬منع کول‬ ‫ايسار‬ ‫=خود خواه = کبرجن = بخيل‬ ‫خودبين‬
‫=ريښتنولی = رښتيا ويل‬ ‫صدق‬ ‫=ھميشه‪= ،‬شديد‪= ،‬په دوزخ کی د‬ ‫سجين‬
‫=دروغ‬ ‫کذب‬ ‫يو ځای نوم دی‬
‫=وظيفه = تعھد‬ ‫ذمه‬ ‫=بی دينه‬ ‫بی غاز‬
‫=الزم = حتمی = ضروری‬ ‫واجب‬ ‫=ساتنه‬ ‫امان‬
‫د مستعارو کليمو ليکنه‬ ‫)ج(‬ ‫ﷲ‬ ‫عالمانو‬ ‫د‬ ‫=‬ ‫العلمين‬ ‫ال ِه‬
‫=په پور اخستل سوی‬ ‫مستعار‬ ‫= ُزھد = پرھيزګاری‬ ‫تقوا‬
‫=اعالميه = څرګندوينه‬ ‫اعالم‬ ‫=ښکاره‬ ‫ظاھر‬
‫=ګرامر‬ ‫نحو‬ ‫=پټ‬ ‫باطن‬
‫=جوسه = ماڼی‪= ،‬باالخانه‬ ‫جوثه‬ ‫مــنـاجــــات‬
‫=کاختی‬ ‫قحط‬ ‫= دعا‪= ،‬ھغه نظم چی دﷲ )ج( تعريف‬ ‫مناجات‬
‫=مسره = د بيت يوه برخه‬ ‫مصرع‬ ‫پکښی شوی وی‬
‫=په عربی اړول سوی‬ ‫معرب‬ ‫=ګناه‬ ‫عصيان‬
‫=په فارسی اړول سوی‬ ‫مفرس‬ ‫=طاغوت = شيطان‬ ‫ابليس‬
‫د حضرت عمر )رض( د خالفت لومړی خطبه‬ ‫=بخشــــش‬ ‫غفران‬
‫=فضايل = مکارم = بھتروالۍ‬ ‫مناقب‬ ‫=دارو = درمل = دوا ‪ ‬‬ ‫درمان‬
‫=د اوښ خاوند ‪ ‬‬ ‫اوښبه‬ ‫=بی خبری = نا پوھی‬ ‫غفلت‬
‫نوی ډاکـــټر‬ ‫=ھغه شخص چی ﷲ)ج( پری فيض‬ ‫فيضان‬
‫=يقين ورکول‬ ‫تلقين‬ ‫او برکت کړی وی‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪56‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=ميوه‬ ‫رطب‬ ‫=مينه وال‬ ‫ليوال‬
‫=چل = فريب = مکاری‬ ‫نيرنګ‬ ‫سره يو شئ !‬
‫=د وينو ډکی اوښکی‪= ،‬د زړه له درده ژړل‬ ‫خوناب‬ ‫=يو والۍ‬ ‫وحدت‬
‫=خوږ آواز‬ ‫نغمه‬ ‫=کاميابی‬ ‫پيروزی‬
‫=قربان سوی = حالل سوی‬ ‫بسمل‬ ‫=قربانول‬ ‫ښندل‬
‫=د مريضانو پوښتنه کول‬ ‫عيادت‬ ‫=ھدف‬ ‫مرام‬
‫=معمی = الټرۍ = پټ شی‬ ‫معما‬ ‫=نصيب = قسمت‬ ‫سونوشت‬
‫)شاعران داسی شعرونه وايی چی د ھر بيت اول اول‬
‫=آينده = راتلونکی‬ ‫مستقبل‬
‫توری يی را اخلی او خپل نوم ځينی جوړوی چی دا‬
‫=ھيله = آرزو‪= ،‬قياس = اندازه‬ ‫تکل‬
‫يوه معما ده(‬
‫=يو ځای کيدل‬ ‫پيوستون‬
‫چاته په سپکه سترګه مه ګوره‬ ‫=په سينه کی د زړه ځای‬ ‫ګوګل‬
‫عارضی‬
‫=سرسری‪= ،‬موقتی‪= ،‬ناڅاپی‪= ،‬فرعی‬
‫صـــفــــت‬
‫=آباد‬ ‫سمسور‬
‫=ماھيت = فطرت‬ ‫ذات‬
‫=ھغه څه چی په شرع کی اجازه‬ ‫مشروع‬
‫=پراخ‪= ،‬پلن‬ ‫ارت‬
‫ورکول سوی وی = روا‬
‫دوه ليونی‬
‫فــــعـــل‬
‫=سر خريوونکی‬ ‫دالک‬
‫=خبری کوونکی‬ ‫متکلم‬
‫=د ليونيانو ځای‬ ‫دارالمجانين‬
‫=غوږ نيوونکی‬ ‫مخاطب‬
‫=کار کوونکی‬ ‫فاعل‬ ‫نـــفـــاق‬
‫=نا معلوم‬ ‫مجھول‬ ‫=آزادی‬ ‫حُريت‬
‫=دليل کول‬ ‫داللت‬ ‫=غصبول = قبضه کول‬ ‫سلبول‬
‫=جاری‬ ‫استمراری‬ ‫=ورور ولی‬ ‫اخوت‬
‫=تکرارول‬ ‫ګردانول‬ ‫=ھوسايی‬ ‫رفعت‬
‫=په غالب کی اچول سوی‪= ،‬د لږ‬ ‫صيغه‬ ‫=اشتقاق = جال والۍ‬ ‫شقاق‬
‫وخت دپاره نکاح تړل‬ ‫=نيکبختی‬ ‫سعادت‬
‫=آرزو = ھيله = اُميد‬ ‫تمنا‬ ‫دحضرت علی )رض( د خالفت لومړی خطبه‬
‫پـــنـــدونـــه‬ ‫=په عذابول = ذھيرول‬ ‫ايذاء‬
‫=ټوکر‬ ‫رخت‬ ‫په شريعت مين مسلمان‬
‫=چاپلوسی‬ ‫تملق‬ ‫=نيکمردی = ځوانمردی‬ ‫سخاوت‬
‫=ﷲ اکبر‬ ‫تکبير‬
‫=د توپ د ډز آواز‪= ،‬درھم =‬ ‫درم‬
‫مذھب‪= ،‬دين او ايمان‬ ‫=کله چی ستاسی د مرګ وخت‬ ‫اذاجاء اجلھم‬
‫=مغزی = غاړه‬ ‫ورميږ‬ ‫راورسيږی‬
‫=سپين ږرتوب‬ ‫پيری‬ ‫نصيحت‬
‫=دنيا )لکه دغه دنيا او د آخرت دنيا(‬ ‫کون‬ ‫=خوشحاليدل‪= ،‬آزرو دلودل ‪ ‬‬ ‫ھوسيدل‬
‫=عدل او انصاف‬ ‫داد‬ ‫=نفی = منفی = نه‬ ‫نھی‬
‫=د سرو زرو کالی‬ ‫زرباف‬ ‫حميد مومند‬
‫=نشاط = سينګار کوونکی‬ ‫ډم‬ ‫=نازک‪= ،‬کوچنۍ‬ ‫باريک‬
‫ميرزاخان انصــــاری‬ ‫=باريک بين ‪ ‬‬ ‫موشګاف‬
‫=قوم‬ ‫ټبر‬ ‫=په غم اخته‬ ‫مخزون‬
‫=اوالده‬ ‫ځوځات‬ ‫=په پور اخستل سوی ‪ ‬‬ ‫استعاره‬
‫=نظام ‪ ‬‬ ‫نھضت‬ ‫=د سرو زرو ويلی کول او غالب کی اچول‬ ‫سبک‬
‫=واعظ‪= ،‬خطبه ويوونکی‪= ،‬وياند‬ ‫خطيب‬ ‫=غيږ‬ ‫آغوش‬
‫=سياحت کوونکی = ګرځيدونکی‬ ‫سياح‬ ‫=درخته‬ ‫نخل‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪57‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=بی معنی‬ ‫ھوسرانی‬ ‫=شراب‪= ،‬غمی‬ ‫می‬
‫=براھين د برھان جمع ده چی د‬ ‫براھين‬ ‫=ﷲ)ج(‪= ،‬مالک‬ ‫موال‬
‫برھان مطلب دی دليل نو ]براھين = دليلونه[‬ ‫=رنګ‬ ‫لون‬
‫په دين غيرت‬ ‫څه غواړي؟‬
‫=جمع د برھان = دليلونه‬ ‫براھين‬ ‫=قربانول‬ ‫ښندل‬
‫=حراموالۍ‪= ،‬احترام‬ ‫حرمت‬ ‫=خدمتګار‬ ‫خادم‬
‫=يو والۍ‬ ‫وحدت‬ ‫=پرھيز ګار‬ ‫زاھد‬
‫=زر او زيور‬ ‫ګاڼه‬ ‫=د رازه ډک‪= ،‬پټ‬ ‫مرموز‬
‫=زينت = ښايست‬ ‫زيب‬ ‫ميرمن نازو‬
‫=عزم = اراده‬ ‫ھوډ‬ ‫=مشھور = پيژندل سوی‬ ‫معروف‬
‫=زړورتيا = غيرت‬ ‫شھامت‬ ‫=نکاح‬ ‫حباله‬
‫د شاعر مدح‬ ‫=عبادت کوونکی‬ ‫عابد‬
‫=پس پسۍ کول‬ ‫سرګوشی‬ ‫=مشر‬ ‫قايد‬
‫=متوجه‬ ‫ملتفت‬ ‫=حمله‬ ‫تاړاک‬
‫=صفت‬ ‫مدح‬ ‫=د فخر وړ کار‬ ‫کارنامه‬
‫غـــزل‬ ‫=پرله پسی = مسلسل‬ ‫پيھم‬
‫=لومړۍ ورځ‪= ،‬ھغه زمان چی پيل‬ ‫ازل‬ ‫د افغان حال‬
‫يی نه دی معلوم‪= ،‬بی مبداء ھستی‬ ‫=خرابه = بيکاره‬ ‫شاړه‬
‫=په پښو‬ ‫پياده‬ ‫=خوشحالی‬ ‫سوکالی‬
‫=سپور‬ ‫سور‬ ‫د نيکه ږغ‬
‫=فکر‪= ،‬پالن‬ ‫تدبير‬ ‫=مالمت‬ ‫ګرم‬
‫=نصيحت‬ ‫وعظ‬ ‫=د غرونو څخه ډکه سيمه‬ ‫کھسار‬
‫د ځان وير‬ ‫=ټپ‬ ‫پرھار‬
‫ﷲ)ج(‬‫=قسم په‬ ‫خدايږو‬ ‫=د سھار باد‬ ‫نسيم‬
‫=ږغ = شور و غوغا = غالمغال‬ ‫ھنګامه‬ ‫=مفتون = مين = عاشق‬ ‫شيدايی‬
‫=زنګ )لکه د بايسکل زنګ(‬ ‫جرس‬ ‫=جادو‬ ‫افسون‬
‫=آواز‬ ‫صدا‬ ‫=خوار = حقير‬ ‫زبون‬
‫=جادوګری‬ ‫ساحری‬ ‫=فراق = بيلتون = جدايی‬ ‫ھجران‬
‫=قصه ويل‪= ،‬د قصو ويلو مجلس‬ ‫سامری‬ ‫=غليم = اغيار = دښمن‬ ‫رقيب‬
‫=خاوری‬ ‫تراب‬
‫=کباب‬ ‫وريت‬ ‫=زخمی ‪ ‬‬ ‫افګار‬
‫=کنډواله‬ ‫ويرانه‬
‫=بغل نيول‬ ‫پھلوايی‬
‫وحـــدت‬ ‫=آسمان ‪ ‬‬ ‫افاق‬
‫=جالل = شان او شوکت = لوړوالۍ‬ ‫برم‬
‫=کورنۍ‪= ،‬قوم‬ ‫ټبر‬
‫نائب الحکومه =والی‬ ‫=د سيند غاړه‬ ‫ساحل‬
‫=تاريخ ليکوونکی ‪ ‬‬ ‫مؤرخ‬ ‫=د سينی قفس‪= ،‬سينه‬ ‫ګوګل‬
‫=جال والۍ ‪ ‬‬ ‫شقاق‬ ‫=عاشق‬ ‫مفتون‬
‫=لوړوالۍ‬ ‫ارتقا‬ ‫متلونه‬
‫زده کـــړه !‬ ‫=پايڅه‪= ،‬چپلکه = موزه ‪ ‬‬ ‫پڼه‬
‫=ټوکر‬ ‫رخت‬ ‫=مالمت‬ ‫پړ‬
‫=يو ډول ګل دی ‪ ‬‬ ‫نسترن‬ ‫ويښ شه ای زلميه !‬
‫=ھوسايی‬ ‫آسايش‬ ‫=ګران = دوست ‪ ‬‬ ‫عزيز‬
‫=ځانګو‬ ‫ګھواره‬ ‫=کم زړه سړی = بيريدونکی‬ ‫بُزدل‬
 ‫عمومی پښتو‬ ‫‪58‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=لويوالۍ‬ ‫عظمت‬ ‫دوه رنـــګی‬
‫=مشکالت‬ ‫ربړونه‬ ‫=عمل‪-‬کوونکی‬ ‫ايکټر‬
‫=يقين ورکول‬ ‫تلقين‬ ‫=تقاضا = غوښتنه‬ ‫اقتضا‬
‫=زيان = تاوان‪= ،‬خالی ګاه‬ ‫خال‬ ‫=چشمک = آشاره‬ ‫سترګک‬
‫=تھديد = د خبرو په واسطه تر فشار‬ ‫توھين‬ ‫عـــــزت‬
‫الندی راوستل‬ ‫=قبوليدل = منل کيدل‬ ‫قبليدل‬
‫=ردونکی = منع کوونکی‬ ‫منافی‬ ‫=تاوان‬ ‫نقصان‬
‫څلوريځی‬ ‫=خوشحالی‬ ‫سرور‬
‫=زوی‬ ‫فرزند‬ ‫=مالمت )د لئيم جمع(‬ ‫لئيمان‬
‫=خوند‬ ‫لذت‬ ‫=د اور د سکروټو ډيرۍ‬ ‫دوھی‬
‫=بخيل‬ ‫ممسک‬ ‫=الزم وګڼه‬ ‫بويه‬
‫=د زھرو ګل‬ ‫ګنډيری‬ ‫=طمع‬ ‫حرص‬
‫=اوښکی‬ ‫دمع‬ ‫د پـــښــتو تـــرجـــمـــې‬
‫=فخر کول‬ ‫وياړل‬ ‫=خبری اتری‬ ‫محاوره‬
‫=نږديوالۍ‬ ‫قرب‬ ‫=رباط = د عطف د حرف په وسيله‬ ‫عطف‬
‫=لريوالۍ‬ ‫بعد‬ ‫يوی کليمی ته له مخکينۍ کليمی سره ربط ورکول‬
‫=ميړانه‬ ‫مروت‬ ‫=ترجمه کوونکی‬ ‫مترجم‬
‫=ډکه لمن‬ ‫دامن پُر‬ ‫زلزله‬
‫=سمندر‬ ‫بحر‬ ‫=شيطان‪= ،‬باطل‬ ‫طاغوت‬
‫=سخاوت‪= ،‬عدل = انصاف‬ ‫داد‬ ‫=خيلونه = طايفی‬ ‫پرګنی‬
‫مناجات‬ ‫=ظالم‬ ‫ستمګر‬
‫=خواری‬ ‫ذلت‬ ‫=جګړه = مبارزه‬ ‫معرکه‬
‫=ټنبلی‪= ،‬بی خبری‬ ‫غفلت‬ ‫=وړوکی اتحاديه‬ ‫کمون‬
‫=بد بختی‬ ‫آفت‬ ‫مثنوی‬
‫=اغيار = رقيب = دښمن‬ ‫غليم‬ ‫=نږدی‬ ‫قرين‬
‫=ژوند‬ ‫زيست‬
‫د لسم ټولګی د پښتو لغاتونه ‪ ‬‬ ‫=فايده‬ ‫سود‬
‫=بی زاره‪= ،‬ليری‬ ‫ويزار‬
‫حمد‬ ‫=غياب = نستوالۍ‬ ‫قضاء‬
‫=جوړونکی‬ ‫صنيع‬ ‫=حسد = کينه = بغض‬ ‫رخه‬
‫=نادر‪= ،‬نوی ‪ ‬‬ ‫بديع‬ ‫=لباس‬ ‫مباس‬
‫=جوړونه ‪ ‬‬ ‫صنعت‬ ‫په ټولنه کی د ژوند آداب‬
‫=انتخاب سوی‬ ‫منتخب‬ ‫=طبقه‬ ‫پاټکۍ‬
‫=جوړول‬ ‫سازول‬ ‫=کوچنۍ ‪ ‬‬ ‫کمکۍ‬
‫=صادق = ريښتنۍ‬ ‫مصداق‬ ‫= شان او شوکت‬ ‫پرتم‬
‫=کرم کوونکی = سخی ‪ ‬‬ ‫کرمنا‬ ‫=ساتل ‪ ‬‬ ‫حفظ‬
‫=سخا ‪ ‬‬ ‫جود‬ ‫=عزت‬ ‫وقار‬
‫=ماھۍ‬ ‫حوت‬ ‫=وخت‬ ‫مھال‬
‫=دسترخوان‬ ‫خوان‬ ‫=رشوت‬ ‫بډی‬
‫=موړ‬ ‫سير‬ ‫=بدی ګانی = بدی خبری‬ ‫قبائح‬
‫=روزی‪= ،‬غذاء‬ ‫قوت‬ ‫=بی دينی ‪ ‬‬ ‫بيلمازی‬
‫=لړم‬ ‫عقرب‬ ‫=دوه نفره په خپل منځ کی سره بی‬ ‫چُغلی‬
‫=ګوله )د ډودۍ ګوله(‬ ‫لقمه‬ ‫اتفاقه کول‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪59‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=زرغونيدل = شنه کيدل‬ ‫ټوکيدل‬ ‫=ځوانمردی‬ ‫کرم‬
‫=شا او خوا راګرځيدل‬ ‫طواف‬ ‫=مچ‬ ‫مګس‬
‫=ظاھر شی‬ ‫مظاھر‬ ‫=عاشق‬ ‫شيدا‬
‫د حج قيمت‬ ‫نعت‬
‫=تاوان‬ ‫خلل‬ ‫=رسول = پيغام وړونکی‬ ‫مرسل‬
‫=تر ظلم الندی‬ ‫مظلوم‬ ‫=غوښتونکی‬ ‫خواھان‬
‫=خاص د ﷲ )ج( دپاره‬ ‫خاصة اله‬ ‫=کار‬ ‫چار‬
‫=فايده من‬ ‫سودمن‬ ‫=نازليدل‬ ‫وحی‬
‫=غيبی آواز‬ ‫الھام‬
‫لنډۍ‬
‫=خبری‬ ‫کالم‬
‫=ګړی = شيبه‬ ‫لحظه‬ ‫=بھتر‬ ‫افضل‬
‫=دښتونه‬ ‫رغونه‬ ‫=ختموالی‬ ‫خاتمت‬
‫=قاصد = خبر وړونکی‬ ‫رويبار‬
‫=جالوطنی = مسافری‬ ‫پرديسی‬ ‫نوی لوست‬
‫=جال وطنه = مسافر‬ ‫پرديس‬ ‫=خوشحاليدل‬ ‫ھوسيدل‬
‫=حاجت‬ ‫نياز‬ ‫=عزم = اراده = تکل‬ ‫ھوډ‬
‫=جګړه‬ ‫رزم‬ ‫=دروازه‬ ‫ور‬
‫=څړځای‬ ‫ورشو‬ ‫=تعجيل = تيزی‬ ‫بيړه‬
‫= د شعر ميزان‬ ‫عروض‬ ‫=زړه ښځه‬ ‫بوډۍ‬
‫=خوشحالی‬ ‫بزم‬ ‫د رڼا په څرک پسی‬
‫=حاضروالۍ‬ ‫حضر‬ ‫=لکه د بريښنا د رڼا په شان رڼا ته‬ ‫څرک‬
‫=د غرم تر ټولو لوړه آواره منطقه‬ ‫کمره‬ ‫څرک ويل کيږی‬
‫= بی کسه کيدل‪= ،‬بی زويه کيدل‬ ‫ميراتيدل‬ ‫=لکه ړوند الس او پښی وھل‬ ‫ټپريدل‬
‫=خزه‬ ‫سنګر‬ ‫=مبارزه = جد = جھد = کوښــښ‬ ‫مجادله‬
‫=زخم = ټپ‬ ‫پرھار‬ ‫=توره تياره = توره دربيله‬ ‫تورتم‬
‫=جال والۍ‬ ‫بيلتون‬ ‫=نامعلوم‬ ‫مجھوله‬
‫=ھغه توره شپه چی سپوږمی نه وی‬ ‫تروږمۍ‬ ‫=عقل‬ ‫شعور‬
‫=ليدنه‬ ‫ديدن‬ ‫= اضطراب = ښوريدل = وارخطا کيدل‬ ‫تذبذب‬
‫رحمن بابا‬ ‫=مثال‬ ‫بيلګه‬
‫=طرف‬ ‫ګوټ‬
‫=جادو‬ ‫سحر‬ ‫=په شونډانو کی خبری کول‬ ‫زمزمه‬
‫=قبضه‬ ‫تسخير‬ ‫=طعنه‬ ‫پيغور‬
‫=چوکۍ = کورسۍ = دناستی صفه‬ ‫پيړۍ‬ ‫د ځوانانو پسرلی‬
‫=ناسته‪= ،‬کښيناستل‬ ‫نشــسـتن‬ ‫=پيغام ‪ ‬‬ ‫رساله‬
‫=د خاورو لوښی چی د کاسی په شان کارول کيږی‬ ‫کنډولی‬
‫=نسبت کړل سوی‬ ‫منسوب‬ ‫=چمتو = آماده‬ ‫سنبال‬
‫=زاھدی = تقوا = پرھيزګاری‬ ‫زھد‬ ‫=ھغه د درواغو قيصه چی د ريښتيا‬ ‫افسانه‬
‫=ځان ښودنه‬ ‫ريا‬ ‫پر بنسټ ليکل سوی وی‬
‫=زړه جامه‪= ،‬چپنه‪= ،‬ھغه جامه‬ ‫خرقه‬ ‫=دښت‬ ‫بيديا‬
‫چی د ډول ډول ټوکرانو څخه جوړه سوی وی‬ ‫=يو ډول غرنۍ بوټۍ دی‬ ‫ساکو‬
‫=ارمغان = تحفه‬ ‫مغان‬ ‫=سھار‬ ‫ګھيځ‬
‫=قيمار خانه ‪ ‬‬ ‫خرابات‬ ‫=ګنده بوټۍ‪= ،‬د مستو د شاربلو‬ ‫منداڼو‬
‫=فقير‬ ‫قلندر‬ ‫دپاره لرګينه آله ‪ ‬‬
‫=قرار = بی حرکته پاته کيدل‬ ‫سکون‬ ‫کوړکه چرګه =کوټه چرګه‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪60‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=صفت نامه‬ ‫توصيفنامه‬ ‫= يو ډول ټوکر دی‬ ‫اطلس‬
‫آزادی‬ ‫=داسی يو کار کول چی نور خلک‬ ‫اعجاز‬
‫=نامحدوده فضاء‬ ‫کائنات‬ ‫يی د کولو څخه عاجز وی‬
‫=نوښت = نوی والۍ‬ ‫ابتکار‬ ‫=ديره = کوټه‬ ‫صومعه‬
‫=شراب خانه‬ ‫می خانه‬
‫خوشحال خان خټک‬ ‫=تخت‬ ‫اورنګ‬
‫=ډبره‬ ‫سنګ‬ ‫=نصيحت کوونکی‬ ‫واعظ‬
‫=فاتحه‪= ،‬غم‬ ‫مرثيه‬ ‫=کوونکی = اجراء کوونکی‬ ‫کننده‬
‫=قايم والړ‬ ‫لک‬ ‫=پريښودونکی = ترک کوونکی‬ ‫تارکان‬
‫=حرص‪= ،‬ناقراری = تلوسه‪،‬‬ ‫تپاک‬ ‫=غوټه )مثالً ټوکر سره غوټه کول(‬ ‫ګره‬
‫=خاطر = مدار = عزت = لحاظ‬ ‫=تندۍ‬ ‫جبين‬
‫=ھغه څوک چی په شرقی ژبو کی‬ ‫مستشرق‬ ‫=خوند‬ ‫مزيت‬
‫څيړنه کوی‬ ‫=شوق‬ ‫ذوق‬
‫چی ورسيږم نو به دمه کوم‬ ‫=څيرونکی‬ ‫ګزند‬
‫=ھدف‬ ‫مقصود‬ ‫=صفت کول‬ ‫مدح‬
‫=خوشحاله‬ ‫مسرور‬ ‫=د يوچا بد صفتونه ويل‬ ‫ھجو‬
‫=لحظه = ګړی‬ ‫شيبه‬ ‫=خوشحاله‬ ‫خورسند‬
‫د علم ھنر‬ ‫د اوښکو ارزانی‬
‫=نقل = اخيستنه‬ ‫اقتباس‬ ‫=لوړوالی‬ ‫اوج‬
‫=عدل = انصاف‪= ،‬ورکړه ‪ ‬‬ ‫داد‬ ‫=وھشتناک‬ ‫مدھش‬
‫=برکت‬ ‫فيض‬ ‫=بيره‬ ‫دھشت‬
‫=انتھائی = آخر‬ ‫متناھی‬ ‫=ضرر = تاوان‬ ‫صدمه‬
‫=ھدف ته رسيدل‬ ‫کامرانی‬ ‫د ميرويس نيکه له ويناؤ څخه‬
‫=ھغه څوک چی په کلی کی اوسيږی‬ ‫روستا زاده‬ ‫=چل = فريب = مکاری‬ ‫نيرنګ‬
‫=خواری‬ ‫ذلت‬
‫=برتری‬ ‫فضيلت‬ ‫=بندی توب‬ ‫اسارت‬
‫=ملګری‪= ،‬جمليان‬ ‫توامان‬ ‫=دارايی‬ ‫ثروت‬
‫=توږل ‪ ‬‬ ‫صيقل‬ ‫=شتمن‬ ‫غنی‬
‫=غاړه = مغزۍ‬ ‫ورميږ‬ ‫=کوښـــښ‬ ‫سعی‬
‫د کوھستان شفق‬ ‫=شاکر = شکر کښوونکی‬ ‫مشکور‬
‫= ُکنج‬ ‫کناره‬ ‫=قربانی‬ ‫فدا‬
‫=ھغه ځای چی اوبه په ډير فشار سره باسی ‪ ‬‬ ‫فواره‬ ‫=قھر = غصه‬ ‫غضب‬
‫=غم ‪ ‬‬ ‫حسرت‬ ‫=يوغ = د يوی کولو آله‪= ،‬غالمی‬ ‫جغ‬
‫=مينوال‬ ‫ليوال‬ ‫=قومانده ‪ ‬‬ ‫بولی‬
‫=ټيکرۍ = پوړنۍ‬ ‫سالو‬ ‫=برتری‬ ‫ترجيح‬
‫=وينه بھيدنه ‪ ‬‬ ‫خونريزی‬ ‫=اراده = تکل‬ ‫عزم‬
‫=آسمان‬ ‫افق‬ ‫=ستم = ظلم‬ ‫جور‬
‫=آسمان‬ ‫شفق‬ ‫=کومک‬ ‫مدد‬
‫=د غرونو څخه ډکه سيمه‬ ‫کوھستان‬ ‫=پناه غواړم په ﷲ )ج(‬ ‫العياذ با‬
‫=يو ډول سپين بحری حيوان دی‬ ‫صدف‬ ‫د خاندان خولۍ‬
‫=د وينو ډکی اوښکی‪= ،‬د زړه له درده ژړل‬ ‫خوناب‬ ‫=يو ډول خيالی مرغه دی‬ ‫ھمای‬
‫=دنيا = جھان = نړی ‪ ‬‬ ‫دھر‬ ‫=احترام ‪ ‬‬ ‫تعظيم‬
‫=ججه = ماليه‬ ‫باج‬ ‫=پيړی )سل ‪ ١٠٠‬کاله(‬ ‫قرن‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪61‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=شروع‬ ‫آغاز‬ ‫پښتو د پخوانيو شاھانو په دربارو کی‬
‫=غمخور‬ ‫مسيحا‬ ‫=د اخذولو ځای = د اخستلو ځای‬ ‫مأخذ‬
‫=حيران‬ ‫ھيښ‬ ‫=د وخت تير سوی‬ ‫معاصر‬
‫=جادو‪= ،‬طريقه‬ ‫افسون‬ ‫=پوخ کار = محکم کار‬ ‫شھکاری‬
‫=ملګری‬ ‫مله‬ ‫=آسمان‬ ‫فلک‬
‫=جدايی‬ ‫بيلتون‬ ‫=چيغی‬ ‫کوکاری‬
‫=يو والۍ = اتفاق‬ ‫وحدت‬ ‫=ژړه غونی کول‬ ‫زمولول‬
‫وطن والی‬ ‫= خونولول = شيندل = پاشل‬ ‫لونل‬
‫=وخت‬ ‫عصر‬ ‫=شجاعت ورکول‬ ‫تشجيع‬
‫=کم پيداکيدوونکی‬ ‫اکسير‬ ‫=مقام = ځای‪= ،‬د غونډی ځای‬ ‫صفه‬
‫=ناوه = د غره په منځ کی لښتۍ‬ ‫ناو‬ ‫=د چړی غالف = د چړی پوښ‬ ‫چړتون‬
‫قوی او ضعيف‬ ‫=يو ډول مرغه دی‬ ‫کويله‬
‫=د اور لمانځوونکی = کافر‬ ‫ګبر‬ ‫=د ھند بارانی موسم‬ ‫برسات‬
‫=غالب‬ ‫مسلط‬ ‫=محافظ = ساتونکی‬ ‫مواسه‬
‫=صبر = حوصله‬ ‫تحمل‬ ‫=وريځ‬ ‫سحاب‬
‫حقايق‬ ‫=وصليدل = يو ځای کيدل‬ ‫وصال‬
‫=پورته کيدل‬ ‫عروج‬ ‫= ليمان = سترګی‬ ‫ليمه‬
‫=فکر = پالن‬ ‫تدبير‬ ‫=ليری‬ ‫دور‬
‫=کوښـــــښ‬ ‫جھد‬ ‫=شراب‬ ‫می‬
‫=شاديوان = اجړ‪= ،‬يو غرنی قوم‬ ‫ګونګړ‬ ‫=نارينه = باغيرته‬ ‫مرتجل‬
‫چی مال ډنګر ساتی‬ ‫=بخشــــش‬ ‫صله‬
‫شمس النھار‬ ‫=پادشاه‬ ‫خاقان‬
‫=اخبار = اونيزه‬ ‫جريده‬ ‫=قومانده‬ ‫بولۍ‬
‫=ھمت = په کار کی کوښـــښ کول‬ ‫اھتمام‬ ‫=سپھساالر = سپاه ساالر = ټول مشر‬ ‫سپه ساالر‬
‫=خبری‬ ‫نطق‬ ‫=سر غټ مشر‬ ‫نائب ساالر‬
‫=عقيدی ‪ ‬‬ ‫عقايد‬ ‫=غټ مشر‬ ‫جرنيل‬
‫=پنځر مشر )پنځه زر مشر(‬ ‫برګد‬
‫=سختی‬ ‫مشقت‬ ‫=زر مشر‬ ‫کرنيل‬
‫=صحنه = محيط‬ ‫صحن‬ ‫=ناب‬ ‫کميدن‬
‫=ليکونکی ‪ ‬‬ ‫حرير‬ ‫=سل مشر‬ ‫کپتان‬
‫=لباسونه‬ ‫ملبوسات‬ ‫=بلوک مشر‬ ‫صوبه دار‬
‫معرف معارف‬ ‫=لس مشر‬ ‫حواله دار‬
‫=په معرف پوری مربوط‬ ‫معارفی‬ ‫=لوی مختار‬ ‫صدراعظم‬
‫نارو انا‬ ‫=لوی ملک‬ ‫مستوفی‬
‫=ساری = مثل‬ ‫معارض‬ ‫=لوی مُين دباندی ‪ ‬‬ ‫خارجه وزير‬
‫=ميرمن = ښځه ‪ ‬‬ ‫ارتينه‬ ‫=حشمت الملک = لوی مُين د غرو‬ ‫داخله وزير‬
‫=معتبر = د اعتبار وړ ‪ ‬‬ ‫ثقه‬ ‫=لوی کښل‬ ‫دبيرالملک‬
‫=حمله‬ ‫تاړاک‬ ‫=ګرامر‬ ‫پښويه‬
‫=مشھوره = پيژندل سوی‬ ‫معروفه‬ ‫سپين غر‬
‫=پرھيزګاری = تقوا‬ ‫سخاوت‬ ‫=په ناز ناز‬ ‫جګی جګی‬
‫=نکاح‬ ‫حباله‬ ‫=جام وړونکی‬ ‫ساقی‬
‫=ريښه = جرړه‬ ‫شجره‬ ‫=قربانی‬ ‫واری‬
‫=پاکه‬ ‫طيبه‬ ‫=ورکړه‪= ،‬عدل = انصاف ‪ ‬‬ ‫داد‬
‫=عبادت کوونکی‬ ‫عابد‬ ‫=بخشـــش‬ ‫عطا‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪62‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=زمری‬ ‫شير‬ ‫=نيک عمل کوونکی‬ ‫صالح‬
‫=پړانګ‬ ‫پلنګ‬ ‫=لوړ مقامه‬ ‫عليين مکان‬
‫=لښکر‬ ‫سپا‬ ‫=تربيه کول‬ ‫تربيت‬
‫=د غم ناری او چيغی‬ ‫واويال‬ ‫=دينداری‬ ‫ديانت‬
‫=لوړ مقامه‬ ‫عاليشان‬ ‫=فرضونه‬ ‫فرائض‬
‫=غم‬ ‫ستم‬ ‫=عبادت کوونکی = بنده‬ ‫عباد‬
‫=خوشحاله‬ ‫خورسند‬ ‫=نقاط = نقطی‬ ‫نکات‬
‫=شان او شوکت‬ ‫پرتم‬ ‫=د وخت تير سوی‬ ‫معاصر‬
‫=ورک = پټ‬ ‫فنا‬ ‫ښځه‬
‫=دښمنان‬ ‫اعدا‬ ‫=سختی‬ ‫مشقت‬
‫=غم وھلی‬ ‫ماتم زده‬ ‫=نرم‬ ‫رقيق‬
‫=ځوان = شاب‪= ،‬ظريف = نيک‬ ‫برنا‬ ‫=بی چاره‬ ‫درمانده‬
‫=د قرار ځای‬ ‫مقر‬ ‫=بی چاره توب‬ ‫درمانده ګی‬
‫=مينه = محبت‬ ‫مھر‬ ‫=نابغه ګان‬ ‫نوابغ‬
‫پير روښان‬ ‫=نرم‬ ‫لطيف‬
‫=الس په الس ګرځيدونکی = تغير خوړونکی‬ ‫متداول‬ ‫=نيکبختی‬ ‫سعادت‬
‫=نفرت = کرکه‬ ‫تنفير‬ ‫ارشاد النسوان‬
‫=تنده‬ ‫جل‬ ‫=ارشد = الرښوونه‬ ‫ارشاد‬
‫=ھغه تم ځای چی د اوږدو الرو په منځ کی وی‬ ‫رباط‬ ‫=ډول ډول‬ ‫متنوع‬
‫حسب حال‬ ‫=ګډ ژوند کول = يوتربله مينه او دوستی کول‬ ‫معاشرت‬
‫=حساب‬ ‫حسب‬ ‫=تقاضاء = غوښتنه‬ ‫اقتضاء‬
‫=آواز‬ ‫آھنګ‬ ‫=ښځی‬ ‫نسوان‬
‫=ځنډ = وقفه‬ ‫درنګ‬ ‫مين او شاعر‬
‫=باج = ججه = ماليه = خراج‬ ‫قلنګ‬ ‫=لڅ‬ ‫بربنډ‬
‫=تخت‬ ‫اورنګ‬ ‫=لوی اميد‪= ،‬مطلوب کمال‬ ‫ايده آل‬
‫=نکريزی‬ ‫اترنګ‬ ‫=ټولنه‬ ‫اجتماع‬
‫=ختيځ والی‬ ‫شرقيت‬ ‫د سولی ترانه‬
‫=مال او دارايی‬ ‫ماديات‬ ‫=ليری‬ ‫لر‬
‫=انګريزی‬ ‫فرنګ‬ ‫=نږدی‪= ،‬وچه‬ ‫بر‬
‫=مخالفين‬ ‫اضداد‬ ‫=ميده ميده = ټوټه ټوټه‬ ‫زير و زبر‬
‫=قسم په ﷲ )ج(‬ ‫خدايږو‬ ‫ميرمن زينبه‬
‫=شرم‪= ،‬خالی توب‬ ‫ننګ‬ ‫=د سرای محيط‪= ،‬دمقدس ځای‬ ‫حرم‬
‫=لويدلی حالت‬ ‫آفتاده ګی‬ ‫مخصوصا ً د کعبی معظمی محيط‬
‫=سپين‬ ‫بيضا‬ ‫=پاکی‬ ‫عصمت‬
‫=دښمن‬ ‫غليم‬ ‫=پرھيزګاری‬ ‫عفت‬
‫=کارګه = کارغه‬ ‫عقاب‬ ‫=د مخدره جمع )پټ = پنھان = په ايجاب او پرده کی(‬ ‫مخدرات‬
‫د ھرات محاصره‬ ‫=صحيح او راست = حق ورسا = دحق ملګری‬ ‫صايب‬
‫=په نظم )شعر( ليکل سوی‬ ‫منظوم‬ ‫=شھسوار = شاه سوار = چاالکه او زړور سپور‬ ‫شھوار‬
‫=حمله‬ ‫ھجوم‬ ‫=حلق = تالو‪= ،‬ھيله = آرزو‬ ‫کام‬
‫=ديوال ‪ ‬‬ ‫حصار‬ ‫=د غم ناری او چيغی‬ ‫ساندی‬
‫= يوه ډيره کلکه درخته ده چی د‬ ‫خدنګ‬ ‫=سکون = آرام‬ ‫تسکين‬
‫لرګی څخه يی نيزه‪ ،‬غشۍ او د آس ځين جوړيږی‬ ‫=اخته = ګرفتار‬ ‫مبتال‬
‫=وطن ‪ ‬‬ ‫ټاټوبی‬ ‫=تکليف‬ ‫کړم‬
‫=د امن او ارام ځای = پناھګاه‬ ‫مامن‬ ‫=له مينځه تلل‬ ‫برھم‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪63‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=مشر‬ ‫قائد‬ ‫=قبر‬ ‫مدفن‬
‫=مشرتوب‬ ‫قيادت‬ ‫=قربانی‬ ‫ايثار‬
‫=پيمان = وعده‬ ‫عھد‬ ‫=يوسړی تر ډيرو پښو الندی کول‬ ‫لټپير‬
‫=تايپی = قبيلی = ټبرونه = توکمونه‬ ‫تيپونه‬ ‫او پايمالول‬
‫=ډار = بيره‬ ‫ھيبت‬ ‫=ھغه مور چی زوی يی مړ سوی وی‬ ‫بوره‬
‫=عمار = ودان‬ ‫معمور‬ ‫پيسی سيځل‬
‫=حاضر ځای‬ ‫محضر‬ ‫=پوھـ‬ ‫متخصص‬
‫=نغاره‬ ‫ډمامه‬ ‫=نرم باد‬ ‫نسيم‬
‫=دوره = وخت‬ ‫دور‬ ‫=ھير‬ ‫فراموش‬
‫=ټنبلی‬ ‫غفلت‬ ‫=ځوانيمرګ‬ ‫نيمه خواه‬
‫=خوشحالی‬ ‫ھوس‬ ‫=خوشحالی‬ ‫ھوس‬
‫=دارو = درمل = دوا‬ ‫درمان‬ ‫=ژوند‬ ‫حيات‬
‫=لويوالی‬ ‫عظمت‬ ‫=حس لرونکی‬ ‫حساس‬
‫=لياقت‬ ‫استعداد‬ ‫=سھار‬ ‫ګھيځ‬
‫=تربيه کوونکی‬ ‫مربی‬ ‫=تالښ‬ ‫تپش‬
‫=يو = د ﷲ )ج( نوم دی‬ ‫احد‬ ‫=ښکال‬ ‫حسن‬
‫=خوشحالی‬ ‫سرور‬ ‫=احساسات‬ ‫عواطف‬
‫=تر ظلم الندی‬ ‫مظلوم‬ ‫=تبسم‬ ‫مسل‬
‫=پښيمانی‬ ‫بازخواست‬ ‫کاظم خان شيدا‬
‫=د ﷲ )ج( نوم دی‬ ‫قھار‬ ‫=ھمدردی = کومک‬ ‫تعاون‬
‫=پرمختګ‬ ‫تمدن‬ ‫=وصيت‬ ‫توصيه‬
‫=ساحل = د بحر غاړه‬ ‫کڅ‬ ‫=روښانه‬ ‫افروخته‬
‫=پخوانۍ‬ ‫لرغونی‬ ‫=سوځيدلی‬ ‫سوخته‬
‫=زړورتيا = غيرت‬ ‫شھامت‬ ‫=رسی‬ ‫کمند‬
‫=اخيستنه = پند اخيستنه‬ ‫عبرت‬ ‫=پرھيزګاری‬ ‫سخاوت‬
‫=بخشـــش‬ ‫عطا‬ ‫=بدمرغه = بد بخته‬ ‫شوم‬
‫=جواب‬ ‫غبرګون‬ ‫=شلومبی‬ ‫دوغ‬
‫=شان او شوکت = دبدبه‬ ‫برم‬ ‫=لنګوټه‬ ‫دستار‬
‫=زړه ور‬ ‫زړن‬ ‫=کش سوی‬ ‫کشاده‬
‫=تابع ‪ ‬‬ ‫ايل‬ ‫=خوشحالی‬ ‫بزم‬
‫=ځای‬ ‫تون‬ ‫=جګړه‬ ‫رزم‬
‫=پاکی‬ ‫تھذيب‬ ‫=پړانګ‬ ‫پلنګ‬
‫=علم‬ ‫عرفان‬ ‫=لږ‪= ،‬بی ارزښته‪= ،‬څارځای‪،‬‬ ‫خس‬
‫=ژړيدونکی ‪ ‬‬ ‫افغان‬ ‫=ښکار ته د پټيدو ځای‬
‫=نږدی‬ ‫څيرمه‬ ‫=خيزان = خيز وھل = تالښ کول‬ ‫افتان‬
‫=تلوسه = په دوو زړو کی کيدل‬ ‫وسواس‬ ‫کار او زيار‬
‫=سختی‬ ‫کروړه‬ ‫=پرمخ تللی‬ ‫مترقی‬
‫=خواری‬ ‫ذلت‬ ‫=درجی‬ ‫مدارج‬
‫=اساس ايښودل سوی ‪ ‬‬ ‫مبنی‬ ‫د غنمو وږی‬
‫=لمر خاته = ختيځ‬ ‫شرق‬ ‫=پيکۍ‬ ‫اوربل‬
‫=مثل‬ ‫ساری‬ ‫=اصل ‪ ‬‬ ‫آرين‬
‫=شر‪= ،‬د شره ډک کار‬ ‫شراره‬ ‫=بوی‬ ‫وږم‬
‫=پوھه‬ ‫حکمت‬ ‫=پيښی‬ ‫تقليد‬
‫=کومک کوونکی‬ ‫انصاری‬ ‫=وصل‬ ‫متصل‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪64‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=تيری کول‬ ‫تعدی‬ ‫=د تصوف او طريقت پيرو‪= ،‬د‬ ‫صوفی‬
‫=په منځ کی درز پيداکيدل‬ ‫شقاق‬ ‫وړينو جامو اغوستونکی‬
‫=خالصيدل‬ ‫تبرا‬ ‫=برکت‬ ‫فيض‬
‫=توانا=قادر‬ ‫قدير‬ ‫=لږ‪= ،‬بی ارزښته‪= ،‬څارځای‪،‬‬ ‫خس‬
‫=سخی‬ ‫جواد‬ ‫=ښکار ته د پټيدو ځای‬
‫=قربان شوی‬ ‫فدوی‬ ‫=قدرت = توان‬ ‫سيک‬
‫=نږدی‪= ،‬وچه‬ ‫بر‬ ‫=زيړه = ښکنځل‬ ‫زياړی‬
‫=کتاب‬ ‫دفتر‬ ‫=بيل = بيلچه‬ ‫يوم‬
‫=د يو نوی شی پيداکول‪= ،‬ليکل‬ ‫انشاء‬ ‫=ځان ناخبره اچوونکی = منکر‬ ‫ناګاره‬
‫=پخوانی‬ ‫قديم‬ ‫=غوږ نيول‬ ‫غوږاستل‬
‫ويده ماشوم‬ ‫=جرأت‬ ‫مجال‬
‫=ټوپنی‬ ‫ډوپکنی‬ ‫=مالمتيا‬ ‫پړه‬
‫=خبروړونکی‬ ‫قاصد‬ ‫=ميرڅن = دښمن‬ ‫ميرڅمن‬
‫=رحم لرل‬ ‫ترحم‬ ‫=بی کسه‪= ،‬بی زويه‬ ‫ميرات‬
‫=نرمی‬ ‫رقت‬ ‫=لوړيدنه‪= ،‬جګوالۍ‪= ،‬لوړيدل =‬ ‫اعتال‬
‫=دويچی‪ ،‬کوړکی‪ ،‬دکوچنيانودسا‪-‬‬ ‫کياری‬ ‫جګيدل = ھسکيدل‬
‫عت تيری کوچنی کورونه‬ ‫=ورکړه‪= ،‬عدل = انصاف‬ ‫داد‬
‫=تيز‬ ‫جلتی‬ ‫=ﷲ )ج(‬ ‫کردګار‬
‫=وارخطا‬ ‫ترغونی‬ ‫=جالل = عظمت = لويوالۍ‬ ‫جاه‬
‫زموږ ھيواده‬ ‫=شوکت = جاه = جالل = لويوالۍ‬ ‫شان‬
‫=آريايی نژاد‬ ‫آريه‬ ‫=ميوه‬ ‫ثمر‬
‫=عمق = غوچوالۍ‪= ،‬الر =‬ ‫آيين‬ ‫=دښمن‬ ‫رقيب‬
‫طريقه‪= ،‬مسلک‪= ،‬دين‪= ،‬عقيده‬ ‫=وينا‬ ‫بول‬
‫=دفخروړکسان‬ ‫مفاخر‬ ‫=ھمزولی = يو ډول عمر لرونکی‬ ‫ھمزول‬
‫=اصِ ل‬ ‫ارين‬ ‫= دعا‪= ،‬ھغه نظم چی دﷲ )ج( تعريف‬ ‫مناجات‬
‫=نسل‬ ‫نژاد‬ ‫پکښی شوی وی‬
‫=بی برخی‬ ‫بينوا‬ ‫=کوچنی‬ ‫ووړ‬
‫=ورګرځيدل‬ ‫رجوع‬ ‫=کمين ګاه‬ ‫بورجل‬
‫=کوچنی کوټه‬ ‫کوټنی‬ ‫=آسمان‬ ‫ھسک‬
‫= ليمان = سترګی‬ ‫ليمه‬
‫د مزار لوحـــه‬
‫=دين‪ ،‬مذھب‪= ،‬ټولۍ = ډله‪= ،‬قوم‬ ‫ګروھـ‬
‫=کوچنی کوټه‬ ‫کوټنی‬
‫=توره تياره = توره دربيله‬ ‫تورتم‬
‫=قبر‬ ‫کوټنی‬
‫=چاغ‬ ‫شلنډ‬
‫=ګډون‪= ،‬سره ګډيدنه‪= ،‬ورته والۍ‪،‬‬ ‫التباس‬
‫=کارونه‬ ‫چاری‬
‫=ګډوالی‪= ،‬مشابھت‬
‫=چور‬ ‫ناتار‬
‫نږدی حج‬ ‫=بيرغ‬ ‫جنډۍ‬
‫=قربانی‬ ‫واری‬ ‫=قدم‪= ،‬حق پل کول = حق بخښل‬ ‫پل‬
‫=وخت‬ ‫حين‬
‫=پوښتنه‬ ‫استفسار‬ ‫د يوولسم ټولګی د پښتو لغاتونه ‪ ‬‬
‫=د يوی خبری ښکاره کول ‪ ‬‬ ‫اظھار‬
‫=ھغه څه چی نه ثواب او نه عذاب لری‬ ‫مباح‬ ‫حـــمـــد‬
‫=جمع دصحيح دی‬ ‫صحاح‬ ‫=رازونه‬ ‫اسرار‬
‫=له مينځه تللی‬ ‫ھالک‬ ‫=کمی=کموالی ‪ ‬‬ ‫تقصير‬
‫=بښنه‪ ،‬ورکړه‪ ،‬بخشش‬ ‫عطا‬ ‫=زغمونکی=بُردبار‬ ‫حليم‬
‫=ھدف‬ ‫مقصود‬ ‫=شرم=دمالمتی دکارونو څخه ډډه کول‬ ‫حياء‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪65‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=لولوپه‪ ،‬سوی‬ ‫مکوټ‬ ‫=پرھيزګاری=تقوا‬ ‫زھد‬
‫=وږ=قربانی‬ ‫دروږ‬ ‫=دمجلسونو ځای‬ ‫دارالمجالس‬
‫=ھڅول‬ ‫لمسول‬ ‫=خرڅه‬ ‫توښه‬
‫=حالل سوی = قربان سوی‬ ‫بسمل‬ ‫=ښه ځوانی‬ ‫سخا‬
‫=بالکل‬ ‫کورټ‬ ‫د ميږی عزم‬
‫=دﷲ )ج(په کومک سره‬ ‫نصرمن ﷲ‬ ‫=جوړوله‬ ‫سازوله‬
‫=جوش‬ ‫ايشناو‬ ‫=وصل کيدل=يوځای کيدل‬ ‫وصال‬
‫=ځای‬ ‫بارګاه‬ ‫=ومرم=مړسم‬ ‫ومړم‬
‫=نيکبخت‬ ‫مسعود‬ ‫د بيوزلو سره مرسته‬
‫=خوښ=خوشحاله‬ ‫خوشنود‬ ‫=عصيان = ګناه‬ ‫معصيت‬
‫=جنګی کال=سالح کوټ‬ ‫کوټ‬ ‫=شرابی=شراب خور‬ ‫ميخور‬
‫=بريالی‬ ‫غالب‬ ‫=بدکاره‬ ‫فاجر‬
‫=فتحه‪= ،‬کاميابی‬ ‫سوبه‬ ‫=ګناه‬ ‫عصيان‬
‫=حمله‬ ‫يرغل‬ ‫=عقل = شعور‪ = ،‬پر عرفات د حجيانو دريدنه‬ ‫وقوف‬
‫=زړه‪ ،‬طرف‬ ‫خوا‬ ‫=د تفسير يو کتاب دی‬ ‫تفسير الضحی‬
‫)رح(‬ ‫بی بی نيکبخته‬ ‫=بدکار‬ ‫فسق‬
‫=ارشاد کوونکی = الرښوونکی‬ ‫مرشد‬ ‫=بدکارونه‬ ‫فجور‬
‫=مړه مځکه‬ ‫خپساره‬ ‫=بدکاره‬ ‫فاسق‬
‫=يوډول ګالن دی‬ ‫پوپل‬ ‫=مشھور‪ ،‬پيژندل سوی‬ ‫معروف‬
‫=مست‪ ،‬مستی‬ ‫شڼا‬ ‫=دلته‬ ‫دلی‬
‫=کوچ کوه‬ ‫ليږده‬ ‫=ملګری‬ ‫مله‬
‫=تاويږه‬ ‫بليږده‬ ‫=لوی‪ ،‬خالق‪ ،‬باروړونکی‬ ‫باری‬
‫=دښمنان‬ ‫دښنه‬ ‫امير کروړ‬
‫=پريښودل‬ ‫ترک‬ ‫=سخت=کلک‬ ‫کروړ‬
‫پــســرلی‬ ‫=دشيرشاه سوری دکورنی تخلص دی‬ ‫سوری‬
‫= خونولول = شيندل = پاشل‬ ‫لونل‬ ‫‪= ‬قلعه‪= ،‬سالکوټ‬ ‫کوټ ‪ ‬‬
‫=دغونډيو اړخونه‬ ‫الښونه‬ ‫‪= ‬تاج‬ ‫خول ‪ ‬‬
‫=دغرولمنی‬ ‫لمنی‬ ‫=پغمبری‬ ‫رسالت‬
‫=جامی‬ ‫طيلسان‬ ‫=کورنی‬ ‫کھول‬
‫=شنی‬ ‫زمردی‬ ‫=داپه پخوازمانه يوسړی وو چی‬ ‫سھاک‬
‫=دثورمياشت‬ ‫نيسان‬ ‫داميرکروړسوری دوی دھغه دپښته دی‬
‫=ډمه‪ ،‬آرايش کونکی‬ ‫مشاطه‬ ‫=فتح ‪=،‬کاميابی‬ ‫سوبه‬
‫=ښکلی کول‬ ‫ښکل‬ ‫=ضبط کوونکی‬ ‫ضابط‬
‫=باغ‬ ‫بڼ‬ ‫بريالی شھيد‬
‫=بيرغ‬ ‫جنډه‬ ‫=)د آھنګر پروزن( دھندوستان په‬ ‫کالنجر‬
‫=په ګاڼه ښايسته کول‬ ‫ګاڼل‬ ‫بديا کھند کی ديوی ټينګی اوتاريخی کالنوم دی چی‬
‫=ګاڼه ‪ ‬‬ ‫پسول‬ ‫په ‪٩۵٢‬ھـ ق کی شيرشاه ونيوله چی ددی کال دنيولو‬
‫=اورښت‬ ‫اورو‬ ‫په خوشحالی کی مړسو‪.‬‬
‫=پاشل‬ ‫خونولول‬ ‫=عسکر=ژوبله ور‬ ‫سپاه‬
‫=بوی‬ ‫وږم‬ ‫=جګړه مار=تورن=جګړه کوونکی ‪ ‬‬ ‫جګړن‬
‫=په چين کی يو ځای دی‬ ‫ُختن‬ ‫=کاميابی‬ ‫بری‬
‫=پمپ کول‬ ‫پو‬ ‫=خوری وری‬ ‫برندی‬
‫=ښکلی او ښايسته ‪ ‬‬ ‫اغلی‬ ‫=ځوانيمرګ‬ ‫نيمه خوا‬
‫=باغ‬ ‫جنت‬ ‫=پتنګ‬ ‫پتڼ‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪66‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=مشر = رھبر‬ ‫قدوه‬ ‫=وخت‬ ‫ټاپی‬
‫=رانجه‬ ‫کجل‬ ‫=زلمی توب‬ ‫زلما‬
‫=بصر=سترګی‬ ‫البصر‬ ‫=نازوادا‬ ‫مکيز‬
‫=پريشانی يا ښوريدل‬ ‫اضطراب‬ ‫=انعکاس کونکی‬ ‫وړنګين‬
‫=طريقی‬ ‫الطرايق‬ ‫=بريښ‬ ‫ځل‬
‫پنځه ګوھره‬ ‫=مست او بی پروا‬ ‫شڼ‬
‫=جمع د ضميمه‬ ‫ملحقات‬ ‫=فيل‬ ‫ھاتی‬
‫زرغـــونـــه‬ ‫نــاکــامــی‬
‫=دخبروپرله پسی والی‬ ‫فصاحت‬ ‫=کاميابی‬ ‫کامرانی‬
‫=نکاح‬ ‫حباله‬ ‫=مرګ‬ ‫کامل سکون‬
‫=شکايت‬ ‫شکوه‬ ‫=حقيقی‬ ‫عين‬
‫=پاکی‬ ‫قدسی‬ ‫=خنډونه=خنډجوړونکی شيان‬ ‫بندشونه‬
‫=ګروپ = ډله = اجتماع‬ ‫زمره‬ ‫څــلــويــزی‬
‫=توزين کوونکی‬ ‫موزونان‬ ‫=روږديدل‬ ‫عادت‬
‫=کار‬ ‫روزګار‬ ‫=نصيحت‬ ‫پند‬
‫=جادو‬ ‫سير‬ ‫=تدبير=فکر‬ ‫بند‬
‫=پوھنيز‬ ‫عارفانه‬ ‫=پيل‬ ‫اغاز‬
‫=مخور‬ ‫رويدار‬ ‫=پای‬ ‫انجام‬
‫دوی تاريخی څلوريځی‬ ‫=نه اوريدونکی‬ ‫نانغو‬
‫=يوډول مرغه دی‬ ‫کويله‬ ‫=اوريدل‬ ‫نغوزی‬
‫=لولل=لونل = خونولول = شيندل‬ ‫لونی‬ ‫=برخه‬ ‫ټوک‬
‫=زمونږساتونکی=غمخور‬ ‫مواسه‬ ‫=روکی=ورور‬ ‫روکه‬
‫=اوريدل‬ ‫نغوزل‬ ‫=لوکه=خلګ‬ ‫لوکی‬
‫ورمـــونـــه‬ ‫=خوښول‬ ‫پسنديدل‬
‫=نصيحتونه‬ ‫ورمونه‬ ‫=سخت‬ ‫دشوار‬
‫=خوی‬ ‫خصلت‬ ‫=دنيکی بدله‬ ‫جزاء‬
‫=ګټه‬ ‫سود‬ ‫=دبدی بدله‬ ‫سزاء‬
‫=نرمی‬ ‫ماليمت‬ ‫=کردار‬ ‫سلوک‬
‫=بخت = طالع = نصيب‬ ‫شامت‬ ‫=غوړيدل‬ ‫وا‬
‫=خوار‬ ‫زبون‬ ‫=مالمتی‬ ‫ګرمی‬
‫=چاپلوسی‬ ‫تملق‬ ‫=کلمه‬ ‫وپی‬
‫=آخر ‪=،‬نتيجه‬ ‫عاقبت‬ ‫=بخيل = کنجوس‬ ‫لئيم‬
‫=نيمه پيسه‬ ‫دمړۍ‬ ‫=سبا‬ ‫ګانده‬
‫=قھر=غصه‬ ‫خښم‬ ‫=سخی‬ ‫کريم‬
‫=رانيول=اخستل‬ ‫پيرودل‬ ‫=کنجوس=بخيل=لييم‬ ‫خسيس‬
‫=قسم‬ ‫سوګند‬ ‫=بنده=په قيد کی=بند‬ ‫عباد‬
‫=خر‬ ‫حمار‬ ‫حـــکــايــت‬
‫=سفر کول‪= ،‬بارول‪= ،‬ککړ‪= ،‬څټل‬ ‫لښل‬ ‫=دوست‬ ‫خليل‬
‫=بدی‬ ‫قباحت‬ ‫=اصلتوب‬ ‫ار‬
‫=يوتر بله‪= ،‬بی عقل‪= ،‬تڼاکه‪= ،‬ګډا‪= ،‬چاره‬ ‫وبله‬ ‫=توبه کښل‬ ‫استغفار‬
‫=د مسافی يو واحد دی چی تقريبا ً دوه ميله کيږی‬ ‫کروھـ‬ ‫=بخښونکی‪ ،‬دﷲ نوم دی‬ ‫غفار‬
‫=جنګونه ‪ ‬‬ ‫خرخښی‬ ‫=مخور ‪ ‬‬ ‫رويدار‬
‫=خوند=اور‬ ‫شھوت‬ ‫=پڼه=خوړوبول=اوبه کول‬ ‫آبياری‬
‫=حتمی‬ ‫بايده‬ ‫=ماليار=باغوان=باغبان‬ ‫مليار‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪67‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=ھلته‬ ‫ھوری‬ ‫=دپوپل ګالن‬ ‫پيلو‬
‫=ناول=قيصه‬ ‫افسانه‬ ‫=ناصحيح‬ ‫نامعقول‬
‫=دژوند آوبه‬ ‫آب حيات‬ ‫جګی – جګی =په نازناز‬
‫=طلب‬ ‫طلبه‬ ‫=دباندی‬ ‫بيرونه‬
‫=تورپوښ‬ ‫سيه پوش‬ ‫=خوشحالی‬ ‫ھوس‬
‫=پرمختللی=علمی‬ ‫مدنی‬ ‫=بدرقه کول‬ ‫نمانځل‬
‫=مات اوکنډوالی ځايونه‬ ‫کنډوکپر‬ ‫=جمله‬ ‫کليات‬
‫=برکت‪= ،‬برتری=بھتری‬ ‫فيض‬ ‫د بی وفايی سـبـب‬
‫ژونـــد‬ ‫=عقل مندی‬ ‫خردمندی‬
‫=يوډول لوښی دی‬ ‫صراحی‬ ‫=لری والی‪ ،‬دوړی‪ ،‬ګرد‬ ‫ګرد‬
‫=ناارامه توب‬ ‫تلوسه‬ ‫=ھغه څوک چی بغير د ست څخه‬ ‫طفيل‬
‫=کيفيت=څرنګوالی‬ ‫کيف‬ ‫مھمانۍ ته والړ سی‪= ،‬سبب‬
‫حــقــايــق‬ ‫=ليری ځای‬ ‫ګوښه‬
‫=لوړوالی‬ ‫عروج‬ ‫=آرزو‬ ‫ميل‬
‫=څرګندونه‬ ‫تعبير‬ ‫=مينا )يو ډول مرغه دی(‬ ‫ښارو‬
‫=کينه کښ‬ ‫حاسد‬ ‫=صراحی = لوښۍ‬ ‫مينا‬
‫=طمعه کونکی‬ ‫طامع‬ ‫=په غوړو کی سری کړی غوښی‬ ‫تلولی‬
‫=نږدی‪ ،‬په قبضه کی‬ ‫قابو‬ ‫=شروع کول‬ ‫آغاز‬
‫=حقيقتونه‬ ‫حقايق‬ ‫=وعده‬ ‫عھد‬
‫=آينده‬ ‫مستقبل‬ ‫=غوښتنه=آرزو‬ ‫تقاضا‬
‫=فکر‬ ‫تدبير‬ ‫=ددوی‬ ‫دديو‬
‫=کوښــــــښ‬ ‫جھد‬ ‫=اُميد‬ ‫طمعه‬
‫=نصيب‬ ‫تقدير‬ ‫حـــکــايــت‬
‫=يوډول حساس اونازک ترازو دی‬ ‫ګونګړ‬ ‫=خزينه=خزانه‬ ‫خزينة‬
‫=څاه‬ ‫کوھی‬ ‫=فقيران‬ ‫الفقراء‬
‫د لوی احمدشاه بابا احسان‬ ‫ای ھلمنده‬
‫=پادشاه‬ ‫شھريار‬ ‫=په سينه ښويدل‬ ‫پو‬
‫=حرکت‬ ‫جنبش‬ ‫=ځای پرځای دريدل‬ ‫رکود‬
‫=ګرد‬ ‫غبار‬ ‫=خواخوږی کول=ددردقيصی يوبل ته کول‬ ‫خواله‬
‫=پورته‬ ‫اوج‬ ‫=روڼ‬ ‫تابان‬
‫=کلک=محکم‬ ‫استوار‬ ‫=غيرتمند‬ ‫رادمردان‬
‫=شان وشوکت=روب‬ ‫ھيبت‬ ‫=طرف‪= ،‬حد‪= ،‬پای‪= ،‬ساحل‪،‬‬ ‫کرانه‬
‫=پادشاھی‬ ‫سلطانی‬ ‫=ګوښه ځای‪= ،‬بغل‬
‫=پادشاه‬ ‫خاقان‬ ‫=ھرھغه شی چی رڼا ورکوی‬ ‫مشعل‬
‫=يوځای دی ‪ ‬‬ ‫مستنګ‬ ‫=نيست = نستوالی‬ ‫عدم‬
‫=يوځای دی‬ ‫شال‬ ‫=غيږ‬ ‫اغوش‬
‫=يوځای دی=کالت‬ ‫قالت‬ ‫=پوھنځی‬ ‫دانش کده‬
‫=بخشش‬ ‫خلعت‬ ‫غاړی غړی =الس ترغاړی ‪ ‬‬
‫=سرلوړی=ممتاز ‪ ‬‬ ‫سرفراز‬ ‫=ظلم=تياره‬ ‫تورتم‬
‫=پيدان‬ ‫رکاب‬ ‫=کالبيس‬ ‫بُست‬
‫=پراخوالی‬ ‫انبساط‬ ‫=زمينداور‬ ‫داور‬
‫=عدل‪ ،‬انصاف‬ ‫تعديل‬ ‫=سيستان ‪ ‬‬ ‫زرنج‬
‫=ښکال‬ ‫جمال‬ ‫=تناب=جلو‬ ‫مزی‬
‫=بخت‬ ‫اقبال‬ ‫=ساروان کال‬ ‫سروان‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪68‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=باتقوا = پرھيزګار‬ ‫زاھد‬ ‫=قدرت‬ ‫تاب‬
‫=شيدی‬ ‫پۍ‬ ‫=ديوال‬ ‫حصار‬
‫=پرمختللی‬ ‫مدنی‬ ‫=نږدی‪ ،‬ملنګ‪= ،‬ھمسايه‬ ‫مجاور‬
‫=څيرونکی غاښونه‬ ‫داړی‬ ‫=لوڅ=بربنډ‬ ‫برھنه‬
‫= مال او اسباب‬ ‫متاع‬ ‫=قاصد=خبروړونکی‬ ‫ايلچی‬
‫=داخل والۍ‬ ‫دخل‬ ‫=ملغلری‬ ‫مرواريد‬
‫پښتنی متلونه‬ ‫=څرګند‬ ‫عيان‬
‫=دښتی‬ ‫ميرۍ‬ ‫=قيل=خبره‬ ‫قال‬
‫=نرښځی‬ ‫نرکټی‬ ‫=څرګند‬ ‫ھويدا‬
‫د وطن مينه‬ ‫=ښندل=قربانول‬ ‫ښاندل‬
‫=په چين کی يو ځای دی‬ ‫ختن‬ ‫=آسمان=لوړ‬ ‫فلک‬
‫=تازه ګی‬ ‫طراوت‬ ‫=عدل=انصاف‬ ‫عدلی‬
‫کــمــال‬ ‫=توپک‬ ‫تفنګ‬
‫=ملګری‪= ،‬جمليان‬ ‫توامان‬ ‫=واری‬ ‫ګذار‬
‫=پاته = پاتی‬ ‫پاتو‬ ‫=پوھه‬ ‫ادب‬
‫=ترتيب سوی‬ ‫مرتب‬ ‫=قبر‪= ،‬مقبره‬ ‫مزار‬
‫=ځاله‬ ‫جاله‬ ‫=دننه‬ ‫درون‬
‫=ونيسی‬ ‫ونسی‬ ‫=زړه = خاطر‬ ‫من‬
‫=يوه ټوټه‬ ‫نيم‬
‫احــســان‬ ‫=دوه ټوټی‬ ‫دونيم‬
‫=روايت کوونکی‬ ‫راوی‬ ‫=توبه کښل‬ ‫استغفار‬
‫=پاڅون = راوالړيدل‬ ‫قيام‬ ‫=محبـــت=ميــــنه‬ ‫مھر‬
‫=تدبير ورکوونی‪= ،‬تربيه کوونکی‬ ‫مدبر‬ ‫=سخاوت=ځــوانمردی‬ ‫کرم‬
‫=انبساط موندلۍ = پراخ‬ ‫مبسوط‬ ‫=عبادت کونکی‬ ‫بنده‬
‫=رواجول‬ ‫رائجول‬ ‫=مخسری کول‪= ،‬په قبضه کی‬ ‫مسخر‬
‫=جنګ لټوونکی‬ ‫جنګجو‬ ‫=ھغه څه چی دپادشاه لپاره ليکل کيږی‬ ‫شھنامه‬
‫لوړ ھندوکش ته‬ ‫=لنډونه=مختصرکول=خالصه کول‬ ‫اختصار‬
‫=ھلمند‬ ‫ھيرمند‬ ‫د حضرت علی )رض( ويناوی‬
‫=د زيږيدو ځای‬ ‫عدن‬ ‫=تقوا‬ ‫زھد‬
‫=پکت = پخت = پښتون‬ ‫پښت‬ ‫=په غم کيدل = زھيريدل‬ ‫نوليدل‬
‫=يو سيند دی په افغانستان کی‬ ‫ھری‬ ‫=غم‬ ‫نول‬
‫=د غره د تيږو لړۍ‬ ‫پرښی‬ ‫=مضر‬ ‫موذی‬
‫=د غرو حيوان‪= ،‬غرنۍ‬ ‫غرڅنۍ‬ ‫=خوشحاليدل‬ ‫ھوسيدل‬
‫=غرنۍ ميږه‬ ‫سرږه‬ ‫=نړول‬ ‫نوړول‬
‫=ځوانی‬ ‫شباب‬
‫د وروڼو ويش‬
‫وچ تقليد‬ ‫=شيان‬ ‫اشيا‬
‫=پيښی کول‬ ‫تقليد‬ ‫=ګډوه ‪ ‬‬ ‫کوزه‬
‫=وسواس = شک = شبھه‬ ‫وسوسه‬
‫=بيريدلی = وارخطا‬ ‫دروه‬ ‫=سرای‬ ‫غولی‬
‫=حقارت = ذلت = خواری‬ ‫تذليل‬ ‫=اووه ستوری = پيرونی = پروين‪،‬‬ ‫ثريا‬
‫=تباه‪= ،‬ويجاړ = خراب‬ ‫لتاړ‬ ‫=اووه خوندی‬
‫=مشر‬ ‫سرالڼ‬ ‫=د منګی د ايښودلو دپاره لرګين کټګۍ‬ ‫ګړونج‬
‫=جاسوس ‪ ‬‬ ‫پنځم ستون‬ ‫=اخالصمند‬ ‫مخلص‬
‫پسرلی او د ژوندانه راز‬ ‫ښه ګټه‬
‫=فايده‪= ،‬ډبره‬ ‫ګټه‬ ‫=پشمی جامی‬ ‫پشمينه پوشی‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪69‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=قيمتی ډبره‪ ،‬ګوتمۍ‬ ‫نګين‬ ‫=يو ډول غرنۍ تيره بوټۍ دی‬ ‫نښتر‬
‫=اوريدل‬ ‫نغوزل‬ ‫=آوازونه = غالمغال‬ ‫زوږمی‬
‫=شکستګی = ماتيدل= پاته راتلل‬ ‫کمينی‬ ‫=جوال غوندی شی دی چی دواړه‬ ‫ځولۍ‬
‫=سخا = تقوا = پرھيزګاری‬ ‫سخ‬ ‫سرونه او يو طرف يی ګنډلۍ وی‬
‫=جنګ‬ ‫نبرد‬ ‫=تازه ګی‬ ‫طراوت‬
‫=شرم = حيا‬ ‫پريت‬ ‫=رازونه‬ ‫اسرار‬
‫=رھبر = مشر‬ ‫راھب‬ ‫=پټ‬ ‫فنا‬
‫=د شرعی ښوونکی‬ ‫متشرع‬ ‫=اصليت‬ ‫جوھر‬
‫=صاحب‪= ،‬ښاغلی = محترم‬ ‫جناب‬ ‫=شوق لرونکی‬ ‫شوقيان‬
‫طمع‬ ‫=مينه‬ ‫الفت‬
‫=يو ډول سپين بحری حيوان دی چی‬ ‫صدف‬ ‫لوی احمدشاه بابا د يوه دايب په حيث‬
‫د اوبو په شان رنګ لری‬ ‫=صالح کوونکی = مشوره کوونکی‬ ‫مصلح‬
‫=د اوبا مرض‬ ‫طاعون‬ ‫= دروح پرستش کوونکی=ھغه‬ ‫روحانی‬
‫بدطبيعت‬ ‫څوک چی دروح په قول کوی‬
‫=کيشف‬ ‫شمشتۍ‬ ‫=قايد = مشر = قدرت درلودونکی‬ ‫مقتدا‬
‫=په يوه عزم = په يوه اراده‬ ‫عازم‬ ‫=پاړسی = فارسی‬ ‫پاړسو‬
‫=بيله = بياله = وياله‬ ‫ويله‬ ‫=پټ‪= ،‬پيچلۍ‬ ‫غامض‬
‫=زړه ګيرول‬ ‫دلګير‬ ‫=ربطونه = د ربط توری‪= ،‬وقفی‬ ‫عواطف‬
‫=کوربه کيدل = خيال ساتل‬ ‫مراقبت‬ ‫=وخت‬ ‫عصر‬
‫=خوښی = خوشحالی‬ ‫نشاط‬ ‫=تاثير لرونکی‬ ‫موثر‬
‫=جدايی = جالوالۍ‬ ‫فرقت‬ ‫=سره تړل = غوټه کول )د عقيدی‬ ‫تعقيد‬
‫=کښتی بان = کښتی وان‬ ‫مالح‬ ‫څخه اخستل سوی دی(‬
‫=مروت = مردانه ګی = ميړانه‬ ‫مروت‬ ‫=شک = شبھه‬ ‫ابھام‬
‫=عرفان‪= ،‬بيرغ‬ ‫علم‬ ‫=خيال = فکر‬ ‫تخيل‬
‫=د شره ډک‬ ‫شرير‬ ‫د وطن مينه‬
‫=سپور‬ ‫سور‬ ‫=تعميراتی‬ ‫عمرانی‬
‫=بدله‬ ‫تالفی‬ ‫=جالل = لويوالۍ‬ ‫برم‬
‫=نيښ ‪ ‬‬ ‫جبل‬ ‫=د غرونو ځای‬ ‫کوھستان‬
‫=پست = بد‬ ‫خسيس‬ ‫=چليدل )باد چليدل(‬ ‫وزيدل‬
‫=د الری غل‬ ‫رھزن‬ ‫=مال او اسباب‬ ‫متاع‬
‫=ډار = بيره‬ ‫بيم‬ ‫=ځغاسته‬ ‫تاخت‬
‫د پيغور حسرت‬ ‫ملی وحدت‬
‫=چور = چپاول‬ ‫ناتار‬ ‫=بيرغ = جنډه‬ ‫توغ‬
‫=ھغه خور چی ورور يی مړ سوی وی‬ ‫وراره‬ ‫=يو ډول ټوکر دی‬ ‫ګډله‬
‫=قربانی ‪ ‬‬ ‫ايثار‬ ‫=يو ډول ټوکر دی‬ ‫خمتا‬
‫=تنه ‪= ،‬جسد‬ ‫پژه‬ ‫=تر سر تيريدل‬ ‫سربازی‬
‫=نيزه‬ ‫سانګه‬ ‫=ظلم‪= ،‬بی انصافی‬ ‫حيف‬
‫=پيودلی‬ ‫نجتی‬ ‫=موښل‬ ‫لږمل‬
‫=ھغه تسمه چی د آس د ځين‬ ‫فتراک‬ ‫=جنګ‬ ‫حماس‬
‫شاوخوا تړل کيږی‪= ،‬ځين‬ ‫=شان = شوکت = لويوالۍ ‪ ‬‬ ‫فر‬
‫=زخمی‬ ‫افګار‬ ‫=ټکان خوړل‬ ‫جوالن‬
‫=قبضه کول‬ ‫اولجه‬ ‫=وطن = ھيواد = ځای‬ ‫ديار‬
‫=کبر = تکبر‬ ‫نخوت‬ ‫=پاک‬ ‫مقدس‬
‫= شان او شوکت‬ ‫پرتم‬ ‫=حماس = جنګ‬ ‫رزم‬
 ‫عمومی پښتو‬ ‫‪70‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=مشوره‬ ‫مصلحت‬ ‫=وصليدل‬ ‫وصال‬
‫=پخوانی‬ ‫ديرينه‬ ‫=حرص‪= ،‬ناقراری = تلوسه‪،‬‬ ‫تپاک‬
‫=دروازه‬ ‫ور‬ ‫=خاطر = مدار = عزت = لحاظ‬
‫=کومک‬ ‫نصرت‬ ‫=دښمنان‬ ‫دښنه‬
‫=مصلحت = مشوره‬ ‫کنګاش‬ ‫=ليمان = سترګی‬ ‫ليمه‬
‫=ځوانمردی = سخا = تقوا = ميړانه‬ ‫کرم‬ ‫=د وينو باران‬ ‫خونبار‬
‫=شفقت کوونکی‬ ‫مھران‬ ‫=قربانی‬ ‫نثار‬
‫=احسان‬ ‫منت‬ ‫=نښتر = يو ډول تيره غرنۍ بوټۍ دی‬ ‫نشتر‬
‫=دوستی‬ ‫رفاقت‬ ‫=ګرده = ټوله‬ ‫ګرت‬
‫د بدنيتۍ نتيجه‬ ‫=داغ = عالمه‪= ،‬د جنس ډول‬ ‫نوغی‬
‫=خرقه‪= ،‬زړه جامه‪= ،‬چپنه‪= ،‬ھغه‬ ‫خلقه‬ ‫=بدبختی‬ ‫ادبار‬
‫جامی چی له ډول ډول ټوکرانو څخه جوړه سوی وی‬ ‫=ننګ‬ ‫عار‬
‫=د پيسو غوټه‪= ،‬بټوه‬ ‫ھيمانۍ‬ ‫نارينتوب‬
‫=د لمنځی د ونی د جرړو تيل‬ ‫رنځړه‬ ‫=زر مشر‬ ‫کرنيل‬
‫=لمر‬ ‫نمر‬ ‫=سخته = بده‬ ‫ستغه‬
‫د زړه سوی غږ‬ ‫=ځين‬ ‫اړکی‬
‫=کلچه‪= ،‬د ميږی يا وزی د لنګيدو‬ ‫ککوړی‬ ‫=چوکۍ واال‬ ‫منصبداران‬
‫شيرينی چی چاته په زيری کی ورکول کيږی‬ ‫د ګلو کر‬
‫=بدبخته = بدمرغه‬ ‫شوم‬ ‫=توبه کښل‬ ‫استغفار‬
‫=بخيل = حريص‬ ‫لئيم‬ ‫=صبح = سھار‬ ‫صبحه‬
‫=سپين الس‬ ‫يدبيضا‬ ‫مالله‬
‫=لږ‪= ،‬بی ارزښته‪= ،‬څارځای‪،‬‬ ‫خس‬ ‫=انګريز‬ ‫پرنګۍ‬
‫=ښکار ته د پټيدو ځای‬ ‫=دښت‬ ‫ميره‬
‫=غالۍ‬ ‫ګليم‬ ‫=تکه سره = ډيره ګرمه‬ ‫تيغنه‬
‫=اوبه او ھوا ‪ ‬‬ ‫اقليم‬ ‫=په ﷲ قسم‬ ‫خدای ږو‬
‫=د موسی )ع( په زمانه کی يو سړی وو ‪ ‬‬ ‫قارون‬ ‫=جھان‪= ،‬بيرغ‬ ‫عالم‬
‫=خبری کوونکی‬ ‫کليم‬ ‫)رح(‬ ‫شيخ تيمن‬
‫حريت‬ ‫=د يو ځای نوم دی‬ ‫ژوب‬
‫=جسد‬ ‫کالبد‬ ‫=د يو ځای نوم دی‬ ‫کجران‬
‫=پژه = تنه = د انسان تنه‬ ‫پږه‬ ‫=سھار‬ ‫ګھيځ‬
‫حــکــايــت‬ ‫=ماتم = غم‬ ‫ناورين‬
‫=کوچنۍ ترازو‬ ‫کنډه‬ ‫=يوی يا شيداره مځکه‬ ‫سادين‬
‫=ټوټی ‪ ‬‬ ‫ټوکری‬ ‫=غم‬ ‫نول‬
‫=په غم کړيدل‬ ‫نوليدل‬
‫=ښوريدل‬ ‫ړچيدل‬ ‫=د زړه مرض‬ ‫تاخون‬
‫=غلبيلول‬ ‫چاڼول‬ ‫=وخت = دوره‬ ‫پير‬
‫اتــفــاق‬ ‫=قرض = پور‬ ‫ديون‬
‫=خپور‬ ‫خور‬ ‫=کړيدل‬ ‫کړوون‬
‫=تلوار = تيزی ‪ ‬‬ ‫تادی‬ ‫د سعادت کيميا‬
‫=بخيل‬ ‫حريص‬ ‫=خبری کول = ناسته او والړه کول‬ ‫صحبت‬
‫=ضعف‬ ‫ساډوبی‬ ‫=فکر‬ ‫انديش‬
‫د مشرانو ھمت‬ ‫=مھربانی‬ ‫تلطف‬
‫=ملکان = مشران‬ ‫ملوکان‬ ‫=غوږ نه نيوونکی‬ ‫نانغتان‬
‫=ګيدړی‬ ‫تروړی‬ ‫=پښيمانی‬ ‫ندامت‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪71‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫سيد جمال الدين افغان‬ ‫=قربانيدل‬ ‫جاروتل‬
‫=دښتی‬ ‫رغونه‬ ‫=بی ھمتی‬ ‫چاټ چيټ‬
‫=د اوربشی دانه‪= ،‬د اوربشی د دانی په اندازه‬ ‫جودانه‬ ‫=بيريدلی = ډار سوی‬ ‫ترسو‬
‫=جادو‬ ‫طلسم‬ ‫=عزم = اراده‬ ‫ھوډ‬
‫=ګمراه = بی الری‬ ‫سرکښ‬ ‫=سُــــستی‬ ‫کاھلی‬
‫=غيب ويوونکی = پال کتوونکی‬ ‫کاھن‬ ‫=زمری = زمريان‬ ‫مزری‬
‫=دنيا = جھان = نړی‬ ‫دھر‬ ‫=فيالن‬ ‫ھاتيان‬
‫=تنه = د انسان جګوالی او تنه‬ ‫قامت‬ ‫=عزم کوونکی‬ ‫ھوډيان‬
‫=د قرار ځای‬ ‫مقر‬ ‫فـــضــيــلــت‬
‫=زړه‪= ،‬اخالق‪= ،‬ذھن‬ ‫خاطر‬ ‫=برتری‬ ‫فضيلت‬
‫=په تصور کی راوړل‬ ‫مصور‬ ‫=پوست = نرم‬ ‫ململ‬
‫=په ضمير کی اخښل سوی‬ ‫مضمر‬ ‫=چپنه‬ ‫چپن‬
‫=غيبی آواز‬ ‫الھام‬ ‫=اوږد کوټ‬ ‫باالپوش‬
‫لويه ربه‬ ‫=بی کاره‪= ،‬کم عقل‬ ‫مھمل‬
‫=ورکړه‪= ،‬عدل = انصاف‬ ‫داد‬ ‫=اخالق‬ ‫سيرت‬
‫=ګنھکاران‬ ‫عاصيان‬ ‫=سخت‪= ،‬ځيږ‬ ‫شډل‬
‫=فرمان وړونکی )منونکی(‬ ‫مطيعان‬ ‫=څراغ‬ ‫مشعل‬
‫=دسترخوان‬ ‫خوان‬ ‫پير روښان او د ھغه تاليفات‬
‫ړوند محال دی چی له خوبه بينا پاڅی‬ ‫=د کائناتو علم ‪ ‬‬ ‫فلسفه‬
‫=ځای‬ ‫ځا‬ ‫=پوھه‬ ‫حکمت‬
‫=خير غوښتوونکی‬ ‫سايل‬ ‫=استدالل = دليل ‪ ‬‬ ‫حجت‬
‫ښه ځوانان‬ ‫=مالمت‬ ‫پړ‬
‫=توکی = شيان‬ ‫توکه‬ ‫=کړکيچ = دعوه‬ ‫منازعه‬
‫د شريعت رسی‬ ‫=روحانی = بزرګ‪= ،‬پاته سوی ‪ ‬‬ ‫ستانه‬
‫=غم‬ ‫شيون‬ ‫=مقابل = ضد‬ ‫حريف‬
‫=آسانی‬ ‫سھالی‬ ‫=ادراک = درکونه‪= ،‬ھوښياری = ځيرکی‬ ‫فراست‬
‫=ستن‬ ‫سوزن‬ ‫=اقرار کوونکی‪= ،‬ويوونکی‬ ‫قايل‬
‫=غم‬ ‫اندوه‬ ‫=د تصنيف جمع )د کتاب ليکل او ترتيبول( ‪ ‬‬ ‫تصانيف‬
‫=د غنمو ډوډۍ = غلمينه ډوډۍ‬ ‫نغن‬ ‫=امر کول‬ ‫ګماشتن‬
‫=اميل‬ ‫ھار‬ ‫=اخيستل‬ ‫ستاندن‬
‫=رسۍ ‪ ‬‬ ‫رسن‬ ‫=تبليغ کوونکی ‪ ‬‬ ‫مبلغ‬
‫=توږل‬ ‫صيقل‬ ‫=اتفاق‬ ‫وحدت الوجود‬
‫بوعلی سينا‬ ‫=شيخان‬ ‫مشايخ‬
‫=لنډ او مختصر )خبره(‬ ‫موجز‬ ‫د فقيرانو او بی وزلو په نسبت د انسان وظيفی‬
‫= بلوط = يو ډول غرنۍ بوټۍ دی ‪ ‬‬ ‫څيړۍ‬ ‫=مساويتوب‬ ‫انډول‬
‫=الوتونکی‬ ‫طيران‬ ‫=ضرر = تاوان‬ ‫صدمه‬
‫وھـــم‬ ‫=ګرځيدل = څرخيدل‬ ‫چورليدل‬
‫=د حقيقت جمع‬ ‫حقايق‬ ‫=راتلونکی = آينده‪= ،‬بخت‬ ‫اقبال‬
‫=نيست = نابود‬ ‫معدوم‬ ‫=لڅ ‪ ‬‬ ‫بربنډ‬
‫=ناممکنه‬ ‫ناشونی‬ ‫=ښه والی‬ ‫ښيګڼه‬
‫=بلکل = قطعا ً‬ ‫ھډو‬ ‫نوڅه‬
‫=شر = فساد‪= ،‬زغم = حوصله ‪ ‬‬ ‫پيڅه‬ ‫=خزه‪= ،‬پوسته‬ ‫مورچل‬
‫=الرښوونه‬ ‫ارشاد‬ ‫=زخمی‬ ‫مجروح‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪72‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫د قرآن عظيم الشان قانونی حيثيت‬ ‫ښه نيت‬
‫=د ګنګا سيند‬ ‫ګنګ سيند‬ ‫=د يوچا عزت کول‬ ‫توقير‬
‫=په پيسو پوری مربوط‬ ‫مالی‬ ‫=پرھيزګاری‬ ‫عفت‬
‫=فايدی = ګټی‬ ‫منافع‬ ‫=چټی = بی ښی = عبث‪= ،‬زھير = ضعيف‬ ‫حبطه‬
‫=د نيکۍ يا بدۍ بدله‬ ‫مکافات‬ ‫د پټی خزانی مولف‬
‫=د نيکۍ بدله‬ ‫مجازات‬ ‫=وزن‬ ‫قافيه‬
‫د اسالم مساھله په قرآن کښی‬ ‫=د شعر ميزان‬ ‫عروض‬
‫=آسانه کول‬ ‫مساھله‬ ‫=تشريح کول‪= ،‬وعظ‪= ،‬قول‬ ‫بيان‬
‫=وضاحت‬ ‫صراحت‬ ‫=ھغه علم چی د کليمو سموالی او د‬ ‫معانی‬
‫=پاکی‬ ‫تقدس‬ ‫کارونی ځای يی معلوموی‬
‫مسخ کيدل‬ ‫=بخشـــش‬ ‫صله‬
‫=بدليدل‬ ‫مسخ‬ ‫=جمع د رحمت‬ ‫مراحم‬
‫علم او پوھه‬ ‫=سيوری‬ ‫ظل‬
‫=ليدنه‬ ‫بصيرت‬ ‫= مردف = رديف سوی‬ ‫مدون‬
‫د بدانو حال‬ ‫=ھغه شعر چی د بيتو شمير يی تر ‪ ٢۵‬زيات وی‬ ‫قصيده‬
‫=ککړ‬ ‫آلوده‬ ‫=بی اعتنا = بی پروا‬ ‫قاصر‬
‫=شکر‬ ‫سپاس‬ ‫=ناتوانه‪= ،‬بی پروا‪= ،‬لنډ‬ ‫قاصره‬
‫=يوه پخوانۍ سيکه ده چی ډير لږ‬ ‫کسيره‬ ‫زور زياتۍ‬
‫قيمت يی درلود‬ ‫=ظلم‬ ‫ستم‬
‫=شيطان‪= ،‬بدکاره او بدګذاره سړی ‪ ‬‬ ‫خناس‬ ‫=بند = نښتۍ‪= ،‬جبل = نيښ‬ ‫اړم‬
‫= سره غوښه‪= ،‬د غوښی ټوټه‬ ‫بوټۍ‬
‫=د غنمو حاصل‬ ‫خرمن‬ ‫=سره او زرغونه‬ ‫بوډۍ ټال‬
‫=خلک‬ ‫ناس‬ ‫=خوښ = خوشحاله‬ ‫خرم‬
‫جنرال بخت خان پښتون‬ ‫=شک = ګمان‬ ‫شبھه‬
‫=سر لوړی‬ ‫سرخروی‬ ‫= د توپ د ډز آواز‪= ،‬دھرم =‬ ‫درم‬
‫=غټ مشر‬ ‫جرنيل‬ ‫مذھب‪= ،‬دين او ايمان‬
‫=دفتر دار ‪ ‬‬ ‫ديوان‬ ‫=انډيوال = ملګری‬ ‫ھمدم‬
‫=ټول مشر‬ ‫سپه ساالر‬ ‫=په اوبو کی سره موښل‬ ‫زدويل‬
‫=تحفه‬ ‫عنايت‬ ‫=د اوښ ښځينه جنس‪= ،‬اوښکی‬ ‫اوښی‬
‫=جوش‬ ‫خروښ‬ ‫=نم ‪=،‬توروی اوبه‬ ‫زيم‬
‫غوښــتــنـه‬ ‫=جوړ‬ ‫ساز‬
‫=زګيروی‬ ‫زبيرګی‬ ‫=له مينځه تلل‬ ‫برھم‬
‫=چاوديدل‬ ‫چاودون‬ ‫=بدمرغی = بی قسمتی‬ ‫شوميت‬
‫د شيدا مرغلری‬ ‫=ثابت = ثبوت سوی‬ ‫مسلم‬
‫=عاشق‬ ‫شيدا‬ ‫=بی خونده‪= ،‬بی کاره‪= ،‬پورته کيدل‬ ‫زوم‬
‫=بخيل‬ ‫ممسک‬ ‫=الفه‬ ‫دم‬
‫=مصرفول‬ ‫صرف‬ ‫=غشۍ‬ ‫تيغ‬
‫=غوټه‪= ،‬جيب‬ ‫کيسه‬ ‫=جھان ‪ ‬‬ ‫عالم‬
‫=خولی تر خولی = ډک‪= ،‬حوصله ختميدل‬ ‫لبريزه‬ ‫=درد‪= ،‬غم‬ ‫الم‬
‫=بی ګانه‬ ‫غير‬ ‫=انسان‬ ‫آدمزاد‬
‫=زړه‪= ،‬اخالق‪= ،‬ذھن‬ ‫خاطر‬ ‫=يو ډول نبات دی‬ ‫شړشم‬
‫=سرپريکړی = سرغوڅی‬ ‫سربريده‬ ‫=مالمت ‪ ‬‬ ‫ګرم‬
‫=عاجزی‬ ‫فروتنی‬ ‫=بايد = حتمی‬ ‫بايده‬
‫=سرکښته‬ ‫خميده‬ ‫=يو ناروغی ده چی ټپ يی شوړيږی‬ ‫ناسور‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪73‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=نامحدوده فضاء‬ ‫کاينات‬ ‫=خبر اوسه‬ ‫زنھار‬
‫=ديوچاپه باره کی معلومات ليکل‬ ‫نامه‬ ‫صاحب سرير =نيکبخت = بختور‬
‫دشعر يانثرپه ډول‬ ‫=غرنۍ ميږه‬ ‫سرږه‬
‫=مثل = مثال = برابر‬ ‫سموسيال‬ ‫=آفت‬ ‫وبال‬
‫=حرکت کوونکی‬ ‫خوځنده‬ ‫=ھغه څوک چی په يو کار کی د‬ ‫خودرای‬
‫=پيداشوی = خلق شوی‬ ‫کاين‬ ‫ھيڅ چا څخه مشوره نه اخلی او نه يی ھم منی‬
‫=والړ = محکم‬ ‫استوار‬ ‫د کجيری پښتنواله‬
‫=ښه خلګ‪= ،‬ښکلی‬ ‫خوبان‬ ‫د سرو مرغۍ =ھندوستان‬
‫=په نازاونزاکت تګ‬ ‫خرام‬ ‫=د برچی په ډول آله ده‬ ‫سنګينونه‬
‫=ډبره‬ ‫سنګ‬ ‫=ډزول‬ ‫تړول‬
‫=الښ = ھغه ځای چی يوشی پکی‬ ‫الخ‬ ‫=مالح = کښتۍ بان = کښتۍ وان‬ ‫ماڼګی‬
‫په زيات مقدارنه وی‬ ‫=ګوندی‬ ‫ګنی‬
‫=يوډول حيوان دی‬ ‫صدف‬ ‫=ماليده‪= ،‬معشوقه = محبوبه‬ ‫چورۍ‬
‫=طال‬ ‫ګوھر‬ ‫=معتبر = د اعتبار وړ‬ ‫ثقه‬
‫=په انسان کی داوالد ځای‬ ‫رحم‬
‫َ‬ ‫=حيوانات‬ ‫څاروی‬
‫=دانسان دمثل دتولد مواد‬ ‫نطفه‬ ‫=پتلون‬ ‫جانګی‬
‫=جوړښت‪= ،‬فريب‬ ‫جعل‬ ‫=غاړه ګۍ‬ ‫ګردنۍ‬
‫=زړی جامی‪= ،‬ھغه جامه چی دډول‬ ‫خرقه‬ ‫=تاڼه‬ ‫تحصيل‬
‫ډول ټوکرانو څڅه جوړه شوی وی‪= ،‬ھغه جامی چی‬ ‫=چھار راھی = څلور الری‬ ‫چارسده‬
‫ډيری پينی لری‪.‬‬ ‫=کړاھی‬ ‫کړھه‬
‫=پوھـ ‪= ،‬فلسفه پوھـ‬ ‫حکيم‬ ‫=پايڅی‬ ‫پاينڅی‬
‫=مقيد=په قيد کی‬ ‫بند‬ ‫=سروزنه = د پرتوګاښ د تړلو ځای‬ ‫بډه‬
‫=دسترخوان‬ ‫خوان‬ ‫=پرشا کيدل = وروسته کيدل‬ ‫پستنه‬
‫=غيرژوندی شيان‬ ‫جمادات‬ ‫=ځنګون‬ ‫پتان‬
‫=ھغه حيوانات چی خواړه ګوله ګوله‬ ‫لقمه ګير‬ ‫ســـــبا‬
‫کوی او خوری يی‬ ‫=موضوع‬ ‫مطلع‬
‫=برخه=حصه‪= ،‬حواله = چيک‪،‬‬ ‫برات‬ ‫=سختی‬ ‫مشقت‬
‫=ھغه څه چی خان يی خپلو نوکرانو ته ورکوی ‪ ‬‬ ‫=بلوط = يو ډول غرنۍ بوټۍ دی‬ ‫څيړی‬
‫غوښی خور =غوښی خوړونکی‬ ‫=خدای په آمانی‬ ‫وداع‬
‫=سيراب = اوبه لکه)دمځکی اوبول(‬ ‫خړوب‬ ‫=فکر‬ ‫انديشه‬
‫يعنی )دمځکی خړوبول(‬
‫=بی برخی‬ ‫محروم‬ ‫د دوولسم ټولګی د پښتو لغاتونه‬
‫=اوسيدونکی ‪ ‬‬ ‫اھل‬
‫=آسمان‬ ‫سما‬
‫مــنــاجــات‬
‫=دعا‪= ،‬ھغه نظم چی دﷲ )ج( تعريف‬ ‫مناجات‬
‫=وچه‬ ‫وچوبی‬
‫پکښی شوی وی‬
‫=غالب‬ ‫قادر‬
‫=دمشکالتو حل کوونکی ‪ ‬‬ ‫ګره کشای‬
‫=مکملوالۍ‪= ،‬پوھه=فن ‪ ‬‬ ‫برکمال‬
‫=غوټه )مثالً کله چی مونږ بوټونه په‬ ‫ګره‬
‫=رزق ورکوونکی‬ ‫رازق‬
‫پښو کوو نو تڼی يی ورغوټه کوو‪.‬‬
‫=خاوند = لرونکی = درلودونکی‬ ‫ُذو‬
‫=پاچا ‪ ‬‬ ‫شاه‬
‫=دپرتم يا جاه وجالل خاوند‬ ‫ذوالجالل‬
‫قل ھوﷲ احد =ووايه چی ﷲ )ج( يودی‬ ‫=ګدا = درويزګر = چړګر = سوالګر‬ ‫ګدای‬
‫=نه له چاپيدادی نه له ده څوک پيدادی‬ ‫لم يلدلم يولد‬ ‫=نامتو‪= ،‬نوموړ‪= ،‬نامزد‬ ‫نومړ‬
‫=قيمتی ډبری‬ ‫جواھر‬ ‫=خالق = پيداکوونکی ‪ ‬‬ ‫خالق‬
‫=ھغه شی چی له منځه تلونکی وی‬ ‫اعراض‬ ‫=مثال‬ ‫مثل‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪74‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫داوښانو ساتنه کوی‪.‬‬ ‫او بقا نه لری لکه ناروغی‪.‬‬
‫=دخبرو پرله پسی والۍ‬ ‫فصاحت‬ ‫=ډبری‪= ،‬ستوری‬ ‫اجرام‬
‫=سوچه وينا‪= ،‬دمعنا اومطلب نه‬ ‫بالغت‬ ‫=شتوالی‬ ‫بود‬
‫ډکه وينا‪= ،‬دوينا لوړه درجه‪  .‬‬ ‫=نيست‬ ‫نابود‬
‫=دشعرميزان‪= ،‬دبيت دلومړی‬ ‫عروض‬ ‫=خوږ آواز‬ ‫نغمه‬
‫مصرع وروستۍ رکن‪= ،‬دغره الر‪= ،‬عرضه کول‪.‬‬ ‫=دتيريدو ځای‬ ‫ګذرګاه‬
‫=تھداب=اساس‬ ‫تاداو‬ ‫=صفت کړل سوی‬ ‫متصف‬
‫نيم منظوم نثر =ھغه ليکنه چی نيمايی دشعرپه ډول‬ ‫=تازه‪= ،‬نوی خبره‬ ‫طرفه‬
‫اونيمايی دنثرپه ډول وی‪.‬‬ ‫=قاصد)په دری کی(‪= ،‬پوله=حد‪،‬‬ ‫بريد‬
‫=نصيحت‬ ‫وعظ‬ ‫=شروع=پيل‪= ،‬يرغل=حمله‪= ،‬غوټه‪.‬‬
‫=ښه آواز‬ ‫اھنګ‬ ‫=نعری = چيغی‬ ‫لولی‬
‫=صوفی توب = پاکوالۍ‬ ‫تصوف‬ ‫=شه‬ ‫کن‬
‫=دسرو زرو ويلی کول اوپه غالب‬ ‫سبک‬ ‫=جمع دخلق=پيدايښت‬ ‫خاليق‬
‫کی اچول‬ ‫=تاوان=نقصان‬ ‫خلل‬
‫=ليکل سوی نثر‬ ‫منثور‬ ‫=دښودلو ځای‬ ‫جلوه ګا‬
‫=يو کتاب دی‬ ‫ھدايه‬ ‫=له تيږو ډکه ځمکه‬ ‫سنګ والخ‬
‫=پاکوالی = صفاوالی‪= ،‬سپينوالی‬ ‫بياض‬ ‫واجب الوجود =ھغه څوک چی په ھيڅ شی کی‬
‫=دشعرونو کتاب‬ ‫ديوان‬ ‫ھيڅ چا ته احتياج نه وی يعنی ﷲ)ج(‪.‬‬
‫=والړی اوبه‪= ،‬والړی خوسا شوی اوبه‬ ‫ګنداب‬ ‫=نسته معبود برحق مګر ﷲ)ج(‬ ‫الاِله الﷲ‬
‫=سينګارسوی‪= ،‬په غميوښکلی‬ ‫مرصع‬ ‫نعت‬
‫سوی‪= ،‬قيمتی=ښايسته‬ ‫=سرچينه‬ ‫منشاء‬
‫=خلق‪= ،‬عجيب=نادر‪= ،‬ھغه علم‬ ‫بديع‬ ‫=تھداب‬ ‫مايه‬
‫چی دکالم دښه والی وجه پری څرګنديږی=دبديع علم‬ ‫=طرف‪= ،‬مکه معظمه‬ ‫قبله‬
‫=ديوه شاعرياليکوال داثاروجونګ‪= ،‬ټولی چاری‬ ‫کليات‬ ‫=کور و کھول=داوسيدو ځای‬ ‫استانه‬
‫=بھتری=برتری‬ ‫فضل‬ ‫=ښايسته‬ ‫زيبنده‬
‫=ديوځای نوم دی‬ ‫سوات‬ ‫=ښه بوی‬ ‫شميم‬
‫=جدايی‬ ‫فراق‬ ‫=که نه وای ته=که ته نه وای‬ ‫لوالک‬
‫=بيريدلی = وارخطا‬ ‫دروه‬ ‫=دسرجوغه‬ ‫تاج‬
‫=له منځه تلل يا له منځه وړل ‪ ‬‬ ‫تلف‬ ‫=مشر=ريس‬ ‫افسر‬
‫=ھغه کتاب چی دپاچاھانو په باره‬ ‫شاھنامه‬ ‫=ښايستوالۍ‬ ‫جمال‬
‫کی ليکل کيږی‬ ‫=لوټ=تاالن‬ ‫غارت‬
‫=ګروپ=اجتماع=دخلګو يوځای کيدل‬ ‫انجمن‬ ‫=ګران‬ ‫محبوب‬
‫‪= ‬تغيراوتبديل‬ ‫تحول ‪ ‬‬ ‫=جمال=ښايستوالۍ ‪ ‬‬ ‫حسن‬
‫‪= ‬په وريځوکی الره‪ = ،‬ټوکه = ګپه‬ ‫ګپ ‪ ‬‬ ‫=رھنما = الرښودونکی = تربيه کوونکی‬ ‫مربی‬
‫= ګپ‪ ‬شپ = ټوکه‪ ‬ټکاله‪= ،‬غټه مړۍ‬ ‫=لری=ايسته‪= ،‬کړوپ=راکښته‬ ‫کوړ‬
‫‪= ‬نږدی‪= ،‬وچه ‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫بر‬ ‫د پښتو ژبی ادبی تاريخ ته يوه لنډه کتنه‬
‫‪= ‬کښته‬ ‫کوز ‪ ‬‬ ‫=قوم = قبيله‬ ‫توکم‬
‫‪= ‬دروح پرستش کوونکی‬ ‫روحانی‪ ‬‬ ‫=جنګی‬ ‫حماسی‬
‫‪= ‬ھغه اوږده قصه چی دځانه ليکل کيږی‬ ‫ناوول ‪ ‬‬ ‫=ھغه څه چی په ژبه ويل کيږی‬ ‫شفاھی‬
‫‪= ‬قصيده = اوږدشعردی چی‬ ‫بوللـه ‪ ‬‬ ‫=سر=برابری ‪ ‬‬ ‫تال‬
‫موضوعګانی پکی‬ ‫دستاينو‪ ،‬عرفان‪ ،‬اخالقواودين‬ ‫=ھغه څه چی دشعرپه ډول نه وی‬ ‫نثر‬
‫بيانيږی دبيتو شميريی تر‪ ٣٣‬زيات دی‬ ‫ليکل شوی‬
‫اخالقی درس‬ ‫=يوډول ونه ده چی ترخه او ذھرجنه‬ ‫سروانی‬
‫=داوربشی دانه‪= ،‬د اوربشی د دانی‬ ‫جودانه‬ ‫ميوه لری‪= ،‬سروان=ساروان=ھغه سړی چی‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪75‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=دښمن‬ ‫دښن‬ ‫په اندازه‬
‫=پياده‪= ،‬پلن شوی = ھوارشوی =‬ ‫پلن‬ ‫=فريب=مکاری‬ ‫حيله‬
‫ټکول شوی‪= ،‬برداره=سورور=عريض‬ ‫=بار وړونکی خر‬ ‫ټټو‬
‫=زړه ور‬ ‫زړن‬ ‫=دخدای ددربار څــــخه ليری والۍ‬ ‫لعنت‬
‫=سرخرويی=سرلوړی‬ ‫مخسور‬ ‫=انصاف‬ ‫منصفی‬
‫=عرض=برداری=پسور‬ ‫سور‬ ‫=لويدل‬ ‫ګوذر‬
‫=کھول=کورنۍ‬ ‫کول‬ ‫=جامی‬ ‫نمری‬
‫=سر = برابری‬ ‫تال‬ ‫=فقير‬ ‫درويش‬
‫=کړنالره‪= ،‬منبر‬ ‫دريځ‬ ‫=ملنګ=ګرځنده درويش‪= ،‬بی قيده‬ ‫قلندر‬
‫=صفت کوونکی‬ ‫ستايوال‬ ‫=ھوښ = عقل‪= ،‬ديوال‪= ،‬خنډؤ =د‬ ‫سد‬
‫=شپږ بيتی شعر‬ ‫مستزاد‬ ‫توپک په ميل کی تاوراتاو ديوال‬
‫=قوت=قدرت‬ ‫متانت‬ ‫=شريف = دروند‬ ‫ساوو‬
‫=کرښه = حد‪= ،‬ونډه = برخه‪،‬‬ ‫پاڼۍ‬ ‫=ساکښ‬ ‫ساھو‬
‫=طبيعت‪= ،‬دمټکو)چارمغزو(لوبه‪= ،‬نيټه‬ ‫=فکر‬ ‫جاج‬
‫=په استعمال کی = تراستعمال الندی‬ ‫مستعمل‬ ‫د وطن مينه‬
‫=پالل‬ ‫بامل‬ ‫=خرابی مځکی‬ ‫شاړی‬
‫=حرکت کوم‬ ‫يونم‬ ‫=دښتی‬ ‫ميری‬
‫غوره وينا‬ ‫=نعمت‪= ،‬مال‬ ‫نعيم‬
‫=چمن‪= ،‬ځنګل‬ ‫مرغزار‬ ‫=غريبی‬ ‫غربت‬
‫=احسان=نيکی=ښيګڼه‪= ،‬شکريه‪= ،‬عاجزی‬ ‫منت‬ ‫=خبروړونکی‬ ‫قاصد‬
‫=ونه)دغه لغات په کتاب کی غلط‬ ‫ونده‬ ‫=روه=دپښتنی سيمو نوم دی‬ ‫روھـ‬
‫سوی دی دااصالً ))ونه((ده(‬ ‫=غريب=بی برخی‪= ،‬بی آوازه‬ ‫بی نوا‬
‫=ھغه ځای چی زيات غرونه ولری‬ ‫کھسار‬ ‫=آواز‬ ‫نوا‬
‫=عاجز‬ ‫خاکسار‬ ‫=ديوځای نوم دی‬ ‫چپرھار‬
‫=صحيح کول‬ ‫درُستول‬ ‫=مشابه=په مثل‪= ،‬اوبدلی وړۍ‪،‬‬ ‫ورته‬
‫=بيچاره ګی=بی نوايی‪= ،‬ستړيا = ستومانی‬ ‫درمانده ګی‬ ‫=لکه )ورته( ووايه‪= ،‬وريته=کباب شوی=نيينی شوی‬
‫=الس چلول‪= ،‬بندی کوی=دستګيره کول‬ ‫دستګيری‬ ‫=چيغی‬ ‫کوکاری‬
‫=داوسيدوځای‬ ‫استانه‬ ‫=غمجن ‪ ‬‬ ‫حزين‬
‫د پښتو ادب رنګارنګ اړخونه‬ ‫=داوره ډک‬ ‫اتشين‬
‫=زنګ )لکه د تليفون زنګ(‬ ‫جرس‬ ‫=دګالنوشيره‬ ‫ترنجبين‬
‫=دنيا ‪ ‬‬ ‫دھر‬ ‫امير کروړ سوری‬
‫=حرص‪= ،‬لوږه‪ = ،‬ارمان = ھيله‬ ‫ھوس‬ ‫=کلک او سخت‬ ‫کروړ‬
‫= ليوالتيا‪= ،‬خوشحالی‬ ‫=تشويش‪= ،‬جګړه‬ ‫خرخښه‬
‫=ددروازی ساتوونکی‬ ‫دربان‬ ‫=فتحه‪= ،‬کاميابی‬ ‫سوبه‬
‫=قبضه کول‬ ‫ولجه‬ ‫=زړه‪= ،‬اراده=تکل‪= ،‬مقصد‬ ‫من‬
‫=ځان وژونکی ګردابونه‬ ‫خونی چلۍ‬ ‫=ستر واکمن ‪ ‬‬ ‫شاھنشاه‬
‫=المبوزن = غواص‪= ،‬مرغلرپلټوونکی ‪ ‬‬ ‫مرجوڼا‬ ‫=دښمن‬ ‫ميرڅمن‬
‫=چلباز‪= ،‬کمزوری=ضعيف‪= ،‬ھغه‬ ‫چلی‬ ‫=له ځايه بی ځايه کيدل‬ ‫لتاړ‬
‫تيره لرګۍ چی زردکی په راباسی‪= ،‬بنګړی‬ ‫=دپښوښونګری‪= ،‬داس ياکوم بل حيوان نوکان‬ ‫سوومی‬
‫=الس ترګريوان يعنی دجنګ حالت‬ ‫غاړه غړۍ‬ ‫=ھيوادونه = سيمی‬ ‫ايوادونه‬
‫=ھغه اوبه چی په يوځای کی سره راګرځی‬ ‫ګرداب‬ ‫=شرنګ‪= ،‬حلقه=کړۍ‪= ،‬دڅاروی‬ ‫شپول‬
‫=تاوان رسول‬ ‫مضرت‬ ‫لپاره دلښتواحاطه‬
‫=نصيحتونه‬ ‫ورمونه‬ ‫=چاره‪= ،‬عالج‬ ‫اودم‬
‫=شتمن‬ ‫غنی‬ ‫=دبلخ خواته ديوی سيمی نوم دی‬ ‫مرو‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪76‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=زړه‪= ،‬اراده=تکل‪= ،‬مقصد =‬ ‫من‬ ‫=زړه ګټل‬ ‫دلجويی‬
‫ھدف‪= ،‬عزتمن‪/‬شتمن‬ ‫=نږدی خلک‪= ،‬وصل سوی‬ ‫واصل‬
‫=بوی‬ ‫وږم‬ ‫=ورګرځيدل‬ ‫رجوع‬
‫=په چين کی يوځای دی‬ ‫ُختن‬ ‫=شالقه=چالخه‪= ،‬چکوښ‬ ‫متروکه‬
‫=عيسی )ع(‬ ‫مسيح‬ ‫=ھنداره‪=،‬دمره جمع=مرتبی=واری‬ ‫مرأت‬
‫=ښکلی‬ ‫اغلی‬ ‫=دخولی خبری‬ ‫سخن سازی‬
‫=دغنمو د درمند خاصه نښه‪= ،‬په‬ ‫ټاپۍ‬ ‫=زړه وراوچاالکه پاچاچی پراس سپوروی‬ ‫شھسوار‬
‫خولۍ کی دګالبتونو ګل ‪= ،‬دوستی‪= ،‬وخت‪= ،‬پټه‬ ‫=له پاسه = له لوړه‬ ‫له پسه‬
‫مشوره‪= ،‬دناروغــتـيا سخت وخت‪= ،‬بيانه‪= ،‬پۍ‪،‬‬ ‫=تحمل = بردباری = صبر‬ ‫صبوری‬
‫=واټن‪= ،‬دپورنيټه‬ ‫=لوی خاورين لوښۍ‪= ،‬کوږ‪= ،‬ټيټه‬ ‫خم‬
‫=ناز او ادا‬ ‫مکيز‬ ‫ځمکه چی اوبه په اسانی ورته رسيږی‬
‫=يوډول سورګل دی‬ ‫پوپل‬ ‫=ھغه سپوږمی چی پوره نه وی‬ ‫ھالل‬
‫=ځالنده‬ ‫وړنګن‬ ‫=آسمان‬ ‫شفق‬
‫=مست او بی پروا‪= ،‬دآس شيشنۍ‬ ‫شڼ‬ ‫=واښکی‪= ،‬ريښکۍ‬ ‫وښی‬
‫=قصيده‬ ‫بولـلـه‬ ‫=قاتل‬ ‫خونخور‬
‫د زړه دنيا‬ ‫=ځانګو‬ ‫ګھواره‬
‫=بشکال=دبارانونو موسم‬ ‫پشکال‬ ‫د ژوند ورمـــونه‬
‫=دقيقوالۍ‬ ‫حساسيت‬ ‫=پخوانی‬ ‫ديرينه‬
‫=دقيق‬ ‫حساس‬ ‫=آشپز‬ ‫طباخ‬
‫=زړه‬ ‫من‬ ‫=شفقت کوونکی)جمع(‬ ‫مھران‬
‫=تارونه=واښکيان‬ ‫مزی‬ ‫=والړ=محکم‬ ‫استوار‬
‫=غيبی آواز‬ ‫الھام‬ ‫=ملګرتيا=ملګرتوب=انډيوالی‪= ،‬يارانه = تاراچونه‬ ‫رفاقت‬
‫=سمسور=آباد‬ ‫ښيراز‬ ‫‪= ‬ناشکری‪ = ‬بی سپاسی‪= ،‬بی ايمانی ‪ ‬‬ ‫کفران ‪ ‬‬
‫=غوړپ=غړپ‬ ‫ګوټ‬ ‫موسيقی‬
‫=مجموعه‬ ‫قاموس‬ ‫ټنګ وټګور =سازاوصحبت‬
‫د پسرلی ننداره‬ ‫=ليږدونه‬ ‫ليږداو‬
‫=جامی‬ ‫نمری‬ ‫=دغه لغات په کتاب کی غلط سوی‬ ‫رزکو‬
‫ُګلرُخ‬
‫=ګاللی= ُګلرو=ګل مخۍ=دګل په څيرمخ لرونکی‬ ‫ً‬
‫دی دااصال )زرکو(دی‬
‫‪= ‬سروان ‪  = ‬يوډول ونه ده چی ترخه‬ ‫سروانی‪ ‬‬ ‫=منظری‪= ،‬تمځری=تنځری=يوډول مرغۍ ده‬ ‫تنزری‬
‫اوذھرجنه ميوه لری‬ ‫=سندری ويوونکی‬ ‫سندربول‬
‫‪= ‬لستوڼۍ‬ ‫استين ‪ ‬‬ ‫=تصوير=عکس‬ ‫انځور‬
‫‪= ‬تنھايی‬ ‫خلوت ‪ ‬‬ ‫=ښايستوالۍ‬ ‫جمال‬
‫‪= ‬دالغات په پښتو کی غلط سوی دی‬ ‫بکښ ‪ ‬‬ ‫=دمريضۍ جوړيدل ‪ ‬‬ ‫شفا‬
‫دااصالً )پکښی( دی‬ ‫پــســرلــی‬
‫)رح(‬ ‫بی بی نيکبخته‬ ‫=خونولول = شيندل = پاشل ‪ ‬‬ ‫لونل‬
‫‪= ‬الرښود‪ = ‬پير‪ = ‬ارشادکوونکی ‪ ‬‬ ‫مرشد ‪ ‬‬ ‫=يوډول چپنه ده چی خطيب)نطاق يا‬ ‫طيلسان‬
‫‪= ‬دزړه دپاکولو لپاره ربړ ګالنه‪،‬‬ ‫رياضت‪ ‬‬ ‫وياند يا خطبه ويوونکی يا واعظ( يی دنورو کاليو‬
‫ګوښه کښينستنه‪= ،‬تمرين‪،‬‬ ‫=دفکراوعبادت لپاره‬ ‫دپاسه اچوی)اغوندی(‬
‫=کوښـــښ=زيـــــــــــــــــــار‬ ‫=شنی‬ ‫زمُردی‬
‫‪= ‬لومه=دام‪= ،‬پړی=رسی‪  = ،‬قيد‪ ‬‬ ‫حباله ‪ ‬‬ ‫=پسرلی=بھار‪= ،‬دثورپنځلسمه‪= ،‬دثورياغوايی مياشت‬ ‫نيسان‬
‫=بند‪= ،‬نکاح ‪ ‬‬ ‫=سينګارکوونکی ‪ ‬‬ ‫مشاط‬
‫‪= ‬دپيښورختيځی ډډی ته ديوځای نوم دی‬ ‫بدنه ‪ ‬‬ ‫=ښکلی کول=ښايسته کول‬ ‫ښکلل‬
‫=فقيران=درويزګران=الس نيوونکی = ګدايان‬ ‫فقرا‬ ‫=شيندل=پاشل‪= ،‬قربانول = نثارول‬ ‫خونولول‬
‫=دخدای)ج( عابدان = دخدای)ج( عبادت کوونکی‬ ‫عبادﷲ‬ ‫= جارول‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪77‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=تالش = لټون = لټونه‪= ،‬غوښتنه‪،‬‬ ‫تاالش‬ ‫=کوچ=رحلت=کډه=سفر‬ ‫ليږد‬
‫=بيړه = چاالکی‬ ‫=نـغښــتل=تــاوول=پيچل=بليښل‪،‬‬ ‫بليږدل‬
‫=ګونيا‪= ،‬ګوټه = دسطرنج دانه‪،‬‬ ‫ګوټۍ‬ ‫=کوچنۍ په وڼی کی تړل‪= ،‬مشغوليدل‪= ،‬مشغولول‬
‫=يادونه = حفظ کوونه‬ ‫=دښمنان‬ ‫دښنه‬
‫=فيل‬ ‫ھاتی‬ ‫د مياروښان د خيرالبيان نثر‬
‫فکر او عمل‬ ‫=تجارتی‬ ‫بازارګانی‬
‫=فکر‬ ‫جاج‬ ‫=خوراک = طعام‬ ‫اتام‬
‫=دتلی پلی=دترازو پلی‬ ‫چابړۍ‬ ‫=جومات=مسجد‪= ،‬ھغه څلورديواله‬ ‫مزدک‬
‫=مقياس‪= ،‬سربااليی‬ ‫ميچاڼی‬ ‫چی چت ونه لری‬
‫=بار‬ ‫پيټۍ‬ ‫=څرګندونه=خبر=خپرونه‪=،‬نشرول‬ ‫اعالم‬
‫=غالف=دتوری پوښ‬ ‫تيکۍ‬ ‫= مشھورول‬
‫=ستونونه=پايی‬ ‫ستنی‬ ‫د افضل خان د تاريخ مرصع نثر‬
‫ژيړ ګلونه‬ ‫=سينګارکړل سوی=په غميو ښايسته سوی‬ ‫مرصع‬
‫=نرمی‬ ‫لطافت‬ ‫=کم عقله=احمق‪= ،‬برابر=متوسط‬ ‫سازوار‬
‫=عاشق‬ ‫شيدا‬ ‫جنکا ګيګياڼی =ديوسړی نوم دی‬
‫=مرصع = ښکلی‬ ‫چړاو‬ ‫=پلټنه=غوښتنه=خواست‪= ،‬عجز =‬ ‫التماس‬
‫=غارت = لوټول = شکول‬ ‫تاالن‬ ‫زاری‪= ،‬منت‪= ،‬دعا‬
‫=تاثير = اغيز‪= ،‬عقل = شعور‬ ‫پدل‬ ‫=فطرت=خټه=اصل‪= ،‬دټاکلو چارو‬ ‫غريزه‬
‫=چھره‬ ‫ګونه‬ ‫دسرتـه رسولو فطری استعداد‬
‫دژيړو ګلو باغ =معشوق يا معشوقه‬ ‫د پښتو لرغونتوب‬
‫=مړاوی‬ ‫غړند‬ ‫=بااتفاق=متحد=يوځای‬ ‫متفق‬
‫د خوشحال خان پيژندنه‬ ‫=صيله ‪=،‬منځنی=متوسط‬ ‫مذھبه‬
‫=سمدستی=بی ځنډه‪ = ،‬ټګی = چل‬ ‫دروه‬ ‫د ادب پيژندنه‬
‫= دوکه = غولونه‪= ،‬انديښنه = چورت‪= ،‬ډر = بيره‬ ‫=راښکنه = راکاږنه = کشونه =‬ ‫راښکون‬
‫=دګلونو ځای‬ ‫ګلزار‬ ‫راباسنه = راکشونګ‬
‫=يو نبات دی)يوډول درخته ده(‬ ‫نښتر‬ ‫=الرښود = رھبر = پيشوا = الرښوونکی‪= ،‬‬ ‫بوميا‬
‫=دکايناتو علم‬ ‫فلسفه‬ ‫اوسيدونکی‪= ،‬استوګن‪= ،‬ملزوم = ھغه څه چی يوشی ورته الزم وی‬
‫=د کائناتو عالم‬ ‫فيلسوف‬ ‫محاسبه‬ ‫‪  = ‬‬ ‫=حساب اخستونکی‬ ‫محتسب‬
‫=صوفی توب‬ ‫تصوف‬ ‫کوونکی‪= ،‬حاکم = کوټوال‬ ‫‪ ‬‬
‫=حماس = جګړه‬ ‫رزم‬ ‫=بلنه اودعوت‪= ،‬پوھه اوځيرکی‪،‬‬ ‫ادب‬
‫=ټوکه‬ ‫فکاھی‬ ‫=دحد او اندزی ساتنه‬
‫=مينوال = عالقمند‬ ‫ليوال‬ ‫=خلقت‪= ،‬ھغه صفت چی ھرژوندی‬ ‫فطرت‬
‫=دميږيانو کور‬ ‫ميږتون‬ ‫شی يی خپل دخلقت په اول لری‪= ،‬ذاتی خصويات ‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫سيد جمال الدين افغان‬ ‫د مشرانو ھمت‬
‫=وچه‬ ‫بر‬ ‫=ملکان=دنيا داره خلګ‬ ‫ملوکان‬
‫=دښتونه‬ ‫رغونه‬ ‫=دوی‬ ‫ديو‬
‫=د اور چينجی‬ ‫سمندر‬ ‫=لوری‬ ‫لوريه‬
‫=جادو‬ ‫طلسم‬ ‫=امرکړل سوی ‪ ‬‬ ‫مامور‬
‫=ټوټه ټوټه‬ ‫زير و زبر‬ ‫=لومبړه=ګيدړه‪= ،‬چرندک‬ ‫تروړی‬
‫=غيب ويوونکی‪= ،‬فال کتوونکی‬ ‫کاھنان‬ ‫=‬ ‫=لمانځل=نمانځل=عزت کول‬ ‫نمنځل‬
‫=ګناه‬ ‫معصيت‬ ‫درنول = درناوی کول‬
‫=دنيا = نړی = جھان‬ ‫دھر‬ ‫=کښته اوپورته‬ ‫لربر‬
‫=احترام‬ ‫تعظيم‬ ‫=چاپلوسی‬ ‫تملق‬
‫=سرګردانه‬ ‫اواره‬ ‫=عزم=ھمت‬ ‫ھوډ‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪78‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫=بال ليری )بال دی ليری وی( = محفوظ‬ ‫بال ‪ -‬سوا‬ ‫=د قرا او اوسيدو ځای‬ ‫مقر‬
‫=خودخواه‬ ‫خودبين‬ ‫=تصور کول = فکر کول‬ ‫مصور‬
‫=منت = احسان ايښودل‬ ‫پاسلونی‬ ‫=پټ‬ ‫مضمر‬
‫=چونګه = کږه‬ ‫چينګه‬ ‫=غيبی آواز‬ ‫الھام‬
‫=آسانه‬ ‫سھل‬ ‫د پښتنو ھيواد‬
‫=عزت‬ ‫پت‬ ‫=پښت = پخت = پښتون‬ ‫پکت‬
‫يو غزل‬ ‫=خوا = خوا‬ ‫کا‬
‫=تيری کول‪= ،‬د قدرت څرګندول‬ ‫تطاول‬ ‫د پټی خزانی مولف‬
‫=غالمغال‬ ‫غلغل‬ ‫=بخشــــش‬ ‫صله‬
‫=نصيب = قيسمت‬ ‫مقدر‬ ‫=رحمتونه = رحمونه‬ ‫مراحم‬
‫=زلزله = ښوريدل‬ ‫تزلزل‬ ‫=سيوری‬ ‫ظل‬
‫=غفلت = ټنبلی = بی خبری‬ ‫تغافل‬ ‫=مردف = رديف سوی‬ ‫مدون‬
‫د قومی ترقۍ بنسټ‬ ‫=ھغه شعر چی د بيتو شمير يی تر‬ ‫قصيده‬
‫=جملی‬ ‫غبرګونی‬ ‫‪ ٢۵‬زيات وی‬
‫=څيړنه‬ ‫تفسير‬ ‫= ناتوانه‪= ،‬بی پروا‪= ،‬لنډ‬ ‫قاصره‬
‫=لوښی‬ ‫ظرف‬ ‫=توزين کوونکی = توازون کوونکی‬ ‫موزونان‬
‫=ھغه څه چی لوښی ته وراچول کيږی ‪ ‬‬ ‫مظروف‬ ‫د فياض يوه مشھور قصه‬
‫=تاو راتاو ځای = سر باالئی‬ ‫پيچومه‬ ‫=معتبر = د اعتبار وړ‬ ‫ثقه‬
‫=ريښه‬ ‫جړ‬ ‫=اوريدونکی‬ ‫سامع‬
‫باګرام په پښتو ادب کښی‬ ‫=خوښ = خوشحاله‬ ‫خرم‬
‫=وينا‬ ‫تاويل‬ ‫=مخ = چھره‬ ‫رُخ‬
‫=په سانسکرت کی باغ ته ويل کيږی‬ ‫بګ‬ ‫=پيکۍ‬ ‫اوربل‬
‫=په سانسکرت خدای ته ويل کيږی‬ ‫رام‬ ‫د حميد د شاعرۍ يو څو رنګين اړخونه‬
‫=ھلک‬ ‫بالک‬ ‫=ايلم د پښتنوستان د بونير په عالقه‬ ‫ايلم‬
‫=کلی‬ ‫ګرام‬ ‫کښی د يو جګ غره نوم دی‬
‫=عاشق‬ ‫مفتون‬ ‫=چل = فريب‬ ‫نيرنګ‬
‫=قصر = ماڼۍ‬ ‫کاخ‬ ‫=تخت‬ ‫اورنګ‬
‫=نوی ورځ‬ ‫نوروز‬ ‫=د وينو ډک اوښکی‪= ،‬د زړه له درده ژړل‬ ‫خوناب‬
‫=په چين کی يو ځای دی‬ ‫ختن‬ ‫=ھغه پټ شی چی ښکاره وی مګر‬ ‫معمی‬
‫=ديوی اصلی واقعيی پيښی کول‬ ‫تمثيل‬ ‫فکر کول يی لږ څه ګران کار وی‬
‫زوی ته د سکندر خان خټک نصيحت‬ ‫=زغمناک‬ ‫سھی‬
‫=د صبر درخته‬ ‫سرو‬ ‫=د اور چنجۍ‬ ‫سمندر‬
‫=سر لوړی‬ ‫سر فرازی‬ ‫=يو ډول ګل دی‬ ‫سُنبل‬
‫=نامتو‬ ‫نامور‬ ‫=مچه‬ ‫بوسه‬
‫=ښايسته سوی‬ ‫پسندلی‬ ‫=نازکخيال‬ ‫موشګاف‬
‫=راتلل‬ ‫امد‬ ‫=حريص = طمع کوونکی‪= ،‬شھوتی = عياش‬ ‫بوالھوس‬
‫=فقير‬ ‫درويزه ګر‬ ‫=انګړ او حويلی‬ ‫جوس‬
‫=دينونه‬ ‫اديان‬ ‫=نږدی‬ ‫قرين‬
‫=د ښه ژوند الری چاری‬ ‫ابدان‬ ‫=منظره‬ ‫تابلو‬
‫=اوږد‬ ‫دراز‬ ‫=کالبود = جسد‬ ‫کالبوت‬
‫=خالص‪= ،‬را ايسته‬ ‫باز‬ ‫=طمع‪= ،‬ھيله‬ ‫اسره‬
‫=ھيڅکله‬ ‫ھرګز‬ ‫=ځای‪= ،‬انګړ‬ ‫رنډيرۍ‬
‫=الس بنديدنه‬ ‫تنګدستی‬ ‫=سابه = سبزی‬ ‫ساګ‬
‫=خبره‬ ‫سخن‬ ‫=فقر‬ ‫درويزه‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪79‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫غزل‬ ‫=قربانول‬ ‫ښندل‬
‫=شرابخور‬ ‫ميخور‬ ‫=مزاحم کيدل = غرض کول‬ ‫بلوسيدل‬
‫=مۍ = شراب‪= ،‬سور او سپين‬ ‫صھبا‬ ‫حافظ رحمت خان‬
‫=يو ډول لوښی دی‬ ‫صراحی‬ ‫=ميشتيدل‬ ‫ديره کيدل‬
‫=ښکلی‬ ‫خوبان‬ ‫=الرښوونکی‬ ‫مرشد‬
‫=په لوړ آواز سره خندل‬ ‫قھقھا‬ ‫=تابع‬ ‫ايل‬
‫=خوش وقت = ښه وخت لرل‬ ‫خوشوقت‬ ‫=د خيټی د پړسيدو ناروغی‬ ‫استسقا‬
‫=مينوال = شوقی = ليوال‬ ‫مشتاق‬ ‫=قاصد = خبر وړونکی‬ ‫ايلچی‬
‫=يو ډول تيره غرنۍ بوټۍ دی‬ ‫نښتر‬ ‫=بی وفايی = دوکه‬ ‫غدر‬
‫=کباب‬ ‫وريت‬ ‫ظـــلـــم‬
‫=د څښلو ځای ‪ ‬‬ ‫مشرب‬ ‫=ظلم‬ ‫ستم‬
‫په پښتو کی دخيلی او مفغنی کلمی ‪ ‬‬ ‫= بند = نښتۍ‪= ،‬جبل = نيښ‬ ‫اړم‬
‫=داخل سوی‬ ‫دخيل‬ ‫=سره غوښه‪= ،‬د غوښی ټوټه‬ ‫بوټۍ‬
‫=په پښتو اړول سوی‬ ‫مفغنی‬ ‫=خوښ = خوشحاله‬ ‫خرم‬
‫=په فارسی اړول سوی‬ ‫مفرس‬ ‫=شک = ګمان‬ ‫شبھه‬
‫=په عربی اړول سوی‬ ‫معرب‬ ‫= د توپ د ډز آواز‪= ،‬دھرم =‬ ‫درم‬
‫=تپيدل = تپش = تالښ کول‬ ‫تپاک‬ ‫مذھب‪= ،‬دين او ايمان‬
‫=لټون‬ ‫تفحص‬ ‫=انډيوال = ملګری‬ ‫ھمدم‬
‫=زياتول‪= ،‬ضافه سوی = زيات سوی‬ ‫مزيد‬ ‫=په اوبو کی سره موښل‬ ‫زدويل‬
‫=مشوره‬ ‫سال‬ ‫=د اوښ ښځين جنس‪= ،‬اوښکی‬ ‫اوښی‬
‫=ھوښ‬ ‫سول‬ ‫=نم ‪=،‬توروی اوبه‬ ‫زيم‬
‫=کلی‬ ‫ديس‬ ‫=جوړ‬ ‫ساز‬
‫=وچه مځکه = بی اوبو مځکه‬ ‫للمه‬ ‫=له مينځه تلل‬ ‫رھم‬
‫=د اوبو تړلو او خالصولو دروازه‬ ‫ورخ‬ ‫=بدمرغی = بی قسمتی‬ ‫شوميت‬
‫=وروستاړی ‪ ‬‬ ‫الحقه‬ ‫=ثابت = ثبوت سوی‬ ‫مسلم‬
‫پښتون اولس ‪ ‬‬ ‫=بی کاره‪= ،‬بی خونده‪= ،‬پورته کيدل‬ ‫زوم‬
‫=د آباسين سيند‬ ‫اندوس‬ ‫=الفه‬ ‫دم‬
‫=څړځای‬ ‫ورشو‬ ‫=غشۍ‬ ‫تيغ‬
‫=تاريخ ليکونکی‬ ‫مورخ‬
‫=رښتيا ويوونکی‬ ‫صادق‬ ‫=جھان‬ ‫عالم‬
‫=قبضه‬ ‫تسلط‬ ‫=درد‪= ،‬ټپ‬ ‫الم‬
‫=مدنی = پرمختللی‬ ‫متمدن‬ ‫=انسان‬ ‫آدمزاد‬
‫= ښه والۍ‪= ،‬لوړوالۍ‬ ‫امتياز‬ ‫=يو ډول نبات دی‬ ‫شړشم‬
‫د تيرو شاعرانو يادونه‬ ‫=مالمت‬ ‫ګرم‬
‫=شعر‬ ‫منظومه‬ ‫=بايد = حتمی‬ ‫بايده‬
‫=سلسله‬ ‫لړۍ‬ ‫=يو ناروغی ده چی ټپ يی شوړيږ ‪ ‬‬ ‫ناسور‬
‫=ژبه‬ ‫لسان‬
‫=د يوځای نوم دی‬ ‫سحبان‬
‫ويل او کول‬
‫=غريزه = خلقت‪= ،‬ھغه صفت چی‬ ‫فطرت‬
‫=حماس = جګړه = جنګ‬
‫=شکايت‬
‫رزم‬
‫شکوه‬
‫‪ ‬‬
‫ھرژوندی شی يی خپل دخلقت په اول لری‪= ،‬ذاتی‬
‫خصويات ‪ ‬‬
‫=رسۍ‬ ‫کند‬
‫=په ھوا‬ ‫پران‬ ‫=کوچنۍ‬ ‫ووړ‬
‫=نرمی‬ ‫لطافت‬ ‫=ھميشه = ھر وخت‬ ‫شامدام‬
‫=ادب‬ ‫نزاکت‬ ‫=پيښی کول = په يو چا پسی تلل‬ ‫تقليد‬
‫=مشابه = ورته‬ ‫تشبيه‬ ‫=څراغ ‪ ‬‬ ‫مشال‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪80‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬

‫کتابونه او مؤلفان‬
‫‪ -١‬خيالی دنيا د خادم اثردی‬
‫‪ -٢‬غوره نثرونه او غوره اشعار د ګل پاچا الفت تأليفات دی‬
‫‪ -٣‬نوی ژوندون د قيام الدين خادم اثر دی‬
‫‪ -۴‬منتخب شعرونه د ښاغلی شمس الدين مجروح د نظمونو مجموعه ده‬
‫‪ -۵‬عنوان النصايح په )‪١٣٢١‬ھـ ق( کی عنوان الدين کاکاخيل خټک ليکلی دی‬
‫‪ -۶‬تفسير الضحی‪ ،‬معراج نامه‪ ،‬جنګ نامه او د سيف الملوک قصه غالم محمد ليکلی دی‪ .‬غالم محمد د يوولسمی‬
‫پيړی په سر کی ژوند کاوه‬
‫‪ -٧‬پټه خزانه‪ ،‬خالصة الفصاحة او خالصة الطب محمد ھوتک ليکلی دی‬
‫‪ -٨‬افضل الطرايق د مياجی پيرمحمد ھوتک تأليف دی‪ ،‬مياجی ډير فاضل سړی ؤ‬
‫‪ -٩‬مخزن االسالم د اخوند درويزه تأليف دی‬
‫‪ -١٠‬علم خانه دانش او تاريخ مرصع د افضل خان خټک تأليف دی‬
‫‪ -١١‬دستارنامه‪ ،‬بياض‪ ،‬پښتو ھدايه‪ ،‬فضل نامه‪ ،‬سوات نامه‪ ،‬بازنامه‪ ،‬فراقنامه او کليات د خوشحال خان خټک‬
‫تأليفات دی‬
‫‪ ‬د خوشحال خان د مشھورو آثارو څخه يو دستارنامه ده چی خوشحال په )‪١١٧۶‬ھـ ق( کی ليکلی ده او بيا په )‪١٣٧١‬ھـ‪-‬‬
‫ق( کی په پيښور کی چاپ سوه او وروسته په سم ليک دود په )‪١٣۴۵‬ھـ ش( کی په کابل کی چاپ سوه‬
‫‪ -١٢‬خزينة الفقراء محمد پښتانه په )‪١٢۶١‬ھـ ق( کی ليکلی دی‬
‫‪ -١٣‬ګل کوھی د ابوسعيد فضل احمد خان د پښتو اشعارو مجموعه ده‬
‫‪ -١۴‬احمد شاھی شھنامه حافظ ګل محمد مرغزی د لوی احمدشاه بابا په پاچاھی )‪١١٨۶ – ١١۶٠‬ھـ ق( کی ليکلی ده‬
‫‪ -١۵‬ګنج پښتو د مولوی احمد تأليف دی‬
‫‪ -١۶‬له بايزيد روښان څخه لنډون د قيام الدين خادم تأليف دی‬
‫‪ -١٧‬جانان فدوی په )‪١٢٨٣‬ھـ ق( کی خپل ديوان ترتيب او تدوين کړی دی ‪ ‬‬
‫‪ -١٨‬خوشحال خټک څه وايی د بينوا تأليف دی‬
‫‪ -١٩‬مقصود المؤمين‪ ،‬حال نامه‪ ،‬صراط التوحيد او خيرالبيان د پير روښان تأليفات دی‬
‫‪ -٢٠‬خورشيد جھان د شيرمحمد خان تأليف دی‬
‫‪ -٢١‬مسائل ارکان خمسة د مال يار محمد ھوتک تأليف دی ‪ ‬‬
‫‪ -٢٢‬جامع فرائض د مال محمد يونس تأليف دی‬
‫‪ -٢٣‬ګلدسته زعفرانی د مال زعفران تره کی تأليف دی‬
‫‪ -٢۴‬محمود نامه د ريدی خان مومند تأليف دی‬
‫‪ -٢۵‬االعالم د خيرالدين زرکلی تأليف دی‬
‫‪ -٢۶‬عبدالقادر خټک يو کتاب د کليات په نامه نظم کړی دی‬
‫‪ -٢٧‬منتخبات د واصل روښانی تأليف دی ‪ ‬‬
‫‪ -٢٨‬ننګيالی پښتانه د ښاغلی ھاللی تأليف دی‬
‫‪ -٢٩‬حنان بارکزی د شعرونو يو ديوان لری‬
‫‪ -٣٠‬کاظم خان شيدا د شعرونو يو ديوان لری‬
‫‪ -٣١‬بھائی جان د اشعارو يو ديوان لری‬
‫‪ -٣٢‬د سالو وږمه ابومحمد ھاشم سروانی ليکلی دی‬
‫‪ -٣٣‬تذکرة االوليا سليمان کاکو په )‪۶١٢‬ھـ ق( کی ليکلی دی ‪ ‬‬
‫‪ -٣۴‬تاريخ سوری محمد بن علی بُستی ليکلی دی‬
‫‪ -٣۵‬لرغونی پښتانه شيخ کټه ليکلی دی‬
‫‪ -٣۶‬ملی دفتر د شيخ تأليف دی‬
‫‪ -٣٧‬خان کجو د تاريخ په نامه يو کتاب ليکلی دی‬
‫‪ -٣٨‬فوايد الشريعت د اخوند قاسم تأليف دی‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪81‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬
‫‪ -٣٩‬خالصة االسالم د فقير حسين تأليف دی‬
‫‪ -۴٠‬ګلدسته د عبدالقادر خټک تأليفات دی‬
‫‪ -۴١‬قلب اسير د ګوھر خان تأليف دی‬
‫‪ -۴٢‬تاريخ اعثم کوفی د محمد ظفر تأليف دی‬
‫‪ -۴٣‬اختيارات بديعی د موالنا عبدالحليم ليکنه ده‬
‫‪ -۴۴‬محمد رسول د بياض په نامه يو کتاب ليکلی دی‬
‫‪ -۴۵‬نافع المسلمين د نورمحمد تأليف دی‬
‫‪ -۴۶‬تواريخ رحمت خانی د ميامعظم شاه اثر دی‬
‫‪ -۴٧‬رياض المحبت د نواب محبت خان ليکنه ده‬
‫‪ -۴٨‬فرھنګ اپريدی د قاسم علی اپريدی ليکنه ده‬
‫‪ -۴٩‬عجايب اللغات د ﷲ يار خان تأليف دی‬
‫‪ -۵٠‬پښتو تفسير د نواب افضل الدوله اثر دی‬
‫‪ -۵١‬تفسير بدرمنير د دوست محمد خټک تأليف دی‬
‫‪ -۵٢‬تفسير يسير د مراد علی ليکنه ده‬
‫‪ -۵٣‬شکرستان افغانی او بھارستان افغانی د قاضی ميراحمد شاه رضوانی ليکنی دی‬
‫‪ -۵۴‬د قصه خانۍ ګپ او د افغانستان تاريخ د منشی احمدجان تأليفات دی‬
‫‪ -۵۵‬پښتونخوا ھار و بھار د ډارمستـــټر تأليف دی‬
‫‪ -۵۶‬تور بريښ د پښتو ټولنی نوی اثر دی‬
‫‪ -۵٧‬د پښتو ادب تاريخ د صديق ريښتين ليکنه ده‬
‫‪ -۵٨‬ريګويدا زوړ آريايی کتاب دی چی په )‪ ١٠٠٠ – ٢٠٠٠‬قبل الميالد( کی ليکل سوی دی‬
‫‪ -۵٩‬ابولفضل بيھقی د محمود غزنوی په وخت کی اوسيده چی د غزنويانو تاريخ يی ھم ليکلی دی‬
‫‪ -۶٠‬فياض د دولسمی ھجری پيړی شاعر دی او د شھزاده بھرام او ګل اندامی قصه يی په شعر کی بيان کړی ده‬
‫‪ -۶١‬سپينه د پښتو شاعره‪ ،‬د نورمحمد خان الکوزی لور او په ھرات کی اوسيده‬
‫‪ -۶٢‬برناردشا )‪ (Bernard Shaw‬د انګلستان مشھور اديب او ليکوال ؤ ‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪82‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬

‫په پښتنو پاچاھانو پوری مربوطی تاريخی ليکنی‬

‫کالنجر )آھنګر پروزن( د ھندوستان په بندياکھند کی د يوی ټنګی او تاريخی کال نوم دی چی په‬ ‫‪‬‬
‫)‪٩۵٢‬ھـ ق( کی شيرشاه ونيوله او په دغه جنګ کی شھيد سو‬
‫سلطان العادل شيرشاه سوری په ھندوستان کی له ‪٩۴٧‬ھـ ق څخه تر ‪٩۵٢‬ھـ ق پوری پاچا ؤ‬ ‫‪‬‬
‫ښکارندوی غوری په شپږمه ھجری پيړی کی ژوند کاوه او پالر يی احمد نوميده چی د فيروز کوه‬ ‫‪‬‬
‫کوټوال ؤ‬
‫شيخ متی يو پښتون ستر ستانه تير سوی دی‪ .‬دی په )‪۶٨۶‬ھـ ق( کی مړ سوی دی او د کندھار په‬ ‫‪‬‬
‫کالت کی ښخ دی اوس يی ھم خلک زيارت ته ورځی او د کالت بابا په نامه يی بولی‬
‫بايزيد بسطامی په دريمه ھجری پيړی کی يو ستر ستانه تير سوی دی‪ .‬دده نوم طيفور او د پالر نوم‬ ‫‪‬‬
‫يی عيسی ؤ‪ ،‬په )‪٢۶١‬ھـ ق( مړ او په بسطام کی ښخ دی ‪ ‬‬
‫سلطان بھلول لودی په شمالی ھندوستان کی يو ستر پښتون پاچا تير سوی دی له )‪٨۵۵‬ھـ ق( څخه تر‬ ‫‪‬‬
‫)‪٨٩۴‬ھـــ ق( پوری پاچا ؤ‪ .‬ھديره يی په ډھلی کی د روشن چراغ د زيارت تر څنګ ده ‪ ‬‬
‫جسرت د پنجاب په شمالی برخه کی د ګھګرو نامتو مشر ؤ‪ ،‬په )‪۴٢٠‬ھـ ق( کال کی يی د ډھلی د پاچا‬ ‫‪‬‬
‫)سلطان محمد شاه( په حکم د سر ھند پر پښتنو بريد وکړ ‪ ‬‬
‫ميرزا لغ بيک د تيمور لنګ د اوالدی څخه د کابل والی ؤ )‪٨۵۶‬ھـ ق( ‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫روھيل کنډ د شمالی ھند د يوی پراخی منطقی نوم دی چی پښتانه پکښی اوسيدل ‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫سلطان سکندر لودی په )‪٩٢٣‬ھـ ق( کی د بيانی د سفر څخه اګری ته راورسيد نو ټولو اميرانو ته يی‬ ‫‪‬‬
‫وليکل‪ :‬د ګوليار غزا لره تياری ونيسی‪ ،‬مګر دده دغه ھيله پوره نسوه او ډير ژر يی په ستونی کی‬
‫دانه راوخته او مړ سو ‪ ‬‬
‫د کندھار شاھی قصر د ھوتکو په وخت کی نارنج قصر ؤ ‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫د پنځه ګوھره نثر په لسمه او يوولسمه پيړی کی د پښتو په ليکواالنو کی رواج درلود ‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫بريلی په روھيل کنډ کی د يو ښار نوم دی او روھيل کنډ د ډھلی لمر خاته خواته پروت دی‪ .‬پخوا‬ ‫‪‬‬
‫ھنديانو پښتنو ته روھيله ويل او د دوی سيمه يی روھيل کنډ باله ‪ ‬‬

‫تمت بالخير‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪83‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬

‫يـادښـت‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪84‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬

‫يـادښـت‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪85‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬

‫يـادښـت‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪86‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬

‫يـادښـت‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪87‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬

‫يـادښـت‬
‫عمومی پښتو‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪88‬‬ ‫نويداحمدغفوری‬
‫‪ ‬‬

‫يـادښـت‬