‫تهذيب سيرة‬

‫ابن هشام‬
‫املؤلف‬
‫عبدالسالم هارون‬

‫املترجم‬
‫لقمان حكيم حكمت‬

‫‪PASHTO‬‬
‫بشتو‬
 ‫ح املكتب التعاوين للدعوة واإلرشاد و توعية الجاليات بالربوة‪١٤٤١ ،‬هـ‬
‫فهرسة مكتبة امللك فهد الوطنية أثناء النرش‬
‫عبدالبصري‪ ،‬لقامن حكيم‬
‫تهذيب سرية ابن هشام‪ :‬اللغة البشتو ‪ / .‬لقامن حكيم عبدالبصري‪ - .‬الرياض‪١٤٤١ ،‬هـ‬
‫‪ ٣٩٢‬ص‪ ١٧ ،‬سم ‪ ٢٤ x‬سم‬
‫ردمك ‪978-603-٨٢٤٩-٤٣-٧ :‬‬
‫أ‪ .‬العنوان‬ ‫‪ -1‬السرية النبوية‬
‫‪١٤٤١/١٥٥٧‬‬ ‫ديوي ‪٢٣٩‬‬
‫رقم االيداع‪١٤٤١/١٥٥٧ :‬‬
‫ردمك ‪978-603-٨٢٤٩-٤٣-٧ :‬‬

‫وصمم من قبل مركز أصول‪ ،‬ومجيع الصور املستخدمة يف‬ ‫ِّ‬ ‫ُأعد هذا الكتاب‬
‫التصميم يملك املركز حقوقها‪ ،‬وإن مركز أصول يتيح لكل مسلم طباعة‬
‫الكتاب ونرشه بأي وسيلة‪ ،‬برشط االلتزام باإلشارة إىل املصدر‪ ،‬وعدم التغيري‬
‫يف النص‪ ،‬ويف حالة الطباعة يويص املركز بااللتزام بمعايريه يف جودة الطباعة‪.‬‬
 ‫لړليک‬

‫‪١١‬‬ ‫د استاد جمیب الرمحن عمر تقريظ‬

‫‪١٣‬‬ ‫د استاد قمر ادلين قمر تقريظ‬
‫‪١٥‬‬ ‫د ژباړن پيلزيه‬
‫‪١٧‬‬ ‫د يلکوال پيلزيه‬
‫‪١٧‬‬ ‫تاريخ او سريت ته نلډه کتنه‬
‫‪١٩‬‬ ‫د سريت خورا مشهور پياوړي يلکواالن‬
‫‪١٩‬‬ ‫د ابن اسحاق سريت‬
‫‪٢٠‬‬ ‫د ابن هشام سريت‬
‫‪٢١‬‬ ‫د ابن هشام د سريت عليم ارزښت‬
‫‪٢٢‬‬ ‫تهذيب سريت ابن هشام‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫‪٢٤‬‬ ‫السال ُم پورې د حممد ﷺ مبارک نسب‬ ‫تر ادم علي ِه‬
‫‪٢٥‬‬ ‫د اسمعيل عليه السالم څخه راپېدېخوا نسيب سلسله‬
‫‪٢٦‬‬ ‫د ربيعة بن نرص خوب يلدل‬
‫‪٢٩‬‬ ‫د يمن واک پر ګدۍ د ابوکرب تبان اسعد ناسته او د يرثب غزا‬
‫‪٣٣‬‬ ‫په يمن باندې د حبشيانو د واک دور‬
‫‪٣٤‬‬ ‫په واک باندې د ابرهة او ارياط ترمنځ ترخيوایل‬
‫‪٣٥‬‬ ‫د اصحاب الفيل قيصه‬
‫‪٤٠‬‬ ‫د نزار بن معد د چبيانو سلسله‬
‫‪٤٠‬‬ ‫د عبداملطلب بن هاشم چبيان‬
‫‪٤١‬‬ ‫د نيب کريم ﷺ مور او پالر‬
‫‪٤١‬‬ ‫د زمزم کويه کنستنه او د عبداملطلب رسه تاو ترخيوایل‬
‫‪٤٣‬‬ ‫د عبداملطلب د خپل ځوی د حاللولو نذر‬
‫‪٤٧‬‬ ‫کوم مهال چې امنې يب يب په نيب کريم ﷺ محل واخست‬
‫‪٤٧‬‬ ‫د نيب کريم ﷺ زېږدنه‬
‫‪٤٨‬‬ ‫د حليمې قيصه‬
‫‪٥١‬‬ ‫د سينې څريل‬
‫‪٥١‬‬ ‫د نيکه په څارنه کې‬
‫‪٥٢‬‬ ‫نيب کريم ﷺ دخپل تره په څارنه کې‬
‫‪٥٢‬‬ ‫د حبېرا قيصه‬
‫‪٥٥‬‬ ‫د فجار شخړه‬
‫‪٥٥‬‬ ‫پر خدجيې ريض اهلل عنها باندې د نيب کريم ﷺ‬
‫‪٥٧‬‬ ‫د ورقه بن نوفل واقعه‬
‫‪٥٨‬‬ ‫د کعبې نوې رغونه‬
‫‪٦٠‬‬ ‫د نيب کريم ﷺ په اسماين استازيتوب د عريب اکهنانو‪ ،‬يهودي اعملانو او نرصاين اعبدانو زيري‬
‫‪٦١‬‬ ‫د نيب کريم ﷺ صفت‬
‫‪٦١‬‬ ‫په اجنيل کې د نيب ﷺ صفت‬
‫‪٦٢‬‬ ‫د نيب ﷺ اسماين استازيتوب‬
‫‪٦٥‬‬ ‫د قرانکريم د نزول پېل‬
‫َْ‬
‫‪٦٦‬‬ ‫ض اهلل عن َها اسالم‬
‫د خدجيې َر ِ َ‬
‫‪٦٦‬‬ ‫د وحې ځنډېدل‬
‫‪٦٧‬‬ ‫لومړي اسالم ته اغړه اېښودونکي‬
‫‪٦٩‬‬ ‫په ښاکره توګه اسالم ته رابلنه‬
‫‪٧٢‬‬ ‫د قرانکريم اړوند د ويلد بن مغريه درېځ‬
‫‪٧٤‬‬ ‫نيب ﷺ ته د قريشو زيان رسونه‬
‫َُْ‬ ‫د محزه َر ِ َ‬
‫‪٧٥‬‬ ‫ض اهلل عنه اسالم‬
‫‪٧٦‬‬ ‫د نيب کريم ﷺ په راوړي رشيعت کې د عتبه بن ربيعه فيصله‬
‫‪٧٨‬‬ ‫د نيب کريم ﷺ او قريشو مرشتابه وو ترمنځ په لويه کچه مذاکرات‬
‫‪٨٢‬‬ ‫د ابو جهل غربګون‬
‫‪٨٢‬‬ ‫د نرض بن احلارث واقعه‬
‫‪٨٤‬‬ ‫په بې وسه او بې کسه مسلمانانو باندې د مرشاکنو زور زيایت‬
‫‪٨٧‬‬ ‫حبشو ته لومړی هجرت‬
‫‪٨٧‬‬ ‫هل حبشې څخه مکې ته بېرته د مهاجرينو راستولو لپاره د قريشو جنايش ته پالوې يلږدونه‬
‫َُْ‬ ‫د عمر بن اخلطاب َر ِ َ‬
‫‪٩٣‬‬ ‫ض اهلل عنه اسالم راوړل‬
‫‪٩٦‬‬ ‫د قريشو ژمنليک اړوند معلومات‬
‫‪٩٧‬‬ ‫نيب ﷺ د خپل قوم هل السه د ناورينو رسه خمامخ کېدل‬
‫‪١٠٣‬‬ ‫هل حبشې نه د مهاجرينو ستنېدل چې لکه خرب شول چې د مکې واال اسالم اعالن کړ‬
‫‪١٠٣‬‬ ‫د غوڅ ژمنليک ماتول‬
‫‪١٠٦‬‬ ‫هل ارايش څخه د ابوجهل د اوښ پېرودلو لړي‬
‫‪١٠٧‬‬ ‫د ارساء لړې‬
‫‪١١٠‬‬ ‫د معراج لړې‬
‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪١١٢‬‬ ‫د ابو طالب او خدجيې ر ِض اهلل عنها مړينه‬
‫‪١١٥‬‬ ‫هل ثقيف قبيلې څخه د رسول اهلل ﷺ د مرستې اپيل‬
‫‪١١٧‬‬ ‫د نصيبني د پېريانو قيصه‬
‫‪١١٧‬‬ ‫بېالبېلو قبيلو ته د اساليم دعوت وړاندېزونه‬
‫‪١٢٠‬‬ ‫د انصارو د اسالم راوړلو پېل‬
‫‪١٢١‬‬ ‫د عقبې لومړی بيعت‬
‫‪١٢٢‬‬ ‫د عقبې دوهم بيعت‬
‫‪١٢٧‬‬ ‫د دوهمې عقبې د بيعت رشوط‬
‫‪١٢٧‬‬ ‫د اهلل پاک هل پلوه د جهادې مشن په پېل اجازه‬
‫‪١٢٩‬‬ ‫مسلمانانو ته مدېنې ته په هجرت کولو اجازه‬
‫‪١٢٩‬‬ ‫مدينې ته د مهاجرينو اکروانونه‬
‫‪١٣٠‬‬ ‫د نيب ﷺ هجرت‬
‫‪١٣٨‬‬ ‫قباء ته رسېدل‬
‫‪١٣٩‬‬ ‫مدينې ته رسېدل‬
‫‪١٤١‬‬ ‫په مدېنه کې د نيب ﷺ خطبې او نوي تړونونه‬
‫‪١٤٦‬‬ ‫د مهاجرينو او انصارو ترمنځ ورورويل‬
‫‪١٤٧‬‬ ‫د اذان قيصه‬
‫‪١٤٨‬‬ ‫په مدينه کې دنيب کريم ﷺ دځېنو ملګرو رنځورېدل‬
‫‪١٤٩‬‬ ‫د هجرت تاريخ‬
‫‪١٤٩‬‬ ‫ملړۍ غزا‬
‫َُْ‬ ‫د عبيدة بن احلارث َر ِ َ‬
‫‪١٥٠‬‬ ‫ض اهلل عنه جنګي يلکه چې د نيب کریم ﷺ لومړی جنګي اکروان و‬
‫َُْ‬ ‫د حبر اغړې ته د محزه َر ِ َ‬
‫‪١٥٠‬‬ ‫ض اهلل عنه جنګي اکروان‬
‫‪١٥٠‬‬ ‫د بواط غزا‬
‫‪١٥١‬‬ ‫د عشريې غزا‬
‫َُْ‬ ‫د سعد بن ايب وقاص َر ِ َ‬
‫‪١٥١‬‬ ‫ض اهلل عنه جنګي اکروان‬
‫‪١٥١‬‬ ‫د سفوان (بدر) لومړنۍ غزا‬
‫َُْ‬ ‫د عبداهلل بن حجش َر ِ َ‬
‫‪١٥٢‬‬ ‫ض اهلل عنه جنګي اکروان‬
‫‪١٥٤‬‬ ‫کعبې ته د قبلې راوړېدل‬
‫‪١٥٥‬‬ ‫د بدر لومړنۍ غزا‬
‫ُ‬
‫‪١٧٣‬‬ ‫په ک َدر کې د بنو ُسليم رسه غزا‬
‫‪١٧٤‬‬ ‫د سويق غزا‬
‫‪١٧٥‬‬ ‫د ذي امر غزا‬
‫ُ‬
‫‪١٧٥‬‬ ‫په حبران کې د ف ُرع غزا‬
‫‪١٧٥‬‬ ‫د بنو قينقاع پېښه‬
‫َُْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪١٧٧‬‬ ‫جند قرده ته د زيد بن حارثة ر ِض اهلل عنه جنګي اکروان‬
‫‪١٧٧‬‬ ‫د ا حد غزا‬
‫‪١٩٥‬‬ ‫د هجرت په دريم اکل د رجيع پېښه‬
‫‪٢٠٠‬‬ ‫د هجرت په څلورم اکل د برئمعونې دردناکه پېښه‬
‫‪٢٠٢‬‬ ‫په څلورم هجرې اکل کې د بنو نظري شړل‬
‫‪٢٠٦‬‬ ‫په څلورم هجري اکل کې ذات الرقاع غزا‬
‫‪٢٠٩‬‬ ‫په څلورم هجري اکل کې د بدر دوهمه غزا‬
‫‪٢١١‬‬ ‫په پنځم اکل کې د دومة اجلندل غزا‬
‫‪٢١١‬‬ ‫په پنځم هجري اکل کې د خندق غزا‬
‫‪٢٢١‬‬ ‫په پنځم هجري اکل کې د بنوقريظه غزا‬
‫‪٢٣٠‬‬ ‫د بنو حليان غزا‬
‫‪٢٣١‬‬ ‫د ذي قرد غزا‬
‫‪٢٣٣‬‬ ‫د مصطلق يا د مريسيع غزا‬
‫َْ‬
‫‪٢٣٧‬‬ ‫ض اهلل عن َها باندې د تور غمجنه پېښه‬
‫د هجرت په شپږم اکل د بنومصطلق په غزا کې په اعيشې َر ِ َ‬
‫‪٢٤٤‬‬ ‫د هجرت په شېږم اکل د حديبې سوهل‬
‫‪٢٤٨‬‬ ‫د رضوان بيعت‬
‫‪٢٤٩‬‬ ‫د صلح حديبيه سوهل ايز تړون‬
‫‪٢٥٣‬‬ ‫په اووم هجري اکل کې د خيرب غزا‬
 ‫َُْ‬ ‫هل حبشې څخه د جعفر بن ايب طالب َر ِ َ‬
‫‪٢٦٠‬‬ ‫ض اهلل عنه راتګ‬
‫‪٢٦٢‬‬ ‫د هجرت په اووم اکل د قضايي عمرې داستان‬
‫‪٢٦٣‬‬ ‫د اتم هجري اکل د مجادی االویل په مياشت کې د مؤته غزا‬
‫‪٢٧٠‬‬ ‫د هجرت په اتم اکل درمضان په مياشت کې د مکې فتحه‬
‫‪٢٩٠‬‬ ‫د مکې هل فتحې وروسته په اتم هجري اکل کې د حنني غزا‬
‫‪٢٩٨‬‬ ‫په اتم هجري اکل کې د طائف غزا‬
‫‪٣٠٢‬‬ ‫هل هوازن څخه د غنيمت شوي مال تقسيم‬
‫َُْ‬ ‫په اتم هجري اکل کې هل جعرانې څخه د نيب کريم ﷺ عمره او عتاب بن اسيد َر ِ َ‬
‫‪٣٠٨‬‬ ‫ض اهلل عنه ته دمکې د چارو سپارتل‬
‫‪٣٠٩‬‬ ‫د نيب کريم ﷺ هل طائف څخه هل راستنېدو وروسته د کعب بن زهري تشويشناک حالت‬
‫‪٣١٤‬‬ ‫په نهم هجري اکل کې د تبوک غزا‬
‫َُْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪٣٢١‬‬ ‫نيب کريم ﷺ اکيدر دومه ته د خادل بن ويلدر ِض اهلل عنه استول‬
‫‪٣٢٣‬‬ ‫دهجرت په نهم اکل کې د رمضان په مياشت کې د ثقيف د قبيلې پالوې او اسالم اعالنول‬
‫‪٣٢٧‬‬ ‫د هجرت په نهم اکل د پالوو راتګ او د سورت فتح نازلېدل‬
‫‪٣٢٨‬‬ ‫د بنو تميم پالوې راتګ او د سورت حجرات نزول‬
‫‪٣٣٤‬‬ ‫د بنواعمر د پالوې او د اعمر بن الطفيل او اربد بن قيس پېښه‬
‫‪٣٣٧‬‬ ‫د عبدالقيس په پالوې کې د جارود راتګ‬
‫‪٣٣٨‬‬ ‫د مسيلمه کذاب په ملتيا د بنوحنيفه پالوې‬
‫َُْ‬ ‫د عدي بن حاتم َر ِ َ‬
‫‪٣٣٩‬‬ ‫ض اهلل عنه قيصه‬
‫َُْ‬ ‫د فروة بن مسک املرادي َر ِ َ‬
‫‪٣٤٢‬‬ ‫ض اهلل عنه راتګ‬
‫‪٣٤٣‬‬ ‫د ځينو زبيديانو په ملتيا د عمرو بن معديکرب پالوې‬
‫‪٣٤٥‬‬ ‫د بنو کنده په وفد کې د اشعث بن قيس راتګ‬
‫‪٣٤٦‬‬ ‫نيب کريم ﷺ ته د رصد بن عبداهلل أزدي راتګ‬
‫‪٣٤٧‬‬ ‫د محري د نوابانو استازي يلک راوړل‬
‫َُْ‬ ‫د نيب کريم ﷺ معاذ َر ِ َ‬
‫‪٣٤٩‬‬ ‫ض اهلل عنه ته نصيحت چې يمن ته تلو‬
‫‪٣٤٩‬‬ ‫د خادل بن ويلد په الس د بنواحلارث بن کعب کورنۍ اسالم‬
‫‪٣٥٣‬‬ ‫د دوه سرتو دروغجنانو مسيلمه او اسود عنيس پېښه‬
‫‪٣٥٣‬‬ ‫د زاکتونو په راټولولو د ګمارل شوي غړو وتل‬
‫‪٣٥٤‬‬ ‫نيب ﷺ ته د مسيلمة الکذاب يلک او دهغه ځواب‬
‫‪٣٥٥‬‬ ‫حجة الوداع‬
‫َُْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪٣٥٦‬‬ ‫فلسطني ته د اسامه ر ِض اهلل عنه لېږدول‬
‫‪٣٥٧‬‬ ‫ټولوااکنو‪ ،‬ملاکنواو باچايانو ته د نيب کريم ﷺ استازو لېږدول‬
‫‪٣٥٩‬‬ ‫د اخرين جنګی اکروان لېږدول‬
‫‪٣٥٩‬‬ ‫د رسول اهلل ﷺ د رنځ لومړی پړاو‬
‫‪٣٦٠‬‬ ‫د نيب کريم ﷺ د يب بيانو پېژندګلو‬
‫‪٣٦٥‬‬ ‫د نيب کريم ﷺ ناجوړتيا ته دوباره کتنه‬
‫َُْ‬ ‫په ملونځ کې د ابوبکر َر ِ َ‬
‫‪٣٦٨‬‬ ‫ض اهلل عنه امامت‬
‫‪٣٧٢‬‬ ‫د بنو ساعده د سقيفې پېښه‬
‫‪٣٧٧‬‬ ‫د نيب کريم ﷺ د تدفني مراسم‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د کتاب په اړه د درون او علمي شخصيت استاذ مجیب الرحمن حفظه‬

‫‪11‬‬
‫اهلل تقريظ‬

‫اهلل تعایل فرمايي (ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ‬

‫ﯿ) [سورت احزاب‪.]۲۱ :‬‬
‫ترمجه‪ :‬خاخما یقینا ستاسې لپاره شته د اهلل په رسول یک ښایسته نمونه‪ ،‬د هغه چا لپاره چې د‬
‫اهلل د مالقات او وروستنۍ ورځې امید(خپه عقیده) لري او اهلل ډیر یادوي‪.‬‬
‫د رسول اهلل ﷺ سپیڅیل سریت او د هغه د ژوند کړه وړه په حقیقت کې د اساليم رشیعت‬
‫د عميل تطبیق یوه نمونه ده‪ ،‬د هغه پاک سریت زمونږ لپاره د ژوند په ټولو ډګرونو کې‪ :‬په‬
‫عباداتو‪ ،‬معامالتو‪ ،‬اخالقو او سیاستونو کې د اقتدا ښایسته مصدر دی‪ ،‬افسوس! چې نن سبا‬
‫ځینې مسلمانان د رسول اهلل ﷺ تعظیم‪ ،‬احرتام او درناوی یوازې په تقلیدي توګه تررسه‬
‫کوي‪ ،‬او د هغه مبارک سریت یې یوازې په یوڅو کیسو او شعرونو او په یو څو قصیدو کې‬
‫خالصه کړی دی چې یوازې د میالد په شپو او ورځو کې یې بیانوي‪.‬‬
‫د رسول اهلل ﷺ رسه حمبت په دې نه پوره کیږي چې یوازې په خوهل د هغه صفتونه وکړو او‬
‫بس‪ ...‬بلکې پکار ده چې د ژوند ټول کړه وړه د هغه سپیڅيل سریت موافق برابر کړو‪ ،‬خپل‬
‫عبادات‪ ،‬معامالت‪ ،‬اخالق‪ ،‬او سیاستونه‪ ...‬د رسول اهلل ﷺ دسنتو او د هغه د تګالرې موافق‬
‫تررسه کړو‪ ،‬هل دې امله په هرمسلمان د نبوي سریت زده کړه الزمه ده‪ ،‬ترڅو خپله زندګي د‬
‫هغه موافق تېره کړي‪.‬‬
‫د نبوي سریت په برخه کې ډیر کتابونه یللک شوي دي خو تر ټولو یې د (ابن هشام خمترص‬
‫سریت) چې په عربۍ ژبه یللک شوی دی او زمونږ ورور او نزدې ملګري (استاد‪ /‬لقمان حکیم‬
‫حکمت) پښتو ژبې ته ژباړیل خورا مشهور او د اعتماد وړ دی‪ ،‬زمونږ پښتانه وروڼه دېته اړ‬
‫وو چې د سریت یو داسې مستند کتاب پښتو ژبې ته وژباړل يش ترڅو د خپل ژوند د چارو په‬
‫سمون ترې ګټه پورته کړي‬
‫زمونږ ورور‪ ،‬نزدې ملګري‪ ،‬ژمن یلکوال او ژباړن (استاد‪ /‬لقمان حکیم حکمت) د پښتو‬
‫ادب او اسالیم لکتور دعلیم بشپړتابه اکروان رسخیل دی چې پښتون ولس یې د یوه لوی اثر‬
‫(د ابن هشام خمترص سریت) په ژباړه وویاړ‪.‬‬
‫زه د دې کتاب پښتو ژباړه خپل ځورېديل ولس اوټولو پښتنو وروڼو لپاره ډیر سرت خدمت‬
‫بولم‪ ،‬او د دې کتاب په بریالۍ ژباړه درانه استاد‪ /‬لقمان حکیم (حکمت) ته دزړه هل کومې‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫مباريک وړاندې کوم‪ ،‬او پوره نیکبخته او د شاباش وړ یې ګڼم‪ ،‬چې په سلګونو خمونو مشتمل د‬
‫اسالم د سرت پیغمرب دسپیڅيل سریت ژباړه یې خپلو پښتنو ورونو ته وړاندې کړه‪.‬‬
‫په پای کې د اهلل تعایل نه ورته د اساليم دعوت په ډګر کې د ال زیاتو خدمتونو او‬ ‫‪12‬‬

‫بریایلتوبونو غوښتونکی یم‪.‬‬

‫جمیب الرمحن (عمر)‬

‫پیښور کې د امام خباري جامعې استاد‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د کتاب اړوند لوستوالو ته د مولوي صيب قمرالدين (قمر) حفظه اهلل‬

‫‪13‬‬
‫سپارښتنه‬

‫هغه ذات لره ټولې ستاینې او نېک صفتونه دي چې د مايل‪ ،‬قويل او بدين عبادتونو مستحق‬
‫دی‪ ،‬هغه ذات چې حممد بن عبداهلل بن عبد ا ملطلب ﷺ یې دې دنیا ته د خپل استازي او‬
‫سفري په صفت راستویل دی او پر خملوق يې ورته غوره وایل ورکړی دی د معراج په سفر کې‬
‫يې د ټولو لېږدول شو استازو لپاره مقتدا او امام ګرځویل دی‪ ،‬پر دغه بابرکته انسان دې هزار‬
‫ځله درود او سالم وي چې خپله هل ګردو کرغېړنو خويونو او اعدتونو څخه پاک او د نورو لپاره‬
‫پاکونکی و‪ ،‬د هغه پر شخصيت دې بې شمېره درود او سالم وي چې اهلل پاک دې دنیا ته د‬
‫څراغ په حیث اهلل رالېږیل دی او د ټولو ناخوالو په وړاندې یې مبارزه کړې ده او په هر حکم‬
‫او پېغام کې يې هل انصاف څخه اکر اخسیت دی‪.‬‬
‫ګرانو! که ز مونږ غوندې خلک هرڅومره د حممد ﷺ د نېکو صفاتو بياندويه يش د هغه‬
‫د نېکې رويې حق به اداء نه کړی يش که هل بعثت څخه وړاندې د جاهليت دور خلکو چال‬
‫چلند په نظر کې ونیسو او هل هغه بدلون او انقالب رسه يې موازنه کړو چې حممد مصطیف‬
‫ﷺ د پیغمربۍ په وجه دنیا کې رایغ او په ذايت او فردي شلک رسه یې انسانیت ته کومه ښکال‬
‫ورکړېده دایس ښایسته انسان چې تر نن تاریخ پورې د ده په شان انسان نه مور زږویل او نه‬
‫سرتګو یلدیل او نه به یې وزږوي او نه به یې سرتګې وګوري‪ ،‬نو راته به جوته يش چې هغه‬
‫مبارک په سوچه توګه د انسانيت غښتلتيا او دسپيڅيل مقام د برحال ساتو په خاطر راستول‬
‫شوی دی‪ ،‬د هغه مبارک پر سریت‪ ،‬احوالو او کړو وړو باندې دیين علماوو ډېر په زړه پورې‬
‫کتابونه یليلک دي چې سړی یې نه په لوستلو ستومانه کیږي او نه يې په اورېدو ښپېمانه کیږي‬
‫د دغو کتابونو هل مجلې څخه یو کتاب (سريت ابن هشام) دی که څه هم حممد بن اسحاق رمحه‬
‫اهلل ډېر په زړه پورې انداز یلیلک دی او ټول هغه څه چې په دې کې نقل کړي دي ثابت او‬
‫مستند دي خو دا چې لوستلو يې د وخت لويه برخه نېویل شوه نو غښتيل اديب او عريب يلکوال‬
‫عبدالسالم هارون يې تهذيب او تلخيص وکړ خو دا چې هل تهذيب سريت ابن هشام څخه ګټه‬
‫اخستل پښتنو ورونو لپاره لويه تشه وه‪ ،‬دا چې د کتاب خري ال پسې وغځيږي او هر څوک ورته‬
‫الس ریس ولري نو د ځوان فکر خاوند استاد لقمان حکیم صاحب د حممد رسول اهلل رسه د‬
‫حمبت په جذبه دغه کتاب پښتو ژبې ته وژباړه‪.‬‬
‫اهلل دې وکړي یچ زمونږ ټول پښتانه لوستوال خلک نر او ښځه او په ځانګړې توګه ځوان‬
‫نسل خپل قمیيت وخت د بې هوده او بې مفهومه کېسو او رسالو په کتلو خراب نه کړي چې‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫اخاليق او دیين دواړه اړخونه يې ګواښي‪ ،‬بايد بدل کې يې دې کتاب ته الس ریس ولري او‬
‫د خپل نيب حممد صیل اهلل عليه وسلم د حاالتو نه ځان په سمه توګه اګاه کړي او نورو ته هم‬
‫توصیه وکړي‪.‬اهلل دې د کتاب مولف او ژباړونکي او هغه څو ک چې د کتاب د چاپ زيار‬ ‫‪14‬‬
‫او مصارف پر اغړه اخيل په خپلو عملونو کې ماجور وګرځوي‪ .‬وصیل اهلل تعایل یلع خریخلقه‬
‫حممد ﷺ‬

‫قمرادلین (قمر)‬
‫د امام خباري د پوهنتون د اداري چارو مسؤل‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د ژباړن پېليزه‬
‫‪15‬‬

‫زه به څه ووايم‪ ،‬د سريت اړوند خربې‪ ،‬د تاريخ پس منظر او نور هغه اړخونه چې ياد ترې‬
‫اړين بريښي يلکوال يې خپله په رسيزه کې په زړه پورې شننه کړې ده‪.‬‬
‫يواځې دومره به ووايم چې که هر څوک د دنيا په هر ګوډ کې د اساليم دعوت مينوال وي‬
‫او دوسته ګڼي چې دين ته په دعوت کې ونډه ولري‪ ،‬په اعمه توګه د داعيانو هل تاريخ څخه‬
‫په استنباط بايد لومړی په سريت پېل وکړي‪ ،‬د سريت په بيان چې دايع د خپل دعوت دروازه‬
‫څومره خالصه او څومره خلک پرې اسالم ته دعوت کوالی يش‪ ،‬فکر نه کوم که د دعوت‬
‫نور اسايلب په لومړي ځل دومره وده ولري‪.‬‬
‫د ژباړې په جريان کې هغه ايتونه چې عبدالسالم هارون نيمګړي ذکر کړي دي‪ ،‬زيار مې‬
‫ويسیت چې د ترمجې رسه يې په پوره توګه ذکر کړم او ترمجه مې ورهل په حاشه کې په دې خاطر‬
‫ذکر کړېده تر څو ترمجه شوي منت کې واقعيت وړاندې الړ يش‪.‬‬
‫اهلل دې د ژباړې دا زيار زما او د ټولو لوستوالو او په چاپ کې د مايل زيار ويستونکو لپاره‬
‫صدقه جاریه وګرځوي‪ ،‬دا ترمجه دې اهلل پاک خالص د هغه د رضا په خاطر وګرځوي‪ ،‬اهلل داع‬
‫اوريدونکی او قبلونکی دی‪ ،‬هغه د هېڅ چا زيار نه ضايع کوي‪ ،‬په بندګانو نهايت رحيم او‬
‫بې حتاشا مهربانه دی‪.‬‬
‫که د لوستوال تر نظر الندې هر ډول عليم‪ ،‬اماليئ او مطبيع خطا رايش د احسان هل خمې مو په‬
‫الندې عنوان وخربوئ ترڅو يې اصالح کړو‪ ،‬ځکه هل خطا څخه هېڅ څوک هم معصوم نه دي‪.‬‬

‫لقمان حکيم حکمت@‪gmacom‬‬

 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د ليکوال پېليزه‬
‫‪17‬‬

‫هغه وړانګينه ځال چې د ورېځو د زوال په څېر يې د بدپرستۍ او ناپوهۍ ګردې تروږمۍ‬
‫په زوال کړې‪ ،‬ګرد انسانيت ته د اهلل پاک هل لورې هغه راستویل شوی هدايت چې انسان يې‬
‫د تمامو بدمرغيو او هالک څخه وژغوره‪ ،‬انسانيت يې هل سرتو مهلکو بې نورۍ او بې الرۍ‬
‫څخه د سعادت په لور ریه کړ‪ ،‬دنيب کريم ﷺ جهادي ژوند د انسانيت د بقاء او چباو لپاره‬
‫تر ټولو روښانه صفحه ده‪ ،‬د هغه ژوند ژواک د رحم او مهربانۍ او د ښې رويې ژوندۍ بېلګه‬
‫ده‪ ،‬د هغه ژوند ژواک د خالق او خملوق رسه د مناسبې رويې لوړ او سرت منار دی‪ ،‬د نيب کريم‬
‫ﷺ ژوند او سريت د اهلل پاک په سپيڅيل کتاب کې په زرينو ځال ځليږي‪ ،‬اهلل پاک يې اړوند‬
‫فرمايي‪( :‬ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ) [سورت قلم‪.]4 :‬‬
‫ژباړه‪ :‬ته پېغمرب ﷺ په لوړ او لويو اخالقو سمبال يي‪.‬‬
‫ژوند يې هل خپوا راهييس د پياوړو تاريخ پوهانو په ارزښتناکو يلکنو کې وړانګينې پلوشې‬
‫لري‪ ،‬د دغې مبارک ژوند پکې خورا خواږه حريت انګزي حلظات لري‪.‬‬
‫َْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫َصل اهلل َعليْ ِه َو َسل َم َوريض َوأن َع َم‬

‫تاريخ او سيرت ته لنډه کتنه‬

‫د جاهليت په دور کې د پالر نيکه څخه راپاتې روايتونو پرته تارخيې ودې شتون نه درلود‪،‬‬
‫تاريخ هم هغه مهال ايکې يوآځې د عريب ژوند ژواک اړوند حرکت درلود‪ ،‬د پالر نيکه وياړونه‪ ،‬د‬
‫اتلولو او بې چورته مايل لګښت‪ ،‬په ژمنې وفا کول‪ ،‬د حسب او نسب او نور قومونه د ځان مالتړي‬
‫جوړولو څخه به د تاريخ ميچن چورلښت درلود‪ ،‬که څه هم په دغې تارييخ پس منظر کې د بيت‬
‫اهلل او د هغې د سبمالښت‪ ،‬د زمزم د اوبو د راپورته کېدو‪ ،‬د جرهم اود قريشو د رسدارانو‪ ،‬د مآرب‬
‫بند ماتېدل او د خلکو تس نس کېدل‪ ،‬د اکهنانو او دهغوی د سجعو اړوند ورپکې مات ګوډ‬
‫معلومات وو چې د جاهليت د دور ټونلزي او سيايس او ديين اړخونه پکې په تفصييل توګه نزدې‬
‫ښه څېړل شويدي‪.‬‬
‫که څه هم د جاهليت د ټاټويب د کهانينو او قيصو غونډې ګرمې وې‪ ،‬او په رواييت بنسټ به‬
‫هل لويانو څخه کوچنيانو ته معلومات پاتې وو‪ ،‬هغه و چې د اساليم دين د ظهور وړاندې د نبوت‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫کوچنيتوب مبارک او اعمه طرز‬ ‫ځېنې نښې نښانې راوالړې او څرګندې شوې‪ ،‬د نيب کريم ﷺ‬
‫َ‬ ‫َُْ ْ َ َْ ْ‬
‫زندګي‪ ،‬د پېغمربانو حال احوال او د صحابه کرامو ريض اهلل عنهم أج ِعي د ژوند نوی پړاو‪،‬‬
‫د نيب ﷺ د راز راز اغيارو او دښمنانو د اغتيال هلې ځلې‪ ،‬د مرشاکنو او يهودانو او نرصانيانو‬ ‫‪18‬‬
‫ترمنځ د نيب ﷺ د ژوند بېلګې قيصې او اخبار رڼه چينه وه‪ ،‬هغوی هم دغه اخبار د راويانو هل‬
‫خمې مرشانو نه کرشانو ته پاتې اثرات وښودل‪ ،‬د ژوند َد دغې نوي پړاو لپاره د قرانکريم اياتونه‬
‫ي رښتينې ويناوې ژوندې بېلګه ده‪.‬‬ ‫َُْ ْ َْ‬
‫جع ْ َ‬
‫او نبوي حديثونه او د صحابه کرامو ريض اهلل عنهم أ ِ‬
‫که څه هم قرانکريم په يليلک بڼه شتون درلود خو ولې تر ډېره مهاهل نبوي حديثونه د يلک‬
‫او قلمبندې څخه په کناره کې و‪ ،‬خو حديثونه به د موثقو (باوري) جهاتو هل الرې خلکو‬
‫َُْ‬
‫روايت کول‪ ،‬دنيب کريم ﷺ څخه د ابوسعيد اخلدري ريض اهلل عنه د روايت کړي حديث په‬
‫َ َ ْ ُ ُ ْ َ ِّ ْ َ ْ ً َ ْ ُ ْ َ َ ْ َ َ َ َ ِّ ْ ْ ً َ ْ ُ ْ َ ْ َ ْ ُ ُ‬
‫حه)‪.‬‬ ‫آن فليم‬‫آن فمن کتب عن ِشيئا ِسوی القر ِ‬‫بنسټ چې (ال تکتبوا عن شيئا ِسوی القر ِ‬
‫هل قرانکريم پرته نور هل ما څخه هېڅ یش مه يلکئ‪ ،‬که چا د قرانکريم پرته نور څه يليلک‬
‫وي نو لريې (مټاو‪ ،‬وران) دي کړي‪.‬‬
‫په اعمه توګه هېڅ چا هم د حديثونو د يللکو او نويشته کولو جرأت او زړه ورتوب نه شو کوالی‪.‬‬
‫د حديثونو د نه يللکو المل ډاګزيه و چې تر څو نبوي حديثونه د قراين اياتونو رسه ګډوډ نه‬
‫يش‪ ،‬د دغې نېکې موخې د الس ته راوړو په خاطر د نه يللکو خربه په وقيت توګه وه‪.‬‬
‫َ َُ‬
‫حه اهلل د واک په دور کې (‪۱۰۱-۹۹‬ـه) پورې خربه د تېر په څېر وه‪،‬‬ ‫د عمر بن عبدالعزيز ر ِ‬
‫َ َُ‬
‫داسې ويل کيږي چې د حديثونو په يليلک بڼه راټولولو باندې عمر بن عبدالعزيز ر ِحه اهلل‬
‫څلوېښت ورځې استخاره وکړه‪ ،‬اهلل پاک ورته د خري الره خالصه کړه او ابوبکر حممد بن‬
‫عمرو بن حزم ته يې اجازه وکړه‪ ،‬هغه په خپل ذهين حميط کې ضبط کړي ټول حديثونه نويشته‬
‫کړل‪ ،‬او نويشته شوي معلومات (حديثونه) يې د قلمرو بېالبېلو برخو ته واستول‪.‬‬
‫َ َُ‬
‫حه اهلل دا مهال په مدينه باندې ګورنر و‪ ،‬او په (‪۱۲۰‬ـه) کې وفات دی‪.‬‬‫ابوبکر بن حزم ر ِ‬
‫َ َُ‬
‫حه‬‫د تېر په څېر عمر بن عبدالعزيز د امام مالک استاذ حممد بن مسلم بن شهاب زهري ر ِ‬
‫اهلل ته امر وکړ چې د نيب کريم ﷺ ثابت حديثونه راغونډ کړي‪ ،‬د امر رسه سم هغه په کتايب‬
‫بڼه ځينې حديثونه راغونډ کړل‪.‬‬
‫هل دې پړاو وروسته په حديثونو کې رنګارنګ يلکنې مسلمانانو پېل کړې چې د ځانګړي‬
‫ترتيب او تنسيق رسه يې هېڅ اړيکي نه درلودې‪ ،‬بلکې ځېنو ال د ترشيع د ځانګړو بابونو اړوند‬
‫د حديثونو راغونډونې وکړې‪ ،‬خربه تر دې حده ورسېده چې د نيب کريم ﷺ د حديثونو د راټولولو‬
‫لپاره داسې ډول يلکنو شتون پېدا کړ چې د هغې د روزمره زندګۍ او د اعمې زندګۍ لکه د هغه‬
‫زېږدنه او رضاعت ان تر بعثت پورې يې ژوند په بابونو او مستقلو فصلونو وويشل شو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هل دې وروسته قريش د اهلل پاک دين ته رابلل او په مکه کې د قريشو په ځورونو او ربړولو‬
‫حتمل او زغم ويستل او د غزاګانو او جنګي پالوې لېږدونې او د جهاد نور اړوند ګرد متعلقات‬
‫‪19‬‬
‫يې پکې په تفصييل انداز څېړيل دي‪.‬‬
‫تاريخ پوهانو پکې د تاريخ د يلکنې نورې الرې هم غوره کړې دي‪ ،‬ځېنو يې يلکنه د نيب‬
‫کريم ﷺ د ژوند مبارک اړوند ځانګړې کړه تر څو خپل دين ته مايله ټنډه وخړوبوي‪ ،‬ځکه چې‬
‫دغه تنده ماتېدنه د نيب ﷺ د مسلمانانو لپاره د نېکې نمونې او مهتدينو لپاره د الرې مشال و‪.‬‬

‫د سيرت خورا مشهور پياوړي ليکواالن‬

‫د سريت لومړی يلکوال عروة بن الزبري بن العوام (‪۹۲‬ـه) و‪ ،‬بيا ابان بن عثمان (‪۱۰۵‬ـه) بيا‬
‫وهب بن منبه (‪۱۱۰‬ـه) ورپسې رشحبيل بن سعد (‪۱۲۳‬ـه) او بيا ابن شهاب الزهري (‪۱۲۴‬ـه) او بيا‬
‫عبداهلل بن أيب بکر بن حزم (‪۱۳۵‬ـه) وو‪.‬‬
‫هېره دې نه وي چې د دوی يلکواالنو دغه الس يلکنې هل منځه تليل دي‪ ،‬که څه هم مات‬
‫ګوډ ځېنې برخې يې د تاريخ په ځېنو کتابونو کې خوندي هم پاتې دي لکه تاريخ طربي‪ ،‬او يا‬
‫لکه د جرمين په ښار هيډلربګ کې چې د وهب بن منبه د يلکنې ځېنې برخه نمونه پرته ده‪.‬‬
‫هل دې څخه وروسته بيا د مؤلفينو لړۍ پېل شوه چې خورا شهرت يافته يې مویس بن عقبة‬
‫(‪۱۴۱‬ـه)‪ ،‬معمر بن راشد (‪۱۵۰‬ـه)‪ ،‬او حممد بن اسحاق (‪۱۵۰‬ـه) وو‪.‬‬
‫بيا دريمه طبقه راڅرګنده شوه چې هل مجلې څخه يې يو هم زياد ابلاکيئ (‪۱۸۳‬ـه) واقدي‬
‫(‪۲۰۷‬ـه) چې د مشهور کتاب (املغازي) يلکوال هم دی‪ ،‬ابن هشام (‪۲۱۸‬ـه)‪ ،‬او حممد بن سعد‬
‫(‪۲۳۰‬ـه) چې د (الطبقات) په نوم ارزښتناکه يلکنه لري‪.‬‬

‫د ابن اسحاق سيرت‬

‫د يلکواالنو په دغې يلکنو کې ارزښتناکه عليم او باوثوقه باور وړ يلکنه د حممد بن اسحاق‬
‫َ َُ‬
‫حه اهلل سريت دی(‪ )1‬چې د عباسيانو د واک د دور په لومړيو مرحلو کې يې نويشته کړی دی‪.‬‬ ‫رِ‬
‫((( اسم کنية يې ابو عبداهلل‪ ،‬نوم يې حممد او د پالر نوم يې اسحاق او د يسار بن خيار ملیس و‪ ،‬پلرنې ټاټوبې يې‬
‫َ ُْ‬
‫د کوفې لويديځه برخه کې د [عني تمر] نوم یلک و‪ ،‬د ابوبکر ريض اهلل ع ن ه د واک په دور (‪۱۲‬ـه) کې مسلمانانو‬
‫فتحه کړ او د دې نيکه (يسار) پکې د قيس بن خمرمة بن املطلب بن عبدمناف غالم راوستل شو‪ ،‬هغه و‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫داسې ويل کيږي چې د حممد بن اسحاق په بغداد کې د ابو جعفر املنصور رسه يلدنه‬
‫کتنه وشوه‪ ،‬د ابوجعفر رسه چې خپل ځوي (مهدي) هم ناست و‪ ،‬منصور هل ابن اسحاق څخه‬
‫وپوښتل دا پېژنې؟ هغه ورته وويل‪ :‬هو دا د امرياملؤمنني ځوی دی‪ ،‬منصور ورته وويل‪ :‬د دې‬
‫َ َ ْ َّ َ‬ ‫‪20‬‬
‫السال ُم د پېدائښت هل پېل څخه تر نن ورځ پورې ګرد معلومات راټول کړه‪،‬‬ ‫لپاره د آدم علي ِه‬
‫ابن اسحاق پېل وکړ او لوی کتاب يې ويلکه‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬ابن اسحاقه! دا خو دې لوی‬
‫کتاب يلیلک دی‪ ،‬لکه لږ دې چنوړ کړ ډېر به ښه وي‪.‬‬
‫هېره دې نه وي چې دغه لوی کتاب د امرياملؤمنني په مکتبه کې خوندي پاتې شو‪.‬‬

‫د ابن هشام سيرت‬

‫د ابن اسحاق نه وروسته ابن هشام(‪ )1‬رایغ او نزدې يوه نيمه پېړۍ وروسته يې د زياد‬
‫ابلاکيئ(‪ )2‬د يو راوي په توسط د ابن اسحاق سريت خالصه روايت کړ‪.‬‬
‫د ابن هشام په روايت د ابن اسحاق د سريت کتاب چې نن ځمونږ خمې ته پروت دی په دې‬
‫اندازه نه دی‪ ،‬بلکې ابن هشام د ابن اسحاق د سريت ځېنې اړخونه د زيادت او اضافه اکرۍ‬
‫َ َُ‬
‫ح ه اهلل که څه هم خپله ځواين په مدينه‬‫چې په (‪۸۰‬ـه) اکل کې يې ملیس (حممد) په مدينه کې وزږېد‪ ،‬حممد ر ِ‬
‫کې تې ره کړه‪ ،‬خو ولې د ځېنو مرصينو په ملتيا مرص ته والړ‪ ،‬بيا هل هغه ځايه کوفې ته‪ ،‬جزيرة العرب‪ ،‬ري‪،‬‬
‫ب رصه او بيا بغداد ته والړ‪ ،‬هلته يې د اجل دايع ته بليک ووايه او په (‪۱۵۲‬ـه) کې وفات شو‪.‬‬
‫د دې اړوند ابن عدي وايي‪ :‬حممد بن اسحاق چې د وخت واکداران يې هل هر څه نه د نيب کريم ﷺ په غزواتو‬
‫بوخت وساتل‪ ،‬که هل دې پرته هېڅ بل فضيلت اوغوره وایل ونه لري دا يې بسنه کوي‪.‬‬
‫((( اسم کنية يې ابو حممد‪ ،‬نوم يې عبدامللک د هشام ځوی دی‪ ،‬په قام قبيل محريي و‪ ،‬زوکړه يې په ب رصه کې شوېده او‬
‫مرص ته والړ‪ ،‬هلته يې د امام شافيع رسه يلدل کتل وشول‪ ،‬دواړو رسه خپل منځ کې د عربانو د شعرونو زياته برخه يو‬
‫بل ته زمزمه کړل‪.‬‬
‫ابن هشام دابن اسحاق د سريت د تهذيب ولو پرته نورې يلکنې هم لري‪ ،‬يوه يلکنه يې د محري په نسبونو او واکدارانو‬
‫طبقه خلکو يليلک ده‪ ،‬او بل اثر يې د عربانو د شعرونو په غريبو الفاظو رشحه يليلک ده‪ ،‬په فسطاط کې په (‪۲۱۸‬ـه) کې‬
‫وفات شوی دی‪.‬‬
‫((( اسم کنيه يې ابو حممد نوم يې زياد د پالر نوم يې عبدامللک او د نيکه نوم يې طفيل و‪ ،‬د کوفې ميشتوال او‬
‫په قام قبيله اعمري و‪ ،‬په بنو اعمر کې د بکاء هل کورنۍ څخه و نو ځکه ورته بکايئ ويل کيږي‪ ،‬بغداد‬
‫کې يې خلکو ته مغازي د حممد بن اسحاق په روايت او ف رائض د حممد بن سالم په روايت ښودل‪ ،‬هل بغداد‬
‫څخه بېرته کوفې ته ستون شو‪.‬‬
‫ابن هشام به يې ډېر زيات قدر او اح رتام کو‪ ،‬هغه د کتاب پېل کې وايي‪[ :‬د ځېنو داسې خربو هل يللکو څخه‬
‫مې ډډه وکړه چې بد بريښي او نور ځېنې داسې و چې په خلکو ښه نه لږېدل‪ ،‬او ځېنې نور معلومات‬
‫داسې وو چې د بکايئ روايت درست نه بلل]‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫رسه‪ ،‬او ځېنې برخه يې په چنوړ او خالصه کولو او څه يې هو بهو د هغه روايتونه ذکر کړيدي‪،‬‬
‫لکه نالکه پرې نيوکې هم کوي او يا يې هم د نورو علماوو د روايتونو رسه پرتله کوي‪ ،‬هغه د‬
‫‪21‬‬
‫کتاب په يللکو کې خپله د يلکنې تګالره د کتاب په لومړۍ برخه کې څرګنده کړېده‪.‬‬
‫د نېوکو او نلډېز باوجود بيا هم ابن هشام د ابن اسحاق د سريت په کتاب کې د روايت او‬
‫امانتدارۍ ځانګړی خيال ساتیل دی‪.‬‬
‫هېڅ يوه لکمه يې ورهل رد و بدل کړې نه ده‪ ،‬د نورو روايتونو رسه د تعارض په مهال او يا هم د‬
‫تېروتنې د اصالح کولو‪ ،‬او يا د لفظ د ترشيح کولو څخه وړاندې خاخما وايي [ابن هشام وايي]‪.‬‬
‫َ‬
‫که څه هم نلډېز د ابن هشام بنسټزي المل دی‪ ،‬هل همدې کبله يې د اسمعيل بن ابراهيم َعليْ ِه َما‬
‫َ َ ْ َّ َ‬ ‫َّ َ‬
‫السال ُم چبيان‪ ،‬زياتره شعرونه او نور هغه‬ ‫السال ُم څخه وړاندې د پېدائښت پېل‪ ،‬داسمعيل علي ِه‬
‫حاالت چې ابن هشام يې زيادت بويل او هل سريت څخه يې نه شمريي ټو ل حذف کړيدي‪.‬‬
‫او نه هغه حوادث قابل ذکر بويل چې د راويانو ثقتوب يې مشکوک وي‪ ،‬خو که د ابن هشام‬
‫د روايت کړي سريت د اصل غوڅه پلټنه وکړی يش جوته به يش چې په روايت کې يې د‬
‫امانت ډېر زيات خيال ساتیل دی‪ ،‬او دا خربه هل شک نه وتيل ده چې خمکين اساليم علماوو کې‬
‫دې خوي په لويه کچه شتون درلود‪.‬‬

‫د ابن هشام د سيرت علمي ارزښت‬

‫د حممد بن اسحاق د سريت يلیلک کتاب د سريت د ګردو لوستوالو لپاره هل خپوا راهيسې تر نن‬
‫ورځ پورې عمده او اصيله رسچينه ده‪ ،‬هېڅ څوک به داسې نه وي چې د رسول ﷺ د سريت‬
‫اړوند شننه کوي مګر دا چې د ابن اسحاق کتاب يې خمې ته پروت وي‪.‬‬
‫لږ څه وړاندې تاسو وپېژندل چې د ډېرې زمانې څخه راپدېخوا علماوو د ابن اسحاق نوشته کړی‬
‫سريت د ابن هشام د سريت په نوم ځکه پېژنده چې ابن هشام يې راوي او همدې يې نلډېز کړی و‪.‬‬
‫ابن خلاکن وايي‪( :‬ابن هشام هغه هستۍ ده چې د ابن اسحاق هل يلکنې څخه يې د نيب کريم‬
‫ﷺ سريت او غزاګانو غورچاڼ کړی دی‪ ،‬هغه دا سريت پاک صفا او بيا يې نلډيز کړ‪ ،‬د ابن‬
‫اسحاق يلیلک سريت د خلکو په منځ کې د ابن هشام د سريت په نوم شهرت لري)‪.‬‬
‫په رښتيا چې د ابن هشام سريت د شارحينو او لوستوالو په نزي ژوندی احرتام لري‪ ،‬همدا‬
‫سريت ابو القاسم عبدالرمحن السهييل(‪ )1‬د [الروض األنف] په نوم رشح کړی دی‪.‬‬
‫((( اسم کنيه يې ابو القاسم‪ ،‬نوم يې عبدال رمحن‪ ،‬د پالر نوم يې امحد او د نيکه نوم يې اصبغ و و په اندلس کې‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هل دې څخه وروسته ابو ذر اخلشين(‪ )1‬راوالړ شو او د سريت کتاب ته په ځانګړې توګه‬
‫داسې ځېر شو چې ګران فهمه لکمات يې ورهل رشح کړل او د اړتيا وړ يې په ځېنو ځايونو‬
‫نېوکې هم وکړې‪ ،‬او خپل دغه زيار ته يې د [رشح السرية انلبوية] نوم ورکړ‪ ،‬هېره دې نه وې‬
‫‪22‬‬
‫چې د دې کتاب د خرپونې زيار ډاکټر برونله ويستیل دی‪.‬‬
‫دتېر په څېر پرې بدرادلين حممد بن امحد العيين د [کشف اللثام یف رشح سرية ابن هشام]‬
‫په نوم هم رشح ويللکه چې په (‪۸۰۵‬ـه) کې ترې وزګار شو‪.‬‬
‫هل بلې خوا ځېنې نورو علماوو د سريت د يلکنې په نلډيز ځانګړې پاملرنې پېل کړې‪،‬‬
‫چې يو يې هم هل مجلې څخه برهان ادلين ابراهيم بن حممد چې په ابن مرحل شافيع يې شهرت‬
‫درلود و‪ ،‬هغه سريت نزدې په اتلسو جملسونو (درسونو) کې راخالصه کړ چې تر څنګ يې په‬
‫ناقصو ځايونو زياتونې هم وکړې‪ ،‬او خپلې دغې ټولګې ته يې د [اذلخرية يف خمترص السرية]‬
‫نوم ورکړ‪ ،‬او په (‪۶۱۱‬ـه) اکل يې د يللکو هل زيار څخه وزګار شو‪.‬‬
‫هل بلې خوا د ابن هشام سريت ابو العباس امحد بن ابراهيم بن عبدالرمحن الواسطي هم د‬
‫[خمترص سرية ابن هشام] په نوم خالصه کړ او په (‪۷۱۱‬ـه) کې يې هل زيار څخه وزګار شو‪.‬‬
‫او ځېنې نور هغه علماء چې سريت يې د نظم او شعر په بڼه ترتيب کړ يو هم ورپکې ابو‬
‫حممد عبداالعزيز بن حممد بن سعد ادلمريي ادليريين دی چې په (‪۶۶۳‬ـه) اکل کې وفات دی‪.‬‬
‫سريت په شعري بڼه ابوبکر حممد بن ابراهيم چې په ابن شهيد شهرت لري هم ترتيب کړ‬
‫او خپل دغې ترتيب شوې يلکنې ته يې د [الفتح القريب يف سرية احلبيب] نوم ورکړ‪ ،‬نزدې‬
‫څه د پاسه لس زره بېتونه لري‪.‬‬

‫تهذيب سيرة ابن هشام‬

‫د خپلې ځوانۍ په لومړيو کې ما څو څو وار د دې لکک هوډ وکړ چې د سريت دغه عميل‬
‫او ارزښتناکه يلکنه هل پېل څخه تر پای ولولم‪ ،‬خو ولې د تېروپاتو او د خربو ترمنځ يو تر بله د‬
‫نه سمون هل کبله چې ذهن نا ارامه کوي‪ ،‬نفس ته هل ستومانې پرته نور څه نه ورکوي‪ ،‬ما ترې‬

‫د سهيل د درې هستوګن و‪ ،‬اندلس کې په (‪۵۰۸‬ـه) کې زږېدیل دی‪ ،‬او د ژوند زيات ره برخه يې هم دتله تې ره ده‪،‬‬
‫په م راکش کې درې اکهل پاتې شو او هلته په (‪۵۸۱‬ـه) کې وفات شوی دی‪.‬‬
‫((( اسم کنيه يې ابو ذر نوم يې مصعب د حممد ځوی او د مسعود ملیس و‪ ،‬په اندلس کې د خشني نوم يلک‬
‫اوسېدونکی و‪ ،‬په (‪۵۳۲‬ـه) کې پېدا او په (‪۶۰۴‬ـه) کې وفات دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هم لکه په لويه شلېديل بيابان کې د لګ او ګالب په څېر ځېنې ځېنې برخې ولوستې‪ ،‬د نېکې‬
‫پای او ګالبرتينو خوږو خوږو اسلوبونو يې د لوستلو رسه ځان ته جذب کړم‪.‬‬
‫‪23‬‬ ‫په رښتيا چې ما د نيب کريم ﷺ د سريت په لوستلو کې د قرانکريم د اياتونو د تالوت او يا‬
‫هم د نيب ﷺ د حديثونو او مبارکو خربو په څېر رښتنې او ځان نه ښوولو عبادت او خاکسارۍ‬
‫او اعجزانه انداز مونده کړ‪.‬‬
‫زما پالر چې په [تلخيص ادلروس األويلة یف السرية املحمدية] په نوم کتاب قلمبند کړ‪،‬‬
‫ديرش فصلونه يې درلودل‪ ،‬د ديين معاهدو پرته نور په هېڅ کومې تعليمې اداره کې نه لوستل‬
‫کېده‪ ،‬ځکه چې هل نورو ادارو رسه د [دروس السرية] په نوم ځانګړې او مستقلې مادې شتون‬
‫درلود‪ ،‬شايد د سريت بيا لوستلو زه همدې ته اړ کړم چې د ابن هشام يلیلک سريت را نلډ کړم‪.‬‬
‫چونکه خمکې مې د دې يادونه وکړه چې د کتاب خپل اسلوب ډېرې ستړياوې لرلې‪ ،‬خو‬
‫د لوستلو لپاره مې ټول کتاب بيا هل توانه ووت‪.‬‬
‫د بدر د بنديوانانو د نومونو په مهال د سريت په کتاب کې لوستوال ته نور ګڼ شمېر فصلونه‬
‫خمې ته ورځې‪ ،‬دا چې په بدر کې د مسلمانانو د اسونو نومونه څه و؟ هغه خلک چې د‬
‫انصارو يا مهاجرينو هل مجلې څخه يې د بدر په غزا کې ګډون کړی وو‪ ،‬د هغوی نومونه‪،‬‬
‫کوم مسلمانان په بدر کې شهيدان شوي وو؟ يا د بدر په معرکه کې چې کوم اشعار او ترانې‬
‫ويل شوې وې‪ ،‬د اوږد ترينو نسبونو په ذکرکولو او لوی لوی قافيه لرونکي اشعار او دېته ورته‬
‫رسدي نورې اړوند پېښې چې د کتاب خوند يې ورک کړی و‪ ،‬لکه رسسخته الفاظ‪ ،‬يا د‬
‫قرانکريم ځېنې هغه اياتونه چې د سريت د دغې ذکر کړي ځای رسه هېڅ سمون نه خوري‪،‬‬
‫ولو که اندکه اشاره يې ورته کړي وي‪ ،‬ورپکې ايت ذکر شوی دی‪ ،‬ټول هغه څه وو چې زه يې‬
‫هک پک او حريان دريان کړی وم‪.‬‬
‫بايد هغه سند ته پکې هم اشاره شوی وای چې د سريت زياتې فقرې ورباندې روايت‬
‫شوي دي‪ ،‬د نيوکه کونکي علماوو پرته نور هېڅ چا ته دا ارزښت نه لري‪.‬‬
‫ما دا زيار وويست چې دا (نلډيز) لوستوالو او مينوالو ته په داسې پوښاک کې وړاندې کړم‬
‫چې د هغوی سرتګې ورباندې خيې يش‪ ،‬او هل بل پلوه يې ورته په لوستلو کې هم هېڅ ستونزې‬
‫نه راوالړيږي‪ ،‬د دې برسېره مې د اصيل کتاب په نص ځانګړی خيال ساتیل دی‪ ،‬لوستوال‬
‫کوالی يش نص يا د استشهاد لپاره د نظم په ژبه شعرونه لومړين کتاب (اصل) ته منسوب‬
‫کړي‪ ،‬دا ځکه چې ما د کتاب هېڅ نص هم رد او بدل کړی نه دی‪ ،‬د عليم امانت خاص خيال‬
‫مې کړی دی چې چرته هم د ابن هشام نصوص دي‪ ،‬زياتره مې هغه ته د کتاب په منت کې او‬
‫يا هم الندې حاشيه کې منسوب کړي دي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫کوم چې اعم طوره نصوص دي نو هغه د ابن هشام په روايت د ابن اسحاق نصوص دي‪ ،‬هل‬
‫اړتيا پرته مې هغه ته نص منسوب کړی دی‪ ،‬او نور مې د يلکنې په مقتضا اعم تام پرېښي دي‬
‫چې يا دا ابن هشام او يا هم ابن اسحاق روايت کړيوي‪.‬‬ ‫‪24‬‬

‫د ټولو نصوصو د ضبط انتهايي ډېر خاص خيال مې ساتیل دی‪ ،‬کوم ځای چې مې د رشحې‬
‫ځېنې ځايونو کې اړتيا يلدلې ده د هغې رشحه مې هم د سريت د شارحينو‪ ،‬او يا هم د اثارو هل‬
‫يلکنو او د لغت د معتمدو کتابونو څخه مې پکې استفاده کړېده‪.‬‬
‫چونکه خمترص سريت د هغه چا لپاره د لوستلو زرينه موقعه ده چې دکتاب اصل ته الس‬
‫ریس نه يش لریل‪ ،‬او هل بل پلوه د نين اوسين ځوانانو د تېرو قابل رشف هل سپيڅيل تراث رسه د‬
‫تړون ډېر ښه پړاو هم دی‪.‬‬
‫ستا لپاره همدومره بسنه کوي چې د زيات خېر او عليم تراث د الس ته راوړلو لپاره دا‬
‫کتاب لږ شمېر ورځو کې ولولې‪ ،‬خو که د کتاب د اصل لوستل دې پېل کړل رسه هل دې چې هل‬
‫توانه به دې هم بهر وي خو نزدې لوستل به يې درڅه ګڼ شمېر مياشتې هم ونييس‪.‬‬
‫د اهلل پاک څخه ارزو لرم چې دا کتاب چې زما په اند ډېر لږ زيار مې پکې ايستیل دی‪،‬‬
‫د خېر نه ډک وګرځوي‪ ،‬په دې مې يواځې د اهلل پاک او د هغه د رسول ﷺ خوشحالول موخه‬
‫ده‪ ،‬نور هېڅ نه دي‪.‬‬
‫مرص [ربيع اثلاين ‪ ۱۳۹۶ /‬ـهاپريل ‪ ۱۹۷۶‬م]‬

‫الس َ‬
‫ال ُم پورې د محمد ﷺ مبارک نسب‪:‬‬ ‫تر ادم َع َل ْيهِ َّ‬
‫ابو حممد عبدامللک بن هشام وايي‪:‬‬
‫دا د نيب کريم ﷺ دسريت اړوند ټولګه ده‪.‬‬
‫حممد د عبدهلل ځوی د عبداملطلب (شيبه) ځوی د هاشم (عمرو) ځوی د عبدمناف (مغرية)‬
‫ځوی د قيص (زيد) ځوی د کالب ځوی‪ ،‬د مرة ځوی د کعب ځوی د لؤي ځوی د اغلب ځوی د‬
‫فهر ځوی د مالک ځوی د نرض ځوی د کنانة ځوی د خزيمة ځوی‪ ،‬د مدرکة (اعمر) ځوی د ايلاس‬
‫ځوی دمرض ځوی د نزار ځوی د معد ځوی د عدنان ځوی د أدد ځوی د مقوم ځوی د ناحور ځوی‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم ځوی د ابراهيم‬ ‫د تريح ځوی د يعرب ځوی د يشجب ځوی د نابت ځوی د اسمعيل علي ِه‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم ځوی د تارح (ازر) ځوی د ناحور ځوی د ساروغ ځوی د راعو ځوی‬ ‫خليل الرمحن علي ِه‬
‫ُ‬ ‫َ َ ْ َّ َ‬
‫د فالخ ځوی د عيرب ځوی د شالخ ځوی د ارفخشذ ځوی د سام ځوی د نوح علي ِه السالم ځوی د‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم نوم و) د يرد ځوی‬ ‫ملک ځوی د متوشلخ ځوی د اخنوخ (د ګمان هل خمې دا د ادريس علي ِه‬
‫‪25‬‬
‫َ َ ْ َّ َُ‬
‫د مهليل ځوی د قينن ځوی د يانش ځوی د شيث ځوی د ادم علي ِه السالم ځوی‪.‬‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم تر نيب کريم ﷺ او د ټولو هغو چا‬ ‫ابن هشام وايي‪ :‬زه ددې کتاب د اسمعيل علي ِه‬
‫چې ددې دواړو ترمنځ وي‪ ،‬په پرهل پسې توګه چې په نسيب سلسله کې شمول لري پېل کوم‪،‬‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم نه تر نيب کريم ﷺ پورې چې د دوی ترمنځه تېر شوي وي او څه ورته‬ ‫داسمعيل علي ِه‬
‫ُ‬ ‫َ َ ْ َّ َ‬
‫خمې ته راغيل وي‪ ،‬او د مزيد اختصار هل کبله د اسمعيل علي ِه السالم دنورو چبيانو د ژوند‬
‫کهانۍ نه رصف نظر کيږو‪ ،‬او وړاندې مو وويل چې د اختصار هل کبله به د ابن اسحاق هغه‬
‫معلومات هم نه ذکر کوو چې د نيب کريم ﷺ اړوند نه وي‪ ،‬او نه يې په هلکه قراين اياتونه نازل‬
‫شوي وي‪ ،‬نه دکتاب ستونزې اواروي‪ ،‬او نه يې رسسخته الفاظ ترشحيوي‪ ،‬او نه د شواهدو په‬
‫حيث تاييدي لکمات وي‪.‬‬
‫هغه داسې شعرونه ذکر کړيدي چې علماء يې د شعرونو په نوم نه پېژين‪ ،‬او څېنې نور‬
‫يې داسې شيان ذکر کړيدي چې ياد يې ښه نه بريښي او ځېنې نور يې داسې معلومات ذکر‬
‫کړيدي چې خلک يې پرکنډ او نيمګړتياوې بويل‪ ،‬او نور ځېنې داسې معلومات دي چې په‬
‫(‪ُ َ َ )1‬‬
‫حه اهلل خپپلو روايتونو کې هېڅ ذکر نه دی کړی‪ ،‬هل دغې‬ ‫دروستوايل يې مونږ ته بکايئ ر ِ‬
‫پرته به دنورو متعلقاتو لړې دروايتونو او د علم په اندازه جاري ساتو ‪-‬ان شاء اهلل‪.-‬‬

‫الس َ‬
‫ال ُم څخه راپېدېخوا نسبي سلسله‬ ‫د اسمعيل َع َل ْيهِ َّ‬
‫َّ َ‬ ‫َ‬
‫السال ُم دولس نارينه زامن زږويل وو‪ :‬نابت‪ ،‬قيذر‪ ،‬اذبل‪ ،‬ميشا‪ ،‬مسمعا‪،‬‬ ‫اسمعيل َعليْ ِه‬
‫مايش‪ ،‬دما‪ ،‬آذر‪ ،‬طيما‪ ،‬يطور‪ ،‬نبش‪ ،‬قيذم‪ ،‬نابت‪.‬‬
‫نابت نه يشجب پېدا شو اود يشجب نه يعرب او د يعرب نه تريح او دتريح نه ناحور‪ ،‬د‬
‫مقوم نه أدد‪ ،‬د أدد نه عدنان پېدا دی‪.‬‬‫مقوم‪ ،‬د ّ‬
‫ناحور نه ّ‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم په اوالد کې د عدنان نه قبائل خواره واره شول‪.‬‬ ‫بيا د اسمعيل علي ِه‬
‫عدنان د وه نارينه زامن لرل‪ :‬معد بن عدنان‪ ،‬او عک بن عدنان‪ ،‬عک يمن ته والړ او هتله‬
‫ََ ُ‬
‫ح ه اهلل د ابن هشام استاذ او د ابن اسحاق شاګرد دی‪ ،‬خپل نوم يې زيادبن عبداهلل بن طفيل‬
‫((( بکايئ ر ِ‬
‫بکايئ دی‪ ،‬په (‪۱۸۳‬ـه) کې وفات دی‪ ،‬او بکاء د بنو اعمر بن صعصعة دقبيلو په خېلونو کې يو خېل دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫شته شو‪ ،‬هغه داسې چې عک په اشعريانو کې رشته وکړه او هل رشتې کولو رسه هلته پاتې شو‪،‬‬
‫ان چې کور او ژبه يې رسه يوه شول‪ ،‬او اشعريان د اشعر بن نبت بن أدد بن هميسع بن عمرو‬
‫بن عريب بن يشجب بن زيد بن لکهان بن يشجب‪ ،‬بن يعرب بن قحطان اوالده ده‪.‬‬ ‫‪26‬‬

‫د معد بن عدنان نه څلور نارينه چبي پېدا شول‪ :‬نزار‪ ،‬قضاعة‪ ،‬قنص‪ ،‬او اياد‪.‬‬
‫قضاعة ترې محري بن سبأ ته والړ‪ ،‬او د معد د نسبيانو په وينا دقنص بن معد پاتې اوالده‬
‫نيست نابود او هالک شول چې د مجلې څخه يې يو دحريي باچا نعمان بن منذر هم و‪.‬‬

‫د ربيعة بن نصر خوب ليدنه‬

‫ربيعة بن نرص ديمن هل واکدارانو څخه هغه ټولواک دی چې هل هول او هيبت څخه يې ډک‬
‫ډارونکی خوب ويلد‪ ،‬هېڅ يو ساحر‪ ،‬اکهن او پالګر يې پرې نښود مګر دخپل خوب د تعبري‬
‫کشۍ غوښتنه يې ترې وکړه‪ ،‬تر دې چې د خپل قلمرو په داخل کې يې ټول جنوميان هم پرې‬
‫نه ښودل‪ ،‬ټول يې راپنډ کړل او ورته يې وويل‪ :‬ما ډېر زيات ډارجن خوب يلدیل دی‪ ،‬او زه يې‬
‫نهايت زيات ګرباو کړی يم‪ ،‬په جدي توګه يې راته تعبري وواياست‪ ،‬ټولو ورته وويل‪ :‬مونږ ته‬
‫دې يلدیل خوب واوروه تر څو يې درته تعبري درکړو‪.‬‬
‫هغه وويل‪ :‬که زه درته خپل يلدیل خوب هم واوروم ګومان مې نه يش که ډاډمن تعبري‬
‫راکړې او حوصله مې جوړه کړئ‪ ،‬زما د يلديل خوب تعبري هغه څوک کوالی يش چې د خوب‬
‫اورېدو وړاندې تعبري کيش وکړي‪.‬‬
‫يو تعبري کش وويل‪ :‬که رښتيا هم باچا سالمت دخوب تعبري د خوب ويلو وړاندې غواړي‬
‫نو هرومرو دې سطيح او شق راوغواړي‪ ،‬په تعبري کشۍ کې هل هغو دواړو څخه څوک ډېر نه‬
‫پوهيږي‪ ،‬که باچا سالمت هل هغوي څخه وپوښيت شايد دروست معلومات ورکړي‪.‬‬
‫هغه و چې دواړه يې راوغوښتل خو دا چې سطيح هل شق څخه خمکې دربار ته حارضې‬
‫ورکړه‪ ،‬باچا ورته وويل‪ :‬داسې خوب مې يلدیل دی چې زه يې په ډار او ترس کې اچویل يم‪ ،‬او‬
‫ورڅخه ډېر زيات ګرباو يم‪ ،‬ما ته يې تعبري واوروه‪ ،‬که په خوب پوهه يې شايد تعبري به يې هم‬
‫دروست ووايې‪.‬‬
‫سطيح وويل‪ :‬هو ولې نه‪ ،‬تعبري يې درکویل شم‪ ،‬تا د اور توکړه (بڅرکې) ويلد چې د تورتم نه‬
‫راووت‪ ،‬او په ټيټه نسکوره ځمکې پرېوت‪ ،‬او هلته يې هر يو د رس څښنت وخوړ‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫باچا وويل‪ :‬سطيحه! روغه خربه دې وکړه خو وايه چې د خوب تعبري څه دی؟‬
‫سطيح‪ :‬د تورو غونډو ترمنځ په ميشتو انسانانو مې دې سوګند وي چې ستاسو قلمرو ته‬
‫‪27‬‬ ‫به حبشيان راځي او د (ابني) نه تر (جرش) پورې به ستاسو د ځمکې واک او اختيار د هغوی‬
‫په الس کې ويلږي‪.‬‬
‫باچا‪ :‬سطيحه! دا خو ډېر زيات دردونکی او غمجن تعبري دی!! خو دغه حاالت به لکه‬
‫وي؟ زما د واک په دور کې او که هل دې جريان نه به وروسته وي؟‬
‫سطيح‪ :‬نا ستا په دوران کې نه بلکې شپېته يا اويا لکونه وروسته به وي‪.‬‬
‫باچا‪ :‬د حبشيانو دغه زور ځواک به دوامدار وي او که به زوال خورې؟‬
‫سطيح‪ :‬نا‪ ،‬څه د پاسه او يا اکهل وروسته به د وراوښتې مرګ ژوبلې هل کبله زوال رسه مخ‬
‫يش او په تيښته به والړ يش‪.‬‬
‫باچا‪ :‬د حبشيان د مرګ ژوبلې او د ويستلو دواک واګې به چا رسه وي؟‬
‫سطيح‪ :‬د دغې لړې رسمرشي به دارم بن ذي يزن رسه وي‪ ،‬هغه به عدن څخه پېل واخيل‬
‫او په يمن کې به د حبشيانو نه هيڅ څوک پرې نه ږدي‪.‬‬
‫باچا‪ :‬ايا د ارم دغه رژيم به دوام وخوري او که نه هل منځه به والړ يش؟‬
‫سطيح‪ :‬دغه رژيم به هل منځه والړ يش‪.‬‬
‫باچا‪ :‬څوک به يې هل منځه يويس؟‬
‫سطيح‪ :‬پاک دامن پېغمرب چې د اهلل پاک هل پلوه به ورته ويح کېدای يش‪.‬‬
‫باچا‪ :‬دغه پېغمرب به د کومې کورنۍ غړی وي؟‬
‫سطيح‪ :‬دغه پېغمرب به د اغلب بن فهر بن مالک بن انلرض هل زاوزاد څخه وي‪ ،‬او د دغه‬
‫پېغمرب زور ځواک به د زمانې تر پايه وي‪.‬‬
‫باچا‪ :‬ايا زمانه هم زوال او نهايت لري؟‬
‫سطيح‪ :‬هو پای به يې هغه ورځ وي چې ټول لومړين او وروستين پکې راغونډ کړی يش‪،‬‬
‫دينداره او نيکه طبقه خلکو ته به پکې د نيکمرغۍ ژوند ورکړل يش‪ ،‬او بدخبته به ورپکې‬
‫د خپل بد برخليک په منګولو کې حصار يش‪.‬‬
‫باچا‪ :‬ايا ته سمې دمې خربې کوې؟‬
‫سطيح‪ :‬هو زما دې د ورځې په اخرنۍ رڼا او د شپې په رسخۍ قسم وي‪ ،‬زما دې په هغه‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫سهار قسم وي چې د شپې تورتمونه ختموي چې زما خربې رښتيا او حقيقت دي؟‬
‫وخت ال تېر نه و څه ګوري چې (شق) هم رایغ‪ ،‬شق ته يې ټول هغه څه وويل چې سطيح‬
‫ته يې وييل و‪ ،‬خو هل شق څخه يې د سطيح ټول تعبري په بشپړ توګه پټ کړ تر څو وپوهيږي چې‬ ‫‪28‬‬

‫ايا شق او سطيح رسه په تعبري کې يو څېر دي او که بېالبېل تعبريونه لري؟‬

‫شق ورته وويل‪ :‬ستا د يلديل خوب اورولو وړاندې درته تعبري درکویل شم‪.‬‬
‫تا اور ويلد چې هل تيارو څخه رابهر شو‪ ،‬د شنې رسسزبې ځمکې او د کجورو د ونو ترمنځه‬
‫ولوېد او هر انسان يې وخوړ‪.‬‬
‫د تعبري اورېدو رسه باچا پوهه شو چې دواړه تعبريکش رسه يو څېر او دواړو رښتيا وويل‪:‬‬
‫باچا‪ :‬تېر نه وتې‪ ،‬رښتيا دې وويل خو د دغې خوب تعبري څه دی؟‬
‫شق‪ :‬د تورو ګټکو د خاورې په انسان مې دې قسم وي چې ستاسو قلمرو ته به توريان‬
‫هرومرو رايش‪ ،‬په هر چا به براليس يش د (ابني) نه تر (جنران) پورې به يې واک او اختيار وي‪.‬‬
‫باچا‪ :‬دا خو ډېر زيات دردونکی او غمجن تعبري دی!! خو دغه حاالت به لکه وي؟ زما د‬
‫واک په دور کې او که هل دې جريان نه به وروسته وي؟‬
‫شق‪ :‬نا ستا د واک او اختيار نه به ډېر وروسته وي‪ ،‬بيا به عظيم الشان انسان تاسو د مصيبت‬
‫د دغه لړې نه خالص او ورته به امان ورکړي‪ ،‬او توريان به د ډېرې سپاکوې رسه مخ کړي‪.‬‬
‫باچا‪ :‬دغه عظيم الشان انسان څوک دی؟‬
‫شق‪ :‬دغه عظيم الشان انسان به ذويزن هل کورنۍ څخه وي‪ ،‬د ډېر کمال هل کبله به پليت‬
‫او ويلديل اکرونه نه کوي‪ ،‬او د يمن نه به ټول توريان وبايس‪.‬‬
‫باچا‪ :‬ايا د دغه عظيم الشان د واک ګدۍ به دوامداره وي او که د زوال رسه به مخ يش؟‬
‫شق‪ :‬نا د واک ګدۍ به يې د اعدل او حق رښتوین پيغمرب په راتګ نسکوره يش‪ ،‬او د دغه‬
‫پېغمرب واک او زور ځواک به د فيصلو تر ورځې پورې وي‪.‬‬
‫باچا‪ :‬د فيصلو ورځ ال څه یش ده؟‬
‫شق‪ :‬هغه ورځ ده چې خلکو ته به پکې بدلې ورکول کيږي‪ ،‬په دغه ورځ کې به هل بره څخه‬
‫خلک راوبلل يش‪ ،‬د بلنې دغه اواز به هر ژوندی او مړی واوري‪ ،‬د معلوم وخت لپاره به پکې‬
‫خلک راغونډ کړی يش او ټول نېکه طبقه خلک به په بريايلتوب او نېکو بدلو ونازول يش‪.‬‬
‫باچا‪ :‬ايا ستا خربې رښتيا دي؟‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫شق‪ :‬هو! زما دې د اسمانونو او ځمکو او د اسمانونو او ځمکو ترمنځ د لوړو ژورو او ټيټو‬
‫نسکورو په رب قسم وي چې زما تعبري کيش او ټولې خربې رښتيا دي‪ ،‬هيڅ شک پکې نشته‪.‬‬
‫‪29‬‬ ‫دشق او سطيح په تعبري کشۍ د ربيعة زړه ناقراره شو‪ ،‬خپله او خپله ټوهل کورنۍ يې د عراق‬
‫په لور وټپول‪ ،‬او په عراق کې يې فاريس باچا سابور بن حرذاذ ته ددې د کورنۍ هلته د ميشت‬
‫کېدو اړوند غوښته ويللکه‪ ،‬هغه و چې فاريس باچا ورته په (حريه) کې ځای ورکړ او هلته‬
‫ځای پرځای شول‪.‬‬

‫د يمن واک پر ګدۍ د ابوکرب تبان اسعد ناسته او د يثرب غزا‬

‫حسان بن تبان اسعد په الس‬‫چې لکه هم ربيعة بن نرص ومړ‪ ،‬د يمن واک او اختيار واګې َّ‬
‫کې ونيولې‪ ،‬د حسان د رژيم نه وړاندې د دې پالر تبان اسعد د مديين په الر کې هل ختيځ‬
‫څخه راروان و چې هلته په مدينه يې خپل ځوی د مدينې د چارو په سمبالولو وګمارو‪ ،‬هغه‬
‫و چې ځوی يې د يوې محلې په ترڅ کې رس وخوړ‪ ،‬تبان اسعد د خپل ځوی د غچ اخستنې په‬
‫فکر د غټ لښکر په شمول د مدينې د وجياړولو او د هستوګنوالو د بيخ کنۍ او نيست نابودولو‬
‫لپاره راوټپېد‪ ،‬د مدينې خلکو د خرب د اورېدو رسه سم د عمرو بن طلة په مرشې د جنګ لپاره‬
‫ّ‬
‫راغونډ شول‪ ،‬د تبان اسعد او د عمرو بن ُطلة د لښکرو ترمنځ خونړيزې معرکې پېل واخيست‪،‬‬
‫د مدينې د انصارو د روايت هل خمې چې دوی به وررسه د ورځې په خونړيزۍ بوخت او د شپې‬
‫هل خمې به يې بېرته په ميلمستيا بوخت وو‪ ،‬تبان اسعد دغې جريان هک پک او حريان کړی و‬
‫چې دا خو ډېر عزتمند خلک دي!!‬
‫د جنګ ميدان ال همغسې تود و چې تبان اسعد ته د يهودانو دوه پياوړي او غښتيل اعملان‬
‫راغلل‪ ،‬دواړو اوريديل و چې تبان اسعد د مديين ټول ميشت خلک هل تيغه تريوي او مدينه‬
‫ورانوي‪ ،‬دواړو ورته وويل‪ :‬په مدينه هل نظايم بريد او يرغل څخه الس په رس شه‪ ،‬که زمونږ‬
‫خربه ونه منې او هرومرو په مدينه يرغل وکړې‪ ،‬د دنياوي سختو شکنجو او ازار رسه به مشت‬
‫او ګرېوان شې‪.‬‬
‫تبان اسعد وويل‪ :‬ولې؟ او دغه څنګه؟ يهودي اعملانو ورته وويل‪ :‬په مکه کې به د قريشو په‬
‫قبيله کې وروستین پيغمرب راځي او مدينه به د دغه پېغمرب کور او سکون وي!‬
‫هل يرغل څخه الس په رس شو او دواړو اعملانو خربه يې ومنله‪ ،‬د دې رسه رسه يې د هغوی‬
‫د دين پېروي يې هم پېل کړه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ُ‬
‫چونکه مکه د ت َّبع (تبان اسعد) يمن ته الره وه او تبع د خپل قوم په شمول بدپرستان وو‪،‬‬
‫د يمن په لور روان شو‪ ،‬لکه چې تبان اسعد د (عسفان) او د مدينې اړوند (امج) نومې يلک ته‬
‫راورسېد‪ ،‬د هذيل بن مدرکة هل قبيلې څخه څه خلک راغلل او ورته يې وويل‪ :‬باچا سالمت!‬ ‫‪30‬‬
‫تا ته مونږ د مايلت نه د ډکې خونې رهنمايي نه کوو چې هل تا څخه خمکې ټو ل باچاهان هل‬
‫دغې خزانې څخه بې غوره او نا خربه وو؟ په دغې خونه کې لعلونه‪ ،‬ملغلرې‪ ،‬ياقوت‪ ،‬زبرجد‪،‬‬
‫رسه او سپني زر پراته دي‪.‬‬
‫باچا وويل ولې نه‪ ،‬توندي وکړئ او په چټکه توګه يې راته واښايئ‪ ،‬هغوی ورته وويل‪ :‬په‬
‫مکه کې يو کور دی چې د مکې خلک يې عبادت کوي او ترڅنګ يې ملونځونه اداء کوي!!‬
‫هذيلنو غوښتل چې مکه او ورپکې د اهلل پاک ودان کور د باچا په السونو ونړوي‪ ،‬چونکه د‬
‫يهودو دواړو اعملانو ته معلومات وو چې په بيت اهلل که هر چا او هر ټولواک بده اراده لرلې ده عذابونه‬
‫يې خوړيل دي‪ ،‬نو باچا (تبان اسعد) د خپلې زيرکتيا هل خمې دواړو يهودانو ته د هذيلنو رواړی نظر‬
‫وړاندې کړ او ورڅخه يې تفصيل هم وغوښت‪ ،‬يهودي اعملانو ورته وويل چې دغه هذلني تا او ستا‬
‫جنګي يليک نيست نابودول غواړي‪ ،‬مونږ په ګرده ځمکه کې هل دغې خونې پرته د اهلل پاک بل کور‬
‫نه پېژنو‪ ،‬او که د وجياړولو اراده دې وکړه‪ ،‬ته او ستا ټوهل جنګي قوه به د مرګ او هالکت ښاکر شئ‪.‬‬
‫باچا (تبان اسعد) ورته وويل‪ :‬چې لکه زه د اهلل پاک دغې خونې ته ورشم ستاسو راته‬
‫وصيت او نېکه مشوره څه ده؟ بايد څه وکړم؟‬
‫دواړو ورته وويل‪ :‬ته به هغه څه کوې چې د دغه ځای ميشت خلک يې کوي‪ ،‬په ډېر زيات‬
‫درناوۍ‪ ،‬عزت او احرتام به ترې طواف وکړې‪ ،‬د خپل رس وېښتان به لرې کړې‪ ،‬او تر هغه‬
‫ګړۍ به په ډېره اعجزانه انداز د ژوند ملحات تېروې چې تر څو ترې راووځې‪.‬‬
‫باچا ورته وويل‪ :‬تاسو ولې بيا د دغې عبادتونو لپاره خپله نه ورځې؟‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم جوړ کړی‬ ‫هغوی وويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې دغه زمونږ د پالر ابراهيم علي ِه‬
‫کور دی‪ ،‬او حقيقت ټول ستا تر غوږ دی‪ ،‬خو زمونږ د نه ورتګ سرت المل هم دا دی چې د‬
‫مکې ميشتوالو ورپکې بوت پرسيت پېل کړې ده‪ ،‬د غري اهلل لپاره ورپکې نذرانې او وينې‬
‫ً‬
‫تويوي‪ ،‬او د مرشاکنو ترمنځ دوی حاال ډېر پليت مرشاکن دي‪.‬‬
‫تبان اسعد دواړو يهودان په ګفتار کې رښتوين وبلل او په کړي نصيحت يې عمل پېل کړ‪،‬‬
‫هغه هذلني چې د بيت اهلل د ختريب اړوند يې غمازي کړېوه د خلکو په خمکې راوغوښتل‪،‬‬
‫السونه او ښپې يې ترې غوڅې کړې‪ ،‬بيا مکې ته والړ هل بيت اهلل څخه يې طواف وکړ او‬
‫حاللکه يې وکړه‪ ،‬هلته شپږ ورځې پاتې شو‪ ،‬ذحبې به يې کولې او خلکو ته به يې خوراکونه‬
‫هم تيارول‪ ،‬او په څښاک کې به يې ورته شهد ورکول‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫بيا تبان اسعد خوب ويلد چې بيت اهلل ته جامه واغوندي‪ ،‬هغه و چې بيت اهلل يې په پېړو‬
‫قيميت ورېښمني پوښاک باندې وپوښو‪.‬‬
‫‪31‬‬ ‫بيا يې وروسته بل خوب ويلد چې بيت اهلل په تور قيميت پوښاک باندې هم وپوښي‪ ،‬د خوب‬
‫يلدو رسه سم يې دوباره بيت اهلل د يمن په ښائسته ایلع ترينو پوښاکو سمبال کړ‪.‬‬
‫د روايتونو هل خمې تبع (تبان اسعد) لومړنۍ هستۍ ده چې بيت اهلل ته يې د لومړي ځل لپاره‬
‫پوښاک اچویل دی‪ ،‬او د جرهم د قبيلې واکداره طبقه يې د بيت اهلل د صفايۍ په کولو مامور‬
‫کړل‪ ،‬هغوی ته يې هدايت وکړ چې هل دې وروسته به د بيت اهلل ترڅنګ د ښځو په مياشتين‬
‫مرض لړل شوې ټوټې‪ ،‬ګندګي او خځلې او نورې مردارې نه اچول کيږي‪.‬‬
‫هغه د بيت اهلل لپاره دروازه او د دروازې کونيج هم جوړه کړه‪.‬‬
‫د ګردو مراسمو هل اداء کولو وروسته تبان اسعد د خپلو لښکرو رسه د دواړو يهودي اعملانو‬
‫په شمول يمن ته خمه کړه‪ ،‬لکه چې د يمن خاورې ته ننوتل د يمن د قلمرو ميشت خلک يې‬
‫هغه دين ته راوبلل چې د نوي سفر په دوران کې يې د ځان لپاره غوره کړی و‪ ،‬د يمن خلکو‬
‫يې د دعوت هل منلو څخه رسغړونه اختيار کړه‪ ،‬باالخره يې پرېکړه په يمن کې اور ته يوړه‪.‬‬
‫په يمن کې يو اور و چې لکه به رسه يمنيان خپل منځ کې خمتلف او تريو تريخ شول اور به‬
‫يې فيصله کوهل‪ ،‬ظالم به يې وخوړ او مظلوم به بچ‪ ،‬روغ رمټ او سالم راووت‪.‬‬
‫د يمن خلک د خپلو بتانو او نذرانو رسه راووتل او دواړه پريوانو (يهودي اعملانو) هم خپل‬
‫کتابونه په ګرېوان راوځړول‪ ،‬چې هل کوم ځای څخه به اور راوتو هلته يې د انتظار شېبې‬
‫تېرې کړې‪.‬‬
‫هغه و چې اور راووت او خلکو په وړاندې رانږدې شو‪ ،‬خلک وېرې او هيبت ونيول‪ ،‬خو د‬
‫پرېکړې انتظار ويستونکو ورته په صرب او زغم بار بار توصيه کوهل‪ ،‬په صرب دومره لکک شول‬
‫چې اور رایغ او د محري د قبيلې ټول بوتان‪ ،‬نذرانې‪ ،‬او دبتانو په عبادت لکک والړ خلک يې‬
‫وخوړل‪ ،‬او داوړه يهودي اعملان هل اور څخه په داسې حالت کې راپورته شول چې په تندې يې‬
‫خولې راماتې وې‪ ،‬او کتابونه يې هم هغسې په ګرېوانونو کې اوېزان وو چې اور ورته هيڅ راز‬
‫ځاين نقصان نه و اړویل‪.‬‬
‫د حقانيت د راښاکرکېدو رسه سم ټولو د محري د قبېلې خلکو د تبان اسعد راوړي دين ته‬
‫اغړه کېښوده‪.‬‬
‫يمن ته يهوديت په اصل کې هل دې الرې ننویت و‪.‬‬
‫لکه چې د واک واګې د تبان اسعد ځوی حسان ته په الس ورغلې او د زور ځواک په ګدۍ‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫کېناست‪ ،‬د ټولو عربو او عجمو د ځمکې د الندې کولو لپاره يې يمنيان په مسلح انداز هل يمن‬
‫څخه وويستل‪ ،‬کوم مهال چې د حبرين ځمکې ته د يمنيانو جنګې قوه ورسېده‪ ،‬محري او د يمن‬
‫نورو قبيلو نه غوښتل چې جنګي مهم يې نورو ځمکو ته هم وغځيږي‪.‬‬ ‫‪32‬‬

‫د حسان بن تبان ورور عمرو بن تبان اسعد رسه يې پټه خربه زمزمه کړه چې ته دې خپل ورور‬
‫وواژه‪ ،‬مونږ به خپپل ځان د واک واګې تا ته درکړو‪ ،‬او ته به مو بېرته خپل ټاټوبې ته ستانه کړې‪.‬‬
‫عمرو د خلکو رسه د خپل ورور د مرګ په هلکه سال مشوره وکړه خو د محري د قبيلې نه‬
‫(ذو رعني) وررسه موافقه ونه وکړه‪ ،‬او د ورور هل مرګ څخه يې منعه کړ‪ ،‬خو د ذو رعني خربه‬
‫يې و نه منله‪ ،‬ذو رعني دغه شعرونه وويل‪:‬‬
‫َ ٌْ َ ْ َ ْ ُ َ َْ َْ‬ ‫ــن ي َ ْش َ ْ َ َ ً َ ْ‬
‫ال َم ْ‬ ‫َ َ‬
‫ي‬‫ــري ســهرا بِنــومٍ *** س ِعيد من ي ِبيت ق ِرير ع ِ‬ ‫ِ‬ ‫أ‬
‫ْ ُ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ ٌَ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ــن‬
‫لي رع ِ‬ ‫ال ِل ِ ِ‬ ‫فاِمــا ِحــر غــدرت َوخانــت *** فــمــعـ ِ‬
‫ـذرة ِ‬
‫ايا داسې څوک شته چې د شپې په خوب شبګېرې وپېري؟ څوک چې په سواکلې رسه‬
‫د شپې ارام او خوب کوې ډېر نېکمرغه او نېکبخته دی‪.‬‬
‫د محري قبيلې دوکه او خيانت وکړ‪ ،‬خو ولې ذو رعني اهلل پاک ته د دغې دوکې په هلکه‬
‫خپل عذر وړاندې کوي‪.‬‬
‫دغه شعرونه يې ويللک او هل السليک وروسته عمرو ته رایغ او ورته يې ورکړل‪ ،‬ورته يې‬
‫وويل‪ :‬زما دا يللک د ځان رسه سمبال کړه‪ ،‬بيا الړ او خپل ورور حسان يې وواژه او د يمن ټولې‬
‫قبيلې يې بېرته يمن ته ستنې کړې‪ ،‬کوم مهال چې عمرو د يمين قبيلو د لښکرو په شمول د‬
‫يمن قلمرو ته داخل شول هل عمرو څخه خوب وتښتېد او سرتګې يې بې خوبه شوې‪ ،‬دغې بې‬
‫خوبۍ دومره ستومانه کړ چې په خپل قلمرو کې يې هېڅ پالګر او معالج پرې نه ښود خو د‬
‫عالج لپاره يې راوغوښت‪ ،‬يو ورته پکې وويل‪:‬‬
‫لوړه په رب اليزال چې ستا په څېر هر څوک خپل ورور او يا هم بل خپل خپلوان بې ګناه‬
‫په زيايت رسه قتل کړي مګر هل سرتګو څخه يې خوب تښيت او بې خوبه کيږي‪.‬‬
‫هغه و چې د يمن په خمه ورو کې چې چا هم د ورور د قتل سال مشوره ورکړې وه‪ ،‬ټول يې‬
‫راغونډ او بيا يې قتل کړل‪ ،‬دا چې السونه يې د ذورعني ګرېوان ته وغځېدل هغه ورته وويل‪::‬‬
‫ستا د ورور د مرګ نه هل تا رسه زما براءت شتون لري‪ ،‬عمرو وويل‪ :‬ستا براءت ما رسه چرته‬
‫دی؟؟ ذورعني ورته وويل‪ :‬هغه خط چې ما تا ته درکړی و‪.‬‬
‫عمرو چې لکه هم يللک پړاو کړل وپوهېد چې ذورعني ورته نصيحت کړی دی‪ ،‬د وخت په‬
‫تېرېدو رسه عمرو هم ومړ‪ ،‬او د عمرو د مرګ رسه سم دمحري د قبيلې دبدبه او شان شوکت هم‬
‫اوبه شو‪ ،‬ټول رسه جال جال شول‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫په محري قبيلې باندې د (خلنيعة ينوف ذو شناتر) په نوم محريي مسلط او د محري د قبيلې‬
‫ټول خمه ور خلک يې ووژل‪ ،‬او د پاتې محريينو په کورنو يې لوبې وکړې‪ ،‬هېره دې نه وي چې‬
‫‪33‬‬
‫دغه محريي د محري د قبيلې د شاهانو هل کورنۍ څخه نه و‪.‬‬
‫خلنيعه چې خپپله فاسق‪ ،‬فاجر او لويط انسان و‪ ،‬د حسان بن تبان ورور زرعة ذي نواس‬
‫بن تبان چې د خپل ورور د مړينې په مهال ال ماشوم و پسې يې سوال ځواب وکړ‪ ،‬زرعة چې د‬
‫ځوانې په موسم کې ښه په زور زبردستۍ کې و‪ ،‬د خلنيعه د استازي د راتګ رسه زرعة وپوهېد‬
‫چې ما د بداکرۍ لپاره ځان ته غواړي‪ ،‬په پېزار کې پټ يې د ځان رسه چاړه (خنجر) ننويست‪،‬‬
‫او په ناڅاپي بريد کې يې خلنيعه هل منځه يوړ‪ ،‬چې لکه بهر خلکو ته راووت خلکو ورته وويل‪:‬‬
‫دا چې تا مونږ هل ځان رسه او پلتې څريې نه په ارام کړو‪ ،‬ته زمونږ باچا او ټولواک يې‪.‬‬
‫د محري قبيلې په شمول د يمن ټولو قبيلو يې حکم ته اغړه کېښوده‪ ،‬په واک او اقتدار تر‬
‫ډېره مهاهل پاتې شو‪ ،‬زرعه ذو نواس د محري د قبيلې اخرین باچا دی‪ ،‬او دا هغه څوک دی چې د‬
‫َ‬
‫اهلل پاک په دين والړو ته يې د اور کندې کنستیل وې‪.‬خو بيا هم په جنران کې د عيیس َعليْ ِه‬
‫َّ َ‬
‫السال ُم په دين والړ طبقه خلک د ګوتو په شمېر شتون درلود چې مرشي يې عبداهلل بن تامر‬
‫په اغړه لرهل‪ ،‬ذو نواس باچا د خپل زور ځواک هل خمې ټول عيسويان د يهوديت پر منلو جمبور‬
‫کړل‪ ،‬او جمبوريت ته يې هم ورهل دوه ډوهل اختيار ورکړ چې يا خو به يهوديت ته اغړه ږدي او يا‬
‫به قتليږي‪.‬څوک يې په کندو کې په اور وسوځول او څوک يې هل تيغه تېر او ورباندې يې مثله‬
‫وکړه‪ ،‬نزدې شل زره مسلمانان يې ووژل‪.‬د ذو نواس او د جنګي قوې اړوند يې اهلل فرمايي‪:‬‬
‫(ﭛ ﭜ ﭝﭞ ﭟ ﭠ ﭡﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ‬
‫ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ)(‪.)1‬‬
‫د يو روايت هل خمې ذو نواس په الس شهيدانو کې د مسلمانانو رسلښکر ابن تامرهم و‪.‬‬

‫په يمن باندې د حبشيانو د واک دور‬

‫د هغه وخت مومنانو نه د ذو نواس باچا د تعذيب د «دوس ذو ثعلبان» په نوم يو سړي خپپل‬
‫اس باندې په شګلنه ځمکه کې د روم باچا قيرص ته د انتقام او بدلې اخستنې لپاره د مرستې‬
‫((( سورت بروج‪ )۸-۴( :‬ژباړه‪ :‬د کندو ويستونکو واال هالک او برباد او لعنتيان دی * د هغه اور واال چې‬
‫بلېدونکی اور و * چې دوی خپله د اور او مسلمانانو د سوځولو سېل او تماشې ته ناست و * او دوی چې‬
‫په مسلمانانو څه کول دوی پرې خپله ګواه دي * او دغو يهودانو انتقام نه اخست هل دغو مسلمانانو نه‬
‫مګر د دې چې دوی په اهلل پاک باندې چې زور اور او ستائیل شوی ذات دی ايمان راوړی و‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫کولو پناه يوړه‪ ،‬او ترڅنګ يې ترې د ذو نواس باچا پر ضد د جنګيالو غوښتنه هم وکړه‪ ،‬قيرص‬
‫ورته وويل‪ :‬ستاسو يلک کورونه زمونږ څخه ډېر زيات لرې دي‪ ،‬شايد دغه لرېوایل د نه کومک‬
‫کولو سرت المل وي‪ ،‬خو ستا د مرستې لپاره به زه تا ته د حبشې باچا ته ستا په الس يلک واستوم‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم په دين دی‪.‬‬
‫‪34‬‬
‫شايد مرسته دې په دې خاطر وکړي چې هغه خپله هم د عيیس علي ِه‬
‫قيرص د حبشې باچا ته د «دوس ذو ثعلبان» رسه د مرستې او ورهل د انتقام اخستلو امر وکړ‪.‬‬
‫ً‬
‫دوس هم جنايش ته د قيرص راستویل يلک په احرتام وړاندې کړ‪ ،‬جنايش فورا د «دوس ذو‬
‫ثعلبان» رسه د «ارياط» په نوم قائد الندې اويا زره جنګيايل يمن ته واستول‪ ،‬په دغې جنګيايلو‬
‫کې «ابرهه» هم شمول درلود‪.‬‬
‫ارياط د دوس ذو ثعلبان په شمول خپلې جنګي يليک د حبر هل الرې د يمن خاورې ته‬
‫ننويستې‪ ،‬د مقابلې لپاره ورته ذو نواس د محري د قبيلې په شمول د يمن ټولې قبيلې راوويستې‬
‫خو باالخره هم د جنګ پايله د ذو نواس او د هغه د لښکرو په شکست تمامه شوه‪.‬‬
‫لکه چې ذو نواس د خپل جنګي لښکر شکست ويلد‪ ،‬خپل اس يې توند د حبر په لور‬
‫وځغلو‪ ،‬او په اوبو کې تر هغه حده والړ چې مرګ ترې طمعه توقع وه‪ ،‬هلته تباه او هل منځه‬
‫والړ‪.‬ارياط چې خپله حبيش و‪ ،‬د ذو نواس مرګ نه وروسته يې د يمن واک واګې سمبال کړې‪.‬‬

‫په واک باندې د ابرهة او ارياط ترمنځ تريخوالی‬

‫ارياط ال هم هغسې د واک په ګدۍ ناست و چې د واک او اختيار د الس ته راوړنې لپاره‬
‫وررسه ابرهه کږې نسکورې رشوع کړې‪ ،‬هغه و چې په يمن کې نيم حبشيان د ارياط او نور‬
‫سم نيم يې د ابرهة پلوي وکړه‪ ،‬د دواړو لښکرو ترمنځ خونړيزه معرکه د پېل کېدو په حالت‬
‫کې وه‪ ،‬چونکه ابرهه ډېر ځېرکه او دانا و‪ ،‬د بدن په حلاظ هم څربه او ښه ودان و‪ ،‬په قد او‬
‫قامت نلډ و‪ ،‬ارياط ته يې وويل‪ :‬د واک د الس ته راوړنې لپاره ولې حبشيان رسه خپپل منځ کې‬
‫هل تېغه تېروو‪ ،‬خو د دواړو لښکرو په وړاندې به ما او تا د جنګ مېدان ته راوځو‪ ،‬څوک چې‬
‫مړ شو د واک پر ګدۍ به يې قاتل کيين‪ ،‬ارياط چې هل ونې څخه لوړ چاق او ښايسته سړی و‪،‬‬
‫خربه يې ورهل سمه وبلله‪ ،‬نېزه په الس د مېدان په منځ کې ودرېد‪ ،‬ابرهه چې خپله هم نرصاين‬
‫و د «عتوده» په نوم غالم يې د ځان نه وروسته ودرو‪ ،‬ارياط په ابرهة يرغل وکړ غوښتل يې چې‬
‫رس يې دوه پړقه کړي‪ ،‬خو ګوزار پرې سم ونه لګېد او تندی‪ ،‬پوزه‪ ،‬وروځې‪ ،‬سرتګه او شونډې‬
‫يې پرکنډ شوې‪ ،‬هل وروسته څخه پرې د ابرهه غالم عتوده محله وکړه او ارياط يې هل منځه يوړ‪،‬‬
‫هغه و چې په يمن کې ټول حبش د ابرهه تر ولقې الندې په يو څرپ راټول شول‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د اصحاب الفيل قيصه‬

‫‪35‬‬
‫َُ‬
‫وخت ال په تېرېدو و چې ابرهه د قليِّس په نوم بې نظريه او ال مثاهل لکيسا د يمن په صنعا‬
‫ښار کې په دې خاطر ودانه کړه چې د عربو د حج په نوم د عبادت مراسم به ټول هلته ادا‬
‫کوالی يش‪ ،‬او جنايش ته يې يلک واستو چې ستا لپاره مې داسې ال مثاهل لکيسا جوړه کړه چې‬
‫ستا نه خمکې به د بل باچا لپاره دغسې عبادت خانه هېڅ چرته هم نه وي جوړه شوې‪ ،‬تر هغه‬
‫دمه نه کېنم تر څو د عربانو د حج مراسم ورته راواړوم‪.‬‬
‫دغه مهال په يمن کې نسأي عرب(‪ )1‬و‪ ،‬د ابرهه د شومې ارادې اورېدو رسه يې سم په لکيسا‬
‫کې ډک اودس مات کړ او په چټکه توګه مکې ته ستون شو‪.‬‬
‫ابرهه ته د دغه جريان لړي واورول شوه‪ ،‬هغه وپوښتل چې د لکيسا دغه بې عزيت چا‬
‫کړېده؟‬
‫چا ورته وويل‪ :‬دغه اکر د مکې هغه هستوګن کړی دی چې په مکه کې يې د کور نه يې‬
‫ټول عرب د حج د عبادت مراسم تره رسه کوي‪ ،‬او دغه اکر يې هغه مهال وکړ چې ستا دا خربه‬
‫يې واورېده چې دې لکيسا ته به زه د عربانو د حج مراسم راړوم‪ ،‬دغه عرب نژاد غصه شو او‬
‫ستا د لکيسا بې عزيت يې په دغې انداز وکړه چې يمين لکيسا هيڅلکه هم دومره قابل قدر نه‬
‫يش کېدای چې د بيت اهلل مقابله پرې ويش‪.‬‬
‫ابرهه سوګند پورته کړ چې مکې ته به هرومرو ځي او بيت اهلل (کعبه) به هل بنسټه نړوي‪،‬‬
‫ټو ل حبشيان يې دغې معرکې ته مچتو کړل‪ ،‬ځان رسه يې فيل هم روان کړ‪ ،‬د ابرهه په دغې‬
‫اکر چې لکه هم عرب خرب شول ډېر زيات ګرباو شول او د ابرهه کړي ارادې ته يې په غټه‬
‫سرتګه وکتل‪ ،‬د بيت اهلل د ورانولو او وجياړولو څخه د رابندولو په هلکه يې وررسه جنګ جګړه‬
‫سرت جهاد وباهل‪ ،‬په يمن کې (ذونفر) د خپلې قوماندې الندې د يمن د عربانو قبيلې دابرهه‬
‫پرضد راپورته کړې‪ ،‬او د ابرهه خالف د جهاد اعالن يې وکړ‪ ،‬زيات شمېر عربانو د د ذونفر‬
‫قوماندې الندې د ابرهه په ضد د جنګ مېدان ته ګامونه پورته کړ خو ولې د جنګ پايله د‬
‫ذونفر په شکست تمامه شوه‪ ،‬او ذونفر يې د ځان رسه بندي د مکې په لور روان کړ‪.‬‬
‫((( دويته ناسيئ ځکه ويیل يش چې د مياشتو حرمتونه به يې تاخريول‪ ،‬هل مین څخه چې به ووتل د بنوکنانه‬
‫څخه به هلته يو سړي کښېناست او ورته به يې وويل‪ :‬زه عيب او تور نه لګوم‪ ،‬زما داع هرومرو قبليږي‪،‬‬
‫تولو به ورته وويل‪ :‬ته رښتونې يې‪ ،‬هل مونږ څخه د حمرم د مياشتې حرمت صفر مياشتې ته واړوه‪ ،‬ځکه چې‬
‫م رشاکنو به د دريو ح رامو مياشو پرهل پسې توب غندو چې يرغل به يې پکې نه شو کوالی‪ ،‬او حاالنکه د‬
‫هغوی رزق اوخوراکونه په نورو قومونو باندې په بريدونو کې وو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ابرهه د خپلې موخې د الس ته راوړنې لپاره مخ په وړاندې روان و چې ناګهانه د نفيل‬
‫بن حبيب خثعيم په قياد ت د خثعم د قبييل دوه کندي (شهران او ناهس) د ابرهه پرخالف‬
‫د خثعميانو په ځمکه وررسه د بيت اهلل د وجياړولو څخه د رامنعه کولو لپاره جنګي مهم پېل‬ ‫‪36‬‬
‫کړ‪ ،‬خو هل بده مرغه د نفيل بن حبيب برخليک شکست او ماتې وه‪ ،‬او د ذونفر په څېر ورته‬
‫نفيل هم الس تړیل او بندي راوستل شو‪ ،‬ابرهه نفيل هل بند څخه خالص او په بدل کې به يې‬
‫ورته د مکې الرې او کږيلچونه سمول‪.‬‬
‫لکه چې ابرهه د طائف خاورې ته ننوت‪ ،‬مسعود بن ّ‬
‫معتب ورته د ثقيف د قبييل په خمه ورو کې‬
‫د استقبال لپاره راووت‪ ،‬او ورته يې وويل‪ :‬باچا سالمت! مونږ ټول لکه ستا د غالمانو په څېر يو‪،‬‬
‫ستا د هرې خربې اوريدونکي اوتابعدار يو‪ ،‬ستا رسه مو هېڅ راز خمالفت نشته‪ ،‬ته زمونږ عبادت‬
‫خانه (الت) نه ورانوې‪ ،‬بلکې ته په مکه کې موجود کور ورانول غواړې‪ ،‬ستا د مزېدې مرستې‬
‫لپاره مونږ کوالی شو دررسه داسې څوک واستوو چې د مکې الرې کوڅې درته په نښه کړي‪.‬‬
‫د ې خربو د اوريدو رسه ترې ابرهه رصف نظر شو او ابوراغل يې وررسه الرښود ويلږدو‪،‬‬
‫(مغمس) نوم ځای ته‬‫ّ‬ ‫لکه چې د ابوراغل په شمول د ابرهه لښکرې د طائف او مکې ترمنځ‬
‫ورسېدې‪ ،‬ابو راغل مړ شو چې بيا به په مغمس کې به ټولو عربانو او خلکو د ابوراغل قرب په‬
‫تيګو او اکڼو ويشته‪.‬‬
‫مغمس ته په رسېدو رسه ابرهه د خپلې جنګي قوې په شمول واړوهل‪ ،‬او د (اسود بن مقصود)‬
‫په نوم يې يو حبيش مکې ته واستو‪ ،‬اسود بن مقصود د تهامې د خلکو څاروي راپه خمه کړل‬
‫چې د عبداملطلب دوه سوه اوښان هم پکې وو‪ ،‬دغه مهال عبداملطلب خپله د قريشو مرش‪،‬‬
‫خمه ور اولوي جرګه مار هم و‪.‬‬
‫قريشو‪ ،‬بنو هذيل‪ ،‬اوبنوکنانه په دې لکک عهد وکړ چې د سختې جګړې هل الرې د ابرهه‬
‫خمه ونييس خو چې لکه په دې وپوهېدل چې د ابرهه د جنګې قواو پرضد يې د زور اوبه په بره‬
‫نه ځي‪ ،‬بېرته ساړه او قالره شول‪.‬‬
‫هل دغې لړې وروسته ابرهه يو ځل بيا د (حناطة محريي) په نوم بل نفر مکې ته واستو تر څو د‬
‫سيد او مرش رسه يلدل کتل وکړي او د ابرهه فرمان ورته واوروي چې‪ :‬زه تاسو رسه جګړه‬ ‫مکې د ّ‬
‫کول نه غواړم‪ ،‬زما موخه يواځې هم د دغې کور نړول دي‪ ،‬تر څو تاسو خپله زما د موخې د الس‬
‫ته راوړنې ترمنځ حائل واقع نه شئ‪ ،‬نو زما هم ستاسو وينو تويولو ته ته هېڅ اړتيا نشته‪.‬‬
‫او که د مکې مرش مونږ رسه د جنګ کومه اراده نه لرهل نو زما خوا ته يې راوهل‪.‬‬
‫لکه چې د ابرهه استازی حناطة مکې ته ننوت لومړی يې د مکې د سيد او مرشتابه په هلکه‬
‫پوښتنه وکړه‪ ،‬عبداملطلب بن هاشم ورته په ګوته کړی شو‪ ،‬حناطه ورته د ابرهه د امر رسه سم‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫فرمان واورو‪ ،‬عبداملطلب ورته کړه‪ :‬مونږ د ابرهه رسه هېڅلکه د جنګي ټکراو اراده نه لرو‪ ،‬او‬
‫نه مونږ د هغه د جنګ وس او توان لرو‪ ،‬دا د اهلل کور دی او هغه به يې ترې خپله منعه کوي‪،‬‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫‪37‬‬
‫السال ُم کور دی‪ ،‬که اهلل پاک يې ترې وګرځوي نو د هغه کور‬ ‫او دا د هغه د خليل ابراهيم علي ِه‬
‫او حرم دی‪ ،‬او که اهلل پاک يې ورته پريږدي‪ ،‬مونږ يې د دفاع هيڅ توان نه لرو‪.‬‬
‫حناطه ورته وويل‪ :‬سمه ده‪ ،‬د ابرهه د امر رسه سم ته زما رسه د هغه حضور ته اعرض شه‪،‬‬
‫ځکه ما ته هغه امر کړی دی چې د مکې مرشتابه به د جنګ نه کولو په مهال ما ته راولې‪،‬‬
‫عبداملطلب وررسه د خپلو ځېنو چبو په شمول والړ‪ ،‬ان چې د ذونفر رسه د هغه د بنديوانۍ په‬
‫حالت خمامخ شو‪.‬‬
‫عبداملطلب وويل‪ :‬ايا په مونږ باندې د متوقع خطر د لړی خمه نه شې نيوالی؟‬
‫ذونفر ورته کړه‪ :‬هغه سړی به د مصيبت خمه څه ونييس چې خپپله د باچا د بند په ولقه‬
‫کې پروت دی‪ ،‬د دې معلومات ورته نشته چې سبا او که بېګاه به د مرګ ښاکر کيږي؟؟‬
‫خو دومره ده د فيل واګوال مې يو اندازه ملګری دی‪ ،‬زه دی رسه ستا د راروان مصيبت‬
‫اړوند خربې اترې کوم‪ ،‬او انيس (د فيل واګوال) به ستا هل قويم رتبې او عظمت څخه هم خرب‬
‫کړم شايد ستا لپاره د باچا رسه د مالقات او خربو اترو اجازه وغواړي‪ ،‬او ورته به د خپل توان‬
‫په اندازه ستا سفارش هم وکړي‪ ،‬عبداملطلب وويل‪ :‬ډېره ښه ده‪.‬‬
‫ذونفر د فيل واګوال انيس ته سوال ځواب وکړ چې عبداملطلب په مکه کې د قريشو‬
‫مرشتابه دی‪ ،‬عبداملطلب هغه هستۍ ده چې په اواره کې خلکو ته او په لوړو کې وحيش‬
‫ځناورو ته د خوراک څښاک غم کوي‪ ،‬او وس مهال ترې پاچا دوه سوه اوښان ترخپلې ولقې‬
‫الندې راوسيت دي‪ ،‬لومړی خو د دې لپاره د باچا نه د مالقات وخت واخله‪ ،‬او ورته د دې لپاره‬
‫د خري او منفعت نه ډک سفارش او منځګړيتوب هم وکړه‪.‬‬
‫انيس وويل‪ :‬ډېره ښه ده‪ ،‬انيس د ابرهه مقام ته حارض شو او ورته يې وويل‪ :‬باچا سالمت!‬
‫عبداملطلب په مکه کې د قريشو مرشتابه دی‪ ،‬په سمه او اواره کې د خلکو او په لوړو غرونو‬
‫کې د وحيش ځناورو د خوراک او څښاک‪ ،‬او د لوږې او تندې د درد او غم پانله کوي‪ ،‬هغه‬
‫غواړي چې ستا رسه خربې اترې وکړي‪.‬‬
‫ابرهه ورته د هغه د اړتيا اړوند خربو اترو اجازه ورکړه‪.‬‬
‫د قوارې او څېرې په حلاظ عبداملطلب ښايسته لوړ او په غوښه ډک انسان و‪ ،‬چې لکه هم‬
‫ابرهه ويلد‪ ،‬د وقار او باعزته انسان په سرتګه يې ورته وکتل‪ ،‬ابرهه يې د ميلمستيا هل کبله دا‬
‫هم مناسبه ونه ګڼله چې خپله خپپل پانلګ او عبداملطلب الندې کښېنوي‪ ،‬او نه يې دا مناسب‬
‫ويلدل چې هل خپل ځان رسه رسه يې د خپل پاچاهۍ په ختت کېنوي تر څو حبش يې و نه ويين‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ابرهه خپله هم هل پانلګ څخه راښکته شو او د پانلګ الندې په غوړيديل ټغر يې د ځان‬
‫رسه کېنو‪ ،‬او ترمجان ته يې وويل‪ :‬ورته ووايه غوښتنې دې پېل کړه‪.‬‬
‫عبداملطلب‪ :‬باچا سالمت‪ ،‬بايد ما ته زما دوه سوه اوښان چې دې راڅخه نيويل دي بېرته راکړې!‬ ‫‪38‬‬

‫ابرهه ترمجان ته وويل‪ ،‬ورته ووايه چې‪ :‬زما په سرتګو کې خو ته د يو باچا په څېر ما ته‬
‫ښاکره‪ ،‬ته د خپلو دوه سوو اوښانو غم راخسیت يې او يواځې د هغې اړوند وغږېدې‪ ،‬او هغه‬
‫کور دې تر شاه کړ چې زه يې د نړولو په خاطر راویت يم‪ ،‬رسه هل دې چې دغه کور ستا او ستا‬
‫د پالر او نيکونو دين هم دی‪ ،‬ولې دې هېڅ ونه ويل او عبث دې پرېښود؟؟‬
‫عبداملطلب وويل‪ :‬زه د اوښانو څښنت يم‪ ،‬او دغه کور خپل مالک او څښنت لري‪ ،‬هغه يې‬
‫ورانولو ته نه پرېږدي‪.‬‬
‫ابرهه وويل‪ :‬لکه هم هغه ما د کور هل رانړولو څخه نه يش بندوالی‪ .‬عبداملطلب ورته وويل‪:‬‬
‫ته او هغه رسه پوهه شئ‪ ،‬مونږ مو منځ کې مداخلت نه لرو‪.‬‬
‫ابرهه د غوښتنې رسه سم عبداملطلب ته خپل اوښان وسپارتل‪ ،،‬عبداملطلب مکې ته والړ‪،‬‬
‫او قريش يې په ټولې کهانۍ وخربول او ورته يې امر وکړ چې د مکې هر اوسېدونکی دې د‬
‫غرونو رسونو او ملنو ته د ابرهه هل لښکره پناه يويس‪ ،‬د څه شمېر کسانو په شمول عبداملطلب‬
‫کعبې ته نزدې رایغ او د دروازې د ستګري يې ونيو‪ ،‬د ابرهه او د هغه د لښکر د ماتې او‬
‫شکست داع يې هل اهلل پاک څخه په ډېرې اعجزې رسه وغوښته‪.‬‬
‫عبداملطلب ال هم هغسې د کعبې د دروازې دستګري نيویل و او دا شعرونه يې هم وويل‪:‬‬
‫َّ َّ َ ْ َ َ ْ َ ُ ْ َ ُ َ ْ َ ْ َ َ‬ ‫َ‬
‫ــع ِحللِك‬ ‫ال هــم ِان العبد يمنــع رحله فامن‬
‫َ َ ْ َ َ َّ َ ْ ُ ُ ْ َ َ ُ ْ ُ ْ ً َ َ‬
‫ــم غــد َوا ِمالِك‬ ‫ال يغلــن ص ِليبهــم و ِماله‬
‫َ َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ــت تَار َک ُه ْ‬
‫ا ْن ُکنْ َ‬
‫ــم َو قِبْلتَنَــا فأم ٌر َمــا بَ َدا لك‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫په دې کې هېڅ شک نشته چې د کور څښنت د خپل کور نه لککه دفاع کوي‪ ،‬ای اهلل!‬
‫ته د خپل کور نه خپپله د راټولېدونکو خلکو دفاع وکړه‪.‬‬
‫سبا دې د هغوی د صليب زور ستا په زور او قوت اغلب نه يش‪.‬‬
‫او که ته هغوی ته کعبه د نړېدو لپاره پرېږدې‪ ،‬نو دا به داسې اکر وي چې ته به پرې‬
‫خوشحاهل او رايض يې‪..‬ستا به خوښه وي‪.‬‬
‫عبداملطلب بيا د کعبې د دروازې دستګري پرېښود او د خپلو ملګرو رسه يې د غرونو‬
‫رسونو ته د ځان ساتنې په خاطر ګامونه پورته کړل‪ ،‬او تر څو ابرهه وويين چې مکې ته د ننوتو‬
‫په مهال د مصيبت او چور چپاول لړي په کوم ډول پېلوي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫لکه چې د شپې تاريکې وښوېدې او سهار شو‪ ،‬مکې ته يې د ننوتو لپاره تياری ونيو‪،‬‬
‫د حممود په نوم يې خپل فيل د مکې طرف ته برابر کړ‪ ،‬لښکرې يې هم صفونه صفونه رسه‬
‫‪39‬‬ ‫ودرول‪ ،‬ابرهه غوښتل چې باالخره هم بيت اهلل ونړوي او يمن ته په فاحتانه انداز ستون يش‪،‬‬
‫کوم مهال چې يې فيل د مکې اړخ ته تيار او برابر کړ‪ ،‬نفيل بن حبيب يې غوږ ته نزدې شو‬
‫او ورته يې وويل‪ :‬چې هل کوم ځايه رایلغ يې بېرته هم هلته ستون شه او يا ځای پر ځای ټينګ‬
‫کېنه‪ ،‬ته د اهلل پاک په حمرتم ښار کې يې‪ ،‬د نفيل بن حبيب د خربې رسه فيل په ځمکه لکک‬
‫کېناست او نفيل خپله د غر رس ته وښوت‪ ،‬دابرهه لښکر فيل په ډېرو دردناکو وهلو و زورو‬
‫خو فيل مکې ته هل ننوتو څخه خپل درېځ ال پسې نور هم ټينګ کړ‪ ،‬فيل يې باالخره په رسکږې‬
‫وسپنې ووهو خو فيل هم هغسې لکک ناست و‪ ،‬بيا يې ورهل خېټه په خنجرونو تر وينې بهېدو‬
‫زخيم کړه خو فيل په يو حالت و‪.‬‬
‫هسې د پاڅولو په خاطر يې د فيل مخ يمن ته کړ‪ ،‬فيل په منډو وهلو پېل وکړ‪ ،‬چې لکه‬
‫يې ورهل مخ شام ته کړ بيا فيل منډې ووهلې‪ ،‬خو چې مخ به يې ورهل مکې ته کړ بېرته به‬
‫ځای پر ځای ميخ شو‪ ،‬دوی ال د فيل په مچتو وايل بوخت وو چې اهلل پاک د حبر هل اړخ نه‬
‫د توتکرکو په څېر تور ماراغن راويلږدول چې درې اکڼي يې رابار کړي وو‪ ،‬يو يې په خوهل‬
‫(مښوکه) کې او دوه دوه يې په پنجو کې نيويل و‪ ،‬دغه اکڼي د لوبيا او د دالو په څېر وو‪ ،‬چې‬
‫هر څوک به پرې ولګېد سمدسيت به هالک او مړ شو‪ ،‬هېره دې نه وي چې دغه اکڼو باندې‬
‫ټول قوم نه وو لګېدیل‪.‬‬
‫ټولو لښکرو د هغې الرې تاالش پېل وکړ چې په کومې راغيل وو‪ ،‬هل ډېرې وارخطايې‬
‫او د مرګ څخه هل تېښتې نه په هر ځای راپرېوتل‪ ،‬په هر ځای کې به دم به دم مردارېدل‪،‬‬
‫ابرهه هم د دغې اکڼو ښاکر شوی و‪ ،‬او د دغې اکڼو هل کبله مړ هم شو‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬چې لکه اهلل پاک حممد ﷺ د خپل رسول په توګه خملوق ته راواستو‪،‬‬
‫په قريشو يې خپل دغه نعمت هم ورياد کړ چې د دوی د بقاء او د زيايت عمر په خاطر يې‬
‫د ابرهه لښکرې او د حبشو فوجونه تاال ترغۍ کړ‪ ،‬اهلل پاک فرمايي‪( :‬ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ‬
‫ﮒ ﮓﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣﮤ‬
‫ﮥ ﮦ ﮧ)(‪.)1‬‬

‫((( سورت فيل‪ .)۵-۱( :‬ژباړه‪ :‬ايا ته نه ګورې چې ستا رب د فيل په څښتنانو څه وکړل؟ ايا د هغوی ترتيب شوي‬
‫پ راډونه يې تاال ترغې نه کړل؟ او لښکرې لښکرې ماراغن يې پرې راويلږدول‪ ،‬او په اور پخ شوي کودڼو يې‬
‫وويشتل‪ ،‬او د حيواناتو د لړشن شوي خوراک په څېر يې وګرځول‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د نزار بن معد د بچيانو سلسله‬

‫‪40‬‬
‫(نزار) درې چبيان زږويل وو‪ :‬مرض‪ ،‬ربيعة‪ ،‬انمار(‪.)1‬‬
‫(مرض) دوه چبي زږويل وو‪ :‬ايلاس‪ ،‬عيالن‪.‬‬
‫(ايلاس) درې چبيان زږويل وو‪ :‬مدرکه‪ ،‬طاخبه‪ ،‬قمعه‪.‬‬
‫(مدرکه) دوه چبيان زږويل وو‪ :‬خذيمه‪ ،‬هذيل‪.‬‬
‫(خذيمه) څلور چبي زږويل وو‪ :‬کنانه‪ ،‬اسد‪ ،‬اسدة‪ ،‬هون‪.‬‬
‫(کنانه) هم څلور چبي زږويل وو‪ :‬نرض‪ ،‬مالک‪ ،‬عبدمناة‪ ،‬ملاکن(‪.)2‬‬
‫(نرض) دوه چبي زږويل و‪ :‬مالک‪ ،‬خيدل‪.‬‬
‫(مالک) نه بيا فهر پېداشو‪.‬‬
‫(فهر) څلور چبي وزږول‪ :‬اغلب‪ ،‬حمارب‪ ،‬حارث‪ ،‬اسد‪.‬‬
‫(اغلب) دوه چبي وزږول‪ :‬لؤي‪ ،‬تيم‪.‬‬
‫(لؤي) څلور چبي وزږول‪ :‬کعب‪ ،‬اعمر‪ ،‬سامة‪ ،‬عوف‪.‬‬
‫(کعب) درې چبي وزږول‪ :‬مرة‪ ،‬عدي‪ ،‬هصيص‪.‬‬
‫(مرة) هم درې چبې وزږول‪ :‬کالب‪ ،‬تيم‪ ،‬يقظه‪.‬‬
‫(کالب) دوه چبي وزږول‪ :‬قيص‪ ،‬زهرة‪.‬‬
‫(قيص) څلور چبيان وزږول‪ :‬عبدمناف‪ ،‬عبدادلار‪ ،‬عبدالعزی‪ ،‬عبدقيص‪.‬‬
‫(عبد مناف) څلور چبي وزږول‪ :‬هاشم‪ ،‬عبد شمس‪ ،‬مطلب‪ ،‬نوفل‪.‬‬

‫د عبدالمطلب بن هاشم بچيان‬

‫ابن هشام وايي‪ :‬دعبداملطلب نه لس زامن او شپږ لوڼې پېدا شوې‪:‬‬

‫عباس‪ ،‬محزه‪ ،‬عبداهلل‪ ،‬ابوطالب‪ ،‬زبري‪ ،‬حارث‪ ،‬حجال‪ ،‬مقوم‪ ،‬رضار‪ ،‬عبدالعزی (ابو هلب)‬
‫صفيه‪ ،‬ام حکيم (بيضاء) اعتکه‪ ،‬اميمه‪ ،‬اروی‪ ،‬بره‪.‬‬
‫((( ابن هشام د ( ِاياد) په نوم ورهل څلورم هم ذکر کړی دی‪.‬‬
‫((( ابن هشام وايي‪( :‬نرض) قريش و‪ ،‬د دېنه چې څوک پېدا دي ټولو ته قريش ويل سمه ده‪ ،‬او ځېنې علماء وايي‬
‫چې (فهر) قريش و‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د نبي کريم ﷺ مور او پالر‬

‫‪41‬‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم د ټولو چبيانو‬ ‫بيا عبداهلل بن عبداملطلب نه د ټولو خملوقاتو خېرخواه‪ ،‬د ادم علي ِه‬
‫رسدار حممد بن عبداهلل ﷺ پېدا شو‪.‬‬
‫او مور يې امنه بنت وهب بن عبد مناف بن زهرة بن کالب بن مرة بن کعب بن لؤي بن‬
‫اغلب بن فهر بن مالک بن انلرض وه‪.‬‬
‫او د امنې مور بره بنت عبدالعزی بن عثمان بن عبدادلار بن قيص بن کالب بن مرة بن‬
‫کعب بن لؤي بن کالب بن مره بن اغلب بن فهر بن مالک بن انلرض وه‪.‬‬
‫په ډاګه شوه چې نيب کريم ﷺ د مور اوپالر دواړو هل پلوه په نسيب سلسله کې د ټولو بين‬
‫ادمو څخه بهرت اوغوره دی‪ ،‬هل دواړو خواو پرې د رشافت او خرييت تمامه ده‪.‬‬

‫د زمزم کوهي کنستنه او له عبدالمطلب سره تاو تريخوالی‬

‫عبداملطلب د کعبې په خواکې وېده و‪ ،‬د زمزم د کويه د راکنستو اړوند يې خوب ويلد‪،‬‬
‫عبداملطلب وايي‪ :‬زه د کعبې تر څنګ ويده وم‪ ،‬خوب کې څوک رایغ او راته يي وويل‪( :‬طيبه)‬
‫راوکنه‪ ،‬ماورته وويل‪ :‬طيبه څه یش دی؟ بېرته راڅخه الړ او هيڅ يې ونه ويل‪ ،‬د تېر په څېر‬
‫سبا بيا هلته خپپل ځای ويده شوم‪ ،‬بيا راته په خوب کې څوک رایغ او راته يې وويل (مضنونه)‬
‫راوکنه‪ ،‬ما ورته وويل‪ :‬مضنونه څه یش دی؟ بيا راڅخه والړ او هېڅ يې راته ونه ويل‪ ،‬د اعدت‬
‫په څېر بيا سبا په خپل ځای کې ويده شوم په خوب کې څوک رایغ او راته يې وويل‪( :‬زمزم)‬
‫راوکنه‪ ،‬ما ورته وويل‪ :‬زمزم څه یش دی؟ هغه وويل‪ :‬زمزم داسې اوبه دي چې نه بهيږي اونه‬
‫خرابيږي‪ ،‬ته به ترېنه ټولو حاجيانو ته اوبه ورکوې‪ ،‬او دغه اوبه د وينې او خوشيانو ترمنځ‬
‫موقعيت لري‪ ،‬په کوم ځای کې چې سپني اکرغه ټونګې ويه(‪.)1‬‬
‫((( د روايتونو هل خمې داسې ويل کيږي چې عبداملطلب د مېږانو او د سپني وزري اکرغه د ټونګوهنې نښو رسه د کويه‬
‫په کنستلو د پېل اراده وکړه‪ ،‬خو ولې خوشيان او وينه نه وه‪ ،‬هغه ال والړ و چې ناګهانه هل قصاب نه غوا راوتښتېده‬
‫او عبداملطلب ته په خوب کې د رسم شوي ځای رسه يې راڅملوهل او هم هلته يې ذحبه کړه‪ ،‬وينه او خوشيان دواړه‬
‫ترې د ذحبې په مهال ووتل‪ ،‬سمدسيت عبداملطلب هم د ورته ښودل شوي ځای پررس د کونلګ خوهل کېښوده‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫چې لکه يې د حقيقت په سرتګو هر څه ويلدل چې په خوب کې راته خربه په رښتيا توګه‬
‫شوېده‪ ،‬نو د سبا په ورځ يې کونلګ او جبل راواخست او د خپل ځوی (حارث) په شمول يې‬
‫داکر پېل وکړ‪ ،‬دغه مهال عبداملطلب هل حارث پرته نور اوالد نه درلود‪.‬‬ ‫‪42‬‬

‫چې لکه يې کویه وکنست او عبداملطلب د کويه په خوهل ورغونډه شوې تيګه ويلده د‬
‫تکبري اوازونه يې پورته کړل‪ ،‬د غږ د اورېدو رسه سم ټول قريش وپوهېدل چې عبداملطلب وس‬
‫خپلې موخې ته ورسېد‪ ،‬ټول قريش راغلل او ورته يې وويل‪ :‬عبداملطلبه! دا زمونږ د پالر اسمعيل‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم کویه دی‪ ،‬ستا په شان مونږ هم د دې کويه حقدار يو‪ ،‬مونږ د ځان رسه رشيک کړه‪.‬‬ ‫علي ِه‬
‫عبداملطلب وويل‪ :‬دغه به هېڅلکه هم ونه کړم‪ ،‬زه يواځې په دې فضيلت راته ځانګړتيا‬
‫راکړل شوې ده‪.‬‬
‫هغوی وويل‪ :‬انصاف وکړه‪ ،‬ورنه تر هغه دې نه پرېږدو تر څو دررسه الس ګرېوان نه شو‪.‬‬
‫عبداملطلب وويل‪ :‬که تاسو د پرېکړې لپاره هر څوک درېمګړی پسند کړئ‪ ،‬زه دررسه په‬
‫هغه فيصله کوم‪.‬‬
‫هغوی وويل‪ :‬که دې خوښه وي د فيصيل اورېدو لپاره به د هذيم په نوم د بنوسعد اکهنې‬
‫ته والړ شو‪.‬‬
‫عبداملطلب‪ :‬سمه ده‪ ،‬هېره دې نه وي چې دغه ښځه د شام د بانډو په دور دراز عالقو کې وه‪.‬‬
‫عبداملطلب د بنو عبدمناف د ځېنو کسانو په ملتيا چې د قريشو هل هرې قبيلې څخه‬
‫وررسه يو يو غړی هم و د شام په لور ریه شول‪ ،‬دغه مهال د مکې او شام ترمنځ پرتې عالقې‬
‫شاړې دشتې او مېرې وې‪.‬‬
‫په يوه مېره کې ال روان وو چې د عبداملطلب او د هغه ملګرو رسه د څښلو اوبه ختمې‬
‫شوې‪ ،‬تر دې حده تږي ستومانه شول چې د تندې هل امله يي په مرګ يقني رایغ‪ ،‬د قريشو‬
‫د ځينو قبيلو څخه يې د تندې د ختمېدو لپاره د څښلو اوبه وغوښتې‪ ،‬خو ولې هغوی ورته‬
‫وويل‪ :‬ال خو ټول په دشتو او مېرو کې روان يو‪ ،‬که تاسو ته اوبه درکړو شايد د تندې هغه سخته‬
‫مونږ ته هم ورسيږي چې تاسو پرې اوسمهال اخته ياست‪ ،‬نو مرسته مو نه شو کوالی‪.‬‬
‫عبداملطلب چې د قريشو کردار ويلد د خپل ځان او ملګرو په هلکه يې د مرګ څخه ويره‬
‫حمسوس کړه‪ ،‬ملګرو ته يې وويل‪ :‬وس مو څه رايه ده؟ هغوی وويل‪ :‬مونږ ستا تابع يو او ستا‬
‫خربه مو خربه ده‪ ،‬چې څنګه دې خوښه وي‪ ،‬امر کوه‪.‬‬
‫عبداملطلب وويل‪ :‬ما ته خو مناسب دا ښاکري چې د توان په اندازه دې هر يو نفر د ځان لپاره‬
‫قرب وکين‪ ،‬چې لکه هم هل تندې ومري‪ ،‬پاتې ملګري به يې خپپل قرب کې ښخ کړي‪ ،‬تر دې چې اخر‬
‫کې يو نفر پاتې يش‪ ،‬که يو نفر ضائع يش دا به هل دې نه ډېره ښه وي چې ټوهل قافله ضائع يش‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هغوی وويل‪ :‬ډېره ښه خربه ده‪.‬‬

‫هر يو وپاڅېد او د خپل ځان لپاره يې د قرب په کنستلو پېل وکړ‪ ،‬او هر يو د مرګ د راتګ‬
‫‪43‬‬ ‫په انتظار و‪ ،‬دغه مهال عبداملطلب بيا خپلو ملګرو ته وويل‪ :‬د مرګ په کومې کې خپله خپل‬
‫ځان ورکول او په ځمکه کې د اوبو تاالش او پلتڼه نه کول لوی محاقت دی‪ ،‬ځئ چې روانيږو‪،‬‬
‫کېدای يش اهلل پاک مونږ ته چرته اوبه په الس راکړي‪ ،‬پاڅېږئ او د سفر دورانيه پېل کړئ‪.‬‬
‫هغو بيا د امر رسه سم حرکت پېل کړ‪ ،‬چې څنګه عبداملطلب سورلۍ ته رایغ او ورباندې‬
‫سپور شو‪ ،‬د ښې خپې الندې يې چينه راوخټکېده‪ ،‬عبداملطلب او د هغه ملګرو د تکبري‬
‫اوازونه پورته کړل‪ ،‬بېرته ټول هل خپلو سوريلو څخه راکېوتل‪ ،‬سورلۍ او ځانونه يې په اوبو ښه‬
‫خړوب کړل‪ ،‬هل دېنه وړاندې د قريشو ټولو قبيلو د دې انتظار ويستو چې عبداملطلب او مليان‬
‫به يې د تندې هل السه څه کوي؟‬
‫عبداملطلب او ملګرو يې نورو قريشو ته د ځانونو او سوريلو د خړوبولو دعوت هم ورکړ‪ ،‬هل‬
‫اوبو څخه ټول قوم خپل مشکونه او غړکۍ هم ډکې کړې‪ ،‬چې قريشو ځانونه لکه ښه خړوب‬
‫کړل عبداملطلب ته يې وويل‪:‬‬
‫زمونږ د اختالف پای ستا په سالمتيا او زمونږ په مالمتيا پای ته ورسېده‪ ،‬لوړه په رب‬
‫اليزال چې د زمزم اړوند به دررسه هېڅلکه د شخړې اراده او مېدان ګزي ونه کړو‪ ،‬د دې‬
‫دښتې او مريې په کندو کرپو کې تا ته د اهلل پاک اوبه درکونه د دې ديلل دی چې زمزم يې هم‬
‫درته په ځانګړي توګه درکړيدي‪ ،‬ځه خپل زمزم ته دې په امن او اطمئنان ستون شه‪.‬‬
‫هل دې مېرې څخه بېرته ټول راستانه شول‪ ،‬او تر اکهنې ونه رسېدل‪ ،‬هل دې وروسته قريشو‬
‫د عبداملطلب او د زمزمو ترمنځ الره هواره پرېښوده‪.‬‬

‫د عبدالمطلب د خپل ځوی د حاللولو نذر‬

‫د زمزم د کويه د راکنستلو په مهال چې قريشو د عبداملطلب بن هاشم رسه کومه ميدان‬
‫ګزي وکړه‪ ،‬نو عبداملطلب نذر ومنو چې که اهلل پاک ورته لس چبي په داسې حالت کې راځلمې‬
‫کړل چې دفاع يې ورڅخه کوالی شوه‪ ،‬نو يو به ترېنه د کعبې خوا ته د اهلل پاک لپاره ذحبه کوي‪.‬‬
‫چې لکه يې لس چبيان پوره شول او خپله هم په دې وپوهېد چې وس راڅخه لککه دفاع‬
‫کوالی يش نو چبيان يې راغونډ کړل او خپل منیل نذر يې ورته واورو‪ ،‬او د اهلل پاک لپاره يې د‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫نذر پوره کولو ته راوبلل‪ ،‬ټولو چبيانو يې پريوي وکړه او ورته يې وويل‪ :‬څنګه بايد ويش؟ هغه ورته‬
‫وويل‪ :‬هر يو دې غیش رواخيل او خپل نوم دې پرې ويليک‪ ،‬بيا دې زما خوا ته رايش‪ ،‬هغوی هر‬
‫يو د ځان لپاره غیش راواخست او نومونه يې پرې نويشته کړل او د پالر خو اته راغلل‪ ،‬پالر يې‬ ‫‪44‬‬
‫ټول د هبل بوت په دربار کې وړاندې کړ‪ ،‬او دغه مهال د هبل بوت د کعبې په منځ کې د کويه‬
‫په اغړه ايښودل شوی و‪ ،‬او په دې کويه کې به د کعبې لپاره حتفې او نذرانې مجع کېدې‪.‬‬
‫د هبل د بوت رسه نزدې اووه غيش وو‪ ،‬په يو غيش يې (عقل(‪ ))1‬يلیلک و‪ ،‬دا غیش چې به په‬
‫چا راوښوت ديت به يې ورکو‪.‬‬
‫به بل غيش يې (نعم(‪ ))2‬يلیلک و‪ ،‬چې لکه به هم دا غیش راوښوت نو د کوم اکر اراده چې‬
‫به يې درولوده هغه به يې کو‪.‬‬
‫په بل غيش يې (ال(‪ ))3‬يلیلک و‪ ،‬چې لکه به دا غیش راوښوت نو د کوم اکر اراده چې به يې‬
‫درلوده هغه به يې نه کو‪.‬‬
‫په بل غيش يې د (منکم(‪ ))4‬او په بل يې (ملصق(‪ ))5‬او په بل يې (من غريکم(‪ ))6‬يليلک و‪،‬‬
‫په بل يې (املياه(‪ ))7‬يليلک و‪ ،‬چې لکه به يې کویه کنستو‪ ،‬چې چرته غیش راووت هلته به يې‬
‫دکويه کنستل پېل کړل‪.‬‬
‫چې لکه به يې ماشومان سنتول‪ ،‬يا به يې نکاحونه کول‪ ،‬يا به يې د جا په نسب کې شک‬
‫او شبهه پېدا شوه‪ ،‬هبل ته به راغلل‪ ،‬سل درهم او اوښان به يې ورته د نذر نياز وړاندې کړل‪،‬‬
‫او چا چې به غيش وهل هغې ته به يې ورکړل‪ ،‬په چا باندې به يې چې څه اراده لرهل هغه به‬
‫يې د هبل مخ کې نزدې ودر وو‪ ،‬او خپله به يې ويل‪ :‬ای زمونږ معبوده! دا پالنکی د پالنکي‬
‫ځوی او مونږ پرې دغه اراده لرو‪ ،‬دې انسان اړوند سمه دمه فيصله وکړه‪.‬‬
‫بيا به يې د غشو واال ته وويل‪ :‬غیش دې ووهه‪ ،‬که د (منکم) په نوم غیش به راووت‬
‫نو سړی به يې سوچه او خالص خپل نسيب و‪ ،‬که د (من غريکم) غیش به راووت هغه به يې‬
‫حليف و‪ ،‬او که د (ملصق) غیش به راووت هغه به په دوی کې خپپلې نسيب رتبې و‪ ،‬چې نه‬
‫خو به په دوی کې نسب ثابت و او نه به يې حليف جوړېدای شو‪ ،‬او که د (نعم) غیش به‬
‫راووت په اراده کړي اکر به يې پېل وکړ‪ ،‬او که د (ال) غیش به راووت اراده کړی اکر به يې بل‬
‫((( عقل معین‪ :‬ديت‪.‬‬
‫((( نعم‪ :‬يعنې دا اکر کول غواړي‪.‬‬
‫((( ال‪ :‬يعنې دا اکر نه کول غواړي‪.‬‬
‫((( منکم‪ :‬يعين دا ستاسو نسيب دی‪.‬‬
‫((( ملصق‪ :‬دا ستاسو پسې پېوسته دی‪.‬‬
‫((( من غريکم‪ :‬دا ستاسو نسيب نه دی‪.‬‬
‫((( املياه‪ :‬اوبه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫اکل ته تاخري کړ‪ ،‬تر څو دوباره د دغې اکر لپاره هبل بيا رايش‪ ،‬نلډه دا چې خپل ټول اکرونه به‬
‫يې د غشو هل الرې اجنامول‪.‬‬
‫‪45‬‬ ‫عبداملطلب د غشو واال ته وويل‪ :‬زماد چبو په غشو باندې نصيب معلوم کړه‪ ،‬او د هبل‬
‫منجور ته يې دخپل نذر لړی هم بيان کړه‪ ،‬هر يو چبي يې مينجور ته خپل خپل غیش ورکړ‪،‬‬
‫او عبداهلل چونکه د پالر کرشی ځوی و او په ټولو چبو کې ورته ګران هم و‪ ،‬د عبداملطلب‬
‫په ذهن کې دې خربو چکر واهه چې که غیش د عبداهلل څخه واوښت‪ ،‬داسې فرض کړه لکه‬
‫ځوی چې يې نه وي حالل کړی‪.‬‬
‫دهبل مينجور ال دغشو په وهلو مرصوف و او عبداملطلب د هبل خو اته والړ و‪ ،‬او د اهلل‬
‫پاک دربارکې يې د سوال زارۍ منګولې نيولې وې‪ ،‬دغشو واال چې غيش ووهل نو په عبداهلل‬
‫راوښوت‪ ،‬عبداملطلب دنذر د تنفيذ لپاره چاړه راواخسته او عبداهلل هل الس څخه ونيو‪ ،‬د‬
‫ايساف او نائله ترمنځ يې د ذحبې اراده وکړه‪ ،‬سمدسيت د قريشو خمور او جرګه مار راغلل‪،‬‬
‫خپلو چبو او راغلو مرشانو ورته وويل‪ :‬چې عبداهلل هېڅ لکه هم نه شې حاللولې‪ ،‬ځکه ستا نه‬
‫ً‬
‫وروسته به دا سنت جوړ يش چې د چا هم چبي کيږي يو نارينه به ترې نذرا ذحبه کوي تر دې‬
‫چې هيڅ خلک به پاتې نه يش‪.‬‬
‫مغريه بن عبداهلل بن عمرو بن خمزوم چې د دوي خوری هم کېده عبداملطلب ته وويل‪ :‬ته‬
‫هيڅلکه عبداهلل نه شې ذحبه کولې‪ ،‬که عبداهلل زمونږ د شتمنيو په فديه هم خالصېدای يش‬
‫مونږ يې فديې ورکولو ته مچتو يو‪.‬‬
‫قريشو او خپلو چبو يې هم ورته وويل چې د عبداهلل په شمول حجاز ته والړ شه هلته‬
‫ښځينه ّ‬
‫عرافه ده او هغه خپل پرييان لري‪ ،‬هل هغې څخه دخپل نذر اړوند وپوښته بيا ته پوهه‬
‫شه او اکر دې‪ ،‬که يې درته وويل چې حالل يې کړه نو حالل به يې کړې او که د چباو ګنجائش‬
‫يې درته په ګوته کړ نوترې قبول به يې کړې‪.‬‬
‫هغوی ټول راروان شول تر دې چې ښځه يې په خيرب کې پېداکړه‪ ،‬عبداملطلب ښځينه عرافې‬
‫ته دخپلې کهانې لړې پېل کړه‪ ،‬او بيا يې ورته نذر اود ځوی د ذحبه کولو واقعه هم واوروهل‪.‬‬
‫ښځېنې عرافې ورته وويل‪ :‬زما پېرې نن چرته تلیل دی‪ ،‬چې سبا رايش زه به ترې پوښتنه‬
‫وکړم‪ ،‬د سبا د ورځې د ورتګ نه خمکې عبداملطلب د اهلل پاک نه ډېر سوال زاري وکړه تر څو يې‬
‫ځوی هل ذحبه څخه بچ او سالم پاتې يش‪ ،‬لکه چې د سبا په مهال قريش ښځې ته راغلل‪ ،‬ښځې‬
‫ورته وويل‪ :‬ستاسو اړوند راته معلومات حاصل شول‪ ،‬ستاسو د مړي ديت څومره دی؟ دوی‬
‫ورته وويل لس اوښان‪ .‬ښځې عرافې ورته وويل‪ :‬په عبداهلل او لسو اوښاو باندې غیش ووهئ‬
‫که په عبداهلل غیش راووت لس اوښان پسې نور هم اضافه کړئ‪ ،‬اوکه په اوښانو راوښوت نو‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫نزدې خپل معبود ته يې ذحبه کړئ‪ ،‬او ستاسو معبود به هم هل ستاسو نه خوشحاهل وي او غړی‬
‫به مو هم جنات بياموندي‪.‬‬
‫د ښځينې عرافې هل خوا نه راووتل او د مکې په لور روان شول تر دې چې مکې ته راورسېدل‪،‬‬ ‫‪46‬‬

‫بيا چې لکه د هبل خوا ته راغلل او عبداملطلب د سوال زارۍ لپګۍ اهلل ته يورته کړې تر څو‬
‫غیش په اوښانو راوخيژي‪ ،‬څه ګوري چې غیش بيا په عبداهلل راوښوت‪ ،‬لس اوښان يې نور‬
‫زيات کړل دا مهال د اوښانو شمېر شلو ته ورسېد‪ ،‬عبداملطلب بيا د سوال زارۍ لپکۍ اهلل ته‬
‫پورته کړې غیش بيا په عبداهلل راوښوت لس اوښان يې نور پسې زيات کړل اوښان دېرشو ته‬
‫ورسېدل‪ ،‬عبداملطلب بيا د اهلل پاک نه سوال زاري رشوع کړه ګوري چې غیش بيا په عبداهلل‬
‫راوښوت لس اوښان يې پسې نور هم اضافه کړل اوښان څلويښتو ته رسيدګي وکړه‪ ،‬عبداملطلب‬
‫بيا د اهلل پاک دربار کې السونه پورته کړل غیش بيا په عبداهلل راوښوت‪ ،‬لس اوښان يې پرې‬
‫نور هم زيات کړل دا مهال د اوښانو شمېر پنځوسو ته ورسېد‪ ،‬عبداملطلب ال هم هغسې اهلل‬
‫پاک ته په سوال زارۍ والړ و چې غیش بيا په عبداهلل راوښوت‪ ،‬لس اوښان يې نور هم اضافه‬
‫کړل او اوښانو شمېر دا مهال شپېتوو ته ورسېد‪ ،‬عبداملطلب د اهلل پاک نه د خپلو غوښتنو اړوند‬
‫بوخت و چې غیش بيا په عبداهلل راوښوت لس اوښان يې پسې نور اضافه کړل د اوښانو شمېر‬
‫دا ځل اوياو ته ورسېد‪ ،‬بيا عبداملطلب هم هغسې د سوال زارۍ په کيفيت کې و چې غیش بيا‬
‫په عبداهلل راوښوت لس اوښان يې پسې نور هم اضافه کړل دا وخت د اوښانو شمېر اتياو ته‬
‫ورسېد‪ ،‬عبداملطلب بيا د اهلل پاک نه د سوال زارۍ لړی پېل کړه ګوري چې غیش بيا په عبداهلل‬
‫راوښوت لس اوښان يې پسې نور هم زيات کړل دا ګړۍ د اوښانو شمېر نوي ته ورسېدل‪،‬‬
‫عبداملطلب ال د اهلل پاک نه سوال زاري کوهل چې په لسم ځل بيا غیش په عبداهلل راوښوت‬
‫لس اوښان يې پسې نور هم اضافه کړل‪ ،‬دا مهال د اوښانو شمري سلو ته ورسېد‪ ،‬عبداملطلب هم‬
‫هغسې د اهلل پاک نه د خري غوښتنه کوهل چې څه ګوري غیش په اوښانو راوښوت‪ ،‬قريشو او ټولو‬
‫حارضينو عبداملطلب ته وويل چې نور بس دی‪ ،‬ستا رب هل تا څخه رايض شو!!‬
‫داسې ويل کيږي چې عبداملطلب وويل‪ :‬په اهلل قسم که دې باندې بسنه وکړم تر څو درې‬
‫ځل په اوښانو د غيش راوتل تکرار نه يش‪.‬‬
‫په عبداهلل او اوښانو يې بيا غيش بازي وکړه نو غیش په اوښانو راوښوت‪ ،‬عبداملطلب دتېر‬
‫په څېر په داع او خري غوښتنې بوخت و چې غیش بيا په اوښانو راوښوت‪ ،‬په دريم ځل بيا غیش‬
‫په اوښانو راوښوت‪.‬‬
‫ټول اوښان يې ذحبه کړ او هر چا کوالی شول چې استفاده ورڅخه وکړي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫کوم مهال چې امنې بي بي په نبي کريم ﷺ حمل واخست‬

‫‪47‬‬

‫د خرب راويان داسې انګريوي چې امنه بنت وهب چې لکه په رسول اهلل ﷺ امېدواره شوه‬
‫وايي‪ :‬هغه چې لکه په رسول اهلل ﷺ امېدواره شوه راوستل شوه او ورته وويل شول‪ :‬ته د دې‬
‫امت په لوی او سرت خمور انسان باندې امېدواره يې‪ ،‬چې لکه دې هم وزږو دا لکمات به ووايې‪:‬‬
‫د هر حاسد او کينه ګر انسان د رش نه د اهلل پاک پورې د دې پناه نيسم! او بيا به يې په حممد‬
‫ونوموې(‪ )1‬او چې لکه يې پرې محل واخست نو د مور نه يې رڼا ووته چې په شام کې يې پرې‬
‫د برصی د ښار ماڼۍ ويلدي‪.‬‬
‫بيا يې ډېر کم وخت پالر ژوندی و چې مړ شو او مور يې په ده حامله وه‪.‬‬

‫د نبي کريم ﷺ زېږدنه‬

‫نيب کريم ﷺ د فيل د واقعې په اکل د ربيع االول د مياشتې په دولسمه ورځ د دوشنبې په‬
‫ورځ زږېدیل دی‪.‬‬
‫قيس بن خمرمه وايي‪ :‬زه او رسول اهلل ﷺ دواړه په يو اکل (د فيل په اکل) زږېديل يو‪ ،‬زه او‬
‫هغه رسه دواړه همزويل يو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫حسان بن ثابت ريض اهلل عنه وايي‪ :‬زه لوړ قدی اووه يا اته لکن هلک وم‪ ،‬د خربې د اورېدو‬
‫رسه به په خربه پوهېدم‪ ،‬په يوه قلعه کې مې هل يهودي څخه تر غوږ شول چې په لوړ اواز يې وويل‪:‬‬
‫ای يهودانو!! ټول يهودان ورته راغونډ شول او ورته يې وويل‪ :‬ولې څه دروشول؟ هغه ورته‬
‫کړه‪ :‬نن شپه د امحد ستوری راښتیل و‪.‬‬
‫بيا چې لکه يې مور وزږو نو عبداملطلب پسې يې استازی واستو چې راشه او ملسې دې پېدا‬
‫شوی دی‪ ،‬مليس ته دې وګوره‪.‬‬
‫((( په دې نوم باندې د رسول اهلل ﷺ نه خمکې درې کسان نور هم نومول شوي وو‪ ،‬هغه هم لکه چې پالرانو‬
‫دنوی پېغمرب په راتګ خرب شول په دې اميد چې دغه پېغمرب به زماځوی وي په حممد يې ونومول‪ ،‬ځکه‬
‫داسې به ويل کېدل چې دغه پيغمرب په حجاز کې راځي‪ ،‬يو يې حممد بن سفيان بن جماشع چې دفرزدق‬
‫شاعر د نيکه نيکه و‪ ،‬دوهم حممد بن احيحه بن اجلالح‪ ،‬دريم حممد بن مح ران بن الربيعه‪ ،‬د دغې درېواړو‬
‫پالران د اجنيل د علماوو رسه خمامخ شوي وو او هغوی ورته وييل وو چې نزدې به د حممد ﷺ په نوم هل حجاز‬
‫نه پيغمرب رايش‪ ،‬او هل درېواړو نه خپلې خپلې بې بيانې امېدوارې پاتې شوې وې‪ ،‬او درې واړو وصيت کړی‬
‫و چې که هلک بیچ يې پېدا يش په حممد به يې ونوموي‪ ،‬او همدغسې وشول‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هغه رایغ او ورته يې وکتل‪ ،‬امنې هم ورته د محل په وخت د نور او رڼا د وتلو قيصه‪ ،‬او‬
‫بيا د زږېدلو په مهال ورته د اهلل پورې د حاسدينو د رش نه پناه غوښتنې لړي‪ ،‬او په حممد يې‬
‫نومولو واقعه ولوسته‪ ،‬راويان داسې انګريوي چې عبداملطلب واخست او کعبې ته يې يوړ‪ ،‬هل‬ ‫‪48‬‬

‫اهلل پاک څخه يې ډېره شکريه ادا کړه چې ملسې يې ورته ورکړ‪.‬‬
‫عبداملطلب بېرته امنې يب يب ته بیچ وسپارت‪ ،‬او دايي (تېګرو) ښځو په لټنه يې پېل وکړ‪ ،‬تر دې‬
‫چې په بنو سعد کې ورته د حليمه بنت ايب ذؤيب په نوم زنانه د خپلې سينې شيده ورکړل‪.‬‬

‫د حليمې قيصه‬

‫حليمه وايي‪ :‬چې دخپل خاوندپه شمول د غيږې ورکوټي چبي (عبداهلل بن احلارث بن‬
‫عبدالعزی) رسه د خپلې بانډه چنې عالقې نه د ماشومانو ته د تې ورکولو د پلټنې لپاره راووتو‬
‫چې وررسه دبنو سعد د قبيلې نورې دايانې (تېګرې) هم وي‪ ،‬په دغه اکل کې د وچاکلۍ هل‬
‫کبله د هېڅ يش درک مونږ رسه نه و‪ ،‬زه هم خپپلې سورخبنې خرې باندې په داسې حالت کې‬
‫سرپه ووتم چې زمونږ اوښې څاڅیک شېده هم نه کول‪ ،‬د خپل ځوی د ولږې د ژړا فرياد نه مو‬
‫دغه شپه په ارامه سرتګې پټې نه کړې‪ ،‬نه ما کې دومره شيده و چې هغه پرې موړ شوی وای‪،‬‬
‫او نه په اوښه کې شېده و چې هغې ته مې ورکړی وای‪ ،‬خو د دغې تنګې سختې رسه رسه بيا‬
‫هم مونږ د ارام او سواکلۍ او د باران څخه نا امېده نه وو‪.‬‬
‫ما خپل د سفر ملګري د خپلې خرې د ډېرې کمزورتيا هل امله د سفر په دوران کې د يو‬
‫لړ مشقت رسه هم مخ کړل‪ ،‬خو روان وو تر څو مکې ته په تنګۍ سختۍ ورسېدو‪ ،‬او د رضاع‬
‫لپاره مو د ماشومانو په پلټنه پېل واچوو‪ ،‬زما نه وړاندې نيب کريم ﷺ هرې دايي (تېګرې) ته‬
‫وروړاندې شوی و خو د يتيم ولۍ هل کبله ترې ټولو مخ اړویل وو‪ ،‬ځکه چې د رضاعت په بدل‬
‫کې مونږ د چبي هل پالر څخه مزدوري اخسته‪ ،‬او چې پالر به يې نه و نو د مور او نيکه نه به‬
‫مو ورهل د خري څه طمعه توقع نه کوهل‪ ،‬هل ما پرته نورو ټولو تېګرو ماشومان پېدا کړي وو خو‬
‫ما ته کوم ماشوم په الس رانیغ‪ ،‬چې لکه بېرته مو کور ته د تګ اراده وکړه نو ما خپل خاوند‬
‫‪-‬حارث بن عبدالعزی‪ -‬ته وويل‪ :‬لوړه په خدای چې که د همزولو ترمنځ کور ته خايل غېږه‬
‫ستنه شم‪ ،‬دغه يتيم ولې نه دی خو زه يې راخلم‪ ،‬هغه راته وويل‪ :‬ځه ورشه‪ ،‬هېڅ خربه نشته‪،‬‬
‫يتيم راواخله کېدای يش اهلل پاک ورپکې زمونږ لپاره خرياو برکت واچوي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫حليمه وايي‪ :‬زه الړم او يتيم مې په دې خاطر غېږ ته راپورته کړ چې بل څوک مې پېدا نه‬
‫کړ‪ ،‬چې خپلې دمه ځای ته لکه الړم او هلک مې سينې ته واچو نو ډېر زيات شېده راپکې‬
‫‪49‬‬
‫راغلل‪ ،‬دی خپله هم دومره شېده وخوړل چې موړ شو او بيا مې د هغه ورور ته شېده ورکړل‬
‫هغه هم دومره وخوړل چې په پوره توګه پرې موړ شو‪ ،‬دواړه مې هل مړښت څخه ورسته وېده‬
‫کړل‪ ،‬هېره دې نه وي چې هل دغې شپې نه خمکې مو هېڅ شپه په ارام نه وه تېره کړې‪.‬‬
‫زما خاوند اوښې ته ورپاڅېد څه ګوري چې غالنځه يې هل شيدو څخه ډکه ده‪ ،‬او ښه يې‬
‫ولوشله‪ ،‬هغه هم د شېدو په څښولو موړ شو او زه هم د شېدو په څښلو مړه شوم‪ ،‬شپه مو هم په‬
‫ډېره زياته ارام او راحت رسه تېره کړه‪.‬‬
‫حليمه وايي‪ :‬د سهار په مهال راته همځولو وويل‪ :‬د خري او برکت نه ډک ساه کښ دې تر‬
‫السه کړ! ما ورته وويل‪ :‬د اهلل پاک نه مې همدغه طمع توقع ده‪.‬‬
‫بيا مو هل مکې څخه سفر پېل کړ او حممد ﷺ مې هل ځان رسه خپپلې خرې غېږه کې سپور‬
‫کړ‪ ،‬لوړه په رب اليزال چې زما خرې به زياته مسافه په لږ وخت کې په ډېره چټکې رسه وهله‪،‬‬
‫او د نورو همزولو ښځو سورلۍ به راته نشوې رارسېدلې‪ ،‬ټولو به راته ويل‪ :‬د ابن ايب ذؤيب‬
‫لورې! مونږ ته لږه خپه نيولې شه‪ ،‬ايا دا ستا هغه کمزروې خره نه وه چې هل کور څخه پرې‬
‫راسرپه شوې وې؟‬
‫ما ورته کړه‪ :‬ولې نه!! هم هغه خره ده خو‪!...‬‬
‫هغوی وويل‪ :‬دا خو دېره زياته تېز رفتاره شوې ده! تر دې چې بنو سعد کې خپلو لکو‬
‫کورونو ته راورسېدو‪.‬‬
‫د سهار په مهال به مو خپلو وچو کړسو مريو ته څاروي بوتلل چې د ځمکې په مخ به بله‬
‫دغسې وچه کړسه مېره نه وه‪ ،‬که به چا څه هم د سخرتيزې وچاکلۍ هل کبله هل غالنځې شېده‬
‫نه شول لوشیل‪ ،‬خو مونږ ته به مو څاروي هر ماښام ډکې غالنځې راتلل او دغه شېدې به مو‬
‫څښلې‪.‬‬
‫هر چا به خپلو شپونکو ته ويل‪ :‬غرق شئ!! د ابن ايب ذؤيب د لور شپونکي چې رمه کوم‬
‫څړځای ته بوځي تاسو يې هم هلته بوځئ‪.‬‬
‫د دغې رسه رسه به بيا هم د هغوی رمۍ تشې غالنځې راستنېدې او زما د هغې به غالنځې‬
‫هل شېدو نه ډکې وې‪.‬‬
‫هره ورځ به راته د اهلل پاک هل خزانې نوې نوې برکتونه او خرياتونه راتلل تر دې چې دوه‬
‫اکهل يې پوره شول او هل سېنې څخه مې وشکو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ورځ تر ورځ به د نورو ماشومانو په پرتله ډېر غټېده‪ ،‬د دوه لکنې په موده کې تکړه او‬
‫مضبوط ماشوم و‪ ،‬دوه اکهل وروسته مې بېرته مور ته راوست خو د زياتو برکتونو هل کبله مې زړه‬
‫نه کېده چې ماشوم دې په مکه کې پاتې يش‪ ،‬دا چې بېرته يې دوباره خپل کور ته بوځم‪ ،‬مور‬ ‫‪50‬‬
‫ته مې ورهل وويل‪ :‬داسې نه چې د مکې رنځونه ماشوم خراب نه کړي‪ ،‬مور يې بېرته د يلږدلو‬
‫لپاره رارسه رايض شوه‪ ،‬بنو سعد ته د دوو مياشتو هل راستنېدو وروسته زمونږ دکور تر شا يې د‬
‫خپل ورور رسه رمه څروهل‪ ،‬څه ګورو چې ورور يې په ساه تيګاه کور ته راننوت‪ ،‬ما او پالر ته‬
‫يې وويل‪ :‬دوه سپني پوښاکه سړي راغلل او زما قرييش ورور يې تکيه کړ او خيټه يې ورهل‬
‫وڅريهل‪ ،‬وس لګيا دي د بدن غړي يې يو په بل ويه‪.‬‬
‫زه او د هلک پالر توند او چټک الړو‪ ،‬څه ګورو چې هلک بې دمه والړ او رنګ يې تک‬
‫ژېړ ختتېدیل دی‪ ،‬ما او پالر يې سينې ته راجوخت کړ او ورته مووويل‪ :‬څه پېښه وه؟ څوک؟‬
‫هغه وويل‪ :‬دوه سپني پوښاکه سړي راغلل په ډډه يې واچولم او خېټه يې راهل دوه پړقه کړه‪،‬‬
‫زه وه نه پوهېدم چې د څه تاالش يې پکې کوو؟!‬
‫د وېرې رسه مو کور ته روان کړ‪ ،‬خاوند مې راته وويل‪ :‬حليمې! شايد په دې کې پرييان‬
‫وي‪ ،‬وړاندې هل دې چې پرييان پرې راښاکره يش خپپل کور يې وسپاره‪.‬‬
‫چې خپلې مور ته مو لکه راوست راڅخه يې وپوښتل‪ :‬تېګرې ولې؟ څنګه دې هل ټالکې‬
‫مودې خمکې راوست؟ تا خو ويل چې تر ډېره موده به ما رسه وي؟؟‬
‫ما ورته وويل‪ :‬د ځېنو ستونزو څخه پرې ويرېدم‪ ،‬او ستا د مرضۍ رسه سم مې درته حواهل کړ‪.‬‬
‫مور يې وويل‪ :‬خربه دا نه ده‪ ،‬حقيقت بدل دی‪ ،‬خربه به رښتيا رښتيا کوې‪.‬‬
‫حليمه وایي‪ :‬مور يې نه پرېښودم تر دې چې ټوهل لړي مې ورته واوروهل‪.‬‬
‫مور يې‪ :‬هل شيطانانو څخه پرې و ډار شوې؟‬
‫ما وويل‪ :‬هو‪.‬‬
‫مور يې وويل‪ :‬شيطان هيڅلکه هم دېته الره نه يش موندی‪ ،‬زما ځوی لوی او بې ساری‬
‫عظمت لري‪ ،‬د دې هل عظمته دې خربه کړم؟‬
‫ما ورته کړه‪ :‬هو‪ ،‬ولې نه!‬
‫هغې وويل‪ :‬ما چې لکه په دې محل واخست زما څخه رڼا ووته او د برصی د ښار ماڼۍ مې‬
‫پرې ويلدې(‪.)1‬‬
‫او بيا د محل په مهال مې پرې هم هيڅ تکليف نه دی حمسوس کړی‪ ،‬او د زوکړي په مهال‬
‫((( برصی وسمهال د دمشق ښار دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هم دی داسې وزږېد چې السونه يې په ځمکه ايښې وو‪ ،‬او اسمان ته يې رس پورته کړی و‪ ،‬مه‬
‫ويرېږه او کور ته دې ښه په ډاډ ستنه شه‪.‬‬
‫‪51‬‬

‫د سينې څيرنه‬

‫ابن اسحاق وايي‪ :‬ثور بن يزيد راته د ځېنو علماوو څخه روايت وکړ‪ ،‬زما په خيال چې د‬
‫خادل بن معدان الکاليع څخه يې راته نقل وکړ چې د نیب کريم ﷺ ځېنو ملګرو يې ورته‬
‫وويل‪ :‬ای د اهلل پېغمربه! د خپل ځان اړوند راته ځېنې معلومات راکړه‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬ولې‬
‫َ َ ْ َّ َ‬ ‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم زېری يم‪ ،‬زما‬ ‫السال ُم داع يم‪ ،‬د خپل ورور عيیس علي ِه‬ ‫نه‪ ،‬زه د خپل پالر ابراهيم علي ِه‬
‫مور چې لکه په ما باندې محل واخست‪ ،‬نو يوه رڼاترې ووته او په شام کې يې د برصی د ښار‬
‫ماڼۍ پرې ويلدې‪ ،‬او په بنو سعد بن بکر کې راته د سينې شېده راکړل شويدي‪.‬‬
‫هلته مې يوه ورځ د کور تر شا د خپل ورور په ملتيا رمه څروهل‪ ،‬دوه سپني پوښاکه سړي‬
‫راغلل او د واورې نه ډک د رسورزو لوښی وررسه و‪ ،‬دواړو ونيولم او خيټه يې راهل وڅېرهل‪ ،‬زړه‬
‫يې ترې راوويست او دوه پړقه يې کړ‪ ،‬توره توکړه يې ترې راوويسته او ويې غورځوهل‪ ،‬زما زړه‬
‫او خيټه يې په همدغې واورې ووينځل تر څو ښه يې پاک او صفا کړ‪ ،‬يو دی بل ملګري ته‬
‫وويل‪ :‬د لسو کسانو امتيانو رسه يې وزن کړه‪ ،‬زه يې وررسه وزن کړم نو زه پرې درون شوم‪ ،‬بيا‬
‫يې ورته وويل‪ :‬د دې امت د سلو کسانو رسه يې وتله‪ ،‬بيا يې د سلو کسانو رسه وتللم زه پرې‬
‫درون شوم‪ ،‬بيا يې ورته وويل‪ :‬د زرو کسانو رسه يې وتله‪ ،‬د زرو کسانو رسه يې وتللم په هغوی‬
‫هم درون شوم‪ ،‬نو هغه ورته وويل‪ :‬پرېږده‪ ،‬که د ټول امت رسه يې هم وزن کړې دا پرې درنيږي‪.‬‬

‫د نيکه په څارنه کې‬

‫نيب کريم ﷺ ال هم هغسې د خپلې مور امنه بنت وهب او د نيکه عبداملطلب بن هاشم‬
‫رسه د اهلل پاک په ساتنه کې و‪ ،‬ورځ تر بلې به اهلل پاک په عجيب او غريب او ښايسته انداز‬
‫رالوی کو‪ ،‬تر څو يې اهلل پاک په خپلو کرامتونو وناز وي‪.‬‬
‫چې لکه هم نيب کريم ﷺ شپږ لکن شو مور يې د (ابواء) نوم مقام د مکې او مدينې تر منځ‬
‫وفات شوه‪ ،‬هغه مدينې ته د نيب کريم ﷺ د ماماګانو بنو عدي بن انلجار د مالقات لپاره تللې‬
‫وه‪ ،‬او بېرته مکې ته د راستېندو په حالت کې وفات شوه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د مور هل مړېنې وروسته نيب کريم ﷺ تر اته لکنې پورې د خپل نيکه عبداملطلب بن‬
‫هاشم تر څارنې الندې و‪ ،‬د کعبې د سيوري الندې به د عبداملطلب لپاره د ناستې ځانګړی‬
‫انتظام او بندوبست کېده‪ ،‬د ډېر تعظيم او احرتام هل خمې به يې يو ځوی هم په تيار شوي پانلګ‬
‫‪52‬‬
‫نه کېناست‪ ،‬بلکې شاوخوا به ترې کېناستل تر څو عبداملطلب راووځي‪ ،‬نيب ﷺ چې په‬
‫کوچنېتوب کې هم چست چاالکه او توند ګړندی و‪ ،‬د عبداملطلب هل راتلو خمکې به په پانلګ‬
‫هم کېناسته‪ ،‬ترونو به يې زيار ويستو چې يا خو يې په پانلګ هل ناستې څخه رابند کړي او يا يې‬
‫هم د پاڅولو بله کومه الر وسنجوي‪ ،‬عبداملطلب چې به لکه خپل زامن ويلدل چې نيب کريم‬
‫ﷺ هل پانلګ څخه رابندوي ورته به يې ويل‪ :‬زما ځوی پرېږدئ‪ ،‬دا د لوړې مرتبې څښنت دی‪.‬‬
‫بيا به يې د ځان رسه په پانلګ کېناو‪ ،‬او هل ډېرې مينې به ېې ورهل په شا الس راښکو‪ ،‬په‬
‫ډېرې خوشحالې به يې ورهل د کوچنيتوب لوبې او مشغوتليا استقبالوهل‪.‬‬
‫د فيل اکل نه وروسته د نيب کريم ﷺ اته لکنې موده کې عبداملطلب هم ومړ‪.‬‬

‫نبي کريم ﷺ دخپل تره په څارنه کې‬

‫نيب کريم ﷺ د نيکه نه وروسته د خپل تره په څارنه کې و‪.‬‬

‫بنو هلب قوم(‪ )1‬چې په پال کې ډېر زيات مشهور وو په دوی کې يو سړی و‪ ،‬لکه چې به مکې‬
‫ته رایغ قريشو به ورته خپل ماشومان چبي د راروانو حاتلونو د پېژندلو په خاطر راوستل‪ ،‬ابو‬
‫َ‬
‫طالب هم ورته نيب کريم ﷺ راوست‪ ،‬دغه مهال مذکوره ع َّياف سړی په بل څه بوخت شو‪ ،‬خو‬
‫چې لکه هم وزګار شو ويويل‪ :‬دتله چې ماشوم و څه شو؟ چابک يې راولئ‪ ،‬ابوطالب چې د ياد‬
‫سړي باربار تکراري لکمات واورېدل ورڅخه يې پټ کړ‪ ،‬او عياف به په يو اواز ويل‪ :‬غرق‬
‫شئ!! ما چې وس ويلدل هغه هلک راولئ‪ ،‬هغه د يب مثاهل رتبې څښنت دی!!‬

‫د بحېرا قيصه‬

‫ابو طالب غوښتل چې شام ته د جتارت په اکروان کې ګډون وکړي‪ ،‬د سفر لپاره چې يې‬
‫مچتوایل ونيو نيب کريم ﷺ ورپورې لکک ونښت‪ ،‬په فراق يې د ابوطالب زړه هم درمند شو‪،‬‬
‫سمدسيت يې وويل‪ :‬لوړه په رب اکئنات چې هرومرو به دې د ځان رسه بيايم‪ ،‬نه خو به تا هل‬
‫((( دوی په پالګرۍ کې خورا مشهوره قبيله وه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ځان څخه او نه به ځان هل تا څخه جال کړم‪ ،‬هغه و چې په جتاريت اکروان کې يې د ځان مل‬
‫کړ‪ ،‬روان وو چې په شام کې د برصی نوم ښار ته ننوتل‪ ،‬د حبريا په نوم راهب چې دغه مهال‬
‫ال خپپلې عبادختانه کې په عبادت بوخت و‪ ،‬او د دغې وخت د نرصانيت د علم انتها هم دې ته‬
‫‪53‬‬
‫وه‪ ،‬هل حبريا څخه وړاندې په دغې صومعه کې بل راهب ال نه و شته شوی‪ ،‬رهبانيت او د اجنيل‬
‫علم د حبريا راهب کورنۍ مشغله وه چې خپلو مرشانو پرې روزیل و‪ ،‬د قريشو جتاريت اکروان‬
‫به هميشه په دغې الر تلو راتلو‪ ،‬نه خو به دغې راهب وررسه خربې کولې او نه به يې ورته‬
‫د چای ډوډۍ ست کو‪ ،‬په دغه اکل د قريشو جتاريت اکروان د صومعې تر نزدې دمه ځای کې‬
‫واړوهل‪ ،‬راهب ورهل د ميلمستيا په خاطر خواړه هم تيار کړل‪.‬‬
‫د قريشو د جتاريت اکروان دنظر هل خمې حبريا راهب نيب کريم ﷺ د قريشو په جتاريت اکروان‬
‫کې په داسې حالت کې ويلد چې د ملر څخه پرې ورېځې سيوری کېدې‪ ،‬هغه ال د قوم په منځ‬
‫کې روان دی چې د راهب د صومعې تر نزدې ونې الندې يې دمه واخسته نو ورېځو ونه او‬
‫نيب ﷺ دواړه سيوری کړل‪ ،‬دونې څانګې او پاڼې هم په نيب ﷺ باندې راښکته شوې‪ ،‬نيب ﷺ‬
‫يې د سيورې الندې ساه واخسته‪ ،‬د حبريا راهب د حاالتو د يلدو رسه سم ټولو قريشو ته سوال‬
‫ځواب وکړ چې ما ستاسو د ميلمستيا په خاطر خوراک تيار کړي دی‪ ،‬هيله ده چې تاسو ټو ل‪،‬‬
‫ستاسو کرش او مرش‪ ،‬ازاد او غالم ټول بايد دعوت قبول کړئ‪.‬‬
‫يو قرييش وويل‪ :‬عجيبه خربه ده!! هل ډېرې مودې راهيسې مونږ په دې الرې ځو راځو‬
‫هيڅلکه دې هم راته د دمې ست نه دي کړی او نن دې راهل دومره ميلمستيا تياره کړه؟ خري‬
‫خو دی؟ ولې؟‬
‫حبريا وويل‪ :‬هو همدغسې ده اوسمهال تاسو ميلمانه ياست او زه په دې خوښ يم چې تاسو‬
‫په ښه ميلمستيا ونازوم‪ ،‬تر څو تاسو ټول زما ميلمستيا وخورئ‪.‬‬
‫ټو لو قريشو دعوت ته حارضي ورکړه خو د کرشولۍ هل کبله نيب کريم ﷺ د ونې د سيوري‬
‫الندې هل دعوت څخه پاتې شو‪.‬‬
‫په حارض شوو خلکو کې چې لکه حبريا ته په معلومو صفتونو نيب کريم ﷺ تر سرتګو نه‬
‫شو ويويل‪ :‬ای قريشو! زما هل دعوت څخه دې هېڅ څوک هم نه پاتې کيږي‪.‬‬
‫قريشو وويل‪ :‬د کرشولۍ هل کبله يو ماشوم پاتې شوی دی ورنه نور ټول اکروان ستا دعوت‬
‫ته حارضي ورکړېده‪.‬‬
‫حبريا وويل‪ :‬دغسې اکر بايد هېڅلکه ونه يش‪ ،‬هغه دې هم دعوت ته ستاسو په څېر حارضي ورکړي‪.‬‬
‫د حبريا په ميلمستوب کې يو قرييش وويل‪ :‬په الت او عزی مې دې قسم وي زمونږ رسه په‬
‫ملګرتيا کې د حممد بن عبداهلل بن عبداملطلب د ميملستيا د دعوت څخه ياتې کېدل د حريت‬
‫او مالمتيا‪ ...‬او څه بل ډول اکر دی؟‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫لکه چې يې نيب کريم ﷺ خوراک او څښاک ته حارض شو‪ ،‬د حبريا سرتګې په هغه کې ميخ‬
‫شوې‪ ،‬په دمه دمه يې ورهل د بدن يو يو غړی په نظر کې ونيو‪.‬‬
‫لکه چې ټول خلک هل دستارخوان څخه پاڅېدل‪ ،‬د خوراک اوڅښاک مهم پای ته ورسېد‪،‬‬ ‫‪54‬‬

‫حبريا نيب کريم ﷺ ته ورنزدې شو او ورته يې وويل‪ :‬د الت او عزی په خاطر چې د څه باره‬
‫کې درڅخه پوښتنې کوم بايد سم دم ځواب راکړې‪ ،‬حبريا ورته د الت او عزی نومونه ځکه په‬
‫قسم کې کېښودل چې وړاندې ورباندې د هغه په خمکې قرييش لوړه پورته کړه‪.‬‬
‫هغوی داسې انګريوي چې نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬په خاطر کې راته د الت او د عزی‬
‫نومونه مه ږده‪ ،‬لوړه په رب اکئنات چې د دغې دواړو نه راته بل هېڅ یش ډېر مبغوض ترين‬
‫نشته‪ ،‬حبريا ورته وويل‪ :‬د اهلل په خاطر چې د څه يش اړوند چې درڅخه پوښتنه کوم بايد سم‬
‫دم ځواب راکړې‪.‬‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬پښتنو ته دې ادامه ورکړه‪.‬‬
‫حبريا ورڅخه د هغه د خوب‪ ،‬د هغه د ژوند ژواک اړوند ټولو چارو په هلکه پوښتنې رشوع‬
‫کړې‪ ،‬او نيب کريم ﷺ به يې پوښتنې ځوابولې‪ ،‬دغه ټول ځوابونه به د حبريا د ادراک کړي‬
‫صفتونو رسه سمون خوړو‪ ،‬بيا حبريا د پېژنديل صفت رسه سم دنيب کريم ﷺ د وولو منځ وکتو‪،‬‬
‫څه ګوري چې د نبوت مهر يې ترمنځ لږېدیل دی‪.‬‬
‫د دغې لړي د پای ته رسېدو نه وروسته حبريا ابوطالب ته مخ واړو‪ ،‬او ورڅخه يې وپوښتل‬
‫چې دا دې څه کيږي؟‬
‫ابوطالب‪ :‬دا زما ځوی دی‪.‬‬
‫حبريا‪ :‬دا هېڅلکه هم ستا ځوی نه يش کېدای‪ ،‬او نه د دې هلک رسه ښايي چې پالر يې‬
‫ژوندی وي‪.‬‬
‫ابوطالب‪ :‬دا زما وراره دی‪.‬‬
‫حبريا‪ :‬پالر يې څه کول؟‬
‫ابوطالب‪ :‬پالر يې ال مړ و او مور يې پرې امېدواره وه‪.‬‬
‫حبريا‪ :‬رښتيا دې وويل‪ :‬بېرته په ارام او سم دم دې وراره خپل يلک ته ستون کړه‪ ،‬د دې‬
‫اړوند هل يهودو څخه په ډېر احتياط کې ووسه‪ ،‬لوړه په رب اليزال که يهودانو دا ويلد او په هغه‬
‫صفتونو يې وپېژند چې ما پرې وپېژند هرومرو به پرې د رش اراده ولري‪ ،‬ستا وراره د لوی شان‬
‫او د عظيمې مرتبې څښنت دی‪.‬‬
‫ابوطالب بېرته په ډېره توندې نيب کريم ﷺ مکې ته راستون کړ‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د فجار شخړه‬
‫‪55‬‬

‫نيب کريم ﷺ ال د شلو اکلو په موده کې و چې د فجار د جنګ غېږې نه د اور ملبې پورته‬
‫شوې(‪.)1‬‬
‫دغه لړايي په فجار ځکه شهرت لري چې ورپکې (کنانه) او د (قيس عيالن) قبيلو ديين‬
‫حمارم د خپو الندې کړل‪.‬‬
‫په دغې جنګ کې د قريشو او د کنانه جنګي ساالر (حرب بن اميه) و‪ ،‬د ورځې په لومړيو‬
‫کې کنانه مغلوب او د قيس عيالن قبيله برالسې وه‪ ،‬خو د ورځې په نيمه کې قيس عيالن‬
‫بېرته مغلوب او کنانه قبيله ورباندې برالسې شوه‪.‬‬

‫د نبي کريم ﷺ خديجه باندې نکاح‬

‫َْ‬
‫خدجيه بنت خويدل ريض اهلل عن َها اصيله نسيب‪ ،‬د عزت څښتنه او تاجره ښځه وه‪ ،‬د قريشو‬
‫خلکو ته به يې خپله شتمنې د ټايلک مزدورۍ په بدل ورکوهل‪ ،‬د قريشو قبيله دغه مهال ال‬
‫َْ‬
‫د جتارت په مشغله بوخته وه‪ ،‬چې لکه خدجيې ريض اهلل عن َها ته د نيب کريم ﷺ د رښتيا‪،‬‬
‫امانتدارۍ‪ ،‬نيک اخالق‪ ،‬د سړي وښ په جامه کې انساين رويه‪ ،‬اعدت او نور د نيکو صفتونو‬
‫جريان تر غوږ ورسېد‪ ،‬خپپل مايلت کې د جتارت کولو لپاره يې ورپسې استازی واستو‪ ،‬تر څو‬
‫شام ته تاجر والړ يش‪ ،‬او دنور جتارانو په پرتله به ورته زياته بدهل او ګټه ورکړي‪ ،‬او د خدجيې‬
‫غالم ميرسه به وررسه د سفر ملګری وي‪.‬‬
‫َْ‬
‫نيب کريم ﷺ هل خدېجې ريض اهلل عن َها څحه د جتارت اړوند غوښتنې قبولې کړې‪ ،‬او د‬
‫ميرسة په شمول د شام په لور وټپېد‪ ،‬تر دې چې شام ته ورسېدل‪.‬‬
‫حضور مرصوفه کړې وې‪،‬‬ ‫خپپل َ َ َ‬ ‫((( ابن هشام ذکر کوي چې نيب کريم ﷺ هم د فجار د جنګ ځېنې ورځې‬
‫ع أ ْع َم ِ ْ‬ ‫ُ ْ ُ ْ ُ‬
‫ام] ما به مې ترونو‬ ‫ت أ ِن بُ ل‬ ‫خپلو ترونو يې د ځان رسه وېستیل و‪ ،‬نيب کريم ﷺ خپپله فرمايي‪[ :‬ک ن‬
‫ته د دښمن هل پلوه راويشتيل غيش وروړل‪.‬‬
‫هې ره دې نه وي چې دا وروستین فجار و او په (فجار ال رباص) نومول کېده‪ ،‬هل دېنه خمکې درې نورې شخړې‬
‫هم تېرې شوې وې‪ ،‬لومړې شخړه يې د کنانه او د هوازن ترمنځ وه‪ ،‬دوهمه د قريشو او د هوازن ترمنځ‪ ،‬دريمه‬
‫د کنانه او د هوازن ترمنځ وه‪ ،‬عقد الفريد او األاغين کې د دې جنګونو ياد په تفصييل ډول ذکر شوی دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د يو راهب(‪ )1‬د عبادختانې نزدې ونې ته نيب کريم ﷺ دمه واخسته‪ ،‬راهب ميرسه ته رانزدې‬
‫شو او ترينه يې وپوښتل‪ :‬دا سړی څوک دی؟ ميرسه ورته وويل‪ :‬دا د حرم څخه يو قرييش دی‪،‬‬
‫راهب وويل‪ :‬هل نيب پرته هل دې ونې الندې نور څوک دمه نه کوي‪.‬‬ ‫‪56‬‬

‫بيا نيب کريم ﷺ هل مکې څخه وړلې توکې وپېرودې‪ ،‬او د مکې لپاره يې دنورو شيانو پلورلو‬
‫ښه اتنخاب هم وکړ‪ ،‬او مکې ته بېرته په جتاريت اکروان کې راستون شو‪ ،‬ميرسه هم حريت الهو‬
‫کړی دی چې لکه هم د ماسپښني په مهال ګريم سخته يش‪ ،‬څه ګوري چې دوه مالئکې‬
‫ورباندې هل ګرمۍ څخه سيوری کوي‪ ،‬او دا هم هغسې خپپل اوښ روان وي‪.‬‬
‫بيا چې لکه نيب ﷺ خپل ټاټويب (مکې) ته راورسېد په شام کې پېرودلې توکې يې په مکه‬
‫کې وپلورلې‪ ،‬نزدې راس املال ته قريبه ګټه يې ترالسه کړه‪.‬‬
‫َْ‬
‫يواځې دا نه بلکې ميرسه خدجيې ريض اهلل عن َها ته د نيب کريم ﷺ په هلکه د راهب‬
‫َْ‬
‫(نسطورا) په مستقبل کې د نبوت خربه هم وکړه‪.‬چونکه خدجيه ريض اهلل عن َها خپله زياته‬
‫هوښياره‪ ،‬ځريکه‪ ،‬او په عقل پوره ښځه وه‪ ،‬او اهلل پاک يې مزيد نور هم د سعادت او هدايت‬
‫اراده کړېوه‪ ،‬د نيب کريم ﷺ پسې يې استازی واستو چې د تره ځويه! زما او ستا ترمنځ د‬
‫قوميت هل نګاه نه هم او بېرته په قوم کې ستا رسه د قربت او د رشافت‪ ،‬ستا د امانتدارۍ او‬
‫د نيکې رويي هل کبله مې تا ته ميالن حمسوس کړ‪ ،‬بيا يې ورته د نکاح وړاندېز وکړ‪.‬خدجيه‬
‫َْ‬
‫ريض اهلل عن َها دغه مهال د قريشو په زنانه و کې د ښه نسب‪ ،‬د ډېر عظمت‪ ،‬احرتام او قدر‪ ،‬د‬
‫ډېر مايلت او پانګې څښتنه هم وه‪ ،‬هر څوک يې نکاح کولو ته ډېر لېواهل وو خو که توان يې‬
‫پرې درلودای‪ .‬هغه و چې لکه نيب ﷺ ته دغه خربې وکړی شوې نيب ﷺ خپلو ترونو ته دغه‬
‫َُْ‬
‫پېغام ورسو‪ ،‬محزه ريض اهلل عنه د نيب ﷺ په شمول د هغې پالر خويدل(‪ )2‬بن اسد ته والړ او په‬
‫نکاح يې ترې واخسته(‪ )3‬د ابراهيم(‪ )4‬پرته نور ټول چبيان يې هل خدجيې څخه دي‪.‬قاسم‪ ،‬طاهر‬
‫ي‪ ،‬قاسم او طيب دواړه هل بعثت‬ ‫جع ْ َ‬‫َُْ ْ َ َْ‬
‫طيب(‪ ،)5‬زينب‪ ،‬رقيه‪ ،‬ام لکثوم‪ ،‬فاطمه ريض اهلل عنهم أ ِ‬
‫څخه وړاندې د جاهليت په درو کې وفات دي او لوڼو يې د بعثت دور راګري کړی و‪ ،‬هم يې‬
‫پرې ټولو ايمان راوړی دی او هم يې وررسه هجرت کړی دی‪.‬‬

‫((( د راهب نوم (نسطورا) و‪.‬‬

‫َ ْ‬
‫((( د خدجيې ريض اهلل ع ن َه ا پالر خويدل بن اسد بن عبدالعزی بن قيص بن کالب بن مرة بن کعب بن لؤي و‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ ْ‬
‫((( نيب ﷺ ورته په مهر کې شل ځوانې اوښې ورکړې‪ ،‬خدجيه ريض اهلل ع ن ه ا يې لومړنۍ يب يب وه‪ ،‬د مرګ تر‬
‫ورځې پورې يې پرې بن نه وه راوستې‪.‬‬
‫((( د اب راهيم مور ماريه قبطيه وه‪ ،‬د مرص اړوند د کوره انضا د سيمې متعلق د (حفن) د يلک وه‪ ،‬د قبطيانو باچا‬
‫مقوقس ورته هديه کړې وه‪.‬‬
‫((( طاهر او طيب دواړه د (عبداهلل) لقبونه دي‪ ،‬او دا د نيب کريم ﷺ اسم کنيه هم وه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د ورقه بن نوفل واقعه‬

‫‪57‬‬
‫َْ‬
‫لکه چې ميرسه خدجيې ريض اهلل عن َها ته د راهب نسطورا خربه وکړه‪ ،‬او په دې يې هم‬
‫وپوهوهل چې د ملر ګرمۍ نه به پرې دوو مالئکو سيوری کوو‪ ،‬دغه ټولې خربې خدجيې ريض‬
‫َْ‬
‫اهلل عن َها ورقه بن نوفل ته چې بېرته يې د تره ځوی هم کېده وکړې‪ ،‬ورقه بن نوفل چې خپپله‬
‫نرصاين و او په تورات يې پوره علم او عبور درلود‪ ،‬د خدجيې‪ -‬ريض اهلل عنها ‪ -‬د خربو د‬
‫اورېدو رسه سم لټکه وويل‪ :‬که ستا خربې رښتيا هم سم حقيقت ولري نو حممد به د دې امت‬
‫پېغمرب وي‪ ،‬او زه په دې پوهه يم چې په نزدې وختونو کې به دې امت ته نوی اليه استازی‬
‫رايلږدول کيږي‪:‬‬
‫ورقه بن نوفل به ويل چې دغه استازی به لکه رايلږدول کيږي؟ نور ال پسې وروسته نه يش؟‬
‫بيا يې دا شعرونه وويل‪:‬‬
‫ــث الْنَّشــيْ َ‬
‫َ ََ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ ُ َ ُ ْ ُ ْ ِّ ْ َ َ ْ ً‬
‫جا‬ ‫ِ‬ ‫ــم طالمــا بع‬ ‫ف اذلکری لُوجا *** لِه ٍ‬ ‫لجت وکنــت ِ‬
‫َ َْ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َ َْ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ََ ْ ٌ‬
‫ار ْي يَــا خ ِديا‬ ‫ووصف ِمــن خ ِدية بعد وص ٍف *** فقد طــال َ ان ِت َظ ِ‬
‫ْ ُ ُ ُ ْ ً‬ ‫ْ‬ ‫َ َّ َ ْ َ َ‬
‫َح ِديْثــکِ أن أ َری ِمنــه خروجا‬ ‫***‬
‫ع َر َج ْ‬
‫ــائ‬ ‫ِ‬ ‫ــن‬
‫ــن المکت ِ‬ ‫ِ‬ ‫بِبَ ْط‬
‫َ ْ ُ َْ َ‬ ‫َ ُّ ْ َ‬ ‫ْ َ ْ‬ ‫ب َمــا َخ َّ ْ‬
‫ــره أن أ ُع ْو َجا‬ ‫ــان أک‬ ‫ــي ِمــن قــو ِل قِ ٍس *** ِمــن الرهب ِ‬ ‫بتِ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ــو ُن َ ُل َحجيْجاَ‬‫ک ْ‬ ‫َ َْ ُ َ ْ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َّ َ ُ َّ ً َ َ ُ ْ ُ‬
‫بِــأن ممــدا سيســود ِفينــا *** وي ِصم من ي‬
‫َ‬
‫َ ْ َ‬ ‫َ‬
‫الب َّيــة أن ت ُم ْوجــا‬ ‫يــم بــه َ‬ ‫يُق ُ‬ ‫ــاء نُ ْ‬‫ــا ِد ضيَ َ‬ ‫َُْ ُ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ر‬‫ٍ‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ويظ ِهــر ِف ِ‬
‫ابل‬
‫ُُ ُُْ ً‬
‫ــن ي ُ َســالِمه فلوجا‬ ‫َو َيلْ َقـــی َم ْ‬ ‫ً‬
‫ار ُبه خ َســارا‬
‫ََْ َ َ ْ َُ ُ َ‬
‫***‬ ‫فيلــی مـــن ي ِ‬
‫ْ ُّ َ ُ ْ ُ َ َّ َ ُ ْ َ ُ ْ ً‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َفيَ َالْتَ ْ َ َ‬
‫ــهدت فکنت أولکــم ولوجا‬ ‫ــي ِاذا مــاکن ذاکــم *** ش ِ‬ ‫ِ‬
‫د يو څه رسه مې دومره ټېنګ سوچ پېدا شوی دی چې بييخ ورڅخه جال کېدای نه شم‪،‬‬
‫تر دې چې په سينه کې يې راهل اوازونه پېداکړل‪.‬‬
‫د خدجيې د بار بار ذکر او ياد زما د انتظار شيبې نورې هم وږدې او ورپسې وغځولې‪.‬‬
‫ستا د خربې په تاييد کې زما هم د مکې هل لوړو ژورو څخه د هغه د راتګ اميد و‪.‬‬
‫د نسطورا د راهب قول نه چې دې خرب کړم‪ ،‬دهغه هل خربو څخه کږېدنه راته سمه نه‬
‫بريښي‪.‬‬
‫هغه دا چې حممد ﷺ به زمونږ مرشتابه وي‪ ،‬او ټول هغه څوک به پړ کړي چې وررسه‬
‫ديلل بازي کوي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هغه به په ښارونو کې وړانګيه رڼا راښاکره کړي‪ ،‬تر څوک د امن نيک قيادت وکړي او د‬
‫خلکو چارې ګډې وډې نه يش‪.‬‬
‫د وررسه مشت ګريوان خلکو پايله به زيان وي‪ ،‬او د وررسه د جوړې روغې پلويانو پايله‬ ‫‪58‬‬

‫به اکمراين وي‪.‬‬

‫های اکشکې زه هم دغې حاتلونو ته پاتې شم‪ ،‬ترڅو په دغې دين کې لومړی ننوتونکی شم‪.‬‬

‫د کعبې نوې رغونه‬

‫لکه چې نيب کريم ﷺ پنځه دېرشت لکنې ته ورسېد‪ ،‬کعبه چونکه د ابادۍ هل نګاه نه‬
‫کمزورې شوې وه‪ ،‬قريش ويريدل تر څو ونه نړيږي‪ ،‬د بيا ابادونې هوډ يې وکړ‪ ،‬او ديوالونه يې‬
‫دغه مهال هم هغه تړې تيږې وې چې خټني اخېړ يې هم نه درلود‪.‬‬
‫دغه وخت د روم د جتارانو د يو جتار کشتۍ د حبر څپې ساحل ته ويشتلې وه چې دکشتۍ د‬
‫جوړ ښت نظم او ضبط يې د بريته جوړونۍ څخه ويستلې وه‪ ،‬د مکې ميشتوالو يې ختتې دکعبې‬
‫د چت لپاه برابرې کړې‪ ،‬دخپل ګمان رسه سم يې په مکه کې يو ميشت قبطي جنار ته مات‬
‫ګوډ شيان راغونډ کړل‪ ،‬کعبې ته د هديه شوي شيانو کوهې څخه به هره ورځ اژدها مار راوته‬
‫او د کعبې پر دېوال به ملر ته پروت و‪ ،‬د مکې خلک به هل دغې مار څخه ډېر ترسېدل‪ ،‬که څه‬
‫به هم دوی لږ ورنزدې شول رس به يې راپورته کړ او د خوف او خطر نه ډک اوازونه به يې پېل‬
‫کړل‪ ،‬د دغې ډارجنې سحنې رسه رسه به يې خوهل هم وازه نيولې وه‪.‬‬
‫د اعدت رسه سم اژدها يوه ورځ د کعبې په دېوال ملر ته اوښته را اوښته چې اهلل پا ک‬
‫ورباندې مارغه راوست‪ ،‬مار يې په پنجو کې پورته کړ‪ ،‬قريشو وويل‪ :‬د کعبې د جتديد په نظريه‬
‫شايد اهلل پاک مونږ رسه رضا او هل مونږ څخه خوشحاهل وي‪ ،‬د جتديد لپاره رارسه جنار او لرګي‬
‫او نور داړتيا وړ توکې هم شتون لري‪ ،‬اهلل پاک د مار او د دغې لوی اژدها هل کړاوجن حالت‬
‫څخه هم خالص کړو‪.‬‬
‫قريش جمبور وو چې د کعبې د جتديد په خاطر سابقه ابادي تر يو حده ونړوي‪ ،‬ابو وهب‬
‫بن عمرو بن اعئذ بن عبد بن عمران بن خمزوم په نړولو پېل وکړ‪ ،‬دکعبې هل دېوال څخه يې تړه‬
‫پورته کړه‪ ،‬څه ګوري چې تړې يې هل الس څخه ټوپ کړ او خپپل ځای بېرته ځای پرځای شوه‪،‬‬
‫د سحنې د يلدو رسه يې په لوړ اواز وويل‪ :‬ای قريشو! د کعبې د بيا رغونې لپاره راټوهل شوې‬
‫مايل پانګه بايد حالهل او پاکه وي‪ ،‬د زنا په بدل کې مايلت‪ ،‬سود‪ ،‬او هل چا څخه په جرب زور‬
‫اخستل شوی او دېته ورته د مايلت ګرد ډولونه بايد پکې شتون ونه لري‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هل دغې جريان وروسته قريشو رسه خپل منځ کې د کعبې اړخونه د بيا رغونې لپاره وويشل‪.‬‬
‫زهره او بنو عبدمناف يې د دروازې اړخ واخست‪.‬‬
‫‪59‬‬
‫د حجر اسود او رکن يماين ترمنځ ابادي بنو خمزوم او د دوی پسې ټل نورو د قريشو قبيلو‬
‫په اغړه واخسته‪.‬‬
‫د حجر اسود پلو بنو عبدادلار‪ ،‬بنو اسد بن عبدالعزی‪ ،‬او بنو عدي بن کعب واخست‪.‬‬
‫د کعبې منځ بنومجح او بنو سهم واخست‪.‬‬
‫بيا قريشو رسه خپبل منځ کې ګنګویس پېل کړ چې هسې نه د کعبې د وجياړولو په مهال‬
‫ورته نورې اسمانې ستونزې متوجه نه يش‪.‬‬
‫ويلد بن مغريه وويل‪ :‬زه يې په نړولو پېل اچوم‪ ،‬کونلګ يې راواخست او د رکنينو څخه يې‬
‫د کعبې په نړولو پېل واچو‪ ،‬او دا يې وويل‪ :‬ای اهلل! هل خري پرته بله هېڅ اراده نه لرو‪.‬‬
‫هل ويلد پرته بل هېڅ قرييش د کعبې په نړولو پېل ونه کړ‪ ،‬او ويې ويل چې که نن شپه ويلد‬
‫د کومو ستونزو او نادودو ښاکر شو‪ ،‬نو مونږبه هم ځانونه د کعبې هل نړولو څخه راغونډ کړو‬
‫او ورانه شوې برخه به يې بېرته ترميم کړو‪ ،‬خو که د سهار په مهال روغ رمټ راووت‪ ،‬اهلل‬
‫پاک به هل مونږ څخه خوشحاهل وي او هر څوک به د تقسيم هل خمې وررسېدلې برخه ونړوي‪.‬‬
‫د سهار په مهال (ويلد) په اعدي توګه هل کور څخه راووت او د ويلد بن مغريه په شمول‬
‫ټولو قريشو د کعبې نړول پېل کړل‪ ،‬قريش چې لکه د ابراهيم عليه السالم بنيادونو ته ورسېدل‬
‫لکه د اوښانو د کوپو په څېر شنې شنې ګټې خمې ته راغلې‪ ،‬هغه يې په اجتماعې توګه يو هل‬
‫بل څخه راواخستې‪.‬‬
‫د کعبې د نړولو وروسته يې بېرته دکعبې په ابادولو پېل واچوو‪ ،‬چې لکه هم په رکن کې د‬
‫حجر اسود د کېښودو ځای ته ورسېدل‪ ،‬قبيلې رسه خپپل منځ کې تروې ترخې شوې چې د‬
‫حجر اسود په دېوال کې د کېښودو اعزاز به د چا الس ته راوړنه وي‪ ،‬نزدې وه چې اختالف‬
‫په مرګوين منځين يرغل تبديل يش‪ ،‬هرې قبيلې د جنګ لپاره مچتوایل ونيو‪.‬‬
‫د روايتونو هل خمې ابو اميه بن املغريه چې دغه مهال په قريشو کې د زيات عمر څښنت و‪،‬‬
‫وويل‪ :‬ای قريشو! د سبا ورځې لپاره چې هل دغې دروازې څخه هر څوک خمکې راننوځي‪ ،‬دا‬
‫خربه به فيصله کړي‪ ،‬ټولو قريشو يې خربه تاييد کړه‪.‬‬
‫د سبا د ورځې په راتګ رسه هر يو قرييش ګورې چې نيب کريم ﷺ هل ټولو څخه مسجد‬
‫حرام ته لومړی رایلغ دی‪ ،‬ديلدو رسه سم قريشو وويل‪ :‬حممد رایلغ دی!! دا خو امني دی په‬
‫دې ټول رضا يو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ټول د نيب کريم ﷺ حضور کې اعرض شول او پرونې خربه يې ورهل تر غوږه تېره کړه‪ ،‬هغه‬
‫وويل‪ :‬غټ څادر راته راوړئ‪ ،‬غټ څادر ورته راوړل شو‪ ،‬حجر اسود يې په خپل الس په څادر‬
‫کې کېښود او ټولو ته خماطب شو‪ :‬د هرې قبيلې خمور دې د څادر پلو ونييس او په ټونلزيه توګه‬ ‫‪60‬‬

‫دې حجر اسود تر ديواهل يويس‪ ،‬اکڼې چې يې لکه تر خپل ځايه ورسوو خپپلو مبارکو السونو يې‬
‫حجر اسود هل څادر څخه راپورته کړ او په دېوال کې يې کيښود‪ ،‬هل دې وروسته پرې نوره ابادې‬
‫د تېر په څېر پېل واخست‪.‬‬

‫د نبي کريم ﷺ په اسماني استازيتوب د عربو کاهنانو‪ ،‬يهودو عالمانو او‬

‫نصراني عابدانو زيري‬

‫د نيب کريم ﷺ د بعثت په رانېږدو د يهودانو پېشواګانو‪ ،‬د نرصانيانو مذهيب رهنماګانو‪ ،‬او د‬
‫عربانو د اکهنانو د نيب ﷺ هل بعثت نه وړاندې د خربو اشاعت په ډېره توندې رسه روان و چې‬
‫په نزديو کې اسماين پېغمرب راروان دی‪.‬‬
‫يهودانو او نرصانيانو خو يې بعثت او د بعثت د زمانې پېژندګلو په خپلو کتابونو کې د‬
‫مذکوره صفتونو او د وخت تعني هل نصوصو څخه اخسیت و‪ ،‬او يا يې پېژندګلو ورته خپلو‬
‫انبياوو په دغې صفتونو کړې وه‪.‬‬
‫او عربانو اکهنانو ته خو به خپل شيطانان او پرييان چې د اسمان په دروازو کې به ناست‬
‫وو‪ ،‬او خربې به يې غال کولې ورته دغې خربې راوړلې‪ ،‬دغې نارينه او ښځينه اکهنانو به هم‬
‫عربانو ته د بعثت او د نوی رسالت څه نا څه خربونه ورکول‪ ،‬خو عربانو به ورته هېڅ اهميت‬
‫نه ورکوو‪.‬‬
‫تر دې چې اهلل پاک نيب کريم ﷺ د نيب او رسول په صفت خلکو ته وروپېژند‪ ،‬او هغه‬
‫راتلونکي واقعات چې اکهنانو به پرې خلک خربول په تدرجيې توګه يې حقييق وقوع پيل شوه‪.‬‬
‫نيب ﷺ ته د رسالت د دندې سپارښتنه چې لکه هم نږدې شوه‪ ،‬د اسمان دروازې هل شيطانانو‬
‫څخه وتړل شوې‪ ،‬شيطانان هم په هغه ځايونو بند شول چې ورڅخه به يې فيصلې غال کولې‪،‬‬
‫که لږ به هم ورنږدې شول په ستورو به ويشتل کېدل‪ ،‬په دې رسه پرييان وپوهېدل چې اهلل پاک‬
‫په انسانانو کې نوې فيصله کوي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د نبي کريم ﷺ صفت‬

‫‪61‬‬

‫ابن هشام وايي‪:‬‬

‫د ابراهيم بن حممد بن عيل بن ايب طالب نه د غفره د غالم (عمر) په روايت چې عيل بن ايب‬
‫َُْ‬
‫طالب ريض اهلل عنه به د نيب کريم ﷺ صفت په دې لکماتو بيانو چې‪:‬‬
‫نيب ﷺ نه ډېر لوړ دنګ و‪ ،‬او نه نلډی بویچ و‪ ،‬هغه په ټول قوم کې د ميانه رو قد و قامت‬
‫څښنت و‪ ،‬نه يې ويښتان ډېر هوار او نه پېچ و تاو و‪ ،‬پېچ ويښتانو ته ورته ګمنځ کړي ويښته يې‬
‫درلودل‪ ،‬نه ډېر ډک میخ چاق څربه و او نه ورکوټی ګرد میخ و‪ ،‬هغه سور سپني خورا ډويل انسان‬
‫و‪ ،‬ښايسته غټې تورې سرتګې او اوږده باڼه يې لرل‪ ،‬د لېچو (مړوندونو) هډويک يې لوي او په قوت‬
‫کې وو‪ ،‬د اوګو ترمنځ يې پراښوایل و‪ ،‬هل سينې څخه تر نامه پورې يې لږ ويښتان درلودل‪ ،‬د خپو‬
‫او السونو ګوتې يې ځګې وې‪ ،‬توند او اوار مزل به يې کو لکه په کږه نسکوره ځمکه چې روان‬
‫وي‪ ،‬په کتلو کې به يې ټول اړخ اړو‪ ،‬د نبوت مهر يې د اوګو ترمنځ و‪ ،‬نيب ﷺ خاتم انلبيني دی‪،‬‬
‫د ډېرې صدقې او د پراخه الس څښنت و‪ ،‬په ګرد خملوق کې زړه ور او مېړانه‪ ،‬په ګړ دود کې هل‬
‫هر چا رښتوین و‪ ،‬هل هر چا څخه د نيکې رويې څښنت او په وعده لکک والړ هسيت وه‪ ،‬د ښه ژوند‬
‫څښنت‪ ،‬که به نابربه چا ويلد ترې به ډارېده‪ ،‬او که به وررسه يو ځای شو مينه به يې وررسه کوهل‪،‬‬
‫َُْ‬
‫عيل ريض اهلل عنه فرمايي‪ :‬د نيب ﷺ په څېر هسيت مې نه خمکې او نه ورڅخه وروسته يلدلې ده‪.‬‬
‫َْ َ‬ ‫َ َ ْ َ َّ‬ ‫َ َّ‬
‫صل اهلل علي ِه َوسل َم َوريض َو أنع َم‬

‫په انجيل کې د نبي ﷺ صفت‬

‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم ته د اهلل‬ ‫ما ته د رارسيديل راپور او روايتونو هل خمې چې کومه ويح عيیس علي ِه‬
‫پاک هل پلوه راغلې وه چې هغه به اهل االجنيل ته هم ښوولې وه‪ ،‬حواريينو هم په ياداشت کې‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم به ويل‪:‬‬ ‫اخستې وه‪ ،‬دا ده چې عيیس علي ِه‬
‫ما رسه چې هر څوک تربګين کوي‪ ،‬ګويا که د اهلل رسه تربګين کوي‪ ،‬ما چې ستاسو هل‬
‫خمې کوم څه وکړل‪ ،‬که هل ما څخه وړاندې خلکو کړی وی هيڅ ګناه به يې نه وه‪ ،‬دومره وه‬
‫چې هل حق څخه يايغ شول او رسغړونه يې وکړه‪ ،‬دغه خلک په دې اند وو چې ګنې په ما او‬
‫اهلل پاک به اغبله يش‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هرومرو به دا دين بشپړيږي‪ ،‬زما رسه خلکو هېڅ په هيڅه کينه کيش وکړ‪ ،‬خو چې بيا لکه‬
‫هم (منحمنا) د اهلل پاک هل پلوه داستازي په توګه امت ته وروپېژندل يش‪ ...‬هغه به په ما او تاسو‬
‫ګوايه ورکوي‪ ،‬دا چې وروسته ګېلې قيصې ونه کړئ دا مو وخت دی(‪.)1‬‬ ‫‪62‬‬

‫په رسيانې ژبه کې منحمنا د (حممد) ترمجه ده‪ ،‬او په روميه کې ورته (برقليطس) ويل کيږي‪.‬‬

‫د نبي ﷺ اسماني استازيتوب‬

‫کوم مهال چې نيب کريم ﷺ څلويښت لکنې ته ورسېد نو اهلل پاک د ګرد برشيت او د ټول‬
‫خملوق لپاره د رمحت په توګه بشري او نذير راويلږدو‪.‬‬
‫د نيب کريم ﷺ هل بعثت نه وړاندې اهلل پاک د ټولو هغو پېغمربانو نه چې هل دې څخه‬
‫وړاندې تېر شوي وو لککه وعده اخستې وه چې په حممد ﷺ به يې ايمان‪ ،‬په اسماين رشايعو‬
‫کې يې تصديق‪ ،‬او ورڅخه يې د باغيانو پر ضد د ننګه کولو وعدې اخستې وې‪ ،‬ټولو پېغمربانو‬
‫دغه وعدې خپلو امتونو ته د امانت په ښه ډول رسولې وې‪.‬‬
‫َْ‬
‫د اعئشې ريض اهلل عن َها څخه روايت دی چې‪ :‬لکه چې اهلل رب اکئنات د نيب کريم ﷺ‬
‫دتکريم اراده وکړه‪ ،‬خپلو بندګانو ته يې د رمحت په نوم ورپېژندل غوښتل نو د نبوت د لومړی‬
‫پړاوونو پېل يې د هغه په ښو او نېکو خوبونو يلدلو رشوع کړ‪ ،‬چې هر څه به يې په خوب کې‬
‫ويلدل دسپني سهار په څېر به شته شول‪ ،‬ددغې برسېره ورته اهلل پاک ګوشه شيين هم غوره کړه‪،‬‬
‫نيب ﷺ ته هل ځان ځانې څخه هېڅ یش هم ډېر حمبوب نه و‪.‬‬
‫عبدامللک بن عبداهلل وايي‪ :‬لکه چې اهلل پاک د نيب ﷺ په رسالت د نازونې اراده وکړه او‬
‫نزدې وه چې د نبوت پړاوه پېل يش‪ ،‬دا و چې د قضاء حاجت لپاره به لکه هم هل کور ووت‪ ،‬دومره‬
‫لرې به والړ چې کورونه به ترې لرې پاتې شول‪ ،‬د مکې خوړونو‪ ،‬غرونو او ناوچو ته به والړ‪،‬‬
‫دتګ په دوران کې به ورته هرې ګتې بوټي اوازونه کول چې (السالم عليک يا رسول اهلل)‪.‬‬
‫نيب ﷺ به وړاندې‪ ،‬وروسته‪ ،‬ښۍ اړخ‪ ،‬کيڼ اړخ ته وکتل‪ ،‬هل ګټو بوټو پرته به ورته نور هېڅ‬
‫په نظر نه ورتلل‪.‬‬
‫د اهلل پاک د ارادې رسه سم دغه حالت په نيب ﷺ باندې تر يو حده تېر شو‪ ،‬د حراء په اغر کې‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم په ويح رایغ(‪.)2‬‬ ‫د رمضان په مبارکې مياشت کې د اهلل پاک هل پلوه جربيل علي ِه‬
‫((( اجنيل يوحنا‪.)۲۶ - ۲۳ / ۱۵( :‬‬
‫((( ح راء هل مکې څخه درې ميله فاصله کې لرې د غر نوم دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫عبيد بن عمري وايي‪:‬‬

‫نيب کريم ﷺ به په هراکل کې يوه مياشت دحراء د غر په اغر کې تېروهل‪ ،‬په داسې حال کې‬
‫‪63‬‬ ‫چې قريش به په خپلو بوتانو راپراته وو‪ ،‬هغه به هل بوتانو څخه د ځان ژغورنې په خاطر په اغر‬
‫کې عبادت کو‪ ،‬که به ورته هلته خوار او ناداره څوک رایغ خواړه به يې هم ورته ورکول‪ ،‬هل‬
‫اغر څخه چې به لکه بېرته راستون شو‪ ،‬وړاندې هل دې چې کور ته الړ يش لومړی به کعبې ته‬
‫رایغ اووه يا زيات کرته به يې ترې طواف وکړ او بيا به کور ته والړ‪.‬‬
‫د اعدت په توګه د رمضان د مياشت د بعثت په اکل کې د تېر په څېر يې اغر ته ګامونه‬
‫پورته کړ‪ ،‬چونکه په دغې مياشت کې يې اهلل پاک د رسالت په دندې دګمارلو او ورته د‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم ورته د اهلل پاک هل پلوه ويح‬ ‫سعادتمندانه درجې ورکولو اراده کړې وه‪ ،‬جربيل علي ِه‬
‫راوړه‪.‬‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم د ورېښمو په ټوټه کې نغښتیل کتاب‬ ‫نيب ﷺ فرمايي‪ :‬زه ال ويده وم چې جربيل علي ِه‬
‫راوړ‪ ،‬او راته يې وويل‪ :‬ولوهل‪ .‬ما ورته وويل‪ :‬څه ولولم(‪)1‬؟ هغه خپل ځان ته جوخت کړم‪ ،‬د‬
‫زيات زور هل کبله مې وانګريول چې مرګ واخستم‪ ،‬بيا يې پرېښودم او راته يې وويل‪ :‬ولوهل‪،‬‬
‫ما ورته وويل‪ :‬څه ولولم؟ هغه يو ځل بيا ځان ته جوخت ونيولم او دومره زور يې راکړ چې ما‬
‫د ډېر زيات زور هل کبله وانګريول چې مرګ واخستم‪ ،‬بيا يې پرېښودم او راته يې وويل‪ :‬ولوهل‪،‬‬
‫ما ورته وويل‪ :‬څه ولولم؟ هغه په دريم ځل بيا ځا نته دومره جوخت ونيولم او زور يې راکړ چې‬
‫د ډېر زيات زور هل کبله مې وانګريول چې مرګ واخستم‪ ،‬بيا يې پرېښودم او راته يې وويل‪:‬‬
‫ولوهل‪ ،‬ما ورته وويل‪ :‬څه ولولم؟ هغه راته وويل‪ :‬ووايه‪( :‬ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿﮀ ﮁ ﮂ ﮃ‬
‫ﮄﮅ ﮆ ﮇ ﮈﮉ ﮊ ﮋ ﮌﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ)(‪.)2‬‬
‫نيب ﷺ فرمايي‪ :‬ما هم د امر مطابق دغه لکمات وويل‪ ،‬او بيا رانه هغه الړ‪ ،‬چې هل خوبه‬
‫رابېدار شوم او دغه لکمات مې ګويا که په زړه نويشته شوي وو‪.‬‬
‫بيا هل اغر څخه د باندې راووتم‪ ،‬د کور په لور روان شوم‪ ،‬نابربه مې تر غوږ شول‪ :‬ای حممده!‬
‫ته د اهلل استازی يې او زه جربيل يم‪.‬‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم د اسمان په کنارو‬ ‫خپل نظر مې د اسمان په لور پورته کړ څه ګورم چې جربيل علي ِه‬
‫کې دی او راته وايي‪ :‬ای حممده! ته د اهلل رسول يې او زه جربيل يم‪.‬‬
‫((( نور روايتونو کې راځي چې لوستوال (لوستونکی) نه يم‪.‬‬
‫((( سورت علق‪ .)۵-۱( :‬ژباړه‪ :‬ای حممده! د خپل هغه رب د نوم په برکت ولوهل چې ټول خملوقات يې پېداکړيدي‪،‬‬
‫هغه رب چې د وينې هل ټوټې څخه يې انسان پېداکړی دی‪ ،‬ولوهل په داسې حال کې چې ستا رب کريم دی‪،‬‬
‫هغه رب چې انسان ته يې هغه څه وښودل چې پرې نه پوهېده‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ځای پر ځای ودرېدم‪ ،‬وړاندې او وروسته هل تګ څخه بې غوره شوم چې په هر لور مخ اړوم د‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم شلک اوصورت مې تر سرتګو کيږي‪ ،‬زه ال هم هغه شان خپپل ځای ميخ شوی‬ ‫جربيل علي ِه‬
‫وم چې وروسته او خمکې مې د حرکت هېڅ توان نه درلود‪ ،‬دډېر ځنډ هل کبله راپسې خدجيې ريض‬
‫َْ‬ ‫‪64‬‬
‫اهلل عن َها خپل استازي د پلټنې لپاره د مکې د غرونو لوړو رسونو ته هم راستويل وو‪ ،‬اوبېرته هغې‬
‫ته ستانه شوي وو‪ ،‬او زه خپپل حالت وم چې هل ځاي څخه د حرکت راپکې ساه نه وه‪.‬‬
‫َْ‬
‫کور ته هل ډار او ترس نه ډک ستون شوم تر دې چې خدجيې ريض اهلل عن َها ته مې ځان‬
‫ورسو‪ ،‬او د هغې ورون ته کېناره شوم‪ ،‬هغې راڅخه وپوښتل‪ :‬ابوالقاسم!! چرته وې؟ هل دومره‬
‫وخته مې درپسې خپل استازي هم دراستويل وو تر څو تا وګوري‪ ،‬د مکې غرونه رغونه يې‬
‫درپسې لټويل وو خو ستا په يلدو نه وو توانېديل او بېرته تش تور راستانه راغلل‪.‬‬
‫ما يې د پوښتنې په ځواب کې خپل د سرتګو يلدیل حالت واورو‪.‬‬
‫هغې وويل‪ :‬بې غمه شه د تره ځويه! په هغه ذات مې دې قسم وي چې د خدجيې دنفس‬
‫واک يې په الس کې دی‪ ،‬داسې بريښي چې ته به دې امت ته اليه استازی يې!!‬
‫َْ‬
‫خدجيه ريض اهلل عن َها پاڅېده‪ ،‬خپل اکيل يې د ځان پسې راونغښتل او ورقه بن نوفل چې د‬
‫َْ‬
‫خدجيې ريض اهلل عن َها دتره ځوی و او د نرصانيت په دين معتقد و‪ ،‬ددې ترڅنګ هغه د تورات‬
‫َْ‬
‫اواجنيل پياوړی اعلم هم و‪ ،‬خدجيې ريض اهلل عن َها ورته زما د سرتګو ټول يلدیل حالت واورول‬
‫او هغه يې پرې اګاه کړ‪.‬‬
‫ورقه بن نوفل ورته وييل و‪ :‬که ستا خربې رښتيا هم دغسې وي لکه څنګه چې دې وويل نو‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم ته به راتله‬
‫(‪)1‬‬
‫په اهلل قسم چې دا ورته د ويح هغه مالئکه راغلې ده چې مویس علي ِه‬
‫هرومرو به دا د دې امت پېغمرب وي‪ ،‬اوورته ووايه چې هل رسښندنې اکر واخله‪.‬‬
‫َْ‬
‫خدجيه ريض اهلل عن َها د نيب کريم ﷺ حضور ته عرض شوه او د ورقه بن نوفل ټوهل خربه‬
‫يې ورته کټ مټ وکړه‪ ،‬ورځ د ورځو نه نيب کريم ﷺ هل کعبې څخه طواف کو څه ګوري چې‬
‫ورقه بن نوفل وررسه خمامخ شو‪ ،‬ورقه ورته وويل‪:‬‬
‫وراره! ته دې خپل يلديل او اورېديل حالت اړوند لږ ما ته بشپړ راپور راکړه‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته ټول راپور ورکړ‪.‬‬
‫ورقه وويل‪ :‬په رب اليزال مې دې قسم وي چې زما نفس يې په الس کې دی ته به د دې‬
‫َ َ ْ َّ َ‬ ‫َ َ ْ َّ َ‬
‫الس ال ُم يې ذکر نه کړ رسه هل دې چې خپله‬ ‫الس ال ُم ذکر کړ او عيیس ع ل ي ِه‬ ‫((( سهييل وايي‪ :‬ورقه مویس ع ل ي ِه‬
‫ُ‬ ‫َّ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬
‫ن رصاين هم و په دې خاطر چې ن رصانيانو په عيیس ع ل ي ِه الس الم کې دنبوت عقيده نه ساتله چې ګنې‬
‫َ َ ْ َّ َ‬ ‫َ َ ْ َّ َ‬
‫الس ال ُم باره کې ويل چې الهويت اقنوم د‬ ‫الس ال ُم ورته ويح راوړهل‪ ،‬بلکې هغوی د عيیس ع ل ي ِه‬ ‫جربيل ع ل ي ِه‬
‫مسيح په ناسويت اقنوم کې ننویت دی‪ ،‬په دغه حلول کې ن رصانيان خپلمنځين ديين اختالفات هم لري‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم ته به راتله‪ ،‬ستا‬ ‫امت پېغمرب يې‪ ،‬تا ته د وحې هغه مالئک راغلې ده چې مویس علي ِه‬
‫په دعويت مشن کې به خلک تا تکذيبوي‪ ،‬تا ته به د زيان رسونې ټول زيار بايس‪ ،‬هل لکې څخه‬
‫به دې د ويستلو کوښښ کوي‪ ،‬ټول قوم به دررسه مشت او ګرېوان کيږي‪ ،‬خو که تارسه د تاو‬
‫‪65‬‬
‫ترخيوايل وختونو ته زه ژوندی پاتې شم نو زه به د اهلل پاک د دين دومره مرستندويه جوړ شم‬
‫چې اندازه يې اهلل پاک ته معلومه ده‪.‬‬
‫بيا ورقه بن نوفل رس راښکته کړ او د نيب کريم ﷺ رس يې ښلک کړ‪ ،‬هل دې لړي وروسته‬
‫نيب کريم ﷺ خپل اکهل ته ستون شو‪.‬‬

‫د قرانکريم د نزول پېل‬

‫په نيب ﷺ باندې د قرانکريم د نزول لړي د رمضان په مبارکه مياشت کې پېل شوه‪،‬‬
‫اهلل فرمايي‪( :‬ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ‬
‫ﮣ)(‪.)1‬‬
‫او اهلل فرمايي‪( :‬ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ‬
‫ﭢﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ)(‪.)2‬‬
‫اهلل پاک فرمايي‪( :‬ﭑﭒ ﭓ ﭔﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚﭛ ﭜ ﭝ‬
‫ﭞﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤﭥ ﭦ ﭧ ﭨﭩ ﭪ ﭫ ﭬ)(‪.)3‬‬
‫او اهلل پاک فرمايي‪( :‬ﭡﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭﭮ‬
‫ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ)(‪.)4‬‬
‫او دغه ورځ د نيب کريم ﷺ او مرشکينو ترمنځ په بدر کې د خمامخ کېدو ورځ وه‪.‬‬
‫((( سورت بق ره‪ .)۱۸۵( :‬ژباړه‪ :‬رمضان هغه مياشت ده چې ق رانکريم پکې نازل شوی دی چې د خلکو لپاره‬
‫هدايت او ورپکي داسې ديللونه دي چې حق او باطل رسه بيلوي‪.‬‬
‫((( سورت قدر‪ .)۵-۱( :‬ژباړه‪ :‬مونږ ق رانکريم د قدر په شپه نازل کړی دی‪ ،‬تا ته څه پته ده چې د قدر شپه څه یش‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫الس ال ُم او نور مالئکې د خپل رب‬ ‫ده؟ د قدر شپه د زرو مياشتو نه هم غوره ده‪ ،‬په دې شپه کې جربيل ع ل ي ِه‬
‫په اجازه د هر حکم لپاره راښکته کيږي‪ ،‬د سبا تر ختو پورې دغه شپه هل هر افته نه امان او سالمتيا ده‪.‬‬
‫((( سورت دخان‪ .)۵-۱( :‬ژباړه‪ :‬حم‪ ،‬په دغه کتاب مې دې قسم وي چې ديين احاکم ښاکره کونکی دی‪ ،‬مونږ‬
‫دغه کتاب په برکتناکه شپه کې نازل کړی دی په يقني رسه چې مونږ ويروونکي يو‪ ،‬په دغې شپه کې هر‬
‫د حکمت اکر بېالوی يش‪ ،‬زمونږ هل پلوه حکم دی په يقني رسه چې مونږ استازي يلږدونکي يو‪.‬‬
‫((( سورت انفال‪ .)۴۱( :‬ژباړه‪ :‬که تاسو په اهلل او د هغه په هغې ايتونو ايمان لرئ چې مونږ خپپل بنده نازل کړي‬
‫دي په هغه ورځ چې د حق او باطل ترمنځ فيصله کونکې وه‪ ،‬په هغه ورځ چې دواړه ډلې رسه خمامخ شوې‪،‬‬
‫او اهلل پاک په هر څه باندې قدرت لرونکی دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د خديجې رضي اهلل َع ْن َها اسالم‬

‫‪66‬‬
‫َْ‬
‫لومړۍ هستۍ خدجيه ريض اهلل عن َها وه چې په نيب کريم ﷺ يې ايمان راوړ‪ ،‬د اهلل پاک هل‬
‫پلوه په راوړي دين کې يې د هغه تصديق وکړ‪ ،‬هغه ناورين او زړه بوګنونکي سحنې چې د‬
‫نيب کريم ﷺ زړه به پکې مرۍ ته راوښوت‪ ،‬يا به يې چا په ديين امورو کې تکذيب وکړ او‬
‫َْ‬
‫هغه به پرې بې تابه شو‪ ،‬اهلل پاک به ورهل ټول غمونه د خدجيې ريض اهلل عن َها ته په راتګ رسه‬
‫َْ‬
‫الهو کړل‪ ،‬خدجيې ريض اهلل عن َها به ورته د رسښندنې‪ ،‬ډاډګېرنې‪ ،‬تصديق او ورته د دعويت‬
‫مشن په لړ کې د راپېښو ستونزو د اسانتياو پېغامونه ورکول‪ ،‬اهلل پاک دې په دواړو رحم وکړي‪.‬‬
‫َْ‬
‫نیب کريم ﷺ فرمايي‪ :‬په دې راته امر کړی شوی دی چې خدجيې ريض اهلل عن َها ته په‬
‫جنت کې د تراشل شوې ملغلرې څخه په جوړ شوي کور زېرې ورکړم‪ ،‬داسې کور چې هم به‬
‫پُر ارام وي‪ ،‬شور رشغب به پکې نه وي‪ ،‬او هم به پُر امن وي ستړيا به پکې نه وي‪.‬‬

‫د وحې ځنډېدل‬

‫بيا تر يو حده د وحې راتګ وځنډېدل‪ ،‬دغې ځنډېدنې نيب کريم ﷺ ډېر زيات نا ارامه‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم ورته په سورت ضیح راتګ وکړ‪ ،‬اهلل پاک ورته په دې‬ ‫کړ‪ ،‬هغه و چې جربيل علي ِه‬
‫سورت کې سوګند پورته کوي چې د اهلل پېغمربه! اهلل پاک ته په ډېر قدر او احرتام نازویل‬
‫يې‪ ،‬اوسمهال نه اهلل پرېښی يې او نه يې دررسه دښمين کړېده‪ ،‬اهلل پاک فرمايي‪( :‬ﭲﭳ‬
‫ﭴ ﭵ ﭶﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ‬
‫ﮇﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌﮍ ﮎ ﮏ ﮐﮑ ﮒ ﮓ ﮔﮕ ﮖ ﮗ‬
‫(‪)1‬‬
‫ﮘ ﮙﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ)‬

‫هل دې وروسته به نيب کريم ﷺ د اهلل پېرزوينې خپپل ځان او په خلکو چې اهلل ورته دی‬
‫راستویل دی په پټه توګه هغو ته بيانولې چې نيب کريم ﷺ به ورڅخه ډاډمن و‪.‬‬
‫((( سورت ضیح (‪ .)۱۱-۱‬ژباړه‪ :‬قسم په څاښت او قسم په شپه چې لکه ښه توره يش‪ ،‬چې ته اهلل پرېښې نه يې‬
‫او نه يې تارسه دښمين نيولې ده‪ ،‬او خاخما هل دنيا څخه ستا لپاره اخرت ډېر غوره دی‪ ،‬او خاخما به تا ته ستا‬
‫رب هغه څه درکړي چې ته به پرې خوشحاهل شې‪ ،‬ايا ته يې يتيم نه وی موندیل چې ځای يې درته درکړ؟ او‬
‫ته يې موندیل نه وې چې نه پوهېدې نو ښوونې يې درته وکړې؟ او فقري يې نه وې موندیل چې غين يې کړې؟‬
‫نو يتيم ته قهر مه کوه‪ ،‬او سوالګر مه رټه‪ ،‬او دخپل رب د نعمتونو بيان کوه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫لومړی اسالم ته غاړه اېښودونکي‬

‫‪67‬‬

‫هغه هسيت چې په نيب کريم ﷺ يې ايمان راوړ‪ ،‬وررسه يې يو ځای ملونځ وکړ‪ ،‬د اهلل پاک هل‬
‫پلوه په راوړي رشيعت کې يې د نيب ﷺ پوره اوبشپړه تصديق وکړ‪ ،‬عيل بن ايب طالب ريض اهلل‬
‫َُْ‬
‫عنه دی چې د ايمان راوړنې په مهال يې عمر لس اکهل و‪.‬‬
‫َُْ‬
‫چونکه اهلل پاک به د عيل ريض اهلل عنه برخليک کې دغه سعادت يلیلک و چې قريش د‬
‫وخت ناورينو او د رزق د کمښت ناسم حاتلونو رسه مشت ګريوان شول‪ ،‬ابوطالب چې د زيات‬
‫اوالد او د ډېرو چبو څښنت و‪ ،‬او هل بلې خوا يې الس هم پراخه نه و تنګ دسته و‪ ،‬هغه هم د‬
‫نورو په څېر د ارتزايق توکو د کمښت په جال کې ونښت‪ ،‬نيب کريم ﷺ خپل تره عباس ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه ته وويل‪ :‬ای تره! د خورايک او ارتزايق موادو د کمښت په ستونزو کې ښکيل وګړي‬
‫خو ته بهرت پېژنې‪ ،‬تر څو ابوطالب ته ور اوختې ستونزې خطا يش‪ ،‬الس يې پراخه يش‪ ،‬بايد هل‬
‫چبو څخه يې يو زه او بل ته واخلې‪ ،‬تر څو ما او تا ورڅخه دغه وربار درون پېټی سپک کړو‪،‬‬
‫َُْ‬
‫عباس ريض اهلل عنه وويل‪ :‬ډېره ښه ده‪ ،‬دواړه رسه د ابوطالب په حضور کې عرض شول‪ ،‬او‬
‫ورته يې وويل‪ :‬مونږ غواړو چې خلکو ته د رسېديل ستونزې د اسانتيا په خاطر چې ته هم‬
‫پکې ښکيل يې ‪ -‬ستا څخه ستونزې تر يو حده دفع کړو‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬هو‪ ،‬ولې نه‪ ،‬عقيل‬
‫راته پرېږدې او نوره ستاسو خوښه ده‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ ترې عيل ريض اهلل عنه او عباس ريض اهلل عنه ترې جعفر ريض اهلل عنه‬
‫هل ځان رسه سمبال کړل‪ ،‬تر دې چې نيب کريم ﷺ د بعثت او رسالت په پاکه مقدسه دنده‬
‫َُْ‬
‫وګمارل شو‪ ،‬نو عيل ريض اهلل عنه يې ملګرتوب‪ ،‬پر هغه ايمان او د هغه پريوي يې نوره ال هم‬
‫پسې لککه کړه‪.‬‬
‫ځېنې علماء ذکر کوي چې لکه به هم د ملونځ وخت داخل شو‪ ،‬نيب کريم ﷺ به د مکې د‬
‫َُْ‬
‫غرونو ناونو ته وخوځېد‪ ،‬د ابوطالب نه په پټه توګه به وررسه عيل ريض اهلل عنه هم والړ‪ ،‬د‬
‫َُْ‬
‫عيل ريض اهلل عنه په ملګرتوب د هغه ټول ترونه او قوم ناخربه وو‪ ،‬دواړه به رسه په رشيکه د‬
‫ملونځ عبادت تر پايه ورسوو او د ماښام هل خمې به بېرته راستنېدل‪ ،‬د اهلل پاک د ارادې رسه سم‬
‫دغه عبادت تر ډېره دمه جريان ودرلود‪ ،‬يوه ورځ ابوطالب رسه دواړه ويلدل چې په ملونځ بوخت‬
‫دي‪ ،‬سم دالسه يې ورته وويل‪ :‬وراره! دا کوم ديين شعائر دي چې پرې ومې يلدئ؟‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬ای تره! دا د اهلل پاک‪ ،‬د هغه د مالئکو‪ ،‬د هغه د ټولو پېغمربانو‪ ،‬او زمونږ‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم دين دی‪ ،‬زه پرې اهلل پاک خلکو ته راستویل يم‪ ،‬دغې دين ته ستا‬ ‫د پالر ابراهيم علي ِه‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫په رابلنې‪ ،‬ستا دغې دين ته اغړه کېښودنه او زما د نصيحت د منلو وياړ هم بايد لومړی ته‬
‫ترالسه کړې!!‬
‫ابوطالب وويل‪ :‬وراره! د پلرونو او نيکونو څخه راپاتې دين نه په کناره کېدای نه شم‪ ،‬خو‬ ‫‪68‬‬

‫زما د ژوند تر پايه به د ديين مراسمو په اجنامولو کې تا ته هېڅوک وچوریل هم تريو نه کړي‪.‬‬
‫په دوهم پړاو کې زيد بن حارثه بن رشحبيل بن کعب بن عبدالعزی اسالم راوړ‪.‬‬
‫حکيم بن حزام بن خويدل چې په شام کې يې غالمان اخسيت وو‪ ،‬مکې ته راوستل چې يو‬
‫َُْ‬
‫هم ورپکې زيد بن حارثه ريض اهلل عنه و‪.‬‬
‫َْ‬
‫خدجيه ريض اهلل عن َها چې د حکيم بن حزام د پالره هل اړخه ترور او دغه مهال د نيب کريم‬
‫ﷺ يب يب هم وه‪ ،‬د حکيم بن حزام کور ته الړه‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬زماترورې! په دغې غالمانو‬
‫کې دې چې هر يو غالم خوښ شو ځان رسه يې بوځه‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َْ‬
‫د خدجيې ريض اهلل عن َها ورپکې زيد بن حارثه ريض اهلل عنه خوښ شو‪ ،‬خو چې لکه نيب‬
‫کريم ﷺ ويلد هل خدجيې څخه يې د هديې په توګه وغوښت‪ ،‬د غوښتنې رسه سم يې نيب کريم‬
‫َُْ‬
‫ﷺ ته ورکړ‪ ،‬د وحې د راتګ نه وړاندې نيب کريم ﷺ زيد بن حارثه ريض اهلل عنه ازاد او په‬
‫ځوی ولۍ يې ونيو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫په دريم پړاو کې (ابوبکر بن عثمان [ابوقحافه]) ريض اهلل عنه چې په عتيق يې شهرت‬
‫َُْ‬
‫درلود ايمان ته اغړه کېښوده‪ ،‬داسالم د راوړنې رسه سم ابوبکر ريض اهلل عنه اسالم ښاکره او‬
‫ورته يې د بلنې پېل هم وکړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه چې قوم ورته ډېر زيات ګران وو‪ ،‬او قوم ته خپله هم په لوړه کچه‬
‫حمبوب و‪ ،‬په نسيب حلاظ هم په قريشو کې نسيب او د قريشو په خري او رش ډېر ښه دانا انسان و‪،‬‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه چې خپله د پلورلو او پېرودلو رسه مينه لرهل‪ ،‬تر څنګ يې د زياتو نيکو‬
‫َُْ‬
‫اخالقو اوانساين رويې څښنت هم و‪ ،‬د ابوبکر ريض اهلل عنه د علم او جتارت هل کبله‪ ،‬د انساين‬
‫پياوړي او منيل اخالقو او د سمې ناستې پاستې او د نېک کردار هل کبله به وررسه خپل قوم‬
‫ناسته او وررسه مينه کوهل‪ ،‬دی به هم خپپلو ناستو پاستو کې د ده په ګومان د باور وړ خلکو ته‬
‫د اساليم دعوت پرته نوره څه دنده نه تررسه کوهل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د ابوبکر ريض اهلل عنه په دعوت باندې عثمان بن عفان‪ َ ،‬زبري بن العوام‪ ،‬عبدالرمحن بن‬
‫َُْ ْ َْ ْ‬
‫ج ِعي اسالم ته اغړه کېښوده‪،‬‬ ‫عوف‪ ،‬سعد بن ايب وقاص‪ ،‬طلحة بن عبيداهلل ريض اهلل عنهم أ‬
‫دغې اتوو کسانو(‪ )1‬به په ټونلزيه توګه د ملونځ ادا کوهل او د نيب کريم ﷺ تصديق به يې کوو‪.‬‬
‫هل دغې څخه وروسته بيا د مسلمانانو شمېره ورځ تر بله زياتېده‪ ،‬ابوعبيده بن اجلراح‪ ،‬ابو‬
‫َ ُْ‬
‫((( لکه عيل او زيد بن حارثه او ابوبکر ريض اهلل ع ن ه او نور هغه خلک چې د دې په الس يې ايمان راوړی وو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫سلمة بن عبداالسد‪ ،‬ارقم بن ايب االرقم(‪ ،)1‬عثمان ن مظعون‪ ،‬او د دې ورونه قدامه بن مظعون‬
‫او عبداهلل بن مظعون‪ ،‬عبيدة بن احلارث‪ ،‬سعيد بن زيد بن عمرو او د هغه يب يب فاطمة بنت‬
‫َُْ‬
‫اخلطاب د عمر ريض اهلل عنه خور‪ ،‬اسماء بنت ايب بکر‪ ،‬اعئشه بنت ايب بکر‪ ،‬چې ال دغه‬
‫‪69‬‬
‫مهال وړه وه‪ ،‬خباب بن االرت‪ ،‬عمري بن ايب وقاص‪ ،‬عبداهلل بن مسعود‪ ،‬مسعود بن القارئ‪،‬‬
‫سليط بن عمرو‪ ،‬عياش بن ایب ربيعه‪ ،‬او د عياش يب يب اسماء بنت سالمة‪ ،‬خنيس بن حذافه‪،‬‬
‫اعمر بن ربيعه‪ ،‬عبداهلل بن جحش‪ ،‬او د عبداهلل ورور ابو امحد‪ ،‬جعفر بن ايب طالب‪ ،‬او د جعفر‬
‫يب يب اسماء بنت عميس‪ ،‬حاطب بن احلارث‪ ،‬او د حاطب يب يب فاطمة بنت جملل‪ ،‬او د حاطب‬
‫ورور حطاب بن احلارث‪ ،‬او د حطاب يب يب فکيهه بنت يسار‪ ،‬معمر بن احلارث‪ ،‬سائب بن عثمان‬
‫بن مظعون‪ ،‬مطلب بن ازهر‪ ،‬او د مطلب يب يب رمله بنت ايب عوف‪ ،‬نعيم بن عبداهلل چې په‬
‫حنام يې شهرت درلود‪ ،‬اعمر بن فهرية‪ ،‬خادل بن سعيد بن العاص‪ ،‬د خادل يب يب امينه بنت خلف‪،‬‬
‫خاطب بن عمرو‪ ،‬ابو حذيفه بن عتبه بن ربيعه‪ ،‬واقد بن عبداهلل‪ ،‬د بکري بن عبديايلل زامن‬
‫َْ‬
‫هر يو خادل‪ ،‬اعمر‪ ،‬اياس‪ ،‬عمار بن يارس‪ ،‬صهيب بن سنان رويم(‪ )2‬ريض اهلل عن ُه ْم د اسالم پاک‬
‫مقدس او مبارک دين ته په خوشحاهل خوشحالۍ اغړه کېښوده‪.‬‬

‫په ښکاره توګه اسالم ته رابلنه‬

‫هل تېر پړاو څخه وروسته په اسالم کې نارينه او زنانه په ډلو ډلو ننوتل‪ ،‬په دې پړاو کې د‬
‫مکې په ټول قلمرو کې د اسالم نوم زمزمه کېده‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ته اهلل پاک په راستويل دين د څرګندولو او ښاکره دعوت د پېل امر وکړ‪.‬‬
‫رسي دعوت مخ په وړاندې بوت‪ ،‬تر‬‫نيب کريم ﷺ ته اهلل پاک راستویل دين درې اکهل په پټ او ّ‬
‫دې چې اهلل ورته د دې ايت په نزول د جهري دعوت امر وکړ (ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ)(‪.)3‬‬
‫او اهلل پاک ورته و فرمايل‪( :‬ﭿ ﮀ ﮁﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ‬
‫ﮈ)(‪.)4‬‬
‫((( په مکه کې نيب کريم ﷺ د دې صحايب په کور کې اسالم ته پټه بلنه پېل کړه چې په صفا کې يې‬
‫َ ُْ‬
‫موقعيت درلود‪ ،‬چې لکه د عمر ريض اهلل ع ن ه په ايمان راوړنې شم ريه څلويښتو ته ورسېده‪ ،‬بهر راووتل‪.‬‬
‫َ ُْ‬
‫((( صهيب ريض اهلل ع ن ه په اصل کې خپله عريب دی خو روميانو د کوچنيتوب په مهال غالم کړی و‪ ،‬هلته‬
‫(ص َه يْب َس اب ُق ُّ‬
‫الرومِ) د روم لومړین‬ ‫په بنو لکب کې يو سړي واخست او ازاد يې کړ‪ ،‬حديث کې هم راځي ُ‬
‫ِ‬
‫مسلمان صهيب دی‪ ‎.‬ه ريه دې نه وي چې حديث مرسل دی‪.‬‬
‫((( سورت حجر‪ .)۹۴( :‬ژباړه‪ :‬تا ته چې په څه امر کيږي هغه ښاکره کړه‪ ،‬او هل م رشاکنو نه مخ واړوه‪.‬‬
‫((( سورت شع راء‪ .)215-214( :‬ژباړه‪ :‬خپل نزدې خپل خپلوان ويروه‪ ،‬او کوم مومنان چې دې پېروي کوي ورته‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د خمکنې اعدت رسه سم نيب کريم ﷺ يوه ورځ د خپلو ملګرو په شمول د مکې د غرونو په‬
‫ناونو کې ملونځونه ادا کول و د مرشاکنو هل پلوه څو نفرو مسلمانان د عبادت د ادا کولو په مهال‬
‫ويلدل‪ ،‬دغه عبادت يې هل سرتګو بدي رایغ تر دې چې هل کږو نسکورو نه وروسته يې مسلمانانو‬
‫َُْ‬ ‫‪70‬‬
‫ته د شخړې او راپرزولو السونه اوږده کړل‪ ،‬سعد بن ايب وقاص ريض اهلل عنه ورپکې يو مرشک‬
‫داوښ د ژامې په اغښ ووهو او په رس يې ټپي کړ او وينه ورڅخه روانه شوه‪ ،‬لومړی سعد بن ايب‬
‫َُْ‬
‫وقاص ريض اهلل عنه دی چې په اسالم کې يې هل مرشک څخه وينه بهولې ده‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ چې لکه هم اسالم ته ښاکره بلنه پېل کړه‪ ،‬تر هغه ورته خپل قوم په بده ونه‬
‫کتل چې تر څو يې د هغوی باطل معبودان په واز کويم او په ډېرې اتلولۍ رسه په حقييق‬
‫نيمګړتياو ياد کړل‪ ،‬د نيب کريم ﷺ د دعوت رسه دغه ګړۍ مرشاکنو د خپلو معبودانو په تاييد‬
‫کې د نکارت‪ ،‬حسد او عداوت او د تربګنۍ ملحات پېل کړل‪ ،‬د مسلمانانو پر خالف يې‬
‫سخت غربګون وښود‪ ،‬ډېر کم او د ګوتو په شمېر مسلمانان وو چې د اسالم د پټ ساتلو هل‬
‫کبله د مرشاکنو هل زيان څخه په امان کې وو‪.‬‬
‫ابو طالب چې د نيب کريم ﷺ خپل شقيق تره دی‪ ،‬د مسلمانانو د ربړولو د لړې پېل پرې‬
‫بده اغېزه وکړه‪ ،‬د اسالم منلو پرته يې د نيب کريم ﷺ دفاع او حمافظت‪ ،‬او د هغه د دعوت‬
‫تاييد په ډاګه کړ‪ ،‬لکه چې قريش وپوهېدل چې ابوطالب اګر که اسالم ته اغړه هم نه ږدي او‬
‫نه به يې کيږدي خو دغې ستونزمنو حاتلونو يې د نيب ﷺ او د هغه د ملګرو په اړه زړه نرم او‬
‫د دلسوزۍ اظهار کوي‪ ،‬او د حماکمې لپاره يې مونږ ته هيڅلکه هم په الس نه راکوي‪ ،‬د يو وفد‬
‫په شلک د ابو طالب په حضور کې اعرض شول او ورته يې وويل‪ :‬قدرمند ابوطابله! ته ډېر ښه‬
‫پوهېږې چې ستا وراره زمونږ معبودانو ته کنځاوې کوي‪ ،‬زمونږ دين نېمګړی بويل‪ ،‬زمونږ د‬
‫چبو او په ځانګړي توګه د ځوانانو ذهن او فکر ختريبوي‪ ،‬زمونږ پلرونه او نيکونه ته بې الرې‬
‫او خطا شوي وايي‪ ،‬يا خو دا چې د وراره د ژبې واګې دې په خپلې ولقه کې راوهل‪ ،‬او يا زمونږ‬
‫او د هغه هل منځ څخه په کناره شه تر څو مونږ او هغوی رسه پوهه شو‪.‬‬
‫ابوطالب ورته ډېرې ښې خربې وکړې او په رشيفانه انداز يې د هغوی پوښتنې ځواب‬
‫کړې‪ ،‬تر دې چې د مرشاکنو وفد ستون شو‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ هم هغسې خپل دين ته دعوت په څرګند ډول بې هل کوم ځنډ څخه په زياته‬
‫چټکې رسه روان کړی و‪ ،‬تر دې چې خربه رسه خپپلو کې بدهل شوه‪ ،‬خلکو هل يو بل رسه تربګين‬
‫او کينه رشوع کړه‪ ،‬او هل يو بل څخه په جدايۍ او خپلولۍ شکولو هم رضا او خوښ شول‪.‬‬
‫قريش رسه خپپل منځ کې د نيب کريم ﷺ د لککې مقابلې شعارونه زمزمه کول‪ ،‬او يو بل‬
‫به يې وررسه په مقابلې کولو هم ناز وو‪.‬‬
‫خپل اړخ ټيټ کړه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫قريش يو ځل بيا د ابو طالب په حضور کې اعرض شول‪ ،‬او ورته يې وويل‪ :‬په موږ کې‬
‫ته د ډېر عمر‪ ،‬د قدر او احرتام‪ ،‬او د لوړې رتبې څښنت يې‪ ،‬په خمکنۍ ناسته کې مو درته‬
‫‪71‬‬
‫وړاندېز وکړ چې وراره دې هل مونږ څخه په قابو کې راوهل‪ ،‬تر وسه دې وراره هل مونږ څخه‬
‫قابو نه کړ‪.‬‬
‫هل دې څخه وروسته لوړه په رب اليزال چې زمونږ د ځوانې طبقې د ذهنيت په ختريب او‬
‫پلرونو ته کنځاوې نه شو زغمالی‪ ،‬زمونږ معبودان په نېمګړتياو يادولو باندې نور مونږ هم هل‬
‫قابو څخه وتيل يو‪.‬‬
‫يا خو دا چې هل دې وروسته دې د وراره د ژبې مهار تر ولکې الندې راوهل‪ ،‬او يا هم د وراره‬
‫په شمول دې ټوهل کورنۍ د غوڅې پرېکړې په خاطر د جنګ مېدان ته راوباسه‪ ،‬تر څو يوه ډهل‬
‫تر اخره د مرګ او ځاين زيان هل پړاو څخه ووځي‪.‬‬
‫د خربو د اورېدو رسه سم ابو طالب د نيب کريم ﷺ پسې استازی واستو چې خپپل ځان او‬
‫ما باندې نور ورمحېږه‪ ،‬ستا اړوند راته قريشو دغسې کږې نسکورې او لوړې ژورې وويلې‪ ،‬د‬
‫ستونزو ستړياو په حالت مې نور مه جمبوروه چې رسښندنه پرې زما هل توانه بهر ده‪.‬‬
‫د خربو د اورېدو رسه سم نيب کريم ﷺ ګومان وکړ چې شايد اکاک يې قريشو ته الس په‬
‫الس ورسپاري‪ ،‬تر دې وروسته وررسه کېدای يش د مرستې الس وا نه اړوي‪ ،‬هغه ته داسې‬
‫وبرېښېدل چې اکاک يې نور د مزيد کومک توان نه لري‪.‬‬
‫نیب ﷺ ورته وويل‪ :‬ای اکاک! لوړه په رب اکئنات‪ ..‬که ملر راته په ښۍ الس او سپوږمۍ راته‬
‫په کيڼ الس کې کيږدي‪ ،‬تر هغه پورې اسالم ته دعوت نه پرېږدم چې يا خو داسالم پلوشې‬
‫خرپې يش او يا يې زه په دعوت کې په مرګ او مړينه قرباين شم‪.‬‬
‫بيا ترې نيب کريم ﷺ په ژړا روان شو‪.‬‬
‫ابوطالب پرې غږ پورته کړ چې وراره! لږ خوا ته مې راشه! نيب ﷺ ورته رانږدې شو‪ ،‬ابو‬
‫طالب ورته وويل‪ :‬پورته شه او چې اساليم دين په دعوت کې درته څنګه اسلوب پسند وي په‬
‫اکر يې واچوه‪ ،‬هېڅلکه دې مرګ ژوبلې ته نه شم ورکویل‪.‬‬
‫قريش چې لکه وپوهېدل چې ابوطالب ورته لکه هم نيب کريم ﷺ په الس نه ورکوي‪ ،‬د‬
‫ابوطالب رسه يې د دښمنۍ او وررسه د مړي ژوندې په پريښودلو رسه يوه خوهل شول‪.‬‬
‫د بيا ځل لپاره يې ورته عمارة بن الويلد واستو او ورته يې په يو اواز وويل‪ :‬عمارة بن الويلد‬
‫چې په ګردو قريشو کې د ډول ډال او د ښکال‪ ،‬د زور او زبردستۍ په باب کې نظري نه لري‪ ،‬تا‬
‫ته به يې د نيب کريم ﷺ په بدل کې په ځوي ولۍ درکړو‪ ،‬او ستا وراره راته وسپاره چې ستا او‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ستا د پلرونو د پاتې دين لکک خمالفت کوي‪ ،‬هل بلې نګا نه يې د قريشو د قوم او قبيلې زور او‬
‫ځواک هم اوبه کړ‪ ،‬د نوي راټوکېديل نسل ذهنيت يې په بل پلو ریه کړ‪ ،‬مونږ ته راکړه ترڅو‬
‫يې مونږ مړ کړو‪ ،‬سړی به د سړي په بدل کې واخلې‪.‬‬ ‫‪72‬‬

‫ابو طالب ورته وويل‪ :‬ډېره بده او ناوړه خربه مو وکړه‪ ،‬تاسو به راته خپل بیچ په دې خاطر‬
‫راکوئ چې ستاسو لپاره ورته وده ورکړم او خپل ځوی به تاسو ته د وژنې لپاره درسپارم!! په‬
‫اهلل قسم چې دغه اکر خو به هېڅلکه هم ونه کړم‪.‬‬
‫مطعم بن عدي وويل‪ :‬ابو طابله! په رښتيا هم چې خلکو درته ډېره ښه خربه وکړه او نېکه‬
‫مشوره يې درکړه‪ ،‬په دغې اکر رسه ټول قوم تا د درپېښې ستونزې څخه خالصوي‪ ،‬خو های‬
‫های ته هېڅ خربه هم نه منې!‬
‫ابوطالب ورته وويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې سمه دمه مشوره يې نه ده راکړې‪ ،‬ته او ټول‬
‫قوم خو ما ته د رسوايۍ او د رشم او اعر پېټی راپه رسوئ‪ ،‬والړ شئ خپل چل ول او زور ځواک‬
‫مو وازموئ‪.‬‬
‫د مرشکينو دغه جرګه هم دړې وړې او رېز مرېز شوه‪ ،‬د خونړيزو معرکو او د ژبو تاو‬
‫ترېخوايل هل ډډ څخه د انتقام او بېرته د اکفر کېدنې نامراده هيلې راپورته کړې‪ ،‬قوم رسه خپپل‬
‫منځ کې نزدې د تورو او ډانګ په خوهل خربې پېل کړې وې‪.‬‬
‫خپل منځ کې رسه مرشاکنو يو بل په دې وهڅول چې بايد هر يو بايد هل خپلې قبيلې څخه‬
‫مسلمان شوي وګړي د ربړونو او ځورونو هل الرې بېرته خمکين دريځ ته را په شا کړي‪ ،‬خو اهلل‬
‫پاک هل دغې دردونکي لړي څخه نيب کريم ﷺ د خپل تره ابوطالب په وجه بچ اوسالم پاتې کړ‪.‬‬
‫د نيب کريم ﷺ پر ضد د قريشو ځغلنده لړي چې لکه هم د ابوطالب تر سرتګو شوه‪،‬‬
‫بنوهاشم او بنو مطلب يې د خپل ځان په تاييد کې د نيب ﷺ د ناخوشګوارو مصيبوتو د لړي‬
‫څخه د بچ کولو غوښتنه وکړه‪ ،‬هغه وو چې ټول يې د دفاع لپاره ترڅنګ ودرېدل‪ ،‬او د لوی‬
‫اساليم دښمن ابو هلب پرته يې نورو ټولو غوښتنه قبوهل کړه‪.‬‬

‫د قرانکريم اړوند د وليد بن مغيره درېځ‬

‫ويلد بن مغريه چې په قريشو کې د زيات عمر څښنت و‪ ،‬د قريشو مرشتابه طبقه خلک يې‬
‫ځان ته راغونډ کړل‪ ،‬او ورته يې وويل‪ :‬دا چې وسمهال د حج دوران رانږدې شو‪ ،‬شايد د عربو‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د قبيلو خېل خېل ډلې خلک مکې ته رايش‪ ،‬د هغوی هل راتګ څخه وړاندې هغوی خپپله د‬
‫نيب کريم ﷺ اړوند ټولې خربې او د نبوت دعوه اورېدلې ده‪ ،‬خمکې هل دې چې د مکې داخل‬
‫‪73‬‬
‫ته دغه قبيلې او کورنۍ راننوځي‪ ،‬د نيب ﷺ په هلکه رسه خربه يوه کړئ‪ ،‬تر څو راغلو خلکو‬
‫ته ستاسو خربې د يو بل تکذيب ونه کړي‪ ،‬او يا هم رسه خربې خپل منځین تضاد ونه لري‪.‬‬
‫ټولو ورته وويل‪ :‬د نيب ﷺ پر ضد د يکجهتۍ لپاره ته راته درېځ غوره کړه‪.‬‬
‫ويلد بن مغريه وويل‪ :‬نا بلکې تاسو يې غوره کړئ او زه به يې اورم‪.‬‬
‫هغوی وويل‪ :‬ټول به وايو چې دا اکهن دی‪.‬‬
‫ويلد وويل‪ :‬اکهن ويل وورته درست نه دي‪ ،‬مونږ اکهنان يلديل دي‪ ،‬قران نه د هغوی د‬
‫ګنګويس په څېر دی او نه يې د سجعې په څېر‪.‬‬
‫هغوی وويل‪ :‬بايد بيا ورته يلوین ووايو‪.‬‬
‫ويلد‪ :‬يلوین ويل ورته هم سم نه بريښي‪ ،‬مونږ يلونيان يلديل دي‪ ،‬قراين اسلوب نه خو‬
‫وسوسې ته ورتوایل لري‪ ،‬او نه پاګلتوب بارسي ده‪.‬‬
‫هغوی وويل‪ :‬راغلو خلکو ته به يې په شاعر و نوموو‪.‬‬
‫ويلد وويل‪ :‬شاعر هم نه دی‪ ،‬د شعرونو ټول ډولونه مونږ پېژنو‪ ،‬قران د شعر يوه نوعه هم نه ده‪.‬‬
‫قريشو وويل‪ :‬ساحر به يې وبولو!‬
‫ويلد وويل‪ :‬ساحر ويل ورته هم کږه خربه ده‪ ،‬مونږ د ساحرانو سحر‪ ،‬دم دورهې او د هغوی‬
‫چوپ شوپ يلدیل او اورېدیل دی‪ ،‬سحر هم نه دی‪.‬‬
‫قريشو وويل‪ :‬ابوعبدالشمس!! څه بايد ورته وويل يش؟‬
‫ويلد‪ :‬قسم په اهلل چې خربې يې خوږې او شکرې دي‪ ،‬ګويا که اصل يې د کجوري تنه‬
‫ده‪ ،‬او څانګې يې مېوه دارې دي‪ ،‬که راروانو حاجيانو ته مو د قران اړوند هر څه وويل‪ ،‬هغوی‬
‫پوهيږي چې ستاسو خربې هيڅ بنسټ نه لري‪.‬‬
‫چونکه جادو ورته ويل نزدې خربه ده چې قران ورور هل ورور نه‪ ،‬هل قوم نه‪ ،‬هل کورنۍ نه‪،‬‬
‫او حیت هل ښځې څخه په بله روانوي‪.‬‬
‫هل دغې غونډې وروسته خواره واره شول او د خلکو په ټونلزي تګ ځايونو کې کښېناستل‬
‫او حج ته راروانې قافلې به يې د حممد ﷺ او د هغه هل اسماين دين څخه زړه توري کول‪ ،‬او په‬
‫ځان ژغورنې به يې ورڅخه هر حايج هڅوو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هغه و چې د ويلد بن مغريه په باره کې اهلل پاک دا ايتونه نازل کړل‪( :‬ﯲ ﯳ ﯴ‬
‫ﯵﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺﯻ ﯼ ﯽﯾ ﯿ ﰀ ﰁ)(‪.)1‬‬
‫ويلد ورزده کړې مفکوره به دغې ګمارل شوو خلکو د وخت حاجيانو ته وروړاندې کوهل او د حج‬ ‫‪74‬‬

‫په دغې موسم کې په ټوهل عريب نړۍ کې د نيب کريم ﷺ او د هغه دعوت زيات شهرت تر السه کړ‪.‬‬

‫نبي ﷺ ته د قريشو زيان رسونه‬

‫د نيب کريم ﷺ او د قريشو تر منځ د اساليم دعوت پر خالف رامنځ ته شوی اخ او ډب‬
‫ال مخ په زياتېدو و‪ ،‬قريشو د مزيد ختريب لپاره خپل نوي راټوکيديل ځوانان د نيب ﷺ او‬
‫د مسلمانانو پسې د خندا بقا‪ ،‬د اذيت او زيان رسونې لړي په توندولو نور هم و هڅول‪ ،‬د‬
‫خنداګانو ترڅنګ به يې په نيب ﷺ د ساحر‪ ،‬اکهن‪ ،‬يلوين‪ ،‬او د شاعر اوازونه کول‪.‬‬
‫د قريشو خپپل کفر او درېځ لکک مقاومت او په اساليم دين باندې بې بنسټه تور لګولو د‬
‫نيب ﷺ د هغوی په بوتانو د عيب لګونې په مهم کې هېڅ سستوایل رانه وست‪.‬‬
‫عبداهلل بن عمرو بن العاص وايي‪:‬‬
‫د حجر اسود رسه نزدې د قريشو مرشتابه ټول راغونډ شوي وو‪ ،‬زه هم ورغلم‪ ،‬خپل منځ کې‬
‫يې رسه نيب ﷺ راياد کړ چې د دې سړي د دين په راوړنې خو مونږ دومره صرب او زغم هېڅ‬
‫چرته او هېڅ چا ته نه دی کړی‪ ،‬زمونږ ځوانه طبقه يې بې الرې کړل‪ ،‬زمونږ ټول معبودان يې‬
‫په ډېرو بدو ردو ياد کړل‪ ،‬په رښتيا هم چې هل ډېر زغم څخه مو اکر واخست‪.‬‬
‫هغوی ال په خربو اترو بوخت وو چې نيب کريم ﷺ نابربه د کعبې په لور رایغ‪ ،‬حجر اسود‬
‫يې ښلک کړ‪ ،‬هل کعبې څخه يې طواف پېل کړ خو چې د ناستو خلکو په جملس لکه هم تېرېده‬
‫ټولو ورته ردې بدې ووييل‪.‬‬
‫عبداهلل بن عمرو بن العاص وايي‪:‬‬
‫ما يې په مخ کې د خفګان اثرات ويلدل‪.‬‬
‫د دوهم ځل لپاره چې د طواف په حالت کې بيا په جملس تېرېده بيا يې ورته ردې بدې‬
‫وويلې‪ ،‬ما يې په مخ د بدو خربو اثرات بيا ويلدل‪ ،‬د دريم ځل لپاره يې ورته بيا ردې بدې‬
‫((( سورت مدثر‪ )۱۴-۱۱( :‬ژباړه‪ :‬ما او هغه رسه پرېږده چې ځانله مې پېدا کړی دی‪ ،‬او ډېر مال او دولت مې هم‬
‫ورکړی دی‪ ،‬حارض (شته) چبي مې هم ورکړي دي‪ ،‬او ډې ره پ راخې مې پرې راوستې ده‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫وويلې‪ ،‬هغه ورته ودرېد او ورته يې وويل‪ :‬په هغه رب مې دې قسم وي چې زما روح يې په‬
‫الس کې ده‪ ،‬تاسو ته مې ذحبه(‪( )1‬حاللکه) راوړېده‪.‬‬
‫‪75‬‬ ‫د دې خربې د اورېدو رسه سم ټول داسې چوپ چاپ او ټيټ رسونه کښېناستل ګويا که‬
‫په رسونو يې ماراغن ناست دي‪.‬‬
‫هغه خلک چې چا ورته په اذيت رسونه کې نازيبا او ناوړه لکمات استعمالول‪ ،‬دغه مهال‬
‫يې د نيب ﷺ د غصې د ټيټولو لپاره ښايسته او هل سړيتوب څخه ډک لکمات وړاندې کړل‪ ،‬تر‬
‫دې چې زيان رسونکو قريشو ورته خپله ويل چې‪ :‬ابو القاسم! ځه خري دی‪ ،‬لوړه په خداي‬
‫چې ته هيڅ جاهل نه يې‪.‬‬
‫د نن په څېر سبا رسه بيا راټول شول‪ ،‬زه هم وررسه ناست وم خپل منځ کې يې رسه وويل‪:‬‬
‫پرون مو ځان هم بې عزته کړ او هغه مو هم په خربو غصه کړ‪ ،‬هغه چې د غصې په حالت‬
‫کې تاسو په بده هلجه ياد کړئ ولې مو پرېښود؟!!‬
‫څه ګوري چې نيب کريم ﷺ بيا رایغ‪ ،‬ټولو پرې لکه د يو سړي په شان د زبان درازۍ‬
‫دروازه بېرته کړه‪ ،‬څلور اړخه ترې ودرېدل او ورته يې وويل‪ :‬هغه زمونږ په معبودانو او دين‬
‫باندې د نيمګړتياو تورونه ته لګوې؟‬
‫نيب ﷺ ورته وويل‪ :‬هو‪ ،‬هغه زه يم‪.‬‬
‫عبداهلل بن عمرو بن العاص وايي‪ :‬يو مې ويلد چې هل ګرېوانه يې ونيو‪ ،‬دا چې ابوبکر ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه يې شا ته والړ و‪ ،‬په ژړا کې يې ورته وويل‪( :‬ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ)(‪ )2‬هل دې‬
‫لړې وروسته ترې ټول قريش بېرته ستانه شول‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ته دا د قريشو د زيان رسونې او تکليفولو هغه درمند حالت و چې ما خپپلو‬
‫سرتګو ورڅخه بل درمند حالت نه و يلدیل‪.‬‬

‫د حمزه رضي اهلل َعن ُْه اسالم‬

‫َُْ‬
‫د بنو اسلم هل قبيلې څخه راته يو هوښيار او عقلمند مسلمان د محزه ريض اهلل عنه د اسالم‬
‫اړوند وويل‪:‬‬
‫د صفا په مقام کې ابوجهل نيب کريم ﷺ ته سپورې ستغې ووييل‪ ،‬د نيب کريم ﷺ په ر‬
‫اوري اساليم رشيعت يې د نيمګړتياو او حيوانيت تورونه پورې کړ‪ ،‬هغه څه يې ورته وويل‬
‫((( د هالکت نه کنايه ده‪ ،‬معین‪ :‬که دين ونه منئ هالک به شئ‪.‬‬
‫((( سورت اغفر‪ .)۲۸( :‬ژباړه‪ :‬ايا تاسو داسې څوک وژنئ چې وايي زما رب اهلل دی؟‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫چې نيب کريم ﷺ پرې ډېر بې دمه او خفه شو‪ ،‬خو نيب کريم ﷺ ورته هېڅ هم ونه ويل‪ ،‬د‬
‫ابوجهل ټولې سپکې سپورې د عبداهلل بن جداعن وينځې واورېدې‪ ،‬ابوجهل د خپل ناپاکه‬
‫مهم وروسته کعبې ته نزدې د قريشو په غونډه کې شامل شو‪.‬‬
‫‪76‬‬
‫َُْ‬
‫محزه ريض اهلل عنه چې د ظلم پر ضد غچ اخستنه کې خورا مشهور و‪ ،‬او په قريشو کې هم‬
‫باعزته او قوي نوی تازه ځوان و‪ ،‬هل ښاکر څخه د راستنېدو په حالت کې توره او يلنده يې هم هغسې‬
‫په ګرېوان ځړولې وه‪ ،‬چې لکه به هم هل ښاکر څخه راستون شو نو د قريشو د جملسونو حضور او‬
‫حال احوال به يې اخستل‪ ،‬نيب کريم ﷺ دغه مهال بېرته کور ته ستون شوی و‪ ،‬خو د محزه ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه لومړی يلدنه او کتنه د عبداهلل بن جداعن د وينځې رسه وشوه‪ ،‬هغې ورته وويل‪ :‬ای ابو‬
‫عماره! ستا هل راتګ څخه لږ څه وړاندې ابو احلکم(‪ )1‬ستا وراره حممد ﷺ ته سپکې سپورې او‬
‫کنځاوې وکړې‪ ،‬هغه دتله ناست و‪ ،‬او ابو احلکم يې په دين او رشيعت تورونه او الزامونه ولګول‪،‬‬
‫او ستا وراره ورته هېڅ هم ونه ويل‪ ،‬د پوره خاموشتيا په حالت کې کور ته ستون شو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫چونکه اهلل پاک د محزه ريض اهلل عنه د کرامت او اسالم قبلولو اراده کړېوه (وينو يې د‬
‫انتقام اهلام پورته کړ‪ ،‬غضب او غصې يې رنګ تغري او بدل کړ) هل روغ بړ لپاره د هېڅ چا رسه‬
‫ونه درېد او نه تم شو‪ ،‬تر څو ځان ابو جهل ته ورسوي او انتقام ترې واخيل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫محزه ريض اهلل عنه مسجد ته ننوت‪ ،‬څه ګوري چې ابو جهل د بنو خمزوم په جملس کې په‬
‫عزت رسه ناست دی‪ ،‬دی په اس سپور د ابو جهل په رس ودرېد او رس يې ورهل په ډال پرهار‬
‫پرهار کړ (په لوړ ويرونکي اواز يې ورته) وويل‪ :‬ته حممد ته کنځاوې کوې او حاالنکه زه يې‬
‫په دين لکک والړ يم‪ ،‬که رښتيا درپکې غريت وي هل ما څخه دې د رس د پرهارونو بدل واخله‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د بنو خمزوم حارضين د محزه ريض اهلل عنه خوا ته د انتقام اخستنې لپاره ورپورته شول‪ ،‬ابو‬
‫جهل ورته وويل‪ :‬ابو عماره پرېږدئ‪ ،‬خري دی ما يې هم وراره ته ډېرې ناروا سپکې سپورې وييل‬
‫َُْ‬
‫دي‪ ،‬دا جريان د محزه ريض اهلل عنه لپاره د نيب کريم ﷺ په پېروۍ تمام شو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د محزه ريض اهلل عنه اسالم راوړنې جريان چې لکه د قريشو غوږونه وسکونډل‪ ،‬قريش‬
‫وپوهېدل چې وس حممد ﷺ په مکه کې په قوت پياوړی شو‪ ،‬هغه و چې په زيان رسونې کې‬
‫ورته څه نا څه نه بلکې ډېر خفت رایغ‪.‬‬

‫د نبي کريم ﷺ په راوړي شريعت کې د عتبه بن ربيعه فيصله‬

‫زه داسې خرب شوی يم چې‪:‬‬

‫((( ابو احلکم د ابوجهل اسم کنيه وه‪ ،‬او خپل نوم يې عمرو بن هشام بن مغ ريه بن عبداهلل بن عمر بن خمزوم دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫عتبه بن ربيعه چې يو مرشتابه و‪ ،‬يوه ورځ د قريشو په جملس کې ناست و‪ ،‬او ويويل ‪-‬دغه‬
‫مهال نيب کريم ﷺ هم په مسجد کې يواځې ناست و‪ -‬زه د حممد ﷺ رسه کېنم‪ ،‬خربې اترې‬
‫وررسه کوم‪ ،‬کېدای يش څه خربې ومين‪ ،‬که څه يې خوښ ورته به يې ورکړو‪ ،‬ګټه به دا وکړو‬
‫‪77‬‬
‫چې زمونږ معبودان به په سپکه نه يادوي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عتبه دا خربې هله وکړې چې محزه ريض اهلل عنه په اسالم مرشف شوی و‪ ،‬ورځ تر بلې‬
‫هم د مسلمانانو شمېر مخ په زياتېدو وه‪.‬‬
‫ټولو قريشو ورته په يو اواز وويل‪ :‬ولې نه‪ ،‬ورشه‪ ،‬د روغې جوړې اړوند وررسه خربې تبادهل کړه‪.‬‬
‫عتبه بن ربيعه يې تر څنګ کښېناست او ورته يې کړه‪:‬‬
‫‪ :-‬وراره‪ :‬په قريشو کې ستا نسيب ماکنت او نور عزت او رشف ته ښه پېژنې‪ ،‬هل دغې وروسته‬
‫تا په خپل قوم کې د داسې دين د باالترۍ اواز پورته کړ چې د هغوی يو وایل دې پرې دړې وړې‬
‫کړ‪ ،‬د هغوی نو شده ځوانان دې بې الرې او بې زاره کړل‪ ،‬د هغو په پلرونو دې تورونه پورې‬
‫کړ‪ ،‬د نېکې پايلې په خاطر دررسه يو څه مذاکرات او دررسه خياالت تبادهل کوم‪ ،‬کېدای يش‬
‫ځېنې هغه شيان چې زه يې درته وس يادونه کوم ته يې ومنې او روغې ته رسه ورسېږو‪.‬‬
‫‪ :-‬نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬تا ته متوجه يم خربې دې کوه‪.‬‬
‫‪ :-‬عتبه‪ :‬زما ګرانه وراره!‬
‫‪ :-‬که ستا هل دغې دين راوړنې څخه موخه دا وي چې هل مونږ څخه زمونږ شتمين واخلې تر‬
‫څو په مونږ لوی شتمن شمېر شې هم تيار يو‪ ،‬کوالی شو چې خپله شتمين درته راغونډه کړو‪.‬‬
‫‪ :-‬که مرشي غواړې تا به مونږ د خپلو ځانونو واکدار کړو‪ ،‬ستا رسه د خربې رشيکېدو‬
‫پرته به مونږ هېڅ راز غوڅه پرېکړه نه کوو‪.‬‬
‫‪ :-‬که باچايه غواړې رس د نن نه ته زمونږ ټولواک يې‪.‬‬
‫‪ :-‬يا هغه پېرې چې تا ته دغه دين درزده کوي‪ ،‬او ته يې د شړلو هېڅ توان نه لرې‪ ،‬ستا د‬
‫صحتمندۍ تر اخرې سحنې پورې به مونږ خپپلو مالونو او شتمنيو ستا تداوي وکړو‪ ،‬لکه نالکه‬
‫پېری په انسان ډېر زور اور وي نو تداوي يې هم کېدای يش‪.‬‬
‫عتبه خپلې خربې تر پايه ورسولې او نيب کريم ﷺ ورته غوږ اېښی و‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته‬
‫وويل‪ :‬ابو الويلد‪ :‬ته هل خپلو خربو څخه وزګار شوې؟‬
‫عتبه‪ :‬هو‪.‬‬
‫نيب ﷺ ورته وويل‪ :‬وس يې هل ما څخه هم واوره‪.‬‬
‫عتبه‪ :‬سمه ده‪ ،‬وايه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪( :‬ﭑﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ‬

‫ﭜ ﭝ ﭞﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ‬
‫ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ)(‪ ،)1‬يو ه حصه يې ورته‬ ‫‪78‬‬
‫واوروهل‪ ،‬عتبه د نيب ﷺ څخه د سورت په اورېدو رسه شاته السونو ته تکيه شو او غوږ يې‬
‫کېښود‪ ،‬سورت کې سجدې ته په رسېدو نيب ﷺ سجده وکړه‪ ،‬بيا يې ورته وويل‪ :‬ايتونه خو دې‬
‫واورېدل!! وس ته او ستا ضمري!!‬
‫عتبه هل اورېدو وروسته د ملګرو په لور ریه شو‪ ،‬ملګرو يې رسه خپپل منځ کې وويل‪ :‬لوړه‬
‫په رب کريم چې ابوالويلد چې څنګه تلیل و هغسې رانیغ‪ ،‬خو چې لکه وررسه کښېناست‪ ،‬ټولو‬
‫ورته وويل‪ :‬ابو الويلد! ولې؟ څه دروشول؟‬
‫عتبه وويل‪ :‬قسم په اهلل چې دغسې خربې مې هېڅ چرته نه وې اورېدلې‪ ،‬او نه مې يلدلې‬
‫وې!! ای قريشو! قسم په اهلل چې دغه قران نه سحر دی‪ ،‬نه شاعري ده‪ ،‬او نه کهانت دی‪ ،‬خربه‬
‫مې ومنئ چې نور د دغه پېغمرب او ديين شعائرو ترمنځ يې مانع واقع نه شئ‪ ،‬ما چې ترې څه‬
‫واورېدل خاخما او هرومرو لوی شان او لوړ عظمت لري‪ ،‬خربه يې ومنئ‪ ،‬که نور عربان يې مد‬
‫مقابل شول‪ ،‬ستاسو پرته به د بل چا په الس ومري او که په نورو عربانو برالیس شو نو د دې‬
‫زور ځواک به ستاسو زور ځواک وي‪ ،‬د دې عزت او نېکمريغ به ستاسو عزت او نيمکريغ وي‪.‬‬
‫قريشو وويل‪ :‬لکه چې ته يې هم د ژبې د تاثري الندې راوستې!!‬
‫عتبه‪ :‬نوره ستاسو خوښه چې څه کوئ خو زما مشوره همدغه ده‪.‬‬

‫د نبي کريم ﷺ او قريشو مشرتابه وو ترمنځ په لويه کچه مذاکرات‬

‫چونکه اسالم ورځ تر بلې پياوړی کېده‪ ،‬نرش اشاعت يې په ډېره چټکۍ رسه روان و‪،‬‬
‫سړي او ښځې معلوم نه وو خو اسالم ته يې رښتنې اغړه ورکوهل‪ ،‬قريشو چې د چا په بند او‬
‫ازار توان درلود هغوی يې بنديان او يا هم ازار کړل‪.‬‬
‫بيا د قريشو د قبيلې ټول مرشتابه لکه‪ :‬عتبه بن ربيعه‪ ،‬شيبه بن ربيعه‪ ،‬ابو سفيان بن حرب‪،‬‬
‫((( سورت فصلت‪ )5-1( :‬ژباړه‪ :‬حم‪ ،‬دا کتاب د نهايت زيات او بې اندازه بښونکي ذات هل پلوه نازل شوی دی‪،‬‬
‫داسې کتاب دی چې ايتونه يې په نهايت زيات تفصيل رسه بيان شوي دي‪ ،‬په عربې کې دی خو د هغه قوم‬
‫لپاره چې پوهيږي‪ ،‬دا کتاب زيرې او وي ره ورکونکی دی‪ ،‬هل اکف رانو څخه مخ واړوه دوی زيات ره خ ربه نه اوري‪،‬‬
‫دوی وايي زمونږ زړونه په پردو کې دي هل هغه څه نه چې ته مو ورته رابلې‪...‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫نرض بن احلارث‪ ،‬ابو ابلخرتي بن هشام‪ ،‬اسود بن عبداملطلب‪ ،‬زمعة بن اسود‪ ،‬ويلد بن مغريه‪ ،‬ابو‬
‫جهل بن هشام‪ ،‬عبداهلل بن ايب اميه‪ ،‬اعص بن وائل‪ ،‬نبيه بن احلجاج‪ ،‬منبه بن احلجاج‪ ،‬امية بن‬
‫‪79‬‬
‫خلف د ملر پرېوتو وروسته د کعبې تر څنګ راغونډ شول‪ ،‬او خپلمنځۍ خربې يې رشوع کړې‬
‫چې تاسو حممد ﷺ ته يو ځل بيا استازی واستوئ‪ ،‬د بيا ځل لپاره وررسه خربې اترې وکړئ‪ ،‬په‬
‫دې خاطر که بيا کومه ناخوشګواره پېښه رامنځ ته يش تاسو به معذور وګڼل شئ‪.‬‬
‫د لومړي ځل لپاره يې ورپسې استازی ويلږدوو چې د قريشو ټول معزز هستۍ درته د‬
‫مذاکراتو لپاره دعوت درکوي او راشه‪ ،‬نيب کريم ﷺ هل ځنډ پرته په ډېره چټکۍ رایغ‪ ،‬هغه‬
‫داسې اټلک کړل چې ګنې کېدای يش هغوی ټول اسالم ته د اغړې ورکولو اراده کړي وي او‬
‫نور هل رسغړونې څخه په ډډه خوښ دي‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ د دغو مرشانو اسالم د ترخو شيبو حلظات تېرول تر څو هل رضر او زيان څخه‬
‫يې نور په کناره يش‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ يې تر څنګ کښېناست‪ ،‬ټولو ورته وويل‪ :‬د ځېنو خربو اترو لپاره مو تا پسې‬
‫استازی درواستو‪ ،‬قسم په اهلل چې د عربو په ګرد قوم کې مونږ داسې څوک نه دی يلدیل چې‬
‫په خپل قوم او قبيلې هغه لوبې وکړي لکه تا چې وکړې!!‬
‫يوګونه او متحد قوم دې ريښې ريښې کړ‪ ،‬پلرونه دې راهل وکنځل‪ ،‬زمونږ په دين دې د‬
‫بطالن تورونه پورې کړل‪ ،‬زمونږ ګران معبودان دې په سپکه ياد کړل‪ ،‬زمونږ نوي غوټيک‬
‫هلاکن دې يب دينه او يب مينې کړل‪ ،‬د دنيا پر مخ چې څومره زړه بدي اکرونه دي تا زمونږ‬
‫ترمنځ واقع کړل‪ ،‬که په دغه دين ته مايلت غواړې هل خپلې شتمنۍ څخه به درته ستا په خوښه‬
‫معلومه برخه راغونډه کړو‪ ،‬زمونږ ترمنځ به ته ډېر مادلاره شې‪ ،‬که عزت او رشف غواړې نو‬
‫د مرشۍ واګې رس هل اوسه په الس کې درواخله‪ ،‬که باچايه غواړې ته زمونږ باچا يې‪ ،‬که‬
‫در زده کونکی پېری دې درباندې ستا هل توان نه بهر غلبه کړي وي نو حیت االماکن به درهل‬
‫تداوي هم وکړو‪ ،‬تر څو روغ رمټ شې‪ ،‬او يا هم مونږ درباندې معذور وګڼل شو‪.‬‬
‫نيب ﷺ ورته وويل‪ :‬زه په هغې رنځونو ککړ نه يم چې تاسو مې پرې تورنوئ‪ ،‬زه ستاسو‬
‫شتمين‪ ،‬رشف او عزت‪ ،‬په تاسو مرشي کول بييخ زما د دعوت موخه نه ده‪ ،‬اهلل پاک زه تاسو ته‬
‫د اسماين استازي په توګه رايلږیل يم‪ ،‬ما ته يې د ديلل لپاره کتاب راکړی دی‪ ،‬تر څو په جنتونو‬
‫درته زيري او عذابونو څخه مو وډاروم‪.‬‬
‫ما تاسو ته پند او وعظ وکړ‪ ،‬ستاسو د نېکمرغه ژوند تاالش مې وکړ‪ ،‬د اهلل پاک پېغامونه‬
‫مې درورسول‪ ،‬که زما نصيحتونه مو قبول کړئ او دين ته مو اغړه ورکړه‪ ،‬دغه مو دنيوي او‬
‫اخروي برخه ده‪ ،‬او که مو ورڅخه رسغړونه وکړه تر هغه به زغم او صرب وکړم تر څو زما او‬
‫ستاسو ترمنځ د اهلل پاک غوڅه پرېکړه رايش‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫قريشو وويل‪ :‬حممده! که ته زمونږ يوه غوښتنه هم نشې منالی‪ ،‬نو په دې خو ښه پوهيږې‬
‫چې په ټولو خلکو کې مونږ د کورونو په حلاظ تنګ‪ ،‬د اوبو په حلاظ تږي او نار نهر يو‪ ،‬ژوند‬
‫مو هم هل هر چا څخه نااکره دی‪ ،‬هغه رب چې ته يې مونږ ته راستویل يې ورڅخه وغواړه چې‬ ‫‪80‬‬

‫هل مونږ څخه غرونه وخوځوي‪ ،‬زمونږ تنګستيا پراخه کړي‪ ،‬د شام او د عراق په څېر دې په‬
‫مکه کې هم نهرونه او د اوبو چينې روانې کړې‪ ،‬زمونږ وفات شده پالران او په ځانګړي‬
‫توګه (قيص بن کالب) را ژوندی کړي‪ ،‬دا چې قيص بن کالب رښتين هستۍ وه تر څو ستا د‬
‫رسالت تاييد وکړي او مونږ دې هم د رسول په نوم وپېژنو‪ ،‬مونږ به ورڅخه وپوښتو چې ايا د‬
‫ده دعواګانې حقيقت لري او که نه؟‬
‫که زمونږ غوښتنې دې په رښتيا وځوابولې‪ ،‬را ژوندي شوو مړو دې دعوت تاييد کړ‪ ،‬مونږ‬
‫به د اهلل پاک په وړاندې ستا ماکنت او رتبه وپېژنو چې ته يې په رښتيا راستویل يې‪.‬‬
‫َ‬
‫ون امورو د بدلون لپاره نه يم راستول شوی‪ ،‬زه‬‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬زه تاسو ته د ک ِ‬
‫درته اهلل پاک په هغه څه راستویل يم چې مې درته ښوويل دي‪ ،‬او د اهلل پاک پېغامونه مې تاسو‬
‫ته در ورسول‪ ،‬که تاسو د اهلل پاک پېغامونه ومنئ دغه به مو د دنيا او اخرت د نېکمرغۍ برخه‬
‫او حصه وي‪ ،‬او که زما دعوت ته مو شاه کړه‪ ،‬زه به د خپل ځان او ستاسو ترمنځ د اهلل پاک د‬
‫غوڅې پرېکړې زغم وباسم‪.‬‬
‫قريشو وويل‪ :‬که زمونږ غوښتنې دې هل توان څخه بهر وي بيا نو د اهلل پاک څخه د مالئکې‬
‫غوښتنه وکړه تر څو ستا دعوت راته تاييد کړي‪ ،‬ستا پر ځای راته هغه د دعوت لړې پېل کړي‪.‬‬
‫ته دې هل رب څخه وپوښته چې هرومرو تا ته په مکه کې بې مثاهل ماڼۍ‪ ،‬باغونه‪ ،‬د رسو‬
‫او سپينو زرو خزانې درکړي تر څو په بازار کې د خپل رزق طليب پرېږدې او د نيک سم دم د‬
‫ژوند نوی ااغز پېل کړې‪.‬‬
‫ته خو هم زمونږ په شان په ښارونو او بازارونو کې د پلور پېر جريانونه لرې‪ ،‬چې څنګه‬
‫مونږ د ښه ژوند تاالش کوو ته يې هم کوې‪ ،‬خو که غييب ګټه وټه دې هم لکه راته وښوده مونږ‬
‫به د اهلل پاک به وړاندې ستا رتبه وپېژنو چې ته په رښتيا د اهلل رسول يې‪.‬‬
‫نيب ﷺ ورته وويل‪ :‬زه لکه هم هل اهلل پاک څخه دغسې غوښتنې نه کوم‪،‬‬
‫او نه درته د دغې اکرونو په شته کولو رالېږدول شوی يم‪ ،‬زه درته اهلل پاک په جنت د زيري‬
‫ورکولو او هل دوزخ څخه په وېرې ورکولو راستویل يم‪ ،‬که زما دين مو ومنو دغه به مو دنيوي او‬
‫اخروي سعادت وي‪ ،‬او که مو رسغړونه وکړه نو د اهلل پاک د غوڅې پرېکړې انتظار به وباسم‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫قريشو ورته وويل‪ :‬که دا هم نه منې نو بيا راباندې اسمان توکړې توکړې راوغورځوه‪ ،‬ځکه‬
‫چې ته وايي چې زما رب چې څه وغواړي کویل يې يش‪.‬‬
‫‪81‬‬ ‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬هو چې د اهلل پاک خوښه يش هم دغسې به وکړي‪.‬‬
‫قريشو ورته وويل‪ :‬ايا ستا رب ته د دې علم نشته چې مونږ ستا د راوړي دين اړوند تا رسه‬
‫ناستې پاستې او ستا رسه مو د مذاکراتو لړي پېل کړېده؟‬
‫ستا نه مو د څه شمېر شيانو غوښتنې وکړې مونږ پرې ډېره ښه پوهيږو چې د يمامې رمحان‬
‫(‪)1‬‬

‫تا ته د دې دعوت ښوونه کوي‪ ،‬او هغه دې په دې دعوت باندې روزي‪ ،‬تر هغه دې نه پرېږدو تر‬
‫څو دې هل منځه يوسو او يا هم مونږ هل منځه الړ شو‪.‬‬
‫ځېنو قريشو وويل‪ :‬مونږ خو د مالئکو عبادت کوو او مالئک د اهلل لوڼه دي‪.‬‬
‫ځېنو نورو وويل‪ :‬تر هغه درباندې د ايمان راوړنې اقرار نه کوو چې تر څو اهلل پاک او د‬
‫هغه مالئک راته خپله نه وي راغيل‪.‬‬
‫نيب ﷺ د دې خربو په اورېدو رسه ودرېد او روان شو‪ ،‬عبداهلل بن ايب اميه بن مغريه(‪ )2‬چې د‬
‫نيب ﷺ د پالر هل اړخه ترورځوی کېده ورته وويل‪ :‬حممده! هل تا څخه خو قوم ډېر څه وغوښتل‬
‫او ډېر څه يې درته وړاندې کړل‪ ،‬هېڅ دې ترې هم قبول نه کړل‪ ،‬بيا يې هل تا نه د خپلو ځانونو‬
‫لپاره د ځېنو شيانو غوښتنې وکړې تر څو ستا د رسالت صدق پرې وپېژين‪ ،‬ستا تصديق وکړي‬
‫او تا ورته په ښوولې الر روان يش هغه دې هم ونه کړل‪.‬‬
‫بيا يې درڅخه وپوښتل چې ته دې د خپل رب نه د خپل ځان لپاره د ځېنو شيانو غوښتنه‬
‫وکړه ترڅو هغوی د اهلل پاک په وړاندې ستا لوړه رتبه او لوي شان وپېژين هغه دې هم ونه کړل‪.‬‬
‫قسم په اهلل چې تر هغه درباندې ايمان نه راوړم تر څو اسمان ته په پارڅنګ ونه خېژې په‬
‫داسې حال کې چې زه درته په ټيقو ټيقو وګورم‪ ،‬او ته ورته ورسېږې‪ ،‬او بېرته هل اسمان څخه‬
‫په داسې حالت کې راشې چې څلور مالئکې دې په رسالت ګوايه ورکړي‪.‬‬
‫او قسم په اهلل که دغه اکر ونه کړې فکر نه کوم که ايمان درباندې راوړم‪.‬‬
‫هل دغه جريان څخه نيب کريم ﷺ بېرته د کور په لور هل درد او غم نه ډک روان شو‪ ،‬هغه په دې‬
‫سوچ رایلغ و چې ګنې قريش اسالم ته اغړه ږدي‪ ،‬او دې ورڅخه برخالف نورې تېرې پاتې واورېدې‪.‬‬
‫((( د يمامې رمحان به د جاهليت په دور کې (مسيلمة بن حبيب احلنيف) چې په مسيلمة الکذاب شهرت لري‪،‬‬
‫ويل کېده‪.‬‬
‫((( ده بيا د مکې هل فتحې نه خمکې ايمان راوړ‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د ابو جهل غبرګون‬

‫‪82‬‬

‫نيب کريم ﷺ چې لکه د قريشو هل جملس څخه و کوچېد‪ ،‬ابو جهل وويل‪ :‬وس خو ټول‬
‫وپوهيدئ چې حممد هم هغسې خپپل درېځ لکک والړ دی‪ ،‬زمونږ معبودان په سپکه يادوي‪،‬‬
‫زمونږ دين نيمګړی بويل‪ ،‬زمونږ ځوانه طبقه يې بې الرې کړل‪ ،‬زمونږ پالران يې وکنځل‪ ،‬زما‬
‫دې په اهلل قسم وي چې سبا به د ځان رسه دومره وزن دار تړه (ګټه‪ ،‬تيګه) چې زه يې خپله د‬
‫اوچتولو توان نه لرم راوړم‪ ،‬او چې لکه حممد سجده وکړي‪ ،‬په رس به يې پرې ووهم‪ ،‬که تاسو‬
‫مې دفاع کوئ او که نه يې کوئ خوښه مو‪ ،‬خو د بنو عبد مناف الس دې ښکته پورته خالص‬
‫وي چې څه کوالی يش خپل زور دې وازموي‪.‬‬
‫قريشو وويل‪ :‬هېڅلکه به دې ورته د غچ اخستنې لپاره پرې نه ږدو‪ ،‬زړه چې دې څه‬
‫غواړي هغه وکړه‪.‬‬
‫د سبا د ورځې د سهار په مهال قريش په دې ننداره دي چې ابو جهل د نيب کريم ﷺ رسه‬
‫څه څه کوي؟‬
‫نيب کريم ﷺ د خپل اعدت رسه سم رایغ او دغه ګړۍ قبله شام ته وه‪ ،‬د حجر اسود او رکن‬
‫يماين ترمنځ ودرېد‪ ،‬قبله يې د ځان او د شام ترمنځ راوسته‪ ،‬نيب کريم ﷺ د ملونځ په کولو پېل‬
‫وکړ‪ ،‬او قريش هم هغسې د نندارې په حال کې دي‪ ،‬د نيب ﷺ د سجدې کولو په دوران کې‬
‫ابوجهل درنه تيګه په ډېر تکليف او مشقت پورته کړه‪ ،‬کوم مهال چې نيب ﷺ ته ورنږدي‬
‫شو‪ ،‬هل وېرې او ډار څخه ورنه تيګه وغورځېده‪ ،‬ټول قريش پاڅېدل او ورته يې کړه‪ :‬ولې؟‬
‫ابواحلکم!! څه دروشول؟‬
‫ابوجهل وويل‪ :‬د پرونۍ خربې د رښتيا کولو لپاره زه ور پاڅېدم خو چې لکه هم ورنږدې‬
‫شوم نو د اوښانو د داړو او وازو خولو او لوړې غړۍ چې ما هېڅ نه وې يلدلې لکه وس چې مې‬
‫ولېدلې‪ ،‬که راروسته شوی نه وای نزدې وه چې زه يې خوړیل وم‪.‬‬

‫د نضر بن الحارث واقعه‬

‫نرض بن احلارث چې لکه د ابو جهل د خولې اقرار واورېد ودرېد او ويويل‪ :‬ای قريشو! وس‬
‫مهال تاسو د داسې ستونزې رسه مش او ګرېوان ياست چې د بريا توان يې نه لرئ‪ ،‬حممد چې‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ستاسو په مخ کې ماشوم راوټوکېد‪ ،‬ټول ترې خوشحاهل وئ‪ ،‬په تاسو کې هغه د رښتين ګړ دود‬
‫او د امانت دارۍ سمبول و‪ ،‬خو چې په څڼو کې يې سپني ولګېدل او د اسالم په نوم يې درته‬
‫‪83‬‬ ‫دين راوړ نو په ساحر مو ونوموو؟؟ نا‪ ،‬لوړه په رب ال يزال چې ساحر نه دی‪ ،‬مونږ ساحران او‬
‫د ساحرانو دم دورهې يلديل دي‪.‬‬

‫تاسو ورته اکهن وايئ‪ ،‬خو نا لوړه په رب اليزال چې اکهن هم نه دی‪ ،‬مونږ اکهنان او د‬
‫اکهنانو ګنګویس او په قافيه وزن شوې جوړې سجعې اوريديل دي‪.‬‬

‫تاسو يې شاعر بولئ خو نا شاعر هم نه دی‪ ،‬لوړه په رب اليزال چې مونږ شاعران او د شعر‬
‫ټول ډولونه يلديل او پېژنديل دي‪.‬‬

‫تاسو وايئ يلوین دی خو نا‪ ،‬يلوین او بارس هم نه دی‪ ،‬لوړه په رب اليزال چې مونږ يلونيان‬
‫او يلونتوب پېژنو‪ ،‬د ا خو نه وسوسې دي او نه ګډې وډې خربې دي‪.‬‬

‫ای قريشو! نلډه دا چې د ستونزې د حل الرې پلټنه وکړئ‪ ،‬په رب اليزال قسم چې د ډېرې‬
‫سرتې ستونزې رسه مخ ياست‪.‬‬

‫نرض بن احلارث چې د قريشو لوی شيطان و‪ ،‬د نيب ﷺ پر ضد به يې په عميل ميدان کې د‬

‫ستونزې جوړولو لړې مخ په وړاندې بووهل‪.‬‬

‫نرض بن احلارث چې په (حريه) کې يې د فرس د باچاهانو‪ ،‬د رستم او اسفنديار قيصې يادې‬
‫کړې وې‪ ،‬چې لکه به هم نيب کريم ﷺ خلکو ته وعظ او نصيحت لپاره غونډه دائره کړه‪ ،‬په‬
‫خمکنو امتونو باندې د اهلل پاک د رايلږيل عذابونو څخه به يې وډارول‪ ،‬خو چې لکه به نيب کريم‬
‫ﷺ هل جملس څخه پاڅېد‪ ،‬پر ځای به يې نرض بن ا حلارث کښېناست‪ ،‬او خلکو ته به يې ويل‪:‬‬
‫ما ته رانږدې شئ چې زه درته هل هغه نه ډېرې ښې او خوندورې خربې وکړم‪ ،‬او خلکو ته به‬
‫يې بيا د فارس د باچاهانو‪ ،‬د رستم او اسفنديار قيصې واورولې‪.‬‬

‫بيا به يې وويل‪ :‬زما د خربو نه د حممد ﷺ خربې په څه يش بهرتي لري؟‬

‫َْ‬
‫عبداهلل بن عباس ريض اهلل عن ُه َما فرمايي‪ :‬دنرض بن احلارث اړوند اهلل پاک په قرانکريم‬
‫کې اته ايتونه نازل کړي دي (ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ)(‪ )1‬په قرانکريم‬
‫کې چې د اساطري لکمه په کوم ځای کې هم رايش د نرض بن احلارث اړوند به وي‪.‬‬
‫((( سورت قلم‪ .)۱۵( :‬زمونږ ايتونه چې پرې لکه لوستل کيږي دا وايي‪ :‬دا د خمکنو خلکو قيصې دي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫په بې وسه او بې کسه مسلمانانو باندې د مشرکانو زور زياتی‬

‫‪84‬‬

‫مرشاکنو د خپلو خپلو قبيلو څخه هغه بې وسه وګړي چې د نيب کريم ﷺ په دېن نوی‬
‫مرشف شوي وو‪ ،‬هغوی به يې د بند‪ ،‬وهلو او د ولږې تندې په زسا ځورول‪ ،‬په سخته ګرمۍ کې‬ ‫ّ‬
‫به يې د مکې د ملر په تاو ګرمه شوې شګه باندې واچول‪ ،‬ځېنو بې وسه خلکو د دغې سختو‬
‫او ناورينو هل کبله هل اسالم راوړنې څخه ډډه وکړه‪ ،‬خو ولې نور بې وسه هم هغسې د سختيو‬
‫په ګاللو د اسالم په دين ثابت قدم پاتې شول‪.‬‬
‫َُْ‬
‫بالل بن ايب رباح چې ابوبکر ريض اهلل عنه اخستیل او ازادکړی غالم دی د مور نوم يې‬
‫محامه وه‪ ،‬خپله ډېر سپني نېیت او رښتيا په اسالم لکک والړ و‪ ،‬اميه بن خلف بن وهب بن حذافه‬
‫بن مجح به د هرې ورځ د ماسپښني په مهال چې ملر به په خپل تاو شګې رسې ملبه کړې‪ ،‬بالل به‬
‫يې د مکې شګلنې ساحې ته وويست‪ ،‬او په سينه به يې ورته درنه تيګه کېښوده او ورته به يې ويل‪:‬‬
‫لوړه په رب اليزال چې يا خو به دې په دې حالت ساه ووځي تر څو ومرې‪ ،‬او يا به بېرته په حممد‬
‫ﷺ د کفر خمکنې درېځ اختيار وې‪ ،‬بېرته به د الت او عزی د عبادت لومړنۍ لړې پېل کوې‪.‬‬
‫بالل به د ورپېښو مشکالتو هل ډېرې ځوريديل انداز وروسته وويل‪( :‬احد‪ ،‬احد)‪.‬‬
‫ورقه بن نوفل پرې يوه ورځ تېرېده او بالل يې د ځورونې په حالت کې ويلد‪ ،‬هغه د (احد‪،‬‬
‫احد) نارې وهلې‪ ،‬ورقه به ورته د مزيدې ډاډګېرنې لپاره ويل‪ ::‬بالهل!! قسم په رب اليزال ای‬
‫بالهل چې اهلل يو دی يو‪.‬‬
‫بيا به ورقه بن نوفل اميه بن خلف او د بنو مجح هغه خلکو ته مخ واړو چې د بالل په‬
‫ځورولو به بوخت وو او ورته به يې کړه‪ :‬زما دې په اهلل قسم وي که بالل مو په دې ځای مړ‬
‫کړ‪ ،‬نو زه به په دې ځای تربک ونيسم‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د ورځو نه يوه ورځ ابوبکر ريض اهلل عنه په الره روان دی څه ګوري چې اميه بن خلف‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫د بالل ريض اهلل عنه ځورولو ته پونده وهلې ده‪ ،‬ابوبکر ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬ته د دې‬
‫بې چاره اړوند هل اهلل څخه نه ډارېږې؟ دا استبداد به تر څو وي؟‬
‫اميه ورته وويل‪ :‬دا خو تا بې الرې او بې چاره کړ!! وس يې هل مصيبتونو څخه خالص‬
‫کړه کنه!!‬
‫ابوبکر ورته وويل‪ :‬ولې نه‪ ،‬ډېره ښه ده‪ ،‬ما رسه يې زما په تور غالم تبادهل کړه‪ ،‬زما غالم هل‬
‫دې څخه په قد او قامت کې ډېر بهرته دی‪ ،‬او بله دا چې هغه هم ستا په دين دی‪ ،‬زه به هغه درکړم‪.‬‬
‫اميه بن خلف وويل‪ :‬سمه ده‪ ،‬هغه مې په دې قبول دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ابوبکر وويل‪ :‬هغه ستا شو‪ ،‬بالل يې ترې واخست او د اخستو رسه يې سم دواره ازاد کړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫وړاندې هل دې چې ابوبکر ريض اهلل عنه مدينې ته هجرت وکړي نور شپږ غالمان يې هم‬
‫َُْ‬
‫‪85‬‬ ‫ازاد کړي وو چې بالل ريض اهلل عنه يې اووم غالم و‪.‬‬
‫َْ‬
‫اعمر بن فهريه‪ ،‬ام عبيس‪ ،‬زنريه ريض اهلل عن ُه ْم د دې سرتګې لږ وروسته بې ديده شوې او‬
‫َْ‬
‫ړنده شوه‪ ،‬خلکو به ويل‪ :‬الت او عزی ترې د سرتګو ديد واخست‪ ،‬زنريې ريض اهلل عن َها به‬
‫ويل‪ :‬د کعبې په رب مې دې قسم وي چې دوی دروغ وايي‪ ،‬الت او عزی نه د چا د خري او‬
‫ښېګړې مالاکن دي او نه د رضر او زيان‪ ،‬هغه و چې اهلل پاک ورته بېرته سرتګې بينا کړې‪.-‬‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه (نهديه) او دهغې لور هم ازاد کړي وو‪ ،‬دا دواړه د بنو عبدادلار‬
‫د يوې ښځې وينځې وې‪ ،‬دواړه به د تعذيب په خاطر د غنمو وړه کولو لپاره لرې استول‪ ،‬او‬
‫قسمونه به يې ورته کول چې تاسو دواړه به يې هېڅ چرته ازاد نه کړم‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬د سوګند کفاره دې ورکړه‪.‬‬
‫ښځې ورته وويل‪ :‬وشوه!! تا په دواړو د فساد او زور زيايت دوران راوسیت دی‪ ،‬وس يې ازاد‬
‫کړه کنه!!‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬دواړه په څو پلورې؟‬
‫ښځه‪ :‬په دومره دومره‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه وويل‪ :‬دواړه مې په همدغه قيمت شول‪ ،‬ما واخستل‪ ،‬او دا دواړه ازاد‬
‫دي‪ ،‬بېرته ورته غنم ورکړې چې وړه يې نه کړې‪.‬‬
‫مور او لور‪ :‬خري دی غنم به ورهل وړه کړو او ورهل به يې ورکړو!!‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه وويل‪ :‬ستاسو خپله خوښه ده‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د بنو مؤمل په يوه وينځه بله ورځ تېرېده‪ ،‬څه ګوري چې عمر بن اخلطاب ريض اهلل عنه‬
‫يې په ځورولو بوخت دی‪ ،‬اخر وهلو ټکولو ستومانه کړ ‪-‬هريه دې نه وي چې دا وخت هغه‬
‫مرشک و‪ -‬خو چې لکه به ستړی ستومانه شو ورته به يې وويل‪ :‬په ځورولو دې ډېر ستړی شوم‬
‫ځکه درنه قرار شوم‪.‬‬
‫وينځې به ورته وويل‪ :‬ځکه خو اهلل پاک ستړی کړې چې هل ما څخه قرار شې‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه ترې د پېرودلو غوښتنه وکړه‪ ،‬ترينه يې واخسته او ازاده يې کړه‪.‬‬
‫پالر يې ورته يوه ورځ وويل‪ :‬ابوبکره! زه دې ګورم چې ډېر بې وسه او بې توانه غالمان‬
‫ازادوې‪ ،‬که هرو مرو غالمان ازادوې نو که مضبوط او قوي ځوانان ازاد کړې ډېره به ښه وي‬
‫تر څو هل خلکو دې دفاع وکړی يش او ستا مالتړ جوړ يش!!‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ابوبکر وځوابو چې‪ :‬زه په دې د اهلل رضا او خوشحايل غواړم‪.‬‬

‫َْ‬
‫ټولو بنو خمزوم به عمار د خپل مور او پالر ريض اهلل عن ُه ْم په شمول درېواړه دماسپښني په‬
‫تود او ګرم ملر کې په تودو ګرمو شګو واچول‪ ،‬دا په دې چې درېواړه مسلمانان وو‪ ،‬نيب ﷺ به‬ ‫‪86‬‬

‫ورته ويل‪ :‬ای د يارس کورنۍ! کړاونه وزغمئ ستاسو ځای جنت دی‪.‬‬
‫َْ‬ ‫َُْ‬
‫د عمار ريض اهلل عنه مور سميه ريض اهلل عن َها يې په دغې حالت کې شهيده کړ‪ ،‬په داسې‬
‫حال کې چې هغه په اسالم لککه والړه وه‪.‬‬
‫ابو جهل فاسق چې به لکه هم هل يو چا څخه خرب شو چې اسالم ته يې تن ايښی دی‪ ،‬که‬
‫سړي به کوم کورنۍ رشف او دفايع مالتړ درلود په خوهل به يې ورته ډېرې بدې ردې وويلې‬
‫چې تا خو د پالر او نيکه دين پرېښود‪ ،‬حاالنکه ستا پالر او نيکه دې درڅخه بهرتي او‬
‫غوروایل لري‪ ،‬د اسالم په راوړلو مونږ تا ته بې وقوفه وايو‪ ،‬ستا الره خطا او ناسمه ده ستا نسيب‬
‫رشف هم مونږ ته هېڅ ارزښت نه لري‪.‬‬
‫او که اسالم ته اغړه اېښودونکی به تاجر و ورته به يې وويل‪:‬‬
‫لوړه په رب اليزال چې ستا جتاريت معامالت به هل زيان رسه مخ کړو‪ ،‬ستا ټوهل پانګه به هل‬
‫منځه يوسو‪.‬‬
‫او که اسالم ته اغړه کېښودونکی به ناچاره‪ ،‬بې وسه او بې کسه و‪ ،‬په نورو خلکو به يې‬
‫وهو ټکو‪.‬‬
‫َ َُ‬
‫حه اهلل فرمايي‪:‬‬‫سعيد بن جبري ر ِ‬
‫َُْ‬
‫ما عبداهلل بن عباس ريض اهلل عنه ته وويل‪ :‬ايا مرشاکنو به د نيب کريم ﷺ ملګري په‬
‫داسې انداز ځورول چې تر څو بېرته يې کفري درېځ ته واړوي؟‬
‫هغه راته وويل‪ :‬هو! په اهلل قسم چې مرشاکنو به يو نفر تر دې حده ووهوو او تر دې حده به‬
‫يې تږی وږی کړ چې د ناستې پاستې هېڅ توان به يې نه درلود‪ ،‬د دغې سختۍ څخه دخالصون‬
‫لپاره به يې ورته د کفر وړانديزونه کول‪ ،‬تر دې پورې به يې ورته ويل چې‪ :‬ايا هل اهلل پرته د‬
‫الت او عزی الوهيت ته قائل او که نه؟‬
‫تر دې چې ګونګټه به يې ورته وړاندې کړه چې هل اهلل پاک پرته دا ګونګټه په الوهيت‬
‫منې او که نه؟‬
‫هغه به ورته ويل‪ :‬هو‪ ،‬د الت او عزی او حیت د ګونګټې په الوهيت قايل يم‪.‬‬
‫دا به يې ځکه ويل چې تر څو ورپېښو ستونزو او ازار کې پرې ختفيف رايش‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫حبشو ته لومړی هجرت‬

‫‪87‬‬

‫نيب کريم ﷺ چې اهلل پاک خپپله د مرشاکنو څخه هم ساتو او ابوطالب يې هم د نيب کريم‬
‫ﷺ د حفاظت لوی المل جوړ کړی و‪ ،‬خو ولې نور مسلمانان چې د مرشاکنو د زور زيايت او‬
‫تودو ترخو څخه په ډېره زياته نا ارامۍ کې وو‪ ،‬نيب ﷺ وغوښتل چې حبشې ته يې د ارام ژوند‬
‫لپاره واستوي‪ ،‬او ورته يې وويل‪ :‬د حاالتو د ښه کېدو پورې تاسو حبشې ته الړ شئ‪ ،‬د حبشې‬
‫ځمکه رښتنې ځمکه هم ده او هم يې باچا اعدل او منصف دی‪ ،‬د هغه په واک کې څوک په‬
‫چا ظلم او زيایت نه يش کوالی‪.‬‬
‫د نيب ﷺ د امر رسه سم ځېنې مسلمانان خپل دين د سالم حفاظت او د مرشاکنو نه د ورپېښو‬
‫ستونزمنو حاتلونو نه د چباو لپاره د حبشې په لور ګامونه پورته کړ‪ ،‬همدغه د مسلمانانو او په‬
‫اسالم کې لومړی هجرت و‪.‬‬
‫هل مکې څخه حبشو ته لومړين مهاجرين‪ :‬عثمان بن عفان او دهغه يب يب رقيه بنت رسول‬
‫اهلل ﷺ ابوحذيفه بن عتبه‪ ،‬او د هغه يب يب سهله بنت سهيل‪ ،‬زبري بن العوام‪ ،‬مصعب بن عمري‪،‬‬
‫عبدالرمحن بن عوف‪ ،‬ابو سلمة بن عبداالسد او د هغه يب يب ام سلمة بن ایب اميه‪ ،‬عثمان بن مظعون‪،‬‬
‫اعمر بن ربيعه او د هغه يب يب يلیل بنت ايب حثمه‪ ،‬ابو سربه بن ايب رهم‪ ،،‬سهيل بن بيضاء وو(‪.)1‬‬
‫حبشو ته هجرت لومړی همدې لسو کسانو کړی دی‪.‬‬
‫هل دې وروسته جعفر بن ايب طالب هل مکې څخه حبشو ته د مهاجرت الره غوره کړه‪ ،‬د‬
‫جعفر پسې ورځ تر بله خلک په روانېدو شول‪ ،‬څوک دخپلو ښځو او ماشومانو رسه الړل‬
‫مهاجر شول او څوک هل چبو پرته د حبشو په ځمکه مهاجر پرېوتل‪.‬‬
‫باالخره حبشو ته هل مکې څخه د مهاجرينو ټوهل رس شمېرنه درې اتيا سړو ته ورسېده‪ ،‬بغېر‬
‫د خپلو هغې وړو ماشومانو چبو نه چې يا خو وررسه واړه تليل وو او يا هم په حبشو کې شوي وو‪.‬‬

‫له حبشې څخه مکې ته بېرته د مهاجرينو راستونې لپاره د قريشو‬

‫نجاشي ته پالوې ليږدول‬
‫قريش چې لکه وپوهېدل چې د نيب کريم ﷺ پريوانو ته د حبشې په ځمکه کې اطمئنان او‬
‫د ډېرې سواکلۍ ژوند ورپه نصيب شو‪ ،‬خپل منځ کې رسه راټول شول او په دې خربه رسه اتفاق‬
‫((( ابن هشام وايي‪ :‬په دې خلکو مرش عثمان بن مظعون و‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ته ورسېدل چې بايد جنايش ته دوه ژبه ور استازي واستوي‪ ،‬تر څو حبشو ته تليل مهاجرين‬
‫بېرته مکې ته د تعذيب او تنګې سختې خمکنو حاتلونو ته راستانه کړي‪.‬‬
‫هغه و چې د قريشو مشوره په عبداهلل بن ايب ربيعه او عمرو بن العاص بن وائل باندې‬ ‫‪88‬‬

‫راغله‪ ،‬ټولو قريشو د جنايش او دهغه ټولو لوړ پوړو چارواکو ته نايابه او قيميت ډالۍ د دواړو‬
‫استازو په الس هم واستولې‪.‬‬
‫َْ‬
‫د نيب کريم ﷺ يب يب ام سلمه بنت ايب اميه بن املغريه ريض اهلل عن َها وايي‪:‬‬
‫لکه چې مونږ حبشو ته په خري خرييت ورسېدو‪ ،‬د جنايش په څېر د ښو اخالقو سمبول رسه‬
‫مو چم ګاونډ شو‪ ،‬د ديين شعريو په اجنامولو به مو هل هېڅ چا څخه د درد او غم سحنې نه تر‬
‫سرتګو کېدې‪ ،‬مونږ هلته د اهلل پاک عبادت کوو‪ ،‬نه خو به راته د چا وچوریل تريو و‪ ،‬او نه به‬
‫د چا د السه په زمحت او مشقت کې لويدو‪.‬‬
‫لکه چې قريش زمونږ په سواکهل ژوند خرب شول هوډ يې وکړ چې جنايش ته دوه تکړه خوهل‬
‫ورې هستۍ د قيميت او نايابه حتفو په شمول راواستوي‪ ،‬چونکه د مکې ایلع ترين او ښه‬
‫واردات د څرمنو او پوستکو نه جوړ سازوسامان و‪ ،‬ورته راوړل‪ ،‬په حبشه کې هېڅ لوړ پوړی‬
‫چاروایک نه و مګر قريشو ورته ارزښتناکې حتفې راستولې وې‪ ،‬قريشو عبداهلل بن ایب ربيعه او‬
‫عمرو بن العاص ته د دې الرښوونه کړې وه چې د جنايش رسه د خياالتو هل تبادلې وړاندې‬
‫هرو مرو مذهيب مرشانو رسه وګورئ‪ ،‬او حتفې ورته الس په الس ورکړئ‪.‬‬
‫هل دغې پړاو وروسته بايد تاسو د جنايش رسه تفصييل خربې اترې وکړئ‪ ،‬تر څو مهاجرين‬
‫تاسو ته د هغوی رسه دخربو اترو نه خمکې الس په الس در ورسپاري‪ ،‬خو د جنايش رسه ستاسو‬
‫يلدنه بايد د حتفو په ورکونه پېل يش‪.‬‬
‫مونږ ال هم هغسې په خري خرييت رسه شپې سبا کولې چې د قريشو دواړه استازي حبشو‬
‫ته راورسيدل‪ ،‬وړاندې هل دې چې د جنايش رسه د يلدو کتو لړې پېل کړي‪ ،‬لومړی يې ټولو لوړ‬
‫پوړو چارواکو رسه وکتل‪ ،‬حتفې يې ورته ورکړې او ورته يې وويل‪:‬‬
‫ستاسو خاورې ته زمونږ څه شمېر بې عقله او بې شعوره خلک راغيل دي‪ ،‬هغوی د خپل‬
‫پالر نيکه دين پرېښی دی‪ ،‬او هل ځان څخه يې د تېر دين په بدل کې بل دين راوړی دی‪ ،‬داسې‬
‫دين دی چې نه خو يې مونږ پېژنو او نه تاسو‪ ،‬د دغو خلکو د قوم رشيفو او خمه ورو خلکو مونږ‬
‫تاسو او ستاسو باچا ته رايلږيل يو تر څو بېرته يې رارسه مکې ته ويلږدوئ‪ ،‬چې لکه هم مونږ‬
‫د دغو خلکو اړوند باچا سالمت رسه خربې اترې پېل کړو‪ ،‬تاسو زمونږ د درېځ لکک مالتړ‬
‫وکړئ‪ ،‬ځکه چې وسمهال هغوی تاسو ته پناه راوړېده‪ ،‬خپل قوم يې په کورين او عقيل حالت ډېر‬
‫ښه پوهيږي‪ ،‬د دوی عيب جن حاتلونه هغوی ډېر ښه پېژين‪ ،‬ټولو ورته وويل‪ :‬سمه ده‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫بيا د قريشو استازو جنايش ته حتفې وړاندې کړې‪ ،‬جنايش ترې حتفې قبولې کړې‪.‬‬
‫دواړو استازو جنايش ته وويل‪ :‬زمونږ د قوم څه خلکو ستا خاورې ته پناه راوړېده‪ ،‬د خپل‬
‫‪89‬‬ ‫قوم دين يې پرېښی دی او ستا په دين کې هم نه دي داخل شوي‪ ،‬هل خپل ځان څخه يې د بل‬
‫دين اجياد کړی دی چې نه يې ته خپله پېژنې او نه يې مونږ پېژنو‪.‬‬
‫د دې خلکو مرشانو او خمه ورو خلکو‪ ،‬د دوی پالرانو او ترونو او قبيلو مونږ دواړه تا ته‬
‫راواستولو چې ته يې مونږ ته بېرته مکې ته د ستنولو لپاره حواهل کړې‪ ،‬د دې خلکو خپل‬
‫خپلوان او ټو ل مرشان د دوی په جنون او يلونتوب ډېر ښه پوهيږي‪ ،‬هغوی چې په دوی کې‬
‫شته څومره خوګانې ويين نور څوک يې هغسې نه ويين‪.‬‬
‫َْ‬
‫ام سلمه ريض اهلل عن َها وايي‪:‬‬
‫عبداهلل بن ايب ربيعه او عمرو بن العاص ته دا ډېره نا پسنده وه چې هسې نه جنايش يې‬
‫خربې واوري‪.‬‬
‫جنايش ته خپلو لوړ پوړو چارواکو وويل‪ :‬د دې خلکو خربې سمې دي‪.‬‬
‫د راغلو خلکو قوم او کورين مرشان په دوی ښه خرب دي‪ ،‬هغوی يې خوګانې هل نورو څخه‬
‫ډېرې ښې پېژين‪ ،‬دواړو ته ټول راغيل حواهل کړه چې هل ځان رسه يې مکې ته بوځي‪.‬‬
‫جنايش په غصه شو او ښه پسې غصه شو‪ ،‬بيا يې وويل‪ :‬په اهلل مې دې قسم وي چې هېڅلکه‬
‫به دغسې اکر ونه يش‪ ،‬داسې قوم چې ما ته يې پناه راوړي وي هېڅلکه به يې ورته تسليم نه‬
‫کړم‪ ،‬زه يې په نورو خلکو غوره کړی يم‪ ،‬زما په قلمرو کې د ميلمنو حيثيت لري‪ ،‬تر هغه به‬
‫يې ورته تسليم نه کړم تر څو يې راوغواړم او خربې يې واورم‪ ،‬که هغوی رښتيا هم داسې وو‬
‫لکه څنګه چې يې دوی وايي‪ ،‬ټول به هل خپلې ځمکې څخه وباسم او دوېته به يې تسليم کړم‪،‬‬
‫او که خربه هل دې څخه بدهل وه‪ ،‬نو زه به ترې خپله دفاع نوره هم پسې پياوړی کړم‪ ،‬نوره ننګه‬
‫به يې هم وکړم‪ ،‬او قدر احرتام به يې پسې ال زيات کړم‪.‬‬
‫َْ‬
‫ام سلمه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬جنايش د مهاجرينو پسې خپل استازی راواستو‪ ،‬د ا ستازي د‬
‫راتګ رسه مهاجرين خپل منځنۍ خربې پېل کړې چې که باچا سالمت ته ورشو‪ ،‬بايد څه څه‬
‫ورته وويل يش‪ ،‬ځېنو يې وويل‪ :‬که د کړاونو هر ډول رسه خمامخ کيږو خمامخ دې شو خو چې‬
‫څنګه راته نيب کريم ﷺ ديين ښوونې کړي دي هم هغه به ورته ووايو‪.‬‬
‫مهاجرين چې لکه د جنايش دربار ته حارض شول‪ ،‬جنايش خپل ټول مذهيب مرشان طلب‬
‫کړل‪ ،‬ټول راغلل او خپل خپل کتابونه يې بېرته کړل‪ ،‬جنايش هل مهاجرينو څخه وپوښتل‪:‬‬
‫دا څنګه دين دی چې هل کبله مو پرې خپل قوم قبيله پرېښې ده‪ ،‬زمونږ دين هم نه دی چې‬
‫تاسو قبول کړی وي او نه نور هغه دينونه دي چې خلک يې پېژين؟؟‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫جعفر بن ايب طالب ريض اهلل عنه چې د مهاجرينو مرشي يې کوهل ورته وويل‪ :‬باچا‬
‫سالمت! مونږ نا پوهه او ناخربه قوم وو‪ ،‬مونږ به د بوتانو عبادت کو‪ ،‬پليته او هر ډول مرداره به‬
‫مو خوړهل‪ ،‬د سړيتوب ضد فاحشه اکرونه به مو کول‪ ،‬خپلويل به مو نه پالـلـه‪ ،‬ګاونډي به رانه‬ ‫‪90‬‬

‫تر دوو سپېږمو رایلغ و‪ ،‬زورور به د خپل ځواک هل خمې ناچاره تر هډوکو خوړه‪ ،‬مونږ په دغې‬
‫بې دينۍ کې وو چې اهلل پاک راته د خپل اړخه پېغمرب راواستو‪ ،‬مونږ د هغه نسب او رښتین‬
‫ګړدود ډېر ښه پېژنو‪ ،‬مونږ د هغه امانتدارۍ او پاک دامنۍ ته قايل يو‪ ،‬هغه مونږ د اهلل پاک‬
‫توحيد او عبادت ته دعوت کړو‪ ،‬تر څو د هغې بوتانو عبادت پرېږدو چې لږ څه وړاندې مونږ‬
‫او زمونږ پالرانو کوو‪ ،‬دغه پېغمرب مونږ ته د رښتيا خربو په کولو توصيه کوي‪ ،‬مونږ د امانت‬
‫په بېرته سپارتلو او د خپلولۍ په پالـلو‪ ،‬د ښه ګاونډيتوب‪ ،‬هل ناروا او وينو تويلو څخه د ځان‬
‫ژغورنې په نيکو اخالقو روزي‪ ،‬هغه مونږ هل بدو اکرونو‪ ،‬د درواغو ويلو‪ ،‬د يتيم شتمنۍ د خوړلو‬
‫او په پاک دامنو زنانوو باندې هل تور لګونې څخه رابندوي‪.‬‬
‫دغه رایلغ پېغمرب مونږ ته د اهلل پاک په عبادت امر کوي چې په عبادت کې وررسه هيڅ‬
‫رشيک مه جوړوئ‪ ،‬مونږ ته د ملونځ کولو‪ ،‬د زاکت په ورکولو او د روژې په نيولو امر کوي‪...‬‬
‫َْ‬
‫ام سلمه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬نور ديين شعاير يې هم جنايش ته د بېلګې په توګه ياد کړل‪.‬‬
‫لکه چې دغه پېغمرب رایغ مونږ يې تصديق وکړ او ايمان مو پرې راوړ‪ ،‬د اهلل پاک هل پلوه‬
‫په راوړي شعايرو ملانځلو کې مو د هغه پېروي وکړه‪ ،‬د اهلل پاک د عبادت پېل مو داسې وکړ‬
‫چې د هر راز رشيک نه مو پاک کړ‪ ،‬هل هغه شيانو نه مو ځان رابند کړ چې په مونږ يې حرام‬
‫کړي وو‪ ،‬او هغه شيان مو زير استعمال کړل چې يې راته روا کړي وو‪ ،‬زمونږ قوم په مونږ الس‬
‫پورته کړ‪ ،‬زمونږ وهل او ډبول يې په دې خاطر رشوع کړل چې هل دين څخه مو بېرته کفر‬
‫ته ستانه کړي‪ ،‬او تر څو د اهلل پاک رسه بېرته په عبادتونو کې د برخه دار عقيده ولرو‪ ،‬بېرته‬
‫هغه مردارې چې مونږ به ورته حالل ويل يو ځل ورته بيا حالل ووايو‪.‬‬
‫زمونږ قوم چې لکه زمونږ پر ضد خپل زور ځواک استعمال کړ‪ ،‬په مونږ يې د استبداد لړي‬
‫پېل کړه‪ ،‬مونږ يې تنګ کړو‪ ،‬د ديين شعايرو ادا کولو ته يې نه پرېښودو‪ ،‬ته مو په نورو باچاهانو‬
‫غوره کړې‪ ،‬ستا په ګاونډ کې مو د خري احساس وکړ‪ ،‬دغه دی چې ستا خاورې ته راننوتو‪ ،‬دا‬
‫مو په ذهن کې وه چې شايد ستا په اقتدار کې څوک په مونږ ظلم ونه کړي‪.‬‬
‫جنايش ورته وويل‪ :‬ايا اهلل پاک چې ستاسو پېغمرب ته د څه ويح کړېده تا ته ترې څه ياد دي؟‬
‫َُْ‬
‫جعفر ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬هو ولې نه‪ .‬جنايش ورته کړه‪ :‬ما ته يې واوروه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫جعفر ريض اهلل عنه ورته د سورت مريم (ﭑ) لومړۍ برخه ولوسته‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َْ‬
‫ام سلمه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬جنايش او د هغه مذهيب مرشانو د سورت د اورېدو رسه سم‬
‫د السه دومره وژړل چې ګريې يې په اوښکو لوندې شوې‪ ،‬اود ډېرې ژړا هل کبله چې کوم‬
‫‪91‬‬
‫مصحفونه او کتابونه يې پرانسيت و هغه هم النده شول‪.‬‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم راوړي‬ ‫بيا ورته جنايش وويل‪ :‬قسم په اهلل چې دا ايتونه او هغه څه چې عيیس علي ِه‬
‫وو‪ ،‬هل يو تاق (تاخچې) څخه راخستل شوي دي‪.‬‬
‫د قريشو استازو ته يې وويل‪ :‬ځئ هل دې ځای څخه والړ شئ‪ ،‬هېڅلکه نه يش کېدای چې‬
‫زه يې درته تسليم کړم‪.‬‬
‫َْ‬
‫ام سلمه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬لکه چې دواړه د جنايش هل دربار څخه راووتل‪ ،‬عمرو بن‬
‫العاص وويل‪ :‬زما دې په اهلل قسم وي چې زه به سبا جنايش ته بيا راځم او داسې خربې به ورته‬
‫وکړم چې د مهاجرينو جرړې پرې وباسم‪.‬‬
‫عبداهلل بن ايب ربيعه ورته وويل‪ - :‬په دواړو کې عبداهلل بن ايب ربيعه زمونږ اړوند ډېر نرم‬
‫و ‪ -‬لږ په ارام شه‪ ،‬که دوی څه هم زمونږ ضد دي خو ولې خپلويل رسه لرو‪.‬‬
‫عمرو بن العاص وويل‪ :‬قسم په اهلل چې زه به ورته سبا ووايم‪ :‬دوی داسې انګريوي چې‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم انسان او د اهلل بنده دی‪.‬‬ ‫عيیس علي ِه‬
‫بيا چې لکه ورته سبا د ورځې دوباره راغلل‪ ،‬جنايش ته يې وويل‪ :‬باچا سالمت! دوی د‬
‫َ َ ْ َ َّ َ‬
‫السال ُم اړوند ډېره بده عقيده لري که لږ يې بيا راغواړې او ورڅخه‬ ‫عيیس بن مريم علي ِهما‬
‫پوښتنه وکړې؟‬
‫جنايش راغلو مهاجرينو پسې خپل استازی راواستو چې د باچا دربار ته حارضي ورکړئ‪.‬‬
‫َْ‬
‫ام سلمه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬دغسې مصيبت په مونږ چرته هم نه و رایلغ‪ ،‬بيا رسه مهاجرين‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم اړوند څه عقيده لرئ؟ نو ځواب‬ ‫راپنډ شول چې که باچا پوښتنه وکړه چې د عيیس علي ِه‬
‫به مو څه وي؟‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم اړوند به ورته ټول هغه څه ووايو چې اهلل پاک راته د‬ ‫هغوی وويل‪ :‬د عيیس علي ِه‬
‫نيب کريم ﷺ په خوهل وييل دي‪ ،‬او که هر څه راته راپېښ شول راپېښ شوي به وي‪.‬‬
‫چې لکه ټول مهاجرين د جنايش دربار ته حارض شول‪ ،‬هغه وپوښتل‪ :‬تاسو مسلمانان د‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم اړوند څه عقيده لرئ؟‬ ‫عيیس علي ِه‬
‫َ َ ْ َ َّ َ‬ ‫َُْ‬
‫السال ُم اړوند‬ ‫جعفر بن ايب طالب ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬د عيیس بن مريم علي ِهما‬
‫َ‬
‫زمونږ عقيده ټول هغه څه دي چې زمونږ پېغمرب ﷺ راته ښوويل دي چې عيیس بن مريم َعليْ ِه‬
‫َ َ ْ َّ َ‬ ‫َّ َ‬
‫السال ُم د اهلل پاک روح ده‬ ‫السال ُم د اهلل پاک بنده او د هغه سپيڅیل استازی دی‪ ،‬عيیس علي ِه‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم ته يې رايلږدولې وه‪.‬‬ ‫چې مريم علي ِه‬
‫د خربې د اورېدو رسه سم جنايش باچا ځمکه په الس ووهله‪ ،‬ورکوټی کوچین ډیک (خڅڼی)‬
‫َ‬
‫يې راواخست او ويويل‪ :‬لوړه په اهلل پاک چې د دې ډيک په اندازه هم عيیس بن مريم َعليْ َها‬ ‫‪92‬‬
‫َّ َ‬
‫السال ُم ستا هل خربې کم او زيات نه دی‪.‬‬
‫د جنايش د خربو د اورېدو رسه سم ټولو مذهيب مرشانو خڼار رشوع کړل‪ ،‬هغه ورته وويل‪:‬‬
‫لوړه په رب کريم چې خربه هم دا ده که هر څومره وخڼېږئ‪ ،‬دوی په حق دي‪.‬‬
‫مهاجرينو ته يې وويل‪ :‬زما په ځمکه کې ازاد ياست‪ ،‬د هغه چا به اجل رایلغ وي چې تاسو‬
‫وکنځي او يا مو د سپکوايل اراده ولري‪ ،‬ستاسو د اذيت او ستونزو ته د ورکولو په بدل کې د‬
‫رسو زرو غر هېڅ ارزښتناک او قابل قدر نه بولم‪ ،‬دوی ته بېرته خپلې ډالۍ ورکړئ زه ورته‬
‫هېڅ اړتيا نه لرم‪.‬‬
‫َْ‬
‫ام سلمه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬دواړه يې هل دربار څخه ناهيلې نا مراده ووتل‪ ،‬راوړې ډالۍ‬
‫ورته بېرته ورکړل شوې‪ ،‬مونږ د جنايش رسه په پُر امنه ځمکه د پُر امن زنذګۍ پړاو پېل کړ‪.‬‬
‫َْ‬
‫ام سلمه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬مونږ ال په حبشو کې وو چې د جنايش رسه په زور ځواک د‬
‫بل سړي انقاليب پاڅون بد خرب مو تر غوږ شو‪ ،‬په اهلل مې دې قسم وي چې د دغې ورځې د‬
‫خفګان په څېر خفګان په مونږ هېڅ چرته نه و رایلغ‪ ،‬مونږ ويل هسې نه واک او اختيار د‬
‫جنايش ضد سړي ته په الس وريش او د ده په څېر به مو حقوق ونه پېژين‪ ،‬جنايش يې مقابلې ته‬
‫ووت‪ ،‬د دواړو ترمنځ د نيل نهر ساحل معرکه ځای و‪ ،‬د نيب ﷺ ملګرو وويل‪ :‬د جنايش د بريا‬
‫يا شکست د خرب راوړنې لپاره به څوک د جنګ مېدان ته الړ يش؟‬
‫َُْ‬
‫زبري بن العوام ريض اهلل عنه وويل‪ :‬زه به والړ شم‪ ،‬ټولو ورته وويل‪ :‬ته ښه يې‪ ،‬ته الړ شه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫زبري بن العوام ريض اهلل عنه دغه مهال نوی نوی ځوان و‪ ،‬په نهر د تېرېدو لپاره يې ورهل‬
‫شناز پوک کړ‪ ،‬د هغه د سينې پورې يې وتړو‪ ،‬په سيند د المبو هل الرې تېر شو او د دواړو‬
‫لښکرو جنګ ځای ته يې ځان ورسو او د هغوی خونړيزې معرکې ته حارض شو‪.‬‬
‫َْ‬
‫ام سلمه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬د جنايش په دښمن باندې د بريا او په هېواد د هغه د حکمرانۍ‬
‫د ټينګښت لپاره مو هل اهلل پاک څخه ډېرې داعګانې وکړې‪ ،‬لوړه په رب اليزال چې هل اهلل‬
‫َُْ‬
‫پاک څخه مو طمع توقع داسې وه چې جنايش به بريا مويم‪ ،‬نابربه زبري بن العوام ريض اهلل عنه‬
‫مو ويلد چې خورا تېز راځغليد‪ ،‬هل ورايه يې په څادر اشارې کولې او نعرې سورې يې وهلې‪:‬‬
‫زيری زيری!! جنايش بری مند شو‪.‬‬
‫هغه و چې اهلل يې دښمن نيست نابود کړ‪ ،‬په هيواد کې يې حکمراين برحاهل پاتې شوه‪،‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫حبش پرې رسه نور هم باوري شول‪.‬‬

‫تر هغه مو وررسه د ژوند نيک ملحات تېرول چې بېرته مکې ته نيب ﷺ ته راستانه شول‪.‬‬
‫‪93‬‬

‫د عمر بن الخطاب رضي اهلل َعن ُْه اسالم راوړل‬

‫عمرو بن العاص او عبداهلل بن ايب ربيعه چې د جنايش هل درباره قريشو ته راستانه شول‪ ،‬د‬
‫نيب کريم ﷺ د ملګرو اړوند په تدبري جوړه کړې پلمه کې ناهييل او نامراده شول‪ ،‬جنايش په‬
‫هغه سواغت راستانه کړل چې د دوی زړونه پرې چاودېدل‪ ،‬په دې کې عمر بن اخلطاب ريض‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫اهلل عنه هم اسالم ته اغړه ورکړه‪ ،‬چونکه عمر ريض اهلل عنه د دښمن هر چل او پراډ بې‬
‫َْ‬
‫ستونزې بوهل‪ ،‬ټول مسلمانان د عمر او محزه ريض اهلل عن ُه َما د اسالم په راوړلو په قريشو زړه‬
‫ور او باتوران شول‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫عبداهلل بن مسعود ريض اهلل عنه وايي‪ :‬د عمر ريض اهلل عنه هل اسالم راوړو وړاندې مونږ د‬
‫َُْ‬
‫کعبې رسه نزدې د ملونځ کولو هېڅ توان نه لرو‪ ،‬خو عمر ريض اهلل عنه چې لکه اسالم راوړ د هغه‬
‫َُْ‬
‫رسه په ملګرتوب کې مو دکعبې رسه نزدې ايله بيله ملونځ وکړ‪ ،‬خو د عمر ريض اهلل عنه اسالم‬
‫راوړنه حبشو ته د نيب کريم ‪ -‬صیل اهلل عليه وسلم ‪ -‬د ملګرو هل هجرت کولو څخه وروسته وه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ما ته د رارسيديل راپور هل خمې د عمر ريض اهلل عنه خور فاطمه بنت اخلطاب او د هغې‬
‫َُْ‬ ‫َْ‬
‫خاوند سعيد بن زيد ريض اهلل عن ُه َما دواړو د عمر بن اخلطاب ريض اهلل عنه نه پټ او پناه‬
‫َُْ‬ ‫اسالم قبول کړی و‪ ،‬نعيم بن عبداهلل ّ‬
‫انلحام چې خپله هم د عمر ريض اهلل عنه هل قبيلې (بنو‬
‫عدي) څخه و‪ ،‬دی هم د قوم هل وېرې څخه خپل اسالم پټ ساتیل و‪.‬‬
‫َُْ‬
‫خباب بن األرت ريض اهلل عنه به فاطمه بنت اخلطاب ته د قرانکريم ښوونې لپاره راتلو‪،‬‬
‫َُْ‬
‫يوه ورځ چې نيب کريم ﷺ او ملګري يې د صفا تر څنګ يو کور کې عمر ريض اهلل عنه ته په‬
‫نښه کړی شوي وو‪ ،‬توره په الس د هغوی پسې ریه شو‪ ،‬هغه ته په نښه شوي کور کې د نارينه‬
‫او زنانه وو په شمول د مسلمانانو رس شمېرنه نزدې څلويښتو شاوخوا ته رسېده‪.‬‬
‫د نورو مسلمانانو په شمول د نيب کريم ﷺ رسه د هغه تره محزه بن عبداملطلب‪ ،‬ابوبکر‬
‫َْ‬
‫الصديق او عيل بن ايب طالب ريض اهلل عن ُه ْم هم ناست وو‪ ،‬تر څنګ يې نور هغه مسلمانان‬
‫هم ناست وو چې حبشې ته يې هجرت نه و کړی‪ ،‬نعيم بن عبداهلل ورڅخه وپوښتل‪ :‬عمره!‬
‫په کومه روان يې؟‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬حممد پسې ځم تر څو يې ووژنم‪ ،‬د خپل پالر دين يې پرېښود‪،‬‬
‫د قريشو ځوانان يې بې وقوفه کړل‪ ،‬د هغوی معبودان يې په سپکه سپوره هلجه ياد کړل‪ ،‬او ال هم‬
‫د قريشو دين ته باطل دين وايي‪.‬‬ ‫‪94‬‬
‫َُْ‬
‫نعيم بن عبداهلل ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬عمره! ځان دې غره او دوکه کړي يې‪ ،‬ته څه‬
‫ګومان لرې چې حممد ووژنې نو بنو عبدمناف به دې په ځمکه ژوندې پرېږدي!!‬
‫ولې لومړی دې د خپل کور غم ولې نه خورې؟‬
‫عمر‪ :‬ولې؟ د کوم کور؟!! د چا غم؟!‬
‫َُْ‬
‫نعيم بن عبداهلل ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬ستا د اووښي او د اکاک ځوی سعيد بن زيد او ستا‬
‫َْ‬
‫د خور فاطمة بنت اخلطاب ريض اهلل عن ُه َما هغوی دواړو خو هم اسالم راوړی دی کنه! الړ شه‬
‫(‪)1‬‬
‫لومړی د دوی غم وخوره بيا‪...‬‬
‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه دخپلې خور او اووښي په لور روان شو‪ ،‬دغه مهال خباب بن االرت ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه هم وررسه ناست و‪ ،‬او سورت (طه) يې دواړو ته ورزده کوهل‪ ،‬درېواړه چې لکه د عمر‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه په راتګ وپوهېدل خباب بن االرت ريض اهلل عنه خو د کور په ځېنې پټه برخه کې‬
‫َْ‬
‫پټ پناه شو او فاطمې ريض اهلل عن َها يللک شوی سورت د خپل ورون الندې کړ‪ ،‬هل ننوتو وړاندې‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه د خباب بن االرت ريض اهلل عنه اواز اورېدیل و‪ ،‬عمر ريض اهلل عنه وويل‪:‬‬
‫دا د څه يش ګنګویس و؟‬
‫َْ‬
‫فاطمې او سعيد بن زيد ريض اهلل عن ُه َما دواړو ورته وويل‪ :‬مونږ خو ګنګویس نه دی کړی‪،‬‬
‫مونږ نه پوهيږو چې تا به څه اوريديل وي؟‬
‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه وويل‪ :‬په لوی اهلل مې دې قسم وي چې زه وخربېدم چې تاسو دواړو اسالم‬
‫راوړی دی‪ ،‬او د حممد ﷺ پېرواکر جوړ شوي ياست‪ ،‬سمدسيت يې د سعيد بن زيد ګريوان ته الس‬
‫َْ‬
‫وغځو او په ځمکه يې خطا کړ‪ ،‬فاطمې ريض اهلل عن َها توندې وکړه تر څو ترې خپل خاوند خالص‬
‫َُْ‬
‫کړي‪ ،‬په رس يې ووهله او ټپي شوه‪ ،‬هل رس څخه يې وينې په مخ رودنه شوې‪ ،‬عمر ريض اهلل عنه چې‬
‫لکه د خور په مخ وينې ويلدې‪ ،‬زړه يې پرې وسوځېد دواړو ورته وويل‪ :‬هو مونږ اسالم راوړی دی‪،‬‬
‫َْ‬
‫مونږ په اهلل پاک او د هغه په رسول ايمان راوړی دی‪ ،‬دا چې د فاطمې ريض اهلل عن َها په مخ پرتو‬
‫وينو پښېمانه کړل‪ ،‬ورته يې وويل‪ :‬هغه کتاب مو راکړئ چې لږ وړاندې مې د ګنګويس په صورت‬
‫َُْ‬
‫کې واورېد‪ ،‬تر څو د حممد راوړی دين خپپله ووينم‪ ،‬که څه هم عمر ريض اهلل عنه په يلک لوست‬
‫ډېره ښه پوهېده خو خور يې ورته وويل‪ :‬زه وېرېږم چې هسې نه بېرته يې رانه کړې!!‬
‫((( دا دواړه يې ورته ځکه ياد کړل تر څو هل نيب کريم ﷺ څخه يې پام واوړي‪ ،‬او ددوی دواړو تکليف د نيب‬
‫ﷺ ته د تکليف په پرتله ډې ره کم دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه ورته خپپلو معبودانو سوګند پورته کړ چې د صحيفې اړوند د ضياع‬
‫هېڅ خوف او خطر مه لره‪.‬‬
‫‪95‬‬ ‫د دې خربې د اورېدو رسه يې خور د اسالم راوړنې امېد ودرلود او ورته يې وويل‪ :‬ته ال‬
‫َُْ‬
‫خپپل رشک او کفر ياتې يې جنس يې(‪ ،)1‬عمر ريض اهلل عنه سم دواره پاڅېد او غسل يې وکړ‪،‬‬
‫َْ‬
‫بيا ورته فاطمې ريض اهلل عن َها صحيفه ورکړه چې سورت (طه) پکې يللک شوی و‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه چې لکه لومړين ايتونو ولوستل‪ ،‬ويويل‪ :‬دا څومره خوندور او ښايسته‬
‫َُْ‬
‫کالم دی!! د دې خربې اورېدو رسه خباب بن االرت ريض اهلل عنه په بېړه راووت او ورته يې‬
‫کړه‪ :‬امېد لرم چې اهلل پاک د خپل پېغمرب په داع ستا د خېر اراده کړي وي‪ ،‬پرون مې ورڅخه‬
‫واورېدل چې‪ :‬ای اهلل! په ابو احلکم عمرو بن هشام او يا په عمر بن اخلطاب د اسالم مبارک‬
‫دين پياوړی کړه‪ ،‬تاخري ونه کړې او د اهلل دين ومنه!‬
‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه وويل‪ :‬خبابه! حممد ﷺ وسمهال چرته دی تر څو الړ شم او خپل اسالم‬
‫اعالن کړم‪.‬‬
‫َُْ‬
‫خباب ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬هغه د صفا تر څنګ کور کې دخپلو ځېنو ملګرو په‬
‫شمول شتون لري‪.‬‬
‫عمر ‪-‬ريض اهلل عنه‪ -‬هل تېکې څخه بيا توره راوويسته او د نيب ﷺ په لور ریه شو‪ ،‬کوم‬
‫مهال چې يې دروازه ټک ټک کړه يو صحايب رایغ‪ ،‬د دروازې په چاو کې يې پام وکړ څه ګوري‬
‫َُْ‬
‫چې عمر ريض اهلل عنه هل تيکې څخه توره راويستې والړ دی‪ ،‬صحايب توند د نيب ﷺ حضور‬
‫َُْ‬
‫ته الړ او په روان جريان يې خرب کړ چې عمر ريض اهلل عنه په دروازه توره په الس والړ دی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫محزه ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬دروازه ورته خالصه کړه‪ ،‬که د خري اراده يې درلوده په خري‬
‫به يې ونازوو‪ ،‬او که د رش اراده يې درلوده په خپلې تورې به يې ووژنو‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬دروازه ورته خالصه کړئ‪ ،‬صحايب رایغ او دروازه يې خالصه‬
‫کړه‪ ،‬په خونه کې پسې نيب کريم ﷺ ورپاڅېد‪ ،‬هل بډې يا هل ګرېوان نه يې لکک ونيو‪ ،‬او ورته‬
‫يې وويل‪ :‬عمره! په کوم نيت رایلغ يې؟!! په اهلل پاک مې دې قسم وي وړاندې هل دې چې هل‬
‫موخې دې وزګار شې اهلل به درباندې سخت عذاب راويلږدوي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬غواړم چې په اهلل پاک او د هغه په رسول او په ټولو هغه څه‬
‫چې اهلل پاک راستويل دي ايمان راوړم‪.‬‬
‫((( په طهارت باندې د ق رانکريم په (مس) کولو کې اختالف دی‪ ،‬څوک وايي فرض دی او څوک وايي‬
‫مندوب دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫نيب ﷺ په لوړ اوازو د تکبري ناره ووهله‪ ،‬په کور کې شته خلک وپوهېدل چې عمر ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه اسالم ته اغړه کېښوده‪.‬‬
‫َْ‬
‫د نيب کريم ﷺ ټو ل ملګري د عمر او محزه ريض اهلل عن ُه َما د اسالم راوړلو رسه سم خواره‬ ‫‪96‬‬
‫َُْ‬
‫واره شول‪ ،‬او د مرشاکنو د زور زيايت څخه د چباو لپاره په عمر ريض اهلل عنه ډاډمند او نور هم‬
‫پسې زړه ور شول‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه خپله وايي‪ :‬هل لکه راهيسې چې مې اسالم راوړ په همدغه شپه مې سوچ‬
‫وکړ چې په ټوهل مکه کې به د نيب کريم ﷺ لکک او قوي دښمن څوک وي تر څو خپپل ايمان‬
‫يې وخربوم‪ ،‬ومې ويل چې لوی دښمن يې ابوجهل دی‪ ،‬د سهار په مهال مې ورته دروازه ټک‬
‫ټک کړه‪ ،‬ابوجهل چونکه خپپله راووت راته يې وويل‪ :‬زما خوری دې هر لکه او خپېر رايش(‪،)1‬‬
‫ولې څنګه راغلې؟‬
‫ما ورته وويل‪ :‬تا ته راغلم تر څو دې وخربوم چې په اهلل او د هغه په رسول مې ايمان راوړ‬
‫او د نيب کريم ﷺ راوړی دين مې تصديق کړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه وايي‪ :‬ابو جهل راپسې دروازه په کړنګيديل اواز راپورې کړه او ويويل‪:‬‬
‫تا دې هم اهلل تباه کړي او ستا راوړی خرب دې هم اهلل تباه کړي‪.‬‬

‫قريشو ژمنليک اړوند معلومات‬

‫قريش چې لکه وپوهېدل چې د نيب کريم ﷺ پېرواکر په داسې خاوره واوښتل چې د امن‬
‫او ډاډ خزانه ده‪ ،‬جنايش هم پرې لککه ننګه وکړه او دفاع کې يې واخستل‪ ،‬عمر او محزه ريض‬
‫َْ‬
‫اهلل عن ُه َما هم اسالم ته اغړه کېښوده او د نيب ﷺ او د ملګرو رسه يې يو ځای شول‪ ،‬ورځ تر‬
‫بلې اساليم نظام د بېالبېلو قبيلو ترمنځ نرشو اشاعت پېدا کوي‪ ،‬په دې پرېکړې رسه يو خوهل‬
‫شول چې د بنو عبداملطلب او بنو هاشمو رسه به دواړه اړخزيې ازدوايج اړيکي هم وشکوي‬
‫او پلور او پېر به هم وررسه پريږدي‪.‬‬
‫د مکې کفارو هل غربګون ښودو وروسته متفقه ژمنه السليک کړه او پر يليلک عهد يې د ميل‬
‫پاڅون مضبوط لوظونه وکړل‪ ،‬د زيات باور او خپپلو خربو لکک ودرېدو لپاره يې يللکې فيصله‬
‫د کعبې په منځ کې دېوال پورې اوېزان کړه‪.‬‬
‫َ ُْ‬
‫((( د عمر ريض اهلل ع ن ه مور حنتمه بنت هشام بن املغ ريه د ابو جهل خور کېده‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫منصور بن عکرمه چې دغه پرېکړه يللکې وه د نيب ﷺ ورته کړې ښېراه هل خمې يې دواړه‬
‫السونه شل فشل شول‪.‬‬
‫‪97‬‬ ‫دغې پاڅون ته چې قريشو لکه عملې بڼه ورکړه ټول بنو هاشم او بنو عبداملطلب د ابوطالب بن‬
‫عبداملطلب په مرشۍ د غرو ملنو او ناونو ته ننوتل‪ ،‬د بنو هاشم هل کورنۍ څخه ابوهلب عبدالعزی‬
‫بن عبداملطلب قريشو ته وويل‪ :‬حممد رارسه د هغه څه لوظونه کوي چې د سرتګو په نظر کې مې نه‬
‫راځي چې دغه ټول هر څه به هل مرګ نه وروسته وي‪ ،‬هل مړينې وروسته به هغه ما ته څه راکړي؟‬
‫ابوهلب به بيا د دواړو السونو ترمنځ اسوېيل وکړل او دا به يې وويل‪ :‬ای السونو!! تاسو کې‬
‫مې هغه څه ونه يلدل چې حممد يې دررسه ژمنه کوي‪ ،‬نو اهلل پاک دا سورت نازل کړ (ﮈ‬
‫ﮉ ﮊ ﮋ ﮌﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘﮙ ﮚ‬
‫ﮛ ﮜﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ)(‪.)1‬‬
‫دوه يا درې اکهل دغې ستونزمنې لړې دوام لرو تر دې چې زيات وځپل شول‪ ،‬هغه قريش‬
‫چې په يليلک پرېکړې خوښ نه وو‪ ،‬مسلمانانو او وررسه نورو خلکو ته به يې خورايک توکې په‬
‫پټه توګه انتقالولې‪.‬‬

‫نبي ﷺ د خپل قوم له السه د ناورينو سره مخامخ کېدل‬

‫هل قريشو څخه چې لکه اهلل پاک خپل استازی حمفوظ وساته‪ ،‬د هغه تره او په بنو هاشم او‬
‫بنو مطلب کورنې يې هغه ته د ورپېښو ستونزو نه مانع کړل‪ ،‬هغوی ورپسې د ملنډو مسخرو‪،‬‬
‫د رشخن او خنداګانو‪ ،‬د جنګ او جدل او حیت د زبان درازې الره غوره کړه‪.‬‬
‫هغه و چې د قرانکريم زياتره برخه د هغه چا په حق کې وغږېده چې د نيب کريم ﷺ رسه‬
‫يې د دښمنۍ او تربګنۍ الره غوره کړېوه‪ ،‬ځېنې دښمنان داسې دي چې په قرانکريم يې اهلل‬
‫((( سورت مسد‪ .)۵-۱( :‬ژباړه‪ :‬د ابوهلب دواړه السونه دې برباد يش او برباد شوي دي‪ ،‬هغه ته خپلې شتمنۍ او‬
‫کسب اکر هېڅ ګټه ونه رسوهل‪ ،‬د غومربو واال اور ته به ډېر زر ننوځي‪ ،‬او د هغه ښځه به هم وررسه اور ته‬
‫ننوځي چې د لرګو واال ده‪ ،‬په اغړه کې به يې د کجورو د پټو رسۍ وه‪.‬‬
‫ََْ ْ َ ْ ََ َ‬
‫ځېنې روايتونه دا هم په ګوته کوې چې د دې سورت سبب نزول دا دی چې لکه هم (وأن ِذر ع ِش يت ك‬ ‫َْ‬
‫اح اه) لوړ غږ يې وکړ‪ ،‬لکه چې‬ ‫ي) ايت نازل شو‪ ،‬نيب کريم ﷺ د صفا غونډۍ ته رایغ او د (يَا َص بَ َ‬ ‫القْ َرب ْ َ‬
‫ِ‬
‫ورته ټول قريش راغونډ شول ورته يې وويل‪ :‬که د دې غونډۍ نه پناه دښمن درباندې د يرغل اراده لري او زه‬
‫مو پرې وخربوم‪ ،‬ايا زما خ ربه تاسو تصديقوئ؟ ټولو ورته وويل‪ :‬تر وسه مو په دروغو ويلو نه يې پېژندیل‪ ،‬هغه‬
‫ورته وويل‪ :‬هل سخت دردونکي عذاب وړاندې درته وې ره او ډار درکوم‪ ،‬ابو هلب ورته وويل‪ :‬هالک او برباد‬
‫َ‬
‫ت يَ َدا‪)...‬‬
‫(ت َّب ْ‬ ‫شې‪ ،‬د دې لپاره دې راغونډ کړي وو‪ ،‬نو اهلل پاک دا سورت نازل کړ‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫پاک يادونه کړېده‪ ،‬او ځېنې نور داسې دي چې د اعمو اکفرانو په مجله کې يې ذکر کړيدي‪.‬‬
‫د قريشو د هغه اکفرانو هل مجلې نه چې قرانکريم بييخ په نوم ياد کړيدي‪ ،‬يو هم د نيب‬
‫ﷺ تره ابوهلب بن عبداملطلب او د هغه ښځه ام مجيل بنت حرب بن اميه چې قران کريم په‬ ‫‪98‬‬

‫(محالة احلطب) ياده کړېده دي‪.‬‬

‫د ابو هلب ښځې ام مجيل به د نيب کريم ﷺ په تګالره کې د غنو ازغو لوی لوی باروونه پاشل‪،‬‬
‫اهلل پاک د ابو هلب او د ام مجيل په باره کې دا سورت نازل کړل (ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌﮍ ﮎ ﮏ‬
‫ﮐ ﮑ ﮒ ﮓﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘﮙ ﮚ ﮛ ﮜﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ)(‪.)1‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬زه خرب شوم چې ام مجيل لکه خربه شوه چې دې او د خاوند په باره کې‬
‫يې څه نازل شوي دي‪ ،‬د الس ورغوی يې هل خاورو ښځلو څخه ډک کړل‪ ،‬نيب ﷺ او ابوبکر‬
‫دواړه د کعبې رسه نزدې ناست وو‪ ،‬د رانزدې کېدو رسه ترې اهلل پاک د سرتګو ديد واخست‬
‫َُْ‬
‫او نيب ﷺ يې ونه يلد‪ ،‬ابوبکر ريض اهلل عنه څخه يې وپوښتل‪ :‬ملګری دې څه شو؟ زه خربه‬
‫شوې يم چې هغه ما په سپکه سپوره هلجه يادوي!! او بېرته الړه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! ولې هغې ته نه يلدلې؟ نيب کريم ﷺ وويل‪:‬‬
‫هغه ما باندې اهلل پاک ړنده کړه‪ ،‬زه يې نه شوم يلدالی‪.‬‬
‫اميه بن خلف بن وهب بن حذافه بن مجح چې به نيب ﷺ ويلد‪ ،‬په ښاکره به يې ورته‬
‫بدې ردې ويلې‪ ،‬پيشه شا به يې ورپسې ډېرې ناروا خربې کولې‪ ،‬د هغه په باره کې اهلل‬
‫دا سورت نازل کړل (ﭢ ﭣ ﭤ ﭥﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯﭰ ﭱﭲ‬
‫ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺﭻ ﭼ ﭽ ﭾﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃﮄ ﮅ ﮆ ﮇﮈ‬
‫ﮉ ﮊ ﮋ)(‪.)2‬‬
‫بل هغه اکفر چې په قرانکريم کې يې اهلل پاک يادونه کړېده اعص بن وائل السهيم‬
‫َُْ‬
‫دی‪.‬خباب بن االرت ريض اهلل عنه اهنګر و‪ ،‬هغه به تورې جوړولې‪ ،‬د اعص بن وائل لپاره يې د‬
‫هغه په پشنهاد (ارډر) تورې جوړې کړې وې‪ ،‬د دغې مزدورۍ په بدل کې يې اعص بن وائل ډېر‬
‫َُْ‬
‫پور وړی و‪ ،‬خباب بن االرت ‪-‬ريض اهلل عنه‪ -‬رایغ او خپله مزدوري يې ترې وغوښته‪ ،‬اعص‬
‫بن وائل ورته وويل‪ :‬حممد چې ته يې په دين لکک والړ يې‪ ،‬تاسو رسه د دې وعده نه کوي چې په‬
‫((( سورت مسد‪.)۵ - ۱( :‬‬
‫((( سورت اهلمزه‪ .)۹-۱( :‬ژباړه‪ :‬هالکت دی هر غيبت ګر او عيب ګر ل ره‪ ،‬هغه غيبتګر او عيبګر چې شتمين‬
‫مجع کوي‪ ،‬بار بار يې شماري او ذخ ريه کوي‪ ،‬ګومان کوي چې شتمين به يې تل ژوندی وسايت‪ ،‬نا داسې نه ده‪،‬‬
‫په قسم رسه چې په هغه څه کې به يې وغورځوو چې ماتونکی او بربادونکی دی‪ ،‬ته څه پوهېږې چې‬
‫دغه بربادونکی او ماتونکی یش څه یش دی؟ د اهلل بل کړی شوی اور دی چې په زړونو باندې خيژي‪ ،‬او‬
‫دغه اور به په دوي رابند وي (د وتلو الره يې ترې نشته) داسې اور چې په راښیلک شوو اوږدو ستنو کې به وي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫جنت کې رسه او سپني زر‪ ،‬حورې او غلمان دي؟ خباب ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬ولې نه‪ ،‬هو‪.‬‬
‫اعص ورته وويل‪ :‬که دغه وعدې رښتيا وي تر قيامته دې غوښتنه وځنډوه‪ ،‬تر څو جنت ته‬
‫‪99‬‬ ‫الړ شم او تا ته ستا حق په پوره توګه دروسپارم‪ ،‬په لوی اهلل قسم چې ستا او ستا هل ملګري نه پرې‬
‫زه ډېر حقدار يم‪ ،‬اهلل پاک يې په حق کې دا ايتونه نازل کړل (ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ‬
‫ﭗ ﭘﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠﭡ ﭢﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫﭬ ﭭ ﭮ‬
‫ﭯ ﭰ ﭱﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺﭻ ﭼﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂﮃ‬
‫ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌﮍ ﮎ ﮏ ﮐﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ‬
‫ﮜﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬﮭ ﮮ ﮯ ﮰ‬
‫ﮱﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡﯢ ﯣ ﯤ ﯥ‬
‫ﯦﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸﯹ ﯺ ﯻ ﯼ‬
‫ﯽﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ)(‪.)1‬‬
‫ابوجهل يوه ورځ د نيب کريم ﷺ رسه خمامخ شو‪ ،‬اوورته يې وويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې يا‬
‫خو به زمونږ د معبودانو په رابطه سپکې سپورې پرېږدې او يا به ستا معبود هم په سپکه هلجه‬
‫ياد کړو! نو اهلل پاک دا قول نازل کړل (ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ‬
‫ﯗ ﯘ)(‪ ،)2‬زه داسې خرب شوم چې نيب کريم ﷺ د هغوی د معبودانو څخه راستون شو‪ ،‬او د‬
‫اهلل طرف ته به يې بلنه ورکوهل‪.‬بل غټ اکفر چې قرانکريم يې هل خباثت نه پرده پورته کړېده‪،‬‬
‫نرض بن احلارث بن لکدم بن عبدمناف بن عبدادلار بن قيص دی‪ ،‬لکه چې به هم نيب کريم‬
‫((( سورت مريم‪ .)۹۵-۷۷( :‬ژباړه‪ :‬ايا تا هغه څوک يلدیل دی چې زمونږ په ايتونو يې کفر غوره کړ او وايي چې‬
‫په اخرت کې به راته رضور مال او چبي راکړل يش‪ ،‬ايا دغې اکفر په غيبو پوهيږي او که نه اهلل نه يې وعده‬
‫اخستې ده‪ ،‬نا هېڅلکه داسې نه ده‪ ،‬دا چې څه وايي مونږ يې يلکو او عذاب به ورته ډېر زيات اوږد کړو‪،‬‬
‫وررسه شته مال او دولت به ترې په مرګ رسه واخلو او مونږ ته به ايکې يواځې رايش‪ ،‬دغو اکف رانو هل اهلل‬
‫پرته نور باطل معبودان نيويل دي چې دوی ته به پرې عزت ورکړل يش‪ ،‬نا داسې نه ده بلکې دغه معبودان به‬
‫يې په عبادتونو زر منکر يش او برعکس د دوی دښمنان به جوړ يش‪ ،‬ايا ته نه ګورې چې مونږ شيطانان په‬
‫اکف رانو مسلط کړي دي چې دوی نور هم تزيوي‪ ،‬ته پرې تلوار مه کوه مونږ يې په شمې رلو رسه شمېرو‍‪ ،‬هغه‬
‫ورځ راياده کړه چې پرهېزګاره بندګان به پکې رمحن ذات ته ميلمانه او سپاره راوستل يش‪ ،‬او په شدت رسه‬
‫به جمرمان جهنم پلو ته وشړوو‪ ،‬د شفاعت واک به نه لري مګر هغه څوک چې د رمحن ذات رسه يې وعده‬
‫اخسيت وي (په نيکو عملونو او صاحله عقيدې رسه)‪ ،‬او دوی وايي چې رمحن ذات ځوی نيویل دی‪ ،‬په حتقيق‬
‫رسه چې د ګناه لويه خ ربه مو راوړه‪ ،‬نزدې ده چې د نسبت هل کبله يې اسمان وچوی او ځمکه پرې ټوټې ټوټې‬
‫يش او غرونه ترې ډېرکۍ ډېرکۍ يش‪ ،‬هل دې کبله چې وايي رمحن ذات ځوی نيویل دی‪ ،‬اهلل رسه نه دي مناسب‬
‫چې ځوی ونييس‪ ،‬نه دې په اسمانونو او ځمکو کې هېڅوک مګر اهلل ته به د بنده په صفت رايش‪ ،‬اهلل پرې‬
‫احاطه کړېده او دوی يې شماريل دي په شمارلو رسه‪ ،‬او ټول به هغه (اهلل پاک) ته ايکې يواځې رايش‪.‬‬
‫((( سورت أنعام‪ .)۱۰۸( :‬ژباړه‪ :‬تاسو هغه چا ته ردې بدې مه وايئ چې هل اهلل پرته نور معبودان رابيل‪ ،‬هسې نه‬
‫هغوی اهلل ته په ناپوهۍ رسه سپورې ستغې ونه وايي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ﷺ په يو جملس کې د اهلل پاک اړخ ته بلنه ورکوهل او قرانکريم به يې خلکو ته ورزده کو‪،‬‬
‫د تېرو امتونو د هالکت او بربادي به نيب کريم ﷺ قريشو ته نمونې يادولې‪ ،‬د نيب کريم ﷺ‬
‫هل پاڅېدو وروسته به يې په ځای کې کښېناست‪ ،‬د رستم او اسفنديار او د فارس د باچاهانو‬ ‫‪100‬‬
‫د قيصو لړي به يې پېل کړه‪ ،‬بيا به يې وويل‪ :‬حممد هل ما څخه په خربو کې څه بهرتي لري؟ ما‬
‫هم دغه قيصې د ځان لپاره داسې يليلک دي لکه حممد چې د ځان لپاره يليلک دي‪ ،‬نو اهلل پاک دا‬
‫ايتونه نازل کړل (ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂﮃ ﮄ ﮅ‬
‫ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ)(‪ ،)1‬دا ايت يې هم په هلکه نازل شوی دی‬
‫(ﮎ ﮏ ﮐ ﮑﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝﮞ ﮟ ﮠ ﮡ)(‪.)2‬‬
‫اخنس بن رشيق بن وهب اثلقيف هم هغه لوی اکفر و چې د قوم د ور په اغړې مرشۍ رسه‬
‫رسه به يې د نيب کريم ﷺ نه دين هم اورېد‪ ،‬خو په رسول اهلل ﷺ به يې ردونه کول‪ ،‬او ورته به يې‬
‫زيان او تکليفونه رسول‪ ،‬اهلل پاک يې په حق کې دا ايت نازل کړ چې (ﯓ ﯔ ﯕﯖ ﯗ ﯘ‬
‫ﯙ ﯚﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠﯡ ﯢ ﯣ ﯤﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ)(‪.)3‬‬
‫ويلد بن مغريه به ويل‪ :‬د ويح د نزول په فضيلت به نيب کريم ﷺ نازول کيږي او زما په څېر‬
‫هسيت چې د قريشو رسدار او خمه ور يم پرېښودل کيږم‪ ،‬او په طائف کې د ې ابو مسعود عمرو بن‬
‫عمري ثقيف چې دروند او مرشتابه دی ورته دې دغه منقبت نه ورکول کيږي؟ زه او هغه دواړه د‬
‫لويو لويو سرتو لکيو مرشتابه يو(‪ )4‬نو اهلل پاک يې اړوند دا ايت نازل کړ (ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ‬
‫ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤﯥ ﯦ ﯧ‬
‫ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ)(‪.)5‬‬
‫ايب بن خلف او عقبه بن ايب معيط چې دواړه رسه ګرم دوستان او تاوده ملګري وو‪،‬‬
‫((( سورت فرقان‪ .)۶-۵( :‬ژباړه‪ :‬دوي وايي چې دا د خمکنو خلکو قيصې دي چې يليلک يي دي او سهار ماښام ورته‬
‫لوستیل يش‪ ،‬ورته ووايه چې دا خو هغه ذات نازل کړی دی چې په اسمانونو او ځمکو کې ټول پټ او پناه‬
‫باندې پوهيږي‪ ،‬او هغه بښونکی او بې اندازه مهربانه دی‪.‬‬
‫((( سورت جاثيه (‪ .)۸-۷‬ژباړه‪ :‬هر لوی دروغجن او غټ ګناهګار ل ره هالکت دی‪ ،‬د اهلل ايتونه اوري چې لوستل‬
‫کيږي پرې‪ ،‬په ډېر تکرب ترې داسې ستون يش لکه چې اورېدیل يې نه وي‪ ،‬دوی ته په دردناک عذاب زېرې ورکړه‪.‬‬
‫((( سورت قلم‪ .)۱۳-۸( :‬ژباړه‪ :‬د درواغو ګڼونکو خ ربه مه منه‪ ،‬دوی دوسته ګڼي که ته وررسه نريم وکړې دوی هم‬
‫دررسه نريم کوي‪ ،‬او مه د هر قسم خور او سپک انسان خ ربه منه‪ ،‬داسې انسان چې عيبونه لګوي او چغيل‬
‫کوي‪ ،‬د هر خري اکر منعه کونکی‪ ،‬هل حده جتاوز کوي او ډېر ګناهګار دی‪ ،‬بد خوي او هل دې ټولو وروسته‬
‫ح رام زاده هم دی‪.‬‬
‫((( هل لويو لکيو څخه موخه يې مکه او طائف دي‪.‬‬
‫((( سورت زخرف‪ .)32-31( :‬ژباړه‪ :‬او دوی وايي‪ :‬دغه ق ران ولې د دوو لکو (مکه او طائف) په لويو خلکو (ويلد‬
‫بن مغ ريه‪ ،‬او ابو مسعود عمرو بن عمري ثقيف) باندې نه نازيلږي؟ ايا د اهلل د رمحت تقسيم او توزيع دوی‬
‫خپله کوي؟ د دنيا په ژوند کې د دوی معيشت مونږ تقسيموو‪ ،‬او ځېنې مو په ځېنو نور باندې په مرتبو‬
‫کې اوچت کړي دي‪ ،‬د دې لپاره چې ځېنې (غنيان) يې نور ځېنې (فق ريان) تابعداران ونييس‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫خپلمنځنۍ ټينګې اړيکي يې رسه درلودې‪ ،‬يو وخت عقبه د نيب کريم ﷺ په جملس کې‬
‫ناست و او ورڅخه يې څه نا څه واورېدل‪ ،‬د دې ګډون خرب ایب بن خلف ته ورسېد‪ ،‬عقبه ته‬
‫رایغ او ورته يې وويل‪ :‬زه وخربېدم چې د نيب کريم ﷺ په جملسونو کې د ناستې پاستې ارادې‬
‫‪101‬‬
‫لرې؟ د قسم په سختو لکماتو يې ورته وويل‪ :‬ستا مخ په ما حرام دی او تر هغه دررسه خربې نه‬
‫کوم چې د حممد ﷺ په مخ دې تواکڼې نه وي اچولې‪ ،‬دې او دېته په ورته نورو خربو او قسمونو‬
‫يې و ډار و‪ ،‬عقبه بن ايب معيط ‪-‬لعنه اهلل‪ -‬الړ او د ايب بن خلف رشط يې پوره کړ‪ ،‬نو اهلل پاک‬
‫يې په حق کې دا ايت نازل کړ (ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ)(‪.)1‬‬
‫د تېر په څېر ايب بن خلف په خپل الس کې ريښې ريښې او وړه وړه هډویک نيویل د رسول‬
‫اهلل ﷺ حضور کې عرض شو او ورته يې وويل‪ :‬ای حممده! دې عقېدې ته ته دومره ژمن يې‬
‫چې دا ډول هډويک به اهلل راژوندي کړي؟؟‬
‫بيا يې هډویک په دواړو السونو کې ومښو او په فضا کې يې د نيب کريم ﷺ خمې ته ذره ذره وشيند‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬هو زه وايم چې دا هډویک به اهلل پاک ستا په شمول راژوندی کړي‬
‫وروسته هل دې چې ته هم ذره ذره شې او بيا به دې اهلل پاک اور ته داخل کړي‪.‬‬
‫نو اهلل پاک يې اړوند دا ايت نازل کړل (ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ‬
‫ﮟﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ‬
‫ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ)(‪.)2‬‬
‫ما ته د يو بل رارسيديل راپور هل خمې اسود بن مطلب بن اسد بن عبدالعزی‪ ،‬او ويلد بن‬
‫مغريه‪ ،‬امية بن خلف‪ ،‬اعص بن وائل السهيم چې د قريشو په قوم قبيل کې زيات حلاظ درلود‪،‬‬
‫نيب کريم ﷺ ته ورغلل‪ ،‬او هغه هل کعبې څخه طواف کو‪ ،‬ټولو ورته وويل‪ :‬مونږ به ستا او ته‬
‫به زمونږ د معبودانو عبادت پېل کړې‪ ،‬که ته په حقه وي نو تر يو حده به مونږ د خري اکر کړی‬
‫وي‪ ،‬او که چرته مونږ په حقه وو تر يو حده به تا خري وړی وي‪ ،‬نو اهلل پاک دا سورت نازل کړ‬
‫(ﭑ ﭒ ﭓﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤﭥ ﭦ ﭧ‬
‫ﭨ ﭩ ﭪﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ)(‪.)3‬‬
‫((( سورت فرقان‪ .)۲۷( :‬ژباړه‪ :‬هغه ورځ ياده کړه چې ظالم به په دواړو السونو د ندامت خولې لګوي او وايي به‬
‫اکشيک د رسول الره مې نېویل وای‪.‬‬
‫((( سورت يس‪ .)۸۰-۷۸( :‬ژباړه‪ :‬او مونږ پسې د وراسته هډويک مثال تړي او خپل پېدائښت يې هېر کړی دی او‬
‫دا وايي چې دا وراسته هډويک به څوک راژوندي کړي؟ ورته ووايه ای حممده ﷺ هغه ذات به يې راژوندي کړي‬
‫چې د اول ځل لپاره يې پېدا کړي وو‪ ،‬او دغه اهلل د پېدائښت په هر ډول اعلم دی‪ ،‬دغه ذات هغه څوک دی‬
‫چې هل شنې ونې څخه يې درته اور پېدا کړی دی چې تاسې ورڅخه اور بلوئ‪.‬‬
‫((( سورت اکفرون‪.)۶-۱( :‬ژباړه‪ :‬ورته ووايه ای اکف رانو! تاسو چې د څه عبادت کوئ زه يې عبادت بييخ نه کوم‪،‬‬
‫او نه تاسو د هغه ذات عبادت کوئ چې زه يې عبادت کوم‪ ،‬او نه زه عبادت کونکی د هغه معبودانو يم‬
‫چې تاسو يې عبادت کوئ‪ ،‬او نه تاسو د هغه ذات عبادت کونکي ياست چې زه يې عبادت کوم‪ ،‬ستاسو‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ً‬
‫او لکه چې اهلل پاک مرشاکنو ته ختويفا د زقوم ونه ورياده کړه‪ ،‬ابو جهل ابن هشام قريشو ته‬
‫وويل‪ :‬ای خلکو! تاسو ته پته شته چې حممد ﷺ مو د زقوم هل کومې ونې څخه ډاروي؟ هغوی‬
‫وويل‪ :‬نا‪ ،‬ابو جهل ورته وويل‪ :‬د يرثب (مدينې) د ایلع ترينو کچورو رسه د کوچو خوړلو مو‬ ‫‪102‬‬
‫ډاروي‪ ،‬خو په اهلل مې دې قسم وي که چرته وتوانېدو نو هرومرو به د کوچو رسه د يرثب‬
‫کجوري وخورو‪ ،‬نو اهلل يې اړوند دا ايت نازل کړ (ﭬ ﭭ ﭮﭯ ﭰ ﭱﭲ‬
‫ﭳ ﭴ ﭵ ﭶﭷ ﭸ ﭹ)(‪.)1‬‬
‫يعنې د زقوم ونه داسې نه ده لکه ابو جهل چې يې وايي‪.‬‬
‫يوه ورځ نيب ﷺ رسه ويلد بن مغريه والړ و‪ ،‬خربې اترې خپپل منځ کې کولې د خربو اترو‬
‫څخه يې نيب کريم ﷺ د اسالم راوړلو طمع ولرهل‪ ،‬عبداهلل بن ام مکتوم چې وړوند او نابينا‬
‫صحايب و هل نيب کريم ﷺ څخه يې د ځينو اياتونو د زده کولو غوښتنه وکړه‪ ،‬نيب ﷺ په دې ورټو‬
‫چې د ويلد بن مغريه ته د دعوت ورکولو زرينه موقعه دې خرابه کړه‪ .‬عبداهلل بن ام مکتوم‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه به ورته بار بار هل هر اړخه راتلو او نيب ﷺ به ورڅخه مخ اړو‪ ،‬نو اهلل پاک‬
‫دا ايتونه نازل کړل (ﭑ ﭒﭓ ﭔ ﭕ ﭖﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠﭡ ﭢ‬
‫ﭣ ﭤﭥ ﭦ ﭧ ﭨﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲﭳ ﭴ ﭵﭶ ﭷ ﭸ ﭹﭺ ﭻ ﭼ‬
‫ﭽﭾ ﭿ ﮀ ﮁﮂ ﮃ ﮄ ﮅﮆ ﮇ ﮈ)(‪.)2‬‬
‫معین دا شوه چې اهلل پاک ورته وويل‪ :‬ما خلکو ته زيری ورکونکی او ويره وروړونکی‬
‫استویل يې‪ ،‬په دعويت مشن کې ستا يو اميت بل باندې هيڅ ځانګړنه او برتري نه لري‪ ،‬څوک‬
‫چې د دين لټونوال وي‪ ،‬هل زده کړې څخه يې مه منعه کوه او مه ورته ښوونه ځڼدوه‪ ،‬او څوک‬
‫چې يې پرواګري نه وي وخت دې پرې مه خرابوه‪.‬‬
‫پاتې نور هغه اکفران چې نيب ﷺ ته به يې د کور په داخل کې د ظلم او ستم سلسله واره‬
‫زيانمنه لړې جاري ساتله هغوی‪ :‬ابوهلب‪ ،‬حکم بن ايب العاص‪ ،‬عقبه بن ايب معيط‪ ،‬عبدي بن‬
‫محراء اثلقيف‪ ،‬ابن األصداء اهلذيل‪ ،‬دا ټول د نيب ﷺ ګاونډيان وو‪ ،‬د رارسيديل راپور هل خمې د حکم‬
‫لپاره خپل او زما لپاره خپل دين دی‪.‬‬
‫((( سورت دخان‪ .)۴۵-۴۳( :‬ژباړه‪ :‬په يقني رسه د زقوم ونه به د ډېر ګناهګار انسان خوراک وي‪ ،‬لکه د وييل شوي‬
‫مسو په شان به يې په خيټو کې خوټکيږي‪،‬‬
‫((( سورت عبس‪ .)۱۴-۱( :‬ژباړه‪ :‬وچوریل يې تريو کړ‪ ،‬او مخ يې وګرځاوه‪ ،‬ددې هل امله چې وړوند ورته رایغ‪ ،‬او‬
‫ته څه يش پوهه کړې شايد هغه (وړوند) پاک يش‪ ،‬او يا به ذکر پند واخيل او ورته به خري او ګټه ورسوي‬
‫دغه پند‪ ،‬او هغه څوک چې د هدايت هېڅ پروان نه کوي نو ستا قصد هغه دی؟ او په تا هيڅ ال زام نشته که‬
‫هغه په اسالم راوړنې رسه پاک نه يش‪ ،‬او هغه څوک چې په تلوار رسه تا ته رايش او حال دا چې هل اهلل څخه‬
‫ويريږي نو ته هل هغه نه مخ ګرځوي‪ ،‬داسې بيا مه کوه‪ ،‬دا سورت يو پند دی‪ ،‬که څوک دغه سورت پند منل‬
‫غواړي ودې مين‪ ،‬دغه ق راين اياتونه په عزتناکو پاڼو کې يللک شوي دي‪ ،‬چې هم پورته کړی شوي دي او هم‬
‫په قدر او عظمت کې پاک کړي شوي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫بن ايب العاص نه پرته پکې بل هېڅ چا ايمان نه دی راوړی‪ ،‬دې به هم پريوانونه په نيب کريم ﷺ‬
‫راغورځول‪ ،‬دوی به زيات لکه په نيب کريم ﷺ باندې اکڼي هم هل بره راورول‪ ،‬نيب ﷺ د ځان ساتنې‬
‫‪103‬‬
‫په خاطر خپپل کور کې چوپالګی جوړ کړ‪ ،‬هل دې وروسته چې به لکه هم دغو ظاملانو مردارې او‬
‫پلييت وروغورځوهل‪ ،‬نيب کريم ﷺ به په امسا باندې هل کوره رابهر کړه او د ورغورځونکي په‬
‫دروازه به ودرېد او ورته به يې کړه‪ :‬ای د عبدمناف کورنۍ! ايا ګاونډيتوب داسې وي؟‬
‫بيا به يې دغه ګندګي په الره کې وارتوهل‪.‬‬

‫له حبشې نه د مهاجرينو ستنېدل چې کله خبر شول چې د مکې واال‬

‫اسالم اعالن کړ‬

‫په حبشو کې پرتو مهاجرينو ته راپور ورسېد چې د مکې اوسېدونکو ټولو اسالم ته اغړه‬
‫ايښې ده‪ ،‬د خرب د اورېدو رسه ټولو مهاجرينو مکې ته د بېرته ستنېدو هوډ وکړ‪ ،‬مکې ته د‬
‫نزدې کېدو په مهال يې خرب غوږونه وسکونډل چې تاسو اورېدیل خرب ناسم دی‪.‬‬
‫ځېنې مهاجرين د چا په ذمه کې او ځېنې نور يې مکې ته پټ او پناه ننوتل‪.‬‬
‫هل حبشې نه بېرته مکې ته راستانه شوې مهاجرينو شمېر درې دېرشت کسانو ته رسېده‪.‬‬
‫زمونږ د علم هل خمې چې نومونه يې راته ياد شويدي‪ :‬عثمان بن مظعون بن حبيب اجلميح‬
‫د ويلد بن مغريه په جوار کې مکې ته ننوت‪ ،‬ابوسلمة بن عبداالسد بن هالل بن عبداهلل بن‬
‫عمر بن خمزوم د ابو طالب بن عبداملطلب چې بېرته د ابوسلمة ماما کېده په ذمه کې ننوت‪،‬‬
‫ځکه ام سلمه چې خپل نوم ّ‬
‫(بره) و د عبداملطلب لور وه‪.‬‬

‫د غوڅ ژمنليک ماتول‬

‫هغه پرېکړه چې قريشو د بين هاشمو او بين عبداملطلب په ضد کښلې وه هل قريشو څخه‬
‫څه شمېر کسانو يې پر ضد اغزيمن ګامونه پورته کړ‪ ،‬په دغې انقاليب پاڅون کې هاشم بن‬
‫عمرو چې د مور هل اړخه د نضله بن هاشم بن عبدمناف وراره کېده مثبت ترين رول ولوباو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هشام بن عمرو به د تړون السليک باوجود بيا هم خپلويل پالـله‪ ،‬هشام بن عمرو چې خپپل‬
‫قوم کې خورا خمور او د ماکنت څښنت و‪ ،‬ما ته د رارسيديل راپور هل خمې به يې د شپې په اوښ د‬
‫خورايک توکو دروند بار يوړ‪ ،‬چې لکه به د ناوچې تر خولې ورسېد هل اوښ څخه به يې واګې لرې‬ ‫‪104‬‬
‫کړې او اوښ به يې د ناو په منځ کې خوشې کړ‪ ،‬اوښ به نيغ په نيغه ځان متاثرينو ته ورساو‪.‬‬
‫هشام بن عمرو به د دواړو کورنيو رسه د همدردۍ پاللو لپاره پوښاک هم په اوښ بار او د‬
‫شپې هل خمې به يې ورته واستول‪.‬‬
‫څه وخت وروسته هشام بن عمرو زهري بن ايب اميه بن املغريه ته چې د اعتکه بنت‬
‫عبداملطلب ځوی و ‪-‬يعنې زهري د ابوطالب خوری کېده‪ -‬وریغ او ورته يې وويل‪ :‬ايا دا درته‬
‫پسنده ده چې دښه او پسند خوراک او څښاک څښنت يې‪ ،‬د ښځو رسه نکاحونه کوې‪ ،‬او د‬
‫خپلو ماماګانو درته ښه پته ده چې وږي تږي او نهر دي‪ ،‬نه ترې څوک څه اخيل او نه پرې څوک‬
‫څه یش پلوري‪ ،‬نه وررسه څوک نکاحونه کوي او نه ترې څوک نکاحونه کوي‪ ،‬زما دې په‬
‫لوي اهلل سوګند وي که دغه خلک چرته د ابو احلکم بن هشام (ابوجهل) ماماګان يا نور خپل‬
‫خپلوان وای‪ ،‬او دغسې غوڅې پرېکړې ته دې رابلیل وای‪ ،‬هېڅ لکه به يې دررسه نه وه منالی!!‬
‫زهري ورته وويل‪ :‬خوار شې! زه به څه وکړم؟ يک تنها او يو رس يم‪ ،‬لوړه په رب اليزال چې که‬
‫دوهم سړی رارسه پېدا يش او په دغې پرېکړې ناخوښ وي‪ ،‬زه به يې لومړی د خمالفت غږ پورته کړم‪.‬‬
‫هشام ورته وويل‪ :‬دوهم سړی دررسه مل شته کنه! زهري کړه‪ :‬څوک دی؟ هشام وويل‪ :‬زه يم‪.‬‬
‫زهري وويل‪ :‬د دريم پلټنه هم وکړه‪.‬‬
‫هشام په بېړه مطعم بن عدي ته والړ او ورته يې وويل‪ :‬مطعمه! ايا ته په دې خوښ يې چې‬
‫د عبدمناف د خاندان دوه لوی لوی کندي (کورنۍ) د مرګ کومې ته ولويږي؟؟ او ته ورته‬
‫ګورې؟! د دوی پر ضد دې د قريشو رسه يکجهيت اعالن کړېده؟!!‬
‫زما دې په اهلل قسم وي که ته د ستونزې روانه لړي ته نور هم ژمن شې نو قريش يې ژمنتيا‬
‫ته هم شنه ناست دي‪.‬‬
‫مطعم بن عدي ورته وويل‪ :‬خوار شې!! زه يو رس يم‪ ،‬په تنهايې کې به زه څه وکویل شم؟ د‬
‫دوهم نفر پلټنه هم وکړه‪ ،‬هشام ورته وويل‪ :‬دوهم دررسه شته دی‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬څوک دی؟‬
‫هشام ورته کړه‪ :‬زه يم کنه‪.‬‬
‫مطعم ورته وويل‪ :‬دريم هم وګوره‪ ،‬هشام ورته وويل‪ :‬دريم هم شته دی‪ ،‬مطعم وپوښتل‪:‬‬
‫څوک دی‪ ،‬هشام وويل‪ :‬زهري بن ايب اميه‪ ،‬مطعم وويل‪ :‬څلورم هم وګوره‪.‬‬
‫هشام ابو ابلخرتي پسې والړ او ټول هغه څه يې ورته کټ مټ وويل چې مطعم ته يې وييل و‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ابوابلخرتي ورته وويل‪ :‬په دې اکر کې زمونږ نور مرستندويان څوک شته؟ ايا تر شا نور‬
‫څوک لرې او که نه؟‬
‫‪105‬‬ ‫هشام ورته کړه‪ :‬هو‪ .‬ابو ابلخرتي ورته وويل‪ :‬څوک څوک دي؟‬
‫هشام‪ :‬زهري بن ايب اميه‪ ،‬مطعم بن عدي‪ ،‬او زه هم د ررسه لکک ژمن يم‪.‬‬
‫ابوابلخرتي ورته د پنځم نفر د تاالش غوښتنه هم وکړه‪.‬‬
‫هشام زمعه بن اسود بن املطلب ته والړ‪ ،‬د هغه رسه يې د خربو اترو په ترڅ کې د وررسه‬
‫خپلې خپلولۍ او نزدېکت يادونه هم وکړه‪.‬‬
‫زمعه بن االسود ورته وويل‪ :‬د کوم مهم بشپړونې لپاره مې چې څه ته راغواړې نور دې تر‬
‫شا څوک شته؟‬
‫هشام ورته وويل‪ :‬هو‪ ،‬بيا يې ورته د وررسه ملګرو او د مالتړ نومونه ورياد کړل‪.‬‬
‫(حجون) غر کې راټولېدل نېټه کړه‪.‬‬ ‫خپپل منځ کې رسه يې د شپې هل خمې په َ‬

‫کوم مهال چې رسه دوی د حجون د غر په لوړه برخه کې راغونډ شول او د يليلک لککې‬
‫ژمنې په څېرلو يې رسه د يو بل هراړخزيه مالتړ کې توافق ته ورسېدل‪ ،‬زهري بن اميه وويل‪ :‬د‬
‫يليلک ژمنې د منځپانګې د ماتولو اړوند به لومړی خربې زه پېلوم‪.‬‬
‫شپه چې لکه رڼه شوه د سهار په مهال هر يو ژمن تر خپلې سايې ورسېد‪ ،‬زهري بن اميه هم‬
‫د کړې وعدې په بنسټ په داسې انداز رایغ چې چنپ پرې پرته وه‪ ،‬هل بيت اهلل څخه يې اووه‬
‫ګشته طواف وکړ‪ ،‬بيا يې خلکو ته مخ راواړو ويويل‪ :‬ای د مکې ميشتوالو!! ايا مونږ به خوراک‬
‫او پوښاک څخه په لويه کچه برمخن يو او بنو هاشم به په ناوونو کې د ولږې تندې هل درده د‬
‫مرګ ښاکرکيږي؟ نه پرې څه پلورل کيږي او نه ترې څه پېرودل کيږي؟‬
‫په اهلل مې دې قسم وي چې تر هغه نه قالرېږم تر څو مې د ظلم او ستم‪ ،‬د تېرو پاتو دغه‬
‫لوظنامه نه وي څريلې‪.‬‬
‫ابوجهل چې د مسجد په يو اړخ کې ناست و ورته وويل‪ :‬په اهلل قسم چې دروغ دې وويل‪،‬‬
‫هېڅلکه يې نه شې څېریل‪.‬‬
‫زمعه بن االسود ورته وويل‪ :‬ابو جهله! نا بلکې ته دروغجن يې‪ ،‬د دې عهدنامې د يللکو په‬
‫مهال مونږ هم خوښ نه وو‪.‬‬
‫ابوابلخرتي پرې غږ کړ‪ :‬هو‪ ،‬زمعه سمه خربه وکړه‪ ،‬کوم مهال چې دا پاڼه يللک کېده مونږ‬
‫پرې نارضا وو‪.‬‬
‫مطعم بن عدي وويل‪ :‬تاسو داوړه په سمه غږېږئ‪ ،‬هل ما تېدو پرته نورې ټولې خربې ناسمې‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫دي‪ ،‬ددغې لوظ منځ پانګې څخه مونږ اهلل پاک ته خپل برائت اعالنوو‪.‬‬
‫هشام بن عمرو پرې راغربګه کړه او دېته نزدې خربې اترې يې وکړې‪.‬‬
‫‪106‬‬
‫ابو جهل وويل‪ :‬په دې خربه د شپې هل خمې پوره غور شوی دی‪ ،‬او د دې ځای پرته به پل‬
‫ځای کې د پوره تصميم رسه پټ پناه يوه خوهل شوي دي‪.‬‬
‫ابوطالب چې خپله هم د مسجد په يوې برخې کې ناست و په حضور کې يې مطعم بن‬
‫عدي وپاڅېد تر څو راځړول شوی ژمن يلک ټوټې ټوټې کړي څه ګوري چې د (باسمک امهلل)‬
‫پرته نور ټوهل منځپانګه وېنو چڼ چڼ کړې وه‪.‬‬
‫منصور بن عکرمه چې دغه لوظ يې يلیلک و په دواړو السونو شل او فشل شو‪.‬‬

‫له اراشي څخه د ابوجهل د اوښ پېرلو لړې‬

‫ابن اسحاق وايي‪ :‬عبدامللک بن عبداهلل بن ايب سفيان چې خورا ځريک او هوښيار و راته وويل‪:‬‬
‫د بابل هل اراش څخه يو سړي مکې ته اوښان د پلورلو لپاره راوستل‪ ،‬ابو جهل ورڅخه‬
‫اوښان وپېرل او د ورباندې پلورل شوو اوښانو د قيمت په ادائيګي کې يې وررسه ټيل مټال‬
‫وکړ‪ ،‬ارايش هم سم د السه د قريشو ناستې يوې غونډې ته رایغ‪ ،‬دغه مهال نيب ﷺ د مسجد‬
‫حرام په يوه ساحه کې هم ناست و‪ ،‬ارايش وويل‪ :‬ای قريوشو! دا چې زه يو مسافر‪ ،‬بې وسه او بې‬
‫کسه يم‪ ،‬ابواحلکم بن هشام څخه زما د حق اخستنې باره کې به رارسه څوک مرسته وکړي؟‬
‫هغه زما په پاکه برخه خېټه اچولې ده‪.‬‬
‫د نيب کريم ﷺ پسې د ټوقو او مسخرو په شلک يې ورته اشاره وکړه چې ورشه هغه سړی‬
‫به درهل ترې پوره حق واخيل‪ ،‬ځکه قريشو ته د ابوجهل د نيب کريم ﷺ د دښمنۍ او تربګنۍ‬
‫لويه کچه معلومه وه‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ال ناست و چې ارايش يې په رس ودرېد او ورته يې کړه چې‪ :‬ای عبداهلل! ابواحلکم‬
‫بن هشام چې زما په حق يې خيټه اچولې ده او حق نه راته سپاري‪ ،‬د دې برسېره زه غريب‪ ،‬بې وسه‬
‫اوبې کسه او مسافر هم يم‪ ،‬د قريشو هاغې ناستو کسانو ته ورغلم ترڅو زما حق ورڅخه واخيل‪،‬‬
‫هغو تا ته راواستولم‪ ،‬په تا دې اهلل ورمحيږي زما حق ورڅخه واخله او ما ته يې وسپاره!‬
‫نيب ﷺ ورته وويل‪ :‬ما پسې راځه‪.‬‬
‫د قريشو د جملس څخه هم يو نفر د دواړو پسې وروسته روان شو تر څو ناست قريش په‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫روانه لړي وخرب وي‪.‬‬

‫نيب ﷺ هل مسجد څخه د ابوجهل د کور په لور ریه شو‪ ،‬چې لکه يې ورته د دروازه ټک ټک‬
‫‪107‬‬ ‫کړه ابوجهل غږ کړ‪ :‬څوک يې؟ هغه ورته وويل‪ :‬حممد يم‪ ،‬لږ بهر راوځه‪.‬‬
‫ابوجهل هل کور څخه په داسې حالت کې راووت چې هل بدن څخه يې ساه‪ ،‬او هل رګونو‬
‫څخه يې وينه ختتېدلې وه‪ ،‬رنګ يې هم تک ژېړ اوښیت و‪ ،‬ورته يې وويل‪ :‬په توندۍ رسه دې‬
‫سړي ته خپل حق وروسپاره‪.‬‬
‫ابوجهل وويل‪ :‬خا خا وس سمدسيت به يې ورته وسپارم‪.‬‬
‫کور ته ننوت او په رښتيا يې هم په ډېرې توندۍ رسه ورته خپل حق ورکړ‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ارايش ته وويل‪ :‬په اکر پسې دې خمه کړه‪ ،‬ارايش بېرته د قريشو په هغه جملس‬
‫ودرېد چې چا ورته د نيب کريم ﷺ په لور اشاره کړېوه‪ ،‬او ورته يې وويل‪ :‬اهلل دې ورهل خري‬
‫ورکړي‪ ،‬حممد ته د کتلو رسه سم يې راهل حق راکړ‪ ،‬قريش څه ګوري چې د هغوی استازی هم‬
‫رایغ‪ ،‬ټولو ورته وويل‪ :‬خوار شې!! څه څه دې ويلدل؟‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬د حريانتيا وړ جريان مې ويلد‪ ،‬قسم په اهلل چې دروازه يې ورته ووهله‪،‬‬
‫ابوجهل بهر ته رنګ ختتيدیل تک ژيړ راووت‪ ،‬دومره يې ورته وويل چې دې سړي ته خپل حق‬
‫ورکړه‪ ،‬ابوجهل ورته وويل‪ :‬خا خا‪ ،‬په ډېره چټکۍ به ورته حق وسپارم‪ ،‬چټک ننوت اووخت ال‬
‫تېر نه و چې رښتيا هم په ډېره توندۍ هل کوره رابهر شو او ارايش ته يې خپل حق ورکړ!!‬
‫لږ وخت وروسته ابوجهل خپله مسجدحرام ته رایغ‪ ،‬ټولو قريشو ورته وويل‪ :‬ورک شې!!‬
‫خوار شې!! څه دروشول؟ تر ننه مو هل تا څخه دومره ډار نه و يلدیل!‬
‫هغه وويل‪ :‬لوړه په اهلل چې لکه يې راته دروازه ټک ټک کړه‪ ،‬د دروازې د اواز رسه هل هول‬
‫هيبت څخه ډک شوم‪ ،‬بيا چې لکه ورته راووتم د رس هل پاسه يې د اوښانو لوی لوی ډارونکې‬
‫داړې وې‪ ،‬د اوښانو دغسې رسونه او څټونه او داړې ما نه وې يلدلې‪ ،‬قسم په اهلل که لږ زره‬
‫هم په شا تلیل وی نو زه به يې خوړیل وی‪.‬‬

‫د اسراء لړې‬
‫د شپې هل خمې نيب کريم ﷺ هل مسجد حرام څخه مسجد اقیص ته بوتلل شو(‪ ،)1‬هېره دې‬
‫نه وي چې مسجد اقیص د ايلياء په خاوره شتون لري‪ ،‬دغه مهال اسالم په قريشو او د عربانو‬
‫په قبيلو کې په لوړه کچه قبويلت پېداکړی و‪.‬‬
‫((( سهييل وايي‪ :‬داسې ويل کيږي چې د ارساء واقعه هل هجرت څخه يو اکل وړاندې وه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫ما ته د عبداهلل بن مسعود ريض اهلل عنه څخه راپور رارسېدیل چې هغه به ويل‪ :‬نيب کريم‬
‫ﷺ ته بُراق راوستل شو‪ ،‬براق هغه سورلۍ ده چې هل دې وړاندې پرې نور پېغمربان هم سپاره‬
‫شوي وو‪ ،‬د خپل ديد په اندازه يې يو قدم دی‪ ،‬نيب ﷺ پرې سپور کړی شو‪ ،‬د براق واال په فضاء‬ ‫‪108‬‬
‫کې روان کړ‪ ،‬د اسمان او ځمکې ترمنځ پې پرې د اهلل د وحدانيت نښی نښانې ويلدي تر دې‬
‫چې بيت املقدس ته ورسېد‪ ،‬په بيت املقدس کې يې ابراهيم‪ ،‬مویس‪ ،‬عيیس او نور پېغمربان‬
‫َ َ ْ ُ َّ َ‬
‫السال ُم چې ددې لپاره راټول کړی شوي وو وررسه يلدل کتل وکړل‪ ،‬ټولو پېغمربانو ته‬ ‫علي ِهم‬
‫يې خپپل امامت کې ملونځ هم ورکړ‪.‬‬
‫کوم مهال چې ملونځ تر پاي ورسېد څه لوښي ورته راوړل شول‪ ،‬په يو کې شېدې‪ ،‬په بل کې‬
‫رشاب‪ ،‬او په بل کې اوبه وې‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ فرمايي‪ :‬يو چا اواز وکړ چې که اوبه يې واخستې نو خپله او امت دواړه به په‬
‫اوبو غرق يش‪ ،‬که رشاب يې واخستل خپله او امت به يې بې الرې او بې مهارې يش‪ ،‬او که‬
‫شېده يې واخستل نو دی او امت دواړو ته به يې هدايت او نيکې الرې اهلام يش‪.‬‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم راته وويل‪:‬‬ ‫هغه وايي‪ :‬ما د شېدو لوښی راپورته کړ او شېده مې وڅښل‪ ،‬جربيل علي ِه‬
‫ته او ستا امت دواړه د هدايت په لور ریه شوئ‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬هل حسن څخه راته راورسېدل چې هغه ويل‪:‬‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم په قدم‬ ‫نيب ﷺ به فرمايل‪ :‬د مقام ابراهيم ترڅنګ ويده مالست وم چې جربيل علي ِه‬
‫ووهلم‪ ،‬راپورته شوم هېڅ مې ونه يلدل‪ ،‬بېرته څمالستم بيايې ووهلم چې راويخ شوم هېڅ مې و‬
‫نه يلدل‪ ،‬بيا ومالستم بيا يې په قدم ووهلم چې راپورته شوم هل الس څخه يې ونيولم او هل مسجد‬
‫څخه يې بهر کړم‪ ،‬څه ګورم چې د اس او خر ترمنځ تکه سپينه سورلۍ والړه وه‪ ،‬په خپو کې يې‬
‫وزرې وې‪ ،‬دغې سورلۍ به خپل الس هغه ځای کېښوده چې تر کومه يې د سرتګو ديد رسېده‪ ،‬زه‬
‫يې پرې سپور کړم هغه هل ما څخه تېرو پاتې نه و او زه هل هغه نه تېرو پاتې نه وم‪...‬‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم په ملګرتوب تر مسجد اقیص ورسېد‪ ،‬هلته يې‬ ‫حسن وايي‪ :‬نيب ﷺ د جربيل علي ِه‬
‫ُ‬ ‫َ َ ْ ُ َّ َ‬
‫ابراهيم‪ ،‬مویس او عيیس او د نورو پېغمربانو علي ِهم السالم په شمول ويلدل او ټولو د دی په‬
‫امامت کې ملونځ وکړ‪.‬‬
‫بيا ورته دوه لوښي راوړل شول په يو لوښي کې شېده او په بل لوښي کې رشاب وو‪ ،‬نيب ﷺ د‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم ورته وويل‪ :‬په سم دم فطرت‬ ‫شېدو لوښی راپورته کړ او شېدې يې وګوټلې‪ ،‬جربيل علي ِه‬
‫روان شوې‪ ،‬ای حممده! امت دې هم په سمه روان شو‪ ،‬هل نن څخه درباندې رشاب حرام شول‪.‬‬
‫بيا چې لکه نيب کريم ﷺ مکې ته راستون شو او قريشو ته يې د سهار په مهال لړې واوروهل‪،‬‬
‫زياتره خلکو به ويل چې دا خو زړه بګنونکي قيصه ده؟ هل مکې څخه تر شام پورې قافله په‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫پوره مياشت کې رسيدګي کویل يش او د پوره مياشتې په موده کې بېرته راستنيږي‪ ،‬خو ولې‬
‫حممد دعوه لري چې په يوه شپه کې والړ او بېرته رایغ؟!!‬
‫‪109‬‬ ‫حسن وايي‪ :‬زياتره نوي مسلمان وګړي بېرته کفر ته هم ستانه او په شا وګرځېدل‪ ،‬ځېنې‬
‫َُْ‬
‫خلک ابوبکر ريض اهلل عنه ته والړل او ورته يې وويل‪ :‬هل ملګري دې وخربېدې؟ هغه انګريوي‬
‫چې ګنې نن شپه بيت املقدس ته تلیل و‪ ،‬هلته يې ملونځ هم وکړ او په شپه کې بېرته راستون هم شو؟‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه وويل‪ :‬تاسو ته په هغه دروغ تړل خوند درکوي‪.‬‬
‫هغوی ورته وويل‪ :‬وسمهال هم په مسجد کې ناست دی‪ ،‬او خلکو ته د قيیص په بيان بوخت دی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬که رښتيا يې هم دا خربه کړې وې نو سمه ده‪ ،‬زما دې‬
‫په اهلل قسم وي چې هغه لکه هم ما ته څه بيانوي چې دا راته اهلل پاک ويح کړې ده‪ ،‬او حتا‬
‫چې د شپې او ورځې ډېر لږ وخت تشکيلوي او زه يې تصديقوم‪ ،‬نو شپه خو ال ډېر لويه ده‪ ،‬په‬
‫دې کې د حريانتيا وړ څه خربه ده؟؟‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه د مسجد په لور د نيب کريم ﷺ اړخ ته وریغ او ورته يې کړه‪ :‬ای د‬
‫اهلل رسوهل! رښتيا دې خلکو ته وييل دي چې نن شپه بيت املقدس ته تلیل وې‪ ،‬هغه ورته وويل‪:‬‬
‫َُْ‬
‫هو‪ .‬ابوبکر ريض اهلل عنه وويل‪ :‬د دغې خربې لپاره راغلم لږ ما ته هم جريان واوروه‪ ،‬نيب ﷺ‬
‫وفرمايل‪ :‬بيت املقدس راته راپورته شو ګويا که زه ورته ګورم‪ ،‬جريان چې لکه تر پايه ورسېد‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه وويل‪ :‬چې څه دې وويل رښتيا دې وويل‪ ،‬زه په دې ښاکره ګوايه ورکوم‬
‫چې ته د اهلل رښتنې استازی يې‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه چې لکه خپلې خربې تر پايه ورسولې نيب ﷺ ورته وويل‪ :‬ابوبکره!‬
‫ته صديق يې‪ ،‬هل دغې ورځې څخه راپدېخوا په صديق ونومول شو‪.‬‬
‫سعيد بن املسيب وايي‪ :‬د دغې شپې د جريان ځېنې برخه دا هم وه چې نيب کريم ﷺ خپلو‬
‫َ‬ ‫َ َ ْ ُ َّ َ‬
‫السال ُم داسې توصيف کړل چې‪ :‬ابراهيم َعليْ ِه‬ ‫ملګرو ته ابراهيم‪ ،‬مویس او عيیس علي ِهم‬
‫َ َ ْ َّ َ‬ ‫َّ َ‬
‫السال ُم هو بهو ستاسو د پېغمرب او ستاسو پېغمرب هو بهو د ابراهيم علي ِه السالم په څېر دی‪ ،‬او‬
‫ُ‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم لوړ‪ ،‬غنم رنګی او کم غوښی و‪ ،‬پوزه يې خورا لوړه ښائسته وه‪ ،‬ته به وايې‬ ‫مویس علي ِه‬
‫لکه د شنوءه قبيلې وګړی چې وي‪.‬‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم د منځين قدو قامت څښنت او ښائسته سور سړی و‪ ،‬اوار او ګڼ‬ ‫او عيیس علي ِه‬
‫وېښتان يې درلودرل‪ ،‬پر مخ يې ځوانکۍ وې‪ ،‬ته به وايې چې ګنې تازه هل غسل خانې څخه‬
‫راویت دی‪ ،‬هل رس څخه يې اوبه قطرې قطرې څڅېدې‪ ،‬هغې ته په رنګ کې ورته سړی په تاسو‬
‫کې عروة بن مسعود اثلقيف دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د معراج لړې‬

‫ابن اسحاق وايي‪:‬‬

‫َُْ‬ ‫‪110‬‬
‫هل ابو سعيد خدري ريض اهلل عنه څخه راته يو رښتيا ګويه انسان قيصه کوهل چې‪:‬‬
‫ما هل نيب کريم ﷺ څخه اوريديل دي‪ ،‬هغه ويل‪:‬‬
‫په بيت املقدس کې چې لکه تر يو حده وزګار شوم نو ځينه (پارڅنګ) راوړل شوه دومره‬
‫ښائسته وه چې بل ښائسته یش ترې ما نه و يلدیل‪ ،‬او دغه پوړۍ هغه یش دی چې د زنکدن‬
‫په وخت کې ورته انسان براندې سرتګي ګوري‪.‬‬
‫زه پرې خپل ملګري د (باب احلفظه) تر نوم الندې د اسمان دروازې ته وخېژولم‪ ،‬په دروازه‬
‫باندې د (اسمعيل) په نوم مالئکې د مرشې الندې دولس زره مالئک وو‪ ،‬او هرې مالئکې‬
‫د نورو دولس زره مالئکو مسؤيلت درلود‪ ،‬په دې وخت کې نيب ﷺ دا ايت ولوست (ﯞ ﯟ‬
‫ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ)(‪.)1‬‬
‫چې لکه دروازې ته ورنږدې شول هغه ورته وويل‪ :‬جربيله! دا څوک دی؟‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم ورته وويل‪ :‬دا حممد دی‪ ،‬هغه وويل‪ :‬ولې په اسماين استازيتوب ونازول‬ ‫جربيل علي ِه‬
‫ُ‬ ‫َ َ ْ َّ َ‬
‫شو؟ جربيل علي ِه السالم ورته کړه‪ :‬هو‪.‬‬
‫نو اسمعيل مالئکې زما لپاره د خري او سعادت داعګانې وکړې‪.‬‬
‫چې لکه اسمان ته وختلم يو ناست سړی مې ويلد چې د انسانانو روحونه ورته وروړاندې‬
‫کيږي‪ ،،‬ځېنې روحونو ته ښه او نيک لکمات وايي او ورته ډېر خوشحاهل يش‪ ،‬بيا ورته ووايي‪:‬‬
‫نېکه اروا وې او هل نېک بدن څخه راوتلې يې‪.‬‬
‫او چې لکه ورته نورې ارواګانې راوړل يش ورته وايي‪ :‬اف اف‪ ،‬او وچوریل پرې راغونډ‬
‫کړي‪ ،‬دا هم ورته ووايي‪ :‬پليته او جنسه اروا وې او هل پليت او جنس بدن څخه راوتلې يې‪.‬‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم دی‪ ،‬چې‬ ‫ما وپوښتل‪ :‬جربيله! دا څوک دی؟ هغه وځوابولم‪ :‬دا ستا پالر ادم علي ِه‬
‫لکه ورته د مومن مسلمان سړي اروا راوړل يش نو پرې خوشحاهل يش‪ ،‬او ورته ووايي چې‬
‫نېکمرغه اروا وې او په نېکمرغه بدن کې وې‪.‬‬
‫او چې کوم مهال ورباندې د اکفر يب دينه انسان اروا ويلدل يش نو ورته وايي‪ :‬پليته اروا وې‬
‫او په پليت جسد کې وې‪.‬‬
‫بيا مې هلته نور خلک ويلدل لکه د اوښانو په څېر غټې غټې شونډې يې وې او په السونو‬
‫کې يې د اور لوی بڅريک وو‪ ،‬خولو ته به يې دغه بڅريک اچول او د بولو په ځای به ترې وتل‪،‬‬
‫((( سورت مدثر‪ .)۳۱( :‬او ستا د رب لښکرې نه پېژين مګر هغه يې خپله پېژين‪...‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم وويل‪ :‬دا هغه خلک دې چې په ظلم زيايت د‬ ‫ما وپوښتل‪ :‬دا څوک دي؟ جربيل علي ِه‬
‫يتيمانانو شتمين خوري‪.‬‬
‫‪111‬‬ ‫بيا مې نور غټ خيټي ويلدل‪ ،‬چې لکه به فرعونيان زسا ته بوتلل کېدل‪ ،‬دوی به يې لکه‬
‫د تږي اوښانو په څېر د خپو الندې پاېمالول‪ ،‬دغسې غټ خيټي ما هېڅ چرته نه و يلديل‪ ،‬د‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم‬ ‫ډېر غټوايل هل کبله يې حرکت هم نه شو کویل‪ ،‬ما وپوښتل دا څوک دي؟ جربيل علي ِه‬
‫ځواب راکړ‪ :‬دوی سود خواره دي‪.‬‬
‫بيا مې نور خلک ويلدل چې يو اړخ ته يې ښائسته چاقه غوښه پرته وه او بل اړخ ته يې‬
‫مرداره بد بويه غوښه پرته وه‪ ،‬مرداره به يې خوړه او مزيداره به يې پرېښوده‪ ،‬ما وپوښتل‪ :‬دا‬
‫خلک څوک دي؟‬
‫َ َ ْ َّ َُ‬
‫جربيل علي ِه السالم راته وويل‪ :‬دا هغه خلک دي چې اهلل پاک ورته حاللې کړې ښځې‬
‫به يې پرېښودې او حرامو ښځو پسې به ګرځېدل‪.‬‬
‫بيا مې نورې ښځې ويلدي چې هل تيونو څخه راځړول شوې وې‪ ،‬ما وپوښتل‪ :‬داڅوک دي؟‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم وځوابولم‪ :‬دا هغه ښځې دي چې خپلو خاوندانو ته يې د هغو چبو نسبت‬ ‫جربيل علي ِه‬
‫کوو چې هل خاوندانو څخه يې نه وو پېدا شوي‪.‬‬
‫َ َ ْ َ َّ َُ‬
‫بيا دوهم اسمان ته والړم‪ ،‬هلته مې دواړه ترورځوی عيیس او زکريا علي ِهما السالم ويلدل‪.‬‬
‫بيا دريم اسمان ته الړم‪ ،‬هلته مې يو سړی ويلد چې په ډول ډال کې لکه د څوارلسمې‬
‫سپوږمۍ په څېر و‪ ،‬ما وپوښتل‪ :‬جربيله! دا څوک دی؟ هغه راته وويل‪ :‬دا ستا ورور يوسف‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم دی‪.‬‬ ‫علي ِه‬
‫تر دې چې پنځم اسمان ته ورسېدم‪ ،‬هلته مې ډويل او ښیلک مزېدار سپينږيری چې د رس‬
‫ويښتان يې هم سپني و ويلد‪ ،‬لويه ښائسته ګريه يې درلوده‪ ،‬خپپله ټوهل زندګۍ کې مې دغسې‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم راته ځواب راکړ‬ ‫ښائسته بوډا نه دی يلدیل‪ ،‬ماوپوښتل چې دا څوک دی؟ جربيل علي ِه‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم دی‪.‬‬ ‫چې دا قوم ته خوښ هارون بن عمران علي ِه‬
‫بيا شپږم اسمان ته وښتم‪ ،‬هتله مې د لوړ قدوقامت څښنت‪ ،‬غنم رنګی ښائسته ډويل د‬
‫مزېدارې پوزې واال ويلد‪ ،‬ته به وايي لکه د شنوءه د قوم کوم وګړی چې وي‪ ،‬ما وپوښتل‪ :‬دا‬
‫َ َ ْ َّ َ‬ ‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم دی‪.‬‬ ‫السال ُم راته وويل‪ :‬دا ستا ورور مویس بن عمران علي ِه‬ ‫څوک دی؟ جربيل علي ِه‬
‫بيا يې اووم اسمان ته پورته کړم‪ ،‬هغه بيت املعمور چې کوم مالئک ورڅخه يو ځل طواف‬
‫وکړي تر قيامت به بيا ورته د بيا طواف موقعه ورنه يش‪ ،‬تر څنګ يې ښائسته سپني ږيرې سړی‬
‫ناست و‪ ،‬هو بهو ستاسو پېغمرب ته يې ورته وایل درلود‪ ،‬او ستاسو پېغمرب هغه ته ورته وایل لري‪،‬‬
‫َ َ ْ َّ َ‬ ‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم دی‪.‬‬ ‫السال ُم راته وويل‪ :‬دا ستا پالر ابراهيم علي ِه‬ ‫ما وپوښتل‪ :‬داڅوک دی؟ جربيل علي ِه‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫بيا جنت ته ننوتم هلته مې ښائسته په ډول ډال پوره (حوره) ويلده‪ ،‬د ډېر ښائست هل کبله‬
‫يې شونډې توروايل ته ورته وې‪ ،‬ما ترې وپوښتل‪ :‬ته د چا يې؟ هغې راته وويل‪ :‬زه د زيد بن‬
‫حارثه يم‪.‬‬ ‫‪112‬‬
‫َ َ ْ َّ َُ‬
‫د بېرته د راستنېدو په حالت کې چې لکه هم تر مویس علي ِه السالم راورسېدم هغه ستاسو‬
‫په حق کې ډېر خېرخواه و ‪ -‬را څخه يې وپوښتل‪ :‬څومره ملونځ درباندې فرض شو؟ ما ورته‬
‫وويل‪ :‬روزمره راته پنځوس ملونځونه راکړل شول‪.‬‬
‫هغه راته وويل‪ :‬د ملونځ په ادا کولو پابندي ډېره ګرانه ده‪ ،‬بېرته دې رب ته ستون شه چې‬
‫په تا او امت دې ختفيف راويل‪.‬‬
‫بېرته مې رب ته ستون شوم چې زما د امت لپاره په ملونځ کې اسانتيا راوهل‪ ،‬لس ملونځونه‬
‫يې راته معاف کړل‪.‬‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم تر خوا راورسېدم‪ ،‬بيا يې په ورستنېدو ټينګ کړم‪ ،‬زه بيا اهلل‬ ‫چې بيا د مویس علي ِه‬
‫ته ستون شوم او لس ملونځونه يې راته مزيد نور معاف کړل‪.‬‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم تر څنګ بيا راورسېدم‪ ،‬بيا يې اهلل پاک ته په ورستنېدو وهڅولم‪،‬‬ ‫چې د مویس علي ِه‬
‫او زه هم اهلل ته بيا ورستون شوم‪ ،‬بيا يې راته ملونځونه معاف کړل‪ ،‬خو بس هر دفعه به هغه اهلل‬
‫پاک ته د ختفيف لپاره په ورستنېدو توصيه کولم‪ ،‬او په هر دفعه به يې راته ملونځ خبشش کو‬
‫تر دې چې په شپه اوورځ کې يې شمېر تر پنځوو راورسېد‪ ،‬بيا يې راته په ورستنېدو امر وکړ‪،‬‬
‫ما ورته وويل‪ :‬بس دی بارها ډېر ځل ورغلم نوره حيا راته راځي‪ ،‬که چا دغه ملونځونه د اهلل‬
‫پاک باندې د ايمان په غوښتنې او د ثواب او اجر په خاطر وکړل‪ ،‬اهلل پاک به ورهل د پنځوسو‬
‫ملونځونو اجر او ثواب ورکړي‪.‬‬

‫د ابو طالب او خديجې رضي اهلل َع ْن َها مړينه‬

‫َْ‬
‫دوخت په تېرېدو رسه ابوطالب او خدجيه بنت خويدل ريض اهلل عن َها دواړه په يو اکل کې ومړ‪.‬‬
‫َْ‬
‫په نيب کريم ﷺ د خواشينې لړي يو په دوه شوه‪ ،‬خدجيه ريض اهلل عن َها د اسالم په نرش اشاعت‬
‫کې د نيب ﷺ رښتونې لککه مالتړې وه‪ ،‬هل قوم څخه به يې همدې ته ګېلې شکوې کولې‪.‬‬
‫د ابو طالب په مړينه يې هم زړه ولړزېد‪ ،‬په اسالمې دعوت کې ابوطالب د نيب کريم ﷺ په‬
‫ثبات قدمۍ او رسښندنې کې لکه د پياوړي بدين غړي مثبت ترين رول لوباو‪ ،‬هغه د نيب کريم‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ﷺ ډېر نېک مرستندويه او ورڅخه د نورو الس نيونکی و‪.‬‬

‫د ابوطالب مړينه مدېنې ته هل هجرت کولو څخه درې اکهل وړاندې وه‪.‬‬
‫‪113‬‬
‫ابوطالب چې لکه ومړ د قريشو هل پلوه نيب ﷺ د هغه ناورينو او نا خوښو رسه مشت ګرېوان‬
‫شو چې په سوچ کې يې هم نه راتلل‪ ،‬د قريشو هل بې وقوفه ګروپ څخه ورته يو بې وقوف په‬
‫رس خاورې وشيندلې‪ ،‬نيب کريم ﷺ کور ته ننوت او خاورې يې په رس پرتې وې‪ ،‬يوه لور يې‬
‫راوپاڅېده په ژړا ژړا يې ورڅخه خاورې ووينځلې‪ ،‬او رسول اهلل ﷺ به ورته ويل‪ :‬لورجانې!‬
‫مه ژاړه‪ ،‬اهلل پاک ستا د پالر مرستندويه دی‪.‬‬
‫بيا به يې وويل‪ :‬د ابوطالب هل مړينې راپدېخوا راته هل قريشو هغه څه رارسيږي چې ما ډېر‬
‫خفه کوي‪.‬‬
‫د ابوطالب د زنکدن هل حالت څخه چې لکه قريش وخربېدل يو بل ته يې وويل‪ :‬هل يو‬
‫َْ‬
‫اړخه عمر او محزه ريض اهلل عن ُه َما اسالم راوړ‪ ،‬او هل بل پلوه اسالم هم د قريشو په قبيلو کې په‬
‫خورا تېزۍ رسه روان دی‪ ،‬ابوطالب ته به والړ شوو‪ ،‬زمونږ هل پلوه څه قيودات به په حممد ﷺ‬
‫کيږدي‪ ،‬او څه قيودات به په مونږه کيږدي‪ ،‬ورنه هر څه به رانه خپل کړي‪.‬‬
‫د قريشو ټول خمه ور لکه‪ :‬عتبه بن ربيعه‪ ،‬شيبه بن ربيعه‪ ،‬ابوجهل بن هشام‪ ،‬اميه بن خلف‪،‬‬
‫ابو سفيان بن حرب د قريشو نورو خمه ورو په شمول د ابوطالب در کې حارض شول‪ ،‬ټولو ورته‬
‫وويل‪ :‬زمونږ په زړونو کې ستا قدر او احرتام ته ښه پېژنې‪ ،‬ته د مرګ په وړومبين حاتلونو کې‬
‫يې‪ ،‬په تا مو ډار حمسوس کړ‪ ،‬زمونږ او ستا د وراره ترمنځ کشمکش او ناخوښو باندې ته ډېر‬
‫ښه خرب يې‪ ،‬هغه تر خپل څنګ راوغواړه تر څو ستا په ژوند کې هل مونږ څخه د هغه لپاره او‬
‫هل هغه نه زمونږ لپاره د روغې جوړې دستاويزات او السليکونه واخلې‪ ،‬هل مونږ څخه به هغه‬
‫ځان راونغاړي او مونږ به هل هغه نه ځانونه راونغاړو‪ ،‬هغه دې مونږ او زمونږ دين پرېږدي مونږ‬
‫به هغه او د هغه دين پرېږدو‪.‬‬
‫ابوطالب ورپسې استازی واستو او ورته يې وويل‪ :‬وراره! دا راغيل هستۍ ستا د قوم قبيل‬
‫ښاغيل دي‪ ،‬دوی غواړي چې ستا او د دوی ترمنځ د روغې جوړې ژوندۍ وسنجوي‪ ،‬دواړه‬
‫خواوې به يو بل ته هل ځېنو خپلو غوښتنو څخه رس په څنګ شئ‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬ډېرې نه يوه خربه مې ومنئ ټول عرب او عجم به مو د الس‬
‫الندې رعيت وي‪ ،‬ابو جهل وويل‪ :‬ولې نه لس خربې خو به دې ومنو‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬د (ال اهل اال اهلل) لکمه ووايئ او د نورو معبودانو هل عبادت څخه‬
‫په شا راشئ‪.‬‬
‫ټولې پالوې السونه رسه په ومښل او پړاک يې ترې وويسته او ورته يې وويل‪ :‬حممده! ته دا‬
‫غواړې چې هل ټولو معبودانو څخه يو معبود جوړ کړې؟ دا خو د حريانتيا وړ خربه ده؟ دا څه‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫وايې او څه نه وايې؟‬
‫بيا يې رسه خپل منځ کې يو بل ته وويل‪ :‬دا سړی نه څه درکوي او نه درڅخه څه قبلوي‪،‬‬
‫خپپلو معبودانو لکک درېځ اختيار کړئ‪ ،‬تر څو وګورو چې اهلل پاک زمونږ او د دی ترمنځ څه‬ ‫‪114‬‬

‫پرېکړه کوي؟‬
‫د قريشو راغلې پالوې چې ستنه شوه ابو طالب رسول اهلل ﷺ ته وويل‪ :‬لوړه په خدای چې‬
‫د انصاف خربه دې ورته وکړه‪.‬‬
‫د دې خربې رسه سم نيب کريم ﷺ د ابوطالب د ايمان طمع ګري شو‪ ،‬ورته يې وويل‪ :‬ای تره!‬
‫ته خو يې ووايه کنه!! د قيامت په ورځ به ستا لپاره شفاعت او سفارش پرې وکړم‪.‬‬
‫ابوطالب چې لکه د نيب کريم ﷺ حرص ويلد‪ ،‬ورته يې وويل‪ :‬که زما څخه وروسته ستا او‬
‫ستا د پالر په کورنۍ د کنځاوو وېره او پېغور نه وای ما به هرومرو دغه لکمه ويلې وه‪ ،‬هسې نه‬
‫چې قريش ووايي‪ :‬د مرګ هل وېرې يې لکمه وويله‪ ،‬خو زه لکمه ستا د خوشحالۍ په خاطر وايم‬
‫په بل خاطر نه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫په ابوطالب چې د مرګ جټکې لکه پېل شوې عباس ريض اهلل عنه يې د شونډو په حرکت‬
‫پوهه شو‪ ،‬خپل غوږونه يې ورښکته کړل بيا يې نيب ﷺ ته وويل‪ :‬وراره! ابوطالب خو هغه څه‬
‫وايي چې تا ورته پرې امر وکړ!!‬
‫نيب ﷺ ورته وويل ما ترې هېڅ نه دي اورېديل‪.‬‬
‫د قريشو د هغې پالوې اړوند چې د نيب ﷺ رسه خربو اترو ته کېناستل او بې نتيجې والړل‪،‬‬
‫نيب ﷺ چې ورته څه وويل او هغوی کوم غربګون وښود؟ اهلل پاک دا ايتونه نازل کړل‪( :‬ﭑﭒ‬
‫ﭓ ﭔ ﭕﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧﭨ ﭩ‬
‫ﭪ ﭫ ﭬ ﭭﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽﭾ ﭿ‬
‫ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ)(‪.)1‬‬

‫((( سورت ص‪ .)۷-۱( :‬ژباړه‪ :‬ص‪ ،‬په ق ران مې دې قسم وي چې د پند او ذکر څښنت دی‪ ،‬بلکې هغه خلک‬
‫چې اکف ران شوي دي په رسکشۍ او کرب کې دي‪ ،‬هل دوی څخه وړاندې مونږ څوم ره پېړۍ پېړۍ خلک برباد‬
‫کړي دي که څه يې هم ډېرې نارې چېغې ووهلې خو ولې موقعه او وخت د جنات او خالصون نه و‪ ،‬دوی هل‬
‫دېنه په ح ريانتيا کې دي چې د دوی هل جنس نه ورته وي ره ونکی پيغمرب رایغ او اکف ران وايي چې دا پېغمرب‬
‫کوډګر او دروغجن دی‪ ،‬ايا هل ډېرو معبودانو څخه يې يو معبود جوړ کړ؟ دا خو ډې ره د حې رانتيا وړه خ ربه‬
‫ده؟ او م رشان يې په تلوار رسه الړل او يو بل ته يې وويل‪ :‬د خپلو معبودانو په عبادت صرب وکړئ‪ ،‬ځکه چې‬
‫دغه (توحيد) درڅخه خاخما غوښتل کيږي‪ ،‬مونږ خو د توحيد اړوند په وروستين دين کې هېڅ هم نه دي‬
‫اورېديل‪ ،‬نه دي دا مګر هل ځانه جوړ شوي دروغ دي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫له ثقيف قبيلې څخه د رسول اهلل ﷺ د مرستې اپيل‬

‫‪115‬‬
‫د ابوطالب هل مړينې وروسته چې حممد ﷺ ته قريشو کوم زيانونه واړول دغسې غربګون‬
‫يې د ابوطالب په ژوند کې نه و ښودیل‪.‬‬
‫ددغې عکس العمل د ممکن خمنيوي لپاره نيب کريم ﷺ طائف ته د ثقيف قبيلې رسه د يلدو‬
‫کتو لپاره الړ تر څو ورڅخه مرسته وغواړي او د قوم څخه د ورپېښو حاتلونو لککه دفاع وکړي‪.‬‬
‫او دا يې په زړه کې تلل راتلل چې کېدای يش هغوی اهلل پاک ورکړی اساليم دين ته اغړه‬
‫کيږدي نو يک او يواځې ووت‪.‬‬
‫طائف ته د ثقيف قبيلې ته رسېدلو رسه سم لومړی يې د ثقيف د قبيلې مرشانو درېواړو‬
‫ورونو عبديايلل بن عمرو بن عمري‪ ،‬مسعود بن عمرو بن عمري‪ ،‬او حبيب بن عمرو بن عمري‬
‫رسه د خربو اترو لړي پېل کړه‪.‬‬
‫يو ورور ته يې ال پکې د قريشو د قبيلې بنو مجح نه ښځه هم په نکاح ناسته وه‪ ،‬نيب ﷺ‬
‫وررسه په خربو کې اسالم ته دعوت او د اسالم مرسته وغوښته‪ ،‬او د اسالم په ضد د والړو‬
‫خلکو د ظلم زياتې په الس نيولو يې وخربول‪.‬‬
‫يو پکې ورته وويل‪ :‬ايا اهلل پاک هل کعبې څخه پوښاک وبايس چې تا خلکو ته استازی‬
‫رايلږدوي؟‬
‫بل ورته وويل‪ :‬ولې ستا پرته نور څوک نه و چې ته يې رايلږدولې؟!‬
‫دريم ورته وويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې زه دررسه بيخې خربې نه کوم‪ ،‬که په رښتيا‬
‫استازی يې هل دې کبله دې خربې نه ځوابوم چې د ستونزو پنډ يې‪ ،‬او که په اهلل درواغ وايې‬
‫نو خربې دررسه بيخې مناسب نه وينم‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورڅخه راوپاڅېد او ورته يې وويل‪ :‬تاسو چې د ما رسه کومه رويه وکړه غټه‬
‫تيږه پرې کېږدئ‪ ،‬هېڅوک پرې مه خربوئ‪.‬‬
‫نيب ﷺ دا خوښه ونه ګڼله چې قريش په دې غربګون وپوهيږي هسې نه چې نور يې هم‬
‫په تعذيبولو زړه ور يش‪.‬‬
‫درېواړو انکار وکړ او د طائف بې وقوفه او بې عقله يې ورپسې راپاڅول‪ ،‬د نيب ﷺ پسې‬
‫يې ټوقې ملنډې‪ ،‬اوازونه او شپيلې پيل کړل‪ ،‬هل طائف څخه يې د عتبه بن ربيعه او شيبه بن‬
‫ربيعه تر باغ پورې په سپورو ستغو راورسو‪ ،‬دغه مهال عتبه او شيبه دواړه خپپل باغ کې موجود‬
‫وو‪ ،‬د باغ تر رسېدنې وروسته ترې د ثقيف بې وقوفه د طائف په لور ستانه شول‪ ،‬او نيب کريم‬
‫ﷺ د باغ تر څنګ د انګورو ونې الندې دمه واخسته‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ربيعه او شيبه دواړو ورته کتل چې د طائف ماشومانو پرې څه لوبې او ساعتېری وکړ‪.‬‬
‫د بين مجح څخه په طائف کې واده شوې ښځه چې نيب کريم ﷺ ويلده ورته يې وويل‪ :‬ستا‬
‫د يلورونو هل السه د ډېرې ستړې رسه خمامخ شوم!!‬ ‫‪116‬‬

‫ما ته د رارسېديل راپور هل خمې چې لکه نيب ﷺ د ساه تيګاه مرحله تر پايه ورسېده ويويل‪ :‬ای‬
‫اهلل! د خپلې بې وسۍ او ناتوانۍ ګيله درته کوم‪ ،‬خلک راته په ډېره سپکه راګوري‪ ،‬ای د ډېر‬
‫رحم واال ذاته! ته د بې وسه او بې کسه خلکو رب يې ای اهلل! ته زما رب يې چا ته مې سپارښتنه‬
‫کوې؟ ايا پردې ته مې سپارې چې د ستړياو او غلظت چال چلند رارسه وکړي؟ او که نه دښمن‬
‫ته مې سپارې چې زما واک او اختيار به د هم هغه په الس کې وي‪ ،‬خو که ته راباندې قهرېدلې‬
‫نه يې په رارسېدلو ستونزو بې باکه يم‪ ،‬ستا بښنه ډېره پراخه ده‪ ،‬ستا د مخ په نور باندې ستا هل‬
‫غضب نه پناه غواړم چې ټولې تاريکې يې تښتويل دي‪ ،‬د دنيا او اخرت کږې نسکورې پرې‬
‫سمې سيده کيږي‪ ،‬تا ته مې پناه ده ستا هل قهر او غصې نه مې په ډه ډه کړه‪ ،‬ستا تر رضا پورې هل‬
‫هرې بدخبتۍ نه په شاه يم‪ ،‬د پسند اکر کول او هل بدو څخه ډډې ته کېدل ستا په توفيق کيږي‪.‬‬
‫د ربيعه دواړه زامنو چې يې درمند حالت ويلد د قوميت هل کبله يې پرې زړونه وسوځېدل‪،‬‬
‫د «عداس» په نوم خپل نرصاين غالم هلک ته يې غږ کړ چې دا انګورو دا زنګوریک په پاکه‬
‫اکسګۍ کې کيږده او د سيوري الندې ناست سړي ته ووايه چې دا وخوره‪.‬‬
‫عداس د امر رسه سم الړ د انګورو زنګوریک يې په اکسګۍ کې کېښود او د نيب ﷺ خمې ته‬
‫يې وړاندې کړ‪ ،‬او ورته يې وويل‪ :‬دا انګور وخوره‪.‬‬
‫نيب ﷺ د الس وروړو رسه سم (بسم اهلل) وويله او په خوراک يې پېل وکړ‪ ،‬عداس يې مخ ته‬
‫کتل او ناګهانه يې وويل‪ :‬د دې يلک او ځای خلک خو (بسم اهلل) نه وايي!! نيب ﷺ ورته وويل‪:‬‬
‫عداسه! ته د کوم ځای يې؟ هغه ورته کړه‪ :‬زه نرصاين يم‪ ،‬په عراق کې د موصل د ښار اړوند‬
‫د نينوا اوسيدونکی يم‪.‬‬
‫نيب ﷺ ورته وويل‪ :‬خا‪ ..‬د نيکمرغه انسان يونس بن میت لکيوال يې!!‬
‫عداس وويل‪ :‬ته يونس بن میت څه پېژنې؟ نیب ﷺ ورته وويل‪ :‬هغه زما ورور دی‪ ،‬زه او هغه‬
‫دواړه پېغمربان يو‪ ،‬د خربې د اورېدو رسه سم عداس د نيب ﷺ رس الس اوښپې ښلک کړې‪.‬‬
‫د ربيعه دواړو زامنو يو بل ته وويل‪ :‬لکه چې غالم يې درهل بې الرې کړ!!‬
‫غالم چې لکه باغ کې دواړو ته راستون شو‪ ،‬دواړو ورته وويل‪ :‬های تباه شې!! د هاغې‬
‫سړي رس السونه او ښپې دې ولې وښلکولې؟‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬مرشه! په ځمکه کې هل دې څخه بل هېڅوک غوره نشته‪ ،‬زه يې په داسې‬
‫څه خربولم چې هل نيب پرته پرې نور هېڅ څوک نه پوهيږي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫دواړو ورته وويل‪ :‬هل خپل دين نه دې وانه اړوي‪ ،‬ستا ديانت يې هل ديانت څخه بهرت دی‪.‬‬

‫‪117‬‬

‫د نصيبين د پېريانو قيصه‬

‫نيب کريم ﷺ چې لکه د طائف څخه د مکې په لور په ډېرې خواشينې راروان و‪ ،‬د ثقيف‬
‫هل خري او برکت نه نا امېده راستون شو‪ ،‬د شپې هل خمې په خنله مقام(‪ )1‬کې تهجدو ته راوپاڅېد‪،‬‬
‫ما ته د رارسېديل خرب هل خمې پرييان تېرېدل چې د نصيبني(‪ )2‬د يلک اوسيدونکي وو‪ ،‬هغوی يې‬
‫قرائت ته خاموش شول‪ ،‬چې لکه هم هل ملونځ څخه وزګار شو پېريانو پرې ايمان راوړ او دعوت‬
‫يې ورهل قبول کړ‪ ،‬د دې برسېره يې په خپل قوم کې د دعوت مشن هم پېل کړ‪.‬دا هغه پرييان‬
‫دې چې اهلل پاک يې په دې ايتونو کې يادونه کړېده‪( :‬ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ‬
‫ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ‬
‫ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ‬
‫ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ)(‪.)3‬‬
‫د مذکوره پرييانو لړي اهلل پاک په سورت جن کې په تفصييل انداز هم بيان کړې ده‪.‬‬

‫بېالبېلو قبيلو ته د اسالمي دعوت وړاندېزونه‬

‫لکه چې نيب کريم ﷺ هل طائف څخه بېرته مکې ته راستون شو‪ ،‬د تېر په څېر ورته خپل‬
‫قوم سخرتين عذابونه او هل دين څخه کرکه او نفرت ال پسې زيات کړ‪ ،‬يو څه شمېر بې وسه‬
‫خلک چې په نيب کريم ﷺ يې ايمان درلود وررسه پټ يکجهته وو‪ ،‬د حج په موسم کې به‬
‫نيب کريم ﷺ د عربو راز راز بېالبېلو قبېلو ته هغه دين چې اهلل ورباندې خلکو ته راستویل و‬
‫((( د دوو خوړونو ترمنځ د يو خوړ نوم دی‪ ،‬هل مکې څخه د يوې شپې په اندازه لرې پروت دی‪ ،‬يو ته خنله شاميه‬
‫وايي او بل ته يې خنله يمانيه وايي‪.‬‬
‫((( نصيبني د موصل او ع راق ترمنځ پرتې جزي ره کې د يو يلک نوم دی‪.‬‬
‫((( سورت احقاف‪ )۳۱-۲۹( :‬ژباړه‪ :‬او هغه وخت راياد کړه چې تا ته مو د پېريانو يو ټولګی درواړو‪ ،‬لکه چې هغوی‬
‫د ق ران کريم اورېدو ته حارض شول خپل منځ کې يې يو بل ته وويل چې خاموش شئ‪ ،‬د ق ران کريم تالوت‬
‫چې لکه ترپايه ورسېد دوی خپل قوم ته په داسې حالت کې ستانه شول چې ورته يې وي ره ورکوهل‪ ،‬دغې پېريانو‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫الس ال ُم نه وروسته نازل شوی دی او د‬ ‫به ورته ويل‪ :‬ای زمونږ قومه! مونږ داسې کتاب واورېد چې د مویس ع ل ي ِه‬
‫ټولو خمکنو دينونو تصديق کوي‪ ،‬حق او سمې الرې ته بلنه ورکوي‪ ،‬ای زمونږ قومه! د اهلل د دايع خ ربه ومنئ او‬
‫ايمان پرې ولرئ نو تاسو ته به ستاسو ګناهونه درخبشش کړي او هل دردونکي عذاب څخه به مو وژغوري‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫رادعوت کول‪ ،‬تر څو دين ته د تصديق او مرستې اوږه ورکړي‪.‬‬

‫ربيعه بن عباد وايي‪ :‬زه چې ځوان جان هلک وم‪ ،‬په مین کې مې د خپل پالر رسه والړ وم‪،‬‬
‫د عربو بېالبېلو قبيلو ته به نيب ﷺ بلنه ورکوهل‪ ،‬او ورته به يې ويل‪:‬‬ ‫‪118‬‬

‫ای د پالنکۍ قبيلې راغلو! زه درته اهلل پاک په دې راستویل يم چې يک يواځې به د اهلل‬
‫پاک عبادت کوئ او هېڅ راز برخه دار به وررسه نه جوړوئ‪ ،‬دغه بوتان چې د معبودانو په نوم‬
‫مو منيل دي تر شا کړئ‪ ،‬د دغې عبادتونه مه کوئ‪ ،‬په ما ايمان ولرئ او زما رسالت تصديق‬
‫کړئ‪ ،‬زما څخه د ظاملانو الس ونيسئ تر څو د اهلل پاک راوړی رشيعت او دين په ښه توګه‬
‫واضحه او څرګند کړم‪.‬‬
‫د نيب ﷺ تر شا سور سپني سړی چې خپل ويښته يې شاته دوه کوڅۍ کړي و‪ ،‬عدنيه چنپ‬
‫پرې پرته وه والړ و‪ ،‬د نيب کريم ﷺ د خربو هل وزګارېدو وروسته به يې ويل‪ :‬ای د پالنکۍ‬
‫قبيلې راغلو! د دې سړي دعوت پايله دا ده چې تاسو په الت او عزی خپله لککه عقيده ماته‬
‫کړئ‪ ،‬د بين مالک بن اقيش(‪ )1‬چې ستاسو مرشان دي د هغوی زور ځواک درباندې ماتوي‪ ،‬پام‬
‫کوئ چې نه خو يې خربې ومنئ اونه يې دعوت قبول کړئ‪.‬‬
‫ما مې پالر څخه وپوښتل‪ :‬د دغې هلک خربې چې ردوي دا څوک دی؟‬
‫هغه وويل‪ :‬دا يې خپل تره عبدالعزی بن عبداملطلب (ابوهلب) دی‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬ابن شهاب زهري راته وويل چې نيب کريم ﷺ‬
‫د کنده قبيلې يلک کورونو ته ترشيف يوړ‪ ،‬هلته يې دقبيلې خورا مرش خمور اوسيد‬
‫(مليح) په نوم جرګه مار اسالم ته وباهل‪ ،‬ټولو يې دعوت په لککه رد کړ‪.‬‬
‫د بنو اعمر بن صعصعه کورنۍ يې اسالم ته راوبلله‪ ،‬د دعوت لپاره ورته خپله وریغ د‬
‫بَ َ‬
‫يحره بن فِراس په نوم د قبييل يو وګړي ورته وويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې که د قريشو‬
‫د دغې زملوټي ملن لککه ونيسم‪ ،‬ټول عرب به پرې د ځان تابع کړم!!‬
‫بيا يې ورته وويل‪ :‬دا راته ووايه که مونږ ستا رسه ستا په دين بيعت وکړو او ستا پر ضد والړ‬
‫خلکو باندې بريايل شوو‪ ،‬ايا ستا نه وروسته به مرشي زمونږ وي؟‬
‫نيب ﷺ ورته وويل‪ :‬دا د اهلل پاک ځانکړتيا ده چې مرشي چا ته ورکوي‪ ،‬هغه پوهه شه او‬
‫اکر يې پوهه شه‪.‬‬
‫بَ َ‬
‫يحره ورته وويل‪ :‬ايا ستا په دفاع کې به مونږ د عربو تورو ګوزارونو ته ورميږونه نيسو او‬
‫((( دا د پېريانو لويه قبيله ده‪ ،‬اقيشيه اوښان چې هل هر څه يش ويريږي دوی ته يې نسبت کيږي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫مرشي به بيا د بل چا وي؟! ځه خپل اکرکوه مونږ تا ته هېڅ اړتيا نه لرو‪.‬‬

‫بنو اعمر چې هل حج وروسته خپلو کورونو ته ستانه شول د خپلې قبيلې زوړ سپينږيري‬
‫‪119‬‬ ‫بوډا ته ورغلل چې د ډېر عمر هل کبله به دغې بوډا د حج د بشپړې ادا لپاره مکې ته نه شو‬
‫تلالی‪ ،‬د اعدت هل خمې چې بنو اعمر به لکه هم هل مکې څخه خپل ټاټويب ته ستنېدل د قبيلې‬
‫د سپينږيري بوډا زيارت به يې لومړی کو‪ ،‬د مالقات په پېل کې ترې بوډا وپوښتل چې د حج‬
‫په دوران کې مو نوې زړې څه ويلدې؟‬
‫هغوی ورته وويل په قريشو کې د بنو عبداملطلب هل کورنۍ څخه يو ځوان راجال شو او‬
‫راته يې وويل‪ :‬چې زه تاسو ته پېغمرب راستول شوی يم‪ ،‬زما تصديق وکړئ‪ ،‬زما محايت ته اوږه‬
‫ورکړئ او د ځان رسه مې بوځئ‪.‬‬
‫د خربې د اورېدو رسه سم يې په رس السونه کېښودل‪ ،‬هل ډېره افسوسه يې غږکړ چې ای‬
‫بنو اعمره! دغه تېره موقعه به راګېره نه کړئ؟ ايا د دغې رسو زرو مرغۍ پلټنه به بيا ونه يش؟‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم چبيان په‬ ‫لوړه په رب اليزال چې د پالنکي ساه يې په الس کې ده‪ ،‬د اسمعيل علي ِه‬
‫درواغو د نبوت د عوې نه کوي‪ ،‬ستاسو نه عقل او دماغ چرته تليل دي؟‬
‫عبداهلل بن کعب وايي‪ :‬رسول اهلل ﷺ د بنوحنيفه کورونو ته رایغ او د اهلل پاک د رايلږيل‬
‫دين په لور يې راوبلل‪ ،‬خپپله يې وررسه بېالبېل يلدل کتل هم وکړل‪ ،‬په بلل شوي خلکو‬
‫کې همدوی د سرتې رسغړونې ناروا ځواب ورکړ‪.‬‬
‫د دغې بدنيتۍ او اعراض رسه رسه نيب ﷺ خپل دعويت مشن څخه نا امېده نه شو‪ ،‬او ال‬
‫پسې يې په بشپړه تسلۍ دعوت ته وده ورکړه‪ ،‬د حج په موسم کې چې به لکه هم قبيلې د‬
‫حج د ادا کولو لپاره راروانې شوې‪ ،‬نيب ﷺ به ورته په الره کې کښېناست او اهلل پاک او‬
‫د هغه رايلږيل دين ته به يې رابلل‪.‬‬
‫د بنو اعمر بن عوف هل کورنۍ سويد بن صامت د حج او يا عمرې د ادا لپاره حرکت وکړ‪،‬‬
‫د سويد د راتګ خرب چې لکه د نيب کريم ﷺ تر غوږ ورسېد‪ ،‬اهلل پاک او د هغه راستويل‬
‫دين ته يې راوبله‪ ،‬سويد ورته وويل‪ :‬شايد ستا دعوت د مارسه چې څه دي وررسه ورته‬
‫وایل ولري؟ نيب ﷺ ورته وويل‪ :‬ولې تا رسه څه دي؟ سويد ورته وويل‪ :‬ما رسه د لقمان‬
‫حکمتونه دی‪.‬‬
‫نيب ﷺ ورته وويل‪ :‬که ما ته يې واوروې ښه به وي!!‬
‫سويد ورته د لقمان د حکمت ځېنې بېلګې واورولې‪.‬‬
‫نيب ﷺ ورته وويل‪ :‬که څه هم دغه سمې او ارزښتناکې خربې دې خو ما چې درته څه‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫وويل ورباندې خرييت او غوروایل لري‪.‬‬

‫ما باندې خو اهلل پاک قران نازل کړی دی‪ ،‬دغه قران د منونکي لپاره خورا هدايت او‬
‫لويه رڼا ده‪ ،‬نيب ﷺ ورته قران کريم ولوست‪ ،‬او بيا يې اسالم ته راوبله‪ ،‬سويد يې هل خربو لرې‬ ‫‪120‬‬
‫(‪)1‬‬
‫و نه خوځېد او روان شو او مدېنې کې خپل قوم ته راستون شو‪ ،‬وخت ال تېر نه و چې د بعاث‬
‫د شخړې او خونړيزې معرکې نه يوه ورځ وړاندې خزرج مړ کړ‪ ،‬د قوم ځېنې خلکو به ويل‬
‫چې زمونږ په ګومان هغه د اسالم په حالت کې مړ شوی دی‪.‬‬

‫د انصارو د اسالم راوړلو پېل‬

‫لکه چې اهلل پاک د خپل دين د خرپېدو اراده وکړه‪ ،‬اهلل پاک وغوښتل چې خپل پېغمرب ته‬
‫اعزاز او د دعويت مشن پرخمتګ نوره مزيده پياوړتيا ورکړي‪ ،‬د هغه د باالترۍ او رسباالتوب‬
‫نيټه يې نزدې کړه‪ ،‬د اعدت رسه سم نيب کريم ﷺ د حج په موسم کې د انصارو څه شمېر خلکو‬
‫رسه يلدل کتل وکړل‪ ،‬د تېر په څېر د عربو بېالبېلو قبيلو ته يې ځان ورښاکره کړ‪ ،‬ناګهانه‬
‫رسول اهلل ﷺ د عقبې(‪ )2‬رسه نزدې د خزرج د قبيلې چې اهلل پاک يې د خېر اراده کړېوه څه‬
‫خلکو رسه يلدل کتل وشول(‪.)3‬‬
‫د يلدو په پېل کې ورته رسول اهلل ﷺ وويل‪ :‬تاسو څوک ياست؟‬
‫هغوی وويل‪ :‬د خزرج د قبيلې څه خلک يو‪.‬‬
‫‪ :-‬د يهودو باداران ياست؟‬
‫‪ :-‬هو‪.‬‬
‫‪ :-‬که لږ وخت رارسه کينئ څه خربې اترې دررسه کول غواړم‪.‬‬
‫‪ :-‬ولې نه‪.‬‬
‫ټول کښېناستل‪ ،‬د اهلل پاک دين ته يې راوبلل‪ ،‬اسالم يې ورته وروړاندې کړ‪ ،‬او د قران‬
‫کريم څه حصه يې هم ورته واوروهل‪.‬‬
‫خزرجيانو اسالم ته ځکه زړه خوښ کړ چې په مدينه کې د دوی رسه يهودان ميشت وو‪،‬‬
‫((( بعاث د مدينې هل ځايونو څخه د يو ځای نوم دی‪ ،‬دتله د اوس او خزرج د قبيلو تر منځ ناروا معرکه پېل‬
‫شوې وه‪.‬‬
‫((( عقبه د مین او مکې ترمنځ ځای دی‪ ،‬هل مکې څخه د دوو ميلونو په فاصله لرې پرته ده‪.‬د عقبې مج ره هل‬
‫همدغه ځايه ويشتل کيږي‪.‬‬
‫((( دا اکر د نبوت په لسم اکل وشو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫چونکه هغوی د علم معرفت او پوهې څښتنان وو او دوی د رشک او بوتانو په عبادت اخته‬
‫وو‪ ،‬د دوی رسه به يې په يلک کې جنګونه او زياتې شخړې راتلې يهودانو به ورته ويل چې په‬
‫‪121‬‬
‫دې ورځو شپو کې نږدې يو پېغمرب راستول کيږي‪ ،‬مونږ به د هغه لښکر جوړيږو د هغه په‬
‫مرشې کې به تاسو د فرعونيانو او اعديانو په څېر وژنوو‪.‬‬
‫هل لکه راهيسې چې نيب کريم ﷺ دوی اهلل پاک ته راوبلل او خربې اترې يې وررسه پېل‬
‫کړي‪ ،‬ځېنو خزرجيانو ورته وويل‪ :‬دا هغه پېغمرب دی چې په يرثب کې پرې يهودان تاسو‬
‫ډاروي‪ ،‬په توندۍ رسه يې ومنئ‪ ،‬ګورئ چې يهودان درنه پرې خمکې نه يش‪.‬‬
‫ټولو خزرجيانو د نيب کريم ﷺ د عوت ومنو‪ ،‬اسالم يې ترې قبول کړ‪ ،‬او د هغه نبوت يې‬
‫تصديق کړ‪ ،‬ټولو ورته وويل‪ :‬زمونږ قوم په مدينه کې دی‪ ،‬څومره بد نييت او تربګين چې دوی‬
‫لري بل هيڅ څوک خپلمنځنۍ دومره تربګين نه لري‪ ،‬ستا دا دعوت به مونږ هلته نورو ته‬
‫وړاندې کړو‪ ،‬که هغوی هم مونږ قبول کړي دين ته اغړه کېښوده‪ ،‬او ستا په دعوت اهلل پاک‬
‫ټوهل دښمين هل مونږ څخه وويسته‪ ،‬هل تا پرته به مونږ او هغوی ته بل هيڅ څوک حمبوب نه وي‪،‬‬
‫او اميد دی چې اهلل پاک يې ستا په دعوت يو ځای کړي‪.‬‬
‫ما ته د رارسيديل راپور هل خمې خزرجيان خپل قوم قبيل ته په داسې حالت کې والړل چې‬
‫ايمان او په نبوت يې تصديق کړی و‪ ،‬دوی خپله شپږ کسان وو‪.‬‬
‫مدينې ته د رارسېدو په مهال هل مکې څه راغلو د نيب کريم ﷺ دعوت ته وده ورکړه‪ ،‬هغه‬
‫و چې اسالم خپور شو‪ ،‬د انصارو په کورونو کې هېڅ کور پاتې نه شو مګر د نيب کريم ﷺ ذکر‬
‫او ياد به ورپکې کېده‪.‬‬

‫د عقبې لومړی بيعت‬

‫راراون اکل کې د حج د ادا لپاره هل انصارو څخه دولس نارينه د نيب کريم ﷺ رسه د عقبې‬
‫په مقام کې خوهل په خوهل شول‪ ،‬نيب کريم ﷺ وررسه د ښځو د بيعت په څېر بيعت وکړ(‪ ،)1‬خو‬
‫دا هله چې د جنګ اړوند د فرضيت حکم شتون نه درلود هل دغې ژمنو کسانو نه‪ :‬اسعدبن‬
‫َْ‬
‫زراره‪ ،‬رافع بن مالک‪ ،‬عبادة بن صامت‪ ،‬ابواهليثم بن تيهان ريض اهلل عن ُه ْم وو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عبادة بن الصامت ريض اهلل عنه وايي‪:‬‬
‫((( د ښځو رسه بيعت د مکې د فتحې په دوهمه ورځ د صفا غونډۍ په رس وشو‪ ،‬وروسته هل دې چې نيب کريم‬
‫ﷺ د سړو رسه هل بيعت څخه وزګار شو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫مونږ دولس کسان وو‪ ،‬زه هم هل هغې کسانو هل مجلې څخه يم چې د عقبې بيعت ته مې‬
‫حضور کړی و‪ ،‬لکه د ښځو د بيعت په څېر مو د نيب کريم ﷺ رسه د جهاد هل فرضيت نه‬
‫وړاندې په دې بيعت وکړ چې‪:‬‬ ‫‪122‬‬

‫د اهلل پاک رسه به په هيڅ راز برخه دار اقرار نه کوو‪ ،‬غال او زنا به نه کوو‪ ،‬د خپلو چبيانو‬
‫وژلو څخه به ډډه کوو‪ ،‬د بهتان او تور لګونې څخه به ځان رانغاړوو‪ ،‬د هېڅ راز خري ښيګړې‬
‫خالف ورزي به نه کوو‪ ،‬که چرته خپلو وعدو ته ژمن پاتې شوو نو هل جنت پرته به مو بله بدهل‬
‫نه وي‪ ،‬او که مو رسغړونه (وعده شکين) وکړه‪ ،‬د اهلل رسه مو معامله ده‪ ،‬که د هغه خوښه وه‬
‫وبه مو بښي او که يې خوښه وه عذاب به راته راکړي‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪:‬‬
‫هل دغې تړون وروسته انصار بېرته د يرثب په لور د ستنېدو په مهال وو نو نيب کريم ﷺ‬
‫وررسه مصعب بن عمري بن هاشم بن عبدمناف انصارو ته په يرثب کې د قران کريم د زده‬
‫کړې او د اسالم پوهنې او د ديين ښوونو لپاره واستو‪ ،‬په مدينه کې به ورته خلکو (مقرئ) ويل‪.‬‬
‫چونکه په امامت باندې اوس او خزرج رسه خپل منځ کې نه جوړېدل د ټولو امامت به‬
‫َُْ‬
‫هم مصعب بن عمري ريض اهلل عنه کو‪.‬‬

‫د عقبې دوهم بيعت‬

‫َُْ‬
‫مصعب بن عمري ريض اهلل عنه هل مدينې څخه مکې ته راستون شو د مدينې د انصارو هل‬
‫مجلې څخه څه شمېر خلک د خپلو مرشاکنو په ملتيا د حج د ادا کولو لپاره د مکې په طرف‬
‫وټپېدل تردې چې مکې ته ورسېدل‪ ،‬د نيب ﷺ رسه يې د خياالتو د تبادلې لپاره د ايام الترشيق‬
‫په دوهمه ورځ د عقبې نوم ځای نښه کړ‪ ،‬تر څو اهلل پاک د خپل نيب د کرامت لپاره خپله کړې‬
‫اراده بشپړه کړي‪ ،‬د دعوت د پرخمتګ لپاره د خپل نيب مرستندويان د دين په مينه وپايل‪ ،‬اسالم‬
‫او مسلمانانو ته اعزاز او رشافت برخليک کړي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫کعب بن مالک ريض اهلل عنه فرمايي‪:‬‬
‫َُْ‬
‫د براء بن معرور ريض اهلل عنه چې زمونږ خمه ور او درنه هسيت وه‪ ،‬په ملتيا يې هل مدينې‬
‫څخه د مکې په لور د حج لپاره د خپل قوم د مرشاکنو په شمول ووتو‪ ،‬په الره کې مو ملونځونه‬
‫کول‪ ،‬علمې خربې اترې به مو رسه خپل منځ کې تبادهل کولې‪ ،‬د مدينې څخه د وتلو په مهال‬
‫براء بن معرور وويل‪ :‬ای خلکو! زما په زړه کې يوه خربه ده خو نه پوهېږم چې تاسو به رارسه‬
‫پرې موافقت وکړئ او که نه؟‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫مونږ وويل‪ :‬څه خربه ده؟ هغه وويل‪ :‬زړه مې نه غواړي چې د ملونځ د ادا په مهال کعبې ته‬
‫شاه او بيت املقدس ته خمه کړم‪.‬‬
‫‪123‬‬ ‫مونږ ورته وويل‪ :‬د رارسيديل نبوي ارشاداتو هل خمې خو زمونږ پېغمرب تر اوسه شام ته ملونځ‬
‫کوي(‪ ،)1‬او مونږ يې هېح رسغړونې ته تيار نه يو‪.‬‬
‫هغه وويل‪ :‬زه خو ورته ملونځ کوم‪ ،‬مونږ ورته وويل‪ :‬مونږ خو کعبې ته ال ملونځ نه کوو‪ ،‬د‬
‫ملونځ وخت چې به لکه داخل شو مونږ به شام او هغه به د کعبې په لور مخ کړ‪.‬‬
‫تر دې چې مکې ته راورسېدو‪ ،‬که څه هم مونږ پرې بارها زور هم راوړ خو هغه هل خپله‬
‫درېځه تېر نه شو او په خپل موقف لکک والړ و‪.‬‬
‫مکې ته د رسېدو په مهال يې راته کړه‪ :‬وراره! راځه چې د نيب کريم ﷺ در ته ورشو او‬
‫مکې ته د سفر په دوران کې رامنځ ته شوې لړي ورته واوروو‪ ،‬عبادتونو مې په زړه کې شک‬
‫او شبهات راوپارول حاالنکه تاسو ترې بارها هم رابندولم خو ولې زه پرې لکک پاتې شوم‪.‬‬
‫َُْ‬
‫کعب بن مالک ريض اهلل عنه وايي‪ :‬مونږ نيب کريم ﷺ نه و يلدیل او نه مو پېژنده‪ ،‬د هغه د‬
‫مندلو لپاره مو هل يو او بل نه پوښتنې وکړې‪ ،‬د مکې هل يو ميشتوال څخه مو د هغه اړوند وپوښتل‬
‫هغه راته وويل‪ :‬ايا تاسو دواړو هغه يلدیل دی؟ مونږ وويل‪ :‬نا‪ .‬هغه وويل‪ :‬د هغه تره عباس ريض اهلل‬
‫َُْ‬
‫عنه پېژنئ؟ مونږ وويل‪ :‬هو‪ .‬هغه مو ځکه پېژنده چې مديين ته به د جتارت لپاره زيات تلو راتلو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هغه وويل‪ :‬چې لکه هم مسجد ته ننوتئ د عباس ريض اهلل عنه رسه ناست سړی به حممد‬
‫َُْ‬
‫ﷺ وي‪ ،‬چې لکه مسجد ته ننوتوو څه ګورو چې نيب کريم ﷺ او عباس ريض اهلل عنه دواړه‬
‫ناست دي‪ ،‬مونږ ورنزدې شول لومړی مو پرې سالم وکړ بيا کېناستو‪ ،‬نيب کريم ﷺ عباس‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه ته وويل‪ :‬دا دواړه پېژنې؟ هغه ورته وويل‪ :‬هو‪ ،‬دا براء بن معرور د خپل قوم‬
‫رسدار او خمه ور دی‪ ،‬او دا کعب بن مالک دی‪ ،‬لوړه په رب ذواجلالل چې د نيب ﷺ دا خربه به‬
‫مې هېره نه يش چې‪ :‬هغه شاعر؟ ما ورته وويل‪ :‬هو هغه شاعر زه يم‪.‬‬
‫َُْ‬
‫براء بن معرور ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬د اهلل پېغمربه! زه اهلل پاک اسالم ته په هدايت‬
‫نازویل يم‪ ،‬مکې ته د سفر په جريان کې ما نه غوښتل چې ملونځ شام ته وکړم او کعبې ته مې‬
‫شاه وي‪ ،‬نو ټول ملونځونه مې د کعبې په لور خمامخ کړي دي‪ ،‬ټولو هم سفرو ملګرو ترې که‬
‫څه هم بارها منعه کړم خو ولې زه په خپل درېځ لکک ودرېدم‪ ،‬اوس مهال مې ترې په زړه کې‬
‫شکونه او شبهات راپورته شول‪ ،‬زما په دغې کړي عمل کې ته څه وايې؟‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬همدغه دې قبله ده خو که لږ زغم دې ويستیل وی!!‬
‫((( شام يعنې بيت املقدس په لور ملونځ کوي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫کعب بن مالک ريض اهلل عنه وايي‪ :‬براء بن معرور ريض اهلل عنه بېرته د رسول اهلل ﷺ‬
‫قبلې ته واوښت او مونږ رسه يې د شام په لور يو څېر ملونځونه کول‪.‬‬
‫د ايام الترشيق په دوهمه ورځ په مین کې مو د عقبې نوم ځای رسه نښه کړ او مونږ ترې د‬ ‫‪124‬‬

‫حج د ادا کولو لپاره بېرته ستانه شول‪.‬‬

‫لکه چې مونږ هل حج څخه وزګار شول د نيب ﷺ رسه ټايلک شپې باندې مو عقبې لور ته‬
‫ګامونه پورته کړل‪ ،‬دغه مهال ابوجابر عبداهلل بن عمرو بن حرام هم هل مونږ رسه و‪ ،‬چونکه‬
‫هغه زمونږ مرشتابه او پياوړي هسيت وه د ځان رسه مو مل کړ‪ ،‬خو ولې د خپلو مدينې مرشاکنو‬
‫نه مو ال د عقبې د نوي تړون خربه پټه پناه کړېوه‪ ،‬د خربو اترو په ترڅ کې مو وررسه غږ يو کړ‬
‫چې ابو جابره! ته ښه پوهېږې چې ته زمونږ نېک او رشيف انسان يې‪ ،‬زمونږ مرشتابه يې‪ ،‬په‬
‫تا مو نه لوريږي چې سبا ته د اور خس اوخشاک شې‪.‬‬
‫بيا مو اسالم ته رادعوت کړ او د نيب ﷺ رسه په کړې ژمنه مو وخربو‪ ،‬زمونږ رسه يو ځای‬
‫د عقبې مقام ته والړ او حیت نقيب هم وګمارل شو‪.‬‬
‫د خپل قوم قبيل رسه د ارام لپاره په دغه شپه کې مونږ هم پرېوتول‪ ،‬چې لکه د شپې دريمه‬
‫برخه تېره شوه‪ ،‬دنيب کريم ﷺ رسه د تړون لپاره مو د عقبې مقام ته ترشيف يوړ او هلته رسه‬
‫ُ ْ‬
‫راغونډ شول‪ ،‬مونږ درې اويا سړي او دوه ښځې ن َسيبه بن کعب او اسماء بنت عمرو بن عدي‬
‫وه(‪.)1‬‬
‫َُْ‬
‫کعب بن مالک ريض اهلل عنه عنه وايي‪ :‬د شپې هل خمې تعني شوي ځای ته والړوو‪ ،‬د نيب‬
‫َُْ‬
‫کريم ﷺ د راتګ په انتظار وو‪ ،‬څه ګورو چې خپل تره عباس ريض اهلل عنه هم وررسه و‪ ،‬اګر‬
‫َُْ‬
‫چې عباس ريض اهلل عنه دغه مهال المسلمان نه و خو ولې دا ورته پسنده وه چې د وراره‬
‫لپاره لککې ژمنې واخيل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫لومړۍ خربې عباس ريض اهلل عنه پېل کړې هغه وويل‪ :‬ای خزرجيانو!! (عربانو به د اوس‬
‫او خزرج دواړو قبيلو ته خزرج ويل) د حممد اړوند تاسو ډېر ښه معلومات لرئ چې مونږ يې د‬
‫قوم هل زيان څخه لککه دفاع کوو‪ ،‬اوس مهال دا هل قوم څخه په لککه دفاع او خپپل کور يلک کې‬
‫په ډاډ او اطمئنان کې دی‪ ،‬خو د شته دفاع او ډاډ باوجود بيا هم غواړي چې تاسو رسه الړ يش او‬
‫هلته دررسه ووسيږي‪ ،‬که په رښتيا هم تاسو خپلو ژمنو ته وفادار ياست‪ ،‬د اغيارو هل زيانونو څخه‬
‫يې ژغوریل شئ‪ ،‬د کوم باک خربه نه ده دا تاسې او دا حممد‪ ،‬او که هل دفاع څخه يې بيا ناتوانه‬
‫ياست او يا يې هم وروسته د دعوت خمالفينو منګولو ته سپارئ خپپله خاوره يې هل نن راهيسې‬
‫((( ابن اسحاق وايي‪ :‬د بيعت اخستنې په مهال به نيب کريم ﷺ د ښځو رسه الس په الس نه ږده‪ ،‬بلکې اق رار‬
‫به يې ترېنه اخست چې ښځې به لکه اق رار وکړ هغه به ورته وويل‪ :‬ځه والړه شه تارسه بېعت پوره شو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫پرېږدئ ځکه خپپله خاوره کې د دفاع او امن په ملن کې دی څوک ورته څه نه يش ويالی‪.‬‬
‫مونږ ورته وويل‪ :‬ستا خربې مو واورېدې‪ ،‬ای د اهلل رسوهل! ته هم د خپل ځان او د رب لپاره‬
‫‪125‬‬ ‫هل مونږ نه ژمنې واخله‪.‬‬
‫نيب ﷺ د خربو لړې پېل کړه قران کريم يې ولوست‪ ،‬اسالم ته يې مزيد نور هم دعوت کړو‪ ،‬بيا‬
‫يې وويل‪ :‬په دې به رارسه لکک ژمن ياست چې د خپلو چبو او يب بيانو په څېر به رانه دفاع کوئ!!‬
‫َُْ‬
‫براء بن معرور ريض اهلل عنه ورپورته شو‪ ،‬هل الس څخه يې ونيو او ورته يې کړه‪ :‬هو ولې نه‪،‬‬
‫په هغه رب مې دې قسم وي چې ته يې په حقه توګه راستویل يې داسې دفاع به درڅخه کوو لکه‬
‫د خپلو چبيانو او يب بيانو نه چې يې کوو‪ ،‬ای د اهلل پېغمربه! ته رارسه بيعت وکړه نور نو مونږ قسم‬
‫په اهلل چې د جنګ جګړو ماهرين يو‪ ،‬جګړيز مهارتونه راته د پلرونو او نيکونو څخه راپايت دي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫براء بن معرور ريض اهلل عنه او رسول اهلل ﷺ ال خربې اترې کولې چې ابواهليثم بن‬
‫تيهان ورته د خربو په منځ کې وويل‪ :‬زمونږ او د يهودانو ترمنځ درنې اړيکې دي‪ ،‬مدينې ته‬
‫د ستنېدو رسه سم مونږ دغه اړيکي شکوو‪ ،‬هسې نه چې اهلل پاک تا په فتح نرصت او برياوو‬
‫ونازوي‪ ،‬څه انګريوې چې بيا به مکې ته راستنېږې او مونږ به پرېږدې؟‬
‫نيب ﷺ وخندل او ورته يې وويل‪ :‬نا نا چې ستاسو وينه څوک تويوي لکه زما وينه چې‬
‫تويوي‪ ،‬هغه ځای کې به مې ناسته پاسته او قرب وي چې چرته ستاسو ناسته والړه او قربونه وي‪.‬‬
‫زما الس به د هغه چا تر ګرېوانه رسيږي چې ستا وررسه شخړه وي‪ ،‬او د هغه چا رسه به‬
‫روغ بړ کوم چې ستاسو وررسه روغ بړ وي‪.‬‬
‫بيا نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬هل تاسو څخه دې دولس مرشان راووځي تر څو کړې ژمنې خپپل‬
‫قوم کې په ښه توګه تنفيذ کړي‪ ،‬هغه و چې د اوس هل قبيلې ورته درې او د خزرج هل قبيلې‬
‫ورته درې مرشان په ګوته کړی شول(‪.)1‬‬
‫َُْ‬
‫لومړی بيعت براء بن معرور ريض اهلل عنه وکړ او بيا په قوم کې د بيعت کولو نوې لړي پېل شوه‪،‬‬
‫د بيعت د رس ته رسېدو رسه سم شيطان لوړ غږ پورته کړ چې‪ :‬ای په کورونو کې وېدو‬
‫پرتو!! د مذمم او صابئه(‪ )2‬وو اړوند خپل مهم نه دومره ناخربه ياست؟‬
‫هغوی ستاسو رسه د لوی جنګ ترتيبات نييس‪ ،‬نيب ﷺ وويل‪ :‬دا د ازب بن ازب په نوم د‬
‫((( د خزرج ګمارل شوي نهه واړه م رشانو نومونه په دې توګه دي‪ :‬اسعد بن زرارة‪ ،‬سعد بن الربيع‪ ،‬عبداهلل بن رواحه‪،‬‬
‫رافع بن مالک‪ ،‬ب راء بن معرور‪ ،‬عبداهلل بن عمرو بن ح رام‪ ،‬عبادة بن الصامت‪ ،‬سعد بن عبادة‪ ،‬منذر بن عمرو‬
‫َ ْ‬
‫ريض اهلل ع ن ُه ْم وو‪ ،‬او د اوس ګمارل شوې درې م رشان اسيد بن حض ري‪ ،‬سعد بن خيثمه‪ ،‬رفاعة بن املنذر ريض‬
‫َ ْ‬
‫اهلل ع ن ُه ْم وو‪ ،‬ابن هشام وايي‪ :‬ځېنې اهل علم د رفاعة بن املنذر په ځای ابو اهليثم بن اتليهان مرش بويل‪.‬‬
‫((( م رشاکنو به ورته د حممد په ځای مذمم ويل او نوی مسلمانانو ته به يې صباة ويل‪ ،‬د صابئ مجعه ده‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫عقبې لوی رسکشه شيطان دی‪.‬‬

‫بيا نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬خپلو ارامګاونو ته په ډاډ الړ شئ‪ ،‬عباس بن عبادة بن نضله ورته‬
‫وويل‪ :‬په هغه اهلل مې دې قسم وي چې ته يې په رښتيا راستویل يې که دې خوښه وي د مین‬ ‫‪126‬‬

‫ميشتوال به سبا په توره نېغ تېغ کړو‪ ،‬نيب ﷺ ورته وويل‪ :‬نا ال تر اوسه راته په جنګ کولو امر‬
‫نه دی شوی‪ ،‬خپلو خوب ځايونو ته والړ شئ‪.‬‬
‫مونږ هم په ارام ارام خپلو خپلو ځايونو ته ډډه شوو او بېده شول‪ ،‬خو چې لکه هم سبا شو نو‬
‫د قريشو خمه ور راغلل او راته يې وويل‪ :‬ای خزرجيانو! مونږ ته راپور راورسېد چې تاسو دغه‬
‫سړی تاسو د ځان رسه بوځئ او زمونږ پر ضد جنګ باندې مو وررسه ژمنې او لکک تړونونه‬
‫کړي دي‪ ،‬لوړه په رب اليزال چې د عربو د ګردو قومونو قبيلو رسه که الس ګرېوان شوو دومره‬
‫بده به نه وي لکه د تاسو رسه چې مشت ګريوان شوو‪.‬‬
‫د قريشو د راغلې پالوې په ځواب کې زمونږ د قوم مرشاکن ورپورته شول او لوړې يې ورته‬
‫پورته کړې چې تاسو ته در رسېدیل راپور هېڅ حقيقت نه لري‪ ،‬خو ولې مونږ به يو بل ته کتل‪.‬‬
‫هل مین څخه خلک خواره واره شول‪ ،‬دحقيقت ته ځان رسونې لپاره قريشو بيا د بيعت اړوند‬
‫ګړندۍ هڅې پېل کړې‪ ،‬په پای کې وپوهېدل چې د بيعت خربه رښتيا هم هغسې وه چې څنګه‬
‫ورته رسېدلې وه‪ ،‬د انصارو دګرفت لپاره يې هل مکې څخه سورلې چابکې راوځغلولې‪ ،‬مکې‬
‫ته نزدې د اذاخر نوم ځای کې يې سعد بن عباده او منذر بن عمرو را الندې کړل حاالنکه‬
‫دواړه په قومونو مرشان هم ګمارل شوي وو‪ ،‬منذر بن عمرو خو ځان هل قوم څخه خالص کړ‬
‫خو ولې سعد بن عباده يې الس تړیل په وهلو ډبولو او په راښلکو مکې ته ستون کړ‪ ،‬چونکه‬
‫سعد بن عباده په رس ګڼ ويښته درلودل نو د رس وښتانو څخه به يې راښکو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫سعد بن عباده ريض اهلل عنه وايي‪ :‬زه ال د دوی په الس کې بنديوان وم چې د قريشو د‬
‫قبيلې څه خلک راغلل يو پکې لوړ ښائسته سور سپني مزېدار سړی و‪ ،‬د ځان رسه مې وويل‪:‬‬
‫د دېنه دخري ښېګړې امېد لرم‪ ،‬خو چې رانږدې شو ډېره سخته ناروا څپېړه يې راکړه‪ ،‬د ځان‬
‫رسه مې وويل‪ :‬چې په دې کې خري نه و نو د بل هيڅ قرييش اکفر څخه د خري طمعه نه لرم‪.‬‬
‫زه ال د وهلو ډبولو په دام کې پروت وم چې د يو راباندې زړه ودردېد‪ ،‬راته يې وويل‪ :‬خوار‬
‫شې په قريشو کې دې چا رسه د خري ښيګړې او پېژندګلو هېڅ اړيکې نشته؟ ما ورته وويل‪ ،‬ولې‬
‫نه‪ ،‬ما به خپپل يلک خاوره کې د جبري بن مطعم بن عدي بن نوفل بن عبد مناف جتاريت قافلې د‬
‫شوکمارو څخه ژغورلې‪ ،‬د حارث بن حرب بن اميه بن عبد شمس بن عبد مناف جتاريت مهماتو‬
‫حتفظ او هل ډاکوانو څخه به مې خالصول‪.‬‬
‫هغه راته وويل‪ :‬هله تباه شې! په چټکه د دواړو په نومونو غږ پورته کړه‪ ،‬او وررسه دې‬
‫خپلې اړيکي يادې کړه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫سعد ريض اهلل عنه وايي‪ :‬په لوړ اواز مې د هغوی نومونه ياد کړل او ټينګې اړيکې مې‬
‫هم وررسه ذکر کړې‪ ،‬سمدستې يو سړی الړ او دواړه يې په مسجد حرام کې راخرب کړل چې‬
‫‪127‬‬
‫د ابطح په مقام کې يو خزريج وهل کيږي او ستاسو د دواړو نومونه يادوې او دررسه د ټينګو‬
‫اړيکو دعوه لري‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هغوی وويل‪ :‬څوک دی؟ سړي ورته وويل‪ :‬سعد بن عباده ريض اهلل عنه‪.‬‬
‫دواړو وويل‪ :‬هو ولې نه‪ ،‬واهلل چې هغه رښتيا وايي‪ ،‬هلته به يې زمونږ جتاريت قافلې د ظاملانو‬
‫او شوکمارو نه خوندې کولې‪.‬‬
‫َُْ‬
‫وايي‪ :‬سعد ريض اهلل عنه په دغه طريقه هل قريشو څخه راخالص شو او مدينې ته والړ‪.‬‬

‫د دوهمې عقبې د بيعت شروط‬

‫لکه چې اهلل پاک د جهاد حکم راواستو د لومړي بيعت هل رشوطو پرته يې د عقبې په دوهم‬
‫بيعت کې يې پرې د جنګ جدال رشوط هم کېښودل‪ ،‬لومړی بيعت د ښځو رسه دبيعت په څېر‬
‫و ځکه چې هغه مهال اهلل پاک خپل پېغمرب ته د جنګ او جهاد اجازه نه وه ورکړې‪ ،‬چې لکه يې‬
‫ورته د جهاد په کولو حکم وکړ نو د عقبې په دوهم بيعت کې نيب کريم ﷺ د تور او سور په‬
‫ضد جنګ باندې هل ګډونوالو څخه بيعت واخست‪ ،‬د خپل ځان لپاره يې ترې امان واخست‬
‫او د اهلل لپاره يې ترې هم وعدې واخستې‪ ،‬او وررسه يې ومنله که خپلو ژمنو ته وفادار شوئ‬
‫هل جنت پرته به مو بله بدهل نه وي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عبادة بن صامت ريض اهلل عنه وايي‪ :‬مونږ د نيب کريم ﷺ رسه په جهاد کولو بيعت وکړ‪ ،‬د‬
‫خربې په اورېدو او منلو‪ ،‬په راحت او زمحت‪ ،‬که خوښه مو وي او که نه وي‪ ،‬په ځان مهاجرين غوره‬
‫ګڼلو باندې‪ ،‬په دې چې د چارواکو رسه به په واک تاوترخيوایل نه کوو‪ ،‬او که هر چرته وو حق به‬
‫وايو او د اهلل لپاره به د هېڅ چا هل خربو او پېغور څخه نه ډارېږو په دې ټولو مو وررسه بيعت کړی و‪.‬‬

‫د اهلل پاک له پلوه د جهادې مشن په پېل اجازه‬

‫د عقبې د تړون نه وړاندې نيب ﷺ ته د خمالفينو په وژلو او د هغوی په ځپلو او وينې تويولو‬
‫اجازه نه وه شوې بلکې د نبوت په دغې جريان کې نيب ﷺ او ملګري يې اسالم ته په دعوت‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫کولو او د خمالفينو هل پلوه په سپکو او درنو تکليفونو او په ناخوالو ډېر زغم وويست‪ ،‬او د‬
‫ناپوهه انسان په ناپاکه رويه باندې خاموش پاتې کېدلو ملکف وو‪.‬‬
‫که څه هم قريشو خپله نوي مسلمانه شوې طبقه د زړه بګونکو لړزه خېزو عذابونو او‬ ‫‪128‬‬

‫هل دين څخه په رابندولو حريت انګزي وهلو ډبولو وازمول‪ ،‬ځېنې يې مهاجر شول مرشکينو ته‬
‫يې یلک کور پرېښود‪ ،‬او ځېنې يې هم هغسې په السونو کې بنديوان پاتې شول‪ ،‬څوک حبشې او‬
‫څوک مدينې ته والړل‪ ،‬او څوک نورو نورو ځايونو ته‪...‬‬
‫لکه چې قريشو د اهلل پاک ورته د ورکړې لوي عزت او نعمت ناشکري وکړه‪ ،‬هغه خلک چې د‬
‫اهلل پاک يک او يواځې عبادت يې کو او حممد ﷺ يې د اهلل پاک د رايلږيل استازي په صفت پېژنده‬
‫هغوی يې وځورول او نيب ﷺ ته يې د تکذيب نوې سلسله ال پسې ګړندۍ کړه‪ ،‬اهلل پاک خپل‬
‫استازي ته د ظاملانو څخه په انتقام اخستلو او د هغوی د ځپلو او وينې تويولو ازاده اجازه ورکړه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د عروه بن الزبري ريض اهلل عنه په روايت په نيب کريم ﷺ باندې د جهاد لومړي ايتونه‬
‫نازل شول (ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ‬
‫ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ‬
‫ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ‬
‫ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑﮒ ﮓ ﮔ ﮕ)(‪.)1‬‬
‫دغه تېر ايتونه په همدې وغږېدل چې د مسلمانانو د مظلوميت هل کبله ورته جهادي بڼه روا‬
‫شوېده‪ ،‬ورنه د دوی او د خلکو ترمنځ هېڅ راز تېرې پاتې نه وې‪ ،‬او دغه مسلمانان دومره اسالم‬
‫پاهل دي که د واک په ګدې هم کېنې نو ملونځونه به ادا کوي او زاکتونه به ورکوي‪ ،‬په نېکيو به خلکو‬
‫ته امر کوي او هل بدو څخه به يې رابندوي‪ ،‬همدغه خلک د نيب کريم ﷺ وفادار ملګري وو‪.‬‬
‫هل دې څه وروسته اهلل پاک بيا د ايت نازل کړل (ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽﭾ ﭿ‬
‫ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ)(‪.)2‬‬
‫((( سورت حج‪ .)۴۱-۳۹( :‬ژباړه‪ :‬هغه اسالم پاهل وګړي چې نور خلک وررسه جنګ جدل کوي دوی ته هم د جنګ‬
‫اجازه وشوه‪ ،‬ځکه چې دوی مظلومان دي‪ ،‬او اهلل پاک يې په مرسته او مالتړ توانا دی * هغه مسلمانان چې‬
‫د هېڅ جرم پرته هل کورونو څخه ويستیل شوي دي سوا هل دېنه چې دوی وايي اهلل زمونږ رب دی‪ ،‬خو که اهلل‬
‫پاک ځېنې خلک په ځېنو نورو خلکو نه دفع کویل نود يهودانو او ن رصانيانو عبادختانې او د مسلمانانو‬
‫مسجدونه به نړېدیل وی چې د اهلل ياد او ذکر پکې کيږي‪ ،‬خو اهلل پاک به د هغه چا مرسته وکړي چې‬
‫حق پرست او اهلل پلوه وي‪ ،‬اهلل پاک ډېر قوي او سخت انتقام اخستونکی ذات دی * هغه خلک چې که د‬
‫ځمکې واک او اختيار ورته ورکړو ن وملونځونه به قائموي او زاکتونه به ورکوي‪ ،‬خلکو ته به په نېکيو باندې‬
‫امر کوي او هل بدو څخه به يې رابندوي‪ ،‬او حاالنکه د ټولو اکرونو اجنام اهلل پاک ته معلوم دی‪.‬‬
‫((( سورت بق ره‪ .)۱۹۳( :‬ژباړه‪ :‬تر هغه وررسه جنګ وکړئ چې فتنه پاتې نه يش او دين خالص د اهلل لپاره يش‪ ،‬که‬
‫هل رشک نه رابند شول نو هل ظاملانو پرته به په نور جا تېری نه کيږي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫معین دا شوه چې مومن مسلمان به په خپل دين نه ځورول کيږي‪ ،‬په ځمکه به يک او‬
‫يواځې د اهلل عبادت کيدای يش او ټول وررسه جوړ شوي برخه داران به شاته غورځول کيږي‪.‬‬
‫‪129‬‬

‫مسلمانانو ته مدېنې ته په هجرت کولو اجازه‬

‫کوم مهال چې اهلل پاک خپل استازي حممد ﷺ ته د جهاد په پېل کولو اجازه ورکړه او هل‬
‫بلې خواه وررسه د انصارو دواړو قبيلو په اسالم او د دوی په مرسته او مسلمانانو ته د ځای په‬
‫ورکولو لکک تړون وکړ‪ ،‬نيب ﷺ هل حبشې نه راستانه شوي مهاجرو او نور کمزورو بې وسه او‬
‫بې کسه مسلمانانو ته مدېنې ته د بيا ځل لپاره په هجرت کولو امر اواجازه وکړه چې تر انصارو‬
‫ځان ورسوئ‪ ،‬او ورته يې وويل‪ :‬اهلل پاک ستاسو لپاره د بهرنيو ورونو او کورونو بندوبست کړی‬
‫دی‪ ،‬هلته به د خري رسه ښه په ډاډ او اطمئنان کې ياست‪.‬‬
‫هغه و چې د مهاجرينو نوې لړي بيا پېل شوه‪ ،‬پرهل پسې مجاعتونه او ډلې ډلې مدينې ته‬
‫روانې شوې‪ ،‬نيب ﷺ خپله هم د دې انتظار ويسته چې اهلل پاک به ورته هل مکې څخه مدېنې‬
‫ته په هجرت کولو لکه امر کوي؟‬

‫مدينې ته د مهاجرينو کاروانونه‬

‫د نيب ﷺ په ملګرو کې هل مکې څخه مدينې ته لومړی هجرت ابوسلمه بن عبداألسد‬

‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه وکړ‪ ،‬د عقبې هل تړون نه يو اکل وړاندې يې هجرت کړی و‪ ،‬ابو سلمه ريض اهلل‬
‫َُْ‬
‫عنه هل حبشې څخه بېرته مکې ته راستون شوی مهاجر و‪ ،‬په مکه کې چې ورته لکه د مرشاکنو‬
‫د زيان رسونې راز راز ډولونه متوجه شول جمبور شو د بيا ځل لپاره يې مدينې ته هجرت وکړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د ابو سلمه ريض اهلل عنه نه وروسته مدېنې ته په دوهم پړاو کې اعمر بن ربيعه او د هغه يب يب‬
‫َْ‬
‫يلیل بن ايب حثمه ريض اهلل عن ُه َما راغلل‪ ،‬بيا عبداهلل بن جحش د خپل د کور ټولو غړو په شمول‬
‫او د هغه ورور عبد بن جحش او ابوامحد چې په سرتګو هم معذور و هجرت وکړ‪ ،‬ابو امحد هغه‬
‫َُْ‬
‫صحايب دی چې د مکې بره اوښکته کې به هل قائد پرته ګرځېده او شاعر هم و ريض اهلل عنه‪.‬‬
‫بيا عمر بن اخلطاب او عياش بن ايب ربيعه خمزويم دواړو مدېنې ته هجرت وکړ‪ ،‬هل دې‬
‫څخه وروسته بيا د مهاجرينو لړي په پرهل پسې توګه جريان وموند‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د نبي ﷺ هجرت‬
‫‪130‬‬

‫د نيب ﷺ د ملګرو د هجرت کولو نه وروسته هغه د دې شيبو انتظار ويسته چې لکه به ورته‬
‫په هجرت کولو امر کيږي‪ ،‬په مکه کې نيب کريم ﷺ او ابوبکر او عيل بن ايب طالب ريض اهلل‬
‫َْ‬
‫عن ُه َما په شمول څه شمېر هغه بې کسه صحابه چې د قريشو په بند کې پراته وو نور څوک نه‬
‫َُْ‬
‫وو پاتې‪ ،‬ابوبکر ريض اهلل عنه د تل لپاره د نيب ﷺ نه بار بار د هجرت اجازه غوښته خو هغه‬
‫به ورته ويل لږ زغم وباسه کېدای يش اهلل پاک دې د هجرت ملګری پېدا کړي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د خربې د اورېدو رسه ابوبکر ريض اهلل عنه په طمعه و چې کېداي يش خپله به وي!!‬
‫د قريشو رس چې لکه په دې خالص شو چې د نيب ﷺ په در خو داسې لکک مالتړ پېدا شو‬
‫چې د مکې باشندګان نه دي او د مکې مسلمانان هم د مه په دمه مدينې ته چې د امن او پوره‬
‫ډاډ ملن ده ور روان دي‪ ،‬قريش وډارېدل چې داسې نه نيب ﷺ د خپلو ملګرو نه جوړه جنګي‬
‫يلکه د دوی په ضد ونه اکروي‪.‬‬
‫د دارانلدوه په نوم د قيص بن کالب هغه کور چې د قريشو ټولې غوڅې پرېکړې به پکې‬
‫تررسه کېدې پکې غونډ شول او د نيب ﷺ هل پلوه د متوقع خطر او لوی ستونزې د دفع کولو‬
‫لپاره يې د خياالتو تبادهل او فيصله کن درېځ غوره کولو سال مشورې پېل کړې‪.‬‬
‫َْ‬
‫عبدااهلل بن عباس ريض اهلل عن ُه َما وايي‪ :‬لکه چې د قريشو جرګه ماران په دارانلدوه کې‬
‫د نيب ﷺ په باره کې د يو بل رسه يوه خوهل شول او د راغوڼدېدو ورځ يې رسه وټالکه‪ ،‬په کومه‬
‫ورځ چې به يې پکې خپله پرېکړه اعالنوهل يوم الزمحه به يې ورته ويله‪ ،‬د يو سالاکر په‬
‫صفت يې په جرګه کې ابليس هم د زوړ بوډا سړي په هيئت کې چې چنپ پرې پرته وه ګډون‬
‫وکړ‪ ،‬لکه چې د دروازې په درشل ودرېد د يلدو رسه ورڅخه قريشو وپوښتل‪ :‬څوک يې؟ او هل‬
‫کوم ځای څخه دې ترشيف راوړی دی؟ ابليس ورته وويل‪ :‬د جند هستوګنوال(‪ )1‬يم ستاسو د‬
‫غونډې اړوند مې خرب غوږونه وسکونډل په دې خاطر مې حضور وکړ تر څو ستاسو نېکې‬
‫مشورې واورم او يا هم درته د خريښېګړې نيکه مشوره درکړم‪.‬‬
‫هغوی ورته وويل‪ :‬ولې نه په خېر راشې او هر لکه راشې‪.‬‬
‫د قريشو د خمه ورو جرګه مارانو او مرشتابه وو په څنګ کې کېناست‪ ،‬ځېنو راغلو نورو ته‬
‫((( سهييل وايي‪ :‬شيطان جند ځکه ياد کړه چې قريشو دمعلومو کسانو پرته د تهامه ټول خلک د غونډې نه په‬
‫ناخربو کې شمېريل وو‪ ،‬په دې خاطر چې زړه يې اسالم ته ورته دی‪ ،‬نو د جندي انسان په شلک کې يې ځکه‬
‫خپل شلک اختيار ک ړ‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫وويل‪ :‬د دې سړي حممد ﷺ رامنځ ته کړي کشمکش اړوند خو تاسو ټول ښه خرب ياست که‬
‫زمونږ د قريشو پرته نور يې پريوۍ پيل کړي نزدې ده چې په مونږ يرغل وکړي‪ ،‬نور بايق د دې‬
‫‪131‬‬
‫سړي اړوند د غوڅې پرېکړې لکک غربګون او عميل اقدام څرګند کړئ‪.‬‬
‫هل همدې ځای څخه يو تر بله ګنګوسې رشوع شو‪ ،‬يو راغيل پکې وويل‪ :‬په وسپنزيو‬
‫زنځريونو به يې وتړو او د اوسپنزيو دروازو تر شا به يې بندېوان کړو تر څو د سابقه شاعرانو‬
‫زهري او نابغه په څېر ساه ورکړي او مړ يش‪.‬‬
‫شيخ جندي وويل‪ :‬نانا‪ ،‬لوړه په رب اليزال چې دا مشوره هېڅ ارزښت نه لري‪ ،‬که رښتيا هم‬
‫تاسو هغه بندېوان کړئ نو دعويت اغېزې به يې هل بندو دروازو تر شاه بهر راوځي‪ ،‬شايد پلويان‬
‫يې درباندې بريد وکړي او هل منګولو څخه به يې درنه رها کړي‪ ،‬او که رها يش ستاسو په ضد‬
‫به د عميل نظايم پاڅون الرې وسنجوي او په تاسو به بريایل يش‪ ،‬نو هېله ده چې دا مشوره مو‬
‫بېرته واخلئ او د بلې خربې پلټنه وکړئ‪.‬‬
‫بيا يې رسه خپلمنځنۍ ګنګویس پېل کړ‪ ،‬يو پکې وويل(‪ :)1‬هل خپلې خاورې څخه به يې‬
‫وشړو چې چرته ځې ال ړ دې يش او چې څه پرې تريېږي تېر دې يش خو مونږ به ترې بې‬
‫غمه يو‪ ،‬هېڅ پروا به پرې ونه کړو چې چرته الړ؟ د ورکېدو رسه سم به خپلمنځنۍ رامنځ ته‬
‫شوې کږې نسکورې اصالح کړو‪.‬‬
‫شيخ جندي ورته وويل‪ :‬دا هم ارزښتناکه مشوره نه ده‪ ،‬ايا تاسو يې ښې خربې او بارسوخه‬
‫ګړدود نه اورئ؟ چې په کوم انداز زړونه خپلوي؟ لوړ په رب اليزال چې که داسې مو وکړل‬
‫لکه چې يې وايئ نو د عربو بلې قبيلې ته به والړ يش او د خپلو خربو تر اغېز الندې به يې‬
‫راويل او ستاسو پر ضد پاڅون ته به يې وهڅوي‪ ،‬نزدې ده چې ستاسو قلمرو يې په ولقه کې‬
‫ولويږي او هغه څه به درباندې وکړي چې تاسو يې طمع توقع نه لرئ‪ ،‬زر کوئ د بلې مشورې‬
‫پلټنه وکړئ‪.‬‬
‫ابو جهل بن هشام وويل‪ :‬ما رسه يوه ځانګړې رايه ده شايد ستاسو د ګډونوالو هېڅ چا هم‬
‫ورته سوچ نه وي‪ ،‬ټولو ورته وويل‪ :‬ابو ا حلکم! وايه کومه مشوره لرې؟ ابو جهل وويل‪ :‬د‬
‫قريشو هل هرې قبيلې څخه به باتوره ننګيایل او اصيل لوړ نسبه تکړه ځوان غوړه کړو او د هر‬
‫ځوان رسه به څېرونکې توره په الس وي‪ ،‬د يو سړي په شان به پرې ټول مرګوین بريد وکړي‬
‫تر څو يې مړ کړي‪ .،‬په دې وژلو رسه به خو هل يو اړخه مونږ هم په ارام شو ساه به واخلو او هل‬
‫بل پلوه به يې وينه په قبيلو کې وويشل يش‪ ،‬چونکه بنو عبدمناف به د هرې قبېلې رسه د‬
‫جنګ کولو نه اعجز وي په ديت به رايض يش ديت به ورته ورکړو‪.‬‬
‫((( دا مشوره ابواالسود ربيع بن اعمر ورکړې وه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫شيخ جندي وويل‪ :‬د دې سړي خربه سمه دمه ده‪ ،‬هل دې پرته بله هېڅ چاره وړ نه بريښي‪ ،‬په‬
‫همدې پرېکړې ټولو راپنډ شوو مرشانو د شورا جملس پای ته ورسو او خلک خواره واره شول‪.‬‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم رایغ او نيب ﷺ ته يې وويل‪ :‬د خپل اعدت هل خمې دې نن په هغه ځای‬ ‫جربيل علي ِه‬ ‫‪132‬‬

‫مه ويده کېږه چې لږ څه وړاندې به پرې ويده کېدې‪.‬‬

‫د شپې په مهال غوره کړی شوي قرييش ځوانان د شوي ائتالف په بنسټ د نيب کريم ﷺ‬
‫په دروازه ودردېدل‪ ،‬او د دې انتظار يې کوو چې لکه به ويده کيږي‪ ،‬نيب کريم ﷺ چې لکه‬
‫َُْ‬
‫دوی ورته په ويح کړي شوي حالت ويلدل عيل بن ايب طالب ريض اهلل عنه ته يې وويل‪ :‬زما‬
‫په ځای ويده شه او زما د حرضموت په شني څادر کې ځان راونغاړه‪ ،‬د راغلو دښمنانو هل پلوه‬
‫به درته هېڅ راز ځاين زيان در ونه رسيږي‪.‬‬
‫او د اعدت هل خمې به نيب کريم ﷺ هر لکه په دغه څادر کې اسرتاحت کو‪.‬‬
‫حممد بن کعب قريظ وايي‪ :‬د نيب کريم ﷺ د وژنې لپاره راغلو کې يو ابوجهل هم و‪ ،‬ټولو يې‬
‫د عملې پاڅون لپاره په دروازه والړ وو‪ ،‬ابوجهل به پکې نورو ته ويل‪ :‬حممد داسې انګريوي‬
‫چې که تاسو يې پلوي وکړئ د عربانو او عجمو سرت واکداران به جوړ شئ‪ ،‬او هل مرګ وروسته‬
‫بيا راپاڅېدنې نه به درته د اردن په څېر لوی لوی شنه او غټ باغونه درکړل يش‪ ،‬او که يې‬
‫پلويان جوړ نه يش هالک برباد او وبه وژل شئ‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ هل کور څخه په داسې حالت کې راووت چې په الس کې يې خاوره وه او‬
‫ويويل‪ :‬هو‪ .‬زه درته همدغه خربې کوم او ته هل دغې د وزخيانو څخه يو دوزيخ يې خاوره يې‬
‫پرې وشيندهل‪ ،‬اهلل پاک يې د سرتګو ديد واخست‪ ،‬نيب کريم ﷺ دا ايتونه لوستل‪( :‬ﭬﭭ‬
‫ﭮ ﭯﭰ ﭱ ﭲ ﭳﭴ ﭵ ﭶ ﭷﭸ ﭹ ﭺ ﭻﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ‬
‫ﮁ ﮂ ﮃﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ‬
‫ﮕ ﮖ ﮗﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ)(‪.)1‬‬
‫دا ايتونه نيب کريم ﷺ لوستل او خاورې يې پرې وشيندلې په داسې حالت کې ترې روغ‬
‫رمټ ووت چې هېڅ اکفر ونه يلده‪ ،‬او د امر رسه سم هلته والړ چې ورته ښوول شوی و‪.‬‬
‫يو کس چې د قاتالنو رسه نه و رایلغ ورڅخه يې وپوښتل‪ :‬دتله څه کوې؟ هغوی ورته‬
‫((( سورت يس‪ .)۹-۱( :‬ژباړه‪ :‬يس * په دغه حمکم ق ران مې دې قسم وي * چې ته د هغه اسماين استازو څخه‬
‫يو يې * چې په سمه الره يلږدول شوي دي * تا ته دغه ق ران د زبردست او رحم واال ذات نه نازل شوی دی * د‬
‫دې لپاره چې هغه قوم ويروې چې پلرونو ته يې وې ره نه وه ورکړل شوې دوی هم هل توحيد نه اغفله دي * په‬
‫يقني رسه چې په زيات ره خلکو يې د عذاب پرېکړه ثابته شوې ده دوی نو نور ايمان نه راوړي * مونږ د دوی‬
‫په اغړو کې تر زنو پورې طوقونه ګرځويل دي نو دوی الندې نه يش کتیل (رسونه يې پورته نيويل دي) * مونږ‬
‫هل دوی څخه خمکې او وروسته ديوال ګرځویل دی‪ ،‬ړانده کړي مو دي دوی هېڅ نه ويين‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫وويل‪ :‬حممد وژنو‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬په وژنه يې بريايل نه شوئ‪ ،‬لوړه په رب اليزال چې حممد‬
‫درڅخه تلیل دی‪ ،‬تاسو خپلو ځانونو ته نه ګورئ چې په رس مو خاورې ايرې پرتې دي؟‬
‫‪133‬‬ ‫هر يو رس ته الس يوړ څه ګوري چې د هر چا په رس خاورې پرتې دي‪ ،‬هل دېوال تر شا په‬
‫َُْ‬
‫قدمونو ريين بوڅي شول عيل ريض اهلل عنه يې د نيب کريم ﷺ په څادر کې خوبه وړی ويلد‪،‬‬
‫يو بل ته يې وويل‪ :‬نا حممد نه دی تلیل‪ ،‬هاغه دی په خپل څادر کې پروت او ويده دی‪ ،‬دوی يې‬
‫َُْ‬
‫ال هم هغسې په انتظار وو چې عيل ريض اهلل عنه هل خوب څخه رابېدار شو‪ ،‬خپل منځ کې يې‬
‫رسه يو بل ته وويل‪ :‬سړي راته رښتيا وويل هغه خو تلیل دی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬ابوبکر ريض اهلل عنه خپله مادلاره و‪ ،‬چې لکه به يې هم د نيب کريم ﷺ‬
‫څخه د هجرت کولو اجازه وغوښته هغه به ورته ويل‪ :‬لږ زغم وباسه کېدای يش اهلل پاک درته‬
‫َُْ‬
‫ملګری درکړي‪ ،‬ابوبکر ريض اهلل عنه لږ څه وپوهېد چې کېدای يش د هجرت ملګری يې‬
‫هغه خپپله وي‪ ،‬نو دوه سورلۍ يې واخستې‪.‬‬
‫په کور کې به يې دواړه ساتلې او ښه بوتاوه به يې ورته کوهل‪.‬‬
‫َْ‬
‫اعئشه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ به د ابوبکر کور ته د سهار او ماښام پرته نورو‬
‫وختونو کې نه راته‪ ،‬په کومه ورځ چې ورته د هجرت امر وشو تر څو د قريشو او مکې هل قلمرو‬
‫َُْ‬
‫نه وړاندې الړ يش نو د ابوبکر ريض اهلل عنه کور ته د غرمې په مهال رایغ‪ ،‬ابوبکر ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه د يلدلو رسه سم وويل‪ :‬د چټک اکر پرته نيب کريم ﷺ هېڅ لکه په داسې وخت کې‬
‫َُْ‬
‫مونږ ته نه دی رایلغ‪ ،‬د راننوتو رسه ابوبکر ريض اهلل عنه ورته خپل ځای پرېښود‪ ،‬نيب ﷺ‬
‫ورته وويل‪ :‬پردي څوک که وي ويې باسه‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬زما مور او پالر دې درڅخه زار‬
‫يش څوک!! يواځې زما دواړه لورګانې دي‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬هل مکې څخه په تللو او‬
‫هجرت کولو راته اجازه وکړی شوه‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬د اهلل رسوهل! ملتيا ته دې بييخ مچتو يم‪،‬‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬ملګرتيا ملګرتيا وي‪.‬‬
‫َْ‬
‫اعئشه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬هل دغې ورځې نه خمکې ما هېڅ څوک نه و يلديل چې هل‬
‫َُْ‬
‫خوشحالۍ وژاړي لکه ابوبکر ريض اهلل عنه چې په دغه ورځ هل خوشحالۍ وژړل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬ای د اهلل پېغمربه! د هجرت د سفر لپاره مې دغه دواړه‬
‫سورلۍ تيارې کړي دي‪ ،‬عبداهلل بن ارقط چې خپله دغه مهال مرشک هم و په مزدورۍ يې‬
‫ونيو او دواړو ته يې الره ښووهل‪ ،‬دواړو ورته خپلې سورلۍ ورکړې تر څو د معلوم وخت لپاره‬
‫يې ورته روغې رمټې وسپاري او هغه به ورهل د خوراک او څښاک بندوبست هم کو‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬ما ته د رارسيديل راپور هل خمې د نيب کريم ﷺ هل مکې څخه په وتلو او‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫هجرت کولو باندې هل عيل ريض اهلل عنه ابوبکر ريض اهلل عنه او کورنۍ پرته يې نور هېڅ‬
‫څوک نه وو خرب‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫عيل ريض اهلل عنه يې په دې پوهه کړی و چې زه هجرت کوم او ته به زما هل هجرت وروسته‬
‫ټول هغه امانتونه چې ما ته خلکو راکړي دي خپلو خپلو څښتنانو ته وسپارې‪.‬‬
‫هغه شيان چې په مکه کې به يې خلک هل ضياع څخه ډارېدل نيب ﷺ رسه به يې کېښودل‬ ‫‪134‬‬

‫ځکه چې هغوي يې په امانتدارئ او رښتنولۍ خرب وو‪.‬‬

‫َُْ‬
‫لکه چې رسول اهلل ﷺ د هجرت په کولو هوډ وکړ د ابوبکر ريض اهلل عنه هل کور څخه د‬
‫غټې کړکۍ هل الرې ووت او د ثور په غر کې لوی اغر ته ننوتل(‪.)1‬‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه خپل ځوی عبداهلل په دې وګماره چې د خلکو هل پلوه د ورپسې شوې‬
‫خربو لککه څارنه وکړي او د ورځې ټولې کړی شوې خربې د شپې هل خمې دواړو ته راوړي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫او عبداهلل بن فهريه چې د ابوبکر ريض اهلل عنه غالم و په دې يې ګماریل و چې د ورځې‬
‫يې رمه وڅروي او د شپې هل خمې اغر ته رايش‪ ،‬او اسماء بنت ايب بکر به ورته د شپې هل پلوه‬
‫د خوراک او څښاک غم کو(‪.)2‬‬
‫َُْ‬
‫د ابوبکر ريض اهلل عنه په شمول نيب کريم ﷺ په اغر کې درې ورځې تېرې کړې هل هغې‬
‫راهيسې چې دواړه هل مکې نه راوتيل وو‪ ،‬قريشو يې په مرګ يا ژوبلې او يا هم که چا په ژوندۍ‬
‫بڼه راوستل سل اوښان نقدي جائزه ټايلک وه‪.‬‬
‫عبداهلل بن ايب بکر به خپله ټوهل ورځ د قريشو رسه تېروهل‪ ،‬د هغوی چل او پراډونه‪ ،‬جرګې‬
‫مرکې به يې ټولې واورېدې او د شپې هل پلوه به اغر ته والړ او دواړو ته به يې ټول ورځین راپور واورو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د ابوبکر ريض اهلل عنه غالم اعمر بن فهريه به د مکې په څړځايونو کې د ابوبکر ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه رمه څروهل او د شپې هل خمې به يې ټوهل رمه تر اغره راوسته او غوښه او شېدې به يې‬
‫دواړو وخوړل‪.‬‬
‫هغه الره چې عبداهلل بن ارقط ورته دواړه سورلۍ او يوه يې د خپل ځان لپاره وه راوستې‪،‬‬
‫اسماء بنت ايب بکر هم ورته د سفر د دورانيې اړوند خوراک او څښاک راوړ‪ ،‬دا چې د ګوډي‬
‫َْ‬
‫د خولې لپاره ترې تار هېر شوی و د سفر په دوران کې اسماء ريض اهلل عن َها ويلد چې د ګوډي‬
‫خوهل خالصه ده خپل مالبند يې راخالص کړ او په منځ يې دوه وشکو په يوه برخه يې د ګوډي‬
‫خوهل وتړهل او په بله يې خپله مال وتړهل‪ ،‬هل همدې کبله ورته (ذات انلطاقني) ويل کيږي‪.‬‬
‫په دواړه سوريلو کې يې ښه او ایلع ترينه چاغه څربه سورلۍ نيب کريم ﷺ ته وړاندې‬
‫کړه‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬زما مور او پالر دې درنه زار او قربان يش په دې سورلۍ سپور شه‪ ،‬نيب‬
‫((( ثور د مکې په ښکته برخه کې د غر نوم دی‪.‬‬
‫َ ُْ‬
‫((( ابن هشام د حسن برصي څخه نقلوي چې د شپې په مهال نيب کريم ﷺ او ابوبکر ريض اهلل ع ن ه دواړه‬
‫َ ُْ‬
‫اغر ته ننوتل‪ ،‬ابوبکر ريض اهلل ع ن ه ترې خمکې په دې خاطر ننوت چې اغر هل زيانمنو ح رشاتو (مار لړم‬
‫وغې ره) څخه پاک کړي‪ ،‬په خپل ځان به يې د نيب کريم ﷺ حفاظت کو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫ﷺ ورته وويل‪ :‬زه په هغه اوښ نه سرپېږم چې شخيص مې نه وي‪ ،‬ابوبکر ريض اهلل عنه ورته‬
‫وويل‪ :‬اوښ چورلټه ستا شو‪ ،‬نيب ﷺ ورته وويل‪ :‬په څومره دې پېریل دی؟ ابوبکر ريض اهلل‬
‫َُْ‬
‫‪135‬‬
‫عنه ورته کړه چې په دومره دومره‪...‬‬
‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬په دغه نرخ زما شو‪ ،‬ابوبکر ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬نرخ او‬
‫اوښ دواړه ستا شول‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه او نيب کريم ﷺ دواړه په خپلو خپلو اوښانو ښپې واړولې د الرې د‬
‫َُْ‬
‫خدمت لپاره ابوبکر ريض اهلل عنه د ځان رسه اعمر بن فهريه هم شاته سپور کړ‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َْ‬
‫اسماء بنت ايب بکر ريض اهلل عن ُه َما وايي‪ :‬د نيب کريم ﷺ او ابوبکر ريض اهلل عنه هل‬
‫وتلو وروسته د ابوجهل په ملتيا ځېنې قريش راغلل د کور په دروازه ودرېدل زه ورغلم راڅخه‬
‫يې وپوښتل‪ :‬پالر دې چرته دی؟‬
‫ما ورته کړه‪ :‬واهلل نه پوهېږم چې پالر به مې چرته تلیل وي؟ ابوجهل چونکه پليت او سپور‬
‫سپريه سړی و‪ ،‬دومره زور داره څپېړه يې راکړه چې راڅخه غوږوالۍ هم پرېوتې او بيا الړ‪.‬‬
‫درې ورځې شپې تېرې شوې خو مونږ په دې نه پوهېدو چې نيب کريم ﷺ به د خپل‬
‫ملګري په شمول چرته او په کومه تليل وي؟‬
‫تر دې چې د مکې د الندې برخې نه يو پېری رایغ او په بره برخه ووت‪ ،‬که څه هم چا نه‬
‫‪1‬‬
‫يلد خو د اواز پسې يې خلک روان وو او دا يې زمزمه کول چې‪:‬‬
‫َ ْ َ ْ َ َّ ْ َ َ ْ ُ ْ‬ ‫اس َخ ْ َ‬ ‫َج َزی اهلل َر ُّب ّ‬
‫ــي أ ِّم َمعبَ ِد‬ ‫ــن حال ِخيم‬
‫ِ‬ ‫ي َج َزائِ ِه *** ر ِفيق‬ ‫انلَ ِ‬
‫ََََ َ َ ْ َْ َ َ ْ َ َُ‬ ‫ُ َّ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُ َ‬
‫ــق م َّم ِد‬ ‫ــم ت َر َّو َحا *** فأفلح مــن أمس ر ِفي‬ ‫الــر ث‬
‫ِِ‬ ‫همــا نــزال بِ‬
‫َْ َْ َ‬ ‫ُْْ‬ ‫ََْ ُ َ‬ ‫ــي َک ْع َ َ ُ َ َ ْ‬ ‫ِلَ ْه َن بَ ْ‬
‫ب مــان فتاتِ ِهم *** َومقعدهــا لِلمؤ ِم ِنــن بِمرص ِ‬
‫ــد‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫ژباړه‪ :‬هغو دواړو دوستانو ته دې اهلل خپله د خري بدهل ورکړي چې د ام معبد خيمو ته ننوتل‪.‬‬
‫دواړه په سعادت او پوره سالمتيا هلته ورسېدل‪ ،‬هغه څوک به رښتوین برېمن وي چې د‬
‫حممد ﷺ ملتيا کوي‪.‬‬
‫بنو کعب دې هغه وياړ وملانځي چې د ځوانې خور هستوګن ځای يې د مومنانو تم ځای‬
‫او دمه ځای جوړ شو‪.‬‬
‫((( د ام معبد خپل نامه (اعتکه بنت خادل) وه‪ ،‬د بنوکعب هل خاندان څخه وه‪ ،‬نيب کريم ﷺ او ابوبکر او‬
‫اعمر بن فه ريه او عبداهلل بن ارقط وررسه ميلمانه شوي وو‪.‬‬
‫د پېرودلو لپاره يې ترې د کجورو او غوښې غوښته وکړه خو هېڅ وررسه نه و‪ ،‬د خېمې دننه نيب کريم ﷺ‬
‫بزه ويلده چې وچه وه‪ ،‬غالنځه يې ورهل په الس مسح کړه نو ډېر زيات شېدې پکې راغلل نو ښځې وررسه‬
‫سم د السه په اسالم بيعت وک ړ‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫مونږ چې لکه دغه شعرونه واورېدل وپوهېدو چې رسول اهلل ﷺ د مدينې په لور تلیل دی‪.‬‬
‫رساقه بن مالک بن جعشم وايي‪ :‬هل لکه راهيسې چې نيب کريم ﷺ هل مکې څخه مديين ته د‬
‫هجرت کولو دورانيه پېل کړه د هغه د مرګ او يا بندېوانۍ لپاره قريشو سل اوښان جائزه اعالن کړه‪.‬‬ ‫‪136‬‬

‫زه ال دخپل قوم په جلسه ګاه کې ناست وم نابربه يو سړی رایغ او په رس مو و درېد او‬
‫ويويل‪ :‬وس درې نفره ما ويلدل چې الړل تېر شول او د حممد او د هغه هل ملګرو پرته مې په‬
‫بل چا ګمان نه کيږي‪.‬‬
‫هغه ته مې په سرتګو اشاره وکړه چې خاموش شه‪ ،‬بيا مې ورته وويل‪ :‬خا خا تا هغه‬
‫فالنکی او فالنکی يلديل دي‪ ،‬هل هغوی څخه اوښان ورک شوي دي د هغه پلټنه کوي‪ ،‬هغه‬
‫راته وويل‪ :‬بس کېدای يش هغوی به وي‪.‬‬
‫د دې خربې د اورېدو رسه سم هغه هم خاموش شو‪ ،‬لږ ځند وروسته پاڅېدم او کور ته‬
‫ننوتم‪ ،‬کور کې مې وويل‪ :‬زما اوښ سمبال کړئ‪ ،‬زين پرې کيږدئ او د خوړ کنډو کرپو پناه‬
‫يې راته وسپارئ‪ ،‬د کور تر شا مې غيش او يلنده هل خلکو څخه هم پټ پنا راواخستل‪ ،‬د رواج‬
‫رسه سم ما د خپل اکر د خري او رش پاييل معلومو لپاره غيش استعمال کړه څه ګورم هغه غیش‬
‫راوخوت چې ما ته پسند نه و‪ ،‬خپله زغره او جنګي بلاس مې واچو بيا مې په غشو د برخليک‬
‫يېژندلو لپاره دوهم ځل رشوع وکړه څه ګورم چې بيا هغه غیش راوخوت چې ما ته خوښ نه‬
‫و‪ ،‬او زه په دې لکک باوری وم چې شايد دواړه قريشو ته ژوندي راولم او په انعام ګټلو اغزي‬
‫شم‪ ،‬د اس ښپې وښوېدې او زه ترې پرېوتم‪ ،‬ځان رسه مې وويل‪ :‬دا څه وشو؟‬
‫غيش مې د بيا ځل د برخليک معلومو لپاره د تېر په څېر استعمال کړه څه ګورم چې هغه‬
‫غیش بيا راوخوت چې ټنډه مې پرې بدېده‪ ،‬د غيش تقسيم مې شا ته کړ او چټک مزل ته مې دوام‬
‫ورکړ‪ ،‬خو چې څنګه مې تر سرتګو شول د اس خمکنۍ ښپې (السونه) په ځمکه کې ښکته الړل‬
‫زه ترې ولوېدم‪ ،‬اس چې بېرته راپورته شو او ښپې يې خالصې شوې څه ګورم د باد په څېر لوی‬
‫لوګي راڅخه هغوی پټ پناه کړل‪ ،‬دغلته زه وپوهېدم چې دواړه به هرومرو بری مويم‪.‬‬
‫په لوړ غږ مې ورته وويل‪ :‬زه رساقه بن جعشم يم‪ ،‬لږ زغم وکړئ دررسه خربې اترې کوم‪،‬‬
‫زما څخه به درته داسې څه در ونه رسيږي چې ستاسو ټنډه پرې تروه ترخه يش‪ ،‬نيب ﷺ‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه ته وويل‪ :‬ورته ووايه چې د څه غوښتنه لرې؟ هغه وويل‪ :‬د څه غوښتنه‬
‫لرې؟ ما ورته وويل‪ :‬ما ته هل خپل اړخه يلک راکړئ چې زما او ستا ترمنځ نښه وي‪ ،‬ابوبکر‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه ته يې وويل يلک ورته ورکړه‪.‬‬
‫هغه راته په هډويک يا د پوستيک په مخ يلیلک خط وغورځو او هغوی الړل‪ ،‬ما خط راواخست‬
‫او د غشو په چاټۍ کې مې د ځان رسه حمفوظ کړ‪ ،‬د دوی اړوند مې هېڅ چا ته هم راز افشا نه‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫کړ د مکې او طائف او د حنني هل فتح وروسته وررسه د طائف او مکې تر منځ ِج ِع َرانه نوم ځای‬
‫کې خمامخ شوم‪ ،‬د انصارو په جم کې ورته ورغلم هر چا به ټومبلم چې څه کوې؟ څه کوې؟‬
‫‪137‬‬ ‫هغه چې خپپلې سورلۍ سپور ناست و او زه ورنږدې شوم‪ ،‬لوړه په رب اليزال چې پنډۍ يې‬
‫په زين کې لکه د خرما د ګردې په څېر سپینې ځلیدلې‪.‬‬
‫کوم يلک چې را ته هغه راکړی و په الس کې مې اوچت کړ او غږ مې کړ چې ای د‬
‫اهلل رسوهل! زه رساقه بن مالک بن جعشم يم او دا را رسه ستا راکړی يلک دی‪ ،‬نيب کريم ﷺ‬
‫وويل‪ :‬نن د خري ښيګړې او وفادارۍ ورځ ده لږ رانزدې شه‪ ،‬زه ورنږدې شوم او خپل اسالم مې‬
‫اعالن کړ‪ ،‬بيا مې ترې د څه يش غوښتنه لرهل خو هېر مې شول چې څخه مې ترې غوښتل خو‬
‫دومره مې ورته وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل ﷺ ما خپلو اوښانو ته د اوبو ډنډونه ډک کړي دي پردې‬
‫اوښان راځي او اوبه ورڅخه څښي‪ ،‬ايا د هغه په خړوبولو کې زما ثواب او نېکه بدهل شته؟‬
‫هغه وويل‪ :‬هو د هر خپتورګي او پپوسانو واال زنده رس په خړوبولو کې اجر دی‪.‬‬
‫بيا خپل قوم ته ستون شوم او نيب ﷺ ته مې صدقات راوړل‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬عبداهلل بن ارقط دواړه هل اغر څخه راوويستل او لومړی يې د مکې د‬
‫ښکته پرتې برخې څخه د ُعسفان مقام د الندېنۍ برخې نه د حبر ساحل ته يوړل‪ ،‬د عسفان نه‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫په تېردېدو يې د امج په ښکته برخه روان کړل تر څود قديد نوم ځای يې هم په مزل ووهو‪ ،‬او‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫هل همدغې الرې د خ َّرار نوم ځای ته ورسېدل‪ ،‬بيا د ِلقف او ان د لقف د ښته يې هم ووهله‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫او د همدې الرې څخه د ماج نوم ځای ته ورسېدل‪ ،‬د ماج هل کونج څخه يې د ذي الغ َض َوين‬
‫َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫داجد ته ورسېدل‪ ،‬او هل دغې ځايه د اج َرد مقام‬ ‫کونج ته رسيدګي وکړه‪ ،‬بيا ِذي کش ته او بيا ج ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫ته الړل‪ ،‬بيا يې د تِع ِه ْن د دښتې په وهلو ذاسلم ته ورسول بيا عبَابِيْد نوم ځای ته او بيا هم تر‬
‫َّ‬
‫فاجه نوم ځای ته ورسېدل‪.‬‬
‫ابن هشام وايي‪ :‬هل فاجې څخه بيا ِعرج مقام ته ورسېدل‪ ،‬خپله او سوريلانې يې هم ډېرې‬
‫جر په نوم صحايب نيب ﷺ خپپل‬ ‫ستړې ستومانه شوې وې‪ ،‬د اسلم هل قبيلې څخه د اوس بن َح َ‬
‫الردا به ورته ويل کېده سپور کړ او د مسعود بن هنيده په نوم خپل غالم يې‬ ‫ّ‬
‫اوښ چې ابن ِ‬
‫وررسه کړ او تر مدينې يې ورسول‪.‬‬
‫بيا يې هل عرج څخه ثنية العائر او بيا يې د ِريْم نومې درې ته ښکته کړل‪ ،‬باالخره د سفر‬
‫د دورانيې پای د دوشنبې په ورځ د ربيع االول د مياشتې په دولسم تاريخ چې د ملر تودوخه په‬
‫ختمېدو وه په قباء کې بين عمرو بن عوف ته ورسېدل‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫قباء ته رسېدل‬
‫‪138‬‬

‫عبدالرمحن بن عويمر بن ساعده وايي‪ :‬د نيب کريم ﷺ د ملګرو څخه راته خپل ځېنو‬
‫قوميانو وويل‪ :‬هل لکه راهيسې چې د مکې نه د نيب کريم ﷺ په راتګ وخربېدو‪ ،‬د سهار په‬
‫مهال به د هغه د ښه راغالست لپاره د ماسپښني تر سختې ټکندې غرمې پورې په انتظار وو‪،‬‬
‫د ونو بوټو سيوري به هم د سخت ملر هل کبله خورا زيات ګرم شول خو چې لکه به هېڅ سيوری‬
‫پاتې نه شو کورونو ته به ستانه شول‪.‬‬
‫دغه د ګرمۍ سخرتينې ورځې شپې وې د نيب کريم ﷺ د راتګ په ورځ د اعدت په څېر‬
‫بيا ووتوو‪ ،‬ملر د اسمان منځ ته رایغ او سيوري ورک شول‪ ،‬د ګرمۍ د ډېرې تودوخې هل کبله بيا‬
‫کورونو ته ننوتوو‪ ،‬نيب ﷺ په داسې حالت کې راورسېد چې مونږ کورونو کې وو‪ ،‬يو يهودي‬
‫چې مونږ به يې هره ورځ څارلوو چې د چا په انتظار يو په لوړ غږ وويل‪ :‬ای د قيلې ملسيانو!‬
‫ستاسو برخليک او نصيب راورسېد‪.‬‬
‫چونکه زمونږ زياتره خلکو رسول اهلل ﷺ نه و يلدیل ټول ورته راووتوو‪ ،‬ابوبکر ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه هم وررسه و چې د عمر په حلاظ يې دومره توپري ترمنځ نه و‪ ،‬دواړه د کجورې د ونې‬
‫َُْ‬
‫سيورې الندې ناست وو‪ ،‬چې لکه سيوری ختم شو ابوبکر ريض اهلل عنه ورته څادر سيوری‬
‫َُْ‬
‫کړ‪ ،‬بيا وپوهېدو چې دا ابوبکر ريض اهلل عنه او بل نيب کريم ﷺ دی‪.‬‬
‫هدم‬
‫ابن هشام وايي‪ :‬د ځېنو معلوماتو هل خمې د لومړي ځل لپاره نيب کريم ﷺ د لکثوم بن ِ‬
‫او د نورو ځېنو راپورونو هل خمې د سعد بن خيثمه رسه ميلمه شو‪ ،‬د لکثوم بن هدم راويان وايي‪:‬‬
‫د لکثوم بن هدم هل کور څخه چې به لکه نيب کريم ﷺ راووت د سعد بن خيثمه په جونګړه‬
‫کې به ناست و ځکه چې دا لونډ و واده يې نه و کړی‪.‬‬
‫او د نيب کريم ﷺ مهاجر شوي بې واده به هم ټول هلته ناست پاست وو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫او د ابوبکر ريض اهلل عنه اړوند راپورونه وايي چې هغه به د ُحبَيْب بن اساف رسه ميلمه‬
‫و‪ ،‬او ځېنې نور معلومات ښايي چې د خارجه بن زيد رسه به ميلمه و‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عيل ريض اهلل عنه په مکه کې درې شپې او درې ورځې وځنډېد تر څو د رسول اهلل ﷺ‬
‫رسه خلکو ايښي امانتونه حقدارو ته وسپاري‪ ،‬چې لکه د امانتونو هل سپارتلو څخه وزګار شو‬
‫د نيب کريم ﷺ رسه يو ځای او په لکثوم بن هدم باندې ميلمه شو‪.‬‬
‫په بين عمرو بن عوف د قباء مقام کې نيب کريم ﷺ دوشنبه‪ ،‬سه شنبه‪ ،‬چهارشنبه او پنج‬
‫شنبه ورځې تريې کړې او خپل مسجد يې پکې ودان کړ‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫مدينې ته رسېدل‬
‫‪139‬‬

‫د مجعې په ورځ د اهلل پاک د امر رسه سم هل قباء څخه مدينې ته والړ‪ ،‬د مجعې د ورځې‬
‫ملونځ يې په بين سالم کې د رانوناء په خوړ کې ادا کړ‪ ،‬دا د نيب ﷺ لومړنۍ مجعه وه چې په‬
‫مدينه کې يې ادا کړه‪.‬‬
‫د بين سالم بن عوف هل قبيلې څخه ورته د عتبان بن مالک او عباس بن عباده بن نضله په‬
‫شمول څه خلک راغلل او ورته يې وويل‪ :‬ستا د حفاظت او ساتنې لپاره زمونږ د ځوانانو قوه او‬
‫دفايع وژونکي اسلحه بسنه کوي‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬اوښې ته الر پرېږدئ دې ته امر شوی دی‬
‫چې چرته الړه يش‪ ،‬نو سرتګو په الر خلکو ورته الره پرېښوده‪ ،‬د بنو بياضه قبيلې کورونو ته په‬
‫رسيدګۍ ورته د بنو بياضه د قبيلې مرشانو زياد بن بليد او فروة بن عمر په شمول خلک راووتل‬
‫او ورته يې وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! ستا د حفاظت او ساتنې لپاره زمونږ د ځوانانو جګړيزه ډهل‬
‫او وژونکي اسلحه بسيا کوي‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬اوښې ته الره پرېږدئ دې ته حکم کړی‬
‫شوی دی چې چرته الړه يش‪ ،‬اوښه روانه وه د بنو ساعده تر قبيلې چې ورسېده نو د بنو ساعده‬
‫د قبيلې د سعد بن عباده او منذر بن عمر په شمول ورته خلک راووتل او ورته يې وويل‪ :‬ای‬
‫د اهلل رسوهل! ستا د ښه حفاظت لپاره زمونږ جنګيايل ځوانان او زور داره اسلحه کفايت کوي‬
‫دتله تم شه‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬اوښې ته الره پرېږدئ دې ته امر شوی دی چې د هر چا کره الړه‪.‬‬
‫اوښه روانه وه تر دې چې د بين احلارث بن خزرج قبيلې کورونو ته روسېده‪ ،‬د دې قبيلې د‬
‫َْ‬
‫مرشانو سعد بن الربيع او خارجه بن زيد او عبداهلل بن رواحه ريض اهلل عن ُه ْم په شمول ورته‬
‫خلک راووتل او ورته يې وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! ستا د مزيد حفاظت لپاره زمونږ جنګيايل‬
‫ځوانان او پياوړې اسلحه بسنه کوي‪ ،‬دتله پاتې شه‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬اوښې ته الره پرېږدئ دې‬
‫ته امر شوی دی چې د هر چا کور ته الړه‪.‬‬
‫اوښه روانه شوه او د بنو عدي بن جنار قبيلې کورونو ته ورسېده‪ ،‬د دې قبيلې د مرشانو د‬
‫سليط بن قيس او د ابو سليط اسري بن ايب خارجه په شمول ځېنې نور خلک هم راووتل او ورته‬
‫يې وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! د خپلو ماماګانو کره دې تم شه د ځوانانو جنګيالو او وسلوالو نوميالو‬
‫په حفاظت کې به يې ‪-‬د ام عبداملطلب سلیم بنت عمر‪ -‬هل اړخه يې ماماګان کېدل‪.‬‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬اوښې ته الره پرېږدئ دې ته امر شوی دی چې چرته الړه يش‪ ،‬اوښه روانه‬
‫شوه او د بنو مالک بن جنار قبيلې کورنو ته ورسېده او د نبوي مسجد په لويه دروازه اوښه چو‬
‫شوه‪ ،‬هېره دې نه وې چې د اوښې دغه تم ځای د دوو يتيمانانو چې د بين جنار رسه يې کورنۍ‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫اړيکې وې د خورماوو د وچولو ځای و‪ ،‬او دغه دواړه هلاکنو سهل او سهيل نومونه درلودل‪،‬‬
‫د معاذ بن عفراء پرکټيان وو‪.‬‬
‫نيب ﷺ هل اوښې څخه راښکته نه شو‪ ،‬اوښه بېرته پاڅېده لږ څه وړاندې الړه بېرته يې‬ ‫‪140‬‬

‫شاته وکتل او د دوهم ځل لپاره بريته په لومړي ځای چو شوه‪ ،‬نيب کريم ﷺ مهار پرېښی و خو‬
‫بيا هم نيب ﷺ ترې راښکته نه شو‪.‬‬
‫اوښې په مالستې حرکتونه پېل کړل او اوازونه يې رشوع کړل او د سينې او حلق الندينۍ‬
‫برخه يې په ځمکه جوخته ولګوهل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابو ايوب انصاري ريض اهلل عنه يې په ډېرې چټګۍ رسه سامان هل دروازې دننه کړ هغه و‬
‫چې نيب ﷺ وررسه ميلمه پاتې شو‪ ،‬داوښې د چو ځای اړوند يې وپوښتل چې د چا دی؟‬
‫َُْ‬
‫معاذ بن عفراء ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬زما د دوو پرکټيانو سهل بن عمرو او سهيل بن‬
‫عمرو دی‪ ،‬هغه دواړه به زه رايض کړم خو ه په دې ځای مسجد جوړ کړه‪ ،‬نيب کريم ﷺ پر‬
‫َُْ‬
‫ځاې د مسجد جوړولو امر وکړ او د ابوايوب ريض اهلل عنه رسه تر هغه په کور کې پاتې شو‬
‫چې مسجد او تر څنګ يې خپل کور هم رس ته ورسېد‪.‬‬
‫په مسجد کې د مسلمانانو اکر کولو ته په ترغيب کې هغه خپله هم اکر کو‪ ،‬د دې هل امله‬
‫د ټولو مهاجرو او انصارو ورونو په اکر کې اخالص نور هم پسې زيات شو‪.‬‬
‫د اکر کولو په وخت کې يو مسلمان وويل‪:‬‬
‫َّ ُ‬ ‫َ ٌ‬ ‫ْ َ َ َّ‬ ‫َ ْ َ َ ْ َ َ َّ ُّ َ ْ ُ‬
‫اك ِمنــا ع َمــل َم َضلــل‬ ‫ــي يع َمــل *** ِاذ ذ‬‫ــن قعدنــا و انل ِ‬
‫ل ِ‬
‫که پېغمرب په اکر بوخت وي او مونږ تش خوشې ناست يو‪ ،‬نو دا به مو هل اړخه ډېر ناوړه اکر وي‪.‬‬
‫او نورو مسلمانانو به ويل چې‪:‬‬
‫َ‬ ‫ْ َ َ َ ُْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َّ َ ْ ُ‬ ‫َ ْ َ‬
‫اج َرة‬ ‫ــش ِ َ‬
‫اآلخــر ِة *** امهللَّ ارح ِم األنصــار والمه ِ‬ ‫ال َعيــش اال عي‬
‫د اخرت پرته نور هېڅ نېکمرغه زندګي نشته‪ ،‬ای اهلل انصارو او مهاجرينو باندې ته رحم وکړه‪.‬‬
‫د مسجد او کورونو د منصوبې پای ته رسېدو رسه سم نيب کريم ﷺ د ابو ايوب ريض اهلل‬
‫َُْ‬
‫عنه هل کور څخه نقل ماکين وکړه‪ ،‬اهلل دې پرې رحم وکړي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابو ايو ب ريض اهلل عنه وايي‪:‬‬
‫هل لکه راهيسې چې نيب کريم ﷺ زما کور ته رایغ‪ ،‬هغه دکور په الندې برخه کې ميشت‬
‫شو‪ ،‬زه او ام ايوب دواړه د کور په بره برخه کې ميشت وو‪ ،‬ماورته وويل‪ :‬په طبيعت مې ښه نه‬
‫لګيږي چې ته په کوزه برخه او مونږ په باندې برخه کې يوو‪ ،‬ته باندې ووسېږه او مونږ به د‬
‫کور الندې برخې ته الړ شو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هغه راته وويل‪ :‬مونږ د کور په ښکته برخه کې خوښ يوو‪.‬‬

‫هغه وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ د کور په الندې برخه او مونږ دکور په لوړه برخه کې وو په دې کې‬
‫‪141‬‬ ‫زمونږ د اوبو چاټۍ ماته شوه‪ ،‬هل يوې کمبلګۍ پرته مو نور څه نه درولودل په توندۍ مو اوبه‬
‫وچې کړې هسې نه بام په نيب کريم ﷺ ونه څڅيږي او تکليف کې نه يش‪.‬‬
‫هغه وايي‪ :‬د ماښام خوراک به مو ورته واستو چې هل کوم ځای څخه چې به نيب کريم ﷺ‬
‫خوراک کړی و ما او ام ايوب به هل هم هغه ځايه خوراک پورته کوو تر څو اهلل پاک مو هل خري‬
‫او برکت نه ډک کړي‪.‬‬
‫يوه شپه مو ورته د ماښام په ډوډۍ کې وږه (هوږه) او پياز واچول خو چې لوښي او اکيل‬
‫کڼدويل تر کوره راغلل د هغه د خوراک پرې هېڅ اثر نه يلدل کېده‪ ،‬په خوفزده حالت ورغلم‬
‫او ورته مې وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! هر شپه به ما او ام ايوب ستا نه پاتې خوراک د برکت لپاره‬
‫خوړه او اوس مهال تا بېرته رالېږيل خوراک کې ستا د خوراک هېڅ اثر نه و‪ ،‬هغه راته وويل‪:‬‬
‫زه د مالئکو رسه خربې اترې کوم او په خوراک کې د دغې بوټي خوند و‪ ،‬تاسو يې وخورئ‬
‫زه يې نه شم خوړی‪.‬‬
‫هغه وايي‪ :‬مونږ تيار کړی خوراک بېرته مونږ وخوړه او د بيا ځل لپاره به مو ورهل د خوراک‬
‫په تيارۍ کې د هوږې او پيازو هېڅ بندوبست نه کوو‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬په مکه کې هل بندېوان او په امتحان کې هل ګېر مسلمانانو پرته نورو ټولو‬
‫مسلمانانو مدينې ته د نيب ﷺ څنګ ته هجرت وکړ‪.‬‬
‫هل مکې څخه مدينې ته مهاجرينو د ځان رسه خپل ټول اهل او شتمنۍ په راوړولو په بشپړه‬
‫توګه ونه توانېدل هل بين مجح څخه بنو مظعون‪ ،‬او د بنو اميه حليفګان (ملګري) بنو جحش‬
‫ُ َ‬
‫ابلکري د بنو عدي بن کعب حليفګان وو‪ ،‬په مکه کې يې‬ ‫بن رئاب‪ ،‬او هل بنو سعد څخه بنو‬
‫کورونه وتړل شول کنډې کرپې شول چې هېڅ څوک پکې نه شو اوسېدای‪.‬‬

‫په مدېنه کې د نبي ﷺ خطبې او نوي تړونونه‬

‫مدينې ته په رارسېديل اکل کې نيب کريم ﷺ د ربيع االول هل مياشتې څخه د راراوان اکل د صفر‬
‫د مياشتې پورې چې د هغه د مسجد او کورونو د ابادۍ منصوبه په کې په بشپړه توګه تکميله شوه‬
‫او هل بل پلوه په کې د مدينې ټولو اوسېدونکو اسالم ته اغړه هم کېښوده‪ ،‬د اوس قبيلې پورې تړيل‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫څه شمېر قبيلو لکه خطمه‪ ،‬واقف‪ ،‬وائل او اميه کورنيو اسالم نه و قبول کړی‪ ،‬دوی هم هغسې په‬
‫رشک پايت وو‪ ،‬هل دوی پرته د ټولو انصارو په کورنو کې اساليم بېرغ څپاند رپېده‪.‬‬
‫ما ته د ابوسلمه بن عبدالرمحن په روايت رارسيديل معلومات وايي چې نيب کريم ﷺ په‬ ‫‪142‬‬

‫مدينه کې لومړۍ خطبه دا وکړه‪ ،‬او زه د اهلل پاک پورې هل دې نه پناه غواړم چې په رسول اهلل‬
‫ﷺ باندې هغه څه ووايم چې هغه نه وي وييل‪:‬‬
‫لومړی يې د اهلل پاک محد او ثناء وويله چې څنګه يې د شان رسه ښائېده او بيا يې وويل‪:‬‬
‫د نفس د جنات لپاره نېک اعمال توخه کړئ‪ ،‬قسم په رب اليزال چې هرومرو به هر څوک بې‬
‫هوشه يش او خپله رمه به بې رسپرسته او بې رسنوشته پرېږدي‪ ،‬د دغه انسان او د اهلل ترمنځ‬
‫به هېڅ ترمجان او څوکېدار نه وي خمامخ به ترې وپوښتل يش‪ :‬ايا تا ته زما پېغمرب نه و رایلغ‬
‫او دين يې درته نه و رسویل؟ ما تا ته شتمين نه وه درکړې او پېرزو مې درباندې نه وه کړې؟ د‬
‫ځان لپاره دې څه توښه کړي دي؟‬
‫پوښتل شوی به کيڼ او ښي اړخونو ته وګوري هېڅ به ونه ويين‪ ،‬خو چې وړاندې او خمې ته‬
‫وګوري هل جهنم پرته به نور څه ونه ويين‪ ،‬که څوک د جهنم هل اور څخه ځان په نيمه کجوره‬
‫هم بچ کوالی يش نو ځان دې بچ کړي او که د چا رسه څه نه وي په ښه خربه او نېکه رويه‬
‫دې ځان هل اور څخه وژغوري‪ ،‬ښه او پاکه خربه اهلل پاک په لس چنده تر اووسوه چنده پورې‬
‫قبلوي‪ ،‬والسالم عليکم ورمحة اهلل وبراکته‪.‬‬
‫بيا په بل ځل نيب کريم ﷺ خطبه وکړه او خلکو ته يې وويل‪:‬‬
‫اکمل محد او بشپړه ثناء اهلل لره ده‪ ،‬د هغه ثناء بيانوم او مرسته ترې غواړم‪ ،‬د خپلو ناپاکو او‬
‫بدو علمونو او د نفس د رشونو څخه د اهلل پاک پورې پناه غواړو‪ ،‬اهلل پاک چې څوک په سمه‬
‫الر روان کړي هېڅ څوک يې نه يش بې الرې کویل او څوک چې بې الرې کړي د سمې الرې‬
‫ښوونکی يې څوک نه وي‪ ،‬په دې لکک اقرار کوم چې د اهلل پاک پرته بل هېڅ څوک معبود‬
‫برحق نشته‪ ،‬ښې او خوندورې خربې د اهلل خربې دي‪ ،‬هغه څوک اکمياب او رسباال دی چې‬
‫اهلل پاک ورته قران په زړه کې ښايسته کړی وي او د کفر نه وروسته اهلل پاک په اسالم کې‬
‫ننويستیل وي او ښه هغه څوک دی چې قران ورته ښې خربې ښاکري‪ ،‬قران کريم په رښتيا هم‬
‫ښايسته او هل بالغت نه ډک دی‪.‬‬
‫د ځان لپاره هغه څه پسند بويل چې د اهلل پاک خوښ وي او د زړه هل کومې اهلل پاک رسه‬
‫مينه او رښتین حمبت ولرئ‪ ،‬د اهلل پاک په کالم او ذکر ځان ستړي مه بولئ او مه ورڅخه خپل زړونه‬
‫سختوايل ته پرېږدئ‪ ،‬اهلل پاک چې څه یش پيدا کوي ځينو ته پکې په نورو غوروه وایل ورکوي‪ ،‬د اهلل‬
‫ذکر او د قران تالوت ډېر غوره دی‪ ،‬په اعمالواو بندګانو کې د غوره ترينو نومونه اهلل درښوويل دي او‬
‫ښې خربې يې هم درښودلې دي‪ ،‬خلکو ته چې کوم رزق ‪ -‬حالل وي او که حرام ‪ -‬ورکړل شوی وي‬
‫اهلل درښودیل دی چې دا رزق حالل او دغه حرام دی‪ ،‬يواځې د اهلل عبادت وکړئ او هېڅ راز رشيک‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫وررسه مه جوړوئ‪ ،‬په اکمله او حقه توګه هل اهلل څخه وډار شئ او د اهلل په خاطر سمې روغې خربې‬
‫وکړئ‪ ،‬او د اهلل په خاطر خپل منځ کې رسه مينه ګريک جوړ شئ‪ ،‬اهلل پاک په دې ډېر زيات غصه‬
‫کيږي چې وعدې وررسه مایت يش‪ ،‬والسالم عليکم ورمحة اهلل وبراکته‪.‬‬
‫‪143‬‬

‫د مهاجرينو او انصارو ترمنځ هم نيب کريم ﷺ عهد نامه السليک کړه‪ ،‬دمعاهدې السليک‬
‫تر څنګ د يهودو رسه هم موافقې ته ورسېد هغوی ته يې ديين او او مايل پوره حفاظت او ډاډ‬
‫ورکړ‪ ،‬دا نه بلکې د هغوی لپاره یې په ځان او د ځان لپاره یې په هغوی رشطونه کېښودل‬
‫اووررسه يې ويللک چې‪:‬‬
‫بسم اهلل الرمحن الرحيم‬
‫دا ژمنه د اهلل پاک نيب حممد ﷺ د قريشو او يرثب د مسلمانانو او مومنانو ترمنځ تررسه کړه‪،‬‬
‫په دې حکم کې هغه مسلمانان هم داخل دي چې دمسلمانانو پريواکران او وررسه يو ځای‬
‫وي او په يو صف کې وررسه جهاد کوي چې دوی ټول‪:‬‬
‫ځانګړي او مستقل خلک دي‪ ،‬هل قريشو څخه راغيل مهاجرين به د تېر په څېر د اسالم‬
‫نه خمکې د وررسه خپملنځين ديتونه ورکوي‪ ،‬او د نورو مومنانو ترمنځ به د عدل او انصاف‬
‫هل الرې د بنديوان فديه ورکوي‪.‬‬
‫بنو عوف به هم په خمکين نظام خپل منځين ديتونه ورکوي او هره کورنۍ او قبيله به دخپل‬
‫بنديوان فديه ورکوي‪.‬‬
‫بنو ساعده به هم د خپل وړانديين نظام رسه سم د يتونه ورکوي‪ ،‬او د مسلمانانو رسه به په‬
‫عدل او انصاف د خپلې قبيلې اړوند بنديوان فديه ورکوي‪.‬‬
‫بنو احلارث به هم د خپل سابقه قانون په بناء د يتونه ورکوي او د مسلمانانو رسه به د عدل‬
‫او ډېر انصاف هل الرې د قبيلې د بنديوان فديه ورکوي‪.‬‬
‫بنو جعشم به هم د خپل تري دستور هل خمې ديت ورکوي او د مسلمانانو رسه به د عدل او‬
‫انصاف هل الرې د قبيلې د بنديوان فديه ورکوي‪.‬‬
‫بنو عمرو بن عوف به د خپل سابقه نظام د بندونو د غوښتنې رسه سم د مړي ديت ورکوي‬
‫او د مسلمانانو رسه به د انصاف هل الرې د قبيلې اړوند بنديوان بند ازادوي‪.‬‬
‫د مسلمانانو ترمنځ به هره مسلمانه کورنۍ د خپل بنديوان د بند د لرې کولو غم خپپله خوري‪.‬‬
‫بنو انلبيت به دخپل قانوين نظام هل خمې د مړو ديتونه ورکوي او د خپل بنديوان د ازادولو‬
‫فديه به ورکوي‪.‬‬
‫بنو اوس به د خپل سابقه نظام په رڼا کې د يتونه ورکوي او دمسلمانانو ترمنځ به په عدل‬
‫او انصاف د بنديوان فديه ورکوي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د دوی هره کورنۍ به د خپل بنديوان د بند د خوشې کولو فديه په نيکه طريقه ورکوي‪.‬‬
‫مسلمانان به هېڅ لکه خپل منځ کې د ديت يا فديې ورکولو په مهال تنګ دسته مسلمان‬
‫يواځې نه پريږدي‪ ،‬د خپلمنځين ګردو ناخوالو الملونه سرت ظلم او عدوان دی‪ ،‬د اکفر په ضد‬ ‫‪144‬‬

‫ټول مسلمانان یو موټی دي ولو که اکفر يې ځوی هم وي‪ ،‬په اکفر به هیڅ مسلمان نه يش وژل‬
‫کېدای او نه به د مومنانو په ضد د اکفرانو مرستندويه جوړېدای يش‪ ،‬د اهلل پاک ذمه يوه ده‬
‫په دغې ّ‬
‫ذمې رسه پرې هر چا ته امان ورکوالی يش ولو که پناه ادین مسلمان هم ورکړي‪ ،‬هل‬
‫نورو خلکو پرته يو مسلمان د بل مسلمان لکک دوست دی‪ ،‬د مونږ رسه عهد او په ژمنه والړو‬
‫يهودانو رسه زمونږ د مرستې او کومک اعالن دی نه به پرې څوک ظلم کوي او نه به پرې د‬
‫نورو خلکو مرستندويه جوړيږي‪ ،‬د مومنانو د صلحې او سال خربه يوه ده‪.‬‬
‫د اهلل پاک په الره کې د جنګ په مهال به مسلمان د بل مسلمان هل سال مشورې پرته د‬
‫دښمن رسه روغه بړه نه کوي‪ ،‬زمونږ رسه په غزا وتيل خلک ځېنې د نورو پل دی‪ ،‬د اهلل پاک په‬
‫الره کې د رس او وينې د بې مثاهل ارزښت په بنسټ مسلمان په مسلمان قصاص اووژیل يش‪.‬‬
‫مومنان رښتيا په روغه سيده الره روان دي‪ ،‬قرييش اکفر ته به هېڅ څوک د رس اومال پناه نه‬
‫ورکوي او نه يې د مسلمان د تاالترغۍ کولو څخه څوک ساتیل يش‪ ،‬که د ګواهۍ او شهادت هل‬
‫ً‬
‫الرې په چا د چا قتل ثبوت يش نو قصاصا به پرې وژیل يش مګر هغه مهال چې د مقتول کورنۍ‬
‫يې خبشش اعالن کړي‪ ،‬ټول مسلمانان مومنان به د مقتول د غچ لپاره يوه خوهل او يو الس وي‪.‬‬
‫په دې ټولګه کې چې کوم بندونه يللک شوي دي په اهلل پاک او د اخرت په روځ چې‬
‫څوک باور لري هل اقرار وروسته به هېڅ بدعيت انسان ته پناه او دمه ځای نه ورکوي‪ ،‬او نه به‬
‫يې کومک او مرسته کوي‪ ،‬خو بياه هم که څوک ورته ځای ورکړي او يا يې مرستندويه جوړ‬
‫يش د قيامت په ورځ به پرې د اهلل پاک لعنت او غصه وي‪ ،‬د هېڅ فريض يا نفيل عبادت برخه‬
‫به ترې قبوهل نه يش‪.‬‬
‫د هرې شخړې او تاو ترخيوايل غوڅه پرېکړه د اهلل او د هغه د رسول حممد ﷺ اخرنۍ‬
‫فيصله ده‪.‬‬
‫يهودان چې تر څو حماربني وي مايل لګښتونه به خپله سمبالوي‪ ،‬د بنو عوف يهودان د‬
‫مسلمانانو رسه يو الس دي‪ ،‬د يهودو خپل ديانت او مسلمانان به په خپل دين وي‪ ،‬د هغوی‬
‫د غالمانو دين د هغوی دين دی‪ ،‬بريد او بربريت کول ځان ته زیان او ستونزه جوړول دي‪ ،‬د‬
‫بنواحلارث‪ ،‬د بنو ساعده‪ ،‬د بنو جشم‪ ،‬د بنو اوس او د بنو ثعلبه يهودانو ته هغه حقوق حاصل دي‬
‫کوم چې د بنوعوف يهودانو ته حاصل دي‪ ،‬که څوک تېری وکړي زيان يې خپل ځان او کور واالو‬
‫ُ‬
‫ته دی‪ ،‬جفنه کورنۍ هم د بنوثعلبه اړوند قبيله ده‪ ،‬د بنوعوف يهودانو د حقوقو په شان بنو شطیبه‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هم حقوق لري‪ ،‬وفا وفا وي او دوکه دوکه وي‪ ،‬د بنوثعلبه ماحتت د بنو ثعلبه په څري دي‪ ،‬د يهودانو‬
‫راز دارو ته ټول هغه حقوق حاصل دي چې يهودانو ته حاصل دي‪ ،‬د حممد ﷺ هل اجازې پرته به‬
‫‪145‬‬
‫هېڅ يهودي هل مديين څخه نه وځي‪ ،‬د ټپونو غچ هيڅ څوک نه يش نيوالی‪ ،‬که څوک ورانکاري‬
‫کوي زور به يې ځان او کورنۍ ته وځي مګر هغه څوک چې ظلم زيایت ورباندې شوی وي‪.‬‬
‫په دې پرېکړه اهلل پاک او د هغه مومنان بندګان رايض دي‪.‬‬
‫يهودان به خپله مايل پانګه او مسلمانان به د خپلې مايل پانګې نه لګښتونه کوي‪ ،‬دواړه‬
‫خواوې به هغه څوک ماتوي چې د تړونوالو په يوې خوا يرغل او بريد وکړي‪ ،‬هل خودغرضۍ‬
‫پرته به دواړه خواوې د يو بل مرستندوۍ وي‪.‬‬
‫د ملګري د جرم په ارتکاب د جمرم پرته نور ټول بري دي‪ ،‬د بې وسه او بې کسه مرسته‬
‫به هرو مرو کيږي‪.‬‬
‫يهودان چې تر څو حماربني وي د مسلمانانو رسه به جنګي لګښتونه په رشيکه سمبالوي(‪،)1‬‬
‫د تړون په دواړو خواو په مدينه کې تاو ترخيوایل ناروا دی‪.‬‬
‫که د تړون هل دواړو خواو څخه د فساد او خطر ويره حس کړی يش غوڅه پرېکړه به پرې‬
‫اهلل پاک او د هغه رسول حممد ﷺ کوي‪ ،‬د دې ژمنې په حق او صدق منځ پانګه باندې اهلل پاک‬
‫رايض او خوشحاهل دی‪ ،‬قريش او ګردو مرستندويانو ته يې پناه ورکول رسغړونه ده‪ ،‬که قريش‬
‫چرته په مدينه يرغل وکړي د تړون دواړه خواوې به وررسه لکک مقاومت کوي‪ ،‬د صلحې‬
‫سالمتيا په دوران کې به ورررسه صلحه کویل يش او که دېته ورته نور اړينو حاتلونو کې رسه‬
‫خياالت تبادهل کېدل نو دوی هم د مومنانو د حقوقو په څېر ثابت حقوق لري‪.‬‬
‫خو که د دين په ضد څوک الس بره کړي هل دغې حقوقو څخه مستثین دی‪ ،‬ټول خلک‬
‫بايد هغه څه ته اغړه کيږدي چې دواړه خواوې پرې احتاد رايه وکړي‪.‬‬
‫د اوس د قبيلې مالتړي يهودان او غالمان يې هغه حقوق لري چې د ژمنليک دواړه‬
‫خواوې يې لري‪ ،‬وفا د جفا په څېر نه ده‪ ،‬هر سړی به د خپل عمل رسه خمامخ کيږي‪ ،‬د دې‬
‫ژمنليک رښتنې او پاکزيه ويناوې اهلل پاک خپپل کومک تاييدوي‪ ،‬هل ظلم او تريي پرته که هل‬
‫مدينې څخه څوک ووځي او يا په کې وويس په امن کې به وي‪.‬‬
‫د وفادار او پرهزيګار انسان مل اهلل پاک دی او حممد ﷺ يې رښتنې استازی دی‪.‬‬
‫((( دا حکم د جزيې هل فرضيت وړاندې او د اسالم د ضعف په حالت کې و‪ ،‬يهودانو چې به لکه د مسلمانانو‬
‫په رشاکت کې جنګ وکړ په غنيمت کې به ورته پوره برخه هم ورکړل کېده‪ ،‬هل دې کبله يې پرې په دې‬
‫تړون کې د جنګي مايل لګښتونه اجنامول ځکه فرض کړي وو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د مهاجرينو او انصارو ترمنځ ورورولي‬

‫‪146‬‬

‫ابن اسحاق وايي‪ :‬په نيب کريم ﷺ باندې هل درواغو ويلو نه اهلل پورې پناه غواړو خو د‬
‫رارسيدلې راپور هل خمې نيب کريم ﷺ د خپلو مهاجرينو او انصارو ملګرو ترمنځ د ورولۍ لړې‬
‫پېل کړه‪ ،‬هغه وويل‪:‬‬
‫د اهلل لپاره ټول رسه خپل منځ کې دوه دوه ورونه ورونه شئ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫بيا یې علې ريض اهلل عنه هل السه راونيو او ويويل‪ :‬دا زما ورور دی‪.‬‬
‫نو د اهلل پاک رښتین استازی او د اهلل پاک د استازو رسبراه او د پرهېزګارانو امام او عيل بن‬
‫َُْ‬
‫ايب طالب ريض اهلل عنه ورونه وو‪.‬‬
‫د اهلل پاک او د هغه د رسول ﷺ لکک مرستندويه زمری محزة بن ايب طالب د نيب ﷺ تره‬
‫َُْ‬
‫او د نيب ﷺ غالم زيد بن حارثه ريض اهلل عنه ورونه وو‪ ،‬د احد په ورځ يې وصيت وکړ که زه‬
‫َُْ‬
‫شهيد شوم وارث به مې زيد بن حارثة ريض اهلل عنه وي‪.‬‬
‫َْ‬
‫جعفر طيار او د بنو سلمه د قبيلې ځوان معاذ بن جبل ‪-‬ريض اهلل عن ُه َما‪ -‬دواړه ورونه شول‪.‬‬
‫َْ‬
‫ابوبکر بن ايب قحافة او خارجة بن زهري ريض اهلل عن ُه َما دواړه ورونه شول‪.‬‬
‫َْ‬
‫عمر بن اخلطاب او عتبان بن مالک ريض اهلل عن ُه َما دواړه ورونه شول‪.‬‬
‫َْ‬
‫ابوعبيده بن اجلراح او سعد بن معاذ ريض اهلل عن ُه َما ورونه ورونه شول‪.‬‬
‫َْ‬
‫عبدالرمحن بن عوف او سعد بن ا لربيع ريض اهلل عن ُه َما ورونه شول‪.‬‬
‫َْ‬
‫زبري بن العوام او سلمة بن سالمة ‪ -‬ريض اهلل عن ُه َما ورونه شول‪.‬‬
‫َْ‬
‫عثمان بن عفان او اوس بن صامت ريض اهلل عن ُه َما ورونه دي‪.‬‬
‫َْ‬
‫طلحة بن عبيداهلل او کعب بن مالک ريض اهلل عن ُه َما ورونه دي‪.‬‬
‫َْ‬
‫سعيد بن زيد او ايب بن کعب ريض اهلل عن ُه َما ورونه دي‪.‬‬
‫َْ‬
‫مصعب عمري او ابو ايوب انصاري ريض اهلل عن ُه َما ورونه دي‪.‬‬
‫َْ‬
‫ابوحذيفه بن عتبه او عباد بن برش ريض اهلل عن ُه َما ورونه دي‪.‬‬
‫َْ‬
‫عمار بن يارس او حذيفة بن ايلمان ريض اهلل عن ُه َما ورونه دي‪.‬‬
‫َْ‬
‫ابوذر الغفاري او منذر بن عمرو ريض اهلل عن ُه َما ورونه دي‪.‬‬
‫َْ‬
‫حاطب بن ايب بلتعه او عويم بن ساعده ريض اهلل عن ُه َما ورونه دي‪.‬‬
‫َْ‬
‫سلمان فاريس او ابو ادلرداء ريض اهلل عن ُه َما ورونه دي‪.‬‬
‫َْ‬ ‫َُْ‬
‫د ابوبکر ريض اهلل عنه غالم بالل او ابو روحية ريض اهلل عن ُه َما ورونه دي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫دا د ځېنو هغو خلکو نومونه دي چې نيب کريم ﷺ يې مونږ ته د رارسيديل معلوماتو هل‬
‫خمې وروولۍ اعالن کړې وه‪.‬‬
‫‪147‬‬

‫د اذان قيصه‬

‫نيب ﷺ چې په مدينه کې لکه ښه ډاډمند شو‪ ،‬مهاجرين ورونه وررسه يو ځای شول‪ ،‬انصار‬
‫هم په خپلو پښو ټينګ ودرېدل‪ ،‬د ملونځ‪ ،‬زاکت‪ ،‬روژې او د حدودو د تنفيذ او د حاللو او حرامو‬
‫ترمنځ بشپړ توپري په مسلمانانو فرض کړی شو‪ ،‬اسالم يې په منځ کې ښه پياوړی شو‪.‬‬
‫په رښتیا هم د ټولو ترمنځ اسالم په سمه معین شتون درلود‪ ،‬مدينې ته د نیب کريم ﷺ د راتګ‬
‫رسه سم به خلک د ملونځ لپاره د اذان نه بغري راتلل‪ ،‬نيب کريم ﷺ په مدينه کې وغوښتل چې د‬
‫ملونځ د ادا کولو لپاره د يهودانو په څېر شپېیل يا ښکر کې اواز وپوکوي او يا هم د نرصانيانو په څېر‬
‫د ملونځ لپاره ګړينګی ورشنګوي‪ ،‬هل لرګي څخه يې ګړينګی هم وتراشو‪ ،‬دوی ال په دې حالت‬
‫َُْ‬
‫کې وو چې عبداهلل بن زيد بن ثعلبه ريض اهلل عنه د بلحارث بن خزرج ورور اذان په خوب کې‬
‫ويلد‪ ،‬نيب کريم ﷺ ته رایغ او ورته يې وويل‪ :‬ای د اهلل پېغمربه! نن شپه مې خوب کې يو سړی‬
‫ويلد‪ ،‬شني رنګ پوښاک باندې سمبال و‪ ،‬په الس کې وررسه ښکر و ما ورته وويل‪ :‬ای سړيه!‬
‫ښکر خو نه پلورې؟ هغه راته وويل‪ :‬په دې څه کوې؟ ما ورته وويل‪ :‬د ملونځ لپاره پرې خلک‬
‫راټولوم‪ ،‬هغه راته کړه‪ :‬د ښکر نه درته بل ښه یش دروښايم؟ ما ورته وويل‪ :‬راته يې وښايه څه دي؟‬
‫َْ َْ َ َ‬ ‫َ َُْ َ ْ َ ْ َ َ َ‬ ‫ب * اهلل أَ ْک َ ُ‬ ‫ب اهلل أَ ْک َ ُ‬ ‫هغه راته وويل‪( :‬اهلل أَ ْک َ ُ‬
‫ب * أش َه ُد أن ال ِا َل ِاال اهلل * أش َه ُد أن ال ِا َل‬ ‫ب اهلل أک‬
‫َ َّ َ َ َ َ َ َّ َ َ َّ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َّ ُ َ َّ ً َّ ُ ْ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َّ ُ َ َّ ً َّ ُ ْ ُ‬ ‫َ‬
‫الصال ِة‬ ‫هلل * ح ع الصال ِة ح ع‬ ‫هلل * أش َهد أن م َمدا رسول ا ِ‬ ‫ِاال اهلل * أشهد أن ممدا رسول ا ِ‬
‫َُْ َ َ َ‬ ‫ال ِح * اهلل أ ْک َ ُ‬ ‫َ َّ َ َ َ َ َ َّ َ َ َ َ‬
‫ب * ال ِا َل ِاال اهلل)‪.‬‬ ‫ب اهلل أک‬ ‫* ح ع الفال ِح ح ع الف‬
‫چې لکه يې نيب کريم ﷺ په دې خوب وخربو ورته يې وويل‪ :‬ورشه بالل ته يې ورزده کړه‬
‫هغه ستا نه لوړ غږی دی او په دغې لکماتو دې اذان وکړي او خوب دې هم رښتيا او حقييق‬
‫خوب دی‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫په دغې لکماتو چې لکه بالل ريض اهلل عنه اذان وکړ عمر ريض اهلل عنه په خپل کور کې‬
‫واورېد‪ ،‬نيب ﷺ ته چټک رایغ او څادر يې د ځان پسې راښکو او ورته يې وويل‪ :‬ای د اهلل‬
‫پېغمربه! په هغه اهلل مې دې قسم وي چې ته یې په حقه توګه راستویل يې چې د عبداهلل بن‬
‫َُْ‬
‫زيد ريض اهلل عنه د خوب په څېر خوب ما هم يلدیل دی‪.‬‬
‫نيب ﷺ ورته وويل‪ :‬په دې د اهلل محد او ثنا ده‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫‪148‬‬
‫په مدينه منوره کې د نبي کريم ﷺ د ځېنو ملګرو رنځورېدل‬
‫َْ‬
‫اعيشه ريض اهلل عن َها فرمايي‪ :‬لکه چې د اهلل پاک استازی حممد ﷺ مدينې ته رایغ نو‬
‫مدينه د اهلل په ځمکه کې تر ټولو زياته تبناکه ځمکه وه‪ ،‬نو ملګري يې هم په رنګارنګ‬
‫رنځونو اخته شول‪ ،‬خو اهلل پاک ترې پېغمرب روغ رمټ او بچ وساتو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه او د هغه دواړه غالمان اعمر بن فهريه او بالل بن ايب رباح په کور‬
‫کې د رنځ په حالت کې اخته پراته وو‪ ،‬د حجاب د فرضيت نه وړاندې زه ورغلم او د هغوی‬
‫بيمارپريس مې کوهل‪ ،‬هغوی په دومره سخته تبه اخته وو چې د اهلل پاک پرته پرې څوک خربدار‬
‫َُْ‬
‫نه وو‪ ،‬ابوبکر ريض اهلل عنه ته ورنږدې شوم او ورته مې وويل‪ :‬اوس څنګه يې؟ هغه وويل‪:‬‬
‫َْ‬ ‫ت أَ ْد َن ِم ْن ِ َ‬
‫شاکِ نع ِل ِه‬
‫َ َْ ْ ُ‬ ‫ُ َ ّ ٌ ْ َْ‬
‫ف أه ِل ِه *** والمو‬
‫ُ ُّ ْ‬
‫ئ مص ِبــح ِ‬ ‫ــر ٍ‬
‫ک ام ِ‬
‫ژباړه‪ :‬هرڅوک د خپلې کورنۍ غړو رسه په صحت او روغتيايۍ کې خوښ دی خو ولې‬
‫مرګ ورته د څپلۍ هل وندين هم زيات نزدې دی‪.‬‬
‫د ځان رسه مې وويل‪ :‬په خدای چې د ډېرې تبې هل کبله مې پالر په ځان نه پوهيږي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫بيا اعمر بن فهريه ريض اهلل عنه ته ورغلم او ورته مې کړه چې څنګه يې؟ هغه وويل‪:‬‬
‫ْ َ‬ ‫ُْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ ْ‬ ‫ْ ُ ْ َ َ َ َ‬ ‫ََ ْ‬
‫ـن ف ْو ِق ِه‬ ‫لقد َو َجدت ال َم ْوت قبْل ذ ْو ِق ِه *** ِان الُــبَــان َحتفه ِمـ‬
‫ـر ْوقِ ـ ِه‬ ‫ــي ج ْ َ‬
‫ـــد ُه بـ َ‬ ‫َ َّ ْ َ ْ‬ ‫ٌ َ‬ ‫َُ‬ ‫ُ ُّ ْ‬
‫ِ‬ ‫ئ مــا ِهــد بِطوقِ ِه *** کثلـــو ِر ي ِ ْ ِ‬ ‫ــر ٍ‬
‫ک ام ِ‬
‫ژباړه‪ :‬د مرګ تريخ حالت مې د مرګ هل راتګ څخه خمکې و څکو‪ ،‬د بوزديله سړي مرګ‬
‫د هغه د پاسه وي‪.‬‬
‫هر سړی تر خپل توان پورې ګرم دی‪ ،‬لکه غويا چې په خپلو ښکرونو باندې څرمن ګروي‪.‬‬
‫ځان رسه مې وويل‪ :‬په خداي چې اعمر د ډېر تبې هل کبله په ځان نه پوهيږي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫‪123‬‬
‫خو په بالل ريض اهلل عنه چې به لکه تبه راغله دېوال ته به تکيه شو او ويل به یې‪:‬‬
‫ُ‬ ‫ل ِا ْذ ِخ ٌ‬ ‫ب َفخ َو َح ْ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ ْ ْ َ ْ َ ْ َ َّ َ ْ َ ً‬
‫ــر َو َج ِليْل‬ ‫ــو ْ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ة‬ ‫أال لت شع ِري هل أبِيت لل‬
‫َ َ ْ َُْ َ ْ ْ َ َ ٌ َ ُْ‬ ‫َ َ ْ َ َ ْ َ ْ ً َ َ َ َ َّ‬
‫ــاه من ٍة *** وهل يبدون ِل شــامة وط ِفيل‬ ‫وهــل أ ِردن يوما ِمي‬

‫((( فخ هل مکې څخه بهر د مقام (ځای) نوم دی‪.‬‬

‫((( (جمنه) په جاهليت کې دعربانو مشهوره ميله وه‪.‬‬
‫((( شامه او طفيل په مکه کې غرونو نومونه دي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ژباړه‪ :‬ارمان ارمان چې مکه کې د فخ ځای ته والړ شم اود رسګړي او د نورو ګياګانو په‬
‫منځ کې شپه تېره کړم‪.‬‬
‫‪149‬‬ ‫او هغه به ال کومه ورځ وي چې د جمنې بازار (مېلې) ته والړ شم او د شامې او طفيل‬
‫غرونه را ته ښاکره يش‪.‬‬
‫هل دوی څخه ټولې اورېدلې خربې مې په زبر زير نيب کريم ﷺ ته وکړې او ورته مې وويل‪:‬‬
‫هغوی په ځان نه پوهيږي او هغه دغه وايي‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ وفرمايل‪ :‬ای اهلل! د مکې د مينې او يا د هغې نه هم راته مدينه زياته حمبوبه کړه‪،‬‬
‫ْ‬
‫او د مدينې په صاع او ُمد کې راهل خري او برکت واچوه‪ ،‬او رنځونه ورڅخه َمهيَ َعه(‪ )1‬ته واستوه‪.‬‬

‫د هجرت تاريخ‬

‫نيب کريم ﷺ مدينې ته د دوشنبې په ورځ چې ټکنده غرمه په سړېدو وه راورسېد چې‬
‫د ربيع االول د مياشتې دولس ورځې تېرې شوې وې‪ ،‬دغه مهال د نيب کريم ﷺ عمر درې‬
‫پنځوس اکهل و چې ديارلس اکهل عمر يې ترې د اهلل پاک په استازي توب کې تېر کړي و‪،‬‬
‫هغه مبارک د ربيع االول پاتې ورځې او د ربيع االخر‪ ،‬مجادی االویل‪ ،‬مجادی اثلانيه‪ ،‬شعبان‪،‬‬
‫رمضان‪ ،‬شوال‪ ،‬ذی القعده‪ ،‬ذی احلجة او د حمرم په مياشتو کې په مدينه منوره کې پاتې شو‪.‬‬

‫لمړۍ غزا‬

‫نيب کريم ﷺ مدينې ته هل راتګ څخه په دولسمه ورځ د صفر په مياشت کې د ودان غزا‬
‫وکړه‪ ،‬لکه چې د ودان مقام ته ورسېد موخه يې قريش او بنوضمره بن بکر بن عبدمناة بن‬
‫کنانه وو‪ ،‬بنوضمره وررسه مذاکرات وکړل او رسه صلحه شول خو قريشو رسه د جنګ جګړې‬
‫موقعه په الس رانغله او بېرته مدينې ته راستون شو‪.‬‬
‫د صفر د مياشتې پاتې ورځې يې د ربيع االول تر لومړنۍ ورځو په شمول مدينه کې تېرې کړې‪.‬‬

‫((( مهيعه جحفې ته ويل کيږي او جحفه د اهل شام ميقات دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د عبيدة بن الحارث رضي اهلل َعن ُْه جنګي ليکه چې د نبي کریم ﷺ‬
‫‪150‬‬
‫لومړی جنګي کاروان و‬

‫نيب کريم ﷺ هل مدينې څخه عبيدة بن احلارث بن عبداملطلب بن عبدمناة بن قيص ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه د شپېته يا اتيا مهاجرينو جهادي اتالنو په ملتيا واستو چې د انصارو څخه په کې‬
‫هېڅ څوک نه وو‪ ،‬د ثنية املرة نوم ځای اوبو ته په رسېدو د قريشو د لوي غټ لښکر رسه خمامخ‬
‫َُْ‬
‫شول‪ ،‬که څه يې هم ترمنځ جنګ جګړه ونه شوه خو ولې سعد بن ايب وقاص ريض اهلل عنه‬
‫َُْ‬
‫په کې غیش وار کړ‪ ،‬په اسالم کې لومړی غیش سعد بن ايب وقاص ريض اهلل عنه ورویل دی‪.‬‬

‫د بحر غاړې ته د حمزه رضي اهلل َعن ُْه جنګي کاروان‬

‫َُْ‬ ‫بيا نيب کريم ﷺ محزه بن عبداملطلب بن هاشم َر َ‬
‫يض اهلل عنه د دېرشو مهاجرينو چې هېڅ‬
‫انصاري په کې نه و د حبر تر ساحله واستو‪ ،‬ابوجهل بن هشام چې د مکې د درې سوه کسزيه‬
‫قافلې مرشي يې کوهل وررسه د عيص په مقام کې مخ تر مخ شول‪ ،‬د دواړو ډلو ترمنځ جمدي‬
‫بن عمرو اجلهين چې د دواړو خواوو رسه يې ټينګې اړيکې درلودلې منځګړتوب وکړ‪ ،‬دواړه‬
‫خواوې د خياالتو د تبادلې هل خمې شا پر شا شوې او جنګ جګړه ونه شوه‪.‬‬

‫د بواط غزا‬

‫بيا نيب کريم ﷺ د ربيع االول په میاشت کې د قريشو د اکروان(‪ )1‬د خمنېوی لپاره د غزا په‬
‫نيت ووت تر دې چې رضوي د غر هل الرې بواط(‪ )2‬ته ورسېد خو هېڅ جنګ جګړه ونه شوه او‬
‫بېرته مدينې ته راستون شو‪ ،‬په مدينه کې يې د ربیع االول پاتې ورځې د مجادی االویل د ځېنو‬
‫ورځو په شمول تېرې کړې‪.‬‬
‫((( په دې مهال يې په مدينه باندې عثمان بن مظعون امري ګماریل و‪.‬‬
‫((( بواط د ینبع رسه نزدې د جهينې د غر نوم دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د عشيرې غزا‬
‫‪151‬‬

‫بيا يې د قريشو رسه د جنګ کولو خپه اراده وکړه(‪ )1‬د بنو دينار د قبيلې هل الرې يې پېل وکړ‬
‫ان چې فيفاء اخلبار ته ورسېد‪ ،‬هلته يې د ابن ازهر په ميدان کې د ونې د سيورې الندې دمه‬
‫واخسته او ملونځ يې هم وکړ تر اوسه يې مسجد دغلته شته دی‪ ،‬د خوراک لپاره ورهل بندوبست‬
‫وکړی شو‪ ،‬خپله يې هم خوراک وکړ او نورو خلکو هم خوراک وکړ‪ ،‬د مشرتب نومې چينې څخه‬
‫ورته اوبه راوړل شوې اوبه يې وڅښلې او بيا رسول اهلل ﷺ د خالئق مقام په کيڼ اړخ الړ(‪،)2‬‬
‫ْ‬
‫هل دې وروسته د عبداهلل په نوم مشهورې الرې روان شو ان چې هل کيڼ اړخ نه يې د يَليَل مقام‬
‫کې ځای پر ځای شو‪ ،‬د خپل تليل جهادي اتالنو رسه يې د ضبوعه نوم ځای کويه څخه اوبه‬
‫َ‬
‫وڅښتلې‪ ،‬بيا په فرش َملل باندې ریه شو تر دې چې د يمامې غونډکيو ته ورسېد‪ ،‬بيا د بطن‬
‫ينبع هل الرې عشريې مقام ته ننوت‪ ،‬هم هلته د مجادی االویل او د مجادی ثانيه د څه ورځو په‬
‫شمول پاتې شو‪ ،‬د بنو مدلج او د هغوی مالتړې قبيله بنوضمره رسه يې امن يلک نوشته کړ‪ ،‬بېرته‬
‫مدينې ته راستون شو او د چا رسه پکې جنګ جګړه ونه شوه‪.‬‬

‫د سعد بن ابي وقاص رضي اهلل َعن ُْه جنګي کاروان‬

‫َُْ‬
‫د دغې حاالتو په ترڅ کې نيب کريم ﷺ سعد بن ايب وقاص ريض اهلل عنه د مهاجرينو په‬
‫اته کسزيه پالوې کې واستو تر دې چې د حجاز د ځمکې خرار نوم ځای ته ورسېد‪ ،‬هېڅ جنګ‬
‫جګړه ونه شوه او بېرته مدينې ته راستون شو‪.‬‬

‫د سفوان يا د بدر لومړنۍ غزا‬

‫د عشريې د غزا هل راستنېدو وروسته نيب ﷺ په مدينه کې ډېرې کمې ورځې تېرې کړې‬
‫چې لسو ته هم نه رسېدې‪ ،‬په دې جريان کې کرز بن جابر الفهري د مدينې په څړځایونو د‬
‫((( په دې مهال يې په مدينه باندې ابوسلمه بن عبداالسد امري ګماریل و‪.‬‬
‫((( خالئق په مدينه کې د عبداهلل بن امحد بن جحش ځمکه وه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫اوښانو او ګډو بزو په رمو محله وکړه‪ ،‬نيب کريم ﷺ يې پلټنې پسې ووت ان چې د بدر ترڅ‬
‫سفوان نوم ځای ته ورسېد(‪ ،)1‬خو کرز بن جابر خپې سپکې کړې وې‪ ،‬دې ته د بدر لومړنۍ‬
‫غزا هم ويل کيږي‪ ،‬نيب کريم ﷺ بېرته مدينې ته راستون شو او د مجادی االخره‪ ،‬رجب او‬ ‫‪152‬‬
‫شعبان مياشتې يې په مدينه کې تېرې کړې‪.‬‬

‫د عبداهلل بن حجش رضي اهلل َعن ُْه جنګي کاروان‬

‫د بدر لومړنۍ غزا وروسته نيب کریم ﷺ اته کسزيه پالوې چې مرشي يې د عبداهلل بن‬
‫َُْ‬
‫جحش ريض اهلل عنه په اغړه وه او د انصارو څخه پکې هېڅ څوک نه وو ټول مهاجرين وو‪،‬‬
‫د ورکړل شوې يلک په ترڅ کې واستول او ورته يې امړ وکړ چې بايد هل دوو ورځو مزل خمکې‬
‫د يلک مخ کتنه ونه کړي او بايد هلته والړ يش چې چرته ورته په یلک د تللو امر شوی دی‬
‫په دې رشط چې خپل ملګري به د جرب زور هل خمې په تللو نه جمبوروي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عبداهلل بن جحش ريض اهلل عنه هل دوو ورځو وروسته د ورکړل شوي يلک مخ کتنه وکړه‪،‬‬
‫په يلک کې داسې ښلک شوي وو‪:‬‬
‫لکه چې زما يلک پرانزيئ نو د مکې او طائف ترمنځ خنله نوم ځای ته والړ شه‪ ،‬هل هم هغه‬
‫ځايه د قريشو ټيټ او پاس ټول معلومات مونږ ته راوړه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عبداهلل بن جحش ريض اهلل عنه چې لکه يللک ولوستل ويويل‪ :‬ستا خربه مې واورېده او‬
‫ستا خربه منم‪.‬‬
‫بيا يې ملګرو ته وويل‪ :‬نيب کريم ﷺ راته امر کړی دی چې د خنلې مقام ته والړ شم تر‬
‫څو د قريشو حاالت کشف کړم او نيب کريم ﷺ پرې وخربوم‪ ،‬په راکړي يلک کې يې هل دې‬
‫نه منعه کړی يم چې د جرب زور هل الرې هل ځان رسه بوځم د شهادت مرګ چې څوک د ځان‬
‫لپاره غوره بويل هغه دې رارسه الړ يش او که د شهادت مرګ چا ته پسند نه وي مدينې ته دې‬
‫ستون يش‪ ،‬خو زه خپپله د نيب کريم ﷺ د امر رسه سم هرومرو ځم‪.‬‬
‫د وررسه ملګرو په شمول ټول روان شول هېڅ څوک ترې پاتې نه شول‪.‬‬
‫د حجاز په لويه الره د حبران نوم ځای کې د سعد بن ايب وقاص او عتبه بن غزوان ريض اهلل‬
‫َْ‬
‫عن ُه َما اوښه چې دواړه به پرې وار په وار سرپېدل ورکه شوه‪ ،‬د اوښې پسې تاالش او پلټنې هل‬
‫َ ُْ‬
‫((( په دې وخت کې يې په مدينه زيد بن حارثه ‪-‬ريض اهلل ع ن ه‪ -‬امري ټایلک و‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫کبله دواړه وروسته شول او عبداهلل بن جحش ريض اهلل عنه د بايق ملګرو رسه ځانونه د خنلې‬
‫مقام ته ورسول‪ ،‬څه ګوري چې د قريشو جتاريت قافله چې د ممزيو او څرمنو په شمول پکې‬
‫نورې خورايک تويک هم وې د تېرېدو په مهال وه‪.‬‬
‫‪153‬‬

‫په جتاريت قافله کې عمرو بن احلرضيم‪ ،‬عثمان بن عبداهلل بن املغريه او د ده ورور نوفل بن‬
‫عبداهلل‪ ،‬حکم بن کيسان هم وو‪ ،‬قريشو چې لکه مسلمانان ويلدل ګرباو شول حاالنکه چې‬
‫َُْ‬
‫دوي ته نزدې يې دمه ايښې وه‪ ،‬عاکشه بن حمصن ريض اهلل عنه چې رس يې خرویل و ورپورته‬
‫شو هغوی ويلد‪ ،‬يو بل ته يې وويل‪ :‬په ارام شئ ونه ډاريږئ‪ ،‬دا خلک عمرې ته روان دي‪.‬‬
‫په دې جريان کې مسلمانان رسه خپل منځ کې سال مشوره شول چې که هل قافلې څخه نن‬
‫شپه الس ونيسو نو نزدې ده چې حرم ته ننوځي او که الس ورباندې پورته کړو نو د حمرم د‬
‫مياشتې بې حرميت راڅخه کيږي‪ ،‬بايد څه وکړو؟ حاالنکه د رجب اخرنې ورځ ده‪.‬‬
‫د خياالتو د تبادهل کولو په ترڅ کې يې عزم لوړ کړ چې که په دښمنانو کې په هر چا‬
‫وتوانېدل مړ به يې کړي او وررسه مال به ترې واخيل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫واقد بن عبداهلل اللييث ريض اهلل عنه په عمرو بن احلرضيم غيش وار کړل او هغه يې وواژه‪،‬‬
‫عثمان بن عبداهلل بن املغريه او حکم بن کيسان يې بنديوان کړل او نوفل بن عبداهلل يې‬
‫َُْ‬
‫هل منګولو څخه په تيښته بريایل شو‪ ،‬عبداهلل بن جحش ريض اهلل عنه جتاريت قافله او دواړه‬
‫بنديان تر مدينې راوستل او په رسول اهلل ﷺ يې وسپارتل‪.‬‬
‫لکه چې نيب ﷺ قافله او بنديان ويلدل ورته يې وويل‪ :‬په حرامه مياشت کې خو ما تاسو‬
‫ته د جنګ امر نه و کړی!!‬
‫جتاريت قافله د بنديانو په څنګ کې والړه وه‪ ،‬تر دغه مهاهل يې ترې هېڅ هم وانه اخستل‪،‬‬
‫َْ‬
‫د نيب ﷺ د خربې رسه صحابه کرام ريض اهلل عن ُهم ډېر پښېمانه شول او داسې يې وانګريول‬
‫چې ګنې غرق پرق شول او مسلمانانو ورونو يې هم ورته ډېرې تريې پاتې خربې وکړې‪.‬‬
‫قريشو به هم ويل‪ :‬حممد ﷺ او ملګري يې حرامه مياشت حالهل کړه‪ ،‬وينې يې پکې توی‬
‫کړې‪ ،‬پردي مالونه يې پکې واخستل‪ ،‬ازاد خلک يې په کې بنديان کړل‪ ،‬خو ولې په مکه کې‬
‫شته مسلمانانو به په دې ځوابول چې هغوی خو دغه کړنه په شعبان کې کړېده‪.‬‬
‫د دې پېښې په منځ ته راتګ خلکو ډېرې کږې نسکورې خربې پېل کړې هغه و چې اهلل‬
‫پاک خپل پېغمرب ﷺ باندې دا ايت نازل کړ (ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸﭹ‬
‫ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌﮍ‬
‫ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ‬
‫(‪)1‬‬
‫ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥﮦ ﮧ ﮨ ﮩﮪ ﮫ ﮬ ﮭ)‬
‫((( سورت بق ره‪ .)۲۱۷( :‬ژباړه‪ :‬دوی ستاسو څخه د ح رامې مياشتې اړوند پوښتنې کوي چې جنګ جدل ور‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫مطلب دا شو چې که تاسو دوی په حرامې مياشت کې ووژل نو دوی هم تاسو په حرامو‬

‫مياشتو کې په اهلل پاک باندې د کفر رسه رسه هل مسجد حرام څخه رابند کړې يئ او په دې‬
‫مياشت کې مو د اهلل پاک هل دين څخه رابندوي‪ ،‬خو د مکې نه ستاسو ويستل رسه هل دې چې‬
‫‪154‬‬
‫تاسو په اصل کې د مکې باشندګان يئ د اهلل په نېز هل دې څخه لويه ګناه ده چې تاسو يې ووژنئ‪.‬‬
‫ب ِم َن القت ِل ) مطلب دا شو چې په اسالم باندې د مسلمان زورول تر دې چې‬
‫َْ ْ‬ ‫(والْفتْنَ ُة أَ ْك َ ُ‬
‫د َ ِ‬
‫کفر ته تسلييم ورکړي او ايمان بېرته شا ته پريږدي د اهلل په نېز د قتل نه هم لويه ګناه ده‪.‬‬
‫ُ‬
‫ك ْم إن ْ‬
‫استَ َط ُ‬ ‫َ َ َ َ ُ َ ُ َ ُ َ ُ ْ َ َّ ُّ ُ‬
‫اعوا) دې ته اشاره کوي چې‬ ‫ِِ‬ ‫ت يَ ُردوك ْم َعن ِدي ِن‬
‫او د (ول يزالون يقاتِلونكم ح ٰ‬
‫دوی دغه ګنده او ال پسې پليت عمل ته ادامه ورکونکي دي چې نه خو ترې توبه اوبايس او‬
‫نه دغه پېشه پريږدي‪.‬‬
‫چې لکه اهلل پاک دغه ايتونه نازل کړل مسلمانانو ته رسېدلې وېره او ډار په زوال شو‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ دواړه بنديان او جتاريت قافله واخستل‪ ،‬د عثمان بن عبداهلل او حکم بن‬
‫کيسان اړوند قريشو فديه وړاندې کړه‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬تر هغه ستاسو فديه نه شو‬
‫َْ‬
‫قبلویل تر څو زمونږ ملګري سعد بن ايب وقاص او عتبه بن غزوان ريض اهلل عن ُه َما نه وي‬
‫راغيل‪ ،‬ځکه چې د هغوی اړوند يې ډار احساس کړ چې هسې نه تاسو يې چرته مړه کړئ‪،‬‬
‫ً‬
‫که تاسو هغوی وژيل وي نومونږ به دوی په هغوی قصاصا ووژنو‪.‬‬
‫َ‬
‫په دې جريان کې سعد او عتبه ريض اهلل عنُ ُه َما دواړه راغلل نو نيب کريم ﷺ ترې فديه قبوهل کړه‪.‬‬
‫بيا حکم بن کيسان اسالم ته اغړه کېښوده او ډېر ښه ايمان يې په برخه شو او تر هغه د‬
‫نيب کريم ﷺ په صحبت کې پاتې شو چې د برئ معونې په پېښه کې شهيد شو‪.‬‬
‫او عثمان بن عبداهلل مکې ته ستون او هلته اکفر ومړ‪.‬‬

‫کعبې ته د قبلې راوړېدل‬

‫داسې ويل کيږي چې مدېنې ته د نيب کریم ﷺ هل راتګ وروسته په اتلسمې مياشت کې‬
‫قبله د کعبې په لور واوښته‪.‬‬

‫پکې ډې ره لويه رسغړونه ده‪ ،‬ورته ووايه چې جنګ کول او په دې مياشت کې د اهلل پاک هل دين څخه خلک‬
‫رابندول او په اهلل کفر او وررسه رشک جوړول او په دې مياشت کې د مکې هستوګنوال هل کورونو ويستل‬
‫د اهلل په نېز ډې ره لويه ګناه ده او خلک په ازميښتونو کې هل دې کبله اچول چې ايمان رانه وړي هل قتل څخه‬
‫لويه ګناه ده او دوی هميشه د تاسو رسه په جنګ دي تر څو د توان په اندازه مو بېرته کفر ته ستانه کړي‪،‬‬
‫خو که هل دين څخه څوک ارتداد وکړي او د کفر په حالت کې مړ يش نو په دنيا او اخرت دواړو کې يې‬
‫نيک عملونه برباد شول او دوی د اور واال دي هميشه به په کې وي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د بدر لومړنۍ غزا‬

‫‪155‬‬
‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ ته راپور راورسېد چې د ابوسفيان بن حرب ريض اهلل عنه په مرشۍ هل شام‬
‫څخه د قريشو لويه جتاريت قافله راروانه ده‪ ،‬په دې قافله کې د قريشو زيات مالونه او غټه‬
‫َُْ‬
‫رسمايه اکرې ده‪ ،‬قافله د دېرشو يا څلوېښتو کسانو د ابوسفیان ريض اهلل عنه په مرشۍ را روانه‬
‫ده‪ ،‬د دغسې کسانو هل مجلې څخه په کې خمرمه بن نوفل او عمرو بن العاص هم وو‪ ،‬په لوړ غږ‬
‫مسلمانانو ته اواز وکړی شو چې د شام څخه د قريشو لويه جتاريت قافله چې د ژوند ژواک هر‬
‫خېل توکې په کې شتون لري را روانه ده خمه يې ونيسئ شايد اهلل پاک به درته ډېر څه په الس‬
‫درکړي‪ ،‬ځينې خلک پراته پاتې شول او او ځينو نور راوالړ شول‪ ،‬هغوی داسې انګېرول چې‬
‫جنګ جګړه به واقع نه يش‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هل بل پلوه حجاز ته په رارسېدو ابوسفيان ريض اهلل عنه هم خپله استخبارايت شبکه پياوړې‬
‫کړه چې څوک به هم وررسه په الره خمامخ کېدل ډېرې پوښتنې به يې ترې کولې‪ ،‬هل ځينو‬
‫خلکو څخه يې واورېدل چې ستا جتاريت قافلې ته نيب کريم ﷺ په کمني کې دی‪ ،‬د سفر لړې‬
‫دې په ډېر حمتاط انداز تر رسه ورسوه‪ ،‬هغه سم د السه ضمضم غفاري د ډېر مايلت په بدل کې‬
‫مکې ته واستو ترڅو قريش زر وخربوي چې خپل مالونه او رسمايه اکري د حممد ﷺ څخه د‬
‫متوقع يرغل هل خطره‪ ‎‬وژغوري او هغه ورته د خپلو ملګرو په شمول په الره کې کمني نېویل‬
‫دی‪ ،‬ضمضم په چټکه توګه مکې ته ځان ریس وکړ‪.‬‬
‫مکې ته د ضمضم هل راتګ څخه درې شپې وړاندې اعتکې بنت عبداملطلب خوب يلدیل و‬
‫َُْ‬
‫چې په ډېر ډار او خوف کې يې اچولې وه‪ ،‬عباس بن عبداملطلب ريض اهلل عنه ته يې استازی واستو‬
‫چې وراره! نن شپه مې هل ډار څخه ډک خوب ويلد‪ ،‬خوف او ترس لرم چې قوم دې د مصيبتونوپه‬
‫لومو کې ونه ولويږي خو خربه د ځان رسه پټه وساته‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬څه دې يلديل دي؟‬
‫اعتکه‪ :‬د ابطح نوم ځای ته اس باندې سپور سړی رايش او په لوړ اواز چغه کړي چې په‬
‫اسلحو سمبال ووځئ ورنه په درېو ورځو کې به غرق او تباه شئ‪.‬‬
‫څه ګورم چې ټول خلک ورته راغونډ شول‪ ،‬بيا مسجد حرام ته په داسې حالت کې ننوتل‬
‫چې ګڼ شمېر خلک ورپسې وو‪ ،‬هلته د کعبې په رس وخوت او لوړ غږ يې وکړ چې‪ :‬په اسلحو‬
‫سمبال ووځئ ورنه تباه کيږئ‪ ،‬بيا د ابوقبيس په غر وخوت او همدغه چغه يې پورته کړه‪ ،‬هل‬
‫بره څخه يې په ښکته لويه ډبره راخطا کړه د غر بیخ ته د رارسېدو رسه دړې وړې شوه‪ ،‬د دغې‬
‫ماتې شوې ډبرې څخه يوه يوه توکړه د مکې هر کور ته ولويده‪.‬‬
‫عباس ورته وويل‪ :‬دا خو خورا ډېر ډارونکی خوب دی‪ ،‬ته يې هم هل خلکو څخه پټ کړه‬
‫چا ته يې مه وايه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫چونکه ويلدبن عتبه بن ربيعه د عباس نزدې دوست و په دې رشط چې چا ته به يې نه‬

‫وايي د اعتکې يلدیل خوب يې ورته واورو‪ ،‬هغه دغه خوب خپل پالر عتبه ته ورياد کړ او‬
‫هل دې څخه وروسته په مکه کې خوب د مزيد شهرت مقام تر السه کړ‪ ،‬بيا به د قریشو په هر‬ ‫‪156‬‬
‫جملس کې د دغې خوب ذکر او ياد کېده‪.‬‬
‫عباس وايي‪ :‬د سهار په مهال د کعبې څخه د طواف لپاره والړم‪ ،‬د قريشو يو جملس چې‬
‫د اعتکې د يلديل خوب ذکر او ياداشت پکې کېده‪ ،‬ابوجهل هم ورپه کې ناست و چې لکه‬
‫يې په ما سرتګې برابرې شوې را ته یې وويل‪ :‬ابوالفضل! چې هل طواف څخه وزګار شوې ډېر‬
‫مهرباين وکړه لږ زما پلو راشه‪.‬‬
‫زه چې هل طواف نه وزګار شوم د ابوجهل جملس ته ورغلم او وررسه کښېناستم‪ ،‬هغه راته‬
‫وويل‪ :‬ای عبداملطلب زو!! په تاسو کې دغه پېښه هل لکه منځ ته راغلې ده؟ ما ورته کړه‪:‬‬
‫کومه پېښه؟ هغه وويل‪ :‬د اعتکې خوب يلدنه‪ .‬ما ورته کړه‪ :‬ولې هغه څه يلدلې دي؟ هغه‬
‫وويل‪ :‬عبداملطلب زو!! د نارينه و د پېغمربۍ په دعوه ونه شوئ چې اوس مو زنانه وو د نبوت‬
‫دعواګانې پېل کړې؟ اعتکه د خپل يلديل خوب په ترڅ کې انګريوي چې که په دريو ورځو‬
‫ّ‬
‫کې دننه مسلحانه پاڅون ونه کړو نو مات مات به شو‪ ،‬کوالی شو چې دغه درې ورځې شپې‬
‫انتظار هم وباسو‪ ،‬که خوب يې رښتیا و ټول هغه څه به ويش چې يې يلديل دي‪ ،‬خو که خوب‬
‫يې د حقيقت پرته نور څه و هرومرو به د دې يلکنې پېل وکړو چې په عربو کې تاسو لوی‬
‫سرته دروغجنه کورنۍ ياست‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عباس ريض اهلل عنه وايي‪ :‬په رب ذواجلالل قسم چې هېڅ ټيټه پورته مې ورته ونه ويله او‬
‫هل دې منکر شوم چې هغې څه نه دي يلديل او بيا رسه جال شول‪.‬‬
‫د ماښام په مهال راته د عبداملطلب زو هره زنانه راتله او راته به يې ويل‪ :‬دغه پلیت او فاسق‬
‫ته دې ولې ځواب نه ورکو چې د کورنۍ سړيو پسې يې درهل خربې کولې؟ هغه د زنانه و يب عزيت‬
‫پېل کړه او تا ورته کتل؟ تا کې دومره غريت نه و چې اورېدلو خربو ته دې ځواب ويیل وی!!‬
‫ما ورته کړه‪ :‬دا خو دومره لويه خربه نه وه او زه به وررسه هرومرو يلدل کتل کوم‪ ،‬که دغه‬
‫خربې يې بيا وکړې ايله به مو ورڅخه خالص کړم‪.‬‬
‫د اعتکې د يلدلې خوب په دریمه ورځ سهار بيا د قهره او غوصې په حالت کې ووتم په‬
‫دې خاطر چې د فوت شوې موقعې جبريه وکړم مسجد ته ننوتم او هغه مې تر سرتګو شو‪ ،‬لوړه‬
‫په رب اليزال چې بارها يې ترڅنګ الړم راغلم خو تر څو د تېر په څېر راته خربې وکړې او‬
‫ً‬
‫زه پرې فورا ورغوټه شم‪ ،‬د مسجد د دروازې هل پلوه ابوجهل هم زما پلو ته په چټکې راروان و‪،‬‬
‫چونکه ابوجهل خپله تېره میخ‪ ،‬غونج غوین بد زبانه سړی و‪ ،‬ما وويل‪ :‬لعنيت بيا څنګه تېز‬
‫روان دی؟ ايا تاته هل کنځاو به زه څه وډار شم؟‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ما ال نه و اورېديل چې دې د ضمضم بن عمرو غفاري اواز تر غوږ شو چې د يلک په منځ‬

‫کې په خپلې سورلۍ سپور والړ و‪ ،‬د اوښ پوزه يې غوڅه کړېوه‪ ،‬بار يې پړ مخ او کميس يې‬
‫‪157‬‬
‫په بشپړه توګه څېریل و او دا اواز يې کو چې‪ :‬ای قريشو!! په خورايک توکو سمبال قافله مو رس‬
‫خوري‪ ،‬د ابوسفيان رسه ستاسو مالونه حممد ﷺ او ملګرو يې لوټ مار کړل‪ ،‬فکر نه کوم که‬
‫څه الس ته دريش‪ ،‬چټکه مرسته وکړئ‪ ،‬په مرستې کې توندي وکړئ‪.‬‬
‫دغې نوې پېښې زه هل هغه او هغه يې هل ما څخه په نور څه مشغول کړو‪.‬‬
‫په ډېره بېړه خلکو جنګي تياری ونيو او ويل به يې‪ :‬زمونږ په جتاريت قافلې يې د ابن‬
‫احلرضيم د جتاريت اکروان ګومان وکړ(‪ )1‬لږ ځنډ وروسته به وپوهيږي چې څه څه وررسه کيږي‪،‬‬
‫ټول د مکې ميشتوال دوه ډوهل شول‪ ،‬يا به خپله تللو او يا به يې د ځان پر ځای بديل استو‪.‬‬
‫ټول قريش د غوڅې پرېکړې لپاره د جنګ په تکل ووتل‪ ،‬د ابوهلب پرته نور هېڅ مرشتابه‬
‫په مکه کې پاتې نه شو او هغه هم خپل بديل اعيص بن هشام بن املغريه په دې خاطر ويلږدو‬
‫چې څلور زره درهمه يې پور وړی و‪ ،‬د پور هل ادا کولو څخه اعجز و په دې خاطر چې پور يې‬
‫ادا يش د ابوهلب په ځای جنګ ته والړ‪.‬‬
‫اميه بن خلف چې چاغ څربه لوی سړی و‪ ،‬عقبه بن ايب معيط ورته رایغ او دا د خپل‬
‫قوم قبيلې څه کسانو رسه ناست و‪ ،‬خوشبويي ورته په سکروټو لوګی کېده‪ ،‬ورته يې وويل‪ :‬ای‬
‫ابوعيل! خوش بوي ته کېنه ته خو ښځه وختلې!! هغه ورته وويل‪ :‬اهلل دې تباه کړه ډېره بده‬
‫خربه دې وکړه‪ ،‬بيا يې تياری ونيو او د جنګي حماذ په لور وکوچېد‪.‬‬
‫لکه چې ټولو قريشو جنګي تدابري ونيول‪ ،‬نو د بنوبکر بن عبد مناف رسه يې خپله خپوانۍ‬
‫دښمين يې راياده کړه چې هسې نه دوی راباندې هل شا پلو بريد ونه کړي نزدې چې دا خربې‬
‫َُْ‬
‫يې هل جنګ څخه پاتې کړي‪ ،‬شيطان ورته د رساقه بن مالک بن جعشم املدليج ريض اهلل عنه‬
‫په شلک رایغ او ورته يې وويل‪ :‬ښه په ډاډ الړ شئ د دې ذمه واري زه په اغړه اخلم چې کنانه‬
‫به په تاسو هېڅ ډول داسې يرغل نه کوي چې ستاسو د اندک خفګان سبب هم وګرځي‪ ،‬ددې‬
‫خربې په اورېدو رسه ټول په زياتې چټکۍ ووتل‪.‬‬
‫هل بل پلوه نيب کريم ﷺ د رمضان په مياشت کې چې څه شپې ورځې يې تېرې شوې وې‬
‫هل مدينې څخه ووت‪ ،‬د خلکو لپاره يې د ملونځ امري عبداهلل بن ام مکتوم وګماره او بيا يې د‬
‫َُْ‬
‫روحا مقام نه ابو بلابه ريض اهلل عنه راستون کړ ترڅو په مدینه کې د خلکو امري پاتې يش او‬
‫َُْ‬
‫بېرغ چې سپني رنګ يې درولود مصعب بن عمري ريض اهلل عنه ته يې ورکړ‪.‬‬
‫َ ُْ‬
‫((( عمرو بن احلرضيم هغه څوک دی چې د عبداهلل بن جحش ريض اهلل ع ن ه په جنګي عملياتو کې يې رس‬
‫خوړیل و‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د نيب کريم ﷺ نه دوه بېرغونه خميک وو دواړه هل رنګه تور وو‪ ،‬يو يې عيل بن ايب طالب ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه وه چې په عقاب يې نومو او بله جنډه يې د بل انصاري رسه وه‪.‬‬
‫دغه مهال د نيب کريم ﷺ ملګرو رسه اويا اوښان وو‪ ،‬نيب کريم ﷺ عيل بن ايب طالب او‬ ‫‪158‬‬
‫َْ‬
‫مرثد بن ايب مرثد الغنوي ريض اهلل عن ُه َما درېواړه به په يو اوښ وار په وار سرپېدل‪.‬‬
‫َْ‬
‫محزه بن عبداملطلب‪ ،‬زيد بن حارثه‪ ،‬ابو کبشه او انس ريض اهلل عن ُه ْم چې د نيب کريم ﷺ‬
‫غالمان وو څلور واړه به په يو اوښ هم وار په وار سرپېدل‪.‬‬
‫َْ‬
‫ابوبکر‪ ،‬عمر او عبدالرمحن بن عوف ريض اهلل عن ُهم به هم په يوه سورلۍ وار په وار سرپېدل‪.‬‬
‫نيب ﷺ د خپلو ملګرو په شمول هل مدينې څخه د عقيق په مقام ورواوښت‪ ،‬بيا ذواحلليفې‬
‫ُ‬
‫او بيا اوالت اجلیش ته ورسېد‪ ،‬هل دې نه وروسته ت ْربان او بيا په ملل ان چې تر غميس احلمام‬
‫ته ورسېد‪ ،‬د يمامې کندې کرپې يې ترسرتګو شوې او هلته ورسېد‪ ،‬هل دې ځايه وروسته َّ‬
‫سياهل‬
‫نوم ځای ته او بيا روحا ته او بيا شنوکه ته ورسېد‪ ،‬هلته په عرق الظبيه کې يې يو سړی ويلد د‬
‫قريشو اړوند يې ترې پوښتنې پېل کړې خو د سړي رسه هېڅ معلومات نه وو‪.‬‬
‫خلکو سړي ته وويل‪ :‬د اهلل پاک د استازي رسه سالم وکړه‪.‬‬
‫هغه وويل‪ :‬ولې په تاسو کې د اهلل پاک استازی هم شته؟ دوی ورته وويل‪ :‬هو‪ ،‬هغه رایغ‬
‫او سالم کالم يې وررسه وکړ او ورته يې وويل‪ :‬که ته په رښتیا د اهلل پاک استازی يې نو د زما‬
‫اوښې په خيټه مې وخربوه چې بیچ يې نر او که ښځه ده؟‬
‫َُْ‬
‫سلمة بن سالمه بن وقش ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬ما ته راخمامخ شه دغسې پوښتنې هل‬
‫ما څخه وکړه‪ ،‬ته دې په اوښه واقع شوی يې ستا نه په اوري بالربه ده‪ ،‬نيب ﷺ ورته وويل‪ :‬نا‬
‫نا داسې مه کوه ډېرې غلطې خربې دې ورته وکړې او بيا يې هل سلمه بن سالمه ‪-‬ريض اهلل‬
‫َُْ‬
‫عنه‪ -‬څخه مخ واړو‪.‬‬
‫جسج نوم کويه رسه دمه واخسته‪ ،‬لږ ځنډ وروسته یې‬ ‫بيا نيب کريم ﷺ د روحا په مقام کې َس َ‬
‫مزل پېل کړ‪ ،‬مکه يې کيڼ الس ته پرېښوده او د نازيې د مقام په ښېۍ اړخ د بدر په لور ریه شو‪.‬‬
‫د نازيې هل الرې څه د رحقان نوم ځای خوړ ته ورسېد چې دغه خوړګۍ (دره) د نازيې او‬
‫صفراء په منځ کې پرته ده‪ ،‬نيب ﷺ بسبس بن عمرو اجلهين او عدي بن ايب الزعباء ‪ -‬ريض‬
‫َُْ‬ ‫َْ‬
‫اهلل عن ُه َما ‪ -‬بدر ته د ابوسفيان ‪-‬ريض اهلل عنه‪ -‬او د نورو حاالتو د معلومولو لپاره واستول‪،،‬‬
‫د دوی پسې وروسته نيب ﷺ هم وټپېد‪.‬‬
‫دغه مهال نيب کريم ﷺ وخربېد چې ګرد قريش د جتاريت اکروان د خالصون لپاره‬
‫راخوځېديل دي‪ ،‬خلک يې د قريشو په راتګ وخربول تر څو خپلمنځې سال مشورې وکړي‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫ابوبکر َر َ‬
‫يض اهلل عنه وپاڅېد او ښايسته خربې يې وکړې‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫بيا مقداد بن عمرو ريض اهلل عنه وپاڅېد او ويويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! چې کوم ځای دې‬
‫خوښ وي مونږ ورته بوتلالی شې‪ ،‬ستا رسه به اوږه په اوږه روان يو‪ ،‬مونږ درته د بنو ارسائيلو‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫‪159‬‬
‫السال ُم ته يې وييل وو چې (ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ‬ ‫په څېر هغه څه نه وايو چې مویس علي ِه‬
‫ﭟ ﭠ ﭡ)(‪.)1‬‬
‫بلکې ته او رب دې جنګ ته والړ شئ مونږ هم ستاسو په ملتيا کې جنګ کوو‪ ،‬لوړه په رب‬
‫اليزال چې که برک الغماد ته مو هم بوځې تر هغه به دې په خپلو وينو او بريدونو ورسوو تر‬
‫څو ورسېږو‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ يې خربې ښې استقبال کړې او د خري داع يې ورته وکړه‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ بيا خلکو ته رامخ کړ او ويويل‪ :‬ای خلکو د قريشو په مقابله کې تاسو څه‬
‫واياست؟‬
‫هل خلکو څخه يې موخه انصار وو ځکه چې په مهاجرينو باندې يې رسشمېرنه هم زياته‬
‫وه او د عقبې په تړون کې يې ژمنه کړې وه چې تر هغه مو ستا هل دفاع څخه اغړه خالصه ده‬
‫ترڅو مدينې ته نه يې رایلغ‪ ،‬مدينې ته په راتګ رسه به ستا څخه دومره لککه دفاع کوو لکه‬
‫د خپلو چبو او ښځو څخه چې يې کوو‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ هسې په زړه کې تېرېدل چې انصار به هل مدينې څخه د باندې دوښمن ته‬
‫خمامخ لکک ونه دريږي او داسې نه چې ورته ووايي هل مدينې څخه به مو بهر د جنګ جګړې‬
‫لپاره نه بوځې‪.‬‬
‫َُْ‬
‫خو د دې خربې د کولو رسه سم سعد بن معاذ ريض اهلل عنه وويل‪ :‬په تا لکک باور او د‬
‫تصديق عقيده لرو‪ ،‬په دې هم لکک باوري يو چې ستا راوړی دين حق او حقيقت دی‪ ،‬د دغې‬
‫په قبلولو او منلو مو د تارسه لککې ژمنې او پښې وعدې کړيدي‪ ،‬ستا په ملتيا مونږ د هر ځای‬
‫تګ ته تيار يو‪ ،‬په هغه چا مې دې قسم وي چې ته يې په حق راستویل يې که په حبر کې د غوپه‬
‫کولو امر هم راته وکړې او ته په کې غوپه شې نو مونږ به هم دررسه غوپه شو او هېڅ څوک به‬
‫راڅخه پاتې و نه وينې او نه راته په دې خفګان راوالړيږي چې دشمن رسه مو خمامخ کړې‪.‬‬
‫مونږ ډېر بازغمه جنګيايل او رښتين اتالن يو‪ ،‬شايد زمونږ په السونو به درته اهلل پاک هغه څه‬
‫در ووينې چې سرتګې او خواه دې پرې خيه يش‪ ،‬د اهلل په برکت مو چې چرته بوځې هلته مو بوځه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د سعد ‪-‬ريض اهلل عنه‪ -‬خربو نيب کريم ﷺ ته ډېره خوښي او خوشحايل ورکړه‪ ،‬هغه يې نور‬
‫هم نشيط کړ‪ ،‬بيا يې وويل‪ :‬زېری مې درباندې‪ ،‬ښه په ډاډ او اطمئنان والړ شئ په دوو ډلو کې‬
‫((( سورت مائده‪ .)۲۴( :‬ژباړه‪ :‬ته او رب دې دواړه جنګ ته والړ شئ مونږ به درته دتله تم يو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫رارسه اهلل پاک د يوې ډلې وعده کړېده(‪ )1‬او زما دې په اهلل قسم وي چې زه هل اوسه راهيسې‬
‫د قریشو د مړينې ځايونو ته ګورم‪.‬‬
‫د بدر رسه نزدې نيب کريم ﷺ واړوهل‪ ،‬هغه او يو ملګری يې په سورلۍ سپاره والړل(‪ )2‬او‬ ‫‪160‬‬

‫عريب نژاد يو سپني ږيری يې ويلد‪ ،‬د حممد او د هغه د ملګرو او بيا يې ترې د قريشو اړوند‬
‫پوښتنې وکړې‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬تر هغه دې پوښتنې نه ځوابوم تر څو راته دواړه خپل ځانونه‬
‫را ونه پېژنئ‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬سمه ده که معلومات دې راکړل ځانونه به هم درته معريف کړو‪.‬‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬سمه ده دا په دې شوه‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬هو‪.‬‬
‫سپني ږيري وويل‪ :‬داسې خربېدیل يم چې حممد او ملګري يې په فالنکۍ ورځ راويت دي‪،‬‬
‫که ما ته راپوروال رښتيا وييل وي اوس مهال به هغوی په فالنکي ځای کې وي او هغه ځای‬
‫يې وښود چې چرته نيب کريم ﷺ او ملګري يې تم وو‪.‬‬
‫او د راپور هل خمې خربېدیل يم چې قريش په فالنکۍ ورځ راويت دي‪ ،‬که راپوروال رښتيا‬
‫وييل وي نو قريش به اوس مهال په فالنکي ځای کې وي او هغه ځای يې نښه ياد کړ چې‬
‫چرته قريش تم وو‪.‬‬
‫بيا يې نيب کريم ﷺ څخه وپوښتل‪ :‬تاسو دواړه څوک يئ‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬مونږ د ماء (قبيلې) غړي يو‪.‬‬
‫سپني ږيري وويل‪ :‬د کوم ماء؟ د عراق د ماء څخه ياست؟؟ او بيا سپني ږيری والړ‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ هم بېرته خپلو ملګرو ته راستون شو‪.‬‬
‫َْ‬
‫د ماښام په مهال يې عيل بن ايب طالب‪ ،‬زبري بن العوام‪ ،‬سعد بن ايب وقاص ريض اهلل عن ُهم د‬
‫ځېنو نوور ملګرو په شمول د بدر اوبو ته د نوي راپور راوړلو لپاره ويلږدول‪ ،‬هلته يې د قريشو‬
‫دوه مشکيان بنديان کړل‪ ،‬يو يې د اسلم په نوم چې د بنو اجلمح غالم و او بل يې د عريض‬
‫ابويسار په نوم چې د بنو العاص بن سعد غالم و‪ ،‬دواړه يې خپل کيمپ ته راوستل‪ ،‬نيب ﷺ‬
‫په ملونځ والړ و او دوی ورڅخه حتقيقايت پوښتنې کولې چې تاسو څوک ياست؟ هغوی وويل‪:‬‬
‫مونږ د قريشو مشکيان يو‪ ،‬د اوبو وړلو لپاره يې دې چينې ته راستويل يو‪ ،‬دوی نه منله چې‬
‫ګنې په رښتيا دې د قريشو مشکيان وي‪ ،‬داسې يې انګېرول چې ګنې دوی به د ابوسفيان د‬
‫َ ُْ‬
‫((( يو ډهل د ابوسفيان ريض اهلل ع ن ه جتاريت قافله چې په خورايک توکو سمبال وه‪ ،‬او بله د قريشو جنګي يلکه وه‬
‫چې مرشي يې ابوجهل په خپله اغړه درلوده چې د قوت او عدد څښتنان وو‪.‬‬
‫َ ُْ‬
‫((( ملګری يې ابوبکر ريض اهلل ع ن ه و‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ډلې خلک وي نو په وهلو ډبولو يې ورهل پېل وکړ‪ ،‬چې لکه يې ښه ووهل هغوی ورته وويل‪ :‬هو‬
‫مونږ د ابوسفيان د ډلې خلک يو‪ ،‬د دې خربې رسه ترې قالر شول‪.‬‬
‫‪161‬‬ ‫نيب ﷺ چې رکوع او دواړه سجدې وکړې سالم يې وګرځو او ورته یې وويل‪ :‬چې رښتيا‬
‫يې درته ويل پرې ومو وهل او چې درواغ يې درته وويل خوشې مو کړل!! په رب اليزال قسم‬
‫چې دوی په رښتیا د قريشو مشکيان دي‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬د قريشو اړوند راته نوی څه ووايئ‪.‬‬
‫هغوی‪ :‬قريش د خمامخ غونډکۍ تر شا پراته دي‪.‬‬
‫نيب ﷺ ‪ :‬شمېر يې څومره دی؟‬
‫هغوی‪ :‬نه يو خرب چې څومره به وي؟‬
‫نيب ﷺ ‪ :‬هره ورځ څو مالونه حاللوي؟‬
‫هغوی‪ :‬يوه ورځ نهه او بله ورځ لس اوښان حاللوي‪.‬‬
‫نيب ﷺ ‪ :‬داسې بريښي چې خلک د نهه سوه او زرو ترمنځ دي‪.‬‬
‫نيب ﷺ ‪ :‬د قريشو خمه ور پکې څوک څوک دي؟‬
‫هغوی‪ :‬عتبه بن ربيعه‪ ،‬شيبه بن ربيعه‪ ،‬ابوابلخرتي بن هشام‪ ،‬حکيم بن حزام‪ ،‬نوفل بن‬
‫خويدل‪ ،‬حارث بن اعمر بن نوفل‪ ،‬طعيمه بن عدي بن نوفل‪ ،‬نرض بن احلارث‪ ،‬زمعه بن االسود‪،‬‬
‫ابوجهل بن هشام‪ ،‬امية بن خلف‪ ،‬د حجاج دواړه زامن نبيه او منبه‪ ،‬سهيل بن عمرو‪ ،‬عمرو بن‬
‫عبد ود‪ ..‬نو نيب ﷺ خلکو ته مخ راواړو اوورته يې وويل‪ :‬مکې درته د خپل زړه ټولې ټوټې‬
‫راغورځويل دي‪.‬‬
‫َْ‬
‫بسبس بن عمرو او عدي بن ايب الزعباء ريض اهلل عن ُه َما دواړه تر بدره والړل‪ ،‬اوبو ته نزدې‬
‫غونډکۍ الندې يې خپلې اوښې چو کړې‪ ،‬د اوبو څښلو لپاره دواړو خپل مشک راواخست په‬
‫داسې حال کې چې جمدي بن عمرو د اوبو پر اغړه والړ و‪.‬‬
‫َْ‬
‫عدي او بسبس ريض اهلل عن ُه َما دواړو په چينه کې هل حارضينو څخه د دوو جينکو نه چې‬
‫يوه د بلې پور وړې وه او پور يې ترې غوښت په ځواب کې وويل‪ :‬سبا يا بل سبا دتله جتاريت‬
‫قافله راروانه ده‪ ،‬زه به يې مزدوري وکړم او تا ته به پور ادا کړم‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫جمدي ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬سمه خربه دې وکړه‪ ،‬او بيا جمدي بن عمرو ريض اهلل عنه‬
‫َْ‬
‫هل دواړو څخه والړ‪ ،‬دغه ټولې خربې اترې عدي او بسبس ريض اهلل عن ُه َما واورېدې‪ ،‬دواړه‬
‫په خپلو اوښانو سپاره شول او په خپلو اورېدلو معلوماتو يې نيب کريم ﷺ وخربو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه هم خپله جتاريت قافله په وېره وېره تر دغې اوبو راورسوهل‪ ،‬جمدي بن‬
‫عمرو ته يې وويل‪ :‬څوک خو دې ونه يلدل؟ هغه ورته وويل‪ :‬ال خو مې څوک نه دي يلديل خو‬
‫د دغې غونډۍ تر شاه دوه په اوښ سپاره راغلل‪ ،‬اوښان يې چو کړل‪ ،‬هل اوبو څخه يې غړکۍ‬ ‫‪162‬‬
‫ډکې کړې او الړل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه د دواړو اوښانو چوځای ته وریغ او د اوښ چپه يې په منځ دوه کړه‬
‫نو زړې په کې و‪ ،‬ويويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې د يرثب بوتاوه ورته شوې ده‪.‬‬
‫خپلو الروي ملګرو ته چټک ستون شو او د قافلې خمه يې په بلې الرې کړه‪ ،‬د بدر مقام‬
‫يې ګڅ لور ته پرېښود او په زیاته توندۍ يې خپې سپکې کړې‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د ابوسفيان ريض اهلل عنه زړه چې لکه په دې اوبه وڅښلې چې اوس مهال يې جتاريت قافله‬
‫د مسلمانانو هل بريد څخه په څنګ کړه و قريشو ته يې استازی واستو چې هل مکې څخه تاسو‬
‫د جتاريت قافلې او وګړو د حتفظ لپاره راغلې وئ هر څه اهلل پاک راخالص کړل‪ ،‬تاسو هم‬
‫بېرته ستانه شئ‪.‬‬
‫ابوجهل بن هشام وويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې تر هغه به ستانه نه شو چې تر بدره الړ نه‬
‫شو ‪ -‬او هر اکل به په بدر کې د عربانو مېله لګېده ‪ -‬هلته به درې ورځې شپې تېرې کړو‪،‬‬
‫اوښان به ذحبه کړو‪ ،‬خلکو ته به خواړه ورکړو‪ ،‬هلته به رشاب خوري وکړو او سندراغړې به‬
‫راته سندرې ووايي‪ ،‬ټول عرب به زمونږ په راتګ او تم کېدو وخربيږي‪ ،‬تر ابده به راڅخه ترس‬
‫او ډار ولري‪ ،‬هېڅ څوک بايد ستانه نه يش بايد تر بدره هرومرو الړ شئ‪.‬‬
‫قريش تر هغه والړل چې د بدر لرې پرتې غونډۍ رسه يې واړول‪ ،‬اهلل پاک باران راښکته‬
‫کړ‪ ،‬د بدر مقام چې خاوره او شګولګ و په کفارو دومره تېز وورېد چې هل مزل او تګ څخه يې‬
‫وويستل او په نيب کريم ﷺ او ملګرو يې دومره لطف انداز او نرم وورېد چې د خپو الندې‬
‫خاوره يې ورته د تګ راتګ جوګه کړه‪ ،‬نقل ماکين هم ورته اسانه شوه او د قريشو نقل ماکين يې‬
‫په ټپه ودروهل‪ ،‬نيب کريم ﷺ د وخت نه په ګټه اخستلو رسه د بدر اوبو ته ځان ورسو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫حباب بن املنذر ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬ای د اهلل پېغمربه! ايا په دې ځای کې د اهلل پاک‬
‫د رايلږيل وحې رسه سم تم شوې؟‬
‫که چرته درته په دې باندې ويح شوي وي نو مونږ ترې خمکې وروسته کيږو نه او که نه‬
‫په دې ځای کې تم کېدل ستا خپل جګړيز تکتيک دی؟‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬نا بلکې دتله تم کېدل زما خپل جنګي تکتيک دی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫حباب ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬نا بيا بايد مونږ وړاندې والړ شو‪ ،‬هلته به د ځان لپاره د‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫اوبو ژور حوض جوړ کړو‪ ،‬د هغوی اوبه به هم مونږ ته راروانې وې‪ ،‬د جنګ په تود ډګر کې به‬
‫بيا هغوی اوبه نه لري نو څښالی به يې هم نه يش‪ ،‬چونکه مونږ به اوبه لرو نو خړوب به يو‪.‬‬
‫‪163‬‬ ‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬ډېره زياته قابل قدره مشوره دې راکړه‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ د خپلو ملګرو په شمول قريشو ته نزدې د اوبو په څنګ کې واړوهل‪ ،‬د ژورو‬
‫کوهيانو دکنستلو امر يې وکړ‪ ،‬ډېر کوهيان وويستل شول او بيا يې اوبو ته لوی لوی حوضونه‬
‫جوړ کړل‪ ،‬هل اوبو څخه يې ډک کړل او د اوبو لوښي يې په کې واچول‪.‬‬
‫َُْ‬
‫په دې جريان کې سعد بن معاذ ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬ای د اهلل پېغمربه! ستا لپاره مونږ‬
‫يو څرپ نه جوړوو؟ ستا ترڅنګ به سورلۍ تيارې والړې وي‪ ،‬مونږ به د دښمن رسه مټ په اټۍ‬
‫شو‪ ،‬که په دښمن برېمن شو نو همدغه مو موخه ده او الس ته مو راوړه او که د شکست رسه‬
‫مخ شو نو په مچتو والړو سوريلو به هل مونږه وروسته پاتې قوم ته په خري خرييت ستون شې‪،‬‬
‫ځکه په مدينه کې داسې خلک پايت دي چې زموږ نه يې تارسه مينه ډېره ده‪ ،‬که د هغوی رس‬
‫په دې خالص وای چې ته به د اکفرانو رسه جنګيږې هل تا څخه به وروسته نه وو پاتې شوې‪ ،‬د‬
‫هغوی په مالتړ او تا رسه ملګرتيا به يې هرومرو جهاد کې برخه اخستې وه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ د سعد بن معاذ ريض اهلل عنه صفت وکړ او د هغه لپاره یې د خري او‬
‫نېکبختۍ داعګانې وکړې‪ ،‬هغه و چې د نيب ﷺ لپاره څرپ ووهل شو او هل هم هغه ځايه يې د‬
‫جنګ رهربي کوهل‪.‬‬
‫د سهار په مهال قريشو حرکت وکړ او هل برنۍ غونډه کۍ نه د بدر ميدان ته راښکته شول‪،‬‬
‫نيب کريم ﷺ چې لکه ويلدل وېويل‪ :‬يا اهلل! قريش په ډېر زيات تکرب او کربيا راغيل دي‪ ،‬تا نه‬
‫مين‪ ،‬ستا د استازي تکذيب او بې احرتايم کوي د کوم نرصت او مرستې ژمنه چې دې رارسه‬
‫کړېده ما پرې ونازوه‪ ،‬ای اهلل!! نن سهار يې تاال ترغۍ کړه‪.‬‬
‫د قريشو څه شمېر خلک د نيب کريم ﷺ جوړ کړي حوض ته راغلل چې یو په کې حکيم‬
‫َُْ‬
‫بن حزام ريض اهلل عنه هم و‪ ،‬حوض ته چې څومره خلک راغيل وو هل حکيم بن حزام ريض اهلل‬
‫َُْ‬
‫عنه پرته نور ټول ووژل شول‪ ،‬ده بيا وروسته اسالم راوړ او ښه دينداره هسيت ترې جوړه شوه‪،‬‬
‫چې لکه به يې د اسالم په دور کې لوړه پورته کوهل ويل به يې‪ :‬په هغه ذات مې دې قسم وي‬
‫چې د بدر په ورځ يې جنات راکړی دی‪.‬‬
‫قريش چې لکه په خپل تم ځای کې قراره او دمه شول‪ ،‬عمري بن وهب اجلميح يې د نيب‬
‫کريم ﷺ د ملګرو د رسشمېرنې معلومولو لپاره واستو‪ ،‬هغه يې تر شاو خوا اس وځغلو بېرته‬
‫والړ‪ ،‬د خپل ځغلند نظر په بنسټ يې ورته د نيب ﷺ د ملګرو شمېر د درې سوه يا لږ څخه‬
‫زيات او کم اټلک کړ‪ ،‬بيا يې ورته وويل‪ :‬تاسو لږ زغم وباسئ تر څو زه په نښه کړم چې نور‬
‫څوک خو به يې پټ او پناه نه وي ساتيل؟ يا خو ورته نور افرادي قوت راروان نه دی؟‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫په مېره کې ډېر تېز وړاندې الړ خو هېڅ يې تر سرتګو نه شول‪ ،‬بېرته راستون شو او ورته يې‬
‫وويل‪ :‬د هغوی هېڅ افرادي مزيد نور قوت تر ديد رانیغ‪ ،‬خو ای قريشو! داسې والړې اوښې او‬
‫چارپايان مې ويلدل چې مرګونه او ژوبلې يې رابار کړي دي‪ ،‬د يرثب اوښانو درته هل مرګ او‬ ‫‪164‬‬
‫وژلو نور هېڅ نه دي راوړي‪ ،‬هغوی مې داسې وکتل چې هل تورې او نېزې پرته نور هېڅ دفايع‬
‫قوه نه لري‪ ،‬قسم په اهلل چې که يو سړی ورڅخه ووژنئ بېرته درنه يو وژين‪ ،‬که هغوی درنه‬
‫د خپل شمېر په اندازه مرګونه وکړي نو د قريشو په ژوند کې به څه خوند پاتې يش‪ ،‬يو ځای‬
‫شئ او نېکه مشوره وکړئ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫حکيم بن حزام ريض اهلل عنه د خربې اورېدو رسه سم عتبه ته وریغ او ورته يې وويل‪:‬‬
‫ابوالويلده! ته د قريشو رسدار‪ ،‬مرشتابه او خمه وره هسيت يې‪ ،‬ته نه غواړې چې په يو اکر ټول‬
‫عمر کور په کور نېک نایم ياد شې؟‬
‫َُْ‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬ولې نه! کوم اکر دی؟ حکیم بن حزام ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬قريش‬
‫بېرته مکې ته ستانه کړه او د خپل انډیوال او حليف عمرو بن احلرضيم ديت په خپله ادا کړه‪.‬‬
‫هغه وويل‪ :‬دې ته خو تيار يم‪ ،‬خو د حرضيم د کور هل پلوه ضامن ته شه‪ ،‬په رښتيا چې ښه‬
‫انډېوال مې و‪ ،‬ديت او د ټول ورک شوي مايلت تاوان يې زما پر اغړه شو‪.‬‬
‫خو ته د حنظليه(‪ )1‬ځوی ته ورشه‪ ،‬هل هغه پرته مې په بل چا ګومان نه يش چې د جنګ‬
‫جګړې ډول نغارې به ګرمې کړي‪ ،‬هغه و چې عتبه بن ربيعه د پياوړي خېرخواه په حيث‬
‫ودرېد‪ ،‬او ورته وېويل‪ :‬ای قريشو! لوړه په رب اليزال چې د حممد او د هغه د ملګرو په ضد‬
‫هېڅ هم نه شئ کوالی‪ ،‬سوګند په اهلل که تاسو ورڅخه څوک ووژنئ تاسو به بېرته يو بل ته بد‬
‫اوبرګ ګورئ چې د تره ځوی يا ماما ځوی او يا يې ورهل د قام قبېلې نور څوک وژيل دي‪ ،‬حممد‬
‫نورو عربانو ته پرېږدئ او تاسو ترې خپل خاطر راغونډ کړئ‪ ،‬که نورو عربانو وواژه ستاسو‬
‫موخه به پوره او بشپړه يش او که پایله بله وه نو حممد به د تاسو رسه په داسې حالت مخ په مخ‬
‫يش چې تاسو به ورته بد نه وي رسويل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫حکيم بن حزام ريض اهلل عنه وايي‪ :‬زه ابوجهل ته ورغلم او هغه د خپلې زغرې په سمبالولو‬
‫بوخت و‪ ،‬ما ورته وويل‪ :‬عتبه تا ته راستویل يم چې‪ ...‬او ټول هغه څه مې ورته وويل چې عتبه‬
‫ته مې وييل وو‪.‬‬
‫ابوجهل وويل‪ :‬سوګند په اهلل چې د حممد او د ملګرو د يلدو رسه د عتبه پپوسان پړسيديل‬
‫دي(‪ )2‬تر هغه به د بېرته ستنېدو په اړه ونه غږيږو تر څو اهلل زمونږ او د حممد ترمنځ غوڅه‬
‫((( ابوجهل ته يې ابن احلنظليه ځکه ووايو چې مور يې د حنظله بن مالک لور وه‪.‬‬
‫((( دا يې د بوزديلۍ نه کنايه وکړه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫پرېکړه نه وي کړي او عتبه د بېرته ستنېدو خربې ځکه کوي چې د حممد په پېروانو کې يې‬
‫ځوی دی‪ ،‬مقابل لور ټول لري خواړه دي خيال کوئ عتبه مو هسې ډاروي‪.‬‬
‫‪165‬‬ ‫بيا ابوجهل اعمر بن حرضيم ته استازی واستو چې عتبه غواړي بېرته مکې ته ستون يش‪،‬‬
‫ته په خپلو سرتګو وينې چې ستا د ورور د غچ اخستنې زرينه موقعه ده‪ ،‬ته پورته شه او هل‬
‫قريشو څخه د هغوی د کړې ژمنې په غوښتنه د ورور وژل راياد کړه‪.‬‬
‫اعمر بن احلرضيم وپاڅېد او عورت يې لوڅ کړ‪ ،‬په لوړ غږ يې وويل‪ :‬افسوس! افسوس زما‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫وروره (ع ْم َره)‪ ،‬های های ع ْم َره! د جنګ جکړې ميدان راګرم شو‪ ،‬په دې لکماتو رسه خلک د‬
‫رش په ارادې راتاوده شول او هغه مشن چې عتبه يې مرشي کوهل په ټپه نااکم او ځای پر ځای‬
‫ودرېد‪ ،‬په دې جريان کې اسود بن عبداالسد خمزويم ‪ -‬چې ډېر بد اخالقه او بد نېیت و ‪ -‬وويل‪:‬‬
‫د اهلل رسه مې په دې لککه ژمنه ده چې يا به د دې حوض نه اوبه څښم او يا به يې ورانوم او‬
‫يا به پرې رس ورکوم‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د راتلو رسه ورته محزه ريض اهلل عنه ورپورته شو او د خمامخ کېدو رسه يې ترې ښپه په‬
‫پونده کې ووهله چې ال حوض ته نه و رسيدیل‪ ،‬د ګوزار رسه په شا راپرېوت هل ښپو څخه يې‬
‫وينې سيالب روانې وې‪ ،‬اسود په خپلې ژمنې دومره لکک والړ و تر څو ځان حوض ته ورسوي‬
‫َُْ‬
‫په خپړو خپړو يې حوض ته د ځان رسونې زيار وويست خو محزه ريض اهلل عنه پرې دوباره‬
‫غوټه شو او دومره مرګوین ګوزار يې پرې وکړ چې حوض ته هل رسيدو وړاندې يې وواژه‪.‬‬
‫بيا عتبه بن ربيعه د خپل ورور شیبه او د خپل ځوی ويلد بن عتبه جنګي مبارزې ته يو په‬
‫یو راووتل‪ ،‬د مبارزې لپاره ورته درې انصار عوف او معاذ د حارث زامن او دريم يې عبداهلل‬
‫بن رواحه راووتل‪ ،‬هغوی وپوښتل‪ :‬تاسو څوک ياست؟!! دوی ځواب ورکړ‪ :‬مونږ انصار يو‪.‬‬
‫درېواړو ورته وويل‪ :‬مونږ تاسو ته هېڅ اړتيا نه لرو‪ ،‬پو په کې اواز وکړ‪ :‬ای حممده! زمونږ د‬
‫قوم په نسب او رشف مساوي خلک راواستوه‪.‬‬
‫نيب ﷺ وفرمايل‪ :‬عبيدة بن احلارث! محزه! عيل! پاڅېږئ‪.‬‬
‫درېواړه وپاڅېدل او ورنزدې شول‪ ،‬هغوی وپوښتل‪ :‬تاسو څوک ياست؟‬
‫عبيده وويل‪ :‬زه عبيده يم‪ .‬محزه وويل‪ :‬زه محزه يم او عيل وويل‪ :‬زه عيل يم‪.‬‬
‫هغوی وويل‪ :‬په قبيلې او نسب ښه قوي او مناسب همزويل دي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عبيدة بن احلارث ريض اهلل عنه چې پوخ عمری و د عتبه بن ربيعه رسه مټ اټۍ شو‪ ،‬محزه‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه د شيبه بن ربيعه رسه او عيل ريض اهلل عنه د ويلد بن عتبه رسه مش او ګرېوان‬
‫َْ‬
‫شو‪ ،‬محزه او عيل ريض اهلل عن ُه َما هل درنګ پرته خپل حريفان هل تيغه تېر کړل خو ولې عبيده او‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫عتبه دواړه په خپل منځ کې په يو بل دوه دوه مرګونې ګوزارونه وکړل او دواړو یو بل ټپي کړ‪،‬‬
‫َْ‬
‫محزه او عيل ريض اهلل عن ُه َما دواړه پر عتبه ورغوټه شول او هل تن څخه يې ورهل سا وويسته او‬
‫خپل ژوبل انډيوال يې د نورو ملګرو غېږې ته راوړ‪.‬‬ ‫‪166‬‬

‫د دې لړې هل تېرېدو وروسته حريفان يو تربله نږدې شول‪ ،‬نيب کریم ﷺ خپل ملګري هل‬
‫بريد څخه تر خپل امر وځنډول‪.‬‬
‫ورته يې وويل‪ :‬که کفار درباندې هم رايش په غشو يې وولئ خو يف احلال ال نيب کريم ﷺ‬
‫َُْ‬
‫د ابوبکر ريض اهلل عنه په ملتيا په وهيل څرپ کې ناست و‪.‬‬
‫د بدر واقعه د رمضان د مياشتې د مجعې په اولسمه ورځ د سهار په مهال واقع شوې وه‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ رایغ او جنګي يلکې يې تيارې کړې او بېرته څرپ ته ستون شو‪ ،‬په څرپ کې‬
‫َُْ‬
‫وررسه هل ابوبکر ريض اهلل عنه پرته نور څوک نه وو‪ ،‬نيب کريم ﷺ هل اهلل څخه د وررسه کړې‬
‫وعدو غوښتنې او زارۍ پېل کړې‪ ،‬نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬ای اهلل! که دا خلک (صحابه کرام)‬
‫َُْ‬
‫ووژنې هل نن څخه وروسته به دې عبادت ونه يش! او ابوبکر ريض اهلل عنه به ورته ويل‪ :‬ای‬
‫د اهلل پېغمربه! همدومره غوښتنه د اهلل پاک نه بسنه کوي‪ ،‬اهلل پاک دررسه هرومرو کړې ټولې‬
‫ژمنې بشپړوي‪.‬‬
‫د غه مهال د نيب کريم ﷺ په څرپ کې سرتګې پټې شوې او خوب يوړ‪ ،‬هل خوب څخه‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم د آس واګې‬ ‫رابېدارېدو رسه يې غږ کړ‪ :‬ابوبکره! زېری مې د رباندې‪ ،‬جربيل علي ِه‬
‫نيويل دي او راروان دی‪ ،‬د آس په تندي يې ګرد غبار هم پروت دی‪.‬‬
‫په دې کې نيب کريم ﷺ بيا هل څرپ څخه رابهر شو‪ ،‬خلک يې په جنګ تېز او ټينګ کړل‪،‬‬
‫ورته يې وويل‪ :‬په هغه ذات مې دې قسم وي چې د حممد ﷺ روح يې په الس کې ده چې که‬
‫هر چا د مرشاکنو رسه د صرب او حوصلې رسه د اهلل پاک نه د اجر او ثواب د غوښتنې لپاره‬
‫داسې ټينګ جنګ وکړ چې په شا ونه تښيت‪ ،‬نو هرومرو به يې اهلل پاک په جنتونو ونازوي‪.‬‬
‫د بنو سلمه د قبيلې غړی عمري بن احلمام چې په الس کې يې کجورې وې وويل‪ :‬واه واه‪،‬‬
‫خا نو زما او جنت ته د تګ فاصله همدومره ده چې مرشاکن مې مړ کړي!‬
‫کجورې يې هل السه خطا کړې او چټکه يې توره راوويسته‪ ،‬د مرشاکنو رسه تر هغه مټ اټۍ‬
‫و چې په شهادت ورسېد‪.‬‬
‫په دې جريان کې نيب کريم ﷺ يوه لپه خاورې راواخستې او د قريشو خمونو ته يې وويشتې‬
‫َ َ‬
‫الو ُج ْو ُه) ستاسو خمونه دې اکږه نسکور او تېرو بېر يش‪.‬‬
‫اهت ُ‬
‫او غږ يې کړ چې (ش ِ‬
‫بیا یې خپلو ملګرو ته امر وکړ چې مضبوط او لکک ورشئ‪ ،‬هغه و چې اکفرانو شکست‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫وخوړ چې هل يو طرفه د قريشو ټول مرشتابه هل منځه الړل او هل بله پلوه پکې د قريشو د خمه‬
‫ورو السونه تر زنځريونو ولوېدل‪.‬‬
‫َْ‬
‫‪167‬‬ ‫د عبداهلل بن عباس ريض اهلل عن ُه َما په روايت نيب کريم ﷺ دغه ورځ وفرمايل‪ :‬زه ښه‬
‫پوهېږم چې د بنوهاشمو او هل نورو قبيلو څخه څه خلک په جرب زور راوستل شوي دي‪ ،‬هغوی‬
‫مونږ رسه د جنګ په کولو خوښ نه دي‪ ،‬هل تاسو څخه که د هر چا په ګېر کې رايش هل وژلو‬
‫يې ډډه وکړئ‪.‬‬
‫که ابوابلخرتي بن هشام بن احلارث بن اسد د چا په ګېر رایغ نه دې وژين‪.‬‬
‫که عباس بن عبداملطلب چا ويلد مړ يې نه کړي‪ ،‬هغه هم د جنګ ډګر ته په جرب زور‬
‫راوستل شوی دی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫دغه مهال ابو حذيفه ريض اهلل عنه وويل‪ :‬خا!! مونږ به خپل پالران‪ ،‬ورونه او قام قبيل‬
‫وژنو او عباس ته به هېڅ نه وايو؟‬
‫لوړه په رب اليزال چې که په ګېر مې رايش نو په توره به يې غوښې غوښې کړم‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫د ابوحذيفه ريض اهلل عنه دغه خربه نيب کريم ﷺ ته ورسېده‪ ،‬عمر ريض اهلل عنه ته يې‬
‫وويل‪ :‬ابو حفصه! ايا د نيب ﷺ د اکاک مخ به په توره وهل کيږي؟‬
‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬ما لږ ځنډ پرېږده چې د ابوحذيفه رس قلم کړم‪ ،‬دا خو منافق‬
‫شوی دی!!‬
‫َُْ‬
‫بيا به ابوحذيفه ريض اهلل عنه ويل‪ :‬ما چې د بدر په ورځ کومه خربه کړې وه تر ننه بې ډاډه‬
‫يم او هل دغې ډار څخه به راته امان په شهادت ترالسه يش او بس‪.‬‬
‫د بدر هل غزا پرته مالئکو په نورو غزاګانو کې جنګي ګډون نه دی کړی‪ ،‬په نورو‬
‫غزاګانو کې مالئکو د کومک مرستې مهم اجنام کړی دی خو خرپول ترپول يې نه دي کړي‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ چې لکه دښمن ته هل شکست نه وزګار شو د کفارو په مردار شوو کې يې د‬
‫ابوجهل د تاالش قرار صادر کړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عبداهلل بن مسعود ريض اهلل عنه وايي‪ :‬ما تاالش پېل کړ څه و چې هل تن څخه مې ورهل رس‬
‫پرېکړ او نيب کريم ﷺ ته مې راوړ‪ ،‬ما ورته وويل‪ :‬ای د اهلل پېغمربه! دا د اهلل د دښمن ابوجهل‬
‫ککره ده‪.‬‬
‫َّ ْ َ‬
‫ال ِا َ َل َغ ْ ُ‬
‫ي ُه‪ ...‬دا لکمات د نيب کريم ﷺ لوړه اوقسم و‪ ،‬ما ورته وويل‪:‬‬ ‫الي‬
‫هغه وويل‪ :‬اهلل ِ‬
‫هو د اهلل پېغمربه! هم دا دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫بيا مې د ابوجهل رس د نيب کريم ﷺ خمې ته وغورځاوه او هغه يې په مړينه د اهلل ثنا وويله‪.‬‬
‫وروسته نيب کريم ﷺ امر وکړ چې د بدر مردار په کويه کې وغورځوئ‪ ،‬د اميه بن خلف‬
‫نه پرته نور ټول يې کويه ته واچول‪.‬‬ ‫‪168‬‬

‫هغه داسې چې اميه په خپلې زغره کې پړسېدیل و که څه هم مسلمانانو پرې ډېر زيار‬
‫وويست خو پرې ونه توانېدل په ځمکه يې پړسېدیل پرېښود‪ ،‬دومره خاورې او اکړ کمر يې پرې‬
‫واچول چې اميه يې پکې پټ او پناه کړ‪.‬‬
‫َْ‬
‫صحابه کرام ريض اهلل عن ُه ْم چې لکه ټول مردار شوي اکفران په کويه کې خطا کړل‪ ،‬د‬
‫شپې هل خمې نيب کريم ﷺ وریغ‪ ،‬صحابه کرامو ترې واورېدل چې ويل يې‪ :‬ای په کويه کې‬
‫پرتو!! ای شيبه بن ربيعه!! ای عتبه بن ربيعه!! ای اميه بن خلف!! ای ابوجهله!! په کويه کې‬
‫د پرتو نور مرشاکنو نومونه يې هم واخستل‪ ...‬ايا هغه څه درته درکړل شول چې ژمنه يې دررسه‬
‫شوې وه؟ ما رسه چې اهلل د څه يش ژمنه کړېوه راته يې راکړه!!‬
‫مسلمانانو ورته وويل‪ :‬د اهلل رسوهل! ايا ته د داسې قوم رسه خربې کوې چې بد بوي شوي دي؟‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬دوی زما خربې هل تاسو څخه هم ښې اوري خو د ځواب توان نه لري‪.‬‬
‫بيا نيب کریم ﷺ امر صادر کړ چې په غنيمت کې څه هم تر السه شوي وي بايد يوځای‬
‫کړی يش‪ ،‬ټول غنيمتونه راغونډ کړی شول په دې جريان کې رسه مسلمانان خپل منځ کې‬
‫نېغ او برګ شول‪ ،‬چا چې راټول کړي وو ويل يې غنيمت زمونږ ځانګړې برخه ده‪ ،‬خو ولې نور‬
‫مسلمانان چې د دښمن رسه په اخ و ډب او وژلو بوخت وو دعوه يې لرهل چې که مونږ دښمن‬
‫نه و مات کړی تاسو به څه راټول کړی وای؟ ستاسو السونو ته غنيمت ځکه درورسېد چې‬
‫دښمن مونږ په جنګ بوخت ساتیل و!!‬
‫کوم صحابه کرام چې د نيب کریم ﷺ په څوکېدارۍ مشغول وو ويل يې‪ :‬لوړه په رب اليزال‬
‫چې هل مونږ څه پرې تاسو د برخې وړ نه ياست‪ ،‬د دښمن د ماتې ورکونې توان اهلل پاک مونږ ته‬
‫هم راکړی و‪ ،‬د دښمن هل ماتولو او وررسه د خرپ ترپ يا د غنيمتونو د راټولو هل مهم نه مونږ په‬
‫ډېر زیات اړين اکر مشغول وو‪ ،‬هل تاسو څخه پرې مونږ ډېر د برخې خاوندان يو‪.‬‬
‫په دې جریان کې نيب کريم ﷺ د مدينې پورتنۍ برخې ته عبداهلل بن رواحه او د مدينې‬
‫َْ‬
‫الندې طرف ته زيد بن حارثه ريض اهلل عن ُه َما د زيري لپاره واستول تر څو د فتحې زېری‬
‫ميشتوالو ته واوروي‪.‬‬
‫بيا هل بدر څخه د مدينې په لور روان شول او د قريشو څخه وررسه عقبه بن ايب معيط‪،‬‬
‫نظر بن احلارث د نورو بنديوانو په شمول الس تر ګريوان تړيل روان وو‪ ،‬هل مرشاکنو څخه‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫ترالسه کړي غنيمتونو يې خوندي کړل او عبداهلل بن کعب بن عمرو ريض اهلل عنه يې پرې‬
‫څارندوی وګماره‪.‬‬
‫‪169‬‬ ‫د سفر په دورانيه کې چې لکه نيب کريم ﷺ د صفرا هل وادي څخه ووت د صفراء او‬
‫نازیه ترمنځ يې په لوړه برخه (غونډۍ) واړوهل‪ ،‬هل مرشکينو څخه غنيمت شوي مالونه يې د‬
‫مسلمانانو ترمنځ برابر توزيع کړل‪.‬‬
‫هل دې ځايه بيا نيب کريم ﷺ د لږ ارام وروسته خپل سفر ته ادامه ورکړه چې لکه د روحاء‬
‫مقام ته ورسېد مسلمانان ورته د مبارکۍ لپاره په استقبال والړ وو او مبارکيانې يې ورکولې‪،‬‬
‫َُْ‬
‫سلمة بن سالمه ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬د څه يش مباريک راته راکوئ؟ مونږ خو لکه د تړل‬
‫شوو اوښانو په څېر زړو پړوسو رسه مخ شوي وو‪ ،‬مونږ رصف دومره وکړل چې د قصاب په څېر‬
‫مو حاللول!!‬
‫د دې خربې د اورېدو رسه نيب کريم ﷺ مسیک شو او ورته یې وويل‪ :‬وراره!! داسې نه وه‬
‫هغوی هم څوک وو!!‬
‫َُْ‬
‫د صفراء نوم ځای ته په رارسيدو نرض بن احلارث د عيل ريض اهلل عنه په الس ووژل شو او‬
‫په عرق الظبيه کې يې عقبة بن ايب معيط وواژه‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ چې لکه د عقبة بن ايب معيط د وژنې قرار صادر کړ‪ ،‬عقبه ورته وويل‪ :‬حممده‬
‫ﷺ ! چبي به مې څه کوي؟ هغه ورته وويل‪ :‬اور به خوري‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هغه و چې اعصم بن ثابت بن ايب افلح انصاري ريض اهلل عنه ته يې امر وکړ او رس يې‬
‫ترې قلم کړ‪.‬‬
‫بيا نيب کريم ﷺ سفر ته دوام ورکړ تر دې چې د بنديانو څخه يوه ورځ وړاندې مدينې ته‬
‫ورسېد‪ ،‬لکه چې بنديان تر مدينې راورسېدل نيب کريم ﷺ په خپلو ملګرو باندې يو يو تقسيم‬
‫کړ او وررسه يې د پسندې رويې کولو وصيت وکړ‪.‬‬
‫مکې ته د قريشو د ماتې پېغام د لومړي ځل لپاره حسيمان بن عبداهلل يوړ‪.‬‬
‫قريشو په خپلو مړو ډېر زيات وژړل باالخره يې وويل‪ :‬مه ژاړئ‪ ،‬هسې نه حممد ﷺ او‬
‫ملګري يې درنه خرب يش په ژړا به مو ال پسې خوشحاهل يش‪.‬‬
‫د بنديانو اړوند خربې اترې وررسه هم وځنډوئ‪ ،‬فديه هم وروسته کړئ‪ ،‬تر څو حممد ﷺ‬
‫او ملګري يې دررسه په فديه کې سخيت نه وکړي‪.‬‬
‫د بدر په غزا کې د اسود بن املطلب درې چبيان هل تېغه تېر شوي وو‪ :‬زمعة بن اسود‪ ،‬عقيل‬
‫بن اسود‪ ،‬حارث بن زمعه‪ ،‬د دوي په مړينه يې د غم وېر او ژړا ته ډېر زړه شوی و‪ ،‬هغه د غم‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫په دروند حالت کې و چې د شپې هل خمې يې ژړا تر غوږ شوه‪ ،‬خپل غالم ته يې وويل‪ :‬ورشه‬
‫او وپتيله چې قريشو په غم د ژړا وېر ناغه ماته کړه او که څنګه اواز راځي؟ ايا قريشو په‬
‫خپلو وژل شوو د وېر ژړا سلسله رشوع کړه او که نه؟ که ناغه ماته شوي وي چې زه هم په‬ ‫‪170‬‬
‫ابوحکیمه‪ ،‬زمعه باندې د ژړا پېل وکړم‪ ،‬هل غمه مې نوره خېټه دوه پړقه کيږي‪ ،‬هېره دې نه وي‬
‫چې اسود بن املطلب وړوند او بې ديده هم و‪.‬‬
‫چې لکه يې غالم بېرته راستون شو ورته يې وويل‪ :‬وير کونکي ښځه وه چې په خپل ورک‬
‫شوي اوښ يې ژړل‪.‬‬
‫نور اسود ټينګ نه شو او ويويل‪:‬‬
‫الس ُ‬
‫ــهو ِد‬ ‫َو َي ْمنَ ُع َهــا ِم ْن ّ‬
‫انل ْومِ ّ‬ ‫ــل ل َ َهــا بَع ٌ‬
‫ري‬
‫ّ‬
‫ض‬ ‫أَ َتبْــي أَ ْن يَ‬
‫***‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ََ َ ْ َ َ َ َ ْ ْ‬ ‫كر َولَكنْ‬ ‫ََ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ََ َ‬
‫ــرت ال ُ ُدو ِد‬ ‫ع بــد ٍر تصاغ‬ ‫***‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ب‬ ‫ع‬ ‫ــي‬‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ت‬ ‫فل‬
‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ َْ ُ َ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ََ َ‬
‫ــط أ ِب الو ِل ِد‬‫ومــزومٍ وره ِ‬ ‫***‬ ‫ــي هصي ٍص‬ ‫ع بد ٍر سا ِة ب ِ‬
‫َ ً ََ َ ُْ‬ ‫ََ ّ‬ ‫ََ َ‬ ‫ََ ّ ْ َ َْ‬
‫ــد ال ُسو ِد‬ ‫ارثا أس‬ ‫وبك َي ح ِ‬ ‫***‬ ‫يل‬
‫فبك إن بكيــت ع ع ِق ٍ‬
‫ُ ََْ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ــم َو َل ت َ َســي َج ً‬ ‫كيه ْ‬ ‫ََ ّ‬
‫يد‬‫َوما ِل ِب حكيمــة ِمن ن ِد ِ‬ ‫***‬ ‫يعا‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫وب‬
‫افسوس!! چې دغه ښځه په دې ژاړي چې اوښ يې ورک شوی دی او ورک شوي اوښ د‬
‫خوږ خوب نه بې ارامه کړې ده‪.‬‬
‫په اوښ مه ژاړه! په بد نصيبه بدر وژاړه چې برخليک يې بې ځايه کړ‪.‬‬
‫په هغه بد نصيبه بدر وېر وکړه چې د بنوهصيص‪ ،‬بنو خمزوم او د ابوالويلد غونډ مالتړ‬
‫پکې مات او نسکور شو‪.‬‬
‫که په رښتيا وېر کوې نو په عقيل وېر وکړه او د زمريانو په باچا حارث باندې وېر وکړه‪.‬‬
‫په ټولو غم خوړلو باندې وژاړه او په ابوحکيمه وژاړه چې هم نایم او ثاين نه لري‪.‬‬
‫بيا قريشو د بنديانو د ازادولو په بدل کې د فديې ورکولو لړې پېل کړه‪ ،‬مکرز بن حفص د‬
‫سهيل بن عمرو د خوشې کېدو فدیه برداشت کړه‪ ،‬مکرز چې لکه د سهيل اړوند د مسلمانانو‬
‫رسه ژبه او غوږ نزدې کړل او د مسلمانانو رضا پرې هم وشوه‪ ،‬مسلمانانو ترې د متفقې فديې‬
‫غوښتنه وکړه هغه ورته وويل که د سهيل پر ځای وچلکې زما خپو ته راواچوئ تر څو هغه‬
‫درته خپله فديه خپپله درکړي‪.‬‬
‫مسلمانانو سهيل خوشې کړ او پر ځای يې مکرز بنديوان کړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عمر بن اخلطاب ريض اهلل عنه وپاڅېد او نيب ﷺ ته يې وويل‪ :‬د اهلل پېغمربه! اجازه وکړه‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫چې د سهيل بن عمرو دواړه خمکين اغښونه وباسم‪ ،‬د خربو په مهال به يې ژبه بهر راوځي نو‬
‫ستا اړوند به تېزې پاتې خربې نه يش کویل‪.‬‬
‫‪171‬‬ ‫هغه ورته وويل‪ :‬نا زه هېڅلکه هم په چا مثله نه کوم هسې نه اهلل پاک په ما مثله وکړي‬
‫اګر که پيغمرب يې هم يم‪.‬‬
‫د بدر د بنديوانو په مجله کې يو هم ابوالعاص بن الربيع د نيب کریم ﷺ زوم او د زينب ريض‬
‫َْ‬ ‫َْ‬
‫اهلل عن َها خاوند و چې د زينب ريض اهلل عن َها د اسالم هل کبله دواړه په خپل منځ کې رسه‬
‫جال شوي وو‪ ،‬خو نيب کريم ﷺ يې ترمنځ د مفارقت احاکم ونه شو بيانویل‪ ،‬زینب ريض اهلل‬
‫َْ‬
‫عن َها د خپل اسالم او ابوالعاص بن الربيع د خپل کفر رسه دواړه د يو بل ښځه او خاوند وو‪.‬‬
‫چې لکه نيب کريم ﷺ هجرت وکړ او د قريشو رسه د هجرت په مهال دغه خونړيزه معرکه‬
‫منځ ته راغله هغه و چې د ابوالعاص السونو ته په کې هم وچلکې ولويدې او د بند په حالت‬
‫کې يې څارنه نيب کریم ﷺ خپپله کوهل‪.‬‬
‫د مکې خلکو چې د بنديانو د رهايۍ لپاره د فديې د يلږدولو لړي پېل کړه‪ ،‬زينب ريض‬
‫َْ‬
‫اهلل عن َها په کې د ابو العاص د رهايۍ لپاره خپل د اغړې هار چې د واده په مراسمو کې ورته‬
‫َْ‬
‫خدجيې ريض اهلل عن َها ورکړی و مدينې ته فديه راواستو‪ ،‬نيب ﷺ يې لکه د اغړې هار ویلد زړه‬
‫َْ‬
‫يې ودردېد او صحابه کرامو ريض اهلل عن ُه ْم ته يې وويل‪ :‬څه مشوره لرئ که زينب ريض اهلل‬
‫َْ‬
‫عن َها ته خپل بنديوان د راستولې فديې رسه ويلږدوئ نو ډېر ښه به وکړئ!!‬
‫ټولو وويل‪ :‬ولې نه!! ای د اهلل رسوهل! همدغسې به وکړو‪ ،‬هغه و چې ابوالعاص بن الربيع يې‬
‫خوشې کړ او راستولې فديه يې هم ورکړه‪.‬‬
‫َْ‬
‫ابوالعاص بن الربيع مکې ته ستون شو خو ولې زينب ريض اهلل عن َها په مدينه کې پاتې‬
‫شوه‪ ،‬د دواړ ترمنځ اسالم بېلتون راوست‪.‬‬
‫د فتح مکې واقعې ته نزدې څو ورځې خمکې شام ته د قريشو په جتاريت قافله کې برخوال‬
‫الړ د قريشو جتاريت توکې هم وررسه وې د خپل مستقل جتارت په شمول يې د قريشو رسه هم په‬
‫ځينومالونو کې ونډه درلوده‪ ،‬خو ابو العاص خپله امانتګر او ځېرکه سړی و‪ ،‬د جتارت څخه هل‬
‫راوزګارېدو وروسته پرې د نيب کريم ﷺ يلږيل کمني يرغل وکړ‪ ،‬که ابو العاص څه هم په تېښته‬
‫بريایل شو خو ولې مال او دولت يې د جماهدينو په الس کې غنيمت ولويد‪ ،‬صحابه کرامو دغه‬
‫ټول مايلت مدينې ته روغ رمټ او سالم راوړ‪ ،‬د شپې هل خمې ابوالعاص بن الربيع د زينب ‪-‬ريض‬
‫َْ‬
‫اهلل عن َها‪ -‬په امان کې مدينې ته پټ پناه رایغ‪ ،‬هغې ورته امان ورکړ‪ ،‬د سهار ملونځ لپاره نيب کريم‬
‫ﷺ مسجد ته والړ‪ ،‬نيب کريم ﷺ او صحابه وو تکبري وکړ‪ ،‬د سکون فضا د خورېدو رسه زینب‬
‫َْ‬
‫ريض اهلل عن َها غږ کړ چې ای خلکو!! ابوالعاص بن الربيع ته ما پناه ورکړېده‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫لکه چې نيب کريم ﷺ هل ملونځ څخه فارغ شو خلکو ته راخمامخ شو او ويويل‪ :‬ايا ما چې‬
‫څه واورېدل تاسو هم واورېدل؟ هغوی وويل‪ :‬هو‪ .‬نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې‬
‫زه هم په دې قضيه هل دې حلظې وړاندې اګاه نه وم‪ ،‬خا!! ابوالعاص په ادین مسلمان پناه نېولې‬ ‫‪172‬‬

‫ده!! بيا نيب کريم ﷺ الړ او خپلې لور زينب ته وریغ ورته يې وويل‪ :‬لورکۍ! ته ګوره هغه ته نه‬
‫يې حالهل چې کوروایل دررسه ونه کړي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عبداهلل بن ايب بکر ريض اهلل عنه وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ د اغزيانو هغه ګروپ ته چې د‬
‫ابوالعاص بن الربيع مال او جتارت يې غنيمت کړی و استازی واستو او ورته یې وويل‪ :‬د‬
‫ابوالعاص رسه زمونږ خپلويل هل تاسو څخه پټه او پناه نه ده‪ ،‬تاسو يې مال او جتارت په غنيمت‬
‫کې اخسیت دی‪ ،‬که تاسو هغه ته خپل مال او جتارت بېرته ورکړئ نو ښه به وي او که نه يې‬
‫ورکوئ نو ستاسو حق او درهل حالل دی اهلل درهل غنيمت درکړی دی‪.‬‬
‫ټولو وويل‪ :‬ای د اهلل پېغمربه! په دې خوښ يو چې ابوالعاص ته د هغه مال او جتارت ورکړو‬
‫تر دې چې چا رسه د هغه لوښي او اکيل هم وو هر څه يې ورته وسپارل‪ ،‬ټول مايلت او جتارت‬
‫چې هېڅ زره بره کیم په کې نه و الس په الس يې ورته ورکړ‪.‬‬
‫ابوالعاص بن الربيع خپله ټوهل پانګه هل مدينې څخه مکې ته نقل کړه‪ ،‬هر قرييش ته يې‬
‫ترې خپل حقوق او برخې ورکړې‪ ،‬بیا يې غږ کړ‪ :‬ای قريشو! ما رسه د چا حق پاتې دی؟ ټولو‬
‫وځوابو چې جزاک اهلل خريا‪.‬‬
‫ټولو ته ستا په ذمه پاتې حقوق په بشپړه توګه ورسېدل‪ ،‬په رښتيا چې ډېر وفادار او نېک‬
‫خويه نارينه يې‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬زه په دې ګوايه ورکوم چې هل اهلل پرته د عبادت الئق هېڅ‬
‫څوک نشته او حممد ﷺ د اهلل استازی او بنده دی‪ ،‬د ايمان د راوړو خمه مې يواځې دې نيولې‬
‫وه چې تاسو به بیا ويل چې ګنې ستاسو مايل پانګې مې ولوټلې خو چې لکه هم ستاسو حقوق‬
‫راڅخه اهلل پاک ادا کړل دا دی ايمان مې راوړ‪.‬‬
‫بيا یې د تېرو مهاجرينو په څېر د نيب کريم ﷺ حضور ته هجرت وکړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ټول هغه بنديان چې هل فديې څخه پرته رها شوي دي د ابوالعاص بن الربيع ريض اهلل عنه‬
‫په شمول راپور زياتوي چې مطلب بن حنطب‪ ،‬صييف بن ايب رفاعه‪ ،‬ابوعزة عمرو بن عبداهلل‬
‫َُ‬
‫بن عثمان بن اهيب بن حذافة بن مجح هم وو‪.‬‬
‫ابوعزه چې نادار بې وسه او د ډېرو لوڼو پالر و‪ ،‬نيب ﷺ ته يې وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! زما په‬
‫بې وسۍ او ناچارې ته ډېر ښه خرب یې‪ ،‬د لوڼو پالر او تنګ دسته يم‪ ،‬د فديې پرته مې رها کړه‪،‬‬
‫نيب ﷺ په دې رشط رها کړ چې په ضد به يې د هېڅ چا مرستيال نه وي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ابوعزه په قوم کې د نيب ﷺ لوړ ماکنت او د انسانيت نيکه رويه د شعر په ژبه په دې الفاظو‬
‫کې ياده کړه‪:‬‬
‫يك َح ُ‬ ‫َّ َ َ ٌّ َ ْ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َُ ً‬ ‫ــن ُمبَلِّ ٌغ َع ِّ‬
‫َم ْ‬
‫‪173‬‬ ‫يد‬ ‫ِ‬ ‫الر ُســول م َّمدا *** بِــأنــك حــق والم ِل‬ ‫ــي َّ‬
‫ك م ْن اهلل الْ َعظيم َشه ُ‬ ‫َ َْ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ََْ َ ْ َ ْ‬
‫يد‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ت ام ُرؤ تد ُعو إِل ال َ ِّق َوال ُهدى *** علي‬ ‫وأن‬
‫ٌ َ ٌَْ َ ُ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫اءة *** لها درجـــات سهلة وصــعــود‬ ‫ــرؤ بوئت ِفينــا مب َ‬ ‫َوأنــت ام ُ‬
‫ــن َسال َ َمتْ ُه ل َ َسع ُ‬
‫ــي َو َم ْ‬ ‫‪‎‬ش ِ ٌّ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ َ ْ َ َ ْ َ ُ َ ُ َ َ ٌ‬
‫يد‬ ‫ِ‬ ‫ف ِإنــك مــن حاربتــه لمحارب ***‬
‫زما هل اړخه به حممد ﷺ ته دا پېغام څوک ورسوي چې ته په حقه توګه پېغمرب يې او اهلل په‬
‫رښتيا د ستايلو وړ ذات دی‪.‬‬
‫ته د حق او هدايت په لور رښتین بلونوال يې‪ ،‬ستا حق ته په بلنې د اهلل پاک هل پلوه ګواهان‬
‫ګوايه ورکوي‪.‬‬
‫ته په مونږ کې د لوړې رتبې څښنت وې‪ ،‬تا ګټيل مزنلت ته ډېرې ټيټې او پاس کږې‬
‫نسکورې ستړياوې خمې ته دي‪.‬‬
‫هغه به ډېر غټ بد نصيب وي چې ته وررسه مټ اټۍ يې او هغه به ډېر خوش نصيب وي‬
‫چې ته وررسه روغه او سال وکړې‪.‬‬
‫هل مرشاکنو څخه اخستل شوې فديې د رس په بدل کې هل زرو درهمو څخه تر څلور زره درهمو‬
‫پورې اندازه وه‪ ،‬خو که کوم بندي به بې وسه و نو نيب کريم ﷺ هل عوض پرته د احسان په شلک رها کو‪.‬‬
‫د نيب کريم ﷺ رسه وتيل مهاجرين چې په غنيمت کې برخوال وو درې اتيا ته يې شمېره رسېده‪.‬‬
‫د بدر په معرکه کې د نيب کريم ﷺ رسه د انصارو د اوس هل قبيلې څخه چې په غنيمت‬
‫کې يې برخه درلوده يو شپېته ګډونوال وو‪.‬‬
‫او هل خزرج څخه په مجله توګه يو سل او اويا اتالنو رشکت کړی و‪.‬‬

‫په ُک َدر کې د بنو ُسليم سره غزا‬

‫هل بدر څخه په راستنېدو رسه نيب ﷺ اوه شپې وروسته په خپله د بنو سليم رسه جنګ ته الړ(‪،)1‬‬
‫ُ‬
‫د کدر نوم ځای چېنو ته يې ورسېد‪ ،‬هلته يې درې ورځې تېرې کړې چونکه د جنګ موقعه‬
‫َ ُْ‬
‫((( د دې غ زا په دوران کې د مدينې امري عرفطه الغفاري ريض اهلل ع ن ه و او ځېنې نور روايتونه وايي چې امري‬
‫َ ُْ‬
‫ابن ام لکثوم ريض اهلل ع ن ه و‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫مساعده نه شوه بېرته مدينې ته راستون شو‪ ،‬د شوال پاتې ورځې او د ذوالقعدې ټوهل مياشت يې‬
‫په مدينه کې تېره کړه او په دې دورانيه کې يې د قريشو د ګڼ شمېر بنديانو فديې هم واخستې‪.‬‬
‫‪174‬‬

‫د سويق غزا‬
‫َُْ‬
‫د ذواحلجې په مياشت کې ابوسفيان بن حرب ريض اهلل عنه د سويق(‪ )1‬نوم غزا لپاره بډې‬
‫ووهلې‪ ،‬مکې ته چې لکه د بدر شکست زده ورسېدل‪ ،‬ابوسفيان منښته وکړه چې تر هغه به‬
‫هل جنابت څه په رس اوبه وانه اړوي تر څو يې د حممد ﷺ رسه جنګ نه وي کړی(‪ ،)2‬د خپل‬
‫سوګند د پوره کولو لپاره يې د دوه سوه جنګيايلو په شمېر شاسواران هل ځان رسه واخستل او‬
‫د جنديه مقام هل الرې د وادي قنات په مخ د ثيب نوم غر ته ورسېدل چې هل مدينې څخه د يو‬
‫ميل يا لږ څه زيات او کم په اندازه لری پروت دی‪.‬‬
‫د شپې هل خمې یې د حيي بن اخطب حضور ته عرض يوړ‪ ،‬دروازه یې ورته وټکوهل‪ ،‬د ډېر زیات‬
‫ډار هل کبله يې ورته دروازه خالصه نه کړه نو د سالم بن مشکم په لور ریه شو او دغه مهال‬
‫سالم بن مشکم د بنونظري د قبيلې خمه ور او خزاچني هم و(‪ ،)3‬هغه ورته دروازه خالصه کړه‪،‬‬
‫د هغه يې دروند ميلمستوب وکړ او رشاب يې پرې هم وڅښل‪ ،‬بيا يې ورته د مدينې د ميشتوالو‬
‫َُْ‬
‫پټ او پناه رازونه وښودل‪ ،‬ابوسفيان ريض اهلل عنه بېرته په چټکۍ خپل ځای ته والړ او په مدينه‬
‫يې چرييکي بريد لپاره ځوانان په دندو وګمارل‪ ،‬ځوانانو د ورته کړی شوي امر رسه سم د‬
‫ُع َريْض مدينې اړوند نوم ځای باندې يرغل وکړ‪ ،‬هلته يې د کجورو باغيچه په اور ملبه کړه او‬
‫ورپکې يې دوه کسان هم قتل کړل او نور په خمه الړل وتښتېدل‪ ،‬چې لکه ورباندې مسلمانان‬
‫ُ‬
‫وپوهېدل نو نيب کريم ﷺ ورپسې ووت تر څو راګېر يې کړي او تر (قرقرة الکدر) پورې پسې‬
‫َُْ‬
‫تېز وځغلېد خو ابوسفيان ريض اهلل عنه د خپلو ملګرو په شمول په تېښته بريايل شوي وو او په‬
‫َُْ‬
‫دغه وخت کې د مدينې چارې بشري بن عبداملنذر ريض اهلل عنه ته سپارتل شوې وې‪.‬‬
‫َْ‬
‫صحابه کرامو ريض اهلل عن ُه ْم څه وکتل چې قريشو د تېښتې او خالصون لپاره خپلې توخې‬
‫چې زياتره برخه يې د سطوان وه غورځويل و ترڅو پيټي يې سپک يش‪.‬‬
‫((( سويق د غنمو او وربشو وړه چې د شهدو يا غوړو يا شېدو رسه خوړل کيږي‪ ،‬د اوبو رسه هم خوړل کيږي او‬
‫د سويق غ زا دې جنګ ته ځکه ويل کيږي چې د قريشو عوامو په دې جنګ کې د خواړو لپاره ستوان رسه‬
‫راټول کړي و‪.‬‬
‫((( د جاهليت په دور کې د حج او نکاح په څېر هل جنابت څخه غسل کول هم معمول وو‪.‬‬
‫((( دوی به د تنګو سختو لپاره خپل منځنۍ چانده راماتوهل او سالم د دغې راماتې امني و‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َْ‬
‫د بېرته راستنېدو په مهال صحابه کرامو ريض اهلل عن ُه ْم نيب کريم ﷺ ته عرض وکړ چې‬
‫ای د اهلل رسوهل! ايا دا هم زمونږ لپاره غزا شمېرل کيږي؟ هغه ورته وويل‪ :‬هو دا غزا ده‪.‬‬
‫‪175‬‬

‫د ذي امر غزا‬

‫د سويق هل غزا څخه وروسته نيب کريم ﷺ د ذواحلجې پاتې مياشت ټوهل يا لږ څه ورځې په‬
‫مدينه کې تېره کړه‪ ،‬بيا يې جند ته خمه کړه تر څو بنوغطفان رسه غزا وکړي(‪.)1‬‬
‫جند ته په رسېدو يې د صفر ټوهل يا نزدې زياته مياشت تېره کړه‪ ،‬د دواړو خواو جنګي يليک‬
‫يو بل رسه خمامخ نه شوې او نيب کريم ﷺ بېرته مدينې ته راستون شو‪ ،‬په مدينه کې يې د ربيع‬
‫االول زياته برخه يا ټوهل مياشت تېره کړ‪.‬‬

‫په بحران کې د ُف ُرع غزا‬

‫َ‬
‫نيب کريم ﷺ يو ځل قريشو رسه مبارزې لپاره راووت تر دې چې بران ته ورسيد‪ ،‬هلته‬
‫ُ‬
‫يې د ف ُرع تر څنګ د حجاز چې معدين برخه ده واړوهل(‪ )2‬د ربيع االخر او مجادی االویل دواړه‬
‫مياشتې يې تېرې کړې خو د جنګي حماذ سحنه برابره نه شوه بېرت مدينې ته راستون شو‪.‬‬

‫د بنو قينقاع پېښه‬

‫د بنو قينقاع پېښه داسې وه چې د عربانو يوې ښځې د بنوقينقاع بازار ته د خرڅ لپاره څه‬
‫شيان وړي وو او د زرګر رسه ناسته وه‪ ،‬ټولو د مخ په لوڅولو جمبوره کړه خو هغې ورته مخ ښاکره نه‬
‫کړ‪ ،‬زرګر يې ملن تر اوږې پورې (په چل ول) وتړهل‪ ،‬ښځه چې لکه وپاڅېده رشمګاه يې لوڅه شوه‪،‬‬
‫نو ټولو يهودانو ورپسې په بق بق وخندل‪ ،‬ښځې نعرې سورې کړې په موقعه کې يو مسلمان په‬
‫زرګر ورټوپ کړ او مړ يې کړ‪ ،‬يهودانو عکس العمل وښود د زرګر په بدل کې يې مسلمان وواژه‪،‬‬
‫َ ُْ‬
‫((( د ذي امر د غ زا په دوران کې د مدينې واړه چارې عثمان بن عفان ريض اهلل ع ن ه ته سپارتل شوې وې‪.‬‬
‫َ ُْ‬
‫((( د دې غ زا په دوران کې د مديين امري ابن ام مکتوم ريض اهلل ع ن ه و‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د مسلمان سړي کورنۍ هل نورو مسلمانانو څخه مرسته وغوښته ترڅو غچ واخيل‪ ،‬مسلمانان د‬
‫ډېرې غصې هل خمې ورغلل او د يهودانو اومسلمانانو تر منځ تاو ترخيوایل مخ په ډېرېدو شو‪.‬‬
‫په يهودانو کې بنوقينقاع لومړين يهودان دي چې د نيب ﷺ رسه يې ژمنې ونه پاللې‪ ،‬نيب‬ ‫‪176‬‬

‫کريم ﷺ تر هغه حمارصه کړل چې باالخره يې ورهل پرېکړې ته اغړه کېښوده او راښکته شول‪،‬‬
‫يهودان چې لکه د نيب کريم ﷺ په الس کې تړيل السونه ولوېدل عبداهلل بن ايب بن سلول‬
‫راوالړ شو او ويويل‪ :‬حممده!! زمات دوستانو رسه ښه او نېکه رويه وکړه‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ يې غوښتنه ال وباهل وګڼله‪ ،‬بيا يې ورته وويل‪ :‬حممده! زما دوستانو رسه نېکه‬
‫رويه وکړه‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورڅخه خپل مخ تاو کړ تر دې چې د زغرې په جيب کې يې ورته الس‬
‫ننويست‪ ،‬نيب ﷺ ورته وويل‪ :‬پرېږده‪ ..‬ماخوشې کړه‪..‬‬
‫د نيب کريم ﷺ مخ مبارک هل ډېرې غصې نه تور شو‪ ،‬بيا یې ورته وويل‪ :‬هالک او تباه شې‬
‫پرېږده!! هغه ورته وويل‪ :‬نا تره هغه دې هل زغرې الس نه اوباسم تر څو زما د دوستانو اړوند‬
‫پرېکړه کې بدلون رانه ولې‪ ،‬ای حممده! څلور سوه پياوړي مضبوط ځوان جنګيايل او درې سوه‬
‫زغره دار چې زه يې هل تور او سپني څخه ساتیل يم ته يې په يو سهار کې هل تېغه تېروې؟‬
‫ً‬
‫لوړه په رب اليزال چې زه شخصا د ورځو شپو هل ترخو شيبو څخه ډار حمسوسوم‪.‬‬
‫نيب ﷺ ورته وويل‪ :‬ستا هل کبله مې رها کړل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عبادة بن الصامت ريض اهلل عنه چې د نيب کریم ﷺ رسه د عبداهلل بن ايب بن سلول په څېر‬
‫مالتړ اعالن کړی و‪ ،‬رایغ او ورته يې وويل‪ :‬زه د اهلل پاک او دهغه د رسول ﷺ او د مسلمانانو‬
‫مالتړي خوښوم‪ ،‬او هل اکفرانو هل مالتړو څخه يې الس په رس يم‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د عبادة بن صامت ريض اهلل عنه او د عبداهلل بن ايب بن سلول اړوند اهلل پاک دا ايتونه‬
‫راويلږل (ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙﭚ ﭛ ﭜ ﭝﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣﭤ ﭥ ﭦ ﭧ‬
‫ﭨ ﭩ ﭪﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ‬
‫ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ‬
‫ﮑ ﮒﮓ ﮔ ﮕﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ‬
‫ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘﯙ ﯚ ﯛ‬
‫ﯜ ﯝ ﯞ ﯟﯠ ﯡ ﯢ ﯣﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ‬
‫ﯱﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ)(‪.)1‬‬
‫((( سورت مائده‪ )۵۶-۵۱( :‬ژباړه‪ :‬ای مومنانو! هېڅ يهودان اون رصانيان په دوستانه ونه نيسئ هغوی ځېنې د نور‬
‫ځېنو دوستان دي‪ ،‬خو که څوک يې هم دوستان وبويل نو دا يې هم هل مجلې څخه شو او اهلل پاک ظالم قوم‬
‫ته الرښونه نه کوي * د کفر او نفاق په رنځ رنځوران به وګوري چې د هغوی رسه ټيټ اوپاس کيږي او دا‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د اهلل پاک او رسول ﷺ او د مومنانو رسه په رښتين حمبت کې اهلل پاک د عبادة بن صامت‬
‫ً‬ ‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه تصديق وکړ او د بنوقينقاع د يهودانو هل دوستانې څخه يې واقعا بېزار وګڼه‪.‬‬
‫‪177‬‬

‫د نجد َق َرده ته د زيد بن حارثة رضي اهلل َعن ُْه جنګي کاروان‬

‫د بدر رامنځ ته شوې درنې پېښې د قريشو شام ته د جتاريت اکروانونو مورالونه مخ په ټيټه‬
‫کړل‪ ،‬هل ډاره يې شام ته د عراق هل لورې د تګ د نوي تاداو کېښودو هوډ وکړ‪ ،‬د ابوسفيان بن‬
‫َُْ‬
‫حرب ريض اهلل عنه په مرشۍ د ډېرو سپينو زرو چې خورا دروند جتارت و‪ ،‬د نورو قريشو په‬
‫ملتيا خوځښت وکړ‪ ،‬چونکه خپله نابدله و د الرښونې لپاره يې د بنوبکر بن وائل هل قبيلې‬
‫څخه د فرات بن حيان په نوم سړی په مزدورۍ نيویل و‪.‬‬
‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ زيد بن حارثة ريض اهلل عنه واستو‪ ،‬هغه و چې د (قرده) نوم چېنې ترڅنګ وررسه‬
‫خمامخ شول‪ ،‬ټوهل جتاريت قافله يې تر ولکې الندې راواسته خو ولې ځېنې اکروان ترې خپې سپکې‬
‫َُْ‬
‫کړې او په تېښته بريايل شول‪ ،‬زيد ريض اهلل عنه څه زيار وويست خو د هغوی ځغلنده چټکه وه‬
‫َُْ‬
‫راالندې يې نه کړی شول‪ ،‬زيد ريض اهلل عنه ټول غنيمت په نيب کريم ﷺ باندې وسپارت‪.‬‬

‫د احد غزا‬

‫د بدر په ورځ چې کفارو ته کوم درد او غم رسېدیل و‪ ،‬شکست زده يې مکې ته نامراده‬
‫َُْ‬
‫ستانه شوي وو‪ ،‬د ابوسفيان ريض اهلل عنه جتاريت اکروان هم مکې ته دننه والړ‪ ،‬عبداهلل بن ايب‬
‫ربیعه‪ ،‬عکرمة بن ايب جهل‪ ،‬صفوان بن اميه د قريشو د څه کسانو په شمېر چې د بدر په ورځ‬
‫وايي هسې نه چرته ستونزو رسه خمامخ نه شو‪ ،‬ډې ره نزدې ده چې اهلل پاک مسلمانانو ته غلبه ورکړي او يا‬
‫خپله بله پرېکړه وکړي بيا به دغه منافقني ډېر ټيټ او خړ سرتګي خفه او پښېمانه وي * او مومنان وايي‬
‫چې ايا دغه پاخه قسم خواره چې په اهلل سوګندونه پورته کوي ايا دوی هم مومنان دي؟ نا بلکې د دوی‬
‫عملونه برباد شوي دي اودوی به ډېر زر بې طبعه او پښېمانه يش * ای مسلمانانو که هر څوک ستاسو نه‬
‫خپل دين ته شا کړي مرتد يش نو اهلل به داسې خلک راويل چې د اهلل پاک به هم خوښ وي او د دوی به‬
‫اهلل پاک خوښ وي‪ ،‬په مسلمانانو به زړه سوانده او په اکف رانو به سخت زړي وي‪ ،‬د اهلل پاک په الره کې به‬
‫جهادونه کوي او هل هېڅ چا نه به نه ډاريږي او نه به د چا د مالمتيا نه ويريږي‪ ،‬دغه ثبات او ايمان د اهلل‬
‫پاک ورکړه او احسان دی‪ ،‬د خپلې پېرزو هل خمې يې ورکوي او اهلل پاک پ رايخ راوستونکی او پوهه ذات دی‬
‫* ستاسو دوست اهلل پاک او د هغه رسول ﷺ او مومنان دي او هغه خلک ستاسو دوستان دي چې ملونځونه‬
‫کوي‪ ،‬زاکتونه ورکوي او د رکوع په حاتلونو کې وي * او څوک چې هم د اهلل پاک او د هغه د رسول ﷺ او‬
‫مسلمانانو رسه دوستانه کوي نود اهلل پاک ډهل اکميابه او رسباال ده‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫يا هل پالر او يا هل ورور يا د ځوی په غم او فراق درديديل وو ابوسفيان ريض اهلل عنه ته والړل‬
‫او وررسه يې خياالت تبادهل کړل چې د حممد هل السه نيست نابود شوي یو‪ ،‬ستاسو مرشتابه او‬
‫خمه وريې يې ټول ووژل‪ ،‬تاسو بايد دغه پاتې مايل پانګه د حممد ﷺ په ضد مرستندويه جوړه‬ ‫‪178‬‬

‫کړئ تر څو ورڅخه غچ واخلو‪ ،‬په دې خربه رسه رضا او خوښ شول‪.‬‬

‫َُْ‬
‫د ابوسفيان ريض اهلل عنه په مرشۍ د ټولو قريشو او نورو انډېوالو قبیلو د نيب ﷺ په ضد د‬
‫لکک نظايم پاڅون اظهار وکړ‪.‬‬
‫د بنوکنانه او د تهامه ميشتوالو په شمول ټولو د ځان رسه خپلې ښځې هم وويستې تر څو هل‬
‫خپلو ابروګانو څخه لککه دفاع وکړي او هل مېدانه ونه تښيت‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه چې د اکروان د مرشۍ واګې هم وررسه وې هل ځان رسه هند بنت عتبه‬
‫ُ‬ ‫َْ‬
‫ريض اهلل عن َها وويسته‪ ،‬عکرمه ريض اهلل َعنه هل ځان رسه ام حکيم بنت هشام بن املغريه ريض‬
‫َْ‬ ‫َْ‬
‫اهلل عن َها وويسته‪ ،‬صفوان بن اميه خپله يب يب ريطة بنت منبه بن احلجاج ريض اهلل عن ُه َما وويسته‪.‬‬
‫َ‬
‫د سبخه مقام د غر په دننه برخه کې د عينني نوم ځای د درې په اغړه تونل و هلته تم شول‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ چې هل مرشاکنو څخه لکه وخربېد چې مدينې ته نزدې يې اړولې ده‪،‬‬
‫مسلمانانو ته يې وويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې ډېر قابل غور خوب مې ويلد‪ ،‬ومې يلدل چې‬
‫غويا حاليلږي او د خپلې تورې په تېرو کې مې پرکنډ ويلد او ومې يلدل چې الس مې په‬
‫خورا خوندي زغره کې ننويسیت دی(‪ )1‬خو تعبري مې ترې په مدېنې وکړ‪.‬‬
‫تاسو څه فکر لرئ چې چرته هم قریش په خپل تم ځای کې پريږدئ؟ که تم کېدل يې‬
‫ال پسې زيات کړ نو تم کېدنه د هغوی په زيان ده‪ ،‬که مدينې ته د راننوتو زيار يې ويست نو‬
‫وررسه به خمامخ جنګ وکړو‪.‬‬
‫عبداهلل بن ايب بن سلول چې د نيب کريم ﷺ په درېځ لکک والړ او بارها به يې ورهل رايه‬
‫تاييدوهل خو نيب کريم ﷺ خپله هم د جنګي تکتيک هل خمې قريشو ته په وتلو خوښ نه و‪،‬‬
‫خو ولې نور هغه مسلمانان چې د احد په غزا کې يې د شهادت لوړه رتبه وګټله او هل بدر‬
‫څخه نور بې ونډه شول‪ ،‬په دې ټينګ وو چې په بدر کې ونډوال هم نه وو چې هرومرو د ګز‬
‫او مقابلې مېدان ته ووځي‪.‬‬
‫هغوی ورته وويل‪ :‬ای د اهلل پېغمربه! هرومرو مو د اغيارو مقابلې ته بوځه‪ ،‬هسې نه هغوی‬
‫وانګريوي چې مونږ يا بې وسه شوي يو او يا بوزديله يو‪.‬‬
‫((( نيب کريم ﷺ فرمايي‪ :‬د غويانو ذحبه زما ملګري دي چې په شهادت به رسيږي‪ ،‬او د تورې په تېرو کې پرکنډ‬
‫زمان د کورنۍ د يو غړي شهادت دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫عبداهلل بن ايب بن سلول وويل‪ :‬نا‪ ،‬ای د اهلل رسوهل! هېڅ لکه ونه وځې بلکې په مدينه کې‬
‫تم شه‪ ،‬زما هل ياده چې لکه هم مونږ هل مدینې څخه دښمن پسې وتيل يو مونږ شکست خوړیل‬
‫‪179‬‬
‫دی او چې لکه هم دښمن رایلغ دی مونږ ورته مرګ ژوبله اړولې ده‪ ،‬ای د اهلل پېغمربه! هغوی‬
‫خپلې طبعې ته پرېږده‪ ،‬که تم وو تم کېدنه زمونږ نه بلکې د هغوی لپاره زیانمنه ده‪ ،‬او که دتله‬
‫راغلل مخ په مخ به وررسه خلک وجنګيږي او هل بره خوا به يې ماشومان او ښځې هم په اکڼو‬
‫وويل او که هغوی بې جنګه الړ يش نو د هغوی لپاره عيب او داغ دی‪.‬‬
‫خو بهر حال هل بدر څخه بې برخه صحابه هل دښمن رسه د مقابلې په درېځ ټينګ والړ وو‪،‬‬
‫نيب کريم ﷺ کور ته ننوت او خپله زغره يې واچوهل‪ ،‬په جنګي االتو يې ځان سمبال کړ او د‬
‫همدغې مجعې په ورځ د ملونځ نه وروسته يې په جنګي تدابريو پېل وکړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هېره دې نه وي چې په دغه ورځ د عوف بن مالک ريض اهلل عنه په نوم صحايب هم وفات‬
‫شوی و‪ ،‬په هغه يې د جنازې ملونځ وکړ او خلکو ته راووت‪ ،‬خو ولې په ټينګ درېځ والړو‬
‫صحابه کرامو ټنډه هم ترخه تروه شوه چې مونږ ولې نيب کريم ﷺ دښمن رسه د مقابلې لپاره‬
‫په وتلو جمبور کړ او ډېر پښېمانه شول‪ ،‬ټولو ورته وويل‪ :‬ستا څنګه خوښه ده؟ که دې خوښه‬
‫وي مدينه کې به پاتې شو‪ ،‬مونږ رسه دا مناسب نه وو چې دومره ټينګار مو کړی وی‪ ،‬نيب کريم‬
‫ﷺ ورته وويل‪ :‬هل هېڅ نيب رسه نه ښايي چې د جنګ لپاره زغره واچوي تر هغه به يې نه لرې‬
‫کوي تر څو يې جنګ نه وي کړی‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ د زرو کسانو په شمېر د دښمن مقابلې ته والړ‪ ،‬د احد او مدينې ترمنځ د‬
‫شوط نوم ځای ته په رسېدګۍ کې ترې عبداهلل بن ايب بن سلول خپل ملګري چې د ټولې‬
‫شمېرنې دريمه حصه يې تشکيلوهل بېرته مدينې ته ستانه کړل او ويويل‪ :‬زه يې خربه منم او دا‬
‫مې خربه نه مين‪ ،‬ای خلکو! ولې هېڅ په هېڅه خپل ځانونه مرګ ته ورکوئ؟‬
‫َُْ‬
‫عبداهلل بن عمرو بن حرام ريض اهلل عنه ورپسې وریغ او ورته يې کړه‪ :‬د دښمن رسه د‬
‫مقابلې په مېدان کې د اهلل رسول او خپل قوم ولې رشم او شکست ته ورکوې؟ هغوی ورته‬
‫وويل‪ :‬که مونږ پوهېدای چې تاسو ځانونه مرګ ته ورکوئ مونږ بييخ نه راتلو‪ ،‬مونږ خو ويل‬
‫چې جګړې شخړې به نه وي!‬
‫منافقانو چې د لککې رسغړونې الره اختيار کړه او د بېرته ستنېدو هرمرو هوډ يې کړی‬
‫و ورته يې وويل‪ :‬ای د اهلل د ښمنانو! اهلل پاک مو سپک او ذيلله کړه‪ ،‬ډېر زر به اهلل پاک خپل‬
‫پېغمرب هل تاسو څخه بې احتياجه کړي‪.‬‬
‫د احد په ورځ ځينې انصارو نيب کريم ﷺ ته وويل‪ :‬ای د اهلل پېغمربه! هل يهودانو څخه‬
‫جنګ ته خپل مالتړي نه راغواړو؟ هغه ورته وويل‪ :‬نا‪ ،‬هغوی ته هېڅ اړتیا نه لرو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫نيب کريم ﷺ خپل جنګي اکروان د احد د غر په ناو کې مخ په وړاندې بوت‪ ،‬احد غر ته‬
‫يې شا او دښمن ته يې خمه کړه‪ ،‬جماهدينو ته يې وويل‪ :‬زمونږ هل اجازې پرته به هېڅ څوک د‬
‫جنګ پېل نه کوي‪ ،‬قريشو د څربولو لپاره خپل اسونه او اوښان احد ته نزدې د صمغه نوم ځای‬ ‫‪180‬‬
‫کې څرول چې ال د مسلمانانو د واک الندې و‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ چې لکه جنګ تر خپلې اجازې منحرص کړی و‪ ،‬یو انصاري وويل‪ :‬بنوقيله‬
‫(‪)1‬‬

‫ال ژوندي دي او په ځمکه يې خلک رمې څروي!!‬

‫نيب کريم ﷺ خپل اووه سوه کسزيه جنګي اکروان يلکه يلکه کړ‪ ،‬د غشو وارولو قومانده‬
‫َُْ‬
‫يې عبداهلل بن جبري ريض اهلل عنه ته ورکړه‪ ،‬دغه مهال يې نښه سپني پوښاک و‪ ،‬د غشو‬
‫وراونکو شمېره تر پنځه سوه ته رسيده‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬هل شا پلوه راڅخه په غشو‬
‫ورولو د اسونو خمه ونيسئ‪ ،‬شکست که د هغوی او يا زمونږ و خو ته په خپل ځای ثابت والړ‬
‫اوسه‪ ،‬بايد بېدار اووسئ چې ستاسو هل پلوه راباندې بريد ونه يش‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ خپله هم د جنګ لپاره دوه زغرې واچولې او بېرغ يې د بنو عبدادلار قبيلې‬
‫َُْ‬
‫اړوند مصعب بن عمري ريض اهلل عنه ته ورکړ‪.‬‬
‫َْ‬
‫د احد په جنګ کې نيب کريم ﷺ سمره بن جندب او رافع بن خديج ريض اهلل عن ُه َما ته‬
‫هم اجازت ورکړی و‪ ،‬چونکه دواړه پنځلس لکن وو نو په لومړي ځل يې اجازه ورنه کړه‪ ،‬چا‬
‫ورته وويل‪ :‬چې رافع بن خديج پیاوړی نښه باز دی نو هغه ته يې اجازه ورکړه‪ ،‬بیا ورته وويل‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫شول چې سمره بن جندب ريض اهلل عنه په رافع بن خديج ريض اهلل عنه باندې راپرځولو کې‬
‫باندې دی‪ ،‬نو هغه ته يې هم اجازه ورکړه‪.‬‬
‫قريشو هم خپلې جنګې يلکې يلواهل کړې وې چې د ټولو جنګيالو رسشمېرنه يې زرو ته‬
‫َُْ‬
‫رسېدګي کوهل‪ ،‬د شاهسوارانو د ښې اړخ دنده خادل بن ويلد ريض اهلل عنه او په کيڼ لور يې‬
‫َُْ‬
‫عکرمه ريض اهلل عنه مرش ګماریل و‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ توره پورته کړه او ويويل‪ :‬دې تورې ته به څوک خپل حق ورکړی يش؟ ډېرو‬
‫َُْ‬
‫خلکو السونه اوږده کړل خو اخره بيا هم ابودجانه ريض اهلل عنه ورپورته شو او ويويل‪ :‬د اهلل‬
‫رسوهل! ولې د تورې حق څه یش دی؟ هغه ورته وويل‪ :‬د تورې حق دا دی چې د دښمن خمونه‬
‫پرې تر هغه ووهل يش چې کږه او نسکوره يش‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابودجانه ريض اهلل عنه وويل‪ :‬ما ته يې راکړه زه به يې حقوق په رښتيا چې پوره کړم‪ ،‬هغه‬
‫و چېض توره يې ورته ورکړه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابودجانه ريض اهلل عنه چې خپله هم خورا زيات اتل‪ ،‬بهادر او دالور و‪ ،‬د جنګ جګړې په‬
‫((( بنو قيله به خلکو اوس او خزرج ته ويل او قيله يې د مور نوم و‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫مهال به يې په متکربانه ناز او انداز قدمونه پورته کول‪ ،‬چې لکه به يې رس په ټوټه وتړه خلک‬
‫َُْ‬
‫به پوهه شول چې د ابودجانه ريض اهلل عنه د سختې جګړې کولو اراده لري‪.‬‬
‫‪181‬‬ ‫هل نيب کريم ﷺ څخه چې يې لکه توره تسليم کړه خپله ټوټګۍ يې راواخسته او هل رسه يې‬
‫تاو کړه‪ ،‬د مسلمانانو او اکفرانو ترمنځ خايلګاه ته ووت او د خپل متکربانه ناز او مکزي اظهار‬
‫يې وکړ‪ ،‬نيب کريم ﷺ د يلدو رسه سم وويل‪ :‬هل جهاد پرته دغسې ناز مکزي اهلل پاک نه خوښوي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫په بنوعبدادلار کې د بېرغ واالو ته ابوسفيان ريض اهلل عنه چې په سخته جګړه يې راتېزول‬
‫وويل‪ :‬ای بين عبدادلار! د بدر په ورځ هم بېرغ ستاسو په السو کې و او د بدر ځپل درته ښه ياد‬
‫دي‪ ،‬يا خو بېرغ لوړ رپاند وساتئ او يا يې مونږ ته راکړئ مونږ او بېرغ پوهه شه‪ ،‬ځکه که بېرغ‬
‫مات يش خلک مات او مورال يې په ټيټه يش‪ ،‬هغوی ورته د لککې ژمنې په ورکولو وويل‪ :‬مونږ‬
‫درته بېرغ نه شو درکوالی‪ ،‬سبا به په ميدان ووينې چې مونږ څومره بهادر يوو‪.‬‬
‫َْ‬
‫چې لکه هم لښکرې رسه خمامخ شوې‪ ،‬هند بن عتبه ‪-‬ريض اهلل عن َها‪ -‬د نور هغې ښځو په‬
‫شمول چې په ملتيا يې والړې وې ډول ډبيل راواخستل او هل خلکو څخه يې وروسته په جنګ‬
‫َْ‬
‫کې د تزيولو لپاره وغږول‪ ،‬هند ريض اهلل عن َها به په لوړ اواز ويل‪:‬‬
‫َْ ً َُ َ َ‬
‫األ ْدبَ‬ ‫ــي َعبْد َّ‬‫ْ ًَ‬
‫ار‬
‫ِ‬ ‫ادلار *** ويهــا حــاة‬ ‫َويهــا ب ِ ْ ِ‬
‫َ ْ ً ُ ّ َ َّ‬
‫ضبا بِک ِل بت ِ‬
‫ار‬
‫ای بنو عبدادلار! چوست چاالکه او بېدار شئ * ويښ شئ هل خپلو ابرو څخه دفاع وکړئ‬
‫* او په غوڅاندو تورو لکک ګوزارونه وکړئ‪.‬‬
‫او دا شعرونه به يې هم زمزمه کول‪:‬‬
‫َّ َ ْ‬
‫ارق‬
‫ََْ ُ‬ ‫إن ُت ْقبلُــوا ُن َعان ْ‬
‫ْ‬
‫ــرش انلم ِ‬ ‫ونف ِ‬ ‫***‬ ‫ــق‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اق َغ ْ َ‬
‫ــر َوا ِم ْق‬
‫َ َ‬
‫فِــر‬
‫ْ ُْ ُ َُ ْ‬
‫ارق‬
‫***‬ ‫أو تدبِــروا نف ِ‬
‫ژباړه‪ :‬که په جنګ کې خمکې والړئ دررسه اغړه غړۍ به شو او پانلګونه به درته جوړ او‬
‫خواره کړو‪ ،‬او که په شکست شوئ نو داسې به درڅخه راجال شو چې هېڅ مينه او حمبت مو‬
‫دررسه نه وي‪.‬‬
‫َ‬
‫ت‪ ،‬أم ْ‬ ‫َ‬
‫د احد په ورځ د نيب کريم ﷺ د صحابه کرامو شعار (أم ْ‬
‫ت) مړ يې کړه مړ يې کړه و‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َُْ‬
‫د دواړو خواو هل پلوه جګړه توده شوه‪ ،‬ابودجانه ريض اهلل عنه په زياته توندۍ د خلکو په‬
‫منځ کې ننوت چې هر څوک به خمې ته ورتو د تورې په خوند به یې پوهو‪ ،‬زبري بن العوام ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه وايي‪ :‬په مرشاکنو کې يو سړی و چې زمونږ هر زخيم به يې واژه‪ ،‬ابو دجانه ريض اهلل‬
‫َُْ‬
‫عنه دا او هغه رسه دواړه يو بل ته نزدې شول ما هل اهلل څخه وغوښتل چې دواړه رسه مټ اټۍ‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫کړي‪ ،‬هغه و چې دواړه رسه خمامخ شول په يو بل يې ګوزارونه تبادهل کړل‪ ،‬مرشک په ابو دجانه‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه ګوزار وکړ خو ابو دجانه ريض اهلل عنه پر ځان ډال سرپ کړ‪ ،‬څه و چې ابو دجانه‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه پرې الس پورته کړ او مرشک يې وواژه‪ ،‬لږ شيبې وروسته مې ويلد چې د هند‬ ‫‪182‬‬
‫َْ‬
‫بن عتبه ريض اهلل عن َها په رس يې توره پورته کړه خو ولې بېرته يې ترې واړوهل(‪.)1‬‬
‫َُْ‬
‫محزه ريض اهلل عنه هم خپله اتلويل ښاکره کړه او ارطأة بن عبد رشحبيل بن هاشم بن عبد‬
‫مناف بن عبدادلار يې هل تېغه تېر کړ‪ ،‬ارطأة هغه څوک و چې جنګي بېرغ يې لوړ رپاند نيویل‬
‫َُْ‬
‫و‪ ،‬دا چې ترڅنګ يې سباع بن عبدالعزی غبشاين تېر شو نو محزه ريض اهلل عنه پرې غږ کړ‬
‫چې‪ :‬د ګالبۍ زويه!! دې خوا ته راشه‪ ..‬د (ګالبۍ زويه) باندې يې غږ ورته ځکه وکړ چې مور‬
‫به يې په مکه کې ماشومان سنتول‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د جبري بن مطعم غالم وحيش ريض اهلل عنه وايي‪ :‬لوړه په رب اليزال چې محزه بن‬
‫َُْ‬
‫عبداملطلب ريض اهلل عنه مې ويلد چې مقابل خواوې به يې غوښه غوښه کړ‪ ،‬لکه د خړ اوښ‬
‫په څېر يې خونړيز بريدونه کول‪ ،‬سباع بن عبدالعزی ورته هل ما څخه خمکې وریغ ورته يې‬
‫غږ کړ چې د سنت ګرې ښځې زويه ما ته راشه‪ ،‬په رس يې ورهل داسې تندريز ګوزار ورکړ چې‬
‫بييخ ترې غلط نه شو‪ ،‬خپله نزيه مې ځان ته راجوخته کړه خو چې ښه په ډاډ شوم د نزيې‬
‫ګوزار مې پرې وکړ د خيټې نه لږ الندې ولګېد او شا ته ترې د خپو په منځ کې نزيه ووته‪،‬‬
‫زما په لور يې قدمونه راپورته کړ خو ونه شو توانېدای او راپرېوت‪ ،‬لږ ځنډ وروسته ورغلم ساه‬
‫ورڅخه وتلې وه‪ ،‬نېزه مې ترې راوويسته بېرته خپل نظايم ځای ته راغلم‪ ،‬د محزه ريض اهلل‬
‫َُْ‬
‫عنه هل وژلو پرته مې بله موخه په دې نه وه چې په مرګ يې ما رسه د ازادۍ وعده شوې وه‪ ،‬چې‬
‫مکې ته ستون شوم نو ازاد شوم‪.‬‬
‫تر هغه مهاهل په کې پاتې شوم چې نيب کريم ﷺ فتحه کړه هل ډېره ډاره طائف ته وتښتېدم‪،‬‬
‫د طائف خلکو چې لکه د رسول اهلل ﷺ حضور ته د اسالم راوړلو لپاره الړل‪ ،‬الرې ګودرې او‬
‫لوړې ژورې راڅخه ورکې شوې‪ ،‬زه ال د وهم خيال څپو الهو کړی وم چې يمن ته او که شام‬
‫ته وتښتم؟ او که د عربانو نورو قبيلو او قامونو ته پناه يوسم‪ ،‬لوړه په رب اليزال چې یو سړی‬
‫چټک رایغ او راته يې وويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې څوک هم د نيب کريم ﷺ په راوړي دين‬
‫کې ننوځي او لکمه ووايي هېڅ څوک هم نه وژين‪.‬‬
‫ما هوډ وکړ تر دې چې نيب کريم ﷺ رسه مې په مدينه کې يلدل کتل وشول‪ ،‬په رس يې‬
‫ُ َ َّ َ َّ ُ‬ ‫َ َ َّ‬
‫الر ُس ْول اهلل) مې وويله‪.‬‬ ‫والړوم او د شهادت لکمه (ال ِا َل ِاالاهلل ممد‬
‫َ ُْ‬
‫((( ابودجانه ريض اهلل ع ن ه وايي‪ :‬يو څوک مې ويلد چې په جنګ يې خلک توندول‪ ،‬ما يې د مرګ پښه اراده وکړه‬
‫خو چې توره مې پرې پورته کړه ښځه وه‪ ،‬د نيب کريم ﷺ د تورې عزت او رشف خيال مې وساته چې د هغه‬
‫په توره دې ښځه ووژنم‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫خو چې پورته يې راوکتل راته يې وويل‪ :‬ته وحيش نه يې؟ ما ورته وویل‪ :‬هو ولې نه د اهلل‬
‫رسوهل وحيش يم‪.‬‬
‫‪183‬‬ ‫هغه راته وويل‪ :‬د محزه د وژنې ټوهل لړې راته واوروه چې څنګه دې شهيد کړی شو؟ لکه‬
‫چې مې ورته تېره شوې ټوهل لړي واوروهل نو راته يې وويل‪ :‬خوار شې! هل خمې مې پناه شه چې‬
‫ودې نه وينم‪ ،‬زه تر هغه نيب کريم ﷺ ته خمامخ نه ورتلم چې روح يې اهلل قبض کړه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫مصعب بن عمري ريض اهلل عنه هم د نيب کريم ﷺ په دفاع کې تر هغه وجنګېد چې شهيد‬
‫َُْ‬
‫شو‪ ،‬ابن قمئه چې لکه مصعب بن عمري ريض اهلل عنه وواژه هغه پرې د رسول اهلل ﷺ ګومان‬
‫َُْ‬
‫وکړ او بيا يې شهيد کړ‪ ،‬د مصعب بن عمري ريض اهلل عنه هل شهادت وروسته نيب کريم ﷺ‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫بېرغ عيل بن ايب طالب ريض اهلل عنه ته ورکړ‪ ،‬د احد په غزا کې عيل ريض اهلل عنه او نور‬
‫ګډونوالو صحابه وو د ډېرې ښې مېړانې اظهار وکړ‪ ،‬خو ولې ابن قمئه چغې نارې پورته کړې‬
‫چې حممد مې مړ کړ ﷺ ‪.‬‬
‫لکه چې جنګ ښه ګرم شو نيب کريم ﷺ د انصارو هل بېرغ الندې کښېناست او عيل ريض‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫اهلل عنه پسې يې استازی واستو چې بېرغ نور هم خمکې يوسه‪ ،‬عيل ريض اهلل عنه نور هم‬
‫خمکې شو او ويل به يې‪ :‬زه د وژلو پالر يم(‪.)1‬‬
‫ُ‬
‫ابو سعدبن ايب طلحه چې د مرشاکنو د جنډې دنده وررسه وه ورته غږ کړ چې ابوالق َصم!‬
‫راځه که الس په الس مقابله کوالی شې! هغه ورته وويل‪ :‬ولې نه باللک تيار يم‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د صفونو ترمنځ دواړه رسه مټ اټۍ شول عيل ريض اهلل عنه وواهه او چپه يې کړ خو ولې‬
‫مړ يې نه کړ او ترې الړ‪ ،‬خپلو ملګرو ورته وويل‪ :‬ولې دې مړ نه کړ؟!!‬
‫هغه وويل‪ :‬رشمګاه يې راته راواړوهل زړه مې پرې وسوځېد خو ولې زه داسې پوهه شوم‬
‫چې ګنې اهلل مردار کړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د جنګ په دوران کې اعصم بن ايب االفلح ريض اهلل عنه د څرګندې باتورۍ اظهار وکړ‪،‬‬
‫مسافع بن طلحه او جالس بن طلحه دواړه ورونه يې هل تېغه تېر کړل او د غشو ګوزارونو نښې‬
‫يې پکې جوړې کړې وې‪ ،‬مور يې ورڅخه وپوښتل‪ :‬په غشو باندې چا وويشتئ؟ ځوی يې ورته‬
‫وويل‪ :‬چا راباندې ګوزار وکړ او غږ يې کړ چې زه ابن ايب االفلح يم او ګوزار مې درواخله‪.‬‬
‫مور يې منښته وکړه چې که په اعصم يې توان بر يش په رس کې به ورهل رشاب وڅښي‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫حنظله ريض اهلل عنه هم د ابوسفيان ريض اهلل عنه رسه مټ اټۍ و هغه و چې ابوسفيان‬
‫َُْ‬ ‫ّ‬ ‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه يې راالندې کړ خو شداد بن اوس ابوسفيان ريض اهلل عنه د حنظله بن اعمر‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه الندې ويلد هل بره يې پرې ګوزارونه وکړ او حنظله ريض اهلل عنه يې شهيد کړ‪.‬‬
‫((( د جنګ پالر يې ځکه ځان ته وويل چې ابوسعد غږ کړ چې زه مرګ او تبايه يم‪ ،‬ايا د مقابلې څوک شته؟‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ وفرمايل‪ :‬د حنظله ريض اهلل عنه د غسلو مراسم به مالئک اجناموي تاسو يې‬
‫هل کور ودانې څخه وپوښتئ چې ولې؟ هل کور ودانې څخه چې خلکو لکه وپوښتل هغې يې ورته‬
‫راز ووايه چې څنګه يې جنګ خرب واورېد نو هل غسل پرته د جنابت په حالت کې درووت‪.‬‬ ‫‪184‬‬

‫بيا اهلل پاک د مسلمانانو په تاييد کې خپله مرسته راواستوهل چې مرشاکن يې بيخې هل تېغه‬
‫تېر کړل‪ ،‬وعده يې وررسه رښتيا کړه او په دې کې هېڅ شک نشته چې کفارو شکست وخوړ‪.‬‬
‫َْ‬ ‫َُْ‬
‫زبري ريض اهلل عنه وايي‪ :‬لوړه په رب اليزال چې هند بنت عتبه ريض اهلل عن َها او ټولې‬
‫ملګرې يې ما په تېښته ويلدې‪ ،‬دا چې منډه تونده کړي د ځان پسې يې پايڅې پورته نيولې‬
‫وې‪ ،‬ما ته يې په وژلو او بندي کولو کې هېڅ ستړې نه وه خو چې خلک مو په درد او غم ښه‬
‫وځپل‪ ،‬زمونږ غيش وارونکي هل مېدان څخه راښکته شول‪ ،‬قريش په مونږ هل وروسته راغلل‬
‫او لوړ غږ پورته شو چې حممد مړ شو ﷺ ‪.‬‬
‫هل دې څخه خمکې مو د هغوی بېرغ ټينګونکی شل اوفشل کړ خو د غږ اورېدو رسه مونږ‬
‫هم نا امېده راستانه شول‪.‬‬
‫د هغوی بېرغ نيونکي زمونږ وارونو دومره بې ساه او بې دمه کړل چې د بېرغ د بېرته‬
‫راپورته کولو لپاره چا ټنډه نه شوه برابروهل‪ ،‬هغه و چې عمرة بنت علقمه احلارثيه بېرغ راپورته‬
‫کړ او ټول قريش ترې سم د السه راتاو شول‪.‬‬
‫دغه مهال د مسلمانانو ريښې لږ زره وښويدې‪ ،‬د احد ورځ په رښتيا هم د سخت ازميښت‬
‫ورځ وه‪ ،‬ځېنې مسلمانان ورپکې اهلل پاک د شهادت په لوړو درجو ونازول‪ ،‬مرشاکن هم نيب‬
‫کريم ﷺ ته ورخالص شول او په اکڼي کمر يې د مخ مبارک ځېنې برخه ولګېده چې خمامخ‬
‫اغښونه مبارک او شونډې يې زخيم شوې‪ ،‬دغه ګوزار پرې عتبه بن ايب وقاص وکړ‪ ،‬خپله به‬
‫یې هل مخ مبارک نه وينې لرې کولې او ويل به يې (هغه قوم به څه برېمن يش چې د خپل‬
‫پېغمرب مخ په وينو سور کړي حاالنکه چې هغه ورته د اهلل په لور بلنه ورکوي)‪ ،‬نو اهلل پاک‬
‫دا قول ناز کړ (ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ)(‪.)1‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسعيد اخلدري ريض اهلل عنه وايي‪ :‬داحد په ورځ د نيب کريم ﷺ اغښونه مبارک عتبه بن‬
‫ايب وقاص شهيدان کړي وو او الندې شونډې يې ورهل هم زخيم کړې وه او عبداهلل بن شهاب‬
‫الزهري په تندي مبارک ژوبل کړی و او ابن قمئه يې اننګي ټپي کړي وو‪ ،‬د نيب کريم ﷺ د‬
‫زغرې دوه کړۍ د ګوزار هل کبله په اننګو کې ورننوتې‪.‬‬
‫په دغه ورځ نيب کريم ﷺ په هغه څاه کې پرېوت چې ابو اعمر د مسلمانانو د شکست‬
‫((( سورت ال عم ران‪ .)۱۲۸( :‬ژباړه‪ :‬په دې کې ستا هېڅ واک او اختيار نشته چې يا خو اهلل پاک به د توبې توفيق‬
‫ورپه برخه کړي او يا به يې دظلم هل کبله زساوار کړي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫لپاره کښلې وه‪ ،‬په داسې انداز کې څاه کنستې وه چې مسلمانان پرې نه پوهېدل‪ ،‬عيل بن ايب‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫طالب ريض اهلل عنه نيب کريم ﷺ هل السه ونيو او طلحه بن عبيداهلل ريض اهلل عنه راپورته‬
‫‪185‬‬
‫کړ تر دې چې لوړه غړې هسک ودرېد‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫د ابو سعيد اخلدري ريض اهلل عنه پالر مالک بن سنان ريض اهلل عنه د نيب کريم ﷺ وينه‬
‫مبارکه ورودهل‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وفرمايل‪ :‬د چا وينې رسه چې زما وينه خلط يش هيڅ لکه‬
‫به ورته د جهنم اور ونه رسيږي‪.‬‬
‫قريش چې لکه هل نيب کريم ﷺ څخه ګېره واچوهل نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬کوم باتور او اتل‬
‫َُْ‬
‫به جنت وګيت؟ زياد بن سکن ريض اهلل عنه د پنځه نورو انصارو په ګډون دومره بې سارې‬
‫مېړانه وښوده چې پنځه واړه يو د بل پسې شهيدا شول چې اخرنې شهيد يې زياد يا عمارة بن‬
‫َْ‬
‫يزيد بن السکن ريض اهلل عن ُه َما و‪ ،‬د ژوند تر اخره دمه یې دومره سخته مقابله وکړه چې‬
‫د ډېرو زمخونو هل کبله نور راپرېوت‪ ،‬هل دې وروسته د مسلمانانو بله ډهل راغله او اغيار يې و‬
‫تمبول‪ ،‬نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬ژوبل شوی ما ته رانزدې کړئ‪ ،‬ژوبل شوی صحايب ورته نزدې‬
‫کړی شو خپل قدم مبارک يې د هغه د مخ بالښت کړ په داسې حالت کې شهيد شو چې مخ‬
‫یې د نيب کريم ﷺ په قدم مبارک ايښی و‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د نيب کريم ﷺ د چباو لپاره ابودجانه ريض اهلل عنه هم خپل ځان سرپ کړی و‪ ،‬ځان يې په‬
‫نيب کريم ﷺ ورغونډ کړی و او غيش پرې ورېدل‪ ،‬د نيب کريم ﷺ په دفاع کې سعد بن ايب‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫وقاص ريض اهلل عنه هم ډېر غيش وورول‪ ،‬سعد ريض اهلل عنه فرمايي‪ :‬نيب کريم ﷺ به راته‬
‫غيش راکول او راته به يې ويل‪ :‬زما پالر او مور درنه قربان شه سم يې ووهل‪ ،‬تر دې چې هغه‬
‫غیش به يې هم راکو چې تريه به يې نه درلودل (غوڅه به يې نه شوه کوالی)‪.‬‬
‫د نيب کريم ﷺ د مړينې خرب هل خرپېدو او شکست وروسته تر ټولو لومړی صحايب چې‬
‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ يې وپېژند کعب بن مالک ريض اهلل عنه و‪ ،‬هغه وايي‪ :‬ما يې سرتګې ويلدي چې‬
‫د زغرې الندې ځلېدې‪ ،‬زه هم ټينګ نه شوم اوپه لوړ اواز مې غږ کړ چې ای مسلمانانو! نيب‬
‫کريم ﷺ دا دی ژوندی دی‪ ،‬هغه راته اشاره وکړه چې یلغ شه‪.‬‬
‫مسلمانانو چې لکه نيب کريم ﷺ ويلد ټول ورپاڅېدل او د ابوبکر‪ ،‬عمر‪ ،‬عيل بن ايب‬
‫َْ‬
‫طالب‪ ،‬طلحه بن عبيداهلل‪ ،‬زبري بن العوام‪ ،‬حارث بن الصمة ريض اهلل عن ُه ْم د غر په لور ریه‬
‫شول چې نور مسلمانان هم وررسه وو‪.‬‬
‫ايب بن خلف ورته د غر هل رسه راپورته شو او ویويل‪ :‬حممد چرته دی؟ يا به هغه ژوندی وي‬
‫او يا به زه ژوندی يم!! خلکو نيب کريم ﷺ ته وويل‪ :‬خوښه دې نه ده چې زمونږ باتور يې تس‬
‫او نس کړي؟ نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬پرېږدئ چې رانږدې يش‪ ،‬دغه مهال نيب کریم ﷺ د‬
‫َُْ‬
‫حارث بن الصمة ريض اهلل عنه نه نېزه واخسته‪ ،‬ما ته د رارسيديل راپور هل خمې نيب کريم ﷺ‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫په هوا کې وخوزوهل‪ ،‬مونږ يې هل شاو خوا داسې اخوا دېخوا شول لکه اوښان چې ورغړي او هل‬
‫ځان نه چمان والوځوي‪ ،‬په څټ کې یې دومره زوردرا ګوزار ورکړ چې هل خپلې سورلۍ څخه‬
‫په څو څو وار راپرېوت‪.‬‬ ‫‪186‬‬

‫په مکه کې به ايب بن خلف هر وخت نيب کريم ﷺ ته د يلدو په وخت ويل‪ :‬حممده! ﷺ هل‬
‫ْ‬
‫ما رسه َع َوذ(‪ )1‬دی‪ ،‬هره ورځ پرې دولس رطله بتاوه خورم هرومرو به پرې تا مړ کوم‪ ،‬نيب کريم‬
‫ﷺ به ورته ويل‪ :‬زه به دې مړ کوم ان شاء اهلل‪.‬‬
‫ایب بن خلف چې څومره هم ځان په راښلکو تر ملګرو ورسو که څه هم ګوزار سم نه و‬
‫لګېدیل خو دواره يې په زخم وينه غوټه شوه‪ ،‬ملګرو ته به يې ويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې‬
‫حممد مړ کړم‪.‬‬
‫هغوی به ورته ويل‪ :‬ته هسې وېرېدیل يې‪ ،‬نور نو روغ رمټ يې‪ ،‬هغه به ورته ويل‪ :‬نا نا په‬
‫مکه کې يې راته وييل وو چې زه به دې وژنم‪ ،‬لوړه په رب اليزال چې که هسې تواکڼې يې هم‬
‫راګوزار کړی وی زه به يې وژیل وم‪.‬‬
‫قريشو ال د ځان رسه مکې ته بار کړی و چې د رسف(‪ )2‬نوم ځای کې مردار شو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫لکه چې نيب کريم ﷺ بېرته د غر خولې ته ورسېد عيل بن ايب طالب ريض اهلل عنه والړ او‬
‫په خپل ډال کې يې هل مرداس(‪ )3‬څخه اوبه راوړې تر څو نيب کريم ﷺ ورڅخه ځان خړوب‬
‫کړي‪ ،‬چونکه اوبه بدبويه وې نو ويې نه څښلې خو مخ او رس يې پرې ومينځل او دا به يې‬
‫ويل‪ :‬چا چې د اهلل د پېغمرب مخ وينې کړی وي اهلل دې په خپل غضب او غصه اخته کړي‪.‬‬
‫نيب ﷺ وغوښتل چې د غر لوړې کمر رسته وخيژي چونکه جنګي مراحلو نيب کريم ﷺ‬
‫ستړی او بې دمه کړی و که هر څومره يې زيار وويست خو په پورته کېدو ونه توانېد او دواړه‬
‫َُْ‬
‫زغرې يې هم اچولې وې‪ ،‬طلحه بن عبيداهلل ريض اهلل عنه ترې الندې کښېناست او هغه په‬
‫َُْ‬
‫تيګه ورپورته شو‪ ،‬طلحه بن عبيداهلل ريض اهلل عنه د بې سارې مېړانې هل کبله ورته نيب کريم‬
‫ﷺ وويل‪ :‬طلحه جنيت دی‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُ‬
‫د احد د شهيدانو هل مجلې څخه يو هم م ْييق ريض اهلل عنه و چې هل بين ثعلبه بن ِف ْطيُون‬
‫رسه يې قبيلوي اړيکي لرلې‪ ،‬د احد په ورځ يې وويل‪ :‬ای يهودانو! قسم په اهلل چې حممد ﷺ‬
‫َُْ‬
‫به هرومرو په تاسو برېمن وي‪ ،‬هغو ورته وويل‪ :‬نن خو د شنبې ورځ ده! خمرييق ريض اهلل عنه‬
‫((( عوذ يې د اس نوم و‪.‬‬
‫((( رسف هل مکې څخه د شپږ ميلو په اندازه لرې پرته سيمه ده دی‪.‬‬
‫((( مرداس يا په احد کې د چينې نوم دی او يا هغه کم ره کرپه ده چې د کويه تر اغړې ايښي وي منځ يې ژور‬
‫وي اوبه پکې ساتل کيږي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ورته وويل‪ :‬شنبه شنبه نشته‪ ،‬خپله توره او جنګي اړتياوې يې واخستې او ويويل‪ :‬که زه وفات‬
‫شوم زما ټوهل شتمين د حممد ﷺ ده‪ ،‬لګښت به يې د هغه په خوښه کيږي او بيا نيب کريم ﷺ‬
‫‪187‬‬
‫ته رایغ او د هغه په ملتيا يې د ژوند تر اخرې مرحلې پورې جنګ وکړ او شهيد شو‪ ،‬نيب کريم‬
‫َُْ‬
‫ﷺ وويل‪ :‬په يهودانو کې خورا غوره او ډېره ګټوره هسيت خمرييق ريض اهلل عنه دی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوهريرة ريض اهلل عنه به خلکو ته ويل‪ :‬دا به څوک وي چې جنت ته تلیل دی او هېڅ ملونځ‬
‫يې نه دی کړی؟ چې خلکو به نه پېژنده پوښتنه به يې ورڅخه وکړه چې څوک دی؟ هغه به‬
‫َُْ‬
‫ورته وويل‪ :‬د بين عبداالشهل د قبيلې اصريم يعنې عمرو بن ثابت بن وقش ريض اهلل عنه دی‪.‬‬
‫حصني بن عبدالرمحن وپاڅېد او هل حممد بن اسد څخه يې وپوښتل چې د اصريم څه کهاين ده؟‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬اصريم د خپل قوم په اسالم راوړنې تريو تريخ و‪ ،‬خو چې د احد په‬
‫ورځ نيب کريم ﷺ غزا ته ووت‪ ،‬اسالم يې ډډ ته ننوت او مسلمان شو‪ ،‬خپله توره او نېزه يې‬
‫راواخسته او د خلکو په منځ کې يې خپل اتلوال بريدونه وکړل هغه و چې د ټپونو په خوګلن‬
‫کې پروت و‪ ،‬چونکه د بنو عبداالشهل د قبيلې يو غړي په ټپيانو کې خپل زمخيان پلټل څه‬
‫ګوري چې اصريم هم ټپي پروت دی‪ ،‬په ډېرې حريانتيا يې ترې وپوښتل چې ته څنګه رایلغ‬
‫يې؟ د قوم رسه د ملتيا په منظور او که اسالم ته دې اغړه ايښې ده؟‬
‫هغه وځوابو چې نا بلکې اسالم ته د اغړې کيښودنې هل کبله رایلغ وم‪ ،‬په اهلل پاک او د‬
‫هغه په رسول مې د رښتين ايمان اظهار وکړ‪ ،‬بيا مې تورې ته الس کړ او په پاکه مينه مې په‬
‫دومره مېړانه جنګ وکړ او هغه څه راورسېدل چې تاسو مې وينې!! ډېر لږ ځنډ وروسته يې‬
‫سرتګې پټې شوې‪.‬‬
‫د اصريم ټول غمزده نيب کريم ﷺ ته راغلل او د اصريم ټوهل تېره شوې لړې يې ورته‬
‫واوروهل‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬اصريم جنيت دی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عمرو بن اجلموح ريض اهلل عنه چې خپله ګوډ شل هم و او په رسښندنه کې يې د زمري په څېر‬
‫څلور زامن هم درولودل‪ ،‬د نيب کريم ﷺ رسه به يې ټولو جنګي مراسمو ته د نر په څېر حارضي‬
‫ورکوهل‪ ،‬ټولو چبو ته يې د احد په ورځ جنګ ته هل تللو څخه په دې عذر چې د اهلل هل لورې په جنګ‬
‫َُْ‬
‫ملکف نه يې منعه کړ‪ ،‬عمرو بن اجلموح ريض اهلل عنه په خپلې ګوډې خپې نيب کريم ﷺ ته عرض‬
‫شو او ورته يې وويل‪ :‬ستا رسه د جنګ ډګر ته هل تللو څخه مې د ګوډوايل هل کبله چبيان پاتې کوي‬
‫او زما دې په اهلل قسم وي چې په جنت کې په خپلې ګوډې خپې ګوډ شل تلل راته ډېر خوښ دي‪،‬‬
‫نيب کریم ﷺ ورته وويل‪ :‬ته معذور يې د اهلل پاک هل لورې تا ته جهادي حکم نه دی متوجه‪.‬‬
‫او چبو ته يې ورهل وويل‪ :‬ولې يې هل جهاد څخه رابندوئ؟ پريږدئ کېدای يش اهلل پاک ورهل‬
‫د شهادت لوړه مرتبه ورکړي‪ ،‬هغه و چې په معرکه کې شهيد شو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َْ‬
‫هند بنت عتبه ريض اهلل عن َها او وررسه نورو مرشاکنو ښځو به د نيب کريم ﷺ په شهيد شوو‬
‫ملګرو مثله (غوږ بوچي) کوهل‪ ،‬غوږونه او پوزې به يې هل شهيدانو نه پرېکولې‪ ،‬تر دې حده‬
‫َْ‬
‫چې هند بنت عتبه ريض اهلل عن َها د شهيدانو هل غوږونو او پوزو نه پانزيبونه او اميل هم جوړ‬
‫َُْ‬ ‫‪188‬‬
‫کړی و‪ ،‬دغه اميلونه يې بيا د جبري بن مطعم غالم وحيش ريض اهلل عنه ته ورکړ‪ ،‬هېره دې نه‬
‫َُْ‬ ‫َ‬
‫وي چې هند بنت عتبه ريض اهلل عنُ َها د محزه ريض اهلل عنه خيټه هم څېرلې وه‪ ،‬په دې خاطر‬
‫يې ترې زړه راوويست چې وينه ترې وڅيک خو پرې ونه توانېده او په ځمکه يې خطا کړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫حليس بن زبان چې د حبشيانو رسدار و ابوسفيان ريض اهلل عنه يې ويلد چې د محزه ريض اهلل‬
‫َُْ‬
‫عنه خوهل يې د نزيې په تريو ښکته پورته کوهل‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬ازاري!! د ازار خوند دې وڅکو؟‬
‫حليس غږ پورته کړ چې ای بين کنانه! د قريشو لوی رسدار وګورې چې په مړ ورور څه کوي؟‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬خوار شې چپ شه‪ ،‬پام کوه چا ته يې ونه وايي زما دا‬
‫اکر لوی محاقت دی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫بيا ابوسفيان ريض اهلل عنه لوړې غونډۍ ته پورته شو او په جګ اواز يې وويل‪ :‬زما د‬
‫خوښې اکر درباندې وشو‪ ،‬جنګ جګړه موقعه ده‪ ،‬برياوې به لکه زمونږ او لکه ستاسو وي‪ ،‬ای‬
‫هبله!! دین دې نور هم رس لوړی کړه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ عمر ريض اهلل عنه ته وويل‪ :‬پورته شه او ځواب ورکړه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه پورته شو او ورته يې وويل‪ :‬اهلل پاک ډېر لوی ذات دی‪ ،‬مونږ او تاسو‬
‫رسه هېڅ لکه برابر نه يو‪ ،‬زمونږ وژل شوي شهيدان او په جنت کې دي خو ولې ستاسو وژل‬
‫شوي مرداران او په جهنم کې دي‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫د عمر ريض اهلل عنه په خوهل چې لکه ابوسفيان ريض اهلل عنه وځوابول شو ورته يې غږ‬
‫َُْ‬
‫کړ‪ :‬عمره! خوا ته مې راشه‪ ،‬عمر ريض اهلل عنه چې لکه ورنزدې شوه ورته يې کړه‪ :‬ستا دې په‬
‫اهلل قسم وي چې رښتيا راته ووايه‪ :‬ايا په رښتیا مو حممد ﷺ وژیل دی؟‬
‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬ناهېڅلکه هم تاسو نه دی وژیل‪ ،‬اوس مهال هغه زما او ستا‬
‫َُْ‬
‫خربې اوري‪ ،‬ابوسفيان ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬د ابن قمئه څخه راته ته ډېر رښتوین ښاکري‪،‬‬
‫ابن قمئه خو د جنګ په دوران کې رمباړې وهلې چې حممد مې وواژه‪.‬‬
‫ابوسفيان د بيا ځل لپاره په لوړ غږ وويل‪ :‬ستاسو په وژل شوو باندې غوږبوچي شوې ده خو ولې زه‬
‫خپپله پرې نه خوشحاهل يم او نه مې پرې چا ته امر کړی دی خو څوک مې ترې رابند کړي هم نه دي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هل دې پړاو وروسته نيب کريم ﷺ عيل ريض اهلل عنه په دې وګماره چې د قريشو حال او احوال‬
‫راوړه‪ ،‬په ځېر وګوره چې هغوی نور څه کوي؟ هدايات يې ورته وکړ چې که قريش په اوښانو‬
‫سپاره او اسونه يې خايل روان کړي وو پوهه شه چې مکې ته د تلو هوډ يې کړی دی او که په‬
‫اسونو ناست او اوښان يې راخمکې کړي وو پوهه چې په مدينې د بريد اراده لري‪ ،‬خو لوړه په رب‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫اليزال که په مدينه د يرغل اراده ولري زه به ورته د ډېرې اتلولې او بهادرۍ سخت ځواب ورکړم‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عيل ريض اهلل عنه وايي‪ :‬زه هم د امر رسه سم د قريشو د حاالتو کشف لپاره ریه شوم‪ ،‬څه‬
‫‪189‬‬ ‫ګورم چې په اوښانو سپاره او اسونه يې خوشې د مکې په لور روان کړي دي‪.‬‬
‫د جنګ جګړې څخه چې لکه خلک وزګار شول نيب کريم ﷺ وفرمايل‪ :‬د سعد بن الربيع‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه اړوند به غوڅ راپور څوک راوړي؟ چې ژوندی به وي او که مړ به وي؟ يو‬
‫انصاري(‪ )1‬وويل‪ :‬دغه راپور به زه راوړم‪ ،‬د څه لټون وروسته يې ويلد چې ټپي ټپي پروت دی‪،‬‬
‫انصاري ورته وويل‪ :‬نيب کريم ﷺ ستا اړوند چې ژوندی به يې او که مړ؟ د غوڅو معلوماتو‬
‫لپاره راستویل يم‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬زه خو ال په مړو کې شمېر يم‪ ،‬زما هل پلوه به نيب کريم ﷺ‬
‫ته ټولې نېکې هيلې او پريزوينې وړاندې کړې‪ ،‬اوورته به ووايې چې ستا اړوند راته سعد بن‬
‫الربيع وويل‪ :‬زمونږ هل پلوه دې اهلل په ګرد خري او سعادت ونازوه‪ ،‬او زما هل پلوه به دې قوم او‬
‫قبيلې ته هم نېکې هيلې تقديم کړې‪ ،‬ټولو ته به ووايې‪ :‬ترڅو چې مو سرتګې رپيږي تر هغه‬
‫به د نيب کريم ﷺ په غوڅې ساتنې لکک او مضبوط والړ اوسئ ورنه اهلل پاک ته مو هېڅ عذر‬
‫زاري قبوهل نه ده‪ ،‬بيا لږ ځند ورسته يې ساه ورکړه او شهيد شو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ما د سعد بن الربيع ريض اهلل عنه ټوهل لړي نيب کريم ﷺ ته واوروهل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ما ته د رارسيديل راپور هل خمې نيب کريم ﷺ د خپل تره محزه ريض اهلل عنه د لټون لپاره‬
‫ووت‪ ،‬د خوړ په منځ کې يې ويلد چې خيټه يې دوه څېرل شوې وه‪ ،‬زړه هم ورڅخه راوستل‬
‫شوی و او مثله (غوږبویچ) هم پرې شوی و‪.‬‬
‫َْ‬
‫د حاالتو په يلدو رسه يې وويل‪ :‬که زما ترور صفيه ريض اهلل عن َها د خفګان باعث نه‬
‫َُْ‬
‫جوړېدای نو محزه ريض اهلل عنه به مې همداسې پرېښی و چې دريندګانو په خيټو او د مراغنو‬
‫په ججورو کې وای‪ ،‬يا هل ما څخه وروسته د شهيدانو د ښخولو وېره نه وای ما به پرېښی وای‪،‬‬
‫خو که په کوم جنګ جګړه کې راته اهلل په قريشو بريا راکړي په بدل کې به يې په دري‬
‫ديرشت کسانو مثله وکړم‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َ‬
‫َُْ ْ َْ ْ‬
‫جعي چې لکه په محزه ريض اهلل عنه باندې د نيب کريم ﷺ‬ ‫صحابه کرامو ريض اهلل عنهم ا‬
‫خفګان او د هغه غوصه او قهرجنه سحنه ويلده وويل‪ :‬قسم په رب اليزال که چرته هم يوه روځ‬
‫مونږ په قريشو اغزيان شوو داسې غوږ بویچ به پرې وکړو چې په ټولو عربانو کې به چا نه وي کړی‪.‬‬
‫َْ‬
‫عبداهلل بن عباس ريض اهلل عن ُه َما وايي‪ :‬د نيب کريم ﷺ او د صحابه کرامو هل دغې خربو‬
‫وروسته اهلل پاک دا قول نازل کړ (ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ‬
‫ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ)(‪.)2‬‬
‫َ ُْ‬
‫((( دا سړی حممد بن مسلمه ريض اهلل ع ن ه و‪.‬‬
‫((( سورت حنل‪ .)۱۲۷-۱۲۶( :‬ژباړه‪ :‬که چا ته زسا ورکوئ نو دوم ره ورکړئ چې په تاسو يې ظلم کړی دی خو که‬
‫هل زغم څخه مو اکر واخست نو د صربناک انسان لپاره زغم ډېر ښه دی * او هل اهلل پاک پرته نور په هېڅ چا‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هغه و چې نيب کريم ﷺ اعمه خبشش اعالن کړ او هل غوږ بوچي نه يې پرېکنده ممانعت وکړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د نيب کريم ﷺ د امر رسه سم محزه ريض اهلل عنه په څادر کې راونغښتل شو او د اوو‬
‫َُْ‬
‫تکبريونو د جنازې ملونځ يې پرې وکړ‪ ،‬بيا يې نور شهيدان راوړل او د محزه ريض اهلل عنه ترڅنګ‬ ‫‪190‬‬

‫به يې کېښودل او د جنازې ملونځ به يې پرې کو‪ ،‬تر دې چې دوه اويا ملونځونه يې پرې وکړل‪.‬‬
‫َْ‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬ما ته د رارسيديل راپور هل خمې صفيه ريض اهلل عن َها وغوښتل چې د محزه‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه اخري ديدار وکړي او ورته وګوري ځکه چې هل مور او پالر څخه يې خپل سکه‬
‫َْ‬ ‫َُْ‬
‫ورور دی‪ ،‬نيب کريم ﷺ زبري بن العوام ريض اهلل عنه ته چې د صفيه ريض اهلل عن َها ځوی‬
‫و وويل‪ :‬ورشه او مور دې ستنه کړه که په دې حالت کې يې ويلد شايد ډېره زياته خفه يش‪.‬‬
‫َُْ‬
‫زبري ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬د نيب کريم ﷺ په امر که بېرته ستنه شې!‬
‫هغې ورته وويل‪ :‬ولې؟ زه خپوا خربه شوې يم چې په ورور مې غوږبویچ شوی دی‪ ،‬دومره‬
‫ده چې هغه هر څه د اهلل رضا لپاره په ځان منيل و‪ ،‬لوړه په رب اليزال چې زه به هرومرو صرب‬
‫او حوصله کوم ان شاء اهلل‪.‬‬
‫َْ‬ ‫َُْ‬
‫زبري بن العوام ريض اهلل عنه نيب کریم ﷺ ته رایغ او د صفيې ريض اهلل عن َها فرمان يې‬
‫ورته راوړ‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬بيا يې پرېږدئ چې د ورور ديدار وکړي‪.‬‬
‫َ‬
‫اج ُع ْون يې وويل‬ ‫صفيه ريض اهلل َعنْ َها چې لکه محزه ريض اهلل َعنْ ُه ته وکتل انَّا ِ َ َّ َ ْ َ‬
‫ل و ِانا ِال ِه ر ِ‬
‫ِ ِ‬
‫اود خبشش لپاره يې ورهل داع وغوښته‪ ،‬هل دې مرحلې وروسته نيب کريم ﷺ د محزه ريض اهلل‬
‫َُْ‬
‫عنه په تدفني امر وکړ‪.‬‬
‫ځينو خلکو خپل شهيدان مدينې ته د ښخولو لپاره د ځان رسه راپورته کړل خو ولې نيب‬
‫کريم ﷺ ورڅخه منعه کړل اوورته يې وويل چې دوی به هلته خاورو ته سپارتیل يش چرته‬
‫چې شهيدان شوي دي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عبداهلل بن ثعلبه ريض اهلل عنه وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ چې لکه د احد شهيدان ويلدل ويويل‪ :‬د‬
‫دې خلکو لپاره زه ګوايه ورکوم چې د اهلل رضا په خاطر څوک ويين ويين يش د قيامت په ورځ‬
‫به يې اهلل پاک داسې راپورته کړي چې ټپونه به يې تازه وينه تويوي‪ ،‬د وينې رنګ به سور خو ولې‬
‫بوي به يې د مشک په څېر وي‪ ،‬کومو شهيدانو ته چې د قران ډېره برخه ياده وي هغوی په تدفني‬
‫کې هل نورو خمکې کړئ‪ ،‬صحابه کرامو به په قرب کې دوه دوه او درې درې رسه يو ځای کول‪.‬‬
‫هل دې پړاو وروسته نيب کريم ﷺ د مدينې په لور وکوچېد‪ ،‬د محنة بنت جحش ‪ -‬ريض‬
‫َ‬
‫اج ُع ْون‬ ‫اهلل َعنْ َها ‪ -‬رسه خمامخ شول د ورور هل مرګ څخه يې خربه کړه هغې انَّا ِ َ َّ َ ْ َ‬
‫ل و ِانا ِال ِه ر ِ‬
‫ِ ِ‬
‫صرب حوصله مه غواړه‪ ،‬او مه د کفارو هل کرداره خفګان حمسوسوه او د هغوی په چل پ راډ ټنډه هم مه خ رابوه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫لکمات وويل او د خبشش داعګانې يې ورهل وکړې‪ ،‬لږ ځنډ وروسته د خپل ماما محزه ريض اهلل‬
‫َ‬
‫اج ُع ْون وويل او د خبشش داع يې ورهل وکړه‪ ،‬خو‬ ‫َعنْ ُه هل مرګ وخربېده بيا يې انَّا ِ َ َّ َ ْ َ‬
‫ل و ِانا ِال ِه ر ِ‬
‫ِ ِ‬
‫َُْ‬
‫‪191‬‬
‫چې د خپل خاوند مصعب بن عمري ريض اهلل عنه هل مرګ وخربېده بې ټنډه او بې چروته شوه‪،‬‬
‫بې اختياره يې چغې سورې پورته کړې‪ ،‬سمدسيت نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬خاوند د ښځې په زړه‬
‫َْ‬
‫کې ځانګړی مقام لري‪ ،‬دا خربه يې هله وکړه چې محنه ‪ -‬ريض اهلل عن َها ‪ -‬د خپل ورور او ماما‬
‫په غم څومره صرب وکړ او د خاوند په مرګ څومره بې چرته او بې خاطره شوه‪.‬‬
‫په مدينه کې چې د بنو عبداالشهل په قبيلې نيب کریم ﷺ تېرېده څه ګوري چې هل هر‬
‫ټاټويب څخه د غم وير او ژړا اوري‪ ،‬نيب کريم ﷺ هم په ژړا شو او هل سرتګو مبارکو يې اوښکې‬
‫روانې شوې‪ ،‬او باالخره يې وويل‪ :‬په محزه د وېر ژړا هېڅ څوک هم نشته‪.‬‬
‫َْ‬
‫بنوعبداالشهل ته چې سعد بن معاذ او اسيد بن حضري ‪-‬ريض اهلل عن ُه َما‪ -‬بېرته راستانه‬
‫َُْ‬
‫شول ښځو ته يې امر وکړ چې والړې شئ او د نيب کريم ﷺ د تره محزه ريض اهلل عنه په شهادت‬
‫دغم اظهار وکړئ‪ ،‬د بنو عبداالشهل د قبېلې ښځو د مسجد په دروازه د غم وېر ژړا پېل کړه‬
‫نيب کريم ﷺ ورته رایغ او ويويل‪ :‬اهلل دې په تاسو ټولو رحم وکړي ډېره ښه غم پانله مو رارسه‬
‫وکړه بېرته الړې شئ‪.‬‬
‫د بنودینار څخه يوه ښځه چې پالر‪ ،‬ورور او خاوند درېواړه يې په شهادت رسيديل وو ورته د‬
‫شهادت مباريک وويل شوه‪ ،‬هغې وويل‪ :‬د نيب کريم ﷺ روغتيايي حالت څنګه دی؟ هغوی ورته‬
‫وويل‪ :‬ستا چې څنګه ارزو وي هاغسې دی! ښځې ورته وويل‪ :‬تاسو يې ما ته وښايئ چې زه‬
‫يې ووينم‪ ،‬چا ورته اشاره وکړه چې هغه دی‪ ،‬ښځې چې نيب کريم ﷺ ویلد ويويل‪ :‬د غم ټولې‬
‫حلظې اسانې دي خو چې ته روغ يې‪.‬‬
‫َْ‬
‫کور ته په رسېدو نيب کريم ﷺ خپله توره فاطمې ‪-‬ريض اهلل عن َها‪ -‬ته ورکړه او ورته یې‬
‫وويل‪ :‬لورجانې! دا واخله او هل وينې څخه یې ووينځه نن مې پرې ايله بيله خپله ميړان وښوده‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عيل ريض اهلل عنه ورته هم خپله توره ورکړه اوورته یې وويل‪ :‬زما توره هم واخله ما پرې‬
‫هم نن خپله اتلويل ښاکره کړېده‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬که تا هم ښه مېړانه وښوده خو سهل بن حنيف او ابودجانه هم د‬
‫زياتې اتلولۍ اظهارات وکړل‪.‬‬
‫د احد خونړيزه معرکه د شوال د مياشتې د شنبې په ورځ رامنځ ته شوې وه‪.‬‬
‫د شوال د مياشتې په اولسمه د يکشنبې په ورځ د نيب کریم ﷺ مؤذن خلکو ته ددښمن‬
‫د بېرته راپرځولو اعالن وکړ او ورته يې وويل‪ :‬نن ورځ به جنګ ته مونږ رسه هغه څوک ځي‬
‫چې پرون د احد د جنګ ګډونوال وو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َْ‬
‫جابر بن عبداهلل بن عمرو بن حرام ‪ -‬ريض اهلل عن ُه َما ‪ -‬ورته وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! زه خو‬
‫مې پالر اوو خوېندو ته پرېښی وم او راته یې وييل وو چې ځویه! دا ښه خربه نه ده چې زه او ته‬
‫دواړه جهاد ته الړ شو او زنانه په کور کې بې رسپرسته پرېږدو‪ ،‬او دا مې هم نه دي خوښ چې‬ ‫‪192‬‬
‫د نيب کريم ﷺ په ملتيا جهاد کولو کې تا په ځان غوره وبولم‪ ،‬دا به ډېره ښه وي چې ته دې د‬
‫خويندو په خدمت کې پاتې شې نو په دغې بنياد زه په کور کې پاتې شوم‪.‬‬
‫د مقبول عذر په بنسټ ورته نيب کريم ﷺ اجازه ورکړه‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ په دې خاطر جنګ لپاره بيا ووت تر څو دښمن وډاروي او تر غوږونو يې‬
‫ورسوي چې د جنګي هلو ځلو څخه تر اوسه هم مسلمانان ستړي ستومانه نه دي‪ ،‬اوس هم د‬
‫اغیارو په لټون او تاالش کې دي‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ هل مدينې څخه ووت او تر محراء االسد چې هل مدينې څخه نزدې اته ميله لرې‬
‫َُْ‬
‫پرته ده ورسېد‪ ،‬په مدينه يې عبداهلل بن ام مکتوم ريض اهلل عنه امري وګماره او په محراء االسد‬
‫کې يې درې ورځې (دوشنبه‪ ،‬سه شنبه او چهارشنبه) تېرې کړې او بېرته مدينې ته راستون شو‪.‬‬
‫بنو خزاعه چې اکفر او مسلمان دواړه يې د نيب کريم ﷺ لکک تابع وو ورته راغونډ شول‪،‬‬
‫چونکه دغه مهال معبد بن ایب معبد خزايع د نيب کريم ﷺ رسه مخ شو ورته يې وويل‪ :‬لوړه‬
‫په رب اليزال چې ستاسو حالت ډېر درمند کړو خو بېرته په دې ډېر خوشحاهل يو چې ته روغ‬
‫رمټ يې‪ ،‬نيب کريم ﷺ د معبد بن ايب معبد هل ستنېدو هم هغسې په محراء االسد کې پاتې‬
‫َُْ‬
‫شو‪ ،‬د روحاء(‪ )1‬په مقام کې معبد او ابوسفیان ريض اهلل عنه رسه خمامخ شو‪ ،‬هغوی د بيا ځل‬
‫لپاره په نيب کريم ﷺ او ملګرو يې د يرغل هوډ کړی و‪ ،‬خپل منځ کې يې رسه وويل‪ :‬که څه‬
‫هم مونږ د نيب کريم ﷺ خورا زړور او باتوره ملګري ووژل د هغوی زور ځواک مو اوبه کړ‬
‫خو ولې بيخ کين مو ورهل ونه کړه‪ ،‬تر څو ترې په بشپړه توګه وزګار شو بايد د بيا ځل لپاره د‬
‫يرغل پوره امادګي ونيول يش‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفیان ريض اهلل عنه چې لکه معبد ويلد ورته يې وويل‪ :‬وايه کنه معبده خلک څه وايي؟‬
‫معبد ورته وويل‪ :‬ستا د راالندې کولو په خاطر بېرته د داسې ملګرو رسه رایلغ دی چې‬
‫دومره ګڼه جنګې يلکه ما په زندګۍ کې نه ده يلدلې او هل غصې نه درته ډک خوټکيږي‪ ،‬اوس‬
‫وررسه نور هغه هم مل او ټل شوي دي چې پرون يې ستاسو پر ضد جنګ کې ګډون نه و کړی‬
‫او په خپلې ناستې ډېر بې ټنډه و‪ ،‬د هغوی غصه به تا ته زه څنګه تعبري کړم دومره په قهر دي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬های غرق شې! دا څه وايې؟ هغه ورته وويل‪ :‬که تاسو‬
‫لږ نور هم ځنډ شئ خپپله به يې د اسونو تندي ووينئ‪.‬‬
‫((( روحاء مقام هل مدينې څخه د دوو شپو په فاصله کې لرې پروت دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬مونږ خو د هغه د بيخ کنۍ لپاره د بيا يرغل لکک هوډ‬
‫کړی دی دا به څنګه يش؟‬
‫‪193‬‬ ‫معبد ورته وويل‪ :‬پام کوه چې بيا بريد ته زړه نه ښه نه کړئ‪ ،‬ما چې لکه ويلدل نو ځېنې شعري‬
‫َُْ‬
‫بيتونه مې هم وويل‪ ،‬ابوسفیان ريض اهلل عنه وپوښتل‪ :‬کوم شعرونه دې وييل دي؟ معبد ورته کړه‪:‬‬
‫ْ ْ َْ‬ ‫ْ َ َ ْ َ‬ ‫ْ َْ‬
‫يـل‬ ‫اب‬ ‫البَ‬ ‫د‬
‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ت ْال ْر ُض بال ُ‬ ‫ال‬ ‫س‬ ‫إذ‬ ‫ت‬
‫َ َ‬
‫ل‬ ‫اح‬
‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ات‬
‫ِ‬
‫ال ْص َ‬
‫و‬
‫َ َ ْ ُ ُّ‬
‫كدت ت َهد ِمــن‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ِ‬
‫ـد اللِّ َقـا ِء َو َل ميل َم َ‬ ‫عـنْ َ‬ ‫ُْ َ َ َ ََ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫يـــل‬
‫ِ‬ ‫از‬
‫ِ‬ ‫ع‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ة‬ ‫ٍ‬ ‫ـ‬ ‫ـد كـرامٍ ل تنـابِل‬ ‫تــــر ِدى بِأس ٍ‬
‫َ ْ َْ ُ‬ ‫ل َ َّمـا َس َ‬
‫مـ ْوا ب َ‬ ‫َ َ ْ ُ َ ْ ً َ ُ ُّ ْ َ ْ َ َ َ ً‬
‫ول‬
‫ـر مــذ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫غ‬ ‫يس‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ئ‬ ‫ر‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ة‬ ‫فظلت عدوا أظــن الرض مائِل‬
‫َْ ْ َ ُ ْ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ ُ‬ ‫ت‪َ :‬ويْ َل ابْن َح ْ‬ ‫َف ُقلْ ُ‬
‫ـيـل‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ال‬ ‫ب‬ ‫اء‬ ‫ح‬ ‫ط‬ ‫ال‬ ‫طمطت‬
‫ِ‬ ‫ـغ‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫إذ‬ ‫***‬ ‫م‬ ‫ك‬ ‫ِ‬ ‫ئ‬‫ا‬ ‫ق‬‫ل‬‫ِ‬ ‫ن‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ٍ‬ ‫ر‬ ‫َ ِ‬
‫ُْ ْ ََ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ِّ‬ ‫َْ ْ َ َ ً‬ ‫ِّ َ ٌ ْ‬
‫ـول‬
‫ِلـك ِذي إربـ ٍة ِمنهـم ومـعـق ِ‬ ‫***‬ ‫احيـة‬ ‫ـــل البس ِل ض ِ‬ ‫ِ‬ ‫ير ِله‬ ‫إن ن ِذ‬
‫ََْ َ ُ َ ُ َ َْ َ ْ ُ ْ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ح َ‬ ‫َ‬
‫م ْن َجيْش أ ْ َ‬
‫يـل‬ ‫وليس يـوصف ما أنـذرت بِال ِق ِ‬ ‫***‬ ‫ــد ل َوخ ٍش تنابِل ٍة‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫نزدې وه چې سورلۍ مې په ځمکه هغه وخت د ګڼ شمېر وړو ويښتانو واال اسونو اوازونو‬
‫هل کبله راپرېویت وی کوم مهال چې پرې دغه ال تعداد اسونه راغلل‪.‬‬
‫په ډېره توندۍ وررسه معزز او باقدره اتالن راروان دي‪ ،‬چې نه بې زړه دي‪ ،‬نه هل زين څخه‬
‫راويلږي او نه بې سالحه دي‪.‬‬
‫هل هيبته په دومره توندۍ راروان شوم چې ځمکه راته کږه نسکوره ښاکرېده‪ ،‬او هغه‬
‫مرشتابه يې هم وررسه و چې بې قدره او بې احرتامه نه دی‪.‬‬
‫هل ځان رسه مې وويل چې ابن حربه که خلکو رسه په جنګ کې خمامخ شوې نو غرق او‬
‫تباه به شې‪.‬‬
‫زه په ښاکره ډول د حرم هستوګنوال او د هغوی هر اعقل او دانا هل جنګ کولو ډاروم‪.‬‬
‫د امحد هل جنګي لښکر څخه يې ډاروم چې هېڅ ګډونوال يې بې زړه نه دی‪ ،‬او زه چې مو‬
‫هل څه يش ډاروم نو هل برداشت نه بهر دی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفیان ريض اهلل عنه چې د عبدالقيس روانه ډهل يې ويلده ترې وپوښتل‪ :‬چرته ځئ؟‬
‫اکروان‪ :‬مدينې ته ځو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه‪ :‬په څه خاطر‪.‬‬
‫اکروان‪ :‬د خورايک توکو د پېرودلو په خاطر‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه‪ :‬که حممد ﷺ ته زما يو سوال ځواب وړیل شئ نو زه به درته په‬
‫عاکظ کې دومره ممزي چې ستاسو اکروان يې وړیل يش درکړم‪.‬‬
‫اکروان‪ :‬سمه دمه ده‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه‪ :‬چې د حممد ﷺ رسه لکه خمامخ شوئ ورته به ووايئ مونږ قريشو‬
‫يې د بيخ کنۍ لکک هوډ کړی دی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ ال په محراء االسد کې و چې اکروان ورته د ابوسفيان ريض اهلل عنه د تبليغايت‬ ‫‪194‬‬
‫َ َْ َ ُ‬
‫الو ِکيْل) اهلل پاک زمونږ لپاره‬ ‫(ح ْسبُنَا اهلل و نِعم‬
‫جنګ خربه وکړه‪ ،‬نيب کريم ﷺ سمدسيت وويل َ‬
‫بس او هغه ډېر ښه ذمه وار دی‪.‬‬
‫وړاندې هل دې چې نيب کريم ﷺ مدينې ته ستون يش معاوية بن املغرية بن ايب العاص او ابوعزة‬
‫مجيح يې ونيول‪ ،‬ابوعزه چې نيب کریم ﷺ د بدر په غزا کې هم ژوندی نيویل و خو د زياتو لوڼو هل‬
‫ً‬
‫کبله چې ترڅو پانله يې وکړي او د بې وسۍ او ناچارۍ هل کبله يې احسانا هل کوم عوض پرته رها‬
‫کړ‪ ،‬يو ځل بيا يې نيب کريم ﷺ ته وويل‪ :‬احسان رارسه وکړه او خوشې مې کړه! نيب کريم ﷺ ورته‬
‫وويل‪ :‬دومره هوښيار شوې يې؟ بيا په مکه کې په بريتو السونه رااکږې او خلکو ته به وايې چې‬
‫حممد مې دوه ځله دوکه کړ‪ ،‬زبريه! پاڅېږه او ورميږ ترې ووهه‪ ،‬هغه و چې رس يې ترې قلم کړ‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ چې لکه مدينې ته راورسېد عبداهلل بن ايب بن سلول چې په خپل قوم قبيل‬
‫کې يې ماکنت درلود خمه ور او د هغوی دروند سړی و‪ ،‬لکه چې به نيب کريم ﷺ په ممرب ورپورته‬
‫شو او په ځانګړي توګه د مجعې په ورځ نو عبداهلل بن ايب بن سلول به پورته شو او ويل به يې‪:‬‬
‫تاسو ته خمامخ هسيت د اهلل رښتنې استازی دی‪ ،‬د دې په برکت درته اهلل قدر او احرتام درکړی‬
‫دی‪ ،‬لککه مرسته يې وکړئ او مالتړۍ ته يې مضبوط ودرېږئ‪ ،‬خربې يې واورئ او خربې یې‬
‫ومنئ او بيا به کښېناست‪.‬‬
‫خو د احد د جنګ په ورځ چې ده کوم ناوړه کردار ادا کړ او خلک يې د جنګي يلکې څخه‬
‫بېرته مدينې ته راستانه کړل‪ ،‬يو ځل بیا په مسجد کې وپاڅېد او د خپل تېر اعدت رسه سم یې‬
‫د مجعې په ورځ خپلې خربې تکرار کړې‪ ،‬مسلمانانو هل ملن څخه ونيو او ښکته يې پرې زور‬
‫کړ چې د اهلل دښمنه! ته د دې خربو کولو جوګه نه يې تا خو د احد په ورځ ډېره بده رويه وکړه‪.‬‬
‫د خلکو په څټونو يې خپې واړولې او بهر ووت لګيا و او ويل يې‪ :‬ولې؟ ما خو څه بدې‬
‫خربې ونه کړې؟ زه خو د هغه مرستې اړوند وغږېدم‪ ،‬د مسجد په دروازه ورته يو انصاري‬
‫وويل‪ :‬تباه شې! بیا څه شوي دي! هغه ورته وويل‪ :‬ما يې د مرستې اړوند ويناوې وکړې او‬
‫ملګرو يې په کيناستلو جمبور کړم‪ ،‬لکه زه چې ورته د رش او فساد خربې کوم!!‬
‫انصاري ورته وويل‪ :‬ورشه چې د اهلل رسول درهل د اهلل نه خبشش وغواړي‪ ،‬هغه ورته وويل‪:‬‬
‫زما يې خبشش او بښنې نه دي په اکر‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬په رښتيا چې احد ورځ د مسلمانانو په حق کې کړاوجنه او هل ازميښت‬
‫نه ډکه ورځ وه‪ ،‬د احد ورځ مسلمانان او منافقان رسه جال کړل‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫اهلل پاک په کې مسلمانان او منافقان دواړه وازمول‪ ،‬په دغې ورځ اهلل پاک هغه منافقان‬
‫ډېر ښه خلکو ته راڅرګند کړل چې کفر یې په زړه کې پټ کړی و او په ژبه يې د ايمان‬
‫‪195‬‬
‫لکمې ويلې‪ ،‬د احد ورځ هغه ورځ وه چې اهلل پاک په کې خپلو دوستانو ته مډالونه ورکړ ل‪.‬‬

‫د هجرت په دريم کال د رجيع پېښه‬

‫د عضل(‪ )1‬او قاره نومې قبيلو نه د نيب کريم ﷺ په حضور کې څه شمېر خلک اعرض شول‬
‫او ورته یې وويل‪ :‬ته ښه پوهيږې چې مونږ مسلمانان يو‪ ،‬که ستا هل ملګرو څخه رارسه څوک‬
‫واستوې چې هلته راته قران کريم‪ ،‬دينې احاکم او مسئلې رازده کوي نو ډېره به ښه وي‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ د مرثد بن ایب مرثد غنوي‪ ،‬خادل بن بکري‪ ،‬اعصم بن ثابت‪ ،‬خبيب بن عدي‪،‬‬
‫َْ‬
‫زيد بن ادلثنة او د عبداهلل بن طارق ريض اهلل عن ُه ْم په ملتيا څه شمېر نفر واستول‪ ،‬د قوم رسه‬
‫َُْ‬
‫د استول شو کسانو مرشي نيب کريم ﷺ مرثد بن ايب مرثد غنوي ريض اهلل عنه ته ورکړه‪ ،‬قوم‬
‫د مزنل په لور ریه شو نزدې د رجيع نومې ځای ته ورسېدل‪.‬‬
‫رجيع په حجاز کې د هذيل د قبيلې اوبه وې چې تقريبا د (هدأة) څخه چې د عسفان او‬
‫مکې ترمنځ موقعيت لري رسچينه اخسته‪ ،‬هلته قوم د سختې دوکې او پراډ هل خمې د هذيل هل‬
‫قبيلې څخه د مسلمانانو په ضد د نظايم عملياتو غوښتنه وکړه‪ ،‬د ګوتو په شمېر خلکو پرته‬
‫َْ‬
‫نوره ټوهل قبيله تورې په الس راوالړه شوه‪ ،‬صحابه ريض اهلل عن ُه ْم چې لکه وپوهېدل چې زمونږ‬
‫رسه خو دوکه وشوه‪ ،‬تورې يې هل تيکو څخه راوويستې‪ ،‬د هذيل قبيلې ورته وويل‪ :‬مونږ ستاسو‬
‫د وژلو هېڅ اراده نه لرو خو ولې مونږ غواړو چې ستاسو په بدل کې هل مکې واالو څخه خپل‬
‫بنديان ازاد کړو‪ ،‬دا مو دررسه لکک عهد دی چې نه به مو وژنو‪.‬‬
‫َْ‬
‫مرثد بن ايب مرثد غنوي‪ ،‬خادل بن بکري‪ ،‬اعصم بن ثابت ريض اهلل عن ُه ْم درېواړ انکار‬
‫وکړ او ورته يې وويل‪ :‬مونږ هېڅلکه د مرشاکنو ژمنو ته اغړه نه ږدو او نه پرې باور لرو‪ ،‬په دې‬
‫َُْ‬
‫اړه اعصم ريض اهلل عنه وويل‪:‬‬
‫َ ََ ٌ ُ ُ‬ ‫َوالْ َق ْ‬ ‫َ ْ ٌ َ ُ‬ ‫َ َّ َ َ َ‬
‫ــر عنَابِل‬ ‫ــو ُس ِفيها وت‬ ‫***‬ ‫ل‬ ‫ِ‬ ‫اب‬ ‫ن‬ ‫ـــد‬ ‫ل‬‫ج‬ ‫ـــا‬ ‫ما ِعل ِت وأن‬
‫ْ َ ْ ُ َ ٌّ َ ْ َ َ ُ َ ُ‬ ‫َْ َ ُ‬ ‫تَ َز ُّل َع ْن َصف َ‬
‫ْ‬
‫اطل‬ ‫الموت حــق واليــاة ب ِ‬ ‫***‬ ‫ح ِت َهــا المعابِل‬
‫ُ‬ ‫َْ ْ َ َْ ْ َ‬ ‫َ ُ ُّ َ َ َّ ْ َ ُ َ ٌ‬
‫ــر ُء إلْ ِه آئِــــل‬‫بِالمــر ِء والم‬ ‫***‬ ‫ـازل‬ ‫اللـــه ن ِ‬ ‫وك ما حـــم ِ‬
‫((( عضل او قاره دواړه د هون بن خزيمه بن مدرکه قبيلې دي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ولې؟ په ما څه شوي دي چې په ځوانه ځوانې کې چې غيش هم رارسه دي‪ ،‬د يلندې تار‬
‫مې هم پياوړی دی او زه دې تسليم شم!!‬
‫داسې يلنده چې لوی او پلن غيش ترې په اسانه وريږېدی يش‪ ،‬مرګ حق او ژوند د زوال‬ ‫‪196‬‬

‫رسه مخ کېدونکی دی‪.‬‬

‫د اهلل پرېکړې انسان ته هرومرو راتلونکي دي او انسان هم دغې پېښو ته ورتلونکی دی‪.‬‬
‫بيا يې تر هغه د قوم په ضد د خپلې ايماندارۍ او بهادرۍ اظهار وکړ چې د دواړو ملګرو‬
‫په ملتيا شهیدان شول‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫د اعصم ريض اهلل عنه په شهادت هذيل وغوښتل چې د اعصم ريض اهلل عنه رس مکې کې‬
‫ُ‬
‫په سالفه بنت سعد بن شهيد باندې وپلوري‪ ،‬ځکه چې هغې نذر منیل و چې که د ژوند په‬
‫َُْ‬
‫هره ملحه کې ورته موقعه په الس وريش د احد په جګړه کې د اعصم ريض اهلل عنه په الس د‬
‫َُْ‬
‫خپلو دواړو زامنو د مړينې په بدل کې به د اعصم ريض اهلل عنه په رس کې رشاب وڅښي‪ ،‬خو‬
‫َُْ‬
‫د اعصم ريض اهلل عنه د شهادت په حالت کې يې په رس چمۍ او ډمربې کښيناستې‪ ،‬د هذيل‬
‫قوم وويل‪ :‬تر شپې يې پرېږدئ تر څو چمۍ ورڅخه والوځي بيا به يې رس هل تن څخه جال کړو‪،‬‬
‫َُْ‬
‫د شپې هل خمې اهلل پاک د اوبو لوی سيالب راوست او اعصم ريض اهلل عنه يې هل هغوی څخه‬
‫پټ او پناه کړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫اعصم ريض اهلل عنه په ژوند د اهلل پاک رسه ژمنه کړې وه چې د مرشک د پليتۍ هل کبله‬
‫ورته د ژوند په هېڅ مرحله کې الس نږدې نه کړي‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه ته چې لکه په اعصم ريض اهلل عنه د ډمربو د څوکيدارۍ راپور ورسېد‬
‫َُْ‬
‫ويويل‪ :‬په دغه څېر اهلل پاک مسلمانه هسيت هر مهال سايت‪ ،‬اعصم بن ثابت ريض اهلل عنه چې‬
‫په ژوندينه د مرشک رسه هل الس لګونې نه زړه توری و‪ ،‬په مړينه هم اهلل پاک د مرشاکنو هل‬
‫السونو خوندي وساته‪.‬‬
‫َْ‬
‫زيد بن ادلثنه‪ ،‬خبيب بن عدي او عبداهلل بن طارق ريض اهلل عن ُه ْم درېواړو زړه نرم کړ‪،‬‬
‫د دنيا ژوند پرې لږ څه خوږ ولګېد ځانونه يې دښمن ته ورکړ‪ ،‬هغوی درېواړه د ځان رسه په‬
‫بند حمکوم کړل او مکې ته يې د پلورلو لپاره واستول‪ ،‬ظهران نوم ځای ته په رسيدو عبداهلل‬
‫َُْ‬
‫بن طارق َر ِض اهلل عنه خپل السونه هل اتکړو وويستل او تورې ته يې الس کړ‪ ،‬دا چې هذيل‬
‫قبيله ترې وروسته شوه نو تر اخرو سلګو پورې يې په اکڼو کرپو وويشت‪ ،‬د عبداهلل بن طارق‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه قرب په ظهران کې دی‪.‬‬
‫َْ‬
‫خبيب بن عدي او زيد بن ادلثنه ريض اهلل عن ُه َما يې دواړه الس تړيل مکې ته ورسول او په‬
‫مکه کې یې د دوو هذيلنو په بدل کې ورکړل او خپل يې پرې ازاد کړل‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫خبيب ريض اهلل عنه خو حجري بن ایب اهاب د خپل پالر عقبه بن احلارث بن اعمر په بدل‬
‫َُْ‬
‫کې چې خبيب ريض اهلل عنه د بدر په ورځ مردار کړی وی واخست‪.‬‬
‫َُْ‬
‫‪197‬‬ ‫او صفوان بن اميه د خپل پالر د غچ اخستلو لپاره زيد بن ادلثنة ريض اهلل عنه وپېرود اود‬
‫خپل غالم نسطاس په الس يې هل حرم څخه د باندې په تنعيم نوم ځای کې په شهادت ورسو‬
‫َُْ‬ ‫َر َ‬
‫يض اهلل عنه‪.‬‬
‫مرګ ته يې خورا زيات قريش راغونډ شوي وو چې يو هم په کې ابوسفيان بن حرب ريض اهلل‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫عنه و‪ ،‬د وژل کېدو وړاندې لږ شيبې خمکې ورته ابوسفيان ريض اهلل عنه وويل‪ :‬زيده! ستا دې‬
‫په رب اليزال قسم وي چې رښتیا ووايه چې ايا ته غواړې چې ستا په ځای اوس مونږ رسه حممد‬
‫ﷺ په دار ځړول شوی وی؟ او يا يې رس قلم کېدی؟ او د هغه پر ځای ته په کور کې ناست وې؟‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې دا مې هل برداشت نه بهر دي چې د غنې قدرې درد‬
‫هم ورته ورسيږي او زه دې په کور کې بې درده د خپلې کورودانې رسه ناست يم!!‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه وويل‪ :‬د حممد ﷺ د ملګرو په څېر حمبت ما په هېڅ چا کې نه دی‬
‫يلدیل‪ ،‬هل دې وروسته نسطاس راوپاڅېد او په شهادت يې ورسو‪.‬‬
‫َْ‬
‫د ُحجري بن ايب اهاب وينځه ماويه ريض اهلل عن َها چې وروسته يې ايمان هم راوړ وايي‪:‬‬
‫َُْ‬
‫خبيب ريض اهلل عنه زما رسه په کور کې بنديوان و‪ ،‬يوه ورځ مې ورته د بند پرځای رس‬
‫ورپورته کړ چې د انګور لوی زنګورکې چې يوه دانه يې د انسان د رس په اندازه لوی وه ويلد‬
‫چې خوراک يې ورڅخه کو‪ ،‬رسه هل دې چې دغه مهال په مکه کې بييخ انګور نه وو‪.‬‬
‫چې لکه يې په دار ځړو راته يې وويل‪ :‬د ويښتانو د خريېلو لپاره څه راواستوه تر څو زه هم‬
‫د مرګ لپاره تياری ونيسم‪ ،‬ما ماشوم ته د ويښانو لرې کولو پرتی ورکړ او ورته مې وويل‪ :‬دا‬
‫پرتی دغې کور ته دننه يوسه او بنديوان ته يې ورکړه‪ ،‬هلک پرتی واخست او الړ‪ ،‬د ځان رسه‬
‫مې وويل‪ :‬ډېره تېروتې! هسې نه چې هلک راڅخه ووژين ګنې رس به په رس کې الړ يش!‬
‫ماشوم ورته د پرتې ورکول لپاره الس نږدې کړ‪ ،‬لومړی يې ترې پرتی واخست او بيا يې‬
‫وويل‪ :‬تا ته چې دې مور پرتی درکو نو پر ما هل غدر او دوکې څخه وډار شوه؟ او بيا يې راپريښود‪.‬‬
‫ُ‬
‫د تنعيم نوم ځای ته خلکو خبيب ريض اهلل َعڼْه د مرګ لپاره روان کړ‪ ،‬وړاندې هل دې چې‬
‫َُْ‬
‫په دار يې پورته کړي خبيب ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬که هل مرګ وړاندې راته د دوو رکعتونو‬
‫ملونځ وخت راکړې نو ښه به وي!‬
‫َُْ‬
‫هغوی ورته وويل‪ :‬دوه رکعته دې هم وکړه‪ ،‬خبيب بن عدي ريض اهلل عنه په ډېر بې نظريه‬
‫کیفيت دوه رکعته ملونځ بشپړ کړ او بيا يې خلکو ته مخ راوګرځو او ورته يې وويل‪ :‬که دا وېره‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫مې نه حمسوسوهل چې تاسو به وايئ د مرګ هل ډاره يې ملونځ ال پسې اوږد کړ نو ما به ډېر اوږد‬
‫َُْ‬
‫ملونځ کړی وی‪ ،‬هل مرګ وړاندې د مسلمان دوه رکعته کول د خبيب ريض اهلل عنه سنت دي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫بيا يې د دار په لرګي ورپورته کړ او لکک يې وتړه‪ ،‬خبيب ريض اهلل عنه وويل‪ :‬ای اهلل! مونږ‬ ‫‪198‬‬

‫خو ستا د استازي مشن مخ په وړاندې روان کړی و ته يې زمونږ په روان لړي ډېر زر وخربوه‪.‬‬
‫بيا يې وويل‪ :‬ای اهلل! دا خلک يو يو شمار کړې‪ ،‬او بېالبېل يې تباه کړې‪ ،‬ای اهلل! بې هل‬
‫َُْ‬
‫هالکته يو هم پرې نه ږدې! او بيا يې په شهادت ورسو ريض اهلل عنه‪.‬‬
‫َْ‬
‫معاوية بن ايب سفيان ريض اهلل عن ُه َما وايي‪ :‬زه هم د پالر رسه د خبيب بن عدي ريض اهلل‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫عنه د مرګ سېل ته تلیل وم‪ ،‬د خبيب ريض اهلل عنه د ښېراه په مهال مې پالر ځمکه باندې‬
‫په ډډه واچولم‪ ،‬هغه وخت داسې مشهوره وه چې د ښېراه کولو په وخت کې څوک په ډډه څميل‬
‫ښېراه پرې نه لګيږي‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫عمر بن اخلطاب ريض اهلل عنه د خپل واک په دور کې سعيد بن اعمر مجيح ريض اهلل عنه‬
‫د شام په ځېنو برخو ګورنر ګماریل و‪ ،‬د قوم او خلکو ترمنځ به ناڅاپه بېهوشه او بې حاهل شو‪،‬‬
‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه ته شاکيت راورسېد چې راستویل ګورنر دې روغ نه دی داسې بريښي چې‬
‫َُْ‬
‫دمايغ توازن يې هل السه ورکړی دی‪ ،‬يو ځل عمر ريض اهلل عنه شام ته الړ او ورته يې وويل‪:‬‬
‫د خپل بې حاهل کېدو اړوند څه اټلکوې؟‬
‫َُْ‬
‫هغه وويل‪ :‬په دمايغ توازن کې هېڅ ستونزه نه لرم خو زه د خبيب ريض اهلل عنه د دارځړونې‬
‫سيالګری وم‪ ،‬د هغه د ښېراه اواز مې اوس هم تر غوږ غوږ کيږي‪ ،‬چې د ښېراه لړې يې راياده‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫کړم بې هويش راباندې رايش‪ ،‬د عمر ريض اهلل عنه په کتاب کې د سعيد ريض اهلل عنه دغې‬
‫تقوا ال پسې حيثيت اضافه کړ‪.‬‬
‫َْ‬
‫عبداهلل بن عباس ريض اهلل عن ُه َما وايي‪ :‬د رجيع په درمنه پېښه کې چې لکه مرثد غنوي او‬
‫َْ‬ ‫َْ‬
‫اعصم ريض اهلل عن ُه َما په شمول نور صحابه کرام ريض اهلل عن ُه ْم په شهادت ورسېدل منافقانو‬
‫به ويل‪ :‬دا خلک څومره بې عقله دي؟ په څومره بې رمحانه توګه ووژل شول بيا هم نه کور کې‬
‫قالر د خپلو چبو رسه کيين او نه يې د خپل ملګري دعويت مشن تر پايه ورسو!!‬
‫هغه و چې اهلل د منافقانو اړوند دا ايتونه نازل کړل‪( :‬ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ‬
‫ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ‬
‫ﮉ ﮊﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘﮙ ﮚ ﮛﮜ ﮝ‬
‫ﮞﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧﮨ ﮩ ﮪ ﮫ)‬
‫(‪)1‬‬

‫((( سورت بق ره‪ .)۲۰۷-۲۰۴( :‬ژباړه‪ :‬ځېنې داسې خلک به وګورې چۍد ژوند په رابطه به دررسه غوڅې خربې کوي‬
‫چې ته پرې خوشحالېږې او تا ته په خپل زړه اهلل ګواه کوي حاالنکه خپله به لوی جګړاو او زبان درازه وي *‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫خبيب ريض اهلل عنه چې لکه وپوهېد چې قريشو يې د وژلو غوڅه پرېکړه کړې ده دا‬
‫شعري بيتونه يې وويل‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ َ ْ َ َّ َ ْ َ ْ‬
‫ُ َّ َ ْ‬
‫اســتَج َم ُعوا ك م َم ِع‬
‫ْ‬ ‫ــم َو ْ‬ ‫َقبَائلَ ُه ْ‬
‫ِ‬ ‫وا‬ ‫ــول َوأ َّ ُ‬
‫ل‬ ‫اب َح ْ‬ ‫ح َز ُ‬ ‫لقــد جع ال‬
‫‪199‬‬
‫َ‬ ‫***‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬
‫َع َّ‬ ‫ٌ‬ ‫َ َ ََ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ُّ ُ ْ ُ ْ‬
‫ــع‬
‫ــاق بِمصي ِ‬ ‫ــي ِلن ِف ِوث ٍ‬ ‫***‬ ‫اوة َجـــا ِهد‬ ‫ــدي العد‬ ‫َوكهم مب ِ‬
‫َّ‬
‫يــل ُم َمن ِع‬ ‫و‬ ‫ــت م ْن ج ْذ ٍع َ‬
‫ط‬ ‫ِ‬
‫َوقُ ِّربْ ُ‬ ‫ــاء ُه ْ‬
‫م‬ ‫اء ُه ْم َون ِ َس َ‬ ‫ج ُعــوا أَ ْبنَ َ‬ ‫َوقَ ْد َ َّ‬
‫ِ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫***‬
‫ص ِع‬ ‫اب ل ِعنْ َد َم ْ َ‬ ‫ََ َْ َ َ َْ َْ ُ‬ ‫ــكو ُغ ْر َبت ُث َّم ُك ْر َ‬ ‫َْ ُ‬ ‫َ‬
‫وما أرصد الحز ِ‬ ‫***‬ ‫ت‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ِ‬ ‫إل اهلل أش‬
‫لْم َوقَ ْد يَ َ‬ ‫َ َ ْ َ َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ِّ ْ َ َ‬ ‫ََ ْ‬
‫اس َم ْط َم ِع‬ ‫فقد بضعوا َِ‬ ‫***‬ ‫ب ِن ع َما يُ َراد ِب‬ ‫فذا ال َع ْر ِش‪ ،‬ص‬
‫ْ ََ ْ‬
‫ْ‬
‫ال ِشــل ٍو ُم َم َّزعِ‬ ‫ـــى أ ْوصَ‬ ‫َُ ْ َ َ‬
‫ارك ع‬ ‫ب‬ ‫ي‬ ‫ــأ‬ ‫ش‬ ‫ي‬ ‫ن‬ ‫إ‬ ‫ــك يف َذات ْال َ ِل َ‬
‫و‬
‫ََ َ‬
‫وذل ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ َْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ ُ ْ َ َ َْ ْ ُ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ََ‬
‫ي مز ِع‬ ‫وقد هملت عيناي ِمن غ ِ‬ ‫***‬ ‫ون الكفر والموت دونه‬ ‫وقد خي ِ‬
‫ّ‬
‫اري َجح ُم نار ملفع‬
‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َولَ ْ‬ ‫إن ل َ َميِّ ٌ‬ ‫ِّ‬ ‫ار ال ْ َم ْ‬ ‫َو َمــا ب ح َذ ُ‬
‫كن ِحــذ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫***‬ ‫ت‬ ‫ــو ِت‪،‬‬
‫َ‬
‫ِ ِ‬
‫َع أ ِّي َجنْب َك َن ف اهلل َم ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫فواهلل َمــا أ ْر ُجو إذا م ُّ‬
‫ص ِع‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫***‬ ‫ت ُم ْســ ِل ًما‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ً ِّ َ‬ ‫ً‬ ‫ْ َ ُ ِّ َ َ ُّ‬ ‫ََ ْ ُ ُْ‬
‫ــي‬ ‫ول جــزع إن إل اهلل مر ِج ِ‬ ‫***‬ ‫ــد لِلعــدو تشــعا‬ ‫فلســت بِمب ٍ‬
‫زما ارد ګرد د سيال لپاره ډېرو خلکو خپل خيلونه کورنۍ په خورا ګڼ شمېر راټولې‬
‫کړي دي‪.‬‬
‫هر سيالګر رارسه د تربګنې اظهار کوي په دې چې زه په اتکړو کې په زیاته بې رمحانه‬
‫توګه تړل شوی يم‪.‬‬
‫ټولو خپل چبيان او ښځې راوستيل دي او زه یې د کجورې د لوی او غټې تنې ته نزدې‬
‫کړی يم‪.‬‬
‫د خپلې بې وسۍ او بې کسۍ فرياد اهلل پاک ته کوم چې د دارځړونې په وخت کې‬
‫خلکو زما لپاره څه څه نه دي کړي؟‬
‫ای د عرش لوی څښتنه! د ستونزې په روانه لړي رسښندنه راپه برخه کړه‪ ،‬غوښه يې‬
‫راهل ټوټه ټوټه کړه او خوراک مې هم ناوړه دی‪.‬‬
‫په اهلل پاک باندې د باور لرو په خاطر په دار خېژویل شم‪ ،‬خو که د اهلل رضا وي زما په‬
‫توکړه توکړه شوې اندامونو کې به خري او برکت واچوي‪.‬‬
‫او لکه چې ستا هل خوا والړ يش په ځمکه کې يې د خورا ډېر فساد او ختريباکرۍ هلې ځلې کوي په دې خاطر‬
‫چې زرغونه او راټوکېدیل فصل او نوی نسل بې جرړې کړي او اهلل پاک ته هېڅ نوعه ختريب اکري پسنده نه‬
‫ده * او چې لکه ورته وويل يش چې هل اهلل پاک څخه وډار شه نو دعصبيت غريت يې ونييس جهنم ورل ره بس‬
‫دی او جهنم د دوی لپاره ډېر بدترين ځای دی * او په خلکو کې داسې هم شته چې د اهلل پاک د خوشحالولو‬
‫لپاره يې ځان په اهلل خرڅ کړی وي او اهلل پاک په خپلو بندګانو باندې ډېر د رحم او مهربانۍ واال دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫که څه هم د ژوند په بدل کې يې راته د کفر اختيار هم راکړ خو ولې مرګ ترې راته‬
‫ډېر پسند دی او هل ډار پرته مې سرتګې بقې راوتې دي‪.‬‬
‫لوړه په رب اليزال چې که مسلمان ومرم نو د اهلل پاک په الره کې په مرګ او د مرګ‬ ‫‪200‬‬

‫په هېڅ کيفيت مې پروا نشته‪.‬‬

‫اغيار او غليم ته به هيڅلکه رس ټيټ نه کړم ځکه چې د ژوند پای مې اهلل ته په ورتګ ده‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫حسان بن ثابت ريض اهلل عنه په خبيب ريض اهلل عنه وژړل او دا بيتونه يې وويل‪:‬‬
‫َ ًّ َ َ َّ ْ ْ َ ُّ ْ ُ ْ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُ َ‬
‫الصد ِر ِمثل اللؤل ِؤ الق ِل ِق‬ ‫سحا ع‬ ‫***‬ ‫َما بَــال عيْ ِنك ل ت ْرقــا َم َدا ِم ُع َها‬
‫َ ََْ ُ ََ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ََ ُ َْ َ َ ْ َْ َ ْ‬
‫ـــز ِق‬
‫ــل ِحني تلقاه ول ن ِ‬ ‫ل فش ٍ‬ ‫***‬ ‫ان قد َع ِل ُموا‬ ‫ب فت ال ِفتي ِ‬ ‫ع خبي ٍ‬
‫ُّ ُ‬ ‫ْ‬
‫ـــد ال ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫َو َج َّن ُة الُل عنْ َ‬ ‫َ ِّ َ ً‬ ‫ــز َ‬ ‫ب َج َ‬ ‫ب ُخبَيْ ُ‬ ‫اذ َه ْ‬‫َ ْ‬
‫الرف ِق‬ ‫ور ِف‬
‫َ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ة‬ ‫ب‬ ‫ي‬‫ط‬ ‫اهلل‬ ‫اك‬ ‫ف‬
‫ُُْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫انل ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ماذا تقولــون إن قال َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ار ِف الف ِق‬ ‫ِحني الم َلئِك ِة البر ِ‬ ‫***‬ ‫ب لكم‬ ‫ِ‬
‫ْ ُ ْ َ َ ُّ َ‬ ‫َْ ْ َ َ‬ ‫يــم َقتَلْتُ ْم َشــه َ‬
‫الرف ِق‬ ‫ان و‬
‫اغ قد أوعث ِف الل ِ‬ ‫َط ٍ‬ ‫***‬ ‫يد اهلل ِف َر ُج ٍل‬ ‫ِ‬
‫ِف َ‬

‫د سپينو ملغلرو په څېر دې سرتګې په سينه باندې غټې غټې اوښکې سيالبونه ولې‬
‫نه تويوي؟‬
‫َُْ‬
‫ولې د اتالنو په خورا لوی اتل خبیب ريض اهلل عنه باندې نه ژاړې؟ داسې څوک چې‬
‫د جنګ په وخت کې نه بوزديله او نه بد اخالقه و‪.‬‬
‫َُْ‬
‫خبيبه! ريض اهلل عنه په جنت الفردوس کې دې اهلل پاک په حورو او ډېرو ښو نېکو‬
‫ملګرو ونازوه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫چې مالئک د اسمان په څنډو کې وي او پېغمرب درته ووايي چې خبيب ريض اهلل عنه‬
‫مو ولې د داسې سړي په بدل کې وژیل و چې بديل يې په لکو ښارونو او حیت په ملګرو‬
‫هم رسغړونکی او ورانکاری و؟ نو ستاسو د مرشاکنو به بیا څه ځواب وي‪.‬‬

‫د هجرت په څلورم کال د بئرمعونې دردناکه پېښه‬

‫نيب کريم ﷺ په مدينه کې د شوال د پاتې ورځو په شمول د ذی القعده او ذي احلجې‬

‫اوحمرم مياشتې تېرې کړې‪ ،‬دغه اکل د حج اړوند مراسم د مرشاکنو تر ولکې الندې وو‪.‬‬
‫د احد هل پېښې څلور میاشتې وروسته نيب کريم ﷺ د برئمعونې ښاکر شوې ملګري واستول‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د پيښې لړې داسې وه چې مشهورترین نېزه باز ابوبراء مالک بن جعفر مدينې ته رایغ او‬
‫د نيب کريم ﷺ رسه يې يلدل کتل وشول‪.‬‬
‫‪201‬‬ ‫د مالقات په دوران کې ورته رسول اهلل ﷺ د اسالم بلنه ورکړه‪ ،‬ابوبراء نه خو اسالم ته‬
‫اغړه کېښوده او نه يې کوم عکس العمل وښود‪ ،‬خو نيب کريم ﷺ ته يې دومره وويل‪ :‬حممده!‬
‫ﷺ که ځېنې ملګري دې رارسه جنديانو ته واستوې او دوی هلته ستا دين ته بلنه ورکړي‪،‬‬
‫زيات اميد مې دی چې شايد ستا دين ته اغړه کيږدي‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ وځوابو چې هل جندیانو څخه مې په ملګرو ډار حمسوسوم‪.‬‬
‫ابوبراء ورته وويل‪ :‬ستا د ملګرو د امن او امان ذمه داري زما په اغړه ده خو چې ستا دين‬
‫ته خلک راوبيل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د بنوساعده د «مرګ لټونوال» په لقب اغزي منذر بن عمرو ريض اهلل عنه په شمول يې د‬
‫خپلو ملګرو څخه څلويښت خورا درانه او خمه ور ملګري واستول لکه حارث بن الصمة‪،‬‬
‫حرام بن ملحان‪ ،‬عروة بن اسماء‪ ،‬نافع بن بديل بن ورقاء‪ ،‬د ابوبکر غالم اعمر بن فهريه او‬
‫َْ‬
‫داسې نور‪ ..‬ريض اهلل عن ُه ْم تر دې چې د معونې نوم ځای تر څاه ورسېدل‪.‬‬
‫معونه د بنو اعمر او بنوسليم د قبيلو ترمنځ پرته ځمکه وه‪ ،‬اګر که نورې قبېلې هم وره‬
‫ً‬
‫نزدې وې خو ولې نسبة بنو سليم ورته ډېر نزدې وو‪.‬‬
‫د مسلمانانو ضد جګړې ته اعمر بنو سليم په توندۍ راوبلل‪ ،‬ټول قوم رایغ او مسلمانان‬
‫يې په خپل تم ځای کې راګېر کړل‪ ،‬لکه چې مسلمانان پوهه شول چې خلکو ارادې خو بدلې‬
‫دي‪ ،‬خپلې تورې يې هل تېکو څخه راوويستې‪ ،‬هل کعب بن زید چې شم کور هم و پرته نور ټول‬
‫َُْ‬ ‫َْ‬
‫شهيدان شول ريض اهلل عن ُه ْم کعب بن زيد ريض اهلل عنه يې د شهیدانو هل منځ نه ټپي ټپي‬
‫راوويست او بيا د خندق په غزا کې شهيد شو‪.‬‬
‫عمرو بن اميه الضمري او د انصارو د بنوعمرو بن عوف هل قبيلې څخه يو بل نفر چې منذر‬
‫َْ‬
‫بن حممد بن عقبه نومېده ريض اهلل عن ُه َما دواړه د مراغنو هل کبله چې په هوا کې په شهيدانو‬
‫چوريلدل خرب شول‪ ،‬دواړو وويل‪ :‬دغه مراغن بې مقصده نه چوريلږي‪ ،‬دواړه راغلل څه ګوري‬
‫چې صحابه په وينو کې لت پت پراته دي او اسونه يې د د ښمن په السونو کې والړ دي‪،‬‬
‫َُْ‬
‫انصاري عمرو بن اميه ريض اهلل عنه ته وويل‪ :‬وايه اوس بايد څه وکړو؟ هغه ورته وویل‪ :‬زه‬
‫وايم چې بايد رسول کریم ﷺ ته حضور يوسو تر څو په پېښه يې وخربوو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫انصاري ورته وویل‪ :‬منذر بن عمرو ريض اهلل عنه چې په کومه خاوره وژل شوی دی تر‬
‫مرګه به هل هغه ځايه هېڅ چرته الړ نه شم‪ ،‬بيا د غليم رسه تر هغه الس او ګرېوان شو چې‬
‫شهيد شو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫عمرو بن اميه الضمري ريض اهلل عنه د مقابل رسه ژوندی غالم پاتې شو‪ ،‬اعمر بن الطفيل‬
‫چې لکه وپوهېد چې بنديوان خو د مرض د قبيلې دی په دې نيت چې مور يې د مرضي غالم‬
‫د ازادولو منښته کړې وه د رس ويښتان يې ورهل ولکول او ازاد يې کړ‪.‬‬ ‫‪202‬‬
‫َُْ‬
‫عمرو بن اميه ريض اهلل عنه بېرته مدینې ته د راستنېدو په مهال د قنات پورتنې برخې‬
‫قرقره(‪ )1‬نوم ځای ته راورسېد د بنواعمر قبيلې د دوو غړو رسه يې د ونې الندې دمه واخسته‪،‬‬
‫که څه هم د بنواعمر دواړ غړو هل نيب کريم ﷺ نه امان هم اخسیت خو عمرو بن اميه ريض اهلل‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫عنه پرې ناخربه و‪ ،‬وړاندې هل دې چې ارام وکړي عمرو بن اميه ريض اهلل عنه ترې وپوښتل‬
‫چې څوک ياست؟ دواړو وويل‪ :‬د بنواعمر غړي يو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫تر هغه ورته عمرو بن اميه ريض اهلل عنه تم شو چې په شريين خوب دواړه ويده شول‪ ،‬هغه‬
‫راوپاڅېد او دواړه يې په دې اند ووژل چې د نيب کريم ﷺ د ملګرو غچ واخيل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫مدينې ته په رارسېدو چې لکه عمرو بن اميه ريض اهلل عنه ټوهل لړې نيب کريم ﷺ ته واروهل‬
‫نو ورته يې وويل‪ :‬تا خو دوه داسې نفر وژيل دي چې هرومرو به یې زه ديت ورکوم‪.‬‬
‫بيا نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬دا د ابوبراء اکرونه دي‪ ،‬هل پېله يې استولو باندې خوشحاهل نه وم‪،‬‬
‫او د هغه څه ډار مې حمسوسو چې وشول‪.‬‬
‫د اعمر بن الطفيل په بې وفايۍ او د نيب کريم ﷺ د ملګرو په بې رمحانه انداز وژولوباندې‬
‫هغه ډېر بې ټنډه و‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د معونې د څاه په پېښه کې اعمر بن فهريه ريض اهلل عنه هم شهيد شوی و‪.‬‬
‫هشام بن عروه هل خپل پالر څخه نقلوي چې اعمر بن الطفيل وويل‪ :‬يو سړی مې هل مړينې‬
‫وروسته د ځمکې او اسمان ترمنځ ويلد او تر هغه پورته روان و چې اسمان يې د خپو الندې‬
‫َُْ‬
‫کړ‪ ،‬چې دا به څوک وي؟ خلکو ورته وويل‪ :‬هغه اعمر بن فهريه ريض اهلل عنه و‪.‬‬

‫په څلورم هجرې کال کې د بنو نظير شړل‬

‫َُْ‬
‫د بنو اعمر هغه دوه وګړي چې عمرو بن اميه ريض اهلل عنه په تېروتنه کې وژيل وو د ديت‬
‫ورکولو لپاره يې نيب کريم ﷺ هل بنونظريو رسه د دوستانې السليک په بنسټ په ديت کې د‬
‫مرستې غوښتنې لپاره وریغ‪ ،‬هېره دې نه وي چې بنونظري او بنو اعمر رسه هم خپل منځ کې‬
‫((( قرق ره هل مدينې څخه اته ميله فاصله کې لرې پرته ده‪ ،‬او قنات د قرقرة الکدر نه په راښکته بهيږي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫دوستانه يلک درلود‪.‬‬

‫د نيب کريم ﷺ د راتګ رسه ورته ټولو وويل‪ :‬ابوالقاسم! ﷺ مونږ به تا ته دومره برخه درکړو‬
‫‪203‬‬ ‫چې تا ته به پسنده وي‪.‬‬
‫لږ وروسته بنو نظري رسه خپل منځ کې بېل شول او مشوره يې وکړه چې سړی په ډېر ښه‬
‫موقعه دی‪ ،‬د مرګ به يې بله داسې موقعه هېڅ چرته په الس رانيش‪.‬‬
‫دا چې نيب کريم ﷺ د هغوی د کورونو دېوالونو الندې دمه اخستې وه‪ ،‬رسه يوه خوهل شول‬
‫چې د کور هل بره پرې څوک لويه ډبره راګوزار کړي تر څو مو ترې غوږونه په ارام يش!‬
‫دعمرو بن جحاش په نوم يهودي راوالړ شو چې د ډبرې راخطا کول زما دنده شوه‪ ،‬عمرو‬
‫بن جحاش يهودي د خپلې موخې د عمیل کولو لپاره د کور په رس ورپورته شو‪ ،‬نيب کريم ﷺ‬
‫َْ‬
‫ابوبکر‪ ،‬عمر او عيل ريض اهلل عن ُه ْم ټول د دېوال الندې ناست وو‪.‬‬
‫د يهودانو د وژنې پراډ او منصوبه اهلل بې نقابه کړه‪ ،‬نيب کريم ﷺ ته پېغام رایغ‪ ،‬په توندۍ‬
‫رسه وپاڅېد او د مدينې په لور ریه شو‪.‬‬
‫َْ‬
‫صحابه کرام ريض اهلل عن ُه ْم يې مدينې ته په بېرته ستنېدو هېڅ ونه پوهېدل‪ ،‬هل مدينې‬
‫څخه چې هل يو راروان نه يې پوښتنه وکړه هغه ورته وويل چې ومې يلد مدينې ته الړ‪.‬‬
‫په بنو نظريو کې د نيب کريم ﷺ پاتې ملګري هم د مدينې په لور وټپېدل تر دې چې د هغه‬
‫حضور ته یې ترشيف راوړ‪ ،‬د يلدو رسه سم ورته نيب کريم ﷺ د یهودانو د جوړه کړې منصوبه‬
‫او غدر واورو‪ ،‬نیب کريم ﷺ د بنونظريو رسه د خونړيزې معرکې لپاره د مچتوايل اعالن وکړ ټول‬
‫َْ‬
‫صحابه کرام ريض اهلل عن ُه ْم په جنګي بلاس پوښل شوې د بنونظري ودانيو ته ورغلل‪ ،‬هغوی‬
‫ترې په خپلو ماڼو‪ ،‬بنګلو او لويو لويو قالونو وردننه شول‪ ،‬نیب کريم ﷺ قرار صادر کړ چې د‬
‫يهودانو والړې کجورې په اور ملبه کړئ‪ ،‬هل ماڼو څخه دننه بنونظريو غږونه پورته کړل چې‬
‫حممد! ﷺ دغه خو ته ورانکاري ده او په نورو يې تور بولې‪ ،‬د کجورو ونې په اور مه سوځوه‪.‬‬
‫د بنو عوف بن اخلزرج څخه عبداهلل بن ايب بن سلول‪ ،‬وديعه‪ ،‬مالک بن ايب قوقل‪ ،‬سويد‪،‬‬
‫داعس او څه شمېر نور خلک بنونظريو ته والړل او په خپل درېځ يې ال پسې لکک کړل چې‬
‫خاطر مو راغونډ کړئ‪ ،‬مونږ مو مالتړ کوو‪ ،‬هېڅلکه به ورته تاسو يواځې نه پريږدو‪ ،‬که چا‬
‫دررسه جنګ کو مونږ مو به جنګ کې ملتيا کوو او که هل مدينې څخه يې د باندې ويستئ‬
‫مونږ به هم دررسه ووځوو‪.‬‬
‫که بنو نظري هر څومره د مايل او ځاين مرستې وږي وو ډېر انتظار يې وويست خو هل هېڅ‬
‫کوم پلوه ورته کومک رانیغ‪ ،‬بلکې اهلل پاک د بنونظريو په ګولګ او ډډ کې ډار الپسې اضافه‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫کړ‪ ،‬هل نیب کريم ﷺ څخه يې غوښتنه وکړه چې وينه يې توي نه کړي په دې رشط چې هل‬
‫اسلحې پرته به نور دومره کورین ساز وسامان پورته کړي چې اوښان يې وړیل يش‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ يې عرض ومنو‪ ،‬د ځانونو رسه يې دومره څه يوړل چې اوښانو يې بار وړیل‬ ‫‪204‬‬

‫شو‪ ،‬ځېنو يهودانو د ځان رسه د کورونو دروازې او درشلې هم يوړې او د خيرب په لور وټپېدل‬
‫او ځېنې خو يې بييخ شام ته الړل‪ ،‬د بنونظريو د خمه ورو هل مجلې څخه چې نلډ خيرب ته ستانه‬
‫شول سالم بن ايب احلقيق او کنانة بن الربيع بن ايب احلقيق او حيي بن اخطب وو‪.‬‬
‫د دې مرشانو په خيرب کې د پاتې کېدو رسه کوز پاتې خلکو لککه ملتيا پېل کړه‪.‬‬
‫عبداهلل بن ايب بکر راته وويل‪ :‬د يهودانو دغو مرشانو خپلې ښځې‪ ،‬چبيان او شتمين خورا‬
‫مستقله کړه‪ ،‬دوی خمکې او ورپسې خلکو به باجې او ډوليک سورڼي وهل‪ ،‬سندراغړو يې هم‬
‫په خورا زړه راښکونکو اوازونو غزیل او سندرې ويلې‪ ،‬د عمرو بن عبدود بې سارې حسينه‬
‫وينځه هم وررسه وه چې دوی ورڅخه پلورلې وه(‪.)1‬‬
‫په دومره ناز او مکېز یې سورڼي باجې وهلې چې ساری يې نه درلود‪.‬‬
‫بنونظريو خپل مالونه نيب کريم ﷺ ته پرېښودل‪ ،‬هيڅ چا هم ورپکې حق نه درلود‪ ،‬نيب‬
‫کريم ﷺ خپپل شامل اختيار اړتيا مناسب لګښتونه پېل کړل‪ ،‬په لومړي پړاو کې یې هل انصارو‬
‫ورونو وړاندې هغو خلکو ته چې لومړی هجرت يې کړی و‪ ،‬برخې ورکړې‪ ،‬خو دا چې سهل‬
‫َْ‬
‫بن ُحنيف او ابودجانه سماک بن حرب ريض اهلل عن ُه َما د خپل فقر او فاقت ځانګړې يادونه‬
‫وکړه د هغوی لپاره يې هم پکې برخې وکړې‪.‬‬
‫د بنونظريو اړوند اهلل پوره سورت حرش نازل کړل‪ ،‬په سورت کې په بنونظريو باندې اهلل‬
‫ّ‬
‫پاک خپل عذاب‪ ،‬په هغوی د نيب کريم ﷺ مسلط کېدل او دغوڅې پرېکړې يادونه کړې ده‪.‬‬
‫اهلل پاک فرمايي (ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑﮒ ﮓ ﮔ ﮕﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ‬
‫((( د عمرو بن عبد ود د دغې وينځې نوم سلیم و‪ ،‬سلیم خپپله د لومړي ځل لپاره په مزينه قبيله کې واده وه‪،‬‬
‫عمرو بن عبدو په مزينه قبيلې بريد وکړ او سلیم يې په کې وينځه وکړه‪ ،‬عمرو بن عبد ود د بنونظريو رسه‬
‫د پلور پېر او د پور ټينګې اړيکې لرلې‪ ،‬بنونظريو چې لکه سلیم ويلده د پېر اړوند يې د عمرو بن عبد ود‬
‫رسه خربې وکړې خو هغه لکک انکار وکړ‪ ،‬په دې جريان کې پرې رشاب وڅښل بيا يې ترې وغوښته چې‬
‫سلیم خرڅوې؟ نو هغه پرې سلیم خرڅه کړه او ګواهان يې پرې هم ونيول‪ ،‬عمرو بن عبدو د دې پېښې‬
‫اړوند دا شعرونه وويل‪:‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬ ‫ُ َ ُ‬ ‫َ َ ْ َْ ْ َ ُ ّ َ َ ّ ُ‬
‫ور‬
‫ـذ ٍب وز ِ‬
‫هلل ِم ن ك ِ‬
‫ع ـداة ا ِ‬ ‫**‬ ‫ـون‬
‫س ق ـو ِن ال ـمـ ر ث م ت ك ن ف ِ‬
‫َ‬ ‫ََ َ ْ ََ ْ َُ ُ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫ََ ّ‬
‫ريي‬‫** ع ش ٍء وي ك ره ه ض ِم ِ‬ ‫اس ك يْف غ ل بْت ن ف ِس‬ ‫ف ي ا ل ِلن ِ‬
‫رشاب يې راباندې وڅښول او دغه د اهلل دښمنان راباندې په دروغو او بهتان په داسې څه راټول او ګواه‬
‫شول چې زما ضمري يې نه مين خو ولې ح ريان دې ته يم چې په نفس څنګه اغبله شوی يم؟‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ‬
‫ﮱ ﯓ ﯔ ﯕﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣﯤ‬
‫ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳﯴ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕﭖ‬
‫‪205‬‬
‫ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ‬
‫ﭫﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ‬
‫ﮀﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ‬
‫ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧﮨ ﮩ ﮪﮫ ﮬ ﮭ‬
‫ﮮ ﮯ)(‪.)1‬‬
‫په دې معنا چې فيئ د غنيمت ځانکړې مستقله نوعه ده او کوم مال چې غنيمت وي د‬
‫اهلل پاک د ښوديل تقسيم رسه سم به په معلومو اصولو تقسيميږي‪.‬‬
‫بيا لږ وروسته اهلل پاک فرمايي‪( :‬ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ‬
‫ﭴ ﭵﭶﭷ ﭸﭹﭺﭻﭼ ﭽﭾﭿﮀﮁﮂﮃ‬
‫ﮄ ﮅﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ‬
‫ﮖﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤﮥ ﮦ ﮧ‬
‫ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰﮱ ﯓ ﯔ ﯕﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚﯛ ﯜ ﯝ ﯞ‬
‫ﯟ ﯠﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ‬
‫ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿﰀ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ‬
‫ﭗﭘ ﭙ ﭚ ﭛ)‬
‫(‪)2‬‬

‫((( سورت ح رش‪ .)۷-۱( :‬ژباړه‪ :‬اهلل هغه ذات دی چې د لومړي حرش لپاره یې د اهل کتابو اکف ران هل خپلو کورونو‬
‫نه وويستل‪ ،‬ستاسو هم اغلب ګومان دا و چې دوی به هېڅلکه ونه وځي او د هغوی هم لککه عقيده وه‬
‫چې زمونږه لوړې ماڼې به مو بچ او پټ پناه کړي‪ ،‬هل هغه ځای څخه ورته اهلل پاک رایغ چې د دوی پرې‬
‫ګومان هم نه و‪ ،‬اهلل پاک ورته په زړونو کې ډار واچو چې خپل کورونه به يې په خپلو او د مومنانو په السونو‬
‫نړول‪ ،‬ای د پوهې او عقل څښتنانو! لږ عربت ورڅخه واخلئ * که دغه شړل ورته اهلل ج زا نه وه ورکړې نو‬
‫بل دنياوي عذاب به يې ورته ورکړی و‪ ،‬چې د هغوی وژل او رسونه ترې قلم کول دي‪ ،‬او د دې رسه به ورته‬
‫اخروي اورین عذاب هم ورکول کيږي * کومې کجورې چې تاسو يا پرې کړې او يا مو والړې پرېښودې نو دا‬
‫تاسو ته د اهلل امر و‪ ،‬په دې خاطر چې فاسقان او رسغړونکي سپک او تاالترغۍ کړي * د بنونظريو کومه‬
‫شتمين چې اهلل خپل پېغمرب ته بې جنګه او بې تورې ورکړې ده چې هېڅ اوښ او اس پرې نه دی ځغلول‬
‫شوی‪ ،‬خو اهلل پاک د خپل مشيئت رسه سم خپل استازي مسلط کوي چې په چا يې خوښه يش او اهلل‬
‫پاک په هر يش توان لري * او نوره هغه دنیا مال او دولت چې اهلل پاک پرې مسلمانان د اسونو او اوښانو په‬
‫ځغلولو مسلمانان اغزيان کړي دي نو دغه مال او غنيمت د اهلل پاک لپاره او د هغه د رسول ﷺ لپاره او د‬
‫رسول اهلل ﷺ د خپلو خپلوانو لپاره‪ ،‬د بې پالره (يتيم) لپاره‪ ،‬او د ناداره او د مسافرو لپاره دی‪ ،‬په دې خاطر‬
‫چې د شتمنو ترمنځ تقسيم او توزيع نه يش‪ ،‬د اهلل پاک استازی چې درته څه درکوي هغه واخلئ او چې هل‬
‫څه يش مو رابندوي ورڅخه لکک رابند شئ او هل اهلل څخه وډار شئ هغه د سخت عذاب واال دی‪.‬‬
‫((( سورت حرش (‪ .)۱۷-۱۱‬ژباړه‪ :‬د عبداهلل بن ايب بن سلول منافق او د هغه په څېر نورو منافقانو ته ستا فکر‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫په څلورم هجري کال کې ذات الرقاع غزا‬

‫‪206‬‬

‫د مجادی االویل د مياشتې د ځينو ورځو په شمول او د ربيع االول په ټوهل مياشت کې نيب‬
‫ﷺ د بنو نظري هل غزا وروسته په مدينه کې پاتې شو‪.‬‬
‫هل دې وروسته يې د غطفان د قبيلې بنوحمارب او بنوثعلبه رسه د غزا کولو تصميم ونيو او‬
‫َُْ‬
‫پر مدينه یې ابو ذرغفاري ريض اهلل عنه امري وګماره‪.‬‬
‫د صحابه و جنګي يلکې تر هغه حرکت وکړ چې د خنل مقام ته ورسېدل(‪ ،)1‬د جند دې غزا‬
‫ته ذات الرقاع غزا هم ويل کيږي(‪.)2‬‬
‫هلته د بنوغطفان د خورا ډېرو جنګيالو رسه خمامخ شول‪ ،‬وېره او ډار دومره اعم شول چې‬
‫نيب کريم ﷺ د خپلو ملګرو لپاره صالة اخلوف وکړ خو نصيب دا و چې د دواړو خواو ترمنځ‬
‫هېڅ اخ اوډب رامنځ ته نه شول‪.‬‬
‫َُْ‬
‫جابر بن عبداهلل ريض اهلل عنه وايي‪ :‬د خنل په مقام کې د ذات الرقاع رامنځ ته شوې‬
‫جنګي غزا ته زه هم د نيب ﷺ په ملتيا په خپل کمزورې اوښې والړم‪.‬‬
‫د بېرته راستنېدو په مهال به راڅخه مليان تېز والړل او زه به ټپ شوم تر دې چې نيب کريم‬
‫ﷺ راونيولم‪ ،‬راته يې کړه‪ :‬جابره! ولې ټپ شوې؟ ما ورته وويل‪ :‬د اهلل رسوهل! اوښ مې مزل نه‬
‫يش کویل‪ ،‬هغه راته وويل‪ :‬اوښ دې چو کړه‪ ،‬ما خپل اوښ چو کړ‪ ،‬نيب ﷺ راته وويل‪ :‬يا خو‬
‫نه دی چې د اهل کتابو هل مجلې څخه هم پلوه اکف رانو ته وايي چې که تاسو هل دې ځايه وويستل کيږئ‬
‫مونږ به هم دررسه ووځو‪ ،‬او که چا دررسه جنګ جدل کو نو مونږ مو مرستندويان يو‪ ،‬اهلل پاک په دې ګوايه‬
‫ورکوي چې دوی په خپلو خربو کې دروغجن دي * که هغوی وويستل يش نو دوی به وررسه هېڅلکه هم ونه‬
‫وځي او نه به وررسه په جنګ جګړو کې هېڅ مرسته وکړي‪ ،‬خوکه بيا هم مرسته يې وکړي نو هرومرو به‬
‫شکست زده وي او بيا به يې هېڅ چرته مرستې ته ټنډه ښه نه کړي * دا ځکه چې تاسو د هغوی په زړونو‬
‫کې ډېر رعب داب لرئ ولې چې هغوی بې وقوفه خلک دي * د دېوال تر شاه او يا هل خوندې ځای پرته‬
‫خمامخ تاسو رسه هېڅ لکه هم جکړه نه يش کوالی ځکه چې هغوی ډېر بې شعوره دي * دوی هم د لږ څه‬
‫وړاندې تېر شوو په څېر بې عقله دي او ډېر زر به خپل اجنام او پای وګوري او د دوی لپاره درد ناک عذاب‬
‫دی * لکه د شيطان په څېر چې انسان ته د کفر دعوت ورکړي اوبيا د کفر کولو وروسته ورته ووايي چې‬
‫زه درڅخه بېزراه يم زه د خملوقاتو هل پالونکي نه ډارېږم * هل اور پرته ددغې دواړو بل ځای نشته‪ ،‬دواړه به په‬
‫اور کې وي او اور د ظاملانو ځای دی‪.‬‬
‫((( خنل په جند کې د غطفان د قبيلې د ځای نوم دی‪.‬‬
‫((( ويل کيږي چې ذات الرقاع ځکه دې غ زا ته ويل کيږي چې جماهدينو په کې خپل بېرغونه څرييل وو‪ .‬ځينې‬
‫نور وايي‪ :‬ذات الرقاع ورته ځکه وايي دا هلته د ونې نوم و او ونې ته نزدې پېښه رامنځ ته شوه‪ ،‬ځينې نور وايي‪:‬‬
‫ذات الرقاع ورته ځکه وايي چې د جماهدينو خپې ورپکې په اکڼو کرپو سورۍ ورۍ شوې وې‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هل ونې څخه راهل لښته غوڅه کړه او يا دې ته خپله لښته دوه ځای کړه‪.‬‬
‫ما هغه وکړل چې نيب کريم ﷺ راته وييل و‪ ،‬نيب کريم ﷺ راڅخه لښته واخسته او څو وار‬
‫‪207‬‬ ‫يې پرې اوښه وټومبله‪ ،‬بيا يې راته وويل‪ :‬په اوښ دې سپور شه‪.‬‬
‫زه په اوښ سپور شوم‪ ،‬لوړه په رب اليزال چې هغه يې په رښتونې توګه استازی راستویل دی‬
‫چې د هغه هل اوښ هم زما اوښ تېز رفتاره و‪.‬‬
‫بيا مې نيب کريم ﷺ رسه خربې اترې کولې هغه راته وويل‪ :‬جابره! اوښ دې راباندې نه‬
‫پلورې؟ ما ورته کړه‪ :‬د اهلل رسوهل! خوښه دې نه ده چې درته يې ډالۍ کړم؟ هغه راته کړه چې‬
‫په ډالۍ کولو دې خوښ نه يم خو که راباندې يې پلورې نو ورته تيار يم‪ ،‬ما ورته وويل‪ :‬د اهلل‬
‫رسوهل! نرخ راته ووايه‪.‬‬
‫هغه وويل‪ :‬په يو درهم مې شو‪ ،‬ما ورته وويل‪ :‬په يو درهم خو يې نه خرڅوم‪ ،‬هغه راته کړه‪:‬‬
‫په دوه درهم يې راکړه‪ ،‬ما ورته وويل‪ :‬په دغې يې هم نه خرڅوم‪ ،‬هغه يو يو درهم په بره روان‬
‫تر دې چې يوې اوقيې(‪ )1‬ته ورسېد‪ ،‬ما ورته کړه‪ :‬د اهلل رسوهل! په يوې اوقيې رارسه خوښ يې؟‬
‫هغه وويل‪ :‬هو‪ ،‬ما ورته وويل‪ :‬د يوې اوقيې په بدل کې مې اوښ په تا وپلورو‪ ،‬هغه وويل‪:‬‬
‫زما شو‪.‬‬
‫بيا يې راته وويل‪ :‬جابره! ښځه دې کړې ده؟ ما ورته وويل‪ :‬هو‪.‬‬
‫هغه وويل‪ :‬ثيبه ده که باکره؟ ما ورته وويل‪ :‬ثيبه ده‪.‬‬
‫هغه وويل‪ :‬ولې دې باکره نه کوهل چې دواړو رسه لوبې لوبالې کولې؟ ما ورته وويل‪ :‬د اهلل‬
‫رسوهل! د احد په ورځ چې مې پالر شهيد شو اووه لورګانې ترې پاتې وې‪ ،‬په دې خاطر چې د‬
‫خورګانو مې ښه پانله ويش ثيبه مې هل نظره ښه راغله‪.‬‬
‫هغه وويل‪ :‬ان شاء اهلل چې ډېر ښه اکر دې کړی دی‪ ،‬که رصار ته(‪ )2‬په خريخرييت ورسېدو‪،‬‬
‫هلته به اوښان ذحبه او ورځ به هم تېره کړو‪ ،‬ستا يب يب به هل مونږ ه خربه شوي يې نو تکی ګانې‬
‫به يې تيارې کړي وي‪ ،‬ما ورته وويل‪ :‬د اهلل پېغمربه! مونږ تکی ګانې نه لرو‪ ،‬هغه وويل‪ :‬پېدا‬
‫به يش خو ته دې خپل اکرونه پیاوړي کړه‪.‬‬
‫رصار ته په رسېدو د نيب ﷺ په امر اوښان ذحبه شول‪ ،‬ټوهل ورځ مو تېره کړه‪ ،‬د شپې هل خمې‬
‫نيب کريم ﷺ خپل ارام ځای او مونږ خپلو ارام ځايونو ته ننوتو‪ ،‬د شپې هل پلوه مې د نيب کريم‬
‫ﷺ رسه ټول تېر جريان خپلې يب يب ته واورو‪ ،‬هغه راته وويل‪ :‬ډېره ښه ده خربه يې اورو او منو يې‪.‬‬
‫((( يوه اوقيه څلويښت درهمه وي‪( .‬ژباړن) وګوره‪ :‬ترتيب خمتار الصحاح‪.)۸۷۶( :‬‬
‫((( رصار هل مدينې څخه درې ميله اندازه کې لرې دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د سبا د راختو رسه سم مې اوښ هل مهار ونيو او د نيب کریم ﷺ په دروازه مې چو کړ‪ ،‬او‬
‫مسجد کې يې ترڅنګ نزدې کښېناستم‪ ،‬نیب کريم ﷺ چې لکه اوښ ويلد پوښتنه يې وکړه‪ :‬دا‬
‫َُْ‬
‫څه دي؟ هغوی ورته وويل‪ :‬دا اوښ جابر ريض اهلل عنه راوست او دتله يې چو کړ‪ ،‬هغه وويل‪:‬‬ ‫‪208‬‬
‫جابر څه شو؟ ما ته اواز وکړی شو زه ورغلم راته يې وويل‪ :‬وراره! اوښ دې درواخله‪ ،‬خمکې‬
‫َُْ‬
‫هم اوښ ستا او اوسمهال هم ستا دی او بالل ريض اهلل عنه ته يې وويل‪ :‬جابر د ځان رسه بوځه‬
‫او يوه اوقيه ورته ورکړه‪.‬‬
‫هغه روان کړم او هل اوقيې څخه يې راته څه اندازه زیاته هم راکړه‪ ،‬لوړه په رب اليزال چې‬
‫اوښ به ورځ تر بلې ښه غټېده او د خري او برکت نښې نښانې به يې یپ دریپ څرګندېدې تر‬
‫دې چې د يوم احلره په واقعه کې مو هل السه ووت‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د تېر په څېر جابر ريض اهلل عنه وايي‪ :‬د ذات الرقاع په غزوه کې چې لکه مونږ د نيب کريم‬
‫ﷺ رسه هل خنل مقام څخه راووتو‪ ،‬يو مسلمان د مرشک سړي ښځه وينځه کړه‪ ،‬د ښځې خاوند‬
‫چې لکه رایغ او د خپلې ښځې اړوند راپور ورته ورسېد‪ ،‬نيب کريم ﷺ بېرته د خپل اکروان په‬
‫شمول د راستنېدو په دوران کې و‪ ،‬مرشک لوړه پورته کړې وه چې تر هغه به ارام نه کينې تر‬
‫څو يې د حممد ﷺ په ملګرو کې خرپ ترپ او وينه يې نه وي روانه کړي‪.‬‬
‫هغه و چې سړي د نيب کريم ﷺ په پل پسې پل پورته کړ‪ ،‬يو ځای ته په رسېدو نيب کريم‬
‫ﷺ هل ملګرو څخه وپوښتل چې د شپې څوکيداري دنده به څوک په اغړه واخيل؟ د دندې د‬
‫اجنامولو لپاره يو مهاجر او انصاري د قربانۍ ورکولو څرګندونې وکړې‪ ،‬نيب ﷺ ورته وويل‪ :‬د‬
‫ناو په خوهل کې نېغ او بېدار ووسئ‪.‬‬
‫د ناوچې خولې ته په رسېدو انصاري مهاجر ته وويل‪ :‬د شپې د کومې برخې څوکېداري‬
‫درته اسانه ده‪،‬؟ لومړنۍ برخه او که وروستنۍ؟ مهاجر ورته وويل‪ :‬د شپې لومړنۍ برخه ته وکړه‬
‫او زه به د شپې وروستنۍ برخه وروڼوم‪ ،‬مهاجر د ارام لپاره ډډه شو او انصاري په ملونځ ودرېد‪.‬‬
‫مرشک هیغ دی چې راورسېد چې څنګه يې انصاري د ديد الندې رایغ و يې پتيله چې‬
‫دا خو د حممد ﷺ جانشني دي‪ ،‬غیش يې پرې وار انصاري يې وويشت‪ ،‬بیا يې پرې بل او بيا‬
‫يې پرې بل غیش وار کړ او انصاري په ملونځ والړ و او هل ځانه به يې غيش لرې کول‪ ،‬باالخره‬
‫جمبوره شو او رکوع او بيا سجدې ته والړ‪ ،‬اخر یې هم په ارام بوخت ملګری رابېدار کړ او‬
‫ورته يې وويل‪ :‬داسې ټپي شوم چې حرکت ترې نه شم کوالی‪..‬‬
‫مهاجر راپورته شو‪ ،‬مرشک چې وپوهېد دواړه راباندې پوهه شول الړ وتښتېد‪.‬‬
‫مهاجر چې لکه په انصاري باندې راماتې بې درېغه وينې ويلدې ورته يې وويل‪ :‬سبحان‬
‫اهلل! د لومړين ګوزار رسه دې ولې نه رابېدارولم؟ انصاري ورته وويل‪ :‬ما په ملونځ کې سورت‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫لوست او دا مې هل خاطره روغه نه يلده چې سورت نيمه کې پرېږدم تر څو اخر ته يې ورسوم‪.‬‬

‫خو چې هغه راباندې په مسلسله توګه ګوزارونه پېل کړل ما رکوع وکړه تر څو ته وپوهيږې‪،‬‬
‫‪209‬‬ ‫او زما دې په اهلل قسم وي چې که د نيب کريم ﷺ د امر رسه سم راباندې د مورچې ساتنه‬
‫الزمه نه وه نو يا خو به يې رانه ساه په والړه ويستلې وه او يا به مې سورت تر پايه رسویل و‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ چې هل ذات الرقاع هل غزوې څخه مدينې ته راستون شو‬
‫نو د مجادی االویل د پاتې ورځو په شمول يې د مجادی االخره او رجب دواړه مياشتې په مدينه‬
‫کې تېرې کړې‪.‬‬

‫په څلورم هجري کال کې د بدر دوهمه غزا‬

‫َُْ‬
‫د ابوسفيان ريض اهلل عنه رسه د ايښې وعدې په بنسټ نيب کريم ﷺ د شعبان په مياشت‬
‫کې د بدر مقام ته د بيا ځل لپاره ووت‪.‬‬
‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ په بدر کې ابوسفيان ريض اهلل عنه ته اته شپې ورځې ځنډ وويست‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه هم د مقابلې لپاره د مکې د ځوانانو په شمول تر بدره مزنل نلډه و‬
‫تر دې چې د ظهران د جمنې اوبو ته راورسېد بېرته يې زړه ستنېدو ته ښه شو او ملګرو ته یې‬
‫وويل‪ :‬قريشو! ستاسو د بريمنې شخړې لپاره راته څربه اکل چې مالونه مو ښې ګياګانې وخوري‬
‫او تاسو پرېمانه ماسته شېدې وخوړای شئ راته نيک بريښي‪ ،‬چونکه سږاکل وچاکيل ده‪ ،‬د‬
‫جګړې پايلې به ښې نه وي‪ ،‬زه اټلکوم چې بېرته والړ او بايد هرومرو ستانه شوو‪.‬‬
‫د مکې ميشتوالو به په مکه کې بېرته راستون شوي لښکر ته حلوا خواره ويل‪ ،‬هغوی به‬
‫ورته ويل‪ :‬تاسو جنګ ته نه بلکې حلوا خورۍ ته تليل وئ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ ال هم هغسې د ابوسفيان ريض اهلل عنه راتګ ته د انتظار شيبې نلډولې څه‬
‫َْ‬
‫ګوري چې م ِش بن عمرو الضمري يې په حضور کې اعرض شو‪ ،‬هېره دې نه وي چې خميش‬
‫َّ‬
‫بن عمرو الضمري هغه هسيت ده چې د ودان په غزا کې يې د خپل قوم او نيب ﷺ ترمنځ سولزي‬
‫تړون السليک کړی و‪ ،‬ورته يې وويل‪ :‬حممده! ﷺ څه کوې؟ ايا قريشو ته ځنډ وباسې؟‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬هو‪ .‬او که دې خوښه وي چې ستا تړون هم بېرته درکړو!! او په تورو به مو‬
‫ترهغه ووهو چې اهلل پاک زمونږ او ستاسو ترمنځ فيصله وکړي‪.‬‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬مونږ جنګ ته اړتيا نه لرو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫نیب کريم ﷺ ال هم هغسې په انتظار کې و چې معبد بن ايب معبداخلزايع رایغ حاالنکه‬

‫هغه د نيب کريم ﷺ اوښه د تېز رفتارۍ په حالت کې ويلده نو دا شعرونه يې وويل‪:‬‬
‫اكلعنْ َ‬
‫ــر َب َ‬ ‫َ َ ْ َ ْ َ ْ‬ ‫َ ْ ََ َ ْ ْ ُ َْ َْ َُ‬
‫ج ِد‬ ‫وعجو ٍة ِمن ي ِ‬ ‫***‬ ‫ــي م َّم ِد‬ ‫قــد نفرت ِمن رفق‬ ‫‪210‬‬

‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ع ديــن أَب َ‬
‫ََْ ََ‬
‫اء قدي ْ ٍد َم ْو ِع ِدي‬ ‫قد َج َعلت َم َ‬
‫***‬ ‫ل‬‫ِ‬ ‫ت‬‫ال‬ ‫ا‬‫يه‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫تهوى‬
‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ ْ َ‬
‫اء َضجنَان ل َها ُض َح الغ ِد‬ ‫وم‬
‫د حممد ﷺ او د هغه د ملګرو او د يرثب د تورو انګورو په شان کجورو نه زما اوښه‬
‫ډېره وډارېده‪.‬‬
‫ُ‬
‫د خپل خمکين پالر په څېر يې رفتار تېز کړ او د قديد اوبه يې رارسه اوس مهال او د‬
‫ضجنان اوبه يې رارسه سبانۍ وعده ده‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫عبداهلل بن رواحه ريض اهلل يې اړوند دا شعرونه وويل‪:‬‬
‫َ َ‬ ‫ًْ‬ ‫َ َ ْ َ ََ ُ ْ َ َ َ ْ ً َ َ ْ َ ْ‬
‫يعــا ِدهِ ِصدقا َو َمــا كن َوا ِفيَا‬ ‫لم َ‬
‫ِِ‬ ‫***‬ ‫ـد‬ ‫ن‬ ‫وعدنا أبا سفيان بدرا فلم ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫افيْتَنَــا فَلَقيتنَ‬ ‫َ ُْ ُ َ ْ َ َ‬
‫يمــا َوافتَقدت ال َم َو ِالَا‬ ‫ت ذم ً‬
‫ِ‬
‫لب ْ َ‬
‫***‬ ‫ا‬ ‫ِ‬ ‫فـــأق ِسم لــو و‬
‫ْ‬
‫َ َ ْ ً َ َ ْ ََ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َْ َ َ َُْ‬ ‫َ‬ ‫تَ َر ْكنَـا بـــه أَ ْو َ‬
‫او َيا‬
‫ِ‬ ‫ث‬ ‫ــاه‬ ‫ن‬ ‫ك‬ ‫ر‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫ٍ‬ ‫ه‬ ‫ج‬ ‫ا‬ ‫ب‬ ‫أ‬ ‫ا‬ ‫ــر‬ ‫م‬ ‫ع‬ ‫و‬ ‫***‬ ‫ه‬ ‫ن‬ ‫اب‬ ‫و‬ ‫ـة‬ ‫ب‬ ‫ت‬ ‫ع‬ ‫ال‬ ‫ص‬ ‫ِ ِ‬
‫الس ِء َّالي َك َن َغوياَ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ََ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ٍّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُْ ْ ُ‬
‫ِ‬ ‫ْ ِ‬ ‫وأم ِركــم‬ ‫***‬ ‫لي ِنكم‬ ‫عصيتم َرسول اهلل أف ِ ِ‬
‫َْ‬ ‫ً َُ‬ ‫ََ ٌ‬ ‫ِّ َ ْ َ َّ ْ ُ ُ‬ ‫َ‬
‫ــي َو َم ِالَا‬ ‫ــول اهلل أ ِ‬
‫ه‬ ‫فِدى لِرس ِ‬ ‫***‬ ‫ــون لقائِل‬ ‫ـــإن وإِن عنفتم ِ‬ ‫َف ِ‬
‫َّ َ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫ــم َن ْعد ْ ُل فينَــا ب َغ ْ‬ ‫ــاه ل َ ْ‬
‫أ َط ْعنَ ُ‬
‫ــهابًا لَا ِف ظل َم ِة الليْ ِل ها ِديَا‬ ‫ِش‬ ‫***‬ ‫يهِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه مونږ رسه بدر کې د جنګ لوظ ايښی و‪ ،‬نه خو هغه خپپل لوظ‬
‫والړ دی او نه په لوظونو کې وفادار او رښتوین دی‪.‬‬
‫لوړه په رب اليزال که ته په رښتيا هم جنګ ته رایلغ وې ستا شان او شوکت او ټوهل‬
‫دبدبه به ناسته وی او هل خادمانو به بې برخې شوی وې‪.‬‬
‫په بدر کې د عتبه او د هغه د ځوی په څېر لوی کفر کټۍ مو نښې پريښي دي او‬
‫ابوجهل هم اوس مهال په بدر کې شته دی‪.‬‬
‫ستاسو دين او هغه بې وقوفانه بدترين راج به هرومرو ريزمريز يش چې په بدل کې مو‬
‫د اهلل د استازي رسغړونه وکړه‪.‬‬
‫اګر که تاسو به ما په دې مالمته کوئ خو زما شتمين او کورين غړي دې هل رسول اهلل‬
‫ﷺ نه قربان وي‪.‬‬
‫مونږ د هغه خربه داسې منو چې د خپلو هېڅ ډول مرشانو رس يې برابر نه بولو‪ ،‬بلکې دا‬
‫خو په تروګمنې شپه کې ځالنده ستوری دی‪.‬‬
‫َ ُْ‬
‫((( ابن هشام وايي‪ :‬دا شعرونه ابو زيد انصاري ما ته د کعب بن مالک ريض اهلل ع ن ه په نوم اوريل وو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫په پنځم کال کې د دومة الجندل غزا‬

‫‪211‬‬

‫هل دې جريان وروسته نيب کريم ﷺ بريته مدينې ته ستون شو‪ ،‬هلته يې د ذواحلجې مياشت‬
‫پوره تېره کړه‪ ،‬په دغې اکل کې د حج مراسم د مرشاکنو په الس کې وو‪ ،‬هېره دې نه وي چې‬
‫دغه مياشت او د حج مراسم مدينې ته د نيب کريم ﷺ هل راتګ څخه د څلورم هجري اکل‬
‫احصائيه ده‪.‬‬
‫بيا نيب کريم ﷺ د دومة اجلندل(‪ )1‬غزا وکړه‪ ،‬د دواړو خواوو جنګي يلکې يو تر بله خمامخ‬
‫نه شوې‪ ،‬وړاندې هل دې چې هلته ورسيږي بېرته مدينې ته راستون شو او پاتې ټول اکل يې په‬
‫مدینه کې تېر کړ‪.‬‬

‫په پنځم هجري کال کې د خندق غزا‬

‫د خندق غزا د هجرت په پنځم اکل د شوال په مياشت کې واقع شوې وه‪.‬‬
‫د پېښې د رامنځ ته کېدو لړي داسې وه چې د بنووائل او بنو نظري ځينې خمه ورې هستۍ‬
‫لکه سالم بن ايب احلقيق انلرضي‪ ،‬حيي بن اخطب انلرضي‪ ،‬کنانة بن ايب احلقيق انلرضي‪ ،‬هوذة‬
‫بن قيس الوائيل‪ ،‬ابوعمارة الوائيل او څه نور چې د نيب کريم ﷺ پر ضد يې جنګي پالن جوړ‬
‫کړی و‪ ،‬مکې ته والړل او د قريشو رسه يې د نيب کريم ﷺ په ضد د پرېکنده شخړې غوڅه‬
‫پرېکړه وکړه او ورته يې وويل‪ :‬تر هغه به په جنګ کې وررسه ملتيا ته دوام ورکوي تر څو‬
‫مسلمانان هل بيخه يوسو‪.‬‬
‫قريشو مکې ته راغلو يهودانو ته وويل‪ :‬ای د يهودانو ښاغلو! تاسو وايئ چې زمونږ او‬
‫د حممد ترمنځ پرته ديين تربګين او تاو ترخيوايل کې څوک په سمه او څوک په ناسمه دي؟‬
‫چونکه تاسو اهل کتاب ياست او د علم معرفت څښتنان ياست په دې مو وپوهوئ چې د چا‬
‫دين ښه او په حق برمخن څوک دي؟‬
‫يهودانو وځوابول چې هل هغوی څخه ستاسو دين ښه او هل هغوی څخه تاسو په حق ډېر‬
‫برمخن ياست‪.‬‬
‫((( دومة اجلندل د مدينې منورې برخه ده‪ ،‬دواړو ترمنځ پرته فاصله نزدې پنځلس شپې اندازه ده‪ ،‬په دې غ زا‬
‫َ ُْ‬
‫کې نيب کريم ﷺ سباع بن عرفطه ريض اهلل ع ن ه په مد ينې امري ګماریل و‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هاغه و چې اهلل پکې د قران کريم دا ايتونه نازل کړل (ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ‬

‫ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈﰉ‬
‫ﭑ ﭒ ﭓ ﭔﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧﭨ ﭩ‬ ‫‪212‬‬

‫ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻﭼ‬
‫ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄﮅ ﮆ ﮇ ﮈ)(‪.)1‬‬
‫قريش چې لکه د يهودانو په لککې مالتړۍ وپوهېدل ډېر خوشحاهل او جنک ته هم هل زړه نه‬
‫يلواهل شول تر څو د رسول اهلل ﷺ په ضد لککه جګړه وکړي‪ ،‬باالخره يې د جنګ لپاره نيټه هم‬
‫رسه معلومه کړه او اتفاق ته پرې ورسېدل‪.‬‬
‫مذکوره يهودان هل مکې وروسته بنو غطفان ته والړل او د نيب کريم ﷺ په ضد جګړه يې‬
‫راتزي او اليې پسې وهڅول‪ ،‬په دې يې قانع کړل چې دوی به يې لکک مالتړ کوي او قريشو رسه‬
‫هم موافقې ته رسيديل دي‪ ،‬د دې خربو په اوريدو وررسه بنوغطفان اتفاق رايه وکړه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه چې د قريشو جنګي قيادت ورپه اغړه و عيينة بن حصن چې د‬
‫بنوفزاره مرشي يې کوهل او حارث بن عوف بن ايب حارثة املري چې د بنومرة قيادت يې په اغړه‬
‫درلود‪ ،‬مسعود بن زحيله چې د بنواشجع د قبيلې مرشي يې کوهل په ټايلک نيټه د نيب کريم ﷺ‬
‫ضد د خونړيزې جګړې په نيت راوخوځېدل‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ چې لکه د بېالبېلو قبيلو د راتګ خرب تر غوږ شو‪ ،‬هل مدينې څخه يې د لوی‬
‫غټې کندې د کنستلو امر وکړ‪ ،‬تر څو مسلمانان په کې د زيات اجر د ګټلو لپاره يو تربله زیاته‬
‫ونډه واخيل خپله يې هم په کې د اکر پېل وکړ‪.‬‬
‫َْ‬
‫نيب کريم ﷺ خپله هم ستړی ستومانه او صحابه کرام ريض اهلل عن ُه ْم هم ډېر ستړي‬
‫ستومانه شول‪.‬‬
‫د نيب کريم ﷺ رسه په خندق کنستلو کې ګرد منافقان په شا والړل او د خدمت نه کولو‬
‫ته به یې اندکه بهانه جوړوهل‪ ،‬د نيب کريم ﷺ هل اجازې پرته به پټ پټ کورونو ته ستنېدل‪ ،‬د‬
‫خندق د کنستلو په دوران کې که به کوم رښتين مسلمان ته کورنۍ اړتياوې خمې ته راغلې‬
‫((( سورت نساء‪ .)۵۵-۵۱( :‬ژباړه‪ :‬ايا ستا هغه چا ته سوچ او خيال دی چې په بوتانو ساح رانو يقني او ايمان لري او‬
‫اکف رانو ته وايي چې تاسو د مسلمانانو په نسبت په نيغه الره روان يئ * په دغې خلکو اهلل لعنت نازل کړی‬
‫دی او په چا چې اهلل خپل لعنت نازل کړي نو هيڅ راز مرستندويه به ونه ويين * که دوی لږ هم واک او اختيار‬
‫درلودای نو د کجورې د داغ په اندازه به يې هم هېڅ چا ته نه و ورکړی * بلکې دوی د اهلل پاک په احسان او‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫الس لم په کورنۍ کې خو مونږ ډېرو‬ ‫فضل (نبوت) باندې ورکړل شوو رسه کينه بغض کوي‪ ،‬د اب راهيم ع ل ي ِه‬
‫ته اسماين کتاب او نبوت ورکړی دی او هغوی ته مو د دې رسه ډې ره لويه بادشايه هم ورکړې وه * هل دوی څخه‬
‫ځينو پرې ايمان راوړ خو ولې ځينو نورو يې ورڅخه خلک رابندول او د سوځولو لپاره ورهل جهنم بس دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هل نيب کریم ﷺ نه به يې اجازه وغوښته او بيا به د خپل اړتيا د حل او فصل په نيت وټپېد‪.‬‬
‫خو د اړتيا د بشپړېدو رسه سم به يې بېرته د مسلمانانو کومک او وررسه مرستې ته په ډېر‬
‫‪213‬‬ ‫جديت حارضي ورکوهل‪ ،‬تر څو دلوی خري او سرتې اخروي بدلې نه حمروم نه يش‪ ،‬د دغې‬
‫رښتين مومنانو اړوند اهلل دا ايتونه نازل کړل‪( :‬ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ‬
‫ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩﭪ ﭫ ﭬ‬
‫ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ)(‪.)1‬‬
‫دا ايتونه اهلل پاک د هغه چا متعلق وغږول چې په رښتيا هم د خري او اجر طلب ګار وو او‬
‫د زړه په خوښه يې د اهلل پاک او د هغه د رسول اطاعت ته اغړه ايښې وه‪.‬‬
‫او هغه منافقان چې نه خو يې د خندق په کنستلو کې ونډه درلوده او هل بل پلوه به د نيب‬
‫ﷺ هل اجازې پرته کورونو ته ستنېدل‪ ،‬اهلل پاک دا اياتونه نازل کړل‪( :‬ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ‬
‫ﮀ ﮁ ﮂ ﮃﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ‬
‫ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ‬
‫ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ)(‪.)2‬‬
‫نيب کريم ﷺ د خندق هل وزګارېدو رسه سم د قريشو جنګي لس زره اکروان د قريشو او د‬
‫هغوی هل مالتړ بنو کنانه او اهل تهامه څخه جوړ و‪ ،‬راورسېدل او د جرف او زاعبه ترمنځ د‬
‫رومې جمتمع االسيال سيمه کې يې واړوهل‪ ،‬غطفان هم د جندیانو په مالتړ خوځښت پېل کړ او‬
‫ُ‬
‫د احد ترڅنګ ذنب نقیم کې تم شول‪.‬‬
‫نیب کريم ﷺ د وررسه مسلمانانو په شمول چې درې زره ته يې شمري رسيدګي کوهل ميدان‬
‫ته ووت‪ ،‬جبل سلع ته يې شاه کړه او هلته يې جنګي حماذ ونيو‪ ،‬هېره دې نه وي چې خندق د‬
‫مسلمانانو او راغلو کفارو ترمنځ فاصله وه‪.‬‬
‫ګرد ماشومان او زنانه يې په خورا خوندي لويو قلعه ګانو کې ځای پر ځای کړل‪ ،‬د اهلل سرت‬
‫((( سورت نور‪ .)۶۲( :‬ژباړه‪ :‬رښتين مومنان چې په اهلل او رسول رښتین ايمان لري هغه څوک دي چې بغېر هل‬
‫اجازې نه خپل شخيص اکرونو پسې نه شله کيږي‪ ،‬څوک چې هم هل تا څخه اجازه غواړي هغوی په رښتيا‬
‫په اهلل او د هغه په رسول باوري دي‪ ،‬که هغوی درڅخه لکه هم د ځينو اړتياو د پوره کولو لپاره اجازه وغواړي‬
‫نو ورته اجازه ورکړه او اهلل پاک څخه ورته خبشش هم وغواړه‪ ،‬اهلل پاک خبشش کونکی او د رحم واال دی‪.‬‬
‫((( سورت نور‪ .)۶۴-۶۳( :‬ژباړه‪ :‬د نيب ﷺ رابلنه د خپل منځۍ بلنې په څېر مه ګڼئ‪ ،‬هغه خلک چې پټ‬
‫او پناه وځي اهلل يې ډېر ښه پېژين‪ ،‬د اهلل او د هغه د رسول ﷺ رسغړونکي دې په دې وپوهيږي چې اهلل‬
‫پاک به يې په سخت دنيوي عذاب ونييس او په اخرت کې به ورته هم دردناک عذاب ورکړي * په دې ښه‬
‫وپوهيږئ چې ټول اسماين او ځمکين خملوقات د اهلل په واک کې دي‪ ،‬ستاسو د درواغو او رښتياو معلومات‬
‫اهلل پاک ته شته دی او د دې په اجنام به مو اهلل پاک هغه ورځ وخربوي چې تاسو ورته ورشئ او اهلل پاک په‬
‫هر څه باندې عليم او دانا دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫دښمن حيي بن اخطب نرضي د کعب بن اسد حضور کې عرض شو او کعب د نيب ﷺ رسه‬
‫لکک ژمن يلک ايښی و چې په ضد به يې د هېڅ چا مرسته نه کوي‪ ،‬کعب پرې هل دننه دروازه‬
‫لککه رابنده کړه او حيي بن اخطب ته يې د ننوتلو هېڅ اجازه ورنکړه‪ ،‬حيي په لوړ غږ وويل‪:‬‬ ‫‪214‬‬
‫تباه شې کعب! دروازه خالصه کړه! هغه ورته وويل‪ :‬حيي! رب دې خوار کړه ته بدنصيبه‬
‫انسان يې ځه په خمه دې ځه‪ ،‬ما د حممد ﷺ رسه تړون السليک کړی دی او هغه په ژمنه والړ‬
‫او رښتوین وفادار دی او زه وررسه هيڅلکه هم خپله کړې ژمنه نه ماتوم‪.‬‬
‫هغه ورته بيا اواز وکړ چې تباه شې دروازه خالصه کړه په خربه دې مازغه خالصوم‪ ،‬خو‬
‫کعب انکار وکړ او دروازه یې خالصه نه کړه‪.‬‬
‫حيي ورته باالخره وويل‪ :‬تا راباندې د خپلې قلعه دروازه په دې خاطر راپورې کړې ده چې‬
‫دررسه په درستارخوان څه ونه خورم‪.‬‬
‫هغه و چې کعب بن اسد ورته هل غريت نه دروازه خالصه کړه‪ ،‬حيي ورته وويل‪ :‬کعبه خوار‬
‫شې!! د ټولې زمانې د عزت سورلۍ مې ستا په دروازه چو کړېده‪ ،‬لوی اژدها بې ساری څپاند‬
‫سيند مې راخوشې کړی دی‪ ،‬قريش مې د ګردو مرشانو او خمه ورو په شمول په جمتمع االسيال‬
‫کې کينويل دي او غطفان مې هم د واکداره او لويانو په شمول د احد ملن ذنب َ‬
‫نقم رسه تم‬
‫کړي دي او په دې يې رارسه ژمنه کړي ده چې تر هغه به بېرته نه ستنيږي تر څو يې حممد د‬
‫خپلو ملګرو رسه هل تېغه نه وی تېر کړی‪.‬‬
‫کعب ورته وويل‪ :‬دزمانې دوامداره عزت نه بلکې زما لپاره دې ابدي رشم زما په کور چو‬
‫کړی دی‪ ،‬ستا راغلې لښکرې هغه ورېځ ده چې ګړه زاری او بريښنا لري خو اوبه نه لري‪.‬‬
‫ای حيي! غرق او تباه شې د حممد رسه مې په خپل کړي لوظ والړ پرېږده‪ ،‬هغه په لوظ‬
‫وفادار او عهد کې رښتوین دی‪ ،‬حيي د کعب په شاه تر هغه الس وهو چې د لوظ ماتونې ته يې‬
‫په دې رشط تيار شو چې قريشو او غطفان که حممد ﷺ او ملګري يې ونه وژل زه به تر هغه‬
‫ستا رسه ستا په خوندې کال کې يم تر څو د دواړو اجنام يو څېر وي‪ ،‬هغه و چې کعب خپل‬
‫لوظ مات کړ او د نيب کريم ﷺ رسه هل السليک کړي تړون څخه په شا شو‪.‬‬
‫د بنوقريظه عهد شکنۍ خرب چې لکه د نيب کريم ﷺ او دمسلمانانو غوږونه وسکونډل‪،‬‬
‫نيب کريم ﷺ د پېښې د سپيناوۍ په لړ کې د سعد بن معاذ ‪-‬چې دغه مهال د اوس قبيلې مرش‬
‫و‪ ،‬سعد بن عبادة بن ديلم‪ -‬چې دغه مهال يې خزرج د قبيلې مرشي لرهل‪ ،‬عبداهلل بن رواحه‬
‫َْ‬
‫خوات بن جبري ‪ -‬ريض اهلل عن ُه ْم ‪ -‬حتقيقايت پالوې ويلږدول او ورته يې وويل‪ :‬والړ شئ او‬
‫او َّ‬
‫پلټنه وکړئ که هغوی په رښتيا ژمنه هل خپو نه الندې کړې وه ما به په اشاره کې وخربوئ او‬
‫که په ژمنه لکک والړ وو نو د خلکو په خمکې به يې وفاداري په لوړ غږ اعالن کړئ‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫منتخب شوې پالوې چې لکه هدف ته ورسېده څه ګوري چې قيصه د وررسيديل راپور‬
‫څخه ال پسې بهر وه‪ ،‬د دوی په يلدو يې نيب کريم ﷺ ته سپورې ستغې هم وويل او ويې پوښتل‪:‬‬
‫‪215‬‬
‫د اهلل رسول څوک دی؟ زمونږ او د حممد ترمنځ هېڅ راز تړون نشته!! سعد بن معاذ چې تزيه‬
‫هلجه يې درلوده د نيب کريم ﷺ ته د سپکو سپورو په بدل کې بېرته سپکې سپورې وويلې خو‬
‫ولې هغوی بېرته په تورو او نسکورو ځوابونه ورکول‪.‬‬
‫َُْ‬
‫سعد بن عباده ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬کنځاوې ورته مه کوئ‪ ،‬خربه هل کنځاو پورته ده‪.‬‬
‫َْ‬
‫سعد بن عباده او سعد بن معاذ ريض اهلل عن ُه َما دواړه نيب کريم ﷺ ته عرض شول او ورته‬
‫يې وويل‪ :‬عضل او قاره!!‬
‫يعنې د عضل او قاره چې د رجيع واالو رسه څه کړي وو نو خربه د هغه په څېر ده‪ ،‬نيب کريم‬
‫ﷺ غږ کړ چې اهلل اکرب! مسلمانانو مبارک مو شه!!‬
‫دغه مهال په مسلمانانو د غم پرته لړي نوره هم وده وکړه‪ ،‬ځينې دښمنان پرې هل باندې‬
‫او نور ځينې پرې هل الندې راغلل‪ ،‬خلکو په اهلل راز راز ګومانونه پېل کړل‪ ،‬د ځينو منافقانو‬
‫نفاق سم صحيح راڅرګند شو تر دې چې معتب بن قشري وويل‪ :‬حممد خو به مونږ رسه د کرسا‬
‫او قيرص د خزانو وعدې کولې او اوس هېڅ څوک هل ډېره ډاره اودس مايت ته نه يش تلالی؟‬
‫اوس بن قيظي نيب کريم ﷺ ته وويل‪ :‬د اهلل رسوهل! زمونږ کورونه د ښمن ته تش خايل پراته‬
‫دي او هل مدينې څخه هم بهر دي ما ته اجازه راکړه چې کور ته الړ شم‪.‬‬
‫څه کم يوه مياشت د خندق جنګ دوام ودرلود‪ ،‬که څه هم دواړه خواوې رسه مټ اټۍ نه‬
‫شوې خو ولې دواړو خواو په يو بل غيش وورول‪ ،‬په خلکو باندې بدترين حالت نور هم پسې‬
‫لوی شو‪ ،‬نيب کريم ﷺ په دې جريان کې د غظفان دوه خمه ورو او جنګي مرشانو هر يو عيينه‬
‫بن حصن او حارث بن عوف ته استازي واستول چې په دې رشط به مونږ تاسو ته د مدینې د‬
‫ميوو دريمه برخه درکړو که خپلې لښکرې مو هل جنګي حماذ څخه ستنې کړې‪ ،‬د نيب کريم‬
‫ﷺ او د هغو ترمنځ د جوړ جاړۍ خربې روانې وې‪ ،‬دواړه خواوې رسه رضا شوې‪ ،‬تړون هم‬
‫السليک شو خو ګواهان او د لوړې پورته کولو مراسم يې نه درلودل‪.‬‬
‫َْ‬
‫نيب کريم ﷺ د صلحې روانه لړي سعد بن معاذ او سعد بن عباده ‪ -‬ريض اهلل عن ُه َما ‪ -‬ته‬
‫واوروهل تر څو دواړه د روان جريان اړوند نېکه مشوره ورکړي‪ ،‬دواړو ورته وويل‪ :‬د اهلل رسوهل!‬
‫که ته په خپله دا صلحه کوې ستا هل وجې ورته مونږ هم تیار يو او که په دې صلحه درته اهلل‬
‫امر کړی وي هرومرو به يې عميل کوو‪ ،‬او که نه ته زمونږ هل کبله يې کوې؟‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬نا ستاسو د خري هل کبله صلحه کول غواړم‪ ،‬لوړه په رب اليزال‬
‫چې عرب مې هل لکه راهيسې ويلدل چې په تاسو هل يوې يلندې څخه غيش وروي او هل هر‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫اړخه يې درباندې اسمان راښکته کړی دی‪ ،‬په دې خاطر چې د هغوی احتاد ونړوم تر يو حده‬
‫مې دغه صلحه هل نظره ښه راغله‪.‬‬
‫َُْ‬
‫سعد بن معاذ ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬د اهلل رسوهل! ستا هل راتګ وړاندې مونږ مرشاکن او‬ ‫‪216‬‬

‫بوت پرست خلک وو‪ ،‬نه مو اهلل پېژنده او نه مو ورهل چرته عبادت کړی و‪ ،‬دا کجورې به دې‬
‫خلکو هل مونږ څخه يا پلورلې او يا به يې په مېلمه پانله کې قرباين کولې‪ ،‬ستا په راتګ چې اهلل‬
‫پاک مونږ په اسالم او هدايت باندې ونازولو او عزت او وقار يې راته راکړ‪ ،‬ايا اوس به د عزت‬
‫په وخت مونږ هغوی ته کجورې ورکوو؟؟ دغې صلحې ته مونږ هېڅ اړتیا نه لرو‪ ،‬تر هغه وررسه‬
‫توره په توره خربې کوو تر څو زمونږ او د هغوی ترمنځ اهلل پاک خپله غوڅه پرېکړه وکړي‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬ته او دوی رسه پوهه شئ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫سعد بن معاذ ريض اهلل عنه يلیلک تړون راواخست او ټول يې بېرته مټاو کړ او بيا يې وويل‪:‬‬
‫الس مو ښکته پورته خالص‪ ،‬ټول هغه څه وکړئ چې توان يې لرئ‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ او نور ټول مسلمانان الهم هغسې دښمنانو تر ګېرې الندې راوستيل وو‪ ،‬د‬
‫َُْ‬
‫دواړو خواو ترمنځ هېڅ راز خمامخ جګړه نه وه خو عمرو بن عبد ود او عکرمه ريض اهلل عنه‬
‫او هبريه بن ايب وهب او رضار بن اخلطاب نور جنګ ته يلوين شول‪ ،‬په خپلو اسونو باندې سپاره‬
‫د بنو کنانه په تم ځای ورتېر شول او غږ يې کړ‪ :‬ټول بنو کنانه باید د جنګ لپاره تصميم ونييس‬
‫ترڅو په دې دعوه ښه وپوهيږئ چې شاه سواران څوک دي؟؟‬
‫هل دې وروسته بيا په ډېرې چټکۍ د مسلمانانو اړخ ته راريه شول څه ګوري چې ترمخ‬
‫يې لوی خندق کنستل شوی دی‪ ،‬د يلدو رسه يې وويل‪ :‬د جنګ په دې ډول عربانو هېڅ عبور‬
‫نه درلود(‪.)1‬‬
‫بیا يې په ډانګه ډيچ خپل اسونه تر خندق او جبل سلع ترمنځ نزدې ساحې ته راوستل تر‬
‫څو بل پلو ته واوړي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عيل بن ايب طالب ريض اهلل عنه د ځينو مسلمانانو په ملتيا په چټکۍ رسه هغه خامې‬
‫مورچې ته ورغلل چې يرغل ترې اسان برېښېده‪ ،‬تر څو يې خوهل وتړي‪.‬‬
‫د قريشو شاه سواران يې هم ترمخ پلوه ښه راتوند شول‪ ،‬عمرو بن عبد ود چې د بدر په ورځ‬
‫ُ‬
‫د خورا تندريزو ګوزارونو ښاکر شوی هم و چې د ټپونو د ناجوړتيا هل کبله يې په احد کې هم‬
‫ونډه نه وه اخستې په بدل کې يې د خندق په ورځ جنګ ته رستړیل ووت تر څو په ښه جنګي‬
‫اکر کردګۍ باندې ونازول يش‪ ،‬په لوړ اواز يې غږ کړ چې څوک جنګ ته تيار دی؟ عيل ريض‬
‫َ ُْ‬
‫((( ابن هشام وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ ته د خندق د کنستلو مشوره سلمان فاريس ريض اهلل ع ن ه ورکړې وه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫اهلل عنه د مبارزې لپاره ورووت او ورته يې وويل‪ :‬ايا هل اهلل رسه دې خپله ژمنه نه ده ياده؟ چې‬
‫که هر قريش په دوو خويونو کې يو ته رادعوت کړم هرورمرو به ترې يو ته اغړه ږدې‪.‬‬
‫َُْ‬
‫‪217‬‬ ‫عمرو وويل‪ :‬ولې نه‪ ،‬راته ياده ده‪ ،‬عيل ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬زه دې اهلل او د هغه رسول‬
‫او اسالم باندې باور لرلو ته رابولم هېله ده چې اغړه ورته کيږدې!‬
‫عمرو‪ :‬دغې اکرونو ته هېڅ اړتيا نه لرم‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عيل َر ِض اهلل عنه‪ :‬بيا نو مقابلې ته راووځه‪.‬‬
‫عمرو‪ :‬وراره! ما ته د جنګ خربې مه کوه‪ ،‬دا راته پسنده نه ده چې هل تېغه دې تېر کړم‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عيل ريض اهلل عنه‪ :‬ما ته خو دې وژل ډېره مزه راکوي!‬
‫د دې خربې اورېدو رسه عمرو احساسايت شو هل اس څخه راښکته شو‪ ،‬لومړی يې اس ټپي‬
‫َُْ‬
‫او په مخ يې وينې وينې کړ او بيا د عيل ريض اهلل عنه په لور راروان شو‪ ،‬دواړه رسه په يو بل‬
‫َُْ‬
‫ګوزارونه وکړل باالخره پرې عيل ريض اهلل عنه اغزي شو او هغه يې مردار کړ‪.‬‬
‫هل خندق څخه يې پاتې اسونه او شاه سواران په شاه وتمبېدل‪ ،‬په دغه ورځ عکرمه بن ايب‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫جهل ريض اهلل عنه خپله نېزه هل ډاره وغورځوهل او په شا وتښتېد‪ ،‬د عکرمه ريض اهلل عنه دغې‬
‫َُْ‬
‫کړنې اړوند حسان بن ثابت ريض اهلل عنه وويل‪:‬‬
‫ْ َ َ ْ َْ‬ ‫َ َ َّ َ‬ ‫ُ َْ ُ‬ ‫ــى َلَ‬‫َ َّ َ َ ْ َ‬
‫ــم تف َع ِل‬ ‫ــرم ل‬
‫ِ‬ ‫ك‬ ‫ع‬
‫ِ‬ ‫ــك‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫ل‬ ‫***‬ ‫ــه‬ ‫م‬ ‫ر‬ ‫ــا‬ ‫فــر و أل‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ ْ َ ْ‬
‫َ‬
‫ور ع ْن ال َمع ِدل‬ ‫يم َما إن ت‬
‫ظ ِل ِ‬ ‫***‬ ‫ــت تع ُدو ك َعــد ِو الــ‬ ‫وول‬
‫ــاك َق َفــا فُ ْر ُ‬ ‫َ‬
‫كأ َّن َق َف َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫َول َ ْم تَل َ‬
‫ــل‬ ‫ع‬ ‫ــا‬ ‫ــق َظ ْه َر َك ُم ْستَأن ً‬
‫س‬
‫ِ‬ ‫***‬ ‫ِ‬
‫عکرمه په شا وتښتېد او هل ډاره يې نېزه هم مونږ ته راوغورځوهل‪ ،‬خو اکشکې عکرمه‬
‫چې دا اکر دې نه وی کړی‪.‬‬
‫د کوچين سيخ په څېر دې دومره سمه سيده منډه ووهله چې هل الرې څخه بييخ کوږ‬
‫او نسکور نه شوې‪.‬‬
‫د کوم ښه اکر هل کبله دې راته شا نه ده راړولې او د شا راړونې په وخت کې هو بهو‬
‫کوچنۍ سمساره ښاکرېدې‪.‬‬
‫َْ ُ ُ َ‬ ‫َ‬
‫ص ْون) لکمه وه‪.‬‬ ‫د خندق او د بنوقريظه په ورځ د مسلمانانو یو تربله د پېژندلو نښه نښانه (حم‪ .‬الين‬
‫نيب کريم ﷺ او ملګري يې د خندق په ورځ د دومره ډار ښاکر شول چې اهلل پاک يې‬
‫حالت مونږ ته په قران کريم کې ذکر کړی دی‪ ،‬چې دښمن ترې الندې باندې رایغ او دوی‬
‫يې ترمنځ راګېر شول‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫د جنګ په دې دوران کې نعيم بن مسعود ريض اهلل عنه رایغ او نيب کريم ﷺ ته يې وويل‪:‬‬
‫ما اسالم ته اغړه ايښې ده او هل قوم څخه مې هېڅ څوک په اسالم خرب نه دي‪ ،‬د خپلې ټنډې‬
‫مطابق راته امر وکړه چې بايد اوسمهال څه وکړم؟‬ ‫‪218‬‬

‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬ته خو يو سړی يې څه به وکړی شې خو راغيل قومونه رسه په‬
‫خپل منځ کې اخته کړه تر څو هل مونږ څخه بې فکره يش او جنګ هم دوکه ده‪.‬‬
‫َُْ‬
‫نعيم بن مسعود ريض اهلل عنه الره ونيوهل او بنوقريظه وو ته وریغ‪ ،‬نعيم بن مسعود ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه يې د رشک په مهال نزدې او خوږ ملګری و‪ ،‬هغوی ته يې وويل‪ :‬ای بنوقريظه! زما او‬
‫ستاسو ترمنځ هل حده تريې مينې باندې تاسو ډېر ښه واقف ياست! هغوی وويل‪ :‬هو باللک مونږ‬
‫ته ستا شان او شوکت معلوم دی ته دروغجن نه يې‪.‬‬
‫َُْ‬
‫نعيم ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬دا ځای مو یلک کور دی‪ ،‬دتله ستاسو شتمين‪ ،‬ستاسو چبي او‬
‫کورنۍ ده‪ ،‬دتله ستاسو ښځې او يب بيانې دي‪ ،‬قريش او غطفان ستاسو په څېر نه دي‪ ،‬تاسو د‬
‫خپلو کورونو نقل ماکين نه شئ کویل او قريش او غطفان د حممد ﷺ په ضد جګړې ته راوالړ‬
‫شوي دي‪ ،‬دتله د هغوی شتمين‪ ،‬چبيان او ښځې نشته‪ ،‬په دې کې هغوی هل تاسو څخه جال دي‪،‬‬
‫که هغوی ته موقعه په الس ورغله او څه يې وکړل کړي به یې وي او که د جنګ موقعه په‬
‫الس ورنه يش په ارام به بېرته خپل يلک ټرب ته ستانه يش‪ ،‬چونکه مدينه ستاسو هستوګنځای‬
‫دی بيا به تاسو او دوی رسه مش او ګريوان ياست‪.‬‬
‫خو که حممد ﷺ او ملګرو ته يې يواځې شوئ نو هېڅلکه يې مقابله نه شئ کویل‪ ،‬تر هغه‬
‫خپل السونه د حممد ﷺ تر ګرېوانه مه غځوئ تر څو مو هل قريشو او غطفان مرشان خلک هل‬
‫ځان رسه ګاڼه کړي نه وي چې حممد ﷺ او ملګري يې ټول ووژل يش‪.‬‬
‫بنوقريظه وويل‪ :‬ډېره ښه مشوره دې راکړه‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫بيا نعيم بن مسعود ريض اهلل عنه ابوسفیان بن حرب ريض اهلل عنه خوا ته چې د ځينو نورو‬
‫قريشو په ملتيا رسه ناست و وریغ او ورته يې وويل‪ :‬زما او ستاسو ترمنځ د مينې حمبت مستې‬
‫څپو خو تاسو ته ډېر ښه معلومات دی او د حممد ﷺ څخه هم را په شا شوی يم‪ ،‬خو يو راپور‬
‫مې غوږونه وسکونډل او ستاسو خربول مې پرې الزمه دنده وبوهل‪ ،‬ځکه چې په تاسو مې خري‬
‫پېرزو دی خو چې ما چا ته ونه ښايئ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫نعيم بن مسعود ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬وخربېدم چې يهود خپپلې کړنې ډېر زيات‬
‫پښېمانه شوي دي‪ ،‬هغوی حممد ﷺ ته خپل استازي يلږدويل دي چې د قريشو څخه به درته‬
‫د هغوی خمه ور خلک به پراډ کې راولوو او ستا په وړاندې به د هغوی هل تن څخه رسونه قلم‬
‫کړو او بيا به تر هغه ستا په قومانده د هغوی په ضد وجنګيږو چې ټول هل منځه يوسو‪ ،‬په دې‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫خاطر چې زمونږ او ستا ترمنځ بېرته د خوندور ژوند خپواین پړاو بيا پېل يش‪.‬‬
‫خو که يهودانو هل تاسو څخه د مرشانو د ګاڼه کولو طلب او غوښتنه وکړه پام کوئ چې‬
‫‪219‬‬ ‫څوک ورنه کړئ بايد بېدار ووسئ‪.‬‬
‫بيا هل هغوی څخه وپاڅېد او غطفان ته والړ او هغوی ته یې وويل‪ :‬تاسو خو زما قام قبيل‬
‫او نسب ياست‪ ،‬په ټولو خلکو کې راته ګران هم دا تاسو ياست‪ ،‬ګومان مې نه يش که دروغجن‬
‫راته ووايئ‪.‬‬
‫هغوی ورته وويل‪ :‬ښه خربه دې وکړه ته دروغجن نه يې‪.‬‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬زما نوم به چا ته هم نه يادوئ؟‬
‫غطفان‪ :‬نا‪ ،‬ستا نوم هېڅ چا ته نه يادوو‪ ،‬ستا هېڅ ذکر به نه کوو‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫نعيم بن مسعود َر َ‬
‫يض اهلل عنه ورته ټول هغه څه وويل چې قريشو ته يې وييل و او هل يهودانو‬
‫څخه يې وډارول‪.‬‬
‫د هجرت په پنځم اکل د شوال د مياشتې د هفتې په شپه ‪ -‬د اهلل پاک تقدير و چې ابو سفيان‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه او غطفان د عکرمه ريض اهلل عنه د ځينو قريشو په شمول بنو قريظه ته استازي‬
‫واستول چې د حممد ﷺ د بيخ کنې لپاره بايد هرومرو سبا د هفتې په ورځ غوڅ يرغل وکړو‬
‫تر څو خربه فيصله يش‪.‬‬
‫نور مونږ دتله تم کيدونکي نه يو‪ ،‬اسونه او اوښان مو نزدې نور د مرګ په کومې کې‬
‫لويدونکي دي‪.‬‬
‫هغوی ورته پېغام راواستو چې سبا خو د هفتې ورځ ده او سبانۍ ورځ کې مونږ هېڅ هم‬
‫نه شو کوالی او په تاسو هم پټ او پناه نه ده چې زمونږ هر چا چې د هفتې په ورځ څه کړي‬
‫دي د عذابونو ښاکر شوي دي‪ ،‬د دې برسېره مو پام دې ته هم راړول غواړو چې د حممد ﷺ‬
‫ضد جګړه ستاسو په ملتيا تر هغه نه شو کوالی تر څو مو راته مرشان خلک په ګاڼه کې نه‬
‫وي راکړي په دې خاطر چې جنګ بييخ يقيين يش‪ ،‬ولې چې مونږ په دې وډارېدو چې که‬
‫جنګ ګرم يش او شکست مو نصيب يش نو تاسو خو به خپلو کورونو ته ستانه شئ او مونږ به‬
‫دې سړي ته يواځې پرېږدئ او تاسو ډېر ښه پوهيږئ چې مونږ يې د مقاومت هېڅ توان نه لرو‪.‬‬
‫قريش او غطفان چې لکه ورته په خمکې کړی شوې خربې په بنسټ په نوي خرب وخربېدل‬
‫َُْ‬
‫قريش او غطفان دواړو وويل‪ :‬د نعيم بن مسعود ريض اهلل عنه خربه خو کټ مټ رښتيا وه‪،‬‬
‫بېرته يې بنوقريظه ته استازي ويلږدول چې که خوښه مو وي د جنګ لپاره مچتوایل ونيسئ چې‬
‫جنګ وررسه وکړو او په ګاڼه کې مرشان ال څه چې اعم خلک هم نه شو درکوالی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫بنوقريظه ته چې د هغوی استازو راپور واورول شو ټولو وويل‪ :‬د نعيم بن مسعود ريض اهلل‬
‫َُْ‬
‫عنه خربه زره بره هم کږه نه ده‪.‬‬
‫خلک خو په رښتيا جنګ کوي که موقعه په الس وريش نو خرپ ترپ به وکړی او الړ به‬ ‫‪220‬‬

‫يش خو که موقعه په الس ورنه يش نو خپل کور ټرب ته به روغ جوړ ستانه يش او د حممد ﷺ‬
‫او ستاسو ترمنځ به وررسه ستاسو په کور یلک کې جنګ جګړه وي‪.‬‬
‫بيا يې ورته استازي ويلږدول چې تر څو مو د رسخلک په ګاڼه کې نه وي راکړي تر هغه‬
‫مو په جنګ کې ملتيا نه کوو‪.‬‬
‫قريشو او غطفان د بيا ځل لپار انکار وکړ‪ ،‬هغه و چې اهلل پاک الپسې نور هم رسوا کړل‪.‬‬
‫د ژمې کنګل موسم کې پرې اهلل پاک طوفاين باد راوالوځو ټول ديګونه او په اور باندې‬
‫ګټوۍ يې ورهل نسکورې کړې‪.‬‬
‫د راغلو جنګي ډلو ټپلو ترمنځ راپېدا شوې کړکېچ او بېالبېل راپورونه چې د نيب کريم‬
‫َُْ‬
‫ﷺ ترغوږ ورسېدل حذيفه بن ايلمان ريض اهلل عنه یې ویلږدو تر څو د خلکو د تېرې شپې‬
‫احوال راوړي‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫حممد بن کعب القريظ ريض اهلل عنه وايي‪ :‬د کوفې يو ميشوال حذيفة ايلمان ريض اهلل عنه‬
‫ته وويل‪ :‬ابوعبداهلل! تاسو په رښتيا د نيب کریم ﷺ ملګری او وررسه په صحبت کې پاتې شوي‬
‫ياست؟ هغه وويل‪ :‬هو وراره‪ ،‬باللک دغسې ده‪.‬سړي وويل‪ :‬تاسو به وررسه څه کول؟ حذيفه‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬مونږ به یې ال په خدمت کې ستړي کېدو هم‪.‬‬
‫سړي وويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې که د حممد ﷺ رسه اهلل پاک زمونږ صحبت راوسیت‬
‫وی مونږ به په اوکو ګرځویل وی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫حذيفه ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې د خندق په ورځ نيب کريم ﷺ د‬
‫شپې هل خمې لږه اندازه ملونځ وکړ او بيا يې مونږ ته مخ کړ او ويويل‪ :‬د راغلو جنګيايل يلکو بشپړ‬
‫معلومات به څوک ښه راغونډ کړي چې د شپې هل خمې بېرته ځان هم په چټکۍ راورسوي؟ که‬
‫هر څوک وي زه به هل اهلل څخه وغواړم چې جنت کې یې زما همسايه جوړ کړي‪.‬‬
‫د ډېرې سختې خينې او ولږې او د بې سارې ويرې او ډار هل خمې هېڅ څوک هم ونه پاڅېد‪،‬‬
‫نيب کريم ﷺ ما ته اواز وکړ‪ ،‬نو زما جمبوري وه چې وریلغ وم ځکه چې په نوم يې راته اواز وکړ‬
‫او راته يې وويل‪ :‬حذیفه!! والړ شه او په راغلو خلکو کې ځان ننباسه‪ ،‬وګوره چې خلک نورې‬
‫څه ارادې لري؟ هل راپور راټولو پرته نور په هېڅ چا غم او غرض ونه لرې‪.‬‬
‫زه الړم او د خلکو په صفونو کې ننوتلم او اهلل پاک را پورته کړی طوفاين باد پرې های‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ناتار جوړ کړی و‪ ،‬په اور باندې ايښې کټوۍ او د هغوی اورونه او تم ځايونه يې ارې ارې کړل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفیان ريض اهلل عنه وپاڅېد او غږ يې کړ‪ :‬هر څوک خپل ملګري ته وګورئ هسې نه‬
‫‪221‬‬ ‫پردي څوک مو جنګي يلکې ته داخل نه يش‪.‬‬
‫َُْ‬
‫(‪)1‬‬
‫حذيفه ريض اهلل عنه وايي‪ :‬ما دسيت خپل دواړه اړخ واهل وپوښتل چې څوک ياست؟‬
‫هغوی وويل‪ :‬فالنکی د فالنکي ځوی يم‪.‬‬
‫بيا ابوسفیان ريض اهلل غږ کړ چې ای قريشو! نور دتله مونږ نه تم کيږو‪ ،‬اسونه او اوښان مو‬
‫تباه او برباد شول او بنو قريظه وو هم رارسه په کړي ژمنه وفا ونه کړه‪ ،‬د سرتې بدمرغۍ او د‬
‫بې سارې باد او طوفان رسه خمامخ شول‪ ،‬نه خو مو ترې اور ملبې پورته کویل يش او نه مو ترې‬
‫په نغري کټوۍ ټينګېدای يش‪ ،‬ټول تم ځايونه يې هم ونړول‪ ،‬زه خو مکې ته د ستنېدو اراده‬
‫لرم بايد ستانه شوو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د ابوسفيان ريض اهلل عنه اوښ ال والړ و چې ورته یې ورټوپ کړ‪ ،‬د اوښ پړی يې هله هل‬
‫َُْ‬
‫غوټې خالص شو چې ابوسفيان ريض اهلل عنه هغسې والړ و‪ ،‬خو که د نيب کريم ﷺ راته (د‬
‫راپور راټولولو پرته نور د هيڅ مه کوه) وييل نه وو نو په غيش به مې وژیل وی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫حذيفه ريض اهلل عنه وايي‪ :‬بېرته په داسې حالت کې راستون شوم چې نيب کريم ﷺ ال د‬
‫خپلو ځينو يب بيانو په يمين بلاس کې د ملونځ په حالت کې والړ و‪ ،‬چې زه یې ويلدم خپلو خپو‬
‫ته يې نزدې په پوښاک کې ننويستم او هغه يې راباندې خپور کړ‪ ،‬زه ال په کمبل کې پټ وم چې‬
‫هغه رکوع او سجده هم پوره کړه‪ ،‬خو چې لکه یې سالم وګرځو په يلديل ټول راپور مې خرب کړ‪.‬‬
‫د قريشو بېرته ستنېدو نه چې غطفان وخربېدل دوی هم خپلو کورونو ته ستانه شول‪.‬‬
‫د شپې هل تېرېدو رسه د سهار په مهال د نیب کريم ﷺ په شمول ټول مسلمانان بېرته مدينې‬
‫ته سالم او اغنم راستانه شول او خپل جنګي اوزار يې ځای پرځای کړل‪.‬‬

‫په پنځم هجري کال کې د بنوقريظه غزا‬

‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم هل غټو ورېښمو نه پټیک وهیل په زين‬ ‫ورځ چې تر ماسپښينه ورسېده جربيل علي ِه‬
‫پوښل شوي قچر باندې رایغ او نيب کريم ﷺ ته يې وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! ايا تا خپل جنګي‬
‫((( په رشح املواهب کې يليلک دي چې ښي اړخ وال ته مې وويل‪ :‬څوک يې؟ هغه وويل‪ :‬معاوية بن ايب سفيان‬
‫َ ُْ‬ ‫َ ُْ‬
‫ريض اهلل ع ن ه يم‪ ،‬بیا مې ګڅ اړخوال ته وويل‪ :‬ته څوک يې؟ هغه وويل‪ :‬عمرو بن العاص ريض اهلل ع ن ه يم‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم ورته وويل‪ :‬راغلو مالئکو ال تر‬ ‫بلاس ويستیل دی؟ هغه ورته وويل‪ :‬هو‪ ،‬جربيل علي ِه‬
‫اوسه خپل جنګي اوزار نه دی ايښی‪ ،‬مالئک خو ايله بيله اوس د شکست زده قوم هل څارنې‬
‫څخه راستنې شوې‪.‬‬ ‫‪222‬‬

‫اهلل پاک تا ته د بنو قريظه و رسه په جنګ کولو امر کوي زه هم اوس هلته روان يم تر څو‬
‫زړونه او هوډونه يې ونړوم‪.‬‬
‫َُْ‬
‫نیب کريم ﷺ عيل بن ایب طالب ريض اهلل عنه ته بېرغ ورکړ تر څو ځان بين قريظه ته‬
‫زر ورسوي‪ ،‬هغه و چې خلکو يې په پل پسې ګړندی پل پورته کړ او ځانونه يې تر بنوقريظه‬
‫ورسول‪ ،‬عيل ريض اهلل عنه چې لکه د هغوی تر لويو قالونو ورسېد د نيب کريم ﷺ اړوند يې‬
‫ورڅخه سپکې سپورې واورېدې بېرته تر هغه راستون شو چې د نيب کريم ﷺ رسه خمامخ‬
‫شو او ورته يې وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! بنوقريظه و ته نزدې مه ورځه‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬ولې؟‬
‫زما اړوند دې ترې سپورې ستغې واورېدې؟ هغه وويل‪ :‬هو‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬تر هغه‬
‫چپ يش چې ما وويين‪.‬‬
‫لکه چې نيب کريم ﷺ د هغوی تر ماڼو نزدې ورسېد ورته یې غږ کړ‪ :‬ای د شادوګانو ورونو!‬
‫ايا اهلل ونه رشمولئ؟ ايا اهلل درباندې خپل عذاب راښکته نه کړ؟‬
‫پوهه او هوښيار يې نيب کريم ﷺ بنو قريظه و ته د رسېدو رسه سم‬ ‫هغوی ورته وويل‪ :‬ته ډېر‬
‫َ َّ‬
‫د هغوی چارپايانو ته نزدې د (أنا) نومې کويه رسه واړوهل‪.‬‬
‫ځېنو خلکو د مازديګر ملونځونه هل ماسخوتن په مهال د نيب کریم ﷺ د امر رسه سم هلته‬
‫وکړل چې بايد هر سړی دمازديګر ملونځ بنوقريظه و ته ورسوي‪ ،‬او دوی د جنګ په هغې سختو‬
‫کې وو چې ملونځ يې ادا نه کړی شو نه په دغې کړنه اهلل پاک مالمته کړل او نه هم ورته رسول‬
‫کریم ﷺ څه وويل‪.‬‬
‫ترپنځه ويشت شپو ورځو پورې يې پرې بندېز ولګو تر څو خپله ستړي شول او اهلل پاک‬
‫يې زړونه هل ډار او وېرې څخه هم ډک کړل‪.‬‬
‫د قريشو او غطفان هل ستنېدو وروسته حيي بن اخطب هم د کعب بن اسد رسه خپپلې ژمنې‬
‫د وفا په خاطر د بنو قريظه و رسه رشيک ماڼې ته ننوت‪ ،‬بنوقريظه چې لکه وپوهېدل چې نيب‬
‫کريم ﷺ ترې هل جنګ پرته بييخ نه ستنيږي نو کعب بن اسد ورته وويل‪:‬‬
‫ای يهودانو! په راغيل حالت خو تاسو ډېر ښه خرب ياست‪ ،‬زه درته درې مشورې درکوم د‬
‫عقل په تقایض ترې يوه هرومرو ومنئ‪.‬‬
‫ټولو ورته وويل وايه بايد څه وکړو؟ هغه وويل‪:‬‬
‫بايد د دې سړي پېرواکري او پوره تصديق وکړو‪ ،‬لوړه په رب اليزال چې تاسو اوس په‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫دې ډېر ښه وپوهېدئ چې دا رښتوین نيب او د اهلل پاک هل اړخه راستول شوی دی او‬
‫دا هغه پېغمرب دی چې ستاسو کتاب پرې هم ګواه دی‪ ،‬د ايمان رسه به ستاسو وينه او‬
‫‪223‬‬
‫ځان او شتمين او ښځې همدا ستاسو په ولکه کې پاتې يش‪.‬‬
‫هغوی وويل‪ :‬مونږ هېڅلکه هم د تورات د حکمونو خمالفت نه شو کوالی او نه يې‬
‫پرې استبدال ته کومه اړتيا لرو‪.‬‬
‫بيا يې ورته وويل‪ :‬که دې مشورې ته اغړه نه ورکوئ نو راځئ چې خپلې يب بيانې او چبي‬
‫په خپلو السونو ووژنو بيا به د حممد او ملګرو په ضد ميدان ته د خونړيزې معرکې لپاره‬
‫ووځوو تر څو اهلل پاک زمونږ او د هغه ترمنځ غوڅه پرېکړه وکړي‪ ،‬ځکه چې چبيان خو‬
‫به زمونږ نه خمکې تليل وي نو د چبو اړوند به هېڅ ډول ډار نه احساسوو‪ ،‬که پرې بريمن‬
‫شوو او مېدان مو وګټو نو هل دې څخه غوره چبيان او ښځې به په الس رايش‪.‬‬
‫هغوی و ځوابو چې دې مسکينانو څه کړي دي؟ د دوی هل مرګ نه وروسته به په‬
‫ژوند کې هېڅ خوند او مزه پاتې نه وي‪.‬‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬چې دا مشوره مې هم نه منئ نو وس خو د هفتې شپه ده‪ ،‬هغوي يقيين‬
‫دي چې دوی د ورځې جنګ نه کوي ناڅاپه به پرې خونړيز يرغل وکړوو کېدای يش‬
‫زړونه مو پرې يخ يش!!‬
‫هغوی وويل‪ :‬ولې اوس دې ته راورسېدو چې د هفتې د ورځې تقديس د خپو الندې کړوو؟‬
‫او دهغې زساګانو وړ وګرځوو چې مرشان مو يې ښاکر شو ي وو!‬
‫او تا ته ښه معلومات دي چې هغوی د بې حرمتۍ هل کبله مسخه شوي وو!!‬
‫کعب ورته وويل‪ :‬د مور هل زږولو وروسته مو يوه شپه هم په عقل کې نه ده تېره کړې‪.‬‬
‫َُْ‬
‫بيا حصار شوي يهودانو نيب کريم ﷺ ته استازی واستو چې ابوبلابة ريض اهلل عنه راته‬
‫راواستوه تر څو مونږ ترې مشوره واخلو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ ورته ابوبلابة ريض اهلل عنه واستو يهودانو چې لکه ويلد ټول ورته راوالړ‬
‫شول‪ ،‬ماشومانو او ښځو يې ورته په وېر ژړا رشوع وکړه‪ ،‬بيا ورته يهودانو وويل‪ :‬څه فکر لرې‬
‫(‪)1‬‬
‫که نيب کريم ﷺ ته د هغه د فيصلې په تقایض تسليم شو؟‬
‫((( بنوقريظه چې هل لکه راهيسې حمارصه شول او دخپل ځان په هالکت يې يقني رایغ‪ ،‬شأن بن قيس يې د‬
‫نيب کريم ﷺ رسه د خربو اترو لپاره واستو چې بنوقريظه به هم لکه د بنونظري په څېر د اوښ بار په اندازه‬
‫د خپلو ماشومانو او چبو رسه هل کورونو څخه کډوال يش‪ ،‬نيب کريم ﷺ ترې غوڅ انکار وکړ‪ ،‬بيا يې ورته‬
‫وويل‪ :‬مونږ او زمونږ ښځو او چبيانو ته امان راکړه‪ ،‬جنګي او کورين ساز اوسامان دې هم درپاتې وي‪ ،‬نيب‬
‫کريم ﷺ ترې بيا انکار وکړ تر څو يې پرېکړې ته اغړه کيږدي‪ ،‬شأن بن قيس د نيب کريم ﷺ غوڅ درېځ‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫ابوبلابة ريض اهلل عنه ورته په خپلې مرۍ الس راښکو او ورته يې وويل‪ :‬ډېره ښه ده(‪.)1‬‬
‫َُْ‬
‫ابوبلابة ريض اهلل عنه وايي‪ :‬وړاندې هل دې چې هل يهودانو څخه پل پورته کړم وپوهېدم چې‬
‫د اهلل او د هغه د رسول ﷺ رسه مې خيانت وکړ‪.‬‬ ‫‪224‬‬

‫َُْ‬
‫ابوبلابة ‪-‬ريض اهلل عنه‪ -‬د مسجد په لور ریه شو او هلته يې ځان د ستنې پورې وتړو او‬
‫ويويل‪ :‬تر هغه به تړل شوی يم چې اهلل پاک مې توبه قبوهل کړي او هېڅلکه به نور بنوقريظه‬
‫ته والړ نه شم‪ ،‬په هغه ځمکه هېڅلکه پل نه ږدم چې ما پرې د اهلل پاک او د هغه د رسول ﷺ‬
‫رسه جفا کړي وي‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ چې لکه د هغه راپور واورېد ويويل‪ :‬ولې زما خوا ته نه راتلو چې د اهلل پاک‬
‫نه مې ورهل خبشش غوښیت وی؟ چې اوس يې ځان تړیل دی تر هغه دې زغم وبايس تر څو يې‬
‫اهلل توبه قبوهل کړي‪.‬‬
‫َْ‬
‫ام سلمة ‪-‬ريض اهلل عن َها‪ -‬وايي‪ :‬نیب کريم ﷺ وفرمايل‪ :‬د ابوبلابة توبه قبوهل شوه‪ ،‬ما ورته‬
‫وويل‪ :‬د اهلل پېغمربه! زېری ورته نه ورکوم؟ هغه وويل‪ :‬ولې نه که ستا خوښه وي زېری ورکړه‪.‬‬
‫َْ‬
‫د سرت او پردې د اسماين حکم نه وړاندې ام سلمة ريض اهلل عن َها د خپل کور په دېوال‬
‫مسجد ته ورپورته شوه‪ ،‬ورته يې عږ کړ چې زېری مې درباندې توبه دې قبوهل شوه‪.‬‬
‫َْ‬
‫ام سلمة ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬خلک په چټکۍ راوالړ شول تر څو يې بند وسپړي هغه ورته‬
‫وويل‪ :‬نا‪ ،‬تاسو به مې د بند غوټې نه خالصوئ تر څو نيب کريم ﷺ مې په خپلو السونو د بند‬
‫غوټې وسپړي‪.‬‬
‫لکه چې نيب کريم ﷺ د سبا ورځې سهار ملونځ ته ووت بند يې ترې لرې کړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابن هشام وايي‪ :‬ابوبلابة ريض اهلل عنه شپږ شپې ځان په جومات کې د کجورې تنې پورې‬
‫تړیل و‪ ،‬د ملونځ په وخت کې به يې ښځې راخالصو او د ملونځ نه وروسته به يې بيا ځان بند‬
‫ته ورکو‪.‬‬
‫بهر کيف باالخره هم بنو قريظه د نيب کريم ﷺ غوڅې پرېکړي ته تيار شول‪ ،‬د اوس قبيلې‬
‫خلک نيب کريم ﷺ ته راغلل او ورته يې وويل‪ :‬بنوقريظه زمونږ مالتړي وو‪ ،‬پرون چې تا‬
‫زمونږ د خزرجيانو ورونو د مالتړو رسه کومه رويه کړې وه تا ته عرض کوو چې دوی رسه هم‬
‫هغه رويه وکړې!!‬
‫يهودانو ته راپور يوړ‪( .‬رشح املواهب دزرقاين يلکنه)‪.‬‬
‫َ ُْ‬
‫((( په رشح املواهب کې يليک‪ :‬ابوبلابة ريض اهلل ع ن ه به د نيب کريم ﷺ غوڅ درېځ د هغوی وژل معلوم کړل چې‬
‫ذحبه کوي به یې‪ ،‬ځکه يې ورته په الس اشاره وکړه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫بنو قينقاع چې د خزرجيانو مالتړي وو نيب کريم ﷺ حمارصه کړي وو‪ ،‬هغه و چې ځانونه‬
‫يې د نیب کريم ﷺ پرېکړې ته ورکړل‪ ،‬بیا ترې عبداهلل بن ايب بن سلول ټول وغوښتل هغه ته‬
‫‪225‬‬
‫يې ډالۍ کړل‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬ايا دا به ښه نه وي چې د بنوقريظه اړوند غوڅه پرېکړه ستاسو‬
‫د قبيلې يو نفر وکړي؟ ټولو وويل‪ :‬ولې نه‪ ،‬د اهلل رسوهل ډېره ښه ده‪.‬‬
‫َُْ‬
‫نیب ﷺ ورته وفرمايل‪ :‬دا پرېکړه به سعد بن معاذ ريض اهلل عنه کوي‪ ،‬نيب ﷺ د سعد بن معاذ‬
‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه هل ټپي کېدو وروسته د اسلم قبيلې متعلق د ُرفيْ َده ريض اهلل عن َها په خېمه کې د‬
‫َْ‬ ‫َ‬
‫سمبالولو امر وکړ‪ُ ،‬رفيدې ريض اهلل عن َها به د اهلل د رضا په خاطر د ټپيانو عالج معاجله کوهل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هل کوم راهيسې چې سعدبن معاذ ريض اهلل عنه د خندق په غزا کې ټپي شو‪ ،‬نيب کريم ﷺ‬
‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َُْ‬
‫صحابه کرامو ته وويل‪ :‬سعد بن معاذ ريض اهلل عنه د ُرفيْ َده ريض اهلل عن َها په خيمه کې دېره‬
‫کړئ تر څو زه یې هل نزدې پوښتنه وکویل شم‪.‬‬
‫َُْ‬
‫بيا چې لکه د بنو قريظه د پېښې اړوند د پرېکړې دنده سعد بن معاذ ريض اهلل عنه ته‬
‫ورکړل شوه‪ ،‬خپل ټول قام قبيل يې پسې رایغ‪ ،‬په خر يې د هغه لپاره د څرمن څادر خپور کړ‪،‬‬
‫َُْ‬
‫هېره دې نه وي چې سعد ريض اهلل عنه خپپله ښايسته مزېدار او چاغ انسان و‪ ،‬چې لکه يې‬
‫قوم د نيب ﷺ تر حضوره راورسو په الره کې به ورته خپل هر قويم بار بار ويل‪ :‬ابوعمره! د خپلو‬
‫مالتړو اړوند بايد هرومرو نېکه مشوره ورکړې‪ ،‬نيب کريم ﷺ په دې اند غوره کړې تر څو ته‬
‫َُْ‬
‫يې پلوي وکړې‪ ،‬د بار بار تکرار هل کبله ورته سعد ريض اهلل عنه وويل‪ :‬اوس به سعد د اهلل‬
‫پاک د رضا په خاطر د چا هل مالمتيا هېڅ پرواګري نه وي‪.‬‬
‫د دې خربې داورېدو رسه ځېنې قوم يې د بنو عبداالشهل کورونو ته د بنو قريظه د مرګ‬
‫َُْ‬
‫اوازه يوړه او ال سعد ريض اهلل عنه بنوقريظه و ته نه و رسېدیل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫لکه چې سعد بن معاذ ريض اهلل عنه د نيب کريم ﷺ جملس ته ورسېد‪ ،‬خلکو ته يې وويل‪:‬‬
‫خپل مرش ته مو وپاڅېږئ‪ ،‬د خربې اورېدو رسه مهاجرینو وويل چې نيب کريم ﷺ انصارو ته‬
‫وويل چې ورته وپاڅېږئ‪ ،‬او انصارو ويل‪ :‬نا‪ ،‬نيب کريم ﷺ ټولو ته وويل چې سعد ريض اهلل‬
‫َُْ‬
‫عنه ته وپاڅېږئ‪ ،‬ټول ورته پاڅېدل او ورته يې وويل‪ :‬ای ابوعمره! نیب کريم ﷺ تا ته د خپلو‬
‫مالتړو پرېکړه ځکه دروسپارتله چې ښه رويه وررسه وکړې!‬
‫َُْ‬
‫سعد بن معاذ ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬ايا د اهلل په نوم مو رارسه لوظ دی چې پرېکړه به‬
‫مې اخرنۍ پرېکړه وي؟‬
‫هغوی وويل‪ :‬هو‪ ،‬بيا يې ورته وويل‪ :‬دتله شته خلک به يې ټول مين؟ چرته چې نيب ﷺ‬
‫ناست و ورته يې اشاره وکړه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫نيب کريم ﷺ ځواب ورکړ چې هو‪ ،‬زه يې هم منم‪.‬‬

‫َُْ‬
‫سعد بن معاذ ريض اهلل عنه وويل‪ :‬د بنوقريظه اړوند زما پرېکړه دا ده چې بايد لويان يې‬
‫ووژنئ‪ ،‬شتمين يې په مسلمانانو تقسيم کړئ‪ ،‬ښځې او ماشومان يې وينځې او غالمان کړئ‪.‬‬ ‫‪226‬‬

‫َُْ‬
‫نیب کريم ﷺ سعد بن معاذ ريض اهلل عنه ته وويل‪ :‬داوو اسمانونو پورته د اهلل پاک په‬
‫فيصله دې فيصله وکړه‪.‬‬
‫بيا بنوقريظه هل قالوونو څخه راښکته کړی شول او په مدينه کې د کيسه بنت احلارث په‬
‫کور کې يې بنديوان کړل‪ ،‬بيا نيب کريم ﷺ د مديين بازار ته ووت او هلته یې ډېرې کندې‬
‫کويان وکنستل‪ ،‬استازی به یې پسې يلږدول او ډلې ډلې قرظيان به راوستل کېدل او په ويستل‬
‫شو کندو کې به ترې کرپې قلم کېدې‪ ،‬په دغې مردارانو کې د اهلل سرت دښمن حيي بن اخطب‬
‫او د بنو قريظه و مرش کعب بن اسد هم وو‪.‬‬
‫په دغې ورځ هل تېغه تېر شوو شمېره شپږ سوه يا اووه سوه کسان وو‪ ،‬نور ځينې تاريخ پوهان‬
‫اټلکوي چې د بنوقريظه يهودان د اته سوه او نهه سوه ترمنځ وو‪.‬‬
‫کعب بن اسد چې الس تړیل يې نيب کريم ﷺ ته په لويه ډهل کې روان کړی و خپلو خلکو‬
‫ورته وويل‪ :‬کعبه! چرته يې روان کړي يو؟‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬تر اوسه مو عقل ځای ته رانیغ‪ ،‬تاسو نه وينئ چې هېڅ څوک د بلونوال‬
‫خمه نه نييس‪ ،‬څوک چې راڅخه الړ يش بېرته نه راځي‪ ،‬خووپوهېږئ چې مرګ ته روان يو‪.‬‬
‫د مرګ او قتل دغه لړي تر هغه جاري او ساري وه تر څو ترې رسول اهلل ﷺ بييخ وزګار شو‪.‬‬
‫د اهلل لوی دښمن حيي بن اخطب چې السونه يې تر څټ لکک تړل شوي وو راوستل شو‪،‬‬
‫په تن پروت کميس يې ګوټې په ګوتې په دې خاطر څېریل و چې په غنيمت کې چا ته پاتې نه‬
‫يش‪ ،‬نيب کريم ﷺ ته په کتلو يې دواره ورته وويل‪ :‬تارسه په دښمنۍ ځان نه مالمتوم خو اهلل‬
‫پاک د هغه چا مرسته نه کوي چې څوک د اهلل مرسته نه کوي‪.‬‬
‫بيا يې خلکو ته مخ راواړو او ويويل‪ :‬خاطر مو مجع کړئ‪ ،‬دا د اهلل پرېکړه ده چې بين ارسائيل‬
‫د داسې غوښې غوښې پېښو رسه مخ کيږي‪ ،‬بیا کښېناست او هل تن څخه يې ورهل رس قلم کړ‪.‬‬
‫َْ‬
‫ام املؤمنني اعيشه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬هل يوې زنانه پرته د قرظيانو بله هېڅ زنانه نه ده قتل‬
‫شوې او هغه هم هل مارسه ناسته وه خربې اترې يې کولې او په بق بق به يې خندل خو ولې د‬
‫نارينه وو نه يې په ډېره لږه فاصله کې رسونه قلم کېدل‪.‬‬
‫نا څاپه غږ شو چې فالنکۍ زنانه چرته ده؟ هغې وويل‪ :‬دا يم‪ ،‬ما ورته وويل‪ :‬غرقه شې تا‬
‫څه کړي دي؟ چرته ځې؟ هغې راته وويل‪ :‬دوی مې مړه کوي کنه! ما ورته وويل‪ :‬ولې؟ هغې‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫وويل‪ :‬ما يو څه کړي وو(‪ )1‬بيا بوتلل شوه او ووژل شوه‪.‬‬

‫َْ‬
‫اعيشه ‪ -‬ريض اهلل عن َها ‪ -‬وايي‪ :‬دغه ښځه مې بييخ هل ياده نه وځي چې په خپل مرګ خربه‬
‫‪227‬‬ ‫هم وه او دومره خوشحاهل وه چې په بق بق يې خندل‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ د هر بالغ په وژلو اعم امر صادر کړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عطية القريظ ريض اهلل عنه وايي‪ :‬نیب کريم ﷺ د ټولو هغه قرظيانو په مرګ فيصله وکړه‬
‫چې هل نامه الندې يې ويښتان راټوکيديل وو‪ ،‬زه د هغه خلکو په چم کې وم چې هل نامه الندې‬
‫ويښتان يې نه وو راټوکيديل نو هېڅ يې هم راته ونه ويل‪.‬‬
‫َْ‬
‫ايوب بن عبدالرمحن وايي‪ :‬سلیم بنت قيس ريض اهلل عن َها چې د نيب کريم ﷺ د مور‬
‫هل اړخه ترور هم کېده‪ ،‬د نيب کريم ﷺ رسه يې دواړو قبلو ته ملونځ هم کړی و‪ ،‬لکه د اعمو‬
‫مسلمانانو ښځو په څېر يې وررسه په اسالم بيعت کړی و‪ ،‬ورڅخه يې د رفاعة الس ته راوړلو‬
‫َْ‬
‫هيله څرګنده کړه حاالنکه چې رفاعه سلیم بنت قيس ‪-‬ريض اهلل عن َها‪ -‬ته د پناه وروړلو‬
‫َْ‬
‫هيله کړې وه‪ ،‬سلیم ريض اهلل عن َها راغله‪ ،‬او نيب کریم ﷺ ته يې وويل‪ :‬ای د اهلل پېغمربه!‬
‫زما پالر او مور دې درڅخه قربان يش رفاعه ما ته ډالۍ کړه‪ ،‬هغه داسې وايي چې ملونځ به هم‬
‫کوي او د اوښ غوښه به هم خوري‪.‬‬
‫نیب کريم ﷺ ورته رفاعه په ډالۍ کې ورکړ او ژوندی پرېښودل شو‪.‬‬
‫بيا نيب کريم ﷺ د بنو قريظه ښځې او چبيان په مسلمانانو وويشل‪ ،‬هل دې وروسته نيب کريم‬
‫َُْ‬
‫ﷺ د بنو عبداالشهل د قبيلې غړي سعد بن زيد انصاري ريض اهلل عنه ته هل بنوقريظه ټول‬
‫وينځې او غالمان شوي زنانه او نارينه ورکړل تر څو جند ته يې بوځي او هلته پرې اسونه او‬
‫نور جنګي سازو سامان واخيل‪.‬‬
‫په وينځو شوو ښځو کې نيب کريم ﷺ د ځان لپاره رحيانه بنت عمرو بن خناقه ريض اهلل‬
‫َْ‬
‫عن َها خوښه کړه او تر هغه يې په ولکه کې وه چې ورڅخه وفات شو‪.‬‬
‫َْ‬
‫نيب کريم ﷺ اراده لرهل چې يې ازاده او بيا يې په نکاح واخيل خو رحيانې ريض اهلل عن َها‬
‫ورته وويل چې که په خپل حالت مې پرېږدې نو زما او ستا لپاره به هل نکاح څخه بهرته وي‪،‬‬
‫نو نيب کريم ﷺ په وينځې توب کې پرېښوده‪.‬‬
‫َْ‬
‫هل لکه راهيسې چې رحيانه ريض اهلل عن َها وينځه شوه نيب کريم ﷺ ورته د اسالم دعوت‬
‫ورکړ‪ ،‬خو رحيانه خپپل يهوديت لککه پاتې شوه او اسالم ته اغړې ورکولو ته تياره نه شوه نو‬
‫َ ُْ‬
‫((( ابن هشام وايي‪ :‬دغې ښځې په خالد بن سويد ريض اهلل ع ن ه باندې د ژرندې پل راغورځویل و او هغه يې پرې‬
‫شهيد کړی و‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫نيب کريم ﷺ ترې د انکار په سبب خفه او ناراضه و پرېښوده‪ ،‬يوه ورځ د خپلو ملګرو رسه‬
‫َُْ‬
‫ناست و څه ګوري چې ثعلبه بن سعية ريض اهلل عنه دومره توند راروان و چې د خپو ترپار‬
‫َْ‬ ‫َُْ‬
‫يې نيب کريم ﷺ واورېد‪ ،‬ويويل‪ :‬لکه چې ثعلبه ريض اهلل عنه ما ته درحيانې ريض اهلل عن َها‬ ‫‪228‬‬
‫په اسالم زېری راکوي؟‬
‫رښتیا هم د رارسېدو رسه سم يې ورته د هغې د اسالم زېری ورکړ او نيب کريم ﷺ يې په‬
‫اسالم راوړو بې حتاشا خوشحاهل شو‪.‬‬
‫د خندق او د بنوقريظه اړوند اهلل پاک د سورت احزاب روښانه ايتونه نازل کړل‪ ،‬په دغې‬
‫ايتونو کې اهلل پاک په مسلمانانو د خرپې غمزيې لړي بيان کړېده‪ ،‬په دغو ايتونو کې اهلل پاک‬
‫د خپل نعمت او احسان يادونه هم کړې ده چې د غم او خفګان پرته لړي يې بييخ هل منځه‬
‫يوړه‪ ،‬د اکفرانو په ضد اهلل پاک مسلمانانو لره بس او اکيف شو‪ ،‬د سختۍ په دغه مهال اهلل پاک‬
‫د منافقانو ناوړه عقايد هم پسې ښه راڅرګند کړل‪.‬‬
‫اهلل پاک فرمايي‪( :‬ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ‬
‫ﭼ ﭽﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ‬
‫ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛﮜ ﮝ ﮞ ﮟ‬
‫ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕﯖ‬
‫ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ‬
‫ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿﰀ ﰁ ﰂ ﰃ‬
‫ﰄﰅ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ‬
‫ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹﭺ ﭻﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ‬
‫ﮁ ﮂ ﮃ ﮄﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊﮋ ﮌ ﮍﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ‬
‫ﮖﮗﮘﮙﮚﮛﮜﮝﮞﮟﮠ ﮡﮢﮣﮤﮥﮦﮧﮨﮩﮪ‬
‫ﮫ ﮬﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ‬
‫ﯢ ﯣ ﯤ ﯥﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ‬
‫ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌ‬
‫ﰍﰎ ﰏ ﰐ ﰑ ﰒ ﰓﰔ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ‬
‫ﭟ ﭠﭡ ﭢ ﭣ ﭤﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰﭱ ﭲ ﭳ ﭴ‬
‫ﭵ ﭶﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉﮊ‬
‫ﮋﮌﮍﮎ ﮏﮐﮑﮒﮓﮔﮕﮖ ﮗﮘﮙ‬
‫ﮚﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ)‬
‫(‪)1‬‬

‫((( سورت اح زاب‪ .)۲۷-۹( :‬ژباړه‪ :‬ای مومن صفته خلکو! د اهلل پاک هغه لورينه په ځان راياده کړئ چې دښمن او اغيار‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫د بنوقريظه و څخه چې خلک راوزګار شول د سعد بن معاذ ريض اهلل عنه ټپ ال پسې‬
‫ناسور شو او هل کبله يې په شهادت ورسېد‪.‬‬
‫‪229‬‬ ‫َُْ‬ ‫َ َُ‬
‫حه اهلل وايي‪ :‬سعد بن معاذ ريض اهلل عنه درون او جسيم انسان و‪ ،‬خلکو‬‫حسن برصي ر ِ‬
‫درباندې الندې باندې رایغ‪ ،‬مونږ ورباندې خپلې لښکرې (مالئکې) راواستولې چې تاسو ال نه يلدلې او تاسو چې‬
‫څه کوئ اهلل مو ويين * په تاسو چې لکه دښمن (بنوقريظه) هل برنه او ځينې دښمن (ق ريش او غطفان) هل لر نه راغلل‪،‬‬
‫ستاسو سرتګې ګږې نسکورې شوې او هل ډاره مو زړونه تر مرۍ ورسېدل او تاسو په اهلل راز راز ګمانونه وکړل * د غ زا او‬
‫خپور ډار په دغه مهال مومنان ښه وازمول شول او سخت ولړزول شول * د خپور ډار په مهال منافقانو او نورو هغو وګړو‬
‫چې په نفاق رنځوران وو وويل‪ :‬مونږ رسه د اهلل پاک او د هغه رسول ﷺ کړې ژمنې هل ټګۍ برګۍ پرته نور څه نه دي‬
‫* او ځینو منافقانو (معتِّ ب بن قشري) دا هم وويل‪ :‬ای د يرثب ميشتوالو! تاسو په راغلو جنګي ډلو نن ورځ هېڅ توان‬
‫نه لرئ‪ ،‬بېرته خپلو هستوګنځايونو ته ستانه شئ او ځينو نورو منافقانو (اوس بن قيظي) به د کورونو د ځانلوايل په‬
‫بهانه اجازې غوښتې‪ ،‬په رښتيا يې کورونو يواځې نه وو خو هل جنګ څخه تښتېدل * خو که د کفارو جنګي يليک‬
‫ً‬
‫فرضا د مديين هل شاو خوا راغلې وای او هل دوی څخه يې کفر کول غوښتیل وی دوی به بېرته کفر هم کړی وی او‬
‫د زرې په اندازه به يې وروستوایل نه و کړی * او ځينې منافقانو (بنو حارثه) د اهلل پاک رسه ژمنه کړې وه چې نور به په‬
‫جنګ کې شکستونه نه اچوي او اهلل به ترې هرومرو د خپلې ژمنې پوښتنه کوي * ای پېغم ربه! ورته ووايه چې تاسو‬
‫ته به هل مرګ ژوبلې څخه تېښته هېڅلکه ګټه ونه رسوي‪ ،‬خو که تاسو وتښتئ او په شا والړ شئ هل ډېرې لږې او تږې‬
‫فائدې پرته به نور هېڅ درنه کړل يش * دا هم ورته ووايه چې که اهلل پاک تاسو ته زیان رسونه وغواړي څوک به مو ترې‬
‫وژغورالی يش؟ او که درته ګټه رسول وغواړي نو څوک به د اهلل خمه ونيوالی يش؟ او حاالنکه چې منافقانو ل ره د اهلل په‬
‫ضد هېڅ مرستندويه اومالتړي نشته * اهلل پاک هل جنګ څخه ناست او منعه کونکي خلک ښه پېژين چې همزولو او‬
‫منافقانو او نورو خلکو ته وايي چې جنګ ته مه ځئ او خپله هم جنګ ته يا د دفاع لپاره او هغه هم لکه نا لکه ځي *‬
‫د کينې هل کبله په تاسو ډېر زيات تې ره ژيب دي‪ ،‬خو چې لکه هم د خوف او ترس وخت رايش ته به ورته ګورې لکه مرګ‬
‫نيويل په څېر به سرتګې خوارې اړوي راړوي‪ ،‬خو چې د ډار وخت ترپايه ورسيږي نو ستاسو په حق کې به نازيبا الفاظ ا‬
‫ستعمالوي‪ ،‬دوي په اهلل باور نه لري ځکه خو ورهل اهلل ټول عملونه برباد کړي دي او دمنافقانو نېک عملونه بې ثوابه‬
‫کول په اهلل ډېر اسان دي * دوی داسې انګېرول چې راغيل جګړه ماران به تر اوسه نه وي تليل‪ ،‬خو که اح زاب د دوهم‬
‫ځل لپاره بيا هم رايش نو دوی ته به پسنده دا وي چې په لرو پرتو بانډو کې پ راته وی او ستاسو هل روانو حاالتو څخه يې‬
‫هل نوور نه پوښتنې کولې‪ ،‬خو که د دوهم ځل لپاره هغوی رايش او منافقان مو ترڅنګ وي نو په جنګ به يې ونډوال ډېر‬
‫لږ وي * د اهلل د رسول خربو په منلو کې ستاسو لپاره د نېکې اقتدا درس دی‪ ،‬د هغه چا لپاره چې په اهلل او د قيامت په‬
‫ورځ ايمان لري او اهلل پاک هم ډېر ډېر يادوي * او مومنانو چې لکه د راغلو اغيارو جګړه مارې ډلې ويلدلې سمدسيت يې‬
‫وويل‪ :‬دا مونږ رسه د اهلل او د هغه رسول د کړې ژمنې رښتنويل ده اواهلل پاک او د هغه رسول په خپلو ژمنو کې رښتين دي‪،‬‬
‫په دې يې حق ته تسلييم اوباور ال پسې زيات شو * او په مومنانو کې ځينې هغه باتوره اوتوريايل وو چې د اهلل پاک رسه‬
‫يې په خپلې کړي ژمنې وفا وښودهل‪ ،،‬ځينو يې خپله موخه (شهادت) تر السه کړ او ځينې يې د الس ته راوړنې په انتظار‬
‫دي او دغو باتورانو د موخې الس ته راوړلو کې هېڅ راز تردد نه دی کړی * دا په دې خاطر چې اهلل پاک ريښتنومومنانو‬
‫ته د رښتوين ايمان په بنسټ نېکه بدهل ورکړي او دخپل مشيئت او خوښې په بنسټ منافقانو ته عذاب او يا د توبې‬
‫ويستلو توفيق ورکړي‪ ،‬ځکه چې اهلل بښونکی او د زياتې پېرزو واال دی * ټول اکف ران (ق ريش او غطفان) په غم او‬
‫غصې ډکې سينې بېرته اهلل ستانه کړل چې خپل هېڅ هدف ته ونه رسېدل او د جنګ په روان لړی کې اهلل پاک د‬
‫مومنانو لپاره اکيف شو ځکه چې اهلل پاک ډېر زيات قوی او زوراور دی * او د اهل کتابو ځينې خلک (بنوقريظه) اهلل پاک‬
‫هل خپلو لوړو بروجونو څخه راښکته کړل چې د کفارو مرستو ته يې دوام ورکړی و‪ ،‬ځينې تاسو ووژل او نور ځينې مو‬
‫غالمان کړل * د هغوی ځمکې او کورونه اوټوهل شتمين اهلل پاک تاسو ته په غنيمت کې درکړه‪ ،‬او اهلل به نوره ځمکه هم‬
‫په غنيمت کې درکړي چې تر اوسه مو ال د خپو الندې نه ده راغلې او اهلل پاک په هر يش باندې قدرت لرونکی دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫يې جنازه اوږو ته سپکه پورته کړه‪ ،‬منافقانو به ويل‪ :‬دا ال چاغ او باډېدار و‪ ،‬دومره سپکه جنازه مونږ‬
‫هېڅ چرته نه وه يلديل!!‬
‫لکه چې نيب کريم ﷺ ته د منافقانو راپور ورسېد ويويل‪ :‬نور چا هم دررسه جنازه پورته کړې وه‪ ،‬د‬ ‫‪230‬‬

‫دې په روح مالئک ډېر زيات خوشحاهل شو او هل ډېرې مينې ورته عرش هم په خوځښت کې رایغ‪.‬‬
‫هل مرشاکنو څخه د جنګ په روانه لړې کې درې نفرو رسونه وخوړل‪ ،‬منبه بن عثمان بن عبيد‬
‫چې په غيش ټپي شوی و اوپه مکه کې ومړ‪.‬‬
‫هل بنو خمزوم بن يقظه څخه په کې نوفل بن عبداهلل بن املغريه هم وژیل شوی و‪ ،‬هغه غوښتل چې‬
‫ګنې هل خندق څخه به په اسانه تېر يش‪ ،‬هغه و چې پکې راپرېوت او مردار شو‪ ،‬مسلمانانو يې جثه‬
‫(الش‪ ،‬نعش) راپورته کړ‪ ،‬مرشاکنو هل نیب ﷺ څخه وپوښتل چې نوفل ورباندې په مړينه وپلوري‪،‬‬
‫نيب کريم ﷺ يې ورته مړی ورکړ او ويويل‪ :‬نه مو ورهل مړی په اکر دی او نه مو ورهل پېسې ټکې په‬
‫اکر دي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هل بنو اعمر بن لؤي نه په کې عمرو بن عبد ود هم رس خوړیل و‪ ،‬عيل ريض اهلل عنه په خپل‬
‫الس و واژه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هل مسلمانانو څخه په کې يو خالد بن سويد ريض اهلل عنه شهيد شوی و چې د بنو قريظه په ورځ‬
‫پرې يوې يهودڼې هل بره دَ ژرندې پل راخوشې کړ او شهيد شو‪ ،‬داسې ويل کيږي چې نيب کريم ﷺ‬
‫َُْ‬ ‫َّ ُ َ َ ْ َ‬
‫يې اړوند وويل‪ِ ( :‬انه ُل لج ُر ش ِهيْ َدي ْ ِن) خالد ريض اهلل عنه ته به د دوو شهيدانو ثواب ورکړل کيږي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫بل ابوسنان بن حمصن بن حرثان ريض اهلل عنه و چې نيب کريم ﷺ ال د بنو قريظه و حصار نه‬
‫و مات کړی چې وفات شو او هلته د بنوقريظه و په مقربه کې يې دفن کړ‪.‬‬
‫ماته د رارسيديل پېښليد هل خمې چې نيب کريم ﷺ لکه هل خندق څخه مدينې ته راستون شو ويويل‪:‬‬
‫هل دې اکل وروسته نور قريش هل تاسو رسه جنګ نه يش کویل بلکې تاسو به وررسه جنګ کوئ‪.‬‬
‫رښتيا هم چې هل دغې سحنې وروسته قريشو د مسلمانانو رسه جنګ ته زړه نه ښه کو خو‬
‫مسلمانانو به وررسه جنګونه کول تر دې چې اهلل ورته د مکې فتحه ورکړه‪.‬‬

‫د بنو لحيان غزا‬

‫د بنوقريظه هل غزا وروسته نیب کريم ﷺ د ذواحلجې‪ ،‬حمرم‪ ،‬صفر‪ ،‬ربيع االول او ثاين مياشتې‬
‫په مدينه کې تېرې کړې‪ ،‬د مجادی االویل د مياشتې په لومړيو کې د بنو حليان رسه غزا ته‬
‫راپورته شو تر څو د رجيع د پېښې ملزمان ګرفتار کړي او د خبيب بن عدي او ملګرو ريض‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َْ‬
‫اهلل عن ُه ْم غچ واخيل‪ ،‬خلکو ته يې واوروهل چې شام ته تلونکی دی په دې خاطر چې اغيار په‬
‫ُ‬
‫(‪)1‬‬
‫خپل غفلت او ناخربۍ کې د تېر په څېر پاتې يش‪.‬هل مدينې څخه د غراب په الره ریه شو‬
‫َ‬
‫‪231‬‬
‫ميْض او بيا هم‬ ‫غراب چې هل مدينې څخه شام ته شاهراه او لويه غريزه سيمه ده هل الرې يې ِ‬
‫ْ‬
‫(بي) عالقې ته او بيا د يمام‬ ‫برتاء ته ورسېد‪ ،‬هل دې ځايه بېرته راستون او مدينې ته نزدې د ِ‬
‫اکړجنې ساحې ته يې ځان ورسو‪ ،‬هل دې ځايه يې د مکې په لور چابک ګامونه واخستل تر څو‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫د بنو حليان هستوګنځايونو (غران) ته ورسيږي او غران د (امج او عسفان) ترمنځ پرته عالقه‬
‫ده‪ ،‬بنو حليان د خربېدو رسه سم په ډېرې زياتې تېزۍ د غرونو رسونو ته پناه وړې وه‪ ،‬لکه چې‬
‫دښمن هل نيب کريم ﷺ څخه وتښتېد ويويل‪ :‬که ُعسفان ته هم الړ شو ښه به وي!! تر څو د‬
‫مکې خلک وپوهيږي چې مونږ تر مکې راغيل وو‪.‬د دوه سوه شاه سوارانو په شمول نيب کريم‬
‫ﷺ ُعسفان ته والړ اونور دوه سوه سپاره يې کراع الغميم ته واستول‪ ،‬هل دې پړاو وروسته نيب‬
‫کريم ﷺ بېرته مدينې ته راستون شو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫جابر بن عبداهلل ريض اهلل عنه وايي‪ :‬لکه چې نيب کريم کريم ﷺ بېرته مدينې ته راستنېدو‬
‫َْ ْ َ َ‬ ‫َّ َ ُ ْ َ َ ُ ُْ‬ ‫ما ترې واورېدل‪( :‬آيبُ ْو َن تَائِبُ ْو َن ِا ْن َش َ‬
‫هلل ِم ْن َوعثا ِء ال َّسف ِر َو کآبَ ِة‬
‫اء اهلل ل ِ َربِنا حا ِمدون‪ ،‬أعوذ بِا ِ‬
‫َ‬ ‫ُْ َْ َ َ ُ ْ َْ َِْ ْ َ ْ َ ْ‬
‫ب وسو ِء المنظ ِر ِف األه ِل و الم ِ‬
‫ال)‪.‬‬ ‫المنقل ِ‬

‫د ذي قرد غزا‬

‫نیب کريم ﷺ په مدينه کې ډېرې لږې شپې تېرې کړې چې عيينة بن حصن بن حذيفة‬
‫بن بدر الفزاري د اغبه مقام کې د نيب ﷺ د شېدو او نزدې نلګېدونکو اوښانو باندې د چور‬
‫چپاول لړي پېل کړه‪ ،‬په بانډه کې د بنوغفار د قبيلې (ابن ايب ذر) يو تن يې وواژه او د اوښانو‬
‫رسه يې ترې ښځه هم روانه کړه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫سلمة بن عمرو بن االکوع سليم ريض اهلل عنه لومړی هسيت وه چې په چورچپاول وپوهېد‪،‬‬
‫َُْ‬
‫خپله يلنده او غيش يې راواخستل او د طلحة بن عبيد اهلل ريض اهلل عنه د غالم په شمول يې‬
‫چې يو اس وررسه و ورپسې شول‪ ،‬د ثنية الوداع هل ځای څخه يې چپاولګر ويلدل‪ ،‬د سلع نو‬
‫ځای ته ورپورته شو او په لوړ غږ يې وويل‪ :‬واصباحاه‪ ،‬او د چپاولګرو پسې نور ګړندی شو‪ ،‬د‬
‫پړانګ په څېر تېزې منډې رسه يې راګري کړل‪ ،‬غيش يې پرې وورول او د هر ګوزار رسه به يې‬
‫ويل‪ :‬د ابن االکوع ګوزار ته ټينګ شه‪ ،‬نن د بوزديالنو د مړینې ورځ ده‪.‬‬
‫َ ُْ‬
‫((( ددې غ زا په دوران کې پر مدينه باندې امري عبداهلل بن ام مکتوم ريض اهلل ع ن ه ګمارل شوی و‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫که هغوی پسې راستانه شول دا به ترې تر هغه بېرته راستون شو چې د غيش ګوزار ته به‬
‫جوړ شول‪ ،‬بيا به يې پرې د غشو ورول رشوع کړل او پرې غږ به يې کړ چې د ابن االکوع‬
‫ګوزار ته ټينګ شه نن د بوزديالنو د مرګ ورځ ده‪.‬‬
‫‪232‬‬

‫چپاولګرو به رسه وويل‪ :‬اويکع خو د ورځې لومړۍ برخې ته وايو‪.‬‬

‫َُْ‬
‫تر ټولو لومړی د سلمة بن االکوع ريض اهلل عنه اواز نيب کريم ﷺ واورېد‪ ،‬هغه غږ کړ چې‬
‫(الفزع الفزع) د اواز رسه ورته صحابه او اسونه رامات شول لومړی ورته مقداد بن عمرو او‬
‫بيا عباد بن برش بن وقش‪ ،‬بيا سعدبن زيد او بيا اسيد بن ظهري او عاکشه بن حمصن او حمرز بن‬
‫َْ‬
‫نضله او ابوقتادة احلارث بن ربيع او ابو عياش بن عبديد بن زید ريض اهلل عن ُه ْم راورسېدل‪.‬‬
‫سعد بن زيد نيب کریم ﷺ په ملګرو امري وګماره او ورته يې وويل‪ :‬تاسو ځئ والړ شئ زه‬
‫به د ځان رسه نور درولم‪.‬‬
‫َ َ ُ َُْ‬
‫دوی چې لکه چپاولګر په الر کې راالندې کړل ابوقتاده ر ِض اهلل عنه په کې د عيينة بن‬
‫حصن ځوی حبيب ووژه او په خپل څادر کې راونغښت او د دښمن د مزيد شکست لپاره مخ‬
‫په وړاندې الړ تر ځو ځان د ملګرو رسه يو ځای کړي‪.‬‬
‫َ َّ‬ ‫َّ‬
‫ل و ِانا‬
‫نيب کريم ﷺ چې د خپل لښکر رسه په ځمکه پروت الش ته راورسېد خلکو د ( ِانا ِ ِ‬
‫َُْ‬
‫اج ُع ْون) لکمات تکرار کړل چې ګنې ابوقتاده ريض اهلل عنه وفات شوی دی‪ ،‬نيب کريم‬
‫َ‬ ‫َْ َ‬
‫ِال ِه ر ِ‬
‫َُْ‬
‫ﷺ ورته وويل چې دا د ابوقتاده ريض اهلل عنه الش نه دی‪ ،‬بلکې په خپل څادر کې يې ځکه‬
‫رانغښیت دی ترڅو تاسو وپوهوي چې هغه وژیل دی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عاکشه بن حمصن ريض اهلل عنه اوبار او ځوی يې تر ولکې الندې راوستل چونکه دواړه‬
‫په يو اوښ سپاره وو نو د نېزې په يو ګوزار يې دواړه مړه کړل خو د اوښانو نزدې څه اندازه يې‬
‫ترې بېرته راالندې کړه‪ ،‬نيب کريم ﷺ او نور خلک د ذي قرد غرته ورسېدل او هم هلته يوه‬
‫ورځ او يوه شپه تم شول‪.‬‬
‫َُْ‬
‫سلمة بن االکوع ريض اهلل عنه وويل‪ :‬که د سلو شاه سوارانو په ملتيا دې د اغيارو پسې‬
‫واستولم نو پاتې اوښان به ترې هم راولم او چپاولګر به هم راولم‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وويل‪:‬‬
‫اوس مهال به هغوی په غطفان کې د شپې هل خمې شوده څښي‪.‬‬
‫بيا په وتلو ملګرو باندې رسول کريم ﷺ په هرو سلو نفرو يو اوښ ورکړل او بېرته نيب‬
‫کريم ﷺ مدينې ته راستون شو‪.‬‬
‫د ابن ايب ذر کور ودانه چې په اوښ سرپه په مدينه کې نيب کريم ﷺ ته ټوهل لړی واوروهل‪،‬‬
‫بيا يې ورته وويل‪ :‬ما نذر منیل و که ما ته اهلل خالصون راکړ نو دا اوښه به حاللوم!‬
‫نيب کريم ﷺ ورته په خندا وويل‪ :‬ولې هل اوښ رسه دومره بد کوې؟ اهلل پاک ورباندې‬
‫روغه رمټه تر مدينې راورسولې او اوس يې حاللوې؟ کوم نذر چې د اهلل معصيت وي او يا‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ستا خپله شتمين او ملکيت نه وي پوره کول يې الزم نه دي‪ ،‬اوښه زما اوښه ده او ته دې په‬
‫خپلې خمه کور ته الړه شه‪.‬‬
‫‪233‬‬

‫د مصطلق يا د مريسيع غزا‬

‫هل تېرې پېښې وروسته نيب کريم ﷺ د مجادی االخر پاتې ورځې او درجب ټوهل مياشت په‬
‫مدينه کې تېره کړه او د هجرت په شپږم اکل د شعبان په مياشت کې يې د خزاعه قبيلې هل بنو‬
‫مصطلق رسه د غزا لپاره والړ‪.‬‬
‫َْ‬
‫نيب کريم ﷺ ته راپور ورسېد چې جويرية بنت احلارث ام املؤمنني ريض اهلل عن َها د نيب‬
‫کريم ﷺ يب يب د پالر حارث بن ايب رضار د جنګي قيادت الندې بنو مصطلق د مسلمانانو په‬
‫ضد د جګړې هوډ کړی دی‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ يې د غزا لپاره لومړی ووت‪ ،‬هغه و چې دواړه خواوې د مريسيع نوم اوبو رسه‬
‫چې د قديد رسه نزدې پرتې دي خمامخ شوې او دواړو خواو ترمنځ جګړه د تودوايل انتها ته‬
‫ورسېده‪ ،‬د جګړې پايله د بنو مصطلق په شکست تر پايه ورسېده او د هغوی چبيان او ښځې‬
‫او ټوهل شتمين اهلل پاک خپل استازي ته په غنيمت کې ورکړه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هل مسلمانانو څخه په کې د کعب بن عوف هل قبيلې څخه هشام بن صبابة ريض اهلل عنه‬
‫َُْ‬
‫شهيد شوی و او هغه هم داسې چې د عبادة بن الصامت ريض اهلل عنه هل جهادي ګروپ څخه‬
‫يو انصاري داسې وانګېرول چې ګنې دښمن دی نو په تېروتنه کې يې مړ کړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ ال د غزا په ميدان کې تم و چې د عمر بن اخلطاب ريض اهلل عنه د بنوغفار‬
‫َُْ‬
‫څخه مزدور يې په اس تر چينې رایغ اود جهجاه بن سنان ريض اهلل عنه رسه يې په اوبو اندازه‬
‫َُْ‬
‫ترخه تروه شوه‪ ،‬دواړو رسه سخت الفاظ تبادهل کړل او په شخړه شول‪ ،‬جهجاه ريض اهلل عنه غږ‬
‫پورته کړ چې مهاجرينو پرې راځئ او جهين اواز کړ چې انصارو ترې راتاو شئ‪.‬‬
‫د مهاجر او انصار ترمنځ تلخ کاليم باندې په عبداهلل بن ايب بن سلول کې جاهيل بې‬
‫غرييت په خوټکېدو شوه او ويويل‪ :‬اوس يې ال رارسه جنګونه هم پېل کړل!! دوی څه اټلکوي‬
‫چې راباندې زوراور او ډېر شول!! قريشو راشړلو ته نوره زمونږ حوصله ختمه شوه‪ ،‬دا متل‬
‫رښتيا دی چې (که سپې څربه کړې لومړی تا داړي) د عبداهلل بن ايب بن سلول رسه په ناستو‬
‫َُْ‬
‫کې کرش زيد بن ارقم ريض اهلل عنه هم و‪ ،‬د دې خربو کولو وروسته يې تر شاوخوا ناستو ته‬
‫مخ واړو او ورته يې وويل‪ :‬چې مدينې ته څنګه ستانه شول نو عزتمند به نور دغه خوارپړق او‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ذيلله خلک بېرته هل مدينې اوبايس‪ ،‬زه خو په جنګ خوشحاهل يم‪ ،‬دا ټول اکرونه ستاسو هل السه‬
‫منځ ته راغلل‪ ،‬تاسو ورته په يرثب کې ځای ورکړ کنه!!‬
‫خپلې شمتنۍ مو وررسه وويشلې‪ ،‬تاسو پرې د خپلو مايل لګښتونه خمه لږه ونيسئ دوی به‬ ‫‪234‬‬

‫خپله هل مدينې څخه په بله الړ يش!!‬

‫َُْ‬
‫زيد بن ارقم ريض اهلل عنه دابن سلول ټولې خربې نيب کريم ﷺ ته په داسې حالت کې‬
‫َُْ‬
‫وکړې چې دښمن شکست زده و‪ ،‬عمر بن اخلطاب ريض اهلل عنه هم وررسه نزدې ناست و ورته‬
‫َُْ‬
‫يې وويل‪ :‬د اهلل پېغمربه! عباد بن برش ريض اهلل عنه ته يې د وژلو اجراءات وسپاره‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬عمره!! څنګه يې ووژنم او بیا به خلک سورڼی غږوي چې حممد‬
‫ﷺ د خپلو ملګرو په وژلو پېل وکړ‪.‬‬
‫خو په لوړ غږ د ستنېدو اواز وکړه‪ ،‬خو ولې دا داسې وخت و چې نيب کريم ﷺ به په کې‬
‫سفر نه کو‪ ،‬خلکو مزل ته مال وتړهل او روان شول‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابن سلول وپوهېد چې نيب کريم ﷺ ته زيد بن ارقم ريض اهلل عنه ټولې خربې کړي دي‬
‫رایغ او ورته يې وويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې تا ته رارسېدیل راپور ناسم دی‪ ،‬هل دغې خربو‬
‫څخه مې په يوه لکمه هم تلفظ نه دی کړی او نه ترې خرب يم‪.‬‬
‫ابن سلول چې په خپل قوم کې خورا رشيف او خمه ور و قوم یې هم نيب کريم ﷺ په وړاندې‬
‫َُْ‬
‫د هغه براءت تاييد وکړ او ورته يې مزيد وويل چې زيد بن ارقم ريض اهلل عنه کرش هلک دی‬
‫شايد په خربه يې رس سم نه وي خالص شوی او يا به يې تا ته د منځ ته راغلې پېښې څخه تعبري‬
‫دغسې کړی وي‪ ،‬دا ټولې هڅې په دې خاطر چې ابن سلول هل تور څخه بري اعالن کړي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫نیب کريم ﷺ چې تر يو حده بې ټنډه او يواځې هم روان و اسيد بن احلضري ريض اهلل عنه‬
‫ورته رایغ او د نبوت په نوم يې پرې سالم وکړ او ورڅخه يې وپوښتل چې د اهلل رسوهل! په‬
‫داسې وختونو کې خو به تا ته لومړی سفر کول بييخ پسند نه وو ولې دې په ناپسند حالت کې‬
‫سفر ته ادامه ورکړه؟ المل يې څه دی؟‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬ولې ته دې انډيوال هل خربو څخه ناخربه يې؟‬
‫هغه وويل‪ :‬کوم انډیوال؟ نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬ابن سلول!!‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬ولې څه يې وييل دي؟ نيب کریم ﷺ ورته وويل‪ :‬هغه فکر کوي چې مدينې ته‬
‫هل رسېدو رسه سم به د مدينې باوقاره عزتمند خلک ټول راغيل ذيلله بېرته هل مدينې څخه اوبايس!‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬زما دې په اهلل قسم وي چې ته عزتمند به دغه ذيلله هل مدينې څخه‬
‫وباسې‪ ،‬ته عزت لرې او هغه ذيلله دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫بيا يې وويل‪ :‬د اهلل رسوهل! لږه ساه واخله! خري دی‪ ،‬هغه ځکه بې وزهل اخالق اجناموي چې‬
‫ستا هل راتګ وړاندې يې قوم د ده په بادشاهۍ پرېکړه کړې وه او د بادشاهۍ تاج يې ورهل تيار‬
‫کړی و‪ ،‬هغه داسې اټلکوي چې دغه مرشي ترې تا الس ته راوړه‪.‬‬
‫‪235‬‬

‫ټوهل شپه او ورځ نيب کريم ﷺ سفر ته ادامه ورکړه‪ ،‬د ماسپښني په مهال يې د دمې اراده‬
‫وکړه خلک ال ځمکې ته نه وو رسيديل چې بیا په مړ خوب ويده وو‪.‬‬
‫نیب کريم ﷺ د سفر دغې ستړې دورانيې ته ځکه ادامه ورکړه چې ابن سلول راپورته کړې‬
‫نعره د خلکو هل ذهن څخه اووځي‪.‬‬
‫هل لږ ارام وروسته نیب کريم ﷺ د سفر دورانيه بيا پېل کړه تر دې چې د نقيع په لوړ رس د بقعاء‬
‫نوم چينې رسه په حجاز کې واړوهل‪ ،‬نابربه تېزترين طوفان راوالوت ټول وډارېدل چې عذاب رایغ‪،‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬مه ډارېږئ دا طوفاين باد د لوی اکفر د مړيين زېری دی‪ ،‬لکه چې د سفر‬
‫دورانيه مدينې ته په راتګ تر پايه ورسېده په رښتيا هم چې بنو قينقاع د يهودانو لويه سټه رفاعه‬
‫بن زيد بن اتلابوت چې د منافقانو لوی مرستندوۍ و مرګ ته اغړه ورکړې وه‪.‬‬
‫مدينې ته په راتګ رسه اهلل پاک د ايب بن سلول او د هغه په پل روانو منافقانو اړوند د‬
‫سورت املنافقون ايتونه رانازل کړل‪ ،‬د ايتونو د راتګ رسه نيب کريم ﷺ د زيد بن ارقم ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه غوږ ونيو او ويويل‪ :‬دې غوږونو د اهلل حق ادا کړی دی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د عبداهلل بن ايب بن سلول ځوی عبداهلل ريض اهلل عنه چې خورا غوره مسلمان و نيب‬
‫کريم ﷺ ته رایغ او ورته يې وويل‪ :‬زه وخربېدم چې د منافقت هل کبله ته زما پالر وژلو اراده‬
‫لرې‪ ،‬که دې خوښه وي په مرګ يې ما وګماره زه به يې درته رس راوړم‪ ،‬قسم په اهلل چې په‬
‫ټول خزرج کې داسې هېڅ څوک نشته چې زما په څېر ورته خپل پالر ګران وي‪ ،‬په ځان ډار‬
‫حمسوسوم چې که بل څوک زما د پالر په مرګ وګمارې نو قاتل به يې زما په خمکې ګرځي‬
‫راګرځي هسې نه زه يې ووژنم‪ ،‬تاوان به دا ويش چې ښايسته روغ اکمل مسلمان به د لوی اکفر‬
‫او منافق په بدل کې رسه وخوري او زه به پرې هم اور ته هرومرو ځم‪.‬‬
‫نو نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬نا‪ ،‬تر څو چې هغه مونږ رسه ژوندی وي تر هغه به وررسه‬
‫نېکه رويه کوو‪.‬‬
‫هل دې وروسته بیا خپل قام قبيل ابن سلول په هر څه رټو او مالمته کو به یې‪ ،‬چې لکه دغه راپور‬
‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ ته ورسېد عمر ريض اهلل عنه ته يې وويل‪ :‬تا چې راته وييل وو نو په هغه ورځ مې ځکه‬
‫قتل نه کړ خو اوسمهال ورته د هر چا ويين دومره خوټيږي که مې هر چا ته وويل مړ به يې کړي‪.‬‬
‫په دې جريان کې ِمقيس بن صبابه رایغ او اسالم يې اعالن کړ او نيب ﷺ ته يې وويل‪ :‬د اهلل‬
‫پېغمربه! ما اسالم راوړی دی او ما ته د خپل ورور چې په تېروتنه کې وژل شوی دی ديت راکړه‪،‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته د هشام بن صبابه چې رښتيا په تېروتنه کې وژل شوی و ديت ورکړ‪ ،‬ډېر لږ‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫وخت په مدینه کې پاتې شو چې د خپل ورور په قاتل يې بريد وکړ او بېرته مکې ته مرتد ستون شو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫په دغه ورځ د بنومصطلق نه زيات خلک وژل شوي و(‪ )1‬عيل ريض اهلل عنه پکې دوه نفر‬
‫َُْ‬
‫مالک او ځوی يې وژيل وو‪ ،‬عبدالرمحن بن عوف ريض اهلل عنه هم په کې د بنو مصطلق د امحر‬ ‫‪236‬‬

‫يا احيمر په نوم لوی شاه سوار وژیل و‪.‬‬

‫نيب کريم ﷺ په راغلې پېښه کې د بنومصطلق زياتې ښځې وينځې کړې وې چې يوه هم‬
‫په کې د نيب کريم ﷺ يب يب جويريه بنت احلارث بن ايب رضار وه‪.‬‬
‫َْ‬
‫اعيشه ‪-‬ريض اهلل عن َها‪ -‬وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ چې لکه وينځې د مسلمانانو ترمنځ ويشیل‬
‫َْ‬
‫جويريه ‪-‬ريض اهلل عن َها‪ -‬په کې د ثابت بن قيس بن شماس يا د هغه د تره ځوی ‪-‬ريض اهلل‬
‫َْ‬ ‫َْ‬
‫عن ُه َما‪ -‬په برخه کې ورسېده‪ ،‬جويريه ريض اهلل عن َها وررسه د ازادۍ اړوند خربې رشيکې‬
‫َْ‬
‫کړې‪ ،‬چونکه د جويرې ريض اهلل عن َها حسن او مجال دلکش او زړه راښکونکی و‪ ،‬نيب‬
‫کريم ﷺ ته راغله تر څو په ازادولو کې وررسه مرسته وکړي‪ ،‬خو چې په دروازه ودرېده زه‬
‫ويرېدم چې هسې نه په نکاح يې واخيل! او ومې ويل‪ :‬چې زما دومره خوښه شوه نو د نيب‬
‫کريم ﷺ به څومره خوښه شوې وي!!‬
‫په دروازه ورته ودرېده او غږ يې کړ‪ :‬زه د حارث بن ايب رضار د بنو مصطلق د قوم رسدار‬
‫لور جويريه يم او ته ښه پوهېږې چې په راغلې ازميښت کې مبتال يم‪ ،‬زه د ثابت بن قيس بن‬
‫َْ‬
‫شماس او يا يې د تره د ځوی ريض اهلل عن ُه َما په برخه کې رسېدلې يم‪ ،‬د هغه رسه مې د مايلت‬
‫په معلومې اندازې هوکړه کړې چې په بدل کې به يې ما ازادوي‪ ،‬ما رسه مايل مرسته وکړه‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬هل دغې نه بل ډېر ښه اکر ته مچتو نه يې؟‬
‫هغې وويل‪ :‬د اهلل رسوهل! څه يش ته؟ ولې نه!! هغه ورته وويل‪ :‬ستا معلوم کړی مقدار به‬
‫زه هغه ته وسپارم او زه به دې په نکاح واخلم‪.‬‬
‫َْ‬
‫جويرې ريض اهلل عن َها ورته وويل‪ :‬ډېره ښه ده‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬ستا د پور‬
‫خالصول په ما شول‪.‬‬
‫َْ‬
‫لکه چې خلک د نيب کريم ﷺ او د جويرې ريض اهلل عن َها د کورنۍ په نوي اړيکو‬
‫وخربېدل د سخرګنې په نوم يې د الس الندې د بنو مصطلق ګڼ شمېر غالمان او وينځې‬
‫ازادې کړې‪.‬‬
‫َْ‬ ‫َْ‬
‫اعيشه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬د جويرې ريض اهلل عن َها د نبوت د کورنۍ رسه د نوی ازدوايج‬
‫َْ‬
‫اړيکو په بنسټ سل رسونه ازاد شول‪ ،‬په ټول بین مصطلق کې د جويرې ريض اهلل عن َها په‬
‫څېر هل خېر او برکت نه ډک نور څوک نه وو‪.‬‬
‫ت أَم ْ‬
‫((( ابن هشام وايي‪ :‬د بنو مصطلق په غ زا کې د مسلمانانو شعار (يا منصور أَم ْ‬
‫ت) لکمه وه‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫يزيد بن رومان وايي‪ :‬د بنو مصطلق د اسالم هل اعالنولو وروسته ما نيب کريم ﷺ ويلد‬
‫َُْ‬
‫چې ويلد بن عقبه بن ايب معيط يې ريض اهلل عنه يې د صدقاتو او زاکت د راټولو لپاره واستو‪،‬‬
‫هلته قوم وخربېد چې د نيب کريم ﷺ استازی راروان دی د پرته پاک استقبال لپاره يې خمې ته‬
‫‪237‬‬
‫َُْ‬
‫راغلل‪ ،‬ويلد ريض اهلل عنه اټلک کړل چې شايد ټول يې د وژلو لپاره راوتيل وي‪ ،‬هل ډار څخه‬
‫بېرته نيب کريم ﷺ ته په ځغلند مزل رایغ او ورته يې وويل‪ :‬ټول قوم مې د مرګ لپاره راوتیل‬
‫و او ارادې يې بدلې وې‪ ،‬هل زاکت ورکونې څخه هم انکاري وو‪.‬‬
‫د راپور اورېدو رسه سم زیاترو مسلمانانو نيب کريم ﷺ ته د بنومصطلق رسه د غزا بار بار‬
‫يادونه کوهل‪.‬‬
‫په دې کې د بنومصطلق پالوې تر مدېنې راورسېده او نيب کريم ﷺ ته يې وويل‪ :‬ستا د‬
‫استازي د شاندار او جاندار استقبال لپاره مونږ هل يلک څخه بهر راوتيل وو‪ ،‬تر څو د هغه اکرام او‬
‫قابل احرتام وکړو او ورته هغه زاکت او صدقات ورکړو چې تارسه مو منيل دي‪ ،‬د يلدو رسه هغه‬
‫تا ته چابک راستون شو‪ ،‬مونږ وروسته وخربېدو چې استازي دې داسې اټلک کړي دي چې ګنې‬
‫مونږ يې د وژلو پسې راويت وو‪ ،‬يقني دې وشه چې هل احرتام پرته مو ورته په زړه کې هېڅ نه لرل‪.‬‬
‫اهلل تعایل دا ايتونه نازل کړل (ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ‬
‫ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ‬
‫ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊﮋ ﮌ ﮍ ﮎ)(‪.)1‬‬
‫نيب کريم ﷺ هل سفر څخه بېرته راستون او مدينې ته راروان شو‪ ،‬مدينې ته په نږدې کېدو‬
‫َْ‬
‫کې چې اعيشه ريض اهلل عن َها هم وررسه وه‪ ،‬منافقانو پرې هغه تور ولګو چې د عقل نه بهر و‪.‬‬

‫د هجرت په شپږم کال د بنومصطلق په غزا کې په عايشې رضي اهلل َع ْن َها‬

‫باندې د تور غمجنه پېښه‬
‫َْ‬
‫اعيشه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬د نيب کريم ﷺ اعدت و چې لکه به يې هم سفر کو نو د خپلو‬
‫يب بيانو تر منځ به یې خڅڼی (قرعه اندازي) وکړ‪ ،‬چې د هر چا خڅڼی به راوښوت د ځان رسه‬
‫((( سورت حج رات‪ .)۷-۶( :‬ژباړه‪ :‬ای د ايمان واالو! که چرته يو تېروتیل درته کوم خرب راړي نو هل پلټنې پرته‬
‫يې په مقابل لورې اقدام مه کوئ‪ ،‬هسې نه چې قوم ته بې ځايه مرګ ژوبله واړوئ!! چې بېرته به په خپلو‬
‫کړو وړو پښېمانه ياست * په دې هم وپوهيږئ چې که د اهلل رسول زيات ره ستاسو خربې ومين‪ ،‬نو تاسو به‬
‫په تکليف او ستړې باندې ککړ شئ‪ ،‬خو د اهلل رحم دی چې ايمان يې درته حمبوب کړی دی او نافرماين‬
‫يې تاسو ته بده معريف کړې ده چې تاسوترې کرکه کوئ او د دغه صفت خلک ډېر ښه او هوښياران دي‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫به یې د سفر ملګرې کوهل‪ ،‬د بنو مصطلق په غزا کې چې يې قرعه اندازي وکړه زما نوم راووت‬
‫او هم زه یې د ځان رسه په سفر کې بوتلم‪.‬‬
‫ښځينه اعدت چونکه دا و چې دغه مهال به ښځو په دې خاطر چې چاغې نه يش ډېر لږ‬ ‫‪238‬‬

‫خواړه به يې کول‪.‬‬
‫د سفر په دوران کې به خپلې کيجاوې کې کښېناستم زما اوښ به راته راوستل شو او زما‬
‫په خدمت ګمارل شوو به اوښ ته پورته کړم او د اوښ په شا به يې زما د ناستې پانلګ ټينګ‬
‫په رسو تړیل و‪ ،‬بيا به يې د اوښ مهار ونيو او سفر به پېل شو‪.‬‬
‫د بنومصطلق د غزا نه د نيب کريم ﷺ هل راوزګارېدو وروسته د سفر په جريان کې نيب‬
‫کريم ﷺ مدينې ته نزدې دمه واړوهل او د شپې ځېنې برخه يې هم تېره کړه‪ ،‬زه چې د خپل‬
‫ځينې حاجت د پوره کولو لپاره تر لږه اندازه لرې الړم‪ ،‬نيب کريم ﷺ خلکو ته د سفر په کولو‬
‫امر صادر کړی و او زه ال په ناخربۍ کې هم هغسې د خپل ورک شوي يمين (ظفري) امیل په‬
‫لټون بوخته وم‪.‬‬
‫چې لکه بېرته راستنه شوم ګورم چې هېڅوک هم نشته او ټول خلک تليل دي‪ ،‬بېرته هغه‬
‫ځای ته الړم چې چرته راڅخه هار بې درکه شوی و چې باالخره يې په الس ته راوړو هم‬
‫وتوانېدم‪.‬‬
‫هل اعدت رسه سم په اوښ باندې زما په سمبالښت ګمارل شوي نفرو راغيل دي‪ ،‬کيجاوه يې‬
‫په اوښ سمباهل ايښې ده او اټلک کړي يې دي چې ګنې زه پکې يم او د اوښ په شا يې د قانون‬
‫رسه سم کيجاوه په رسو لککه تړلې ده‪ ،‬هل مهاره يې اوښ نيویل او په خپله خمه روان شوي دي‪.‬‬
‫زه چې لکه خپل دمه ځای ته راستنه شوم چونکه مسافر ټول تليل وو ما وپتيله چې که‬
‫هغوی هر چرته هل اوښ څخه کيجاوه راښکته کړي او زه پکې نه يم هرومرو به بېرته ما پسې‬
‫دتله راځي نو ما خپل ځان په پړونې کې روانغاړه او تر اکڼي تکيه شوم‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ناګهانه صفوان بن معطل ريض اهلل عنه رایغ‪ ،‬د حجاب هل فرضيت وړاندې يې زه يلدلې‬
‫وم‪ ،‬خو چې زه يې ويلدم چې په پړوين کې مې ځان رانغښیت دی پوهه شو چې زه اعيشه يم‪،‬‬
‫هېره دې نه وي چې هغه هم د خپلو اغراضو په خاطر هل قافلې څخه ټپ شوی و‪ ،‬بهر کيف‬
‫َ‬
‫اج ُعون) د نيب ﷺ يب يب!‬ ‫زماد يلدلو رسه يې وويل (انَّا ِ َ َّ َ ْ َ‬
‫ل و ِانا ِال ِه ر ِ‬
‫ِ ِ‬
‫بيا يې راته وويل‪ :‬ولې پاتې شوې يې؟ چا پرېښې يې؟ خو ما يې هېڅ پوښتنه ځواب نه کړه‪.‬‬
‫بيا يې خپل اوښ رانږدې کړ او غږ يې کړ چې اوښ ته ورپورته شه‪ ،‬هغه هل ما څخه لږ‬
‫وروسته شو‪ ،‬زه اوښ ته پورته شوم او د اوښ مهار يې ونيو او دومره چټک سفر يې پېل کړ چې‬
‫تر څو يې هغوی راالندې کړل‪ ،‬هغوی هلته وپوهېدل چې مونږ خو اوښ تش تور راروان کړی‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫دی!! خلکو چې ويلدل چې زه د صفوان په اوښ سرپه او هغه يې واګې نيولې وې‪ ،‬زه ال خربه‬
‫نه وم چې تور ته خلکو دومره وده ورکړې وه چې ګرد خملوق يې يو نه په دوو کې اچويل وو‪.‬‬
‫‪239‬‬ ‫مديين ته په رسيدګۍ زه رنځ ونېولم‪ ،‬هېڅ چا مې غم نه خوړه چې دا ناجوړه ده‪ ،‬په ما د‬
‫لږيديل تور اوازه د نيب ﷺ او زما مور او پالر ته هم رسيدلې وه‪ ،‬خو هغوی چا هم راته د تور‬
‫اړوند هېڅ اه هم نه و کړی‪.‬‬
‫دومره وپوهېدم چې نيب کريم ﷺ به وړاندې چې زه لکه بې طبعه او ناجوړه شوم په ما به‬
‫يې ډېر رحم راتله خو اوس راڅخه باللک بې پروا او د ناجوړتيا پوښتنه به يې هم راهل سمه نه‬
‫کوهل‪ ،‬زه ترې په زړه کې هم په دې لږه خفه وم‪ ،‬د نيب ﷺ کړه وړه چې ما ويلدل‪ ،‬اجازه مې‬
‫ترې واخسته چې د پالر کور ته به الړه شم تر څوم مور مې غم وخوري‪.‬‬
‫هغه راته وويل‪ :‬کوالې شې چې الړه شې‪.‬‬
‫زه مې د مور کور ته الړم هغه مې خدمت کو‪ ،‬نزدې څه د پاسه شلو ورځو کې روغه جوړه‬
‫شوم او تر دغه مهال ال زه په تور هېڅ خربه نه وم‪.‬‬
‫دا چې د عجمو په څېر به مونږ کورونو کې د قضاء حاجت ځايونه د کراهت او بدبوي هل‬
‫کبله نه جوړول‪ ،‬د شپې هل پلوه به دمدينې ټولې زنانه قضاء حاجت لپاره مېرو ته وتلې‪.‬‬
‫يو شپه زه او د مسطح مور دواړه د قضاء حاجت لپاره ووتو‪ ،‬هغه پر خپل پړونې راولويده‪،‬‬
‫د غورځېدو رسه يې وويل‪ :‬مسطحه هالک شې!‬
‫ما ورته کړه‪ :‬تا خو د هجرت او د بدر غزا پياوړی ونډوال په ډېره بده ياد کړه!!‬
‫هغې راته وويل‪ :‬د ابوبکر ځاوزاده! ولې ته ال تر اوسه ناخربه يې؟‬
‫ما ورته کړه‪ :‬ولې څه پېښه ده؟ نو هغې راته د تور او تورلګونکو اړوند تفصييل راپور راکړ‪.‬‬
‫ما ورته وويل‪ :‬خا! پېښه دا ده؟ هغې وويل‪ :‬هو واهلل چې دا خربه ده بله نه ده!!‬
‫َْ‬
‫اعيشه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬د دې خربې اورېدو رسه مې د قضاء حاجت کولو توان هم هل‬
‫السه ورکړ‪ ،‬کور ته راغلم دومره مې وژړل چې نزدې هل ژړا څخه ومرم او زړه مې وچوي‪ ،‬مور‬
‫ته مې وويل‪ :‬زما اړوند خلک د تور لګونې دومره خربې کوي او ته راته هېڅ هم نه وايې؟‬
‫هغې راته وويل‪ :‬هل برداشته مه ووځه‪ ،‬خاطر دې راټول کړه‪ ،‬ځينې وختونو کې د يو سړي‬
‫مېرمن په ډول ډال کې ساری نه لري نو خپله ښکال ورته غم يش‪ ،‬نارينه او زنانه ورپسې‬
‫خربې کوي او تورونه پرې لګوي‪.‬‬
‫َْ‬
‫اعيشه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬زه ال ناخربه وم چې نيب کريم ﷺ خلکو ته تقرير وکړ‪ ،‬لومړی‬
‫يې د اهلل ثنا صفت بيان کړ او بيا يې وويل‪ :‬ځينې خلک ولې ما په خپلې کورنۍ ځوروي؟‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫زما په هغې کور ودانې ولې تورونه لګوي چې هل خري او اسالم پرته ترې نور هېڅ طمع توقع نه‬
‫کيږي؟ او د داسې چا رسه يې تورنوي چې زه مې هر کور ته ننوځم هغه رارسه وي‪.‬‬
‫د تور د خرپولو زيار کې عبداهلل بن ايب بن سلول په شمول د خزرج د قبيلې ځينو نورو‬ ‫‪240‬‬

‫وګړو لکه مسطح‪ ،‬محنة بنت جحش هم برخوال وو‪.‬‬

‫َْ‬
‫محنة بنت جحش په خپلې خور زينب بنت جحش ريض اهلل عن ُه َما باندې غېرت ونيوهل‬
‫ځکه چې د نيب کريم ﷺ په يب بيانو کې هل دې پرته رارسه په حسن او ماکنت کې بله نه وه‬
‫مساوي‪ ،‬نو خربو ته يې ځکه زور ورکړ‪.‬‬
‫َْ‬
‫خو زينب ‪-‬ريض اهلل عن َها‪ -‬د بنتوب رسه په خپل ايماين توفيق اهلل پاک وساتله‪ ،‬او زما‬
‫َْ‬
‫اړوند يې هل خري پرته نور هېڅ نه و وييل‪ ،‬خو محنه ريض اهلل عن َها په خپلې خور دومره غريت‬
‫ونيوهل چې د تور خرپولو کې يې خپل ټول توان په اکر واچو‪ ،‬په دغې خاطر مې ترې په زړه‬
‫باندې خفګان هم لره‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د نيب کريم ﷺ د دغې خربې کولو رسه اسيد بن حضري ريض اهلل عنه وپاڅېد او غږ يې‬
‫کړ‪ :‬ای د اهلل رسوهل! که د اوس د قبيلې اړوند چا په خپل کور او ابرو ځورولې يې زه درهل د‬
‫وژلو لپاره بس يم‪.‬‬
‫او که ځورونکي زمونږ د خزرج ورونه وي نو ستا خوښه‪ ،‬که هر څوک دي خو د دې الئق‬
‫دي چې رسونه يې قلم يش‪.‬‬
‫َُْ‬
‫سعد بن عبادة ريض اهلل عنه وپاڅېد‪ ،‬هل دې خربو خمکې په هغه ډېر ښه ګمان کېده او‬
‫َُْ‬
‫اسيد بن احلضري ريض اهلل عنه ته يې وويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې درغ دې وويل‪ ،‬هېڅلکه به‬
‫يې رس قلم ته پرې نه ږدو‪ ،‬د رس قلم کولو خربې ته په ډېر يقنی کوې چې ځورونکي خلک‬
‫خزرجيان دي‪ ،‬خو که دوی په رښتيا ستا مالتړ وای‪ ،‬دا خربې به دې هېڅلکه نه وی کړې!!‬
‫َُْ‬
‫اسيد ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬زه نه‪ ،‬ته دروغجن يې چې د مافقينو ننګه کوې‪ ،‬دا د دې‬
‫ديلل دی چې خپله منافق يې‪.‬‬
‫َْ‬
‫اعيشه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬دواړه قومونه يوبل ته دومره تريو تريخ شول چې نزدې وه لويه‬
‫شخړه منځ ته راغلې وه‪.‬‬
‫په دې جریان کې نيب کريم ﷺ هل منرب څخه راښکته شو او زما کور ته رایغ‪ ،‬عيل بن ايب‬
‫َُْ‬ ‫َْ‬
‫طالب او اسامة ريض اهلل عن ُه َما يې د سال مشورې لپاره راوغوښتل‪ ،‬اسامه ريض اهلل عنه خو‬
‫زما اړوند هل خري او توثيق پرته هېڅ ونه ويل‪ ،‬هغه کړه‪ :‬ای د اهلل رسوهل! اعيشه ستا ابرو او‬
‫عزت دی‪ ،‬او اړوند خرپه فضا غري حقيقت‪ ،‬باطل او ټول منګهړت دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫عيل ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬د بلې ښځې توان دې شته دی او ستا لپاره ښځې ډېرې‪،‬‬
‫َْ‬
‫اعيشه نه بله ښځه‪ ،‬خو که بريرة ريض اهلل عن َها راوغواړې په رښتيا رښتیا به درته وګړيږي‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َْ‬
‫‪241‬‬ ‫نيب کريم ﷺ د سوال او ځواب لپاره بريرة ريض اهلل عن َها راوغوښته‪ ،‬عيل ريض اهلل عنه‬
‫ورپاڅېد او ورانه ورانه يې ووهله‪ ،‬چې نيب کريم ﷺ ته به رښتيا رښتيا وايې‪ ،‬هغې ورته کړه‪:‬‬
‫په اعيشې لګېدیل تور باطل دی‪.‬‬
‫ما ته د اعيشې خو (کيم) دومره معلومه ده چې ما به مخبري تيار کړ‪ ،‬بیا به مې ورته وويل‬
‫مخبري (وړو) ته خيال کوه هغه به ويده شوه او وړه به بزې خوړيل وو‪.‬‬
‫راغوښتل شوې پالوې رسه هل جرګې مرکې وروسته نيب کريم ﷺ زما کور ته راننوت‪ ،‬مور‬
‫او پالر مې هم رارسه ناست وو‪ ،‬ترڅنګ مې يوه انصارۍ مېرمن هم وه‪ ،‬چې دواړو هل غمه‬
‫ژړل‪ ،‬لومړی يې په اهلل حقه ثنا وويله او بيا يې ما ته کړه‪ :‬د خلکو ترمنځ خپور شوی داغ که‬
‫رښتیا هم هل تا څخه صادر شوی وي نو هل اهلل پاک نه وډار شه او توبه اوباسه‪ ،‬اهلل پاک د خپلو‬
‫بندګانو څخه توبه قبلوي‪.‬‬
‫لوړه په رب اليزال چې د دې خربې اورېدو رسه مې هل سرتګو اوښکې ودرېدې‪ ،‬نه مې‬
‫احساسول چې اوښکې راڅخه روانې دي‪ ،‬په دې انتظار چې مور او پالر به مې نيب کريم ﷺ‬
‫ته ځواب ورکړي‪ ،‬چپ او خاموش پاتې شوم‪ ،‬خو ولې دواړو ځواب ورنه کړ‪.‬‬
‫قسم په اهلل چې دا خو مې بييخ په ذهن کې نه وو چې زما اړوند به اهلل پاک د قرانکريم‬
‫سپيڅيل روڼ اياتونه نازلوي چې خلک به يې په مسجدونو کې لويل اوملونځ به پرې کوي‪ ،‬خو دا‬
‫امېد مې و چې اهلل پاک خو زما په براءت اعلم‪ ،‬پوهه او خربدار ذات دی شايد اهلل پاک ورته په‬
‫خوب کې زما براءت وروښايي‪ ،‬خو زما د پېښې اړوند قراين اياتونه راتلل زما په تصور کې هم نه وو‪.‬‬
‫زما مور او پالر چې لکه خاموش شول ما ورته کړه‪ :‬تاسو دواړه ولې نيب کريم ﷺ ته ځواب‬
‫نه ورکوې؟‬
‫هغوی راته وويل‪ :‬مونږ نيب کريم ﷺ په څه يش وځوابوو؟ او په دې مې دې هم په اهلل قسم‬
‫َُْ‬
‫وي چې د ابوبکر ريض اهلل عنه په کورنۍ چې د غم او درد کومه لړي راغلې وه‪ ،‬په دغومره‬
‫سوز او ګداز به هېڅ څوک دغه مهال نه وو ازمول شوي‪.‬‬
‫د بيا ځل لپاره مې خربې په شونډو ودرېدې او د ژړا لړې مې پېل کړه‪ ،‬خو ولې دومره تعبري‬
‫مې وکوالی شو چې‪ :‬زه هېڅ لکه هم اهلل ته توبه نشم ويستالی‪ ،‬زما دې په اهلل قسم وي که د‬
‫خلکو هل تړيل تور څخه توبه وباسم‪ ،‬رسه هل دې چې اهلل مې په براءت ښه اعلم دی‪ ،‬نو بيا زما‬
‫توبه هل داسې ګناه څخه ده چې ما نه ده کړې‪ ،‬او که ستاسو په وړاندې په ما لګېديل تور څخه‬
‫انکار وکړم چې ما دغه فاحيش نه ده کړې‪ ،‬نو تاسو مې انکار سم نه بولئ‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َ َ ْ َّ َ‬ ‫َْ‬
‫السال ُم د نوم د رايادولو هڅه وکړه‬ ‫اعيشه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬که څه مې د يعقوب علي ِه‬
‫خو ونه شوم توانېدای باالخره مې وويل‪ :‬زه هم د ابويوسف په څېر دومره ويالی شم چې‬
‫(ﮊ ﮋﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ)(‪.)1‬‬ ‫‪242‬‬

‫هغه مزيد وايي‪ :‬زما دې په اهلل قسم وي چې د تېر په څېر نيب کريم ﷺ باندې د ويح‬
‫نازلېدو سلسله رشوع شوه‪ ،‬په خپل پوښاک (څادر) کې راونغښتل شو او د رسالندې ورته د‬
‫څرمنې پوس بالښت کېښودل شو‪ ،‬د دغې حاالتو په راتګ زما ټنډه بييخ ترخه تروه نه شوه‪،‬‬
‫ځکه چې ما ته مې برائت معلوم و‪ ،‬او په دې مې عقيده وه چې اهلل پاک په ما هېڅلکه ظلم نه‬
‫کوي‪ ،‬خو هل بلې خوا مې مور اوپالر دومره وډار شول چې نزدې هل دواړو څخه ساه وتیل وی‬
‫چې هسې نه اهلل پاک د خلکو ګنګويس اوتور اړوند تصدييق ويح راو نه يلږي‪.‬‬
‫َْ‬
‫اعيشه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬بيا نيب کريم ﷺ کښېناست او د ژمې په يخ کنګل ورځ کې ترې‬
‫د اللونو په څېر غټ غټ د خولو څاڅيک روان وو‪ ،‬هل خپل تندي مبارک څخه يې خولې وچولې‬
‫او راته يې وويل‪ :‬اعيشې!! مبارک شه‪ ،‬اهلل ستا د براءت اړوند ويح نازهل کړه‪ ،‬ما وويل‪ :‬احلمدهلل‪.‬‬
‫بيا خلکو ته ووت او ټول هغه ايتونه يې ورته واورول چې تازه پرې نازل شوي وو‪ ،‬حسان‬
‫َْ‬
‫بن ثابت‪ ،‬مسطح بن اثاثة او محنة بنت جحش ريض اهلل عن ُه ْم يې راوغوښتل او د قذف په ټايلک‬
‫حد يې حمکوم کړل‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬د بنوجنار ځينو خلکو ويل چې ابو ايوب ته خپلې کورودانې وويل‪ :‬د‬
‫َْ‬
‫اعيشې ريض اهلل عن َها اړوند خو هل خلکو ونه خربېدې چې خلک څه وايي؟ هغه ورته وويل‪:‬‬
‫نور څه دي خو خلکو پرې بهتان او داغ لګویل دی‪ ،‬خو هغه پرېږده ايا زما په نکاح کې ته‬
‫دغسې فاحيش د بل چا رسه کوې؟ مېرمن يې وويل‪ :‬نا‪ ،‬نا‪ ،‬زما دې په اهلل قسم وي چې زه به‬
‫هېڅ چرته هم فاحيش ونه کړم‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوايوب ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬اعيشه هل تا څخه په خپل ايمان ډېره غېرتمنده ده‪.‬د‬
‫قرانکريم ايتونو د تور او داغ خرپونکو ياد داسې وکړ‪( :‬ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖﭗ ﭘ ﭙ‬
‫ﭚ ﭛﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰﭱ ﭲ ﭳ‬
‫ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ)(‪.)2‬‬
‫((( سورت يوسف‪ .)۱۸( :‬ژباړه‪ :‬بس زما اکر صرب مجیل دی‪ ،‬او هل اهلل څخه کومک د هغه څه اړوند غوښتیل يش‬
‫چې تاسو يې وايئ‪.‬‬
‫((( سورت نور‪ .)۱۲-۱۱( :‬ژباړه‪ :‬ستاسو څخه چې کومې ډلې د دروغو هل خمې بهتان او تور ته کوم زور او شور‬
‫ورکړی و نوهېڅلکه يې د ځان لپاره درنه او رشم ونه ګڼئ‪ ،‬بلکې دا ستاسو لپاره د خري خ ربه ثابته شوه‪ ،‬چا‬
‫چې په کې څوم ره ونډه اخستې وې هوم ره یې ګناه کړې ده‪ ،‬خو کوم چا چې د تور لګولو ذمه واري اخسيت‬
‫وه د هغه لپاره ډېر لوی عذاب دی * تاسو چې لکه د غه تور واورېد نو ولې مو د نورو مومنانو سړو او ښځو‬
‫په څېر به مو پرې د خپل ځان په شان د خري ګومان کړی وی‪ ،‬چې هغوی د اورېدو رسه وويل‪ :‬دا په اعيشې‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هل دې څخه حسان بن ثابت او ملګري يې مراد دي‪ ،‬دوی هغه څه وييل وو چې څه يې وييل وو‪.‬‬
‫بيا اهلل وفرمايل‪( :‬ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ‬
‫‪243‬‬ ‫ﮮ)(‪.)1‬‬
‫او فرمايي‪( :‬ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ‬
‫ﮅ ﮆﮇ ﮈ ﮉﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐﮑ ﮒ ﮓ ﮔ)(‪.)2‬‬
‫َُْ‬
‫هل دې ايتونو هل نزول وروسته ابوبکر ريض اهلل عنه پرېکړه وکړه چې د اهلل پاک رحم او د‬
‫هغه درګزري راته ډېره زياته پسنده ده‪ ،‬بېرته یې د تېر په څېر په مسطح بن اثاثة باندې خپله‬
‫خرچه نفقه پېل کړه‪ ،‬اووېويل‪ :‬په مسطح باندې هل نفقې څخه به هېڅلکه تېر راتېر نه شم‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬دحسان بن ثابت او مومنو ملګرو په حد کې ځينو مسلمانانو دا بېتونه وويل‪:‬‬
‫ريا َو ِم ْس َ‬‫إذ قَالُــوا َهج ً‬ ‫َ ََْ ُ ْ‬ ‫َ َ ََُْ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ َّ ُ َّ‬
‫ــط ُح‬ ‫ِ‬ ‫ــة‬ ‫ن‬ ‫ح‬‫و‬ ‫***‬ ‫ه‬ ‫الي كن أهل‬ ‫لقــد ذاق حســان ِ‬
‫َُْ‬ ‫ْ َ‬ ‫َْْ‬ ‫ََ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َْْ‬ ‫ََ َ ْ َ ْ‬
‫يم فأت ِر ُحوا‬ ‫وسخطة ِذي العر ِش الك ِر ِ‬ ‫***‬ ‫ــب َز ْو َج ن ِبيِّ ِه ْم‬
‫ــم الغي ِ‬ ‫تعاطوابِرج ِ‬
‫وهــا َوفُ ِّض ُ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ ُ ِّ ُ َ‬ ‫َ َ ُ ِّ ُ‬ ‫َ َْ َُ َ‬
‫حوا‬ ‫ازي تبــى عمم‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫***‬ ‫ــوا‬ ‫ل‬ ‫ل‬‫ج‬ ‫ف‬ ‫ــا‬ ‫يه‬ ‫ف‬
‫ِ‬ ‫اهلل‬ ‫ــول‬ ‫وآذوا رس‬
‫ْ ُ َ ْ ُ ْ ُ ْ َُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َّ ْ َ َ ْ ْ ُ ْ َ َ ٌ َ َ َّ‬
‫ــآبيب قط ٍر ِمن ذرا المز ِن تسفح‬ ‫ش ِ‬ ‫***‬ ‫وصبــت علي ِهم مصــدات كأنها‬
‫َْ‬
‫رض اهلل عن ُه ْم دخپلې ناوړې‬ ‫حسان بن ثابت او محنة بن جحش او مسطح بن اثاثة ِ َ‬
‫وېنا هل کبله د وينا وړ زسا ويلده‪.‬‬
‫د پېغمرب پاک رستوره يې هسې د ګومانونو هل خمې تورنه کړې وه او د عرش واکدار‬
‫غصې او غضب ته يې ځان جوړ کړی و‪.‬‬
‫دوی نيب کريم ﷺ په تور لګونې وځورو او هل ځان نه وروسته يې تل پاتې رشمندګي‬
‫پرېښوده‪.‬‬
‫د دورو ګوزارونه ورباندې لکه د ورېځې هل بره نه د باران د غټو څاڅکو د بار بار څپو‬
‫په شان پاکونکي راوورېدل‪.‬‬

‫دروغ او تور تړل شوی دی لکه ابو ايوب او مريمن يې‪.‬‬

‫((( سورت نور‪ .)۱۵( :‬ژباړه‪ :‬کومې د تور خربې چې تاسو هل يو بل څخه اورېدلې او هل علم پوهې پرته به مو پرې‬
‫خوهل خوځوهل‪ ،‬تاسو ته خو به ډې ره وړه ګناه ښاکري خو خو ولې د اهلل په وړاندې دغه تور لګونه ډې ره لويه‬
‫ګناه ده‪.‬‬
‫((( سورت نور‪ .)۲۲( :‬ژباړه‪ :‬په تاسو کې شتمن دې په دې سوګند نه پورته کوي چې د اهلل په الر کې به په اړینو‬
‫خلکو‪ ،‬خپلو خپلوانو او مهاجرينو باندې نفقه خرچه نه کوي‪ ،‬ايا تاسو ته دا پسنده نه ده چې اهلل پاک‬
‫درته خبشش وکړي‪ ،‬اهلل پاک بښونکی او درحم واال دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د هجرت په شېږم کال د حديبې سوله‬

‫‪244‬‬

‫د رمضان او شوال دواړه مياشتې نيب کريم ﷺ په مدينه منوره کې تېرې کړې او بيا د‬
‫ذي القعدې په مياشت کې د جنګ جګړې لپاره نه بلکې دعمرې د ادا لپاره د زياتو عربانو‬
‫او بانډه چيانو په شمول د مکې په لور خوځښت وکړ(‪ ،)1‬هغه د قريشو هل هغې کړو وړ وېره‬
‫حمسوسوهل چې هسې نه يا وررسه جنګ وکړي او يا يې هل عمرې څخه خمه ونييس‪ ،‬که څه هم‬
‫ډېر بانډه چيان ترې وروسته شول خو ولې انصار اومهاجرين او نور هغه عرب چې ورپسې ټل‬
‫شول د مکې په لور روان او د قربانۍ څاروي هم وررسه وو(‪ )2‬په عمره يې احرام په دې خاطر‬
‫وتړه چې خلک يې هل جګړې څخه بچ پاتې يش‪ ،‬او تر څو په دې هم خرب يش چې د جنګ لپاره‬
‫نه بلکې د عمرې لپاره مکې ته روان دی‪.‬‬
‫ُعسفان(‪ )3‬ته په رسيدګۍ نيب کريم ﷺ رسه بِرش بن سفيان کعيب خمامخ شو او ورته يې‬
‫وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! ستا مکې ته د راتګ اوازې د قريشو تر غوږه رسيديل دي‪ ،‬د خپلو چبه‬
‫دارو او نلګو اوښو رسه راويت دي او په ذې طوی(‪ )4‬کې درته تم دي‪ ،‬او د اهلل رسه يې په دې‬
‫لککه ژمنه کړې ده چې ته به ترې هېڅلکه مکې ته ونه ننوځي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫او ځينې قريشيان د خادل بن ويلد ريض اهلل عنه په جنګي قيادت کې درته په کراع‬
‫ّ‬
‫الغميم(‪ )5‬کې مسلح پراته دي‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬قريشو!! خوار شئ!! خونړيزو جګړو ريزمريز کړئ او غيل نه شوئ!! ما‬
‫او نور عربان رسه منځ کې پرېږدئ‪ ،‬که هغوی ووژلم تاسو ته به ستاسو موخه هل ستومانۍ او زيار‬
‫پرته په الس دريش‪ ،‬او که اهلل پاک پرې برېمن کړم نو په اسالم کې به خلک ډلې ډلې پوره پوره‬
‫داخل يش‪ ،‬او که هېڅ هم ونه يش کم از کم د دوی جګړيز قوت خو به خوندي پاتې يش!!‬
‫ولې؟ قريش څه اټلکوي؟ تر هغه به ددې دين د اکميابۍ لپاره جګړه ايزي هاندې او هڅې‬
‫کوم تر څو يې اهلل پاک په نورو دينونو رسلوړی کړي او يا به هم په دې الر کې هل رسه تېر شم‪.‬‬
‫بيا يې وويل‪ :‬هل هغوی مورچه کړې الرې به مو د هدف په لور څوک په بله الره بوځي؟‬
‫د اسلم هل قبيلې څخه يوسړي وويل‪ :‬زه به موبوځم‪.‬‬
‫َ ُْ‬
‫((( ابن هشام وايي‪ :‬د دې سفر په دروان کې يې د مدينې د واک واګې نميله بن عبداهلل اللييث ريض اهلل ع ن ه ته‬
‫ورکړې وې‪.‬‬
‫((( د قربانۍ څاروي اويا اوښان وو‪ ،‬او خلک اووه سوه وو‪ ،‬په ه ره اوښه کې لس تنه ګډونوال وو‪.‬‬
‫((( ُع سفان هل مکې څخه په لږې فاصله کې د چينې نوم دی‪.‬‬
‫((( ذي طوی مکې ته نزدې پرته سيمه ده‪.‬‬
‫((( ک راع الغميم د عسفان د درې خمې ته د اته ميلو په اندازه لرې پرته سيمه ده‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هغه و چې د الرښوونې زيار مذکور سړي په اغړه واخست‪ ،‬او خلک يې د ناون هل ستونزې‬
‫څخه ډکه په اکړجنه الره روان کړ‪ ،‬که څه هم د نوې الرې مزل اکروان ډېر َ ستړی کړ خو بیا‬
‫َ‬ ‫ََْ ُ َ ُ‬
‫اهلل َو أت ْو ُب ِالْ ِه) لکمات‬ ‫هم اوارې او اسانې الرې ته ووتل‪ ،‬نيب ﷺ ټولو ته وويل‪ :‬د (استغ ِفر‬
‫‪245‬‬
‫بار بار تکرار کړئ‪ ،‬لوړه په رب اليزال چې دا هغه پړاو دی بين ارسائيلو ته پرې امر صادر‬
‫شوی و او هغوی نه و وييل‪ ،‬ټول اکروان د استغفار لکمات پېل کړل‪.‬‬
‫بيا نيب کريم ﷺ خلکو ته امر وکړ چې د محض په ښۍ اړخ ريه يش ترڅو د ثنية املرار هل‬
‫الرې د حديبې ميدان چې دمکې ښکته برخه تشکيلوي ورته ورسيږي‪.‬‬
‫قافلې هم د امر رسه سم هغه الره ونيوهل چې کومه ورته په نبوي ارشاداتو کې ښوویل شوې‬
‫وه‪ ،‬خو د قريشو جنګيايلو چې لکه د مسلمانانو د قافلې لوړ غبار په بله الر ويلد چې الره‬
‫يې بدهل کړې ده‪ ،‬بېرته قریشو ته په بېړه ستانه شول‪ ،‬خو نبوي قافله چې څنګه ثنیة املرار‬
‫ته ورسېده د نیب کریم ﷺ اوښه خپله چو شوه‪ ،‬خلکووويل‪ :‬لکه چې اوښه ځاي په ځای‬
‫کښېناسته! چو شوه اونوره تللو ته مچتو نه ده‪ ،‬نيب کريم ﷺ وفرمايل‪ :‬اوښه نه کمزورې شوې‬
‫ده او نه هل تللو څخه بې وسه ده‪ ،‬بلکې اهلل رابنده کړه‪ ،‬سستوایل يې اعدت نه دی‪.‬‬
‫بيا یې وفرمايل‪ :‬که قريش مې نن هر خصلت او جوړجاړي ته چې خپلويل او پېژندګلو په‬
‫کې پالل کيږي راوغواړي زه ورته اغړه ږدم‪.‬‬
‫بيا يې خلکو ته وويل‪ :‬همدتله واړوئ‪ ،‬خلکو ورته وويل‪ :‬د اهلل رسوهل! څنګه ټول دتله تم‬
‫شو او د اوبو هېڅ درک نه لګيږي؟ نيب کريم ﷺ هل خپل تريکښ څخه غیش راواخست او يو‬
‫صحايب ته يې ورکړ‪ ،‬هغه غیش په یو کويه کې نال کړ‪ ،‬دومره اوبه يې ترې راوخوټېدې چې‬
‫ټول جل نيويل اکروان هم وڅښلې او اوښان يې هم خړوب کړل‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ چې لږ دمه او ساه واخسته د قريشو هل خوا ورته د خزاعه د قوم په شمول‬
‫بديل بن ورقاء خزايع سفري رایغ او د نيب کريم ﷺ رسه يې ټول خياالت تبادهل کړل چې ستا‬
‫د راتګ باعث څه یش دی؟‬
‫نيب کريم ﷺ وخربول چې زه د جنګ لپاره نه يم رایلغ‪ ،‬زما د راتګ يواځنې المل د بيت‬
‫اهلل زيارت او د هغه په حرمت او بړايي اعرتاف کول دي‪ ،‬هغه خربې چې وړاندې يې برش بن‬
‫سفيان ته کړې وې د بيا ځل لپاره يې پرې د بديل بن ورقاء غوږونه هم خالص کړل‪.‬‬
‫د قريشو راغلې پالوې بېرته قریشو ته ستنه شوه اورته یې وويل‪ :‬ای قريشو! هسې مو د‬
‫حممد ﷺ د جنګ لپاره تياری نيویل دی!! هغه خو دتله د جنګ په خاطر نه بلکې د بيت اهلل‬
‫زيارت په خاطر راخوځيدیل دی‪.‬‬
‫قريشو بديل بن ورقاء کم عقل اوالشعوره وباهل‪ ،‬په سختو ناوړه لکماتو يې د هغه راوړی‬
‫فرمان بې معین کړ‪ ،‬او قريشو ژمنه وکړه چې حممد ﷺ به هېڅلکه هم مکې ته په جرب زور‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫داخل نه يش ولو که د جنګ په نيت هم نه وي رایلغ‪ ،‬تر څو عربان زمونږ اړوند قيصو باندې‬
‫خپل بنډارونه تاوده ونه سايت‪.‬‬
‫چونکه د خزاعه قبيلې مسلمان او مرشک دواړه د نيب کريم ﷺ راز دار وو د مکې په‬ ‫‪246‬‬

‫روانو کړکيچونو به یې خربو‪.‬‬

‫د استازيتوب په دوهم پړاو کې قريشو د مزيد وضاحت لپاره مکرز بن حفص ابن االخيف‬
‫راواستو‪ ،‬نيب کریم ﷺ چې لکه ويلد وېويل‪ :‬دا خو ټګ برګ او لوی دوکه باز دی‪.‬‬
‫لکه چې مکرز د نيب کريم ﷺ تر حضوره راورسېد او خياالت دواړو رسه يو تربله تبادهل کړل‪،‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته خپل هغه درېځ وړاندې کړ چې کوم يې بديل بن ورقاء ته وړاندې کړی و‪.‬‬
‫مکرز هل مذاکراتو وروسته بېرته قوم ته ستون شو او په راز يې وپوهول‪.‬‬
‫َ‬
‫بيا ورته ددريم ځل لپاره ُحل ِيّس بن علقمه ‪ -‬يا ‪ -‬ابن زبان ‪ -‬راواستو چې دغه مهال يې د‬
‫حبشو زاعمت هم درلود‪ ،‬نیب کريم ﷺ چې لکه ويلد وېويل‪ :‬دا د داسې قوم غړی دی چې د اهلل‬
‫عبادتونه کوي‪ ،‬تاسو بايد هرومرو د هغوی خمې ته د قربانۍ اوښان راوپاڅوئ‪ ،‬چې لږ رانږدې‬
‫شول څه ګوري چې د قربانۍ اوښانو ته په اغړو کې نښې پرتې دي او د خوړ هل لورې راپورته‬
‫شوې‪ ،‬د حاللکې لپاره راوستل شوي څاروي مخ په خرابېدو دي‪ ،‬د قربانۍ د څاروو يلدو رسه‬
‫سم ستون شو او د نيب کريم ﷺ رسه یې هېڅ راز خربې ونه کړې او قريشو ته يې وويل‪ :‬د هغه‬
‫رسه خو د قربانۍ اوښان او ګډان دي!‬
‫قريشو ورته وويل‪ :‬ته نادان او بې شعوره يې‪ ،‬ته بانډه چي په دې خربو نه پوهېږې!!‬
‫َ‬
‫د دې خربو په اورېدو ُحل ِيّس ډېر وځورېد او ورته يې کړه‪ :‬ای قريشو! واورئ چې د بيت‬
‫اهلل د زيارت څخه د خلکو په رابندولو مو دررسه مالتړي نه ده اعالن کړې او نه په دې‬
‫خوښ يو چې د بيت اهلل د تعظيم او بړايي لپاره دتله څوک راځي ولې يې خمه ونيوالی يش؟‬
‫په هغه ذات مې دې قسم وي چې د حليس د نفس واک يې په الس کې دی چې ستاسو په‬
‫مقابل کې به ټول حبش د يو نفر په څېر راولم او د يو نفر په څېر به درباندې بريد وکړي او يا‬
‫به حممد ﷺ ته الره خالصوئ چې د کعبې زيارت وکړي‪.‬‬
‫قریشو ورته وويل‪ :‬حليسه! احتياط کوه ګوره دغسې ونه کړې!! لږ زغم اوباسه تر څو‬
‫زمونږ ځېنې غوښتنې ومنل يش‪.‬‬
‫په ورپسې پړاو کې يې ورته عروة بن مسعود ثقيف رسول اهلل ﷺ ته راواستو‪ ،‬عروة بن‬
‫مسعود د نيب کريم ﷺ په حضور کې اعرض شو او خمې ته يې کېناست‪ ،‬بيا يې وويل‪ :‬حممده!!‬
‫ته دومره نه پوهېږې چې د ځان رسه دې ټيټ او پاس بېالبېل خلک راغونډ کړي دي او د‬
‫خپلې قبيلې د تيت او پرک لپاره دې په دې خاطر راوسيت دي چې د خپل قام قبيل زور او راج‬
‫مات کړې!! خو ته هم پوهه شه چې قريشو د نلګو اوښانو او پوره پياوړي نه ماتېدونکې عزم‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫رسه ستا د مقابلۍ کولو اراده کړې ده‪ ،‬تا رسه د خورا درنې جګړې لپاره يې د پړانګانو څرمنې‬
‫پوښيل دي‪ ،‬هغوی په دې لکک او مضبوط والړ دي چې ته به ترې هېڅلکه مکې ته په زور او‬
‫‪247‬‬
‫زبردستۍ داخل نه شې‪.‬‬
‫او زه درته په رب اليزال لوړه پورته کوم چې تارسه راغيل خلک به سبا هېڅلکه تا رسه د‬
‫جنګ مالتړي جوړ نه يش!‬
‫َُْ‬
‫دغه مهال چې ابوبکر ريض اهلل عنه د نيب کريم ﷺ تر شا ناست و ورته وويل‪ :‬یلغ شه! د‬
‫الت رشمګا ولې نه څټې راڅټې چې دا خربې کوې!! ته څه اټلکوې چې مونږ به د نيب کريم‬
‫ﷺ نه د جنګ په ميدان کې په شا وتښتو؟؟‬
‫عروه وويل‪ :‬دا څوک دی؟ نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬دا د ابوقحافه ځوی دی‪ ،‬عروه وويل‪:‬‬
‫که چرته زه ستا د خري ښېګړې پوروړی نه وم نو اوس به مې ځواب درکړی و‪ ،‬ځواب دې د‬
‫ښېګړې بدهل شوه‪.‬‬
‫د مذاکراتو په جريان کې به لکه نالکه عروه د خربو په مهال خپل الس د نيب کريم ﷺ د‬
‫ږېرې نيولو لپاره اوږد کړ‪ ،‬د نيب کريم ﷺ ږيرې ته د الس اوږدولو په مهال به يې مغرية بن‬
‫َُْ‬
‫شعبه ريض اهلل عنه الس د تورې په موټي جال کړ او ورته به يې ويل‪ :‬وړاندې هل دې چې توره‬
‫دې وخوري الس دې درټول کړه‪.‬‬
‫عروه وويل‪ :‬ته خو ډېر لکک زړی او لکک سرتګی يې!! نيب کريم ﷺ وخندل‪ ،‬عروه ترې‬
‫َُْ‬
‫وپوښتل چې دا څوک دی؟ هغه ورته وويل‪ :‬دا ستا وراره مغريه بن شعبه ريض اهلل عنه دی‪.‬‬
‫عروه وويل‪ :‬ای بې وفا دوکه بازه!! ستا رشم خو ما پرون ووينځو(‪.)1‬‬
‫بیا ورته نيب کريم ﷺ ټول هغه څه وويل چې ورڅخه وړاندې راغلو ملګرو ته يې ورهل‬
‫وييل وو‪ ،‬او په دې يې هم ورهل رس خالص کړ چې د جنګ جګړې هېڅ اراده نه لري‪.‬‬
‫عروه بن مسعود چې د نيب کريم ﷺ او هغه د ملګرو ترمنځ د مينې او حمبت کومه څپانده‬
‫فضا ويلده تر دې چې د اودس اوبه او د خولې تواکڼې به يې ورهل ځمکې ته نه پرېښودې او نه‬
‫به يې ورهل د رسويښته ځمکې ته پرېښودل چې ولويږي‪ ،‬قریشو ته ستون او ورته يې وويل‪ :‬ما‬
‫د قيرص او کرسی او جنايش هر يو رسه د هغه د واک او اقتدار په وخت يلدل کتل کړي دي‪،‬‬
‫خو د حممد ﷺ رسه د مستې مينې او څپاند حمبت په څېر مې يو ټولواک هم خپلو اتباعو ته‬
‫ګران نه دی يلدیل‪.‬‬
‫َ ُْ‬
‫((( ابن هشام وايي‪ :‬دا خ ربه ورته عروه په دې خاطر وکړه چې مغ ريه ريض اهلل ع ن ه هل اسالم راوړلو وړاندې د ثقيف‬
‫َ ُْ‬
‫هل قبيلې او مالک هل کورنۍ ديارلس وګړي وژيل وو‪ ،‬نو د مغ ريه ريض اهلل ع ن ه د مالتړ او د بنو مالک د کورنۍ‬
‫ترمنځ د نزدې معرکې چې پايلې یې ډېرې ستونزمنې برېښېدې کېدو واال وه‪ ،‬نو عروه بن مسعود د سال‬
‫لپاره د ديارلسو وژلو شو کسانو ديت ورکړ او صلحه يې وکړه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫او په دې ټول وپوهېږئ چې هل حممد ﷺ څخه ملګري هېڅلکه په شا نه تمبيږي‪ ،‬ښه به دا‬
‫وي چې بله نېکه مشوره وکړئ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫بيا نيب کريم ﷺ خراش بن امية خزايع ريض اهلل عنه په مکه کې میشت د قريشو خمه‬ ‫‪248‬‬

‫وروو او مرشانو ته په خپل (ثعلب) نوم اوښ استازی واستو تر څو يې وخربوي چې زه د جنګ‬
‫جګړې هېڅ اراده نه لرم خو ولې هغوی يې د وژلو زيار وويست‪ ،‬که څه يې هم د هغه اوښه‬
‫ټپي ټپي کړې وه خو حبشيانو په خپلو هڅو هل وژنې وژغوره‪.‬‬
‫َُْ‬
‫خراش ريض اهلل عنه بېرته د حبشيانو په توسط د نيب کريم ﷺ ملګرتيا ته ځان راخالص کړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هل دې وروسته نيب کريم ﷺ عمر بن اخلطاب ريض اهلل عنه راوغوښت او ورته يې وويل‪:‬‬
‫قريشو ته والړ شه او په ټول حقيقت يې وخربوه‪.‬‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬زما په زړه کې د قريشو رسه پرته دښمنۍ باندې هغوی ډېره ښه پوهيږي‪،‬‬
‫او په مکه کې د بنوعدي بن کعب هل کورنۍ څخه تا ته په علم کې زه هېڅ مالتړ نه لرم‪ ،‬په‬
‫قام قبيل به درته زه بل هسيت دروښايم که هغه واستوې نو ډېره به ښه وي چې عثمان بن عفان‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه دی‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫نیب کريم ﷺ عثمان بن عفان ريض اهلل عنه راوغوښت او د ابوسفيان ريض اهلل عنه په‬
‫شمول يې د قريشو ټولو مرشانو ته استازی واستو‪ ،‬تر څو يې وپوهوي چې نيب کريم ﷺ د‬
‫جګړې شخړې لپاره نه بلکې د کعبې زيارت او تعظيم لپاره رایلغ دی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عثمان ريض اهلل عنه مکې ته په رسېدو لومړی د ابان بن سعيد بن العاص رسه يلدل کتل‬
‫وشول‪ ،‬هغه ورته پناه ورکړه او د ابان په حمافظت او ګارډ کې يې د مکې ټولو مرشانو ته نبوي‬
‫َُْ‬
‫پېغام واورو‪ ،‬عثمان ريض اهلل عنه چې لکه هر مرش ته پېغام ورسو د رارخصتېدو په مهال ورته‬
‫قريشو هل کعبې څخه د طواف عرض وړاندې کړ خو هغه ورته وويل تر هغه به زه لومړی‬
‫طواف ونه کړم چې تر څو نيب کريم ﷺ طواف نه وي کړی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫چونکه قريشو عثمان ريض اهلل عنه د خپل ځان رسه حصار کړ نو نيب کريم ﷺ ته راپور‬
‫َُْ‬
‫ورسېد چې قريشو عثمان بن عفان ريض اهلل عنه مړ کړی دی‪.‬‬

‫د رضوان بيعت‬

‫ابن اسحاق وايي‪ :‬عبداهلل بن ايب بکر راته وويل‪ :‬نیب کريم ﷺ په غوږ کې چې لکه د‬
‫َُْ‬
‫عثمان بن عفان ريض اهلل عنه د مړينې خرب پرېوت ويويل‪ :‬تر هغه به ستانه نه شوو تر څو د‬
‫قوم رسه مټ اټۍ شوي نه يو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هغه و چې د ګڼ خاښې ونې الندې نيب کريم ﷺ خلک بيعت ته راوبلل‪ ،‬او دغه بيعت او‬
‫په مرګ تړون د رضوان په بيعت ونومول شو‪.‬‬
‫‪249‬‬ ‫خلکو به ويل چې د نيب کريم ﷺ رسه ټولو شته کسانو په مرګ بيعت کړی و‪.‬‬
‫َُْ‬
‫جابر بن عبداهلل ريض اهلل عنه وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ مونږ رسه په مرګ بيعت نه و کړی‪،‬‬
‫بلکې تړون په دې شوی و چې هل ميدان څخه به نه تښتوو‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُّ‬
‫ټول هغه صحابه کرام چې د نيب کريم ﷺ په ملتيا وتيل وو‪ ،‬هل َجد بن قيس پرته چې د‬
‫مسلمة د کورنۍ غړی و‪ ،‬نورو ټولو بيعت کې ونډه اخستې وه(‪.)1‬‬
‫َُْ‬
‫جابر بن عبداهلل ريض اهلل عنه وايي‪ :‬لوړه په رب اليزال چې زه اوس هم جد بن قيس ته‬
‫ګورم چې ځان يې د خپلې اوښې تر ښپو الندې پټ کړی تر څو څوک يې ونه ويين‪.‬‬
‫َُْ‬
‫لږ ځند وروسته نيب کريم ﷺ وپوهېد چې د عثمان بن عفان ريض اهلل عنه د مرګ ژوبلې‬
‫خپاره راپورونه ناسم دي‪.‬‬

‫د صلح حديبيه سوله ايز تړون‬

‫َُْ‬
‫سهيل بن عمرو ريض اهلل عنه چې د بنو اعمر بن لؤي خورا خمور غړی و‪ ،‬قريشو نيب کريم‬
‫ﷺ ته په دې راواستو چې‪:‬‬
‫نيب کريم ﷺ ته زمونږ د ټولو په نيابت والړ شه او په دې وررسه خربې رشيکې کړه چې‬
‫سږاکل بايد هرومرو بېرته ستون شې او هل عمرې څخه تېر يش‪ ،‬هسې نه چې عربان خپل‬
‫بنډارونه په دې ګرم وسايت چې حممد ﷺ مکې ته په زور زبردستۍ ننوت‪.‬‬
‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ چې لکه سهيل بن عمرو ريض اهلل عنه ويلد چې خمامخ را روان دی ويويل‪:‬‬
‫داسې بريښې چې د سهيل په رايلږدونې قريش سولې سال ته اغړه کيږدي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫تر ډېره دمه د سهيل بن عمرو ريض اهلل عنه او نيب کريم ﷺ دواړه رسه اوږدې خربې‬
‫وکړې‪ ،‬باالخره دواړه خواوې په روغه جوړه رضا شوې‪.‬‬
‫َُْ‬
‫لکه چې د سولې پړاو تر پایه ورسېد‪ ،‬عمر بن اخلطاب ريض اهلل عنه په چټکۍ ابوبکر‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه ته رایغ او ورته يې کړه‪ :‬ایا دا د اهلل پاک رښتنې استازی نه دی؟ هغه وويل‪:‬‬
‫َ ُْ‬
‫((( ابن هشام وايي‪ :‬تر ټولو لومړی بيعت د نيب کريم ﷺ رسه ابو سنان اسدي ريض اهلل ع ن ه وک ړ‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ولې نه‪ ،‬د هغه رښتوین استازی دی‪ ،‬بيا يې ترې وپوښتل‪ :‬ايا مونږ رښتوين مسلمانان نه يو؟ هغه‬
‫ورته کړه‪ ،‬ولې نه‪ ،‬مونږ رښتوين مسلمانان يو‪ ،‬بيا يې ترې وپوښتل‪ :‬ایا دوی (قريش) مرشاکن‬
‫َُْ‬
‫نه دي؟ هغه ورته کړه‪ :‬ولې نه‪ ،‬مرشاکن دي‪ ،‬عمر ريض اهلل عنه وويل‪ :‬بيا ولې دومره سپاکوۍ‬ ‫‪250‬‬
‫ته ځان ورکړو؟!‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه وويل‪ :‬ګوره رسغړونه يې ونه وکړې‪ ،‬زه خو یې په رسالت لککه‬
‫َُْ‬
‫عقيده لرم‪ ،‬عمر ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬زه هم په دې باور لرم چې حممد ﷺ د اهلل پاک‬
‫رښتوین استازی دی‪.‬‬
‫هل برداشت يې بهره وه تر دې چې نيب کريم ﷺ ته رایغ او ورته يې وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل!‬
‫ايا ته په رښتونې د اهلل پاک استازی نه يې؟‬
‫رسول اهلل ﷺ ‪ :‬ولې نه‪ ،‬زه يې رښتوین استازی يم‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه‪ :‬ايا مونږ مسلمانان نه يو؟‬
‫رسول اهلل ﷺ ‪ :‬ولې نه‪ ،‬تاسو رښتوين مسلمانان ياست‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه‪ :‬ايا دوی (قريش) مرشاکن نه دي؟‬
‫رسول اهلل ﷺ ‪ :‬ولې نه‪ ،‬مرشاکن دي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه‪ :‬بيا نو ولې ورته ځان دومره الندې راولوو!!‬
‫نیب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬زه د اهلل استازی او سفري يم‪ ،‬زه به هېڅلکه هم د هغه هل حکم‬
‫څخه رسغړونه ونه کړم‪ ،‬او نه هغه ما ضايع کوي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه وايي‪ :‬په دغې ورځ چې مې کومې خربې کړې وې‪ ،‬د کفارې په خاطر‬
‫به مې ډېرې روژې نيولې‪ ،‬نفلونه به مې کول‪ ،‬غالمان مې ازاد کړل‪ ،‬خرياتونه او صدقات مې‬
‫وکړل‪ ،‬تر دې چې باور مې ال پسې وده وکړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د لړې په جريان کې نيب کريم ﷺ عيل بن ايب طالب ريض اهلل عنه راوغوښت ورته يې‬
‫وويل‪ :‬ويلکه‪( :‬بسم اهلل الرمحن الرحيم)‪.‬‬
‫َُْ‬
‫سهيل بن عمرو ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬مونږ د (بسم اهلل الرمحن الرحيم) اړوند کره‬
‫معلومات نه لرو‪ ،‬داسې ویلکه‪( :‬باسمک امهلل)‪ ،‬نو په تړون کې يې (باسمک امهلل) ويللک‪.‬‬
‫بيا يې ورته وويل‪ :‬دا هغه سوهل ايز تړون دی چې حممد رسول اهلل او سهيل بن عمرو ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه ترمنځ السليک شو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫سهيل ريض اهلل عنه وويل‪ :‬که زه ستا په استازيتوب باوری وای نو ما دررسه ولې جنګونه‬
‫کول!! خپل او د خپل پالر نوم دې ويلکه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫نيب کريم ﷺ په تړون کې خپل او د خپل پالر نوم ویلکو‪.‬‬

‫َُْ‬
‫نیب کريم ﷺ عيل بن ايب طالب ريض اهلل عنه ته وويل‪ :‬داسې ويلکه‪:‬‬
‫‪251‬‬
‫دا هغه سوهل ايز تړون دی چې حممد بن عبداهلل او د سهيل بن عمرو ترمنځ پرې اتفاق وشو‬
‫چې تر لسو اکلو پورې به دواړه خواوې په يو بل هېڅ جنګې بريدونه نه کوي‪ ،‬خلک به په امن‬
‫امان کې وي‪ ،‬خلک به ځانونه هل نورو څخه رانغاړي‪ ،‬د دې په شمول که د قريشو څخه څوک‬
‫د خپل مرشتابه هل اجازې پرته حممد ﷺ ته د ايمان په حالت کې رايش‪ ،‬نوبېرته به قريشو ته‬
‫ورکول کيږي‪ ،‬خو که هل حممد ﷺ څخه څوک د مرشاکنو په لور د مرشتابه هل اجازې پرته الړ‬
‫يش بېرته به نه ورکول کيږي‪.‬‬
‫دواړه خواوې به يو د بل په ضد هېڅ چل او پراډ په اکر نه اچوي‪ ،‬په ټايلک موده کې به يو‬
‫بل ته جنګي پالنونه‪ ،‬خيانت او غداري او د چور چپاول هېڅ الرې نه سنجوي‪ ،‬که په خپله‬
‫خوښه هر څوک د قريشو په عقد او يا هم د نيب کريم ﷺ په ملګرتوب کې داخليږي هغه‬
‫ازاد او کوالی يش‪.‬‬
‫د خزاعه قبيلې غږ پورته کړ چې مونږ د حممد ﷺ مالتړ او وررسه په ملګرتيا خوښ يو‪.‬‬
‫بنوبکر غږ پورته کړ چې مونږ د قريشو مالتړ او د هغوی رسه په ملګرتيا رضا يو‪.‬‬
‫د سولې سال يو بند دا هم و‪:‬‬
‫سږاکل به تاسو بېرته مدينې ته ستنېږئ او مکې ته به نه راځئ‪ ،‬په راروان کې اکل به هم‬
‫مکې ته په داسې حالت کې ننوځئ چې هل درې ورځو به زيات وخت نه تېروئ‪ ،‬اسلحه به‬
‫دررسه د مسافر په څېر وي‪ ،‬تورې به مو په تيکو کې بندې ايښې وي‪ ،‬مونږ به هل مکې څخه‬
‫ووځو‪ ،‬هل مذکور شيانو پرته به نور هېڅ شيان مکې ته ځانونو رسه نه راوړئ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫دواړه خواوې ال په تړون بوختې وې چې د سهيل بن عمرو ريض اهلل عنه ځوی ابوجندل‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه په ځنځريونو کې تړیل د مسلمانانو غېږې ته ټپي ټپي راورسېد‪ ،‬مسلمانانو چې‬
‫د نيب کريم ﷺ د يلديل خوب هل کبله يې د مکې په فتحه کې هل يو نه دوه نه کول خو چې د‬
‫صلحې رسټکو او بېرته مدينې ته هل تګ څخه وخربېدل چې نيب کريم ﷺ د مرشاکنو رسه د‬
‫زيات حتمل او برداشت نه اکر واخست‪ ،‬تر لږه حده بې ټنډه شول‪ ،‬نزدې وه چې هالکت الس‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫ور اوږد کړي‪ ،‬سهيل بن عمرو ريض اهلل عنه چې لکه خپل ځوی ابوجندل ريض اهلل عنه ويلد‬
‫ورپاڅېد او هل ګرېوانه يې لکک ونيو او ديکې يې ورکولې‪ ،‬نيب کريم ﷺ ته يې وويل‪ :‬حممده!‬
‫وړاندې هل دې چې ابوجندل رايش زما او ستا په دې پرېکړه شوې ده‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬ډېره ښه ده‪.‬‬
‫َُْ‬
‫سهيل بن عمرو ريض اهلل عنه خپل ځوی هل ګرېوانه نور هم ټينګ کړ تر څو په راښلکو‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫راښلکو يې قريشو ته ورسوي‪ ،‬ابوجندل ريض اهلل عنه غږ پورته کړ چې هل مسلمانېدو وروسته‬
‫ولې مرشاکنو ته ورکړی شم؟ حال دا دی چې دوی د ربړولو هل الرې ما بېرته اسالم پرېښودلو‬
‫ته جمبوروي!!‬ ‫‪252‬‬
‫َُْ‬
‫خو بهر کيف د ابوجندل ريض اهلل عنه لوړو غږونو د مسلمانانو ټنډه ال پسې تروه ترخه‬
‫کړه‪ ،‬خو هل بلې خوا به ورته نيب کريم ﷺ تسيل خبش لکمات وړاندې کول چې لږ زغم اوباسه‬
‫او په دراوښتې ستونزې هل اهلل پاک څخه د ښې بدلې غوښتنه وکړه‪.‬‬
‫ته او ستا په څېر نور بې وسه او بې کسه به اهلل پاک هل دې ازمېښته خالص کړي‪ ،‬ستا هل‬
‫راتګ څخه لږ وړاندې مو وررسه په دې سال کړې ده‪ ،‬او سال مو هم د اهلل په نوم کړې ده‪،‬‬
‫هېڅلکه وررسه چل پراډ ته تيار نه يو‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫عمر بن اخلطاب ريض اهلل عنه د ابوجندل ريض اهلل عنه رسه اوږه په اوږه شو او په غوږ کې‬
‫يې ورته وويل‪ :‬هل زغم څخه اکر واخله‪ ،‬دوی هسې هم مرشاکن دي‪ ،‬وينه يې د سپي د ويين‬
‫َُْ‬
‫په څېر هېڅ ارزښت نه لري‪ ،‬او عمر ريض اهلل عنه به د خپلې تورې موټی ورنږدې کړ په دې‬
‫َُْ‬ ‫خاطر چې ابوجندل ر ِ َ‬
‫َض اهلل عنه به ترې توره واخيل او پالر به پرې ووژين‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه وايي‪ :‬که ما څه هم امېد درلود چې هل ما څخه به توره واخيل او پالر به‬
‫َُْ‬
‫پرې وويه خو بيا هم ابوجندل ريض اهلل عنه پاتې وکړه او ځان يې هغوی ته ورکړ‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ چې لکه د تړون السليک څخه وزګار شو‪ ،‬په تړون يې د مسلمانانو او‬
‫مرشاکنو دواړه خواوې ګواه کړې‪ ،‬لکه ابوبکر‪ ،‬عمر‪ ،‬عبدالرمحن بن عوف‪ ،‬عبداهلل بن سهيل‬
‫بن عمرو‪ ،‬سعد بن ايب وقاص‪ ،‬حممودبن مسلمة‪ ،‬مکرز بن حفص ‪-‬چې دغه مهال ال مرشک‬
‫َْ‬
‫و‪ -‬یلع بن ايب طالب ريض اهلل عن ُه ْم چې د تړون يلکوال و‪ ،‬ګواهان کړل‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ چې خپله به يې دغه ګړۍ د حرم په حدودو کې ملونځ هم کو خو د حاللوايل‬
‫اړوند زړه نازړه و‪ ،‬هل صلحې څخه هل وزګارېدو وروسته خپلې قربانۍ ته ورپاڅېد او حالهل يې‬
‫َْ‬
‫کړه‪ ،‬بيا کښېناست او د رس ويښتان يې ولکول‪ ،‬صحابه کرامو ‪ -‬ريض اهلل عن ُه ْم ‪ -‬چې لکه نيب‬
‫کريم ﷺ ويلد هغوی هم بې درېغه د قربانۍ په ذحبه او د رس په لکولو پېل وکړ‪.‬‬
‫هل دغې مراسمو هل اجنامولو وروسته نيب کريم ﷺ د خپلو ملګرو په ملتيا مدينې ته د بېرته‬
‫ستنېدو هوډ وکړ‪ ،‬هېره دې نه وي چې د مکې او مدينې پرته الره کې سورت الفتح هم نازل شو‪.‬‬
‫اهلل پاک وفرمايل (ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ‬
‫ﭣ ﭤ ﭥ)(‪.)1‬‬
‫((( سورت فتح‪ .)۲ - ۱( :‬ژباړه‪ :‬مونږ تا ته ډې ره ښاکره فتح درکړه‪ ،‬په دې خاطر چې اهلل درته ټول خمکين او وروستين‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫بيا اهلل فرمايي (ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ‬

‫ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ)(‪.)1‬‬
‫‪253‬‬ ‫زهري وايي‪ :‬د اسالم په ګرد تاريخ کې د حديبې د تړون په څېر بله لويه فتحه نشته‪ ،‬ځکه‬
‫چې د دواړو خواو ترمنځ د جنګ ګرم ډګر د نوې تړون په بنسټ سوړ شو‪ ،‬دواړه خواوې يو‬
‫د بل رسه ديين مناقشې او د خياالتو تبادهل کولو لپاره وزګارې شوې‪ ،‬د اسالم اړوند که به لږ‬
‫ځريکه او دانا انسان پلټنه پېل کړه نو پای به يې اسالم ته په اغړه کيښودو تمامېده‪.‬‬
‫مرشف شول چې هل‬ ‫د صلحې د تړون په دوه لکنه موده کې په اسالم راړونې دومره خلک ّ‬
‫شته مسلمانانو څخه يې زيات شمېر تشکيلو‪.‬‬
‫(‪)2‬‬

‫په اووم هجري کال کې د خيبر غزا‬

‫د حديبې د سوهل ايز تړون هل راستنېدو وروسته نيب کريم ﷺ په مدينه کې د ذي احلجې او‬
‫حمرم د مياشتې ځينې ورځې تېرې کړې‪ ،‬هېره دې نه وي چې په دې اکل کې هم د حج مراسم‬
‫د مرشاکنو تر ولقې الندې وو‪.‬‬
‫دحمرم پاتې ورځو کې نيب کريم ﷺ خيرب ته وټپېد‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابومعتب بن عمرو ريض اهلل عنه وايي‪ :‬خيرب ته د ننوتو په مهال نيب کريم ﷺ خپلو ملګرو‬
‫ته چې زه هم په کې وم وويل‪ :‬لږ ځند وباسئ! بيا يې وويل‪ :‬ای د اسمان او د اسمان نه د الندې‬
‫خملوقاتو واکداره! ای د بادونو او طوفانونو مالک او څښتنه! مونږ ستا نه د دې يلک او لکيوالو او‬
‫په دې يلک د پروت خري ښېګړې او فائدې غوښتنه کوو‪.‬‬
‫ای اهلل مونږ تا پورې ددې يلک او لکيوالو او په دې يلک د پروت رش او فساد او ناخوښو نه‬
‫پناه غواړو‪.‬‬
‫ګناهونه درخبشش کړي‪ ،‬او په تا خپله لورينه بشپړه کړي‪ ،‬او په دې منظور چې د سمې سيده الرې توفيق‬
‫درپه برخه کړي‪.‬‬
‫((( سورت فتح‪ .)۲۷( :‬ژباړه‪ :‬اهلل پاک پېغمرب ته خپل يلدیل خوب رښتا کړ چې مسجد ح رام ته به په حقيقت‬
‫رسه ننوځي‪ ،‬او په ډاډ او اطمينان به هلته والړ يش‪ ،‬هېڅ راز ډار او ترس به نه حمسوسوي‪ ،‬چا به د رسو ويښه‬
‫لکويل وي او چا به کم کړي وي‪ ،‬اهلل پاک په ټولو هغه څه ډېر ښه پوهيږي چې تاسو ورباندې نه پوهېدئ‬
‫چې ددغې روغې جوړې تړون نه وروسته به درته نزدې لويه فتحه هم درکړي‪.‬‬
‫((( ابن هشام وايي‪ :‬د زهري د خربې تاييد او په صحت يې ديلل دا دی چې د حديبې تړون کې نيب کريم ﷺ‬
‫څوارلس سوه مسلمانانو په ملتيا وتیل و‪ ،‬خو ولې د مکې د فتحې په ورځ دوه اکهل وروسته د لس زره کسانو‬
‫په ملتيا ووت‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫ابومعتب بن عمرو ريض اهلل عنه وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ چې به هر يلک ته ننوتو دا داع به يې ويله‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ د خپل مبارک اعدت رسه سم چې تر هغه به يې په يو يلک وسله وال بريد نه‬
‫کو تر څو به سبا شوی نه و‪ ..‬د سباوون په مهال که به هل يلک څخه د اذان لکمې راپورته شوې‬ ‫‪254‬‬

‫نيب کريم ﷺ به هل بريد څخه هم رابند شو‪ ،‬خو ولې که د اذان غږ به يې وانه اورېد بيا به يې‬
‫په يلک جنګي بريد پېل کړ‪.‬‬
‫چونکه مونږ خيرب ته د شپې هل خمې ورسېدو نو نيب کريم ﷺ هم تر ګهيځ زغم وويست خو‬
‫ولې د اذان هېڅ لکمات يې وانه اورېدل‪ ،‬هغه او مونږ په خپلو سوريلو سپاره شول‪ ،‬د ډېرې نزديوايل‬
‫هل کبله به مې قدم د هغه قدم رسه لګېده‪ ،‬څه ګورو چې د ملر خاته په وخت د خيرب يهودان هل‬
‫خپلو بوجونو او کيجاو رسه کروندو او باغونو ته خمامخ راروان دي‪ ،‬چې څنګه يې نظر پر نيب‬
‫کريم ﷺ او نبوي لښکر ولګېد چغې يې پورته کړې چې د حممد ﷺ لښکرې راغلې‪ ،‬او مخ‬
‫په شا يې د تېښتې الره ونيوهل‪ ،‬دغه مهال نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬اهلل اکرب‪ ،‬خيرب نور دړی وړی شو‪،‬‬
‫مونږ چې لکه د کوم قوم په قلمرو ولقه واچو نوورځ يې هل پېله بې دمه او بې اکره وي‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ چې لکه خيرب ته تللو نو د ِعرص هل الرې يې د سفر پړاو پېل‬
‫کړ او هم هلته ورهل مسجد هم جوړ کړی شو(‪ )1‬بيا صهباء(‪ )2‬ته والړ‪ ،‬او هل همدې ځايه نبوي‬
‫لښکر بيا د رجيع درې ته ورسېد‪ ،‬هلته بنوغطفان او د خيرب يهودانو په منځ کې کمني شو تر‬
‫څو غطفان د خيرب يهودانو جنګي مرسته ونه کړي‪ ،‬ځکه غطفان د نيب کريم ﷺ په ضد د‬
‫يهودانو لکک مرستندوي وو‪.‬‬
‫زه داسې وخربېدم چې غطفان لکه هم د نيب کريم ﷺ د خيرب يهودانو رسه په غزا وخربېدل‪،‬‬
‫ټولو يې په ضد د يهودانو مرستې ته مال وتړهل او راووتل‪ ،‬هل لږ شيبه حرکت وروسته يې په خپلو‬
‫کورونو او زنانه وو د چور چپاول اوازه واورېده چې ګنې نيب کريم ﷺ خپل جنګي لښکر‬
‫د غطفان سيمې ته متوجه کړی دی‪ ،‬تر څو هل خپلو کورونو او ابرو څخه دفاع وکړي بېرته‬
‫خپلو ټاټوبو ته ستانه شول‪ ،‬او د نيب کريم ﷺ او د خيرب يهودانو ترمنځ يې جنګي ميدان دواړو‬
‫خواو ته پرېښود‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ يو يو یش په غنيمت کې اخست او کالګانې يې هم پرهل پسې توګه فتحه‬
‫کولې‪ ،‬د خيرب لومړنۍ کال چې د مسلمانانو په منګولو کې ولوېده د ناعم کال وه‪ ،‬ددې کال‬
‫َُْ‬
‫(قلعه) د فتح په ترڅ کې حممود بن مسلمة ريض اهلل عنه هم شهيدشو چې هل بره پرې چا ميچن‬
‫راخطا کړې وه‪.‬‬
‫((( ِع رص د مدينې او د فرع درې ترمنځ د پروت غر نوم دی‪.‬‬
‫((( صهباء خيرب ته نزدې پرته سيمه ده‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫په دوهم پړاو کې د ابواحلقيق د کورنۍ کال (قموص) فتحه شوه‪ ،‬د دې کال د فتحې په ترڅ کې‬
‫َْ‬
‫نيب کريم ﷺ د کنانه بن الربيع بن ايب احلقيق يب يب صفيه ريض اهلل عن َها هل نورو دوو تره لورګانو‬
‫َْ‬
‫‪255‬‬
‫رسه وينځې کړې‪ ،‬د نيب کريم ﷺ شريين انتخاب په درېواړو کې صفيه ريض اهلل عن َها وه‪.‬‬
‫َْ‬ ‫َُْ‬
‫دحية اللکيب ريض اهلل عنه نيب کريم ﷺ ته رایغ او صفيه ريض اهلل عن َها يې ترې د ځان‬
‫لپاره وغوښته‪ ،‬چونکه نيب کريم ﷺ يو ځل د ځان لپاره غوره کړې وه نو ددې دواړه تره‬
‫لورګانې يې ورکړې‪.‬‬
‫هل دې پړاو وروسته بيا مسلمانانو د ښځو وينځول پېل کړل‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ چې د دوي ځينې کالګانې فتحه او مالونه يې غنيمت کړل نو ځان يې‬
‫د دوی دوه نورو ساللم او وطيح نومې کالګانو ته وزګار کړ‪ ،‬هېره دې نه وي چې دا دواړه‬
‫کالګانې تر ټولو وروسته فتحه شوې‪ ،‬او په دې کالګانو د بندېز لګونې موده هم څه د پاسه‬
‫لسو ورځو ته وغځېده‪.‬‬
‫ددې کالګانو هل فتحه کېدو وړاندې يهودي اتل مرحب په خپلې سالح سمبال راووت او‬
‫ويويل‪:‬‬
‫ٌ َُ‬ ‫ِّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ــر أ ِّن َم ْر َح ُ‬ ‫قَ ْد َعل َم ْ‬
‫ت َخيْ َ ُ‬
‫الســا ِح َب َطل م َّر ُب‬ ‫ــاك‬
‫ش ِ‬ ‫***‬ ‫ب‬ ‫ِ‬
‫ــوث أَ ْقبَلَ ْ‬
‫ــت َتَ َّربُ‬ ‫َ ُّ ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َْ َ ُ َ َْ ً َ ً َ ْ‬
‫إِذا اللي‬ ‫***‬ ‫ضب‬ ‫أطعن أحيانــا و ِحينا أ ِ‬
‫َ‬
‫ال ُي ْق َربُ‬ ‫َّ َ َ َ‬
‫ل ً‬
‫ىم‬ ‫ِإن ِحاي ِ‬
‫ټول خيرب زما د مرحب اړوند ډېر ښه معلومات لري‪ ،‬چې زه د وسله وال بريد جتربه اکر‬
‫او ماهرانه اتل يم‪.‬‬
‫لکه زمريان چې د جنګ پښه اراده لري زه هم د هغه په څېر لکه ژوبلونکي او لکه‬
‫مرګوين ګوزارونه کوم‬
‫زما څړځای (سيمه) ته هېڅ نزدې کېدی نه يش‪.‬‬
‫او وررسه يې دا اواز هم کو چې د الس په الس مقابلې در پکې څوک شته؟‬
‫َُْ‬
‫کعب بن مالک ريض اهلل عنه يې شعرونه جواب کړل چې‪:‬‬
‫ب‬‫يء ُصلْ ُ‬‫ُم َف َّر ُج الْ َغ َّم َجــر ٌ‬ ‫ب‬‫ــر َأ ِّن َك ْع ُ‬ ‫ت َخيْ َ ُ‬‫قَ ْد َعل َم ْ‬
‫ِ‬ ‫***‬ ‫ِ‬
‫ــام َکلْ َعقيْق َغ ْضبُ‬
‫َمع ُح َس ٌ‬ ‫ال َ ْربُ‬ ‫ْ َ َّ ْ ْ َ ْ ُ َ َ ْ َ ْ‬
‫َ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫إذ شــبت الرب تلتها‬
‫انل ْهبُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ك ْم َح َّ‬ ‫ََ ُ ُ‬
‫اء أو يف َء َّ‬
‫ِ‬
‫ْ‬ ‫نعطي ال َ َ‬
‫ــز َ‬
‫ِ‬ ‫***‬ ‫ــى يَ ِذل الصعب‬ ‫نطؤ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫بكف َماض لي َس فيه عت ُ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬
‫ب‬ ‫ِ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ټول خيرب زما د کعب په دالورۍ خرب دی چې زه په سختو ستونزمنو او کړاوونو کې د‬

‫بې درېغه زغم څښنت او زيات جراتمند يم‪.‬‬
‫جنګونه چې لکه پرهل پسې يش او ما رسه مې د تېزې برېښنا په څېر اکر خالصې توره وي‪.‬‬ ‫‪256‬‬

‫نو ترهغه به مو وکړه سوو چې ستاسو سخرتيين الرې ځان ته اسانې کړو‪ ،‬او تر هغه به‬
‫مو وډبوو چې يا خو مو زسا وار کړو او يا درڅخه راتښتولې خزانې بېرته واخلو‪.‬‬
‫اوپه داسې السونو او مټو به مو زسا وار کړو چې په جنګ نه ستړي کيږي‪.‬‬
‫بيا نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬د مرحب رسه الس په الس مقابلې ته څوک تيار دی؟ حممد مسلمة‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه وويل‪ :‬زه يې د مقابلې ډېر مينوال يم‪ ،‬زه د غچ اخستنې الئق يم او په ر ارسيديل‬
‫خفګان هم غمزده يم‪.‬‬
‫پرون مې ورور د دوی هل السه وژل شوی دی‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وفرمايل‪ :‬مقابلې ته‬
‫وپاڅېږه‪ ،‬ای اهلل! په يهودي ورته اکمراين ورکړه‪.‬‬
‫دواړه چې رسه يو بل ته نزدې شول نو هل يو بل څخه په کمزورې ونې تاوېدل‪ ،‬باالخره دواړه‬
‫رسه يو بل ته د يو سړي په څېر خمامخ شول‪ ،‬مرحب يهودي چې په ګوزار لومړيتوب وکړ حممد‬
‫َُْ‬
‫بن مسلمة ريض اهلل عنه ترې ځان په خپل ډال سيوری کړل او د هغه توره د ډال په سوراخ‬
‫َُْ‬
‫کې ونښته‪ ،‬حممد بن مسلمه ريض اهلل عنه مرحب قابو کړ او بيا يې ووژه‪.‬‬
‫د مرحب هل مړيين وروسته د هغه ورو يارس مقابلې ته راووت او غږ يې کړ چې د مقابلې‬
‫در پکې څوک شته؟‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫هشام بن عروة ريض اهلل عنه اټلکوي چې زبري بن العوام ريض اهلل عنه ورته ووت‪ ،‬صفيه‬
‫َْ‬
‫بنت عبداملطلب ريض اهلل عن َها نيب کريم ﷺ ته وويل‪ :‬هسې نه ځوی مې مړيش!‬
‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬نا بلکې ستا ځوی به يې مړ کوي ان شاء اهلل‪ ،‬زبري ريض اهلل عنه‬
‫د اتلولۍ ميدان ته ووت او يارس يې د خپلو ګوزارونو ښاکر کړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫سلمة بن عمرو بن االکوع ريض اهلل عنه وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ د جنګ بېرغ ابوبکر ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه ته ورکړ تر څو د خيرب ځينې کالوونه فتحه کړي‪ ،‬که هغه هرڅومره جنګي جتربه په‬
‫اکر واچوهل خو ولې بشپړه فتحه په نظر رانغله‪ ،‬په ورپسې ورځ کې يې جنګي بريغ عمر بن‬
‫َُْ‬
‫اخلطاب ريض اهلل عنه ته ورکړ‪ ،‬هغه هم ډېر جنګي تاتکتيکونه واکرول خو بيا يې هم پوره‬
‫فتحه رانه وړه‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ وفرمايل‪ :‬د جنګ په سبانې ورځ به زه بېرغ داسې چا ته ورکړم چې د اهلل‬
‫او رسول دواړو خوښ وي‪ ،‬هېڅلکه به هل جنګ نه په شا ونه تمبيږي‪ ،‬او د هغه په الس به اهلل‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫ټول خيرب فتحه کوي‪ ،‬بيا نيب کريم ﷺ عيل بن ايب طالب ريض اهلل عنه راوغوښت اګر که د‬
‫سرتګو په رنځ هم اخته و خو نيب کريم ﷺ يې په سرتګو کې تواکڼې واچولې او بيا يې ورته‬
‫‪257‬‬
‫وويل‪ :‬الس په جنډه مخ په وړاندې والړ شه‪ ،‬تر هغه خمکې ځه چې اهلل پاک ستا په الس‬
‫بشپړه ازادي راويل‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫سلمة بن االکوع ريض اهلل عنه فرمايي‪ :‬عيل ريض اهلل عنه هل ډېرې تېز رفتارۍ نه ساه تيګا‬
‫واخست او مونږ ورپسې وروسته روان وو‪ ،‬دومره توند والړ چې په الس کې وررسه جنډه يې‬
‫د يهودانو د لوی کال په اکڼو کمرو رپانده ودروهل‪ ،‬هل کال څخه ورته يو يهودي رسا راپورته کړ‬
‫چې ته څوک يې؟ ده ورته وويل‪ :‬زه عيل بن ايب طالب يم‪.‬‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم ته په ورکړل شوي کتاب مې دې قسم وي چې تاسو‬ ‫يهودي وويل‪ :‬مویس علي ِه‬
‫رسلوړي او رس باالياست‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عيل ريض اهلل عنه بېرته په داسې حالت کې نيب کريم ﷺ ته رایغ چې خيرب يې په بشپړه‬
‫توګه فتحه کړی و‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ چې لکه په خيرب کې د وطيح او ساللم دواړه کالګانو باندې اوږد بندېز ته‬
‫دوام ورکړ‪ ،‬يهودانو په خپل هالکت وپوهېدل‪ ،‬نيب کريم ﷺ ته يې استازی واستو چې هل خيربه‬
‫به ووځو خو ژوند مو مرګ ته مه ورکوه‪ ،‬نيب کريم ﷺ د هغوی غوښتنه ومنله‪ ،‬اګر که هل‬
‫دې دواړو کالګانو پرته نور د خيرب رسسزب او شاداب باغونه او خزانې د نبوت په جولۍ کې‬
‫لوېدلې وې‪ ،‬هل دې پرېکړې څخه چې د فدک ميشت يهودان وخربېدل هغوی هم د خپل ژوند‬
‫د خونديتوب لپاره ټولو شتمنيو څخه تېر او هېر شول‪.‬‬
‫ُ‬
‫د يهودانو او نيب کريم ﷺ ترمنځ د سولې سال استازی د بنو حارثه د کورنۍ غړی ميصة‬
‫بن مسعود و‪.‬‬
‫بېرته د خيرب يهودانو د نيب کريم ﷺ رسه د خيرب په ګردو باغونو د سم په نيمو صادراتو‬
‫تړون وکړ چې د باغونو او ځمکو په خدمت کې به يې يهودانو ته ورکوي‪ ،‬او ورته يې وويل‪:‬‬
‫شايد مونږ به باغونه هل تاسو څخه ډېر ښه وپالو‪ ،‬ځکه چې دا زمونږ ځمکه وه اوزمونږ باغونه‬
‫وو‪ ،‬مونږ يې په اندازه ښه پوهيږو‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ وررسه دغه تړون په دې رشط ومنو چې که مونږ هر لکه تاسو ويستلئ نو‬
‫هرومرو به وځئ‪.‬‬
‫د فدک يهودانو ته چې لکه د خيرب د يهودانو لړي واورول شوه د نيب کريم ﷺ د خيرب واالو‬
‫په څېر پرېکړه باندې يې جدي غوښتنه وکړه‪ ،‬هل هغوی رسه يې هم روغې جوړې ته اغړه‬
‫کېښوده‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هغه و چې خيرب د مسلمانانو ترمنځ رشيک و خو ولې فدک په دې خاطر چې اوښ او اس‬
‫پرې نه و ځغلېدیل‪ ،‬يواځې د نيب کريم ﷺ و‪.‬‬
‫په خيرب کې چې لکه نيب کريم ﷺ ښه ارام او ساه يې واخسته‪ ،‬د سالم بن مشکم يب يب‬ ‫‪258‬‬

‫زينب بنت احلارث ورته په غوړو کې وريته شوی پسه ډالۍ کړ‪ ،‬وړاندې هل دې چې د نيب کريم‬
‫ﷺ تر خمې يې کيږدي هل چا څخه يې ځان ښه پوهه کړی و چې هغه ته د پسه کوم اندام ډېر‬
‫پسند دی؟ چا ورته وييل و چې د پتون غوښه يې ډېره خوښه ده‪.‬‬
‫زينب د دې خربې رسه د پتون غوښه په زهرو سمه پوښلې وه او پاتې غوښه يې په خپلې‬
‫اندازه زهرجنه کړه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د نيب کريم ﷺ په څنګ کې چې برش بن براء بن معرور َر ِض اهلل عنه هم ناست وو‬
‫د دواړو پتونونو غوښه وخوړه‪ ،‬نيب کريم ﷺ غوښه تېره نه کړه او بېرته يې هل خولې څخه‬
‫َُْ‬
‫وغورځوهل‪ ،‬خو ولې برش ريض اهلل عنه غوښه تېره کړې وه‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ وفرمايل‪ :‬هډويک مې خربوي چې زهرجن دي‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ يهودڼه راوغوښته او ورڅخه يې حتقيقايت پوښتنې پېل کړې‪ ،‬هغې اعرتاف‬
‫وکړ او زياته يې کړه چې ته ښه پوهېږې چې ستا هل السه مې په قوم څه څه ونه شول؟ ما دا اکر‬
‫ځکه وکړ چې که ته رښتوین پېغمرب يې زما هل کړنې به دې اهلل خرب کړي او که د ټولواکۍ او‬
‫اقتدار مئني يې نو مونږ به درڅخه ايله وزګار او بې غمه شو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫اګر که برش بن براء ريض اهلل عنه وفات شو خو بيا هم ترې نيب کريم ﷺ درګزري او‬
‫خبشش اعالن کړ‪.‬‬
‫بيا نيب کريم ﷺ هل خيرب څخه د قری درې ته والړ او د هغه ځای ميشتوال يې څه شپې‬
‫ورځې حمارصه کړل او هل دې ځايه يې مدينې ته د راستنېدو لړې پېل کړه‪.‬‬
‫َْ‬
‫نيب کريم ﷺ په خيرب يا په الره کې په صفيه ريض اهلل عن َها باندې نکاح وتړهل‪ ،‬د صفيه‬
‫َْ‬
‫ريض اهلل عن َها د ناويتوب ټول مراسم لکه هغه ښايسته کول‪ ،‬ويښتان يې ګمنځول د انس ريض‬
‫َْ‬ ‫َُْ‬
‫اهلل عنه مور ام سليم بنت ملحان ريض اهلل عن َها سمبال کړل‪.‬‬
‫َْ‬
‫نيب کريم ﷺ په صفيه ريض اهلل عن َها باندې په خپلې خيمه کې د لومړي ځل لپاره ميالو شو‪،‬‬
‫َُْ‬
‫او ابوايوب خادل بن زيد ريض اهلل عنه د وهلې خيمې يا چوپال بهر هر اړخزيه څوکيدارۍ باندې شپه‬
‫رڼه کړه‪ ،‬د سهار په مهال چې نيب کريم ﷺ ويلد ورڅخه يې وپوښتل چې ابو ايوبه دتله څه کوې؟‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬هل دې ښځې څخه مې درباندې ډار احساس کړ‪ ،‬تا يې پالر او ټول خاندان‬
‫او قوم وواژه‪ ،‬که څه هم خپله نوې مسلمانه ده خو په زړه کې مې ترې خوف او ترس پېدا شو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫داسې ويل کيږي نيب كريم ﷺ ورته وويل‪ :‬ای اهلل! لکه څنګه چې ابو ايوب ريض اهلل عنه‬
‫زما په څوکۍ شپه روڼه کړه ته يې په خپل حفاظت کې وساته‪.‬‬
‫‪259‬‬ ‫هل خيرب څخه په الره کې د شپې نيب کريم ﷺ وفرمايل‪ :‬د ننې شپې څوکېداري به څوک‬
‫ښه وکویل يش؟ چې د سهار ملونځ رانه دخوب او ستړيا هل کبله بې وخته نه يش!‬
‫َُْ‬
‫بالل ريض اهلل عنه وويل‪ :‬ستا څوکيداري به زه وکړم‪.‬‬
‫نیب کريم ﷺ د نورو خلکو په شمول په خپلو خپلو ارام ځايونو کې ويده شول‪ ،‬بالل ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه هم د اهلل د ارادې رسه سم دومره ملونځ وکړ چې څومره اهلل ته منظور و‪ ،‬هل ستړيا هل‬
‫کبله خپل اوښ ته ډډه شو‪ ،‬که څه هم سهار نزدې و چې راوخيژی خو په سرتګو يې خوب اغبله‬
‫شو او ټول د ملر ګرموايل راوېښ کړل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫نیب کريم ﷺ لومړی نفر و چې هل خوبه رابېدار شو‪ ،‬بالل ريض اهلل عنه ته يې وويل‪ :‬بالهل!‬
‫دا دې څه وکړل؟‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬هغه ذات راته خوب راويست چې تا ته يې خوب درويسیت و‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬رښتيا دې وويل‪.‬‬
‫بيا نيب کريم ﷺ خپل اوښ هل مهاره ونيو او روان شو‪ ،‬لږ ګړۍ يې مزل وکړ وروسته يې‬
‫َُْ‬
‫اوښ چو کړ خپله يې هم اودس وکړ او نورو خلکو هم اودسونه وکړل‪ ،‬بالل ريض اهلل عنه ته‬
‫يې امر وکړ چې اقامت وکړي‪ ،‬نيب کريم ﷺ خلکو ته ملونځ ورکړ‪ ،‬د ملونځ بشپړېدو وروسته يې‬
‫خلکو ته مخ کړ او ويويل‪ :‬چې لکه هم د رڅخه ملونځ پاتې يا هېر يش نو هله يې وکړې چې‬
‫لکه درته ياد يش‪ ،‬ځکه اهلل پاک فرمايي (ﭟ ﭠ ﭡ)(‪.)1‬‬
‫ما ته د رارسيديل راپور هل خمې نيب کريم ﷺ ابن لقيم العبيس ته د خيرب د فتحې په ورځ‬
‫چرګان‪ ،‬ووزې او کوترې او نور کورين حيوانات ورکړل‪ ،‬د خيرب د فتحې په ورځ ابن لقيم‬
‫عبيس دا شعرونه وويل‪:‬‬
‫َ َََ‬ ‫َ َْ َ َ َ ََ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ َ ْ َ َ ٌ ْ َّ ُ‬
‫ــار‬
‫شــهباء َذات منا ِكــب وفق ِ‬ ‫***‬ ‫ــول بِفيْل ٍق‬‫ر ِميــت نطاة ِمن الرس ِ‬
‫َ َ ُ ْ ََ َْ َ َ َ َ‬ ‫ــاذل ِّل ل َ َما ُشــيِّ َع ْ‬
‫ُّ‬ ‫اســتَيْ َقنَ ْ‬ ‫َو ْ‬
‫ار‬‫ِ‬ ‫ف‬ ‫غ‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫ا‬‫ه‬ ‫ــط‬ ‫س‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫ــل‬ ‫س‬ ‫أ‬ ‫ــال‬ ‫ج‬‫ر‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫***‬ ‫ت‬ ‫ِ‬ ‫تب‬
‫َ َّ ُّ َ ْ َ َ َ ْ ُ ُ‬
‫ــه بنَ َ‬ ‫َ ُ ْ ً‬ ‫َ‬
‫ــار‬‫ِ‬ ‫ه‬ ‫والشــق أظلــم أهل َ ِ‬ ‫***‬ ‫ت بَ ِن ع ْم ِرو ب ْ ِن ُز ْر َعة غد َوة‬ ‫ح ْ‬
‫َص َّب َ‬

‫ار‬ ‫يح ف ْال ْس َ‬

‫ــح‬ ‫ــاج تَص ُ‬
‫ادل َج َ‬ ‫َّإل َّ‬ ‫ع‬
‫ُّ ُ ُ َ َ ْ َ َ ْ‬
‫د‬ ‫ت‬ ‫م‬‫ل‬ ‫ف‬ ‫ول‬ ‫ي‬‫اذل‬ ‫ــا‬ ‫ت بأَ ْب َطح َ‬
‫ه‬
‫َ َّ ْ‬
‫جر‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫***‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫ْ َْ ْ ََ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬ ‫ٌ‬ ‫ْ َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬
‫ار‬ ‫َّ َّ‬
‫ــي انلج ِ‬ ‫ِمن عب ِد أشــهل أو ب ِ‬ ‫***‬ ‫ــن خيْ ِل ِه ْم‬ ‫َو ِلك ِحص ٍن شــا ِغل ِم‬

‫((( سورت طه‪ .)۱۴( :‬ژباړه‪ :‬زما د ياد لپاره ملونځ وکړه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َْ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َْ َْ‬ ‫ََُ‬

‫ــوق املغافــر لــم ينــو ال ِف َرار‬ ‫ف‬ ‫***‬ ‫ــيماه ْم‬ ‫يــن قد اعل ُموا ِس‬ ‫اج ِر‬
‫ومه ِ‬
‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ ْ َ َّ َ‬ ‫َ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ ْ َ َّ ُ َ ٌ‬
‫ــار‬
‫ولث ِويــن بِهــا إل أص َف ِ‬ ‫***‬ ‫ــن م َّمــد‬ ‫ولقــد ع ِلمــت لغ ِل‬
‫ار‬ ‫َ ْ ْ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َْ َ َْ َ‬ ‫َْ َ‬ ‫َ َّ ْ َ ُ ٌ َ ْ َ َ َ‬
‫اج غمائِــم البص ِ‬ ‫تــت العج ِ‬ ‫***‬ ‫فــرت يهود يــوم ذلِــك ِف الوغ‬ ‫‪260‬‬

‫د نطاق لويه ماڼې د نيب لښکر ځينو اتالنو د بريد الندې راغله‪ ،‬چې دغه اتالن په‬
‫سپينو پړقينده تورو او ډېرو جنګې اوزارو باندې سمبال وو‪.‬‬
‫لکه چې تيت او پرک شول نو په خپلو ځانونو يې د سپاکوۍ او ذلت يقني رایغ‪،‬‬
‫حاالنکه د اسلم او غفار قبييل اغزيان خلک يې په منځ کې روان وو‪.‬‬
‫بنوعمرو بن زرعه باندې سهار په خپلې ماڼۍ (شق) کې راوخوت‪ ،‬خو پاتې ورځ پرې‬
‫توره تياره تېره شوه‪.‬‬
‫د خيرب په سمه او اوارو روان وو‪ ،‬هل چرګانو پرته يې نور څه نه وو پرېښی چې په سهار‬
‫کې به يې اوازونه (اذانونه) کول‪.‬‬
‫د عبداالشهل او بنوجنار د قبيلې هر وګړي په خپلو اسونو باندې سپور د هرې ماڼۍ او‬
‫کال (قلعه) په نيولو بوخت وو‪.‬‬
‫د خيرب په جنګ کې د مهاجرينو د پېژندګلو نښه په رسباندې وارضد خولې وې چې‬
‫د شکست او تېښتې هېح تصور په کې نه شو کېدای‪.‬‬
‫زه په يقني کې دې حد ته رسيدیل وم چې نيب کريم ﷺ به هرومرو برالیس کيږي او په‬
‫خيرب کې به يې د صفر په مياشت کې واک او ځواک وځليږي‪.‬‬
‫د جنګ په د غه ورځ يهودان فرار شول او هل يهودانو څخه خولې او سرتګې هل غبار ډکې‬
‫وازې (بېرته‪ ،‬خالصې) پاتې شوې‪.‬‬

‫له حبشې څخه د جعفر بن ابي طالب رضي اهلل َعن ُْه راتګ‬

‫ابن هشام وايي‪:‬‬

‫َُْ‬
‫شعيب به ويل‪ :‬جعفر ريض اهلل عنه چې لکه د خيرب په ورځ د نيب کريم ﷺ په حضور کې‬
‫عرض شو‪ ،‬نيب ﷺ ځان ته راجوخت کړ‪ ،‬تندی يې ورهل ښلک کړ او ويويل‪ :‬نه پوهېږم چې د‬
‫َُْ‬
‫جعفر ريض اهلل عنه په راتګ ډېر خوشحاهل يم او که د خيرب په فتحې‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬د نيب کريم ﷺ کوم ملګري چې په حبشه کې پاتې وو نيب ﷺ يې مدينې‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ته د راستولو لپاره جنايش ته عمرو بن اميه الضمري استازی واستو‪ ،‬د حديبې د سوهل ايز تړون‬
‫وروسته چې نیب کريم ﷺ ال په خيرب کې و‪ ،‬جنايش ورته حبشه کې ټول مهاجرين په دوو‬
‫‪261‬‬
‫کشتيو کې سپاره راواستول‪.‬‬
‫هل بنو هاشم بن عبدمناف هل قبيلې څخه‪ :‬جعفر بن ايب طالب او دهغه يب يب اسماء بنت عميس‬
‫َْ‬
‫خثعميه ريض اهلل عن َها او ځوی يې عبداهلل چې په حبشه کې پېدا شوی وو درې نفر وو‪.‬‬
‫هل بنو عبدشمس بن عبد مناف هل قبيلې څخه په کې خادل بن سعيد بن العاص بن اميه‬
‫بن عبدشمس او دده کور ودانه امية بنت خلف بن اسعد او دواړه چبي يې سعيد بن‬
‫َْ‬
‫خادل او امة بنت خادل ريض اهلل عن ُه ْم چې دواړه په حبشه کې پېدا شوي وو‪.‬‬
‫وررسه يې ورور عمرو بن سعيد بن العاص‪ ،‬معيقيب بن ايب فاطمة چې د عمر بن‬
‫َُْ‬
‫اخلطاب ريض اهلل عنه د واک په دور کې د بيت املال خزاچني هم و او ابومویس‬
‫َْ‬
‫االشعري ريض اهلل عن ُه ْم وو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هل بنو اسد بن عبدالعزی څخه په کې اسود بن نوفل بن خويدل ريض اهلل عنه و‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هل بنو عبدادلار بن قيص نه په کې جهم بن قيس ريض اهلل عنه و‪.‬‬
‫هل بنو زهرة بن کالب نه په کې اعمر بن ايب وقاص او عتبه بن مسعود ‪-‬ريض اهلل‬
‫َْ‬
‫عن ُه َما‪ -‬وو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هل بنو تميم بن مرة نه په کې حارث بن خادل بن صخر ريض اهلل عنه و‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هل بنو مجح بن عمرو نه په کې عثمان بن ربيعه بن اهبان ريض اهلل عنه و‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هل بنوسهم بن عمرو نه په کې حممية بن اجلزء ريض اهلل عنه و‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هل بنو عدي بن کعب نه په کې معمر بن عبداهلل بن نضله ريض اهلل عنه و‪.‬‬
‫َْ‬
‫هل بنو اعمر بن لؤي نه په کې ابو حاطب بن عمرو او مالک بن ربيعة ريض اهلل عن ُه َما وو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هل بنواحلارث بن فهر بن مالک نه په کې حارث بن عبد قيسم بن لقيط ريض اهلل عنه و‪.‬‬
‫هېره دې نه وي چې په حبشه کې د وفات شوو نارينه و زنانه (کونډې) هم په کشتو کې‬
‫سرپې راستول شوې وې‪.‬‬
‫نيب ﷺ ته په دواړو کشتيو کې د سرپو رسشمېرنه شپاړس نفره وو‪ ،‬او هغه خلک چې نه‬
‫خو يې په بدر کې د نيب کريم ﷺ رسه ونډه درلوده او نه وررسه په مکه کې ميالو شول او نه‬
‫هم د جنايش په راستولو کې و نزدې يې شمېرنه تر څلور دېرشت ته رسيږي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د هجرت په اووم کال د قضايي عمرې داستان‬

‫‪262‬‬

‫نيب ﷺ چې هل خيرب څخه بېرته مدينې ته راستون شو‪ ،‬په مدينه کې يې د ربيع االول او ثاين‬
‫او مجادی االویل او ثاين او رجب او شعبان‪ ،‬رمضان او د شوال مياشتې تېرې کړې‪ ،‬په مناسبو‬
‫وختونو کې به يې د غزاګانو او جنګونو لپاره اکروانونه استول‪.‬‬
‫چونکه قريشو نيب کريم ﷺ د وررسه مسلمانانو په شمول هل مکې څخه رابند کړی و‪،‬‬
‫د يليلک تړون په بنسټ په دې اکل کې د عمرې د اداء لپاره بيا د مسلمانانو په شمول د مکې‬
‫په لور وټپېد‪ ،‬د مکې خلک چې لکه په دې وخربېدل چې نیب کريم ﷺ د خپلو ملګرو په‬
‫ملتيا مکې ته د عمرې لپاره راروان دی‪ ،‬نو خپل منځ کې يې مشهوره کړه چې هغوی د يرثب‬
‫رنځونو او فقرو فاقت ځپيل دي‪.‬‬
‫َْ‬
‫عبداهلل بن عباس ريض اهلل عن ُه َما وايي‪ :‬د دارانلدوة رسه نزدې ټول قريش د نيب کريم ﷺ‬
‫او د ملګرو د سيل او تماشې لپاره بوڅ ريين کېدل‪ ،‬نیب کريم ﷺ چې لکه مسجد ته ننوت‪،‬‬
‫احرام يې واچو او په څادر کې يې ښي اړخ بربنډ کړ او بيا يې وفرمايل‪ :‬اهلل پاک په هغه چا‬
‫ورمحېږه چې نن ورځ خپل بدين قوت ښاکره کړي‪ ،‬بيا يې يماين رکن ښلک کړ او منډې يې پېل‬
‫کړې‪ ،‬ملګرو يې هم وررسه د اقتداء لپاره د منډو پېل وکړ‪ ،‬تر څو کعبه رشيفه يې پټ او پناه‬
‫کړه‪ ،‬بيا يې يماين رکن ښلک کړ او د حجر اسود لپاره ورنزدې شو‪ ،‬بيا يې درې طوافونه په منډه‬
‫وکړل او بايق پاتې طواف يې په اعدي مزل ترپايه ورسو‪.‬‬
‫َْ‬
‫د عبداهلل بن عباس ريض اهلل عن ُه َما په روايت چې نيب کريم ﷺ د دغې سفر په دوران کې‬
‫َْ‬
‫په ميمونة ريض اهلل عن َها باندې په داسې حالت کې نکاح وتړهل چې حمرم و‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َْ‬
‫او د ميمونة ريض اهلل عن َها هل پلوه د نکاح وکيل عباس بن عبداملطلب ريض اهلل عنه و‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ په مکه کې درې ورځې پاتې شو‪ ،‬په دريمه ورځ پسې حويطب بن عبدالعزی‬
‫د قريشو د څه خلکو په ملتيا وریغ او ورته يې وويل چې د حديبې د سوهل ايز تړون په بنسټ‬
‫په مکه کې ستا درې ورځې پوره شوې بايد نور دتله تم نه شې او والړ شې‪ ،‬د نيب کريم ﷺ د‬
‫راويستو دنده قريشو حويطب ته سپارتې وه‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬تاسو ته څه ستونزه ده؟ لږه موده به نور هم پاتې شو!! زه به پکې‬
‫د خپل واده مراسم هم بشپړ کړم او تاسو ته به ويلمه هم درکړم‪.‬‬
‫حويطب ورته وويل‪ :‬ستا د واده ډوډۍ ته مونږ هېڅ اړتيا نه لرو‪ ،‬خو د کړې ژمنې په بنسټ‬
‫َْ‬
‫بايد ته ووځې‪ ،‬هغه و چې نيب کريم ﷺ هل مکې څخه راووت او ميمونې ريض اهلل عن َها ته يې‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َْ‬
‫خپل غالم ابو رافع ريض اهلل عنه پرېښود‪ ،‬تر څو د رسف(‪ )1‬مقام نوم ځای ته يې هل ځان رسه‬
‫راويل‪ ،‬هم هلته وررسه نيب کريم ﷺ واده وکړ او بيا مدينې ته راستون شو‪.‬‬
‫‪263‬‬ ‫ابن هشام وايي‪ :‬ما ته د ابوعبيده د راکړي راپور هل خمې چې همدغلته د اهلل پاک دا قول هم‬
‫نازل شو (ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ‬
‫ﯡ ﯢ ﯣﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ)(‪.)2‬‬

‫د اتم هجري کال جمادی االولی په مياشت کې د مؤته غزا‬

‫د حج مراسم په دې اکل کې هم د مرشاکنو تر ولکې الندې وو‪ ،‬خو نيب کريم ﷺ خپله‬
‫هل عمرې اداء کولو وروسته په مدينه کې د ذي احلجې او حمرم او صفر‪ ،‬ربيع االول او ثاين په‬
‫مياشتو کې پاتې شو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د مجادی االویل په مياشت کې نيب کريم ﷺ شام ته د زيد بن حارثه ريض اهلل عنه په زاعمت‬
‫َُْ‬
‫جنګي اکروان واستو‪ ،‬او ورته يې کړه‪ :‬که زيد ريض اهلل عنه شهيد نو ټولګی مرش به جعفر بن‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫ايب طالب ريض اهلل عنه وي‪ ،‬که دا هم شهيد شو نو مرش به عبداهلل بن رواحة ريض اهلل عنه وي‪.‬‬
‫خلک چې لکه وتلو ته تيار شول د تګ په مهال نيب کريم ﷺ د ګماريل مرشانو رسه خداي‬
‫په اماين وکړه حاالنکه درې زره شمېرنه يې تشکيلوهل او سالمونه به يې پرې کول‪.‬‬
‫َُْ‬
‫خو چې لکه خلکو د عبداهلل بن رواحه ريض اهلل عنه رسه خدای په اماين کوهل په وېر ژړا‬
‫يې رشوع وکړه‪ ،‬خلکو ورته وويل‪ :‬ولې ژاړې؟ هغه کړه‪ :‬لوړه په رب اليزال چې د دنيا مينه او‬
‫حمبت او ستاسو رسه مينې څخه هجران مې نه ژړوي‪ ،‬خو د نيب کريم ﷺ څخه مې اوريديل‬
‫دي چې هغه د اهلل د کتاب دا ايت ولوست (ﮐ ﮑ ﮒ ﮓﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ)(‪ )3‬خو‬
‫ولې ما ته معلومات نشته چې په جهنم د تېرېدو په مهال به رارسه څه کيږي؟‬
‫((( رسف هل تنعيم رسه نزدې د سييم نوم دی‪.‬‬
‫((( سورت فتح‪ .)۲۷( :‬ژباړه‪ :‬اهلل پاک د خپل پېغمرب يلدیل خوب رښتيا کړ چې مسجد ح رام ته به هرومرو‬
‫ننوځئ‪ ،‬که د اهلل پاک خوښه يش‪ ،‬ښه په ډاډ او امن کې به ننوځئ‪ ،‬چا به رسونه خرويل وي او چا به‬
‫ويښتان کم کړي وي‪ ،‬هېڅ راز خوف او خطر به نه حمسوسوئ‪ ،‬اهلل پاک چې په څه يش پوهېده تاسو پرې‬
‫نه پوهېدئ او هل دې څخه لږ وروسته اهلل پاک ستاسو لپاره بله فتحه هم ګرځولې ده چې تاسو ته به يې‬
‫درکړي‪.‬‬
‫((( سورت مريم‪ .)۷۱( :‬ژباړه‪ :‬په تاسو کې هېڅ څوک داسې نشته چې په پل رصاط (جهنم) به نه تېرېږي‪ ،‬دغه‬
‫ستا د رب حمکمه پرېکړه ده‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫مسلمانانو ورته وويل‪ :‬اهلل پاک دې ستاسو مل يش او هل مرګ ژوبلې پرته مو اهلل نيک‬
‫صاحله راستانه کړه‪.‬‬
‫بيا عبداهلل بن رواحه وويل‪:‬‬ ‫‪264‬‬

‫ورضبة َذات فرغ َت ْق ِذ ُف َّ‬

‫الز َبدا‬
‫ً‬ ‫ْ‬
‫ــن َمغ ِف َرة‬
‫ح َ‬ ‫ك َّنن أَ ْســأَ ُل َّ‬
‫الر ْ َ‬ ‫َ‬
‫***‬ ‫َل ِ ِ‬
‫ََْ ُْ ُ َْ ْ َ َ ْ َ‬ ‫ْ َ ْ َ ً َ َ ْ َ َّ َ ُ ْ ً‬
‫ــاء َوالك ِب َدا‬ ‫ِبرب ٍة تن ِفذ الحش‬ ‫***‬ ‫ــران م ِه َزة‬ ‫أو طعنــة بِيدي ح‬
‫أَ ْر َش َ‬
‫ــد ُه اهلل م ْن َغز َوقَ ْد َر َشداَ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ُ َ َ َ َ ُّ َ َ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫حت يقال إذا مــروا ع جد ِث‬
‫زه د اهلل پاک نه د خبشش ډېره زاري کوم او ورڅخه غواړم چې د غټ ټپ (زخم) او‬
‫په دښمن کې د وينو ناوچې جوړونکي ګوزار توان راکړي‪.‬‬
‫او يا هم د نېزې د تېز ترین چټک ګوزار توان راکړي چې زر مرګ ژوبله دښمن ته‬
‫اړوي‪ ،‬داسې ګوزار چې هل زړه او ګولګ نه تېريږي‪.‬‬
‫چې بيا لکه خلک ما باندې ترييږي او زه مړ يم او داسې ووايي‪ :‬دا د اهلل پاک ډېر نيک‬
‫او صاحله اغزي انسان و‪.‬‬
‫بيا نيب کريم ﷺ او نورو خلکو د جماهدينو اکروان رخصت کړ‪ ،‬لکه چې خلک هل اکروان‬
‫َُْ‬
‫څخه راستانه شول عبداهلل بن رواحه ريض اهلل عنه وويل‪:‬‬
‫َّ ْ َ ْ َ ُ َ ِّ َ َ‬ ‫َّ ْ ُ‬ ‫َّ َ ُ َ َ ْ‬ ‫َ ََ‬
‫يل‬
‫ِف انلخ ِل خــر مشــي ٍع وخ ِل ِ‬ ‫***‬ ‫ئ َودعتُه‬
‫خلف الســام ع ام ِر ٍ‬
‫په هغه چا مې سالم پاتې شو چې د کجورې ونو رسه مې ترې خداي په اماين واخسته‪،‬‬
‫او هغه زما لپاره ډېر ښه رخصت کونکی او نېک دوست دی‪.‬‬
‫د صحابه و د جهاد اکروان تر هغه مخ په وړاندې الړ چې په شام کې يې د (معان) د ځمکې‬
‫په نوم ځای کې واړوهل‪ ،‬او په دې وخربېدل چې هرقل هم د سل زره جنګيايلو په ملتيا د بلقاء‬
‫يل هل قبيلو څخه‬‫په مقام کې تم دي‪ ،‬او نور سل زره رستريو هم ورته هل خلم‪ ،‬جذام‪ ،‬قني‪ ،‬بهراء‪ ،‬ب ّ‬
‫خپل ډاډ او اطمينان ورکړی دی‪ ،‬او وررسه يو ځای شوي دي‪ ،‬د ټولو جنګيايلو قومانده يې د‬
‫یل د قبيلې غړي رسه ده‪ ،‬او لومړی مرستيال يې د مالک بن رافله په نوم غړی دی‪.‬‬ ‫ب ّ‬
‫مسلمانانو ته د راپور رسېدو سم په معان کې د دوو شپو په اندازه نوره هم تم شول‪ ،‬او‬
‫جنګي تکتيک لپاره يې خپلمنځۍ سال مشورې پېل کړې‪ ،‬ځېنو ويل‪ :‬نيب کريم ﷺ ته به‬
‫يلک واستو او د دښمن په شمېر به يې خرب کړو‪ ،‬يا خو به د مرستې لپاره مزيد نوره جهادي قوه‬
‫راويلږي او يا به راته په جنګ امر وکړي نو جنګ به وکړو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عبداهلل بن رواحة ريض اهلل عنه وپاڅېد او د خلکو جذبې يې په خپلو محايس لکماتو‬
‫راوپارولې چې‪:‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ای خلکو! لوړه په رب اليزال چې تاسو د شهادت هغه مډال اوس بد ګڼئ چې تاالش پسې‬
‫يې راويت ياست!! مونږ هېڅلکه د چا رسه د رسشمېرنې په بنسټ په زياتوايل او کموايل‪ ،‬يا د‬
‫‪265‬‬
‫پياوړتوب او طاقت په اساس نه جنګيږو‪ ،‬مونږ د هغه دين په بنسټ د خلکو رسه جنګ کوو‬
‫چې هل کبله يې راته اهلل پاک عزت او احرتام رابښیل دی‪.‬‬
‫پرمخ تګ وکړئ او ورشئ‪ ،‬دوه نېک خويونه مو ملتيا کوي‪ ،‬يا غلبه او يا شهادت‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ټولو خلکو په يو اواز وويل‪ :‬عبداهلل بن رواحه ريض اهلل عنه رښتيا خربې وکړې‪.‬‬
‫د صحابه کرامو جهادي قوه ترهغه خوځښت وکړ چې د بلقاء هل رسحداتو او پولو څخه يې‬
‫د هرقل او وررسه نرصاين عربانو قبيلې بې شمېره لوی لښکر ويلد‪ ،‬د دغې سيمې نوم مشارف‬
‫و‪ ،‬مسلمانانو د بلقاء اړوند مؤته نومې سيمه کې خپل جنګي تدابري ونيول‪ ،‬د ښي اړخ د‬
‫َُْ‬
‫قوماندې واګې يې بنوعذره د قبيلې غړي قطبه بن قتاده ريض اهلل عنه ته ورکړې او د لښکر د‬
‫َُْ‬
‫کيڼ پلو اختيارات يې عباية بن مالک انصاري ريض اهلل عنه ته ورکړي ول‪.‬‬
‫َُْ‬
‫زيد بن حارثه ريض اهلل عنه د رسول ﷺ ورته د کړي خربې رسه ترهغه اوږد مهاهل وجنګېد‬
‫چې د دښمن په نېزو کې ننوت او شهيد شو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫بېرغ جعفر بن ايب طالب ريض اهلل عنه پورته کړ او ترهغه يې په مېړانه لکک مقاومت وکړ‬
‫چې نور يې خالصون نه و‪ ،‬هل اس څخه راښکته شو‪ ،‬اس يې ګوډ شل کړ او د دښمن رسه يې د‬
‫نوي جنګ بل پړاو پېل کړ‪ ،‬او دايې ويل چې‪:‬‬
‫َ ِّ َ ً‬
‫ـــة َو َبــــار ًدا َ َ‬
‫شابُ َ‬ ‫تابُ َ‬ ‫َ َ َّ َ ْ َ َّ ُ‬
‫ـــة َواقْ َ‬
‫ـهـا‬ ‫ِ‬ ‫طـيب‬ ‫***‬ ‫هـا‬ ‫ِ‬ ‫يـا حبـذا الن‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫يــــد ٌة أن َس ُ‬
‫َ‬ ‫َ ٌَ‬ ‫َ‬ ‫َْ ََ‬
‫ـاب َهـا‬ ‫ــرة بَ ِع‬ ‫ك ِف‬ ‫***‬ ‫الــر ْو ُم ُر ْو ٌم قد دنــا َعذ ُاب َها‬
‫َو ُّ‬
‫إذ َل َقيْتُ َها ِ َ‬
‫ض ُاب َها‬
‫ََ ْ‬
‫ل‬‫ع َّ‬
‫جنت څومره ډېر خوندور او څومر نزدې دی‪ ،‬د جنت اوبه څومره مزېدراې او خيې‬
‫ټنډه دي‪.‬‬
‫د روميانو خو د عذاب او مرګ ژوبلې ايله موقعه راغله دوی خو اکفر او نسبونه يې‬
‫هم بېالبېل (يب نسبه) دي‪.‬‬
‫خو که وررسه خمامخ شوم نو سم به يې وډبوم‪.‬‬
‫ابن هشام وايي‪ :‬ځينې رښتين علماء چې زه پرې باوری يم راته وويل‪:‬‬
‫َُْ‬
‫جعفر ريض اهلل عنه جنګي بېرغ لوړ رپاند په ښي الس کې نيویل و چې الس يې شهيد‬
‫شو زر يې بېرغ کيڼ الس ته کړ‪ ،‬چې هغه هم شهيد شو بيا يې په اړخونو باندې د خپلې سينې‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫په منځ کې ونيو چې باالخره ټول شهيد شهيد شو او هل دنيا څخه د درې ديرشت اکلو په عمر کې‬
‫اخرت ته شهيد الړ‪ ،‬د دواړو السونو د شهادت په بدل کې به ورته اهلل پاک په جنت کې دوه وزرې‬
‫ورکړي او چې چرته وغواړي هلته به پرې الوځي‪ ،‬داسې هم ويل کيږي چې جعفر ريض اهلل‬ ‫‪266‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫عنه يو رويم رستېری په دومره مرګوين ګوزار ووهو چې جعفر ريض اهلل عنه يې په منځ دوه کړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬جعفر بن ايب طالب ريض اهلل عنه چې لکه شهيد شو بېرغ عبداهلل بن‬
‫َُْ‬
‫رواحه ريض اهلل عنه راپورته کړ‪ ،‬د دښمن په لور په اس باندې سپور وریغ‪ ،‬هل اس څخه په‬
‫راښکته کېدو او نه راښکته کېدو کې زړه نازړه و‪ ،‬بيا يې وويل‪:‬‬
‫َّ َ َ ْ َ َّ ْ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َْ َ ْ ُ َ َْ ُ َ َْ‬
‫ــــن أ ْو ُلـك ِرهـنــه‬ ‫ـن ِل‬
‫لـت َِ‬ ‫***‬ ‫ـــز ِ َّله‬
‫أقس َمت يا نفس لـتن ِ‬
‫َ ْ َّ ْ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ْ ْ َ َ َّ ُ َ َ ُّ‬
‫ــن الَنه‬ ‫اك تك َر ِه‬
‫ما يل أر ِ‬ ‫***‬ ‫ه‬ ‫ن‬‫الر‬ ‫وا‬ ‫د‬ ‫إن أجلب انلاس وش‬
‫َّ ُ ْ َ ٌ َ َّ ْ‬ ‫َ ْ َْ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ ْ ُ ْ ُ ْ َ َّ ْ‬
‫ــت إل نطفة ِف شــنه‬ ‫هل أن ِ‬ ‫***‬ ‫ت مطمئِنه‬ ‫قد طال مــا قد كن ِ‬
‫ای نفسه (زما ځانه)! په دې مې لوړه پورته کړې ده چې خاخما به جنګ ته ښکته‬
‫کيږې‪ ،‬ورنه په زوره به دې کوز او ښکته کړم‪.‬‬
‫که خلک راټول يش او چغې نارې او وېرونه ژړاګانې پېل کړي نو ستا ولې جنت بدي‬
‫يش؟‬
‫بال وخت دې په امن او امان کې تېر کړ ستا مثال لکه په غړکۍ کې د اوبو پاک صفا‬
‫څاڅیک دی‪.‬‬
‫او دا يې هم وويل‪:‬‬
‫ت‬ ‫َ َ َ ُ َْ ْ َ ْ َ ْ‬ ‫َُ‬ ‫َ َ ْ ُ َّ ُ ْ َ‬
‫هذا ِحام المــو ِت قد ص ِلي ِ‬ ‫***‬ ‫وت‬
‫ــي تم ِ‬
‫يــا نفــس إل تقت ُِ‬
‫ُ‬ ‫َُْ َ‬ ‫إن َت ْف َ‬
‫ْ‬ ‫َ َ َّ ْ َ َ ْ ْ‬ ‫َ‬
‫يت‬
‫ــي ِفعلهمــا ه ِد ِ‬
‫ِ‬ ‫ع‬ ‫***‬ ‫يت‬
‫ت فقــد أع ِط ِ‬ ‫َومــا تمني ِ‬
‫ای نفسه! که ونه وژل شې هرومرو به خپله ومرې‪ ،‬اوس هسې هم د مرګ او مړينې‬
‫سحنې ته ننونې‪.‬‬
‫تا چې د شهادت کومې ارزوګانې درلودې اوس به درته درکړل يش‪ ،‬او که د خپلو‬
‫ملګرو په پل والړې نو هرومرو به په هدايت روان شې‪.‬‬
‫بيا هل اس څخه راښکته شو‪ ،‬د تره ځوی يې ورهل د غوښې ډک هډویک ورکړ او ورته يې‬
‫وويل‪ :‬ته خو د ډېرې سختې ولږې او ستونزې رسه مخ شوی يې دا هډویک واخله او غوښه ترې‬
‫وخوره چې مال دې لږه قوي يش‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هل هډوکې څخه يې لږ څه وخوړ‪ ،‬د خلکو شور زوږ يې واورېد‪ ،‬هډویک يې وغورځو او‬
‫ويويل‪ :‬ملګري دې شهيدان شول او ته ال تر اوسه په دنيا کې ژوندی يې؟ خپله توره يې‬
‫‪267‬‬
‫واخسته او تر هغه وجنګېد چې شهيد شو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫بيا جنډه د بنو عجالن د قبيلې غړي ثابت بن اقرم ريض اهلل عنه راپورته کړه او غږ يې کړ‬
‫چې بايد نوی امري رضور وګمارئ‪ ،‬ټولو ورته وويل‪ :‬ته مو امري يې‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬زه هېڅلکه‬
‫َُْ‬
‫مرشۍ ته اغړه نه شم کېښودالی‪ ،‬باالخره هم د خلکو سال په خادل بن ويلد ريض اهلل عنه‬
‫باندې راغله‪ ،‬هغه هم لږ څه وړاندې شو بيا پسې مزيد نور والړ او دښمن نور په شا شو‪ ،‬نو‬
‫دوی بېرته مدينې ته راستانه شول‪.‬‬
‫ما ته د رارسيديل راپور هل خمې چې لکه خلکو ته مرګ ژوبله واوښته نيب کريم ﷺ وويل‪:‬‬
‫َُْ‬
‫زيد بن حارثه ريض اهلل عنه تر هغه مقابل لورې رسه وجنګېد چې شهيد شو‪ ،‬او بېرغ ترې‬
‫َُْ‬
‫پرېوت‪ ،‬بيا جعفر بن ايب طالب ريض اهلل عنه جنډه راپورته کړه او ترهغه وجنګېد چې هغه هم‬
‫شهيد شو‪ ،‬نيب کريم ﷺ لږ ځنې خاموش شو نو د انصارو خمونه بدل شو چې هسې نه د عبداهلل‬
‫َُْ‬
‫بن رواحه ريض اهلل عنه اړوند راپور د دوی د خفګان سبب جوړ نه يش‪.‬‬
‫َُْ‬
‫بيا نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬بيا جنګي بېرغ عبداهلل بن رواحه ريض اهلل عنه راپورته کړ او‬
‫ترهغه يې مېړانه وښوده چې شهيد شو‪.‬‬
‫بيا يې وفرمايل‪ :‬هغوی درېواړه ما ته په جنت کې راښاکره شول لکه سړی چې خوب ويين‪،‬‬
‫َُْ‬
‫درسو زرو په ختتونو او پانلګونو ناست وو‪ ،‬خو د عبداهلل بن رواحه ريض اهلل عنه په ختت او‬
‫سمالست ځای کې لږ اندک ناسموایل و‪ ،‬ما وپوښتل چې دا ولې؟ وځوابول شوم چې خمکين‬
‫َُْ‬
‫دواړه هل ټيټ او پاس پرته شهيدان شول او عبداهلل بن رواحه ريض اهلل عنه لږ څه زړه نا زړه‬
‫و او بيا شهيد شو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫خادل بن ويلد ريض اهلل عنه چې لکه هم د جماهدينو اکروان هل اغيارو څخه په ډه ډه کړه‬
‫مديين ته راستون شو‪.‬‬
‫د جماهدينو اکروان چې مدينې ته نزدې شو‪ ،‬د نيب کريم ﷺ په ملتيا ټول صحابه کرام‬
‫او ماشومانو ورته منډې وهل او پرته پاک استقبال يې ورهل وکړ‪ ،‬نيب کريم ﷺ وفرمايل‪ :‬ټول‬
‫َُْ‬
‫بايد ماشومان په غېږو کې پورته کړي او د جعفر ريض اهلل عنه ماشومان ما ته په غېږه کې‬
‫َْ‬
‫راکړئ‪ ،‬خلکو ورته عبداهلل بن جعفر ريض اهلل عن ُه َما ورکړ‪ ،‬نيب کريم ﷺ په خپلې سورلۍ‬
‫سپور هغه په غېږه کې کېنه و‪.‬‬
‫ځينو خلکو يې ال په خمونو کې خاورې شيندلې چې تاسو ولې د اهلل پاک په الره کې هل‬
‫جهاد او مرګ نه بېرته راوتښتېدلئ‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫خو ولې نيب کريم ﷺ اکروان ته ډاډ ورکړ چې دوی د تېښتې واال نه دي‪ ،‬دوی د چريکي‬
‫بريدونو ماهرين دي ان شاء اهلل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫په مؤته کې شهيدان شوي صحابه کرام حسان بن ثابت ريض اهلل عنه په شعري مرثيه کې‬ ‫‪268‬‬

‫داسې ياد کړل‪:‬‬

‫ــه ُر‬ ‫اس ُم ْ‬
‫س‬ ‫انل ُ‬ ‫إذا َمــا نَ َّو َم َّ‬ ‫َ َ َّ َ‬
‫م‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫ــر‬ ‫ــر َب أ ْع َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َْ ٌ َ ْ‬
‫ي‬ ‫ب‬ ‫ــل‬ ‫ل‬ ‫ــي‬ ‫تَأَ َّو َ‬
‫ب‬
‫ِ‬ ‫***‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اتل َذ ُّكرُ‬ ‫ال َك ِء َّ‬ ‫اب ْ ُ‬ ‫وحا َوأَ ْســبَ ُ‬ ‫َس ُف ً‬ ‫َ ًَْ‬
‫يــب هيجت ِل عبة‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِِ ْ َ‬
‫***‬ ‫لکری ح ِب ٍ‬
‫ــم يَ ْص ُ‬ ‫ــن َكريم يُبْتَ َل ُث َّ‬ ‫َو َك ْم م ْ‬ ‫َ َّ ٌ‬ ‫ال َ‬ ‫َ َ َّ ْ َ َ ْ‬
‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ة‬ ‫ي‬ ‫ل‬
‫ِ‬ ‫ب‬ ‫يــب‬
‫ِ‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫بــى‪ ،‬إن فِقــدان‬
‫َ ُ َ َ َ ْ ً َ ْ َ ُ ْ َ َ َ َُّ‬ ‫َْ ََ َُ‬ ‫َرأَيْت خيَــار ال ْ ُ‬
‫شــعوب وخلفا بعدهــم يتأخر‬ ‫***‬ ‫وا‬ ‫د‬ ‫ار‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫ــن‬ ‫ن‬
‫ِ‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫ؤ‬ ‫م‬ ‫ِ‬
‫ُ ْ َ َ ْ ُ ْ ُ ْ َ َ َ ْ َ ْ َُ‬ ‫َ‬
‫ــد َّن اهلل قتْــى َتتَ َ‬ ‫َ‬ ‫ــا ُيبْع َ‬ ‫َ َ‬
‫ي جعفر‬ ‫بِمؤتة ِمنهــم ذو الناح ِ‬ ‫***‬ ‫اب ُعوا‬ ‫ِ‬ ‫ف‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫يعــا َوأ ْســبَ ُ‬ ‫َ‬ ‫َج ً‬ ‫ــن َتتَ َ‬ ‫ــد َو َعبْ ُداهلل ح َ‬ ‫ََْ ٌ‬
‫اب ال َم ِن َّيــ ِة ت ِط ُر‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫اب ُعوا‬ ‫ِ‬ ‫وزي‬
‫َ ْ َ ْ َ ْ ُ ُ َّ َ َ ْ َُ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ ُْ ْ َ َ ُ ُ ُ‬
‫إل المو ِت ميمــون انل ِقيب ِة أزهر‬ ‫***‬ ‫غداة مضــوا بِالمؤ ِم ِنني يقودهم‬
‫الظل َمــة ِم َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ال ْدر م ْ‬ ‫َ َ ُّ َ َ ْ ْ‬
‫ــر‬ ‫ب إذا ِســيم‬ ‫أ ٌّ‬ ‫ــم‬ ‫ِ ِ ٍ‬ ‫اش‬ ‫ه‬ ‫آل‬ ‫ن‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫أغر كضو ِء‬
‫ِ‬ ‫***‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫ــر ٍك ِفيــ ِه َقنًــا ُمتَك ِّ ُ‬ ‫ل ِ ُم ْع َ َ‬ ‫ــى َمال َغ ْ َ ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫اع َن َح َّ‬ ‫ََ َ‬
‫ــر‬ ‫***‬ ‫ــد‬ ‫ي م َوس ٍ‬ ‫فط‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫فَ َصار مــع المستشــه ِد َ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ض‬ ‫جنــان َوملتــف الَدائِق أخ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ين ث َوابه‬
‫َ ْ‬
‫ــن يَأ ُم ُر‬ ‫از ًما ِح‬ ‫ح‬‫ــرا َ‬ ‫اء َوأَ ْم ً‬ ‫َوفَ ً‬ ‫ــن م َّم ٍد‬
‫ْ َُ‬
‫ــرى ِف َجعف ٍر ِم‬
‫َْ‬ ‫َو ُك َّنا نَ َ‬
‫ِ‬ ‫***‬
‫ْ َ‬ ‫ــز َل يَ ُزلْ َ‬ ‫َد َعئِ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ َ‬ ‫ََ َ َ‬
‫ــن َو َمفخ ُر‬ ‫ــم ِع ٍّ‬
‫***‬ ‫اش ٍم‬ ‫آل ه ِ‬ ‫السلمِ ِمن ِ‬
‫ْ‬
‫فما زال ِف ِ‬
‫ــروق َو َیق َه ُر‬
‫َ ٌ َ َ ْ َ ُ ً ْ‬
‫ِرضــام إل طـــو ٍد ي‬ ‫م‬ ‫اس َح ْول َ ُه ْ‬ ‫انل ُ‬ ‫ُه ْم َجبَ ُل ْال ْس َلمِ َو َّ‬
‫***‬ ‫ِ‬
‫ــرُ‬ ‫خ َّ‬ ‫َ ٌّ َ ْ ُ ْ َ ْ َ ُ ْ ُ َ َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ ْ ُ ُْ ْ َ َْ ٌ َ ْ ُ ُ‬
‫ــي و ِمنهــم أحــد المت‬ ‫ع ِ‬ ‫***‬ ‫به ِالــل ِمنهم جعفــر وابن أم ِه‬
‫ث ُي ْع َ ُ‬ ‫ْ َْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َع ِقيل َو َم ُ‬ ‫ٌ‬ ‫اس ِمنْ ُه ْم َو ِمنْ ُه ُ‬ ‫ــز ُة َوالْ َع َّب ُ‬ ‫َو َحْ َ‬
‫ص‬ ‫اء ال ُعو ِد ِمن حي‬ ‫***‬ ‫ـــم‬
‫ْ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َع َ‬ ‫ُ ِّ َ ْ‬ ‫َّ ْ‬ ‫ُْ‬
‫اس َمص َد ُر‬ ‫انل ِ‬ ‫اق ب َّ‬
‫ِ‬ ‫ض‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫إذ‬ ‫اس‬ ‫ٍ‬ ‫م‬ ‫***‬ ‫ق‬ ‫ٍ‬ ‫ز‬‫ِ‬ ‫أ‬ ‫م‬ ‫ك‬ ‫ف‬ ‫ِ‬ ‫اء‬‫الــأ َو ُ‬ ‫بِ ِه ْم تف َر ُج‬
‫َ َْ ْ َ ْ َ ْ َ ُ ْ‬ ‫َْ َ َ ُ ْ َ ُ‬ ‫ُ ُ َ‬
‫اب ال ُم َط َّه ُر‬ ‫كت‬ ‫يهم ذا ال ِ‬ ‫ِ‬ ‫ف‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫***‬ ‫ه‬ ‫م‬ ‫ك‬ ‫ح‬ ‫ل‬ ‫ــز‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫اهلل‬ ‫ــم أ ْو ِلَ ُ‬
‫ــاء‬ ‫ه‬
‫په يرثب کې راباندې دغم او خفګان نوي ستونزمنه لړي پېل شوه‪ ،‬چې خلک په مړ‬
‫خوب پراته دي او په ما شوګېرې کوي‪.‬‬
‫د خپلو ګرانو ملګرو ياداشتونو مې هل سرتګو څخه داسې اوښکې روانې کړي دي چې‬
‫دارې ويه او د ژړا وېر المل هم د يارانو هجران رايادول وي‪.‬‬
‫سمه خربه ده چې هل ملګرو څخه هجران لويه ستونزه ده که څه هم ښه خلک په هجران‬
‫ازمول کيږي خو ولې هل زغم څخه اکر اخيل‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ومې يلدل چې مرګ غوره ترينه خلک واخستل‪ ،‬او ځينې خلک ال پاتې دي چې مړه‬
‫شوي نه دي‪.‬‬
‫‪269‬‬ ‫هغه شهيدان دې اهلل پاک هل مونږ هېڅلکه هېر نه کړي چې په مؤته کې شهيدان شوي‬
‫َُْ‬
‫دي چې يو هم ورپکې ددوو وزرونو څښنت جعفر بن ايب طالب ريض اهلل عنه دی‪.‬‬
‫َْ‬
‫او زيد بن حارثه او عبداهلل بن رواحه ريض اهلل عن ُه َما دواړه چې په پرهل پسې توګه‬
‫شهيدان شول‪ ،‬حاالنکه مرګوين اسباب ورته په ډېر تکرب راروان وو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د سهار په مهال سپني سور ښايسته سړي (زيد بن حارثه ريض اهلل عنه)خپله جنګي‬
‫قوه د مرګ په لورې روانه کړه‪.‬‬
‫په بنو هاشمو کې د څوارلسمې سپوږمۍ په څېر روڼ روښانه و چې د خپلې بهادرۍ او‬
‫بې مثلې مېړانې هل کبله په هر ډول تيارو کې ننوتو‪.‬‬
‫دښمن ته يې د هېڅ ګوزار موقعه ورنه کړه او داسې خرپ ترپ يې پرې راواخستل چې‬
‫د هر ګوزار رسه به يې پکې نېزې ماتولې‪.‬‬
‫د نورو شهيدانو په ملتيا د جنت او د شنو باغيچو په ثواب د خپلې مېړانې په بدل کې‬
‫ونازول شو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫مونږ به جعفر ريض اهلل عنه يلدو چې د نيب کريم ﷺ د هر امر متعلق لکک منونکی‬
‫او په خپلې وېنا لکک وفادار و‪.‬‬
‫په بنو هاشمو کې د اسالم د پياوړې کولو لپاره تل تر تله باور وړ ستنې شتون لري‪ ،‬دغه‬
‫وياړ او پياوړتوب به په کې د هميشه لپاره وي‪.‬‬
‫بنو هاشم د اسالم لپاره په استقامت کې د غر په څېر دي‪ ،‬او پاتې خلک يې اکڼي کرپې‬
‫دي چې د يو بل الندې باندې پرتې وي‪.‬‬
‫په دوی کې ډېر روڼ ميخ او خمور مرشان شته دی لکه جعفر‪ ،‬د هغه ورور عيل ريض‬
‫َْ‬
‫اهلل عن ُه َما او د اهلل حمبوب انسان حممد ﷺ ‪.‬‬
‫َْ‬
‫ځينې نور يې لکه محزه‪ ،‬عباس او عقيل ريض اهلل عن ُه ْم دي‪ ،‬د اوبو ارزښت هم هل هغه‬
‫ځايه وي چې هل کومه رسچينه اخيل‪.‬‬
‫لکه چې هل خلکو څخه د وتلو الره ورکه يش نو په دوي اهلل پاک د ستړو ستونزو او د‬
‫جنګ په ګرد او غبار منځ ته راغلې تورتيم هل منځه وړي‪.‬‬
‫بنو هاشم د اهلل پاک هغه دوستان او حمبوب خلک دي چې خپل دين او اسالم او پاک‬
‫سپېڅیل قران يې په کې نازل کړی دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د هجرت په اتم کال رمضان په مياشت کې د مکې فتحه‬

‫‪270‬‬

‫د مؤتې هل جنګي اکروان هل يلږدونې وروسته نيب کريم ﷺ په مدينه کې د مجادی االخره‬
‫او رجب دواړه مياشتې پاتې شو‪.‬‬
‫پېښه دا وشوه چې بنو بکر بن عبد منات بن کنانه د مسلمانانو په انډيواهل قبيله خزاعه‬
‫باندې نظايم بريد وکړ‪ ،‬د دواړو قبيلو ترمنځ د تربکنۍ سرت المل دا و چې د اسالم نه وړاندې‬
‫د مالک بن عباد په نوم يو حرضيم اسود بن رزن ته سوګند پورته کړی و‪ ،‬يوه ورځ مالک بن‬
‫عباد د جتارت لپاره راووت خو چې د خزاعه قبيلې قلمرو ته ننوت مړ يې کړ او چور کړي‬
‫شمتين يې ورهل خپل منځ کې تقسيم کړه‪ ،‬بنوبکر د غچ لپاره راوالړ شول او په خزاعه قبيلې‬
‫يې يرغل وکړ او په بدل کې يې سړی ووژه‪.‬‬
‫هل اسالم څخه وړاندې د بيا ځل لپاره خزاعه قبيلې په بنو االسود بريد وکړ او لکثوم‪ ،‬سلیم‬
‫او ذؤيب يې ژوندي ونيول او د حرم په حدودو کې يې هل تېغه تېر کړل‪.‬‬
‫د بنوبکر او خزاعه ترمنځ حالت کړکېچن و چې اسالم وځلېد‪ ،‬لکه چې د مسلمانانو او‬
‫قريشو ترمنځ د حديبې سوهل ايز تړون السليک شو‪ ،‬قريشو په نيب کريم ﷺ او نيب کريم ﷺ په‬
‫قريشو رشوط کېښودل‪.‬‬
‫يو په کې دا رشط و چې هر څوک هل خپلې مرضۍ هل خمې کوالی يش چې د قريشو او که‬
‫د نيب کريم ﷺ مالتړ جوړيږي‪ ،‬جمال هر چا ته مفتوح پاتې دی‪.‬‬
‫بنوبکر ځانونه د قريشو مالتړ اعالن کړل او خزاعه قبيلې د نيب کريم ﷺ رسه اړيکي‬
‫ټينګې کړې‪.‬‬
‫د دواړو قبيلو ترمنځ د دښمنۍ سړه شوې فضا د بنوبکر د قبيلې د اسود بن رزن ادلييل‬
‫کورنۍغنيمت وګڼله‪ ،‬نوفل بن معاويه د خپلې کورنۍ په ملتيا د ځېنو نورو بنوبکر رسه چې‬
‫د بريد واګې د همدې په الس کې وي د خزاعه په قبيلې باندې يې د (وتري) نوم چينې رسه‬
‫يرغل وکړ‪ ،‬ترڅو د دييل کورنۍ د هغه وګړو غچ واخيل چې په حرم کې يې وژيل وو‪.‬‬
‫لومړی يې خزايع ووژه او بيا هر څوک خپلې کورنۍ او قبيلې ته شول د جنګ ډکر ال پسې‬
‫زور واخست او ګرم شو‪.‬‬
‫په دې جریان کې قريشو د بنو بکر مرسته وکړه او ورته يې ځينې جګړيز االت او جنګيايل‬
‫هم واستول او هل بلې خوا يې وررسه د شپې هل خمې افرادي مرسته هم وکړه‪.‬‬
‫خزاعه قبيله چې د جنګ لپاره يې هېڅ تياری نه و نيویل حرم ته پناه يوړه‪ ،‬بنوبکر خپل‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫قائد نوفل ته غږ کړ چې نوفله!! د اهلل خاطر وکړه نور خو مونږ حرم ته ننوتو!!‬
‫نوفل ډېره خوشې خوهل وخوځوهل چې ای بنوبکر! نن اهلل اهلل نشته‪ ،‬توندي وکړئ او خپل‬
‫‪271‬‬ ‫غچ واخلئ!! عجيبه خربه ده چې په انتقام کې درته حرم درياد شو!! ولې درته د غال په وخت‬
‫کې نه درياديده؟‬
‫که څه هم د شپې هل خمې ترې په نظايم بريد کې بنوبکر د منبه په نوم سړی هم وژیل و‪،‬‬
‫خو منبه خپله کمزوری و‪ ،‬د خپلې قبيلې د تميم بن اسود نوم غړي رسه ووت‪ ،‬په الره کې ورته‬
‫منبه وويل‪ :‬تميمه! ځه خپې سپکې کړه‪ ،‬لوړه په رب اليزال چې زه هسې هم د مرګ په کومې‬
‫کې يم‪ ،‬که هغوی مې ووژين او کنه خپله به مړ کېږم‪.‬‬
‫په رښتيا هم چې تميم خپې وويستې وتښتېد او منبه يې مړ کړ‪.‬‬
‫خو د خزاعه قبيلې وګړي حرم ته د ننوتو رسه سم د بديل بن ورقاء او د خپل بل انډيوال‬
‫رافع کور ته ننوتل‪.‬‬
‫بنوبکر او قريشو دواړه چې لکه په خزاعه باندې د مرګ او مړينې نوې لړې پېل کړه‬
‫هغوی ته يې زيات ځاين نقصان هم واړو‪ ،‬چونکه خزاعه د نيب کريم ﷺ په امان او عهد کې‬
‫وو قريشو پرې د چور چپاول الس پورته کړ او د حدييب د تړون عهد يې پايمال کړ‪.‬‬
‫لومړی عمرو بن سالم او بيا د بنو کعب بل غړی د نيب کريم ﷺ حضور ته راغلل‪ ،‬د مکې‬
‫د فتحې سرت المل هم چونکه دا و‪ ،‬نيب کريم ﷺ د خلکو په منځ کې ناست و او دا مسجد‬
‫ته راننوت‪ ،‬او ويويل‪:‬‬
‫ْ َْ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫ــد ُمَ َّم ً‬ ‫ٌ‬ ‫َ َ ِّ ِّ َ‬
‫ِحلف أبِينَــا َوأ ِبيــ ِه الت َلا‬ ‫***‬ ‫ــدا‬ ‫اش‬ ‫يــا رب إن ن ِ‬
‫ُ َّ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ ْ‬ ‫ــم ُو ْ ًلا َو ُك َّنــا َو َ‬ ‫ــد ُكنْتُ ُ‬ ‫َ ْ‬
‫نع يَ َدا‬ ‫ثمت أســلمنا فل ْم ن ِ‬ ‫***‬ ‫الا‬ ‫ِ‬ ‫ق‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ‬
‫َ ْ ً ْ‬ ‫ص َه َد َ‬ ‫فَان ْ ُ ْ‬
‫َوادع ِعبَــاد اهلل يَأتــوا َم َددا‬ ‫***‬ ‫صا أعتَ َدا‬ ‫اك اهلل ن‬
‫ً ْ ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ َ‬ ‫ُ‬
‫يم خ ْســفا َوج ُهه ت َر َّب َدا‬ ‫إن ِس‬ ‫***‬ ‫يه ْم َر ُســول اهلل قــد تَ َّردا‬ ‫ِف ِ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫َّ ْ ً‬ ‫َ‬
‫ْ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫وك ال َم ْو ِع َدا‬ ‫خلف َ‬ ‫إن ق َريشــا أ‬ ‫***‬ ‫ِف فيْل ٍق ك َلح ِر ي ِري ُم ْزبِ ًدا‬
‫َو َج َعلُــوا ل ف َك َ‬ ‫َ َ َ ْ َّ‬ ‫ََ‬
‫ــدا ٍء ُر َّص َدا‬ ‫ِ ِ‬ ‫***‬ ‫َونق ُضــوا ِميثاقــك ال ُم َوك َدا‬
‫َ ُ ْ َ َ ُّ َ َ َ ُّ َ َ َ‬ ‫ت أَ ْد ُعو أَ َح َ‬ ‫َو َز َع ُموا أَ ْن ل َ ْس ُ‬
‫ــددا‬ ‫وهــم أذل وأقــل ع‬ ‫***‬ ‫ا‬ ‫د‬
‫ــجداَ‬ ‫َو َقتَلُونَــا ُر َّك ًعــا َو ُس َّ‬ ‫ُ‬
‫ــر ه َّج ًدا‬ ‫َْ‬ ‫ُ ْ َ َّ ُ َ‬
‫***‬ ‫هــم بيتونــا بِالو ِت ِ‬
‫ای اهلل! زه حممد ﷺ ته اواز لوړوم‪ ،‬د خپل او د هغه د پالر ترمنځ تړون او عهد نامه رايادوم‪.‬‬
‫تاسو لکه د کرشانو او مونږ مو پالرګنۍ ول‪ ،‬په کړې صلحه کې مونږ هېڅ رسغړونه‬
‫نه ده کړې‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫اهلل پاک دې درته هدايت وکړي اوسمهال مو جدي مرسته وکړه او د مرستې لپاره نور‬
‫اهلل پلوه بندګان هم راوغواړه‪.‬‬
‫د اهلل پاک استازی په کې لوړ هسکه غړی ناست دی‪ ،‬که ذلت او د چا هل پلوه ورته‬ ‫‪272‬‬

‫سپک نظر متوجه يش هل غېرته يې ورته مخ مبارک بدل يش‪.‬‬

‫لکه د څپاند لوی سمندر په څېر خپل مرستندويه جنګي اکروان راواستوه‪ ،‬ځکه چې‬
‫قريشو د تارسه کړې ژمنه او تړون مات کړی دی‪.‬‬
‫که څه يې هم هل تارسه کړی لکک لوظ مات کړ خو ولې زما د مرګ لپاره يې هم راته‬
‫د کدا نوم ځای کې مرګوین کمني نيویل و‪.‬‬
‫هغوی داسې اټلکوي چې ګنې زه به هېڅ څوک د مرستې لپاره را ونه غواړم‪ ،‬حاالنکه‬
‫چې هغوی خپله هم ډېر بې وسه او بې کسه دي‪.‬‬
‫چونکه هغوي په مونږ باندې په (وتري) چينه کې ناڅاپي مرګوین بريد وکړ او مونږ يې‬
‫د رکوع او سجدې په حالت کې ووژلو‪.‬‬
‫نیب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬په ډېره توندۍ به دې مرسته ويش‪.‬‬
‫هل دې وروسته نيب کريم ﷺ په اسمان کې ورېځ ويلده نو ويويل‪ :‬دا ورېځ د بنوکعب د‬
‫بشپړې اکميابۍ زيرګرې ده‪.‬‬
‫هل دې پړاو وروسته بديل بن ورقاء د خزاعه قبيلې د څه وګړو په ملتيا نيب کريم ﷺ ته‬
‫رایغ او د لړې په تېر شوي جريان يې وخربو‪ ،‬په دې يې هم خرب کړ چې قريشو يې افرادي‬
‫مرسته هم کړې وه او بېرته مکې ته الړل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫مکې ته د ستنېدو په حالت کې يې د ُعسفان(‪ )1‬په مقام کې ابوسفيان ريض اهلل عنه رسه‬
‫وکتل چې قريشو نيب کريم ﷺ ته په دې استویل و چې تړون هل رسه جتديد کړي‪ ،‬او دواړه‬
‫خواوې به د ژمن يلک حرمت د بيا ځل لپاره نوی کړي‪ ،‬ځکه چې قريشو د بنوبکر رسه په‬
‫مرستې ډېر وډار شول‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه د کتو رسه سم هل بديل څخه وپوښتل چې بديله! هل کومه راغلې؟‬
‫ځکه هغه وپتيله چې دا به هرومرو رسول اهلل ﷺ ته وریلغ وي‪.‬‬
‫بديل ورته وويل‪ :‬نا هلته نه وم تلیل‪ ،‬د ساحل په لور مې خزاعه ملګرو ته چکر ورکړی و‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه وپوښتل‪ :‬ولې حممد ﷺ ته نه وې ورښاکره شوی؟‬
‫((( عسفان هل مکې څه په لږه فاصله کې پرته سيمه ده‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫هغه وويل‪ :‬نا‪ ،‬بديل چې لکه حرکت وکړ ابوسفيان ريض اهلل عنه وويل‪ :‬که بديل مدينې‬
‫ته تلیل وي رضور به يې د اوښ په چپو کې زړي وي‪ ،‬وریغ او چپه يې په منځ دوه کړه نو زړي‬
‫َُْ‬
‫‪273‬‬
‫په کې وو‪ ،‬ابوسفيان ريض اهلل عنه سوګند پورته کړ چې بديل رضور مدينې ته تلیل او د حممد‬
‫ﷺ رسه يې کتيل دي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه چې لکه مدينې ته ورسېد تر ټولو لومړی د خپلې لور ام املؤمنني‬
‫َْ‬
‫ام حبيبة ريض اهلل عن َها کور ته والړ‪ ،‬لور يې هل ناست ځای څخه د نيب کريم ﷺ خپور فرش‬
‫َُْ‬
‫راغونډ کړ‪ ،‬ابوسفيان ريض اهلل عنه هل لور څخه وپوښتل‪ :‬ايا فرش زما د ناستې وړ نه و او که‬
‫زه يې وړ نه وم؟‬
‫هغې ورته وويل‪ :‬دا د نيب کريم ﷺ فرش دی هغه پرې کيين‪ ،‬او ته چونکه مرشک او‬
‫جنس يې‪ ،‬د نيب کريم ﷺ په فرش راته ستا ناسته هېڅلکه خوښه نه ده‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬هل ما څخه وروسته په ډېر رش اوښتې يې‪.‬‬
‫بيا هل کوره ووت او د نيب کريم ﷺ رسه يې خياالت تبادهل کړل خو ولې هغه ورته هېڅ‬
‫َُْ‬
‫ځواب نه ورکو‪ ،‬وپاڅېد او د ابوبکر ريض اهلل عنه په لور والړ تر څو د قريشو اړوند د نيب‬
‫کريم ﷺ رسه خربې اترې وکړې خو ولې هغه ترې غوڅ انکار وکړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هل دې څخه هم وپاڅېد او عمر ريض اهلل عنه په لور والړ که څه هم هغه وررسه خربې اترې‬
‫رشيکي کړې خو ولې هغه ورته وويل‪ :‬خا!! زه به ال نيب کريم ﷺ ته ستاسو سفارش کوم؟ لوړه‬
‫په رب اليزال چې که يواځې د رسو مېږانو لښکر هم ولرم نو هل تاسو رسه به پرې جهاد وکړم‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫بيا والړ او عيل ريض اهلل عنه ته يې ترشيف يوړ‪ ،‬چونکه عيل ريض اهلل عنه د نيب کريم‬
‫َُْ‬ ‫َْ‬
‫ﷺ زوم او د فاطمې ريض اهلل عن َها خاوند و او حسن ريض اهلل عنه هم تازه تازه لوبغاړی‬
‫َُْ‬
‫شوی و‪ ،‬ايله يې خپړې کولې‪ ،‬عيل ريض اهلل عنه ته يې وويل‪ :‬هل نور هر چا راته ته دکورنۍ په‬
‫اړيکو کې نزدې يې‪ ،‬هل نورو څخه بې ټنډه او بې مراده راستون شوم‪ ،‬هېله ده چې هل حضوره‬
‫دې بې مراده ستون نه شم‪.‬‬
‫د نيب کريم ﷺ حضور ته رارسه الړ شه او ورته ووايه چې په روانه لړی رارسه خربې پېل کړي‪.‬‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬ابوسفيانه! ښه به دا وي چې هل کومه رایلغ يې بېرته والړ شې‪ ،‬نيب کريم‬
‫ﷺ دومره لکک او پرېکنده هوډ کړی دی چې مونږ وررسه د خربو کولو هېڅ توان نه لرو‪.‬‬
‫َْ‬ ‫َُْ‬
‫بيا ابوسفيان ريض اهلل عنه فاطمې ريض اهلل عن َها ته وکتل او ورته يې کړه‪ :‬ای د حممد ﷺ‬
‫لورې! خوښه دې نه ده چې دغه لوبغاړی ځوي دې د خلکو د ساملې غوښتنې لپاره واستوې؟‬
‫چې د وخت تر اخره به پرې د ګرد عربو رسدار جوړ يش؟‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هغې وويل‪ :‬زما ځوی ال د منځګړنې توان نه لري‪ ،‬او که يې ولري نو هم به د نيب کريم ﷺ‬
‫په ضد هېڅ چا ته د رسپناه ځايونه ورنه کړي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫بيا يې عيل ريض اهلل عنه ته وويل‪ :‬ابواحلسن! حاالت او ظروف خو دغسې تروه ترخه دي‪،‬‬ ‫‪274‬‬

‫ووايه چې بايد څه وکړم؟ هغه ورته وويل‪ :‬ستا د ستونزې د ښه حل اړوند زه هم څه نه شم‬
‫ويیل‪ ،‬خو دا چې ته خپله د کنانه قبيلې لوی جرګه مار او رسدار يې د خلکو ترمنځ وپاڅېږه او‬
‫د رسغوښتنې امان په خپله وغواړه‪ ،‬او هل نور کش کړپ پرته مکې ته ستون شه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه په مسجد کې ودرېد او اعالن يې وکړ چې زه هل ټولو خلکو څخه‬
‫د رس پناه غواړم‪.‬‬
‫بېرته په خپل اوښ سپور او د مکې په لور وکوچېد‪ ،‬چې لکه قريشو ته ورسېد ټولو ورته‬
‫وويل‪ :‬نوی تازه معلومات دې څه راوړي دي؟‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬حممد ﷺ ته ورغلم‪ ،‬ما به وررسه خربې کولې خو ولې هغه به هېڅ ځواب‬
‫َُْ‬
‫نه راکو‪ ،‬بيا ابن ايب قحافه ريض اهلل عنه ته ورغلم په هغه کې هم د خري هېڅ نښې نښانې نه‬
‫َ َ ُ َُْ‬
‫اهلل عنه ته ورغلم هغه خو بييخ دښمنۍ ته ناست و‪ ،‬بيا عيل بن‬ ‫وې‪ ،‬بيا عمر بن اخلطاب ر ِض‬
‫َُْ‬
‫ايب طالب ريض اهلل عنه ته ورغلم په ټولو کې نرم مزاج او ښه سړی ال هغه و‪ ،‬نېکه سالمشوره‬
‫يې هم راکړه خو معلومات نشته چې څه ګټه او فايده به ولري او که نه؟‬
‫َُْ‬
‫هغوی وپوښتل‪ :‬څه فکر يې درکړ؟ ابوسفيان ريض اهلل عنه وويل‪ :‬راته يې وويل چې د‬
‫خلکو ترمنځ پورته شه او د رسساتنې غوښتنه وکړه‪ ،‬نو ما ورڅخه امان وغوښت‪.‬‬
‫ټولو ورته وويل‪ :‬ايا حممد ﷺ درته اجازه کړې وه؟ هغه وويل‪ :‬نا‪ ،‬ټولو ورته وويل‪ :‬خوار شې‬
‫په تا يې لوبې ملنډې وهيل دي‪ ،‬بيا نو ستا د امان غوښتنې څه ګټه؟‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬هل دې پرته نور هېڅ بله چاره نه وه‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ هم خپله کور کې وييل و چې د جنګ سازوسامان او اړوند ټول اوزار بييخ‬
‫َْ‬ ‫َُْ‬
‫تيار کړئ‪ ،‬ابوبکر ريض اهلل عنه د خپلې لور اعيشې ريض اهلل عن َها کور ته وریغ او هغه د‬
‫نيب کريم ﷺ لپاره د جنګي اوزارو په تيارولو بوخته وه‪ ،‬ورته يې وويل‪ :‬ايا نيب کريم ﷺ درته‬
‫َُْ‬
‫د تيارۍ اړوند څه وييل دي؟ هغې وځوابو چې هو‪ ،‬نو ابوبکر ريض اهلل عنه هم د دغې نظايم‬
‫بريد لپاره ښه تياری وکړ‪.‬‬
‫َْ‬
‫او دا يې هم ورڅخه وپوښتل چې د جنګ لپاره به په کوم لور ځي؟ اعيشې ريض اهلل عن َها‬
‫وويل‪ :‬د دغې راته هېڅ معلومات نشته‪.‬‬
‫لږ شيبه وروسته نيب کريم ﷺ خلکو ته واورول چې مکې ته روان دی بايد ټول خلک‬
‫تياری ونييس‪ ،‬او داع يې وکړه چې ای اهلل! د قريشو خرب رسان هل مونږ څخه ړانده اکڼه کړه‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫تر څو د هغوی په یلک کور کې پرې د قريشو د مالتړو په څېر ناڅاپي بريد وکړو‪ ،‬هغه و چې‬
‫خلکو تياری ونيو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫‪275‬‬ ‫نیب کريم ﷺ چې لکه د تګ پښه اراده وکړه‪ ،‬حاطب بن ایب بلتعه ريض اهلل عنه مکې ته‬
‫يلک واستو تر څو قريش د نيب کريم ﷺ د سرت جګړيز ځواک څخه خرب کړي‪ ،‬او دغه يلک‬
‫يې يوې ښځې ته د مزدورۍ په بدل کې چې که په هر صورت وي بايد ورسوي ورکړ‪ ،‬ښځې‬
‫يلک د خپل رس وېښتانو په کوڅيو کې ونغښت او بيا والړ ه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د حاطب بن ايب بلتعه ريض اهلل عنه په پټې کړنې باندې هل اسمانه ويح راغله‪ ،‬نيب کريم‬
‫َْ‬
‫ﷺ هل ځنډ پرته عيل بن ايب طالب او زبري بن العوام ريض اهلل عن ُه َما واستول او ورته يې وويل‪:‬‬
‫حاطب بن ايب بلتعه زمونږ د ځواکمنې قوې اړوند قريشو ته د ښځې په منځکړيتوب يلک‬
‫استویل دی‪ ،‬ترڅو يې هل مونږ څخه خرب او ويروي‪ ،‬توندې وکړئ او ښځه راونيسئ‪.‬‬
‫دواړه تر هغه دمه ځغلند مزل وکړ چې باالخره يې ښځه د ابوامحد د چبو په ځمکه کې‬
‫راونيوهل‪ ،‬هل کجاوې څخه يې راښکته کړه خو يلک يې وررسه ترالسه نه کړ‪ ،‬بيا ورته عيل‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه وويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې نه خو نيب کريم ﷺ درواغ وييل دي او نه درته‬
‫مونږ درواغ وايو‪ ،‬هرومرو به راته يلک راکوې ورنه د لککې پلټنې لپاره به درنه پوښاک وباسو‪.‬‬
‫ښځې وپتيله چې يلک رانه که په هر شلک وي رضور اخيل ورته يې وويل‪ :‬لږ پناه شئ‪ ،‬عيل‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه ترې پناه شو‪ ،‬ښځې زر زر خپلې کمڅۍ وسپړيت او يلک يې ترې راوويست او ور‬
‫َُْ‬
‫يې کړ‪ ،‬هغه و چې عيل ريض اهلل عنه يلک نيب کريم ﷺ ته راوړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ حاطب ريض اهلل عنه راوغوښت او ورته يې وويل‪ :‬يلک استولو ته څه اړ‬
‫کړی وې؟ هغه وويل‪ :‬په رب اليزال مې دې قسم وي چې تر اوس ګړۍ هم په اهلل او د هغه په‬
‫رسول کريم ﷺ لکک باوری او ايمان لرونکی يم‪ ،‬د کفر او يا ارتداد په رنځ نه يم اخته‪ ،‬خو‬
‫چونکه په مکه کې قام قبيل نه لرم‪ ،‬ترڅو هلته پراته چبي او کور ودانه مې د هغوی هل تريي‬
‫څخه سالم پاتې يش په بدل کې مې ورته دغه يلک واستو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عمر بن اخلطاب ريض اهلل عنه وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل‪ ،‬که ستا خوښه وي نو د منافقت هل‬
‫کبله به د حاطب رس قلم کړم!‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬عمره! تا ته دا معلومات نشته چې د بدر د جنګ په ورځ اهلل پاک‬
‫د بدر ونډوالو ته هر ډول ګناه او تېروتنې خبشش کړي دي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د حاطب ريض اهلل عنه اړوند اهلل دايت نازل کړ (ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ‬
‫ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ‬
‫ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ﮃﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑﮒ ﮓ ﮔ‬
‫ﮕ ﮖ ﮗﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ‬
‫ﮫﮬﮭﮮ ﮯ ﮰﮱﯓﯔﯕﯖﯗﯘ ﯙ ﯚﯛ ﯜﯝﯞﯟﯠ‬
‫‪276‬‬
‫ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ‬
‫ﯸﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ)(‪.)1‬‬
‫نيب کريم ﷺ د خپلو ملګرو په ملتيا روژه خوهل د رمضان د مياشتې په لسمه ورځ ووت‪،‬‬
‫َُْ‬
‫او د مدينې په ګردو چارو يې ابو رهم غفاري ريض اهلل عنه وګماره‪ ،‬خو چې د عسفان او امج‬
‫ترمنځ د کديد نوم ځای ته ورسېد روژه يې ماته کړه‪.‬‬
‫د لس زره مسلمانانو په ملتيا چې لکه نيب کريم ﷺ ظهران ته ورسېد‪ ،‬نو هل بنو سليم څخه‬
‫وررسه اووه سوه يا د نورو تارييخ روايتونو هل خمې زر هل بنو سليم او نور زر هل بنو مزينه څخه‬
‫وررسه هم ټل شول‪ ،‬خو بهر کيف په هره قبيله کې اسالم او د مسلمانانو څه شمېره وه‪ ،‬په دغې‬
‫ورځ د نيب کريم ﷺ رسه ټول مهاجرين او انصار وتيل وو‪ ،‬هېڅ څوک ورڅخه نه وو پاتې شوي‪،‬‬
‫نيب کريم ﷺ ال تر ظهران نه و رسېدیل چې د قريشو خرب رسان او جاسويس شبکې ړندې کڼې‬
‫وې‪ ،‬په دې هم نه وو خرب چې وررسه به رسول کريم ﷺ څه کړنه کوي؟‬
‫په دغه شپه هل کومه ابوسفيان بن حرب‪ ،‬حکيم بن حزام او بديل بن ورقاء د ځېنو راپورونو‬
‫د الس ته راوړولو لپاره راووتل‪ ،‬تر څو د نوې لړې اړوند معلومات کشف کړي‪ ،‬خو ولې هل‬
‫بلې خوا عباس بن عبداملطلب د نيب کريم ﷺ رسه په الره کې يلدل کتل کړي و‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان بن احلارث بن عبداملطلب ريض اهلل عنه او عبداهلل بن ايب اميه هم دواړه د نیب‬
‫((( سورت ممتحنة‪ .)۵-۱( :‬ژباړه‪ :‬ای د ايمان څښتنانو! هېڅلکه هم زما او ستاسې دښمنان په دوستانه مه نیسئ‬
‫چې وررسه پټ حمبت ساتئ‪ ،‬رسه هل دې چې هغوی تاسو ته په راغيل حق دين غوڅ کفر کوي‪ ،‬ستاسو او د‬
‫پېغمرب هل خپلو ټاټوبو څخه د باندې ش ړلو هوډونه لري‪ ،‬په دې خاطر چې تاسو ولې په اهلل پاک چې ستاسو‬
‫رب دی پرې ايمان لرئ‪ ،‬خو که تاسو په رښتيا هم زما د خوشحالۍ ګټلو او زما په الر کې د جهاد کولو په‬
‫خاطر راوتيل ياست‪ ،‬هېڅ راز پټ او پناه حمبت وررسه مه کوئ‪ ،‬حاالنکه زه ستاسو په هر پټ پناه راز او ټولو‬
‫ښاکره عملونو باندې پوهېږم‪ ،‬خو که بيا هم څوک دغسې کړنې تررسه کړي په يقيين توګه به هل نيغې نه په‬
‫ډډه شوي يئ * خو که دغه اکف ران تاسو هر ځای کې راګېر کړئ نو دررسه غوڅه دښمين کوي‪ ،‬خپلې ژبې او‬
‫السونه به درته په راز راز ناخوښو دراوږدې کړي * د قيامت په ورځ به بيا تاسو ته ستاسو خپلويل او چبيان هېڅ‬
‫ګټه ونه رسوي‪ ،‬دغه پرېکړې به ستاسو ترمنځ د قيامت په ورځ ويش او اهلل پاک ستاسو د هر عمل يلدونکی‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫الس الم او په ور رسه مؤمنانو خلکو کې ستاسو لپاره نېکه اقتداء ده چې هغوی خپل‬ ‫دی * په اب راهيم ع ل ي ِه‬
‫قوم ته وويل‪ :‬مونږ هل تاسو او ستاسو هل باطلو معبودانو څخه بې زاره يو‪ ،‬تاسو اکف ران ياست‪ ،‬تل ترتله زمونږ او‬
‫ستاسو ترمنځ د کينې او د دښمنۍ لړې پېل شوه‪ ،‬او يا خو دا چې ايکې يواځې اهلل پاک باندې ايمان ولرئ‪،‬‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫الس لم خپل پالره ته وويل چې د اهلل پاک هل لورې عذاب نه دي ذمه وار نه يم‪ ،‬خو ستا لپاره‬ ‫خو اب راهيم ع ل ي ِه‬
‫به بيا هم د اهلل پاک نه د خبشش سوال کوم ای اهلل! په تا مو بروسه ده تا ته درګرځو او تا ته مو درګرځېدنه ده‬
‫* ای اهلل! په اکف رانو مو مه ازموه‪ ،‬ای اهلل! خبشش راته وکړه ته يواځې د غلبې او حکمتونو واال ذات یې‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫کريم ﷺ رسه د مکې او مدينې ترمنځ پرته سيمه (نيق العقاب) کې يلدلو کتلو هڅې وکړې‪.‬‬
‫َْ‬
‫د دواړو خواو د يلدنې کتنې منځکړيتوب ام املؤمنني ام سلمة ريض اهلل عن َها وکړ‪.‬‬
‫‪277‬‬
‫نيب کريم ﷺ ته يې وويل‪ :‬يو دې داکاک ځوی دی او بل دې د ترور ځوی دی‪ ،‬نيب کريم ﷺ‬
‫ورته وويل‪ :‬په اکر مې نه دي‪ ،‬د اکاک ځوی خو مې د عزت د لوټولو هر راز هڅې کړي دي‪ ،‬او‬
‫د ترور ځوی مې هغه خربې بس دی چې په مکه کې به يې راته کولې‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه چې لکه د نيب کريم ﷺ په خربو وخربېد خو دا چې په غېږه کې‬
‫يې ماشوم ځوی هم و ويويل‪ :‬قسم په اهلل يا خو به راته اجازه وکړي ورنه د خپل ماشوم ځوی‬
‫رسه به مخ په شاړو رس شم تر دې چې دواړه هل ولګې تندې ومرو‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ته چې خربې راورسېدې‪ ،‬زړه يې پرې وسوځيد او دواړو ته يې د خربو اترو‬
‫اجازه ورکړه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان بن احلارث ريض اهلل عنه ورته د تېرو ټولو بدو کړنو څخه د شعر په ژبه معايف او‬
‫خبشش وغوښت‪ ،‬او په کې يې د خپل اسالم اظهار هم وکړ‪:‬‬
‫َ َ َُ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ْ ُ َ ِّ َ ْ َ َ ْ ُ َ َ ً‬
‫ــب خيْل الــا ِت خيْل م َّم ِد‬ ‫ِ َلغ ِل‬ ‫***‬ ‫ــة‬ ‫حــل راي‬ ‫لعمــرك إن يــوم أ ِ‬
‫َ‬ ‫َ ُ ْ َ ََ ْ‬ ‫َ َ َ ََ‬ ‫َْ ْ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ ُ‬ ‫َ َ ُْ ْ‬
‫فهذا أو ِان ِحني أهــدى وأهت ِدي‬ ‫***‬ ‫ان أظلــم لله‬ ‫ــج الــر ِ‬ ‫لكلمد ِل ِ‬
‫َ ْ َ َّ ْ ُ ُ َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َْ ُ َْ‬ ‫َ‬
‫ــردت ك ُم َط َّر ِد‬ ‫ــع اهلل مــن ط‬ ‫َم َ‬
‫***‬ ‫ــي َونال ِن‬ ‫ـــر نف ِ‬ ‫ه َد ِان ها ٍد غي‬
‫َُ‬
‫ــب) ِم ْن م َّم ِد‬ ‫(وإ ْن ل َ ْم أَنْتَس ْ‬ ‫َوأُ ْد َع َ‬ ‫د‬ ‫ــن ُمَ َّ‬
‫م‬ ‫ــد َوأَنْــأَى َجاه ًدا َع ْ‬ ‫َ ُ ُّ‬
‫أص‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َ َ َ َ ْ ُ َ ْ َ ُ َ َّ ْ‬ ‫ُ ُ َ ُ ُ َ ْ َ ْ َ ُ ْ َ َ ُْ‬
‫وإِن كن ذا رأ ٍي يلــم ويفنــد‬ ‫***‬ ‫هــم ما هم مــن لم يقــل بِهواهم‬
‫َ َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ ْ َ ُ ِّ َ َْ‬ ‫ُ ُْ َُ ْ ََ ْ ُ َ‬ ‫ُ‬
‫مــع القومِ ما لم أهــد ِف ك مقع ِد‬ ‫***‬ ‫ط‬ ‫ِ ٍِ‬‫ئ‬ ‫ل‬ ‫ب‬ ‫ــت‬ ‫س‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫ــم‬ ‫ه‬ ‫ي‬‫ض‬ ‫ر‬
‫ِ ِ‬ ‫ل‬ ‫يــد‬ ‫ر‬
‫أِ‬
‫َْ‬ ‫َ َْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َف ُقــل لَقيــف ل أر ُ‬ ‫ْ‬
‫يي أو ِع ِدي‬ ‫يف تِلك‪ :‬غ ِ‬ ‫َوقل ِل ِق ِ‬ ‫***‬ ‫يــد قِتَال َهــا‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ٍ‬
‫َ‬ ‫ََ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ََ ُْ ُ‬
‫ــان ول ي ِدي‬ ‫وما كن عن جرا لِس ِ‬ ‫***‬ ‫الي نال ع ِم ًرا‬ ‫فما كنت ِف الَي ِش ِ‬
‫َ َ ُ َْ‬ ‫ََ َ َ َ ْ‬ ‫ــاد بَع َ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ َ َ ْ‬
‫سد ِد‬ ‫ــاءت ِم ْن ِســهامٍ و‬ ‫نزائِع ج‬ ‫***‬ ‫يد ٍة‬ ‫ٍ ِ‬
‫ْ‬
‫قبائِــل جاءت ِمــن بِ‬
‫زه په دې لوړه پور ته کوم چې د حممد ﷺ پر ضد چې مې لکه د الت د لښکر جنګي‬
‫بېرغ واخست تر څو د حممد ﷺ په لښکر بريا ومويم‪.‬‬
‫نو د شپې تورو تروږمو کې لکه د بې کوره په څېر حريان دريان وم چې څه وکړم؟ خو‬
‫چې اوس ګړۍ راته د خري الرې وښول شوې زه ورته اغړه ږدم‪.‬‬
‫د خري ښېګړې الرې او ارشادات راته هغه چا وکړل چې ما به وررسه لکک مقاومت او‬
‫هم شړلو ته مې اړکړی و‪ ،‬خپله مې دغه خري نه دی تر السه کړی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د حممد ﷺ څخه په دفاع کې به زه اوس تر ډېره لړي په پياوړي عزم الړ شم‪.‬‬
‫هغه څوک بييخ نشت شمېرل کيږي چې ددوی په مريض روان نه وي‪ ،‬که څه هم‬
‫خمالف خوا ډېر هوښيار اوځېرک وي خو په دې به مالمته ویل يش‪.‬‬ ‫‪278‬‬

‫که څه هم د مسلمانانو رسه زه نه يم يو ځای شوی او نه راته په هر جملس کې د خري‬

‫خربې شوي دي خو غواړم چې رايض يې کړم‪.‬‬
‫ثقيف ته ووايئ چې زه دررسه شخړې نه غواړم او په دې يې هم وخربوئ چې هل ما پرته‬
‫نورو ته دړکې ورکړئ‪.‬‬
‫ْ ُ‬ ‫ََ َ‬ ‫َُْ‬
‫(ونال ِن َم َع اهلل َم ْن َط َّردت‬ ‫تاريخ پوهان زياتوي چې ابوسفيان ريض اهلل عنه چې ورته لکه‬
‫ُ َّ‬
‫ك ُم َط َّر ِد) وويل نيب کريم ﷺ په سينه کې ووهو او ورته يې کړه‪ :‬هل مکې څخه مې د شړلو‬
‫ټول زيار تا په اغړه درلود‪.‬‬
‫َُْ‬
‫نیب کريم ﷺ ال د ظهران په دره کې و چې عباس بن عبداملطلب ريض اهلل عنه وويل‪ :‬ای‬
‫د قريشو سهاره! که نیب کريم ﷺ مکې ته په زور ننوځي او دوی يې خمې ته تسليم رانه يش‪،‬‬
‫نو دا به د قريشو لويه بيخ کين وي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عباس ريض اهلل عنه وويل‪ :‬زه د نيب کريم ﷺ په سپينه قچر سپور او د مکې په لور په دې‬
‫خاطر وټپېدم چې کېدای يش چرته په الره کې کوم د خس او خاشاک ټولونکی يا د شيدو‬
‫يا د نور کوم حاجت لټونوال په خمه رايش ترڅو يې هل نيب کريم ﷺ څخه وخربوم او قريش د‬
‫امان غوښتنې لپاره را ووځي خمکې هل دې چې هغه مکې ته د وررسه ځواک په زور ننوځي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عباس ريض اهلل عنه وايي‪ :‬لوړه په رب اليزال چې زه ال ددغې کمشکش اړوند ووتم ناڅاپه‬
‫َُْ‬
‫مې د ابوسفيان او بديل بن ورقاء منځنۍ خربې واورېدې‪ ،‬ابوسفيان ريض اهلل عنه ورته وويل‪:‬‬
‫د ننې شپې په څېر داسې اورونه او جنګي اکروان مې هېڅ چرته نه دی يلدیل!‬
‫بديل ورته وويل‪ :‬په لوی اهلل قسم جې دا به رضور د خزاعه قبيله وي‪ ،‬شايد جنګ او غريت‬
‫راپارويل وي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه وويل‪ :‬نا خزاعه ډېر ټيټ موراهل او مالتړ يې هم کم دی‪ ،‬زما هل‬
‫اند خو ډېره لرې ده چې دا دې د هغوی جنګي اکروان او يا اورونه وي‪.‬‬
‫خو چې ما يې خربې واورېدې ورته مې غږ کړ چې ابوحنظله!! هغه راته کړه‪ :‬ابوالفضل يې؟‬
‫ما ورته کړه‪ :‬هو‪.‬‬
‫هغه وويل‪ :‬زما مور او پالر درڅخه زار قربان شه ته دتله څه کوې؟‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ما ورته کړه‪ :‬ابوسفيان! غرق شې! نیب کريم ﷺ د پياوړي جنګي اکروان رسه دغه دی تم‬
‫دی‪ ،‬سبا به د قريشو څومره بده ورځ وي؟‬
‫‪279‬‬ ‫هغه وويل‪ :‬ستا نه دې زما مور او پالر قربان يش اوس بايد څه وکړی يش؟‬
‫ما وويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې که درباندې برالیس يش رس به دې هل تنې څخه جال کړي‪،‬‬
‫ما پسې وروسته په قچر راسپور شه تر څو نیب کريم ﷺ ته دې بوځم او د رس پناه درته درکړي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه مې هل ځان رسه سپور کړ او نور دواړه د الرې ملګري يې په شاه‬
‫والړل‪ ،‬د هر چا په کورنۍ او اور چې به تېرېدو خلکو به هل يو بل څخه پوښتل چې په قچره‬
‫باندې سپاره خلک څوک دي؟ چونکه قچره د نيب کريم ﷺ وه هل يلدو رسه سم به يې وويل‪:‬‬
‫د نيب کريم ﷺ تره دی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫لکه چې د عمر ريض اهلل عنه تر اوره ورسېدو راته پاڅېد او وېويل‪ :‬څوک يې؟ خو چې‬
‫َُْ‬
‫سرتګې يې په ابوسفيان ريض اهلل عنه ولګېدې ويويل‪ :‬خا! خا! دا خو د اهلل دښمن ابوسفيان‬
‫دی!! احلمدهلل چې هل سابقه کومې ژمين او سولې او رسساتنې پرته مې په ګېر رایغ‪.‬‬
‫د نیب کريم ﷺ پلو ته چټک والړ ترڅو هل ما څخه وړاندې نيب کريم ﷺ وخربوي‪ ،‬ما هم‬
‫پسې سورلۍ تونده کړه تر دې زه ورڅخه خمکې ورسېدم‪.‬‬
‫هل قچرې څخه مې زر ټوب کړ‪ ،‬زه او هغه دواړه نيب کريم ﷺ په حضور کې اعرض شول‪،‬‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬د اهلل دښمن ابوسفيان هل رسساتنې اړوند د کومې ژمنې پرته اهلل په ګېر‬
‫راوست‪ ،‬که دې خوښه وي چې رس يې قلم کړم!‬
‫َُْ‬
‫ما ورته وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! ما ابوسفيان ريض اهلل عنه ته سوهل او امان ورکړی دی‪.‬‬
‫نیب کريم ﷺ ته کېناستم او هل رس څخه مې ونيو او ومې ويل‪ :‬زما پرته به وررسه نن شپه‬
‫هېڅ څوک جرګه مرکه نه کوي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫خو دا چې عمر ريض اهلل عنه يې د مرګ خربه بارها يادوهل ما ورته کړه‪ :‬عمره!! لږه ساه‬
‫َُْ‬
‫واخله‪ ،‬چونکه ابوسفيان ريض اهلل عنه عبداملطلب زی دی نو ځکه په لککه او يوه والړ يې!‬
‫که دا د بنو عدي کوم غړی و نو بيا به دې درېځ دومره ټينګ نه و!!‬
‫هغه راته وويل‪ :‬عباسه! لږ په ارام شه‪ ،‬د خپل پالر خطاب هل اسالم څخه هم راته ستا‬
‫اسالم ډېر حمبوب و چې لکه دې اسالم ته اغړه کېښوده‪.‬‬
‫َُْ‬
‫بيا نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬عباسه!ريض اهلل عنه ځه والړ ه شه‪ ،‬اوس يې کور اکهل ته بوځه او‬
‫سهار يې راوهل‪.‬‬
‫هل ځان رسه مې بوت‪ ،‬خو چې شپه يې رارسه تېره کړه د سهار په مهال مې بېرته د هغه په‬
‫حضور کې وړاندې کړ‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬ابوسفيانه!! خوار شې! تر اوسه دې مازغه‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫خالص نه شول چې هل اهلل پرته بل څوک برحق معبود نشته؟ هغه وويل‪ :‬څومره د زغم او‬
‫رشيف او په ښه توګه خپلويل پالونکی يې!! هل تا دې زما مور او پالر قربان يش که د اهلل پاک‬
‫پرته نور معبودان سم وای نو زما مرستندويه به وو که نه!!‬ ‫‪280‬‬

‫بيا ورته نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬ايا اوس ګړۍ په دې پوهېږې چې زه د اهلل رسول يم؟‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه وويل‪ :‬څومره حوصله او رشافت لرې! څومره ډېر ښه خپلويل‬
‫پالونکی يې‪ ،‬هل تا څخه دې زما مور او پالر قربان يش‪ ،‬لوړه په رب اکئنات چې ستا د رسالت‬
‫اړوند اوس هم په زړه کې لږ څه شک او شبهه لرم!!‬
‫َُْ‬
‫عباس ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬خوار شې!! وړاندې هل دې چې رس دې قلم يش د شهادت‬
‫او اسالم لکمه ووايه‪.‬‬
‫هغه و چې د شهادت لکمه يې وويله او مسلمان شو‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫عباس ريض اهلل عنه وايي‪ :‬ما نيب کريم ﷺ ته وويل‪ :‬ابوسفيان ريض اهلل عنه د وياړ مينوال‬
‫دی‪ ،‬هېله ده په څه يې ونازوې‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬ولې نه‪ ،‬که د ابوسفيان کور ته څوک ننوت‪ ،‬رس يې بې خطره دی‪ ،‬که‬
‫چا د ځان پسې دروازه بنده کړه هم رس يې بې خطره دی‪ ،‬او که مسجد ته څوک ننوتل هغه‬
‫ته هم امن حاصل دی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫لکه چې دواړه وپاڅېدل چې الړ يش‪ ،‬نيب کريم ﷺ خپل تره عباس ريض اهلل عنه ته وويل‪:‬‬
‫د ناو په لوړه څوکه يې هل ځان رسه کېنوه‪ ،‬تر څو د اهلل التعداده لښکرې وويين‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عباس ريض اهلل عنه وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ د راته کړي امر رسه سم مې د درې په تنګه‬
‫خوهل کې د غونډۍ په رس کېنو‪ ،‬هره قبيله به د خپلې جنډې رسه تېرېده‪ ،‬د تېرېدو په مهال به‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه رضور پوښتل چې دا څوک دي؟‬
‫څه خلک تېر شول هغه وپوښتل دا څوک دي؟‬
‫ما وويل‪ :‬دا بنوسليم دي‪ ،‬هغه وويل‪ :‬په بنو سليم مې ټنډه بييخ تروه ترخه نه ده‪.‬‬
‫بيا بله قبيله راغله هل تېرېدو رسه يې وپوښتل‪ :‬دا څوک دي؟ ما ورته کړه‪ :‬دا مزينه قبيله‬
‫ده‪ ،‬هغه وويل په مزينه قبيله مې ټنډه نه ده خرابه‪.‬‬
‫نلډه دا چې د هرې قبيلې اړوند به يې راڅخه پوښتل او زما د ځواب رسه به يې راته‬
‫ويل چې په دوی مې وچوریل نه تريويږي‪ ،‬ناګهانه شني لوي اژدها لښکر راښاکره شو چې په‬
‫جنګي وسپنزي پوښاک سمبال وو چې هل مهاجرينو او انصارو څخه تشکيل شوی و‪ ،‬په ډېره‬
‫حريانونکي اسلوب يې وپوښتل‪ :‬سبحان اهلل!! دا څوک دي؟‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ما ورته کړه‪ :‬دا نيب کريم ﷺ د مهاجرينو او انصارو په ملتيا راروان دی‪.‬‬
‫هغه وويل‪ :‬په دوی د چا جکړيزه قوه نه بره کيږي‪ ،‬عباسه! داسې بريښي چې د ورراره قوت‬
‫‪281‬‬ ‫او ټولوايک دې پياوړې ده‪.‬‬
‫ما ورته کړه‪ :‬قوت او ټولوايک نه بلکې نبوت‪...‬‬
‫هغه وويل‪ :‬اوس به خاخما دغسې وايو‪.‬‬
‫بيا ورته ما وويل‪ :‬بايد په چټګه توګه اوس ګړۍ خپل قوم ته والړ شو‪ ،‬د رسېدو رسه سم يې‬
‫په لوړ غږ وويل‪ :‬حممد درته په بې شمېره جنګي اکروان کې نزدې راروان دی چې تاسو يې د‬
‫مقابلۍ هېڅ توان نه لرئ او نه دررسه د مقابلې څه چاره شته‪ ،‬زر شئ که د ابوسفيان کور ته‬
‫څوک ننوت نو په امن کې به وي‪.‬‬
‫َْ‬
‫هندبنت عتبه ريض اهلل عن َها وروپاڅېده او هل بريتانو څخه يې ونيو او ورته يې کړه‪ :‬راشئ‬
‫او دا پېړ پړسېدیل چاغ پونډور ووژنئ چې د قوم لپاره بد زيري راوړي‪.‬‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬په ځان غره نه شئ داسې جنګي اکروان راروان دی چې مقابله وررسه‬
‫َُْ‬
‫ستاسو هل توان څخه پورته ده‪ ،‬خو که د ابوسفيان ريض اهلل عنه کور ته هر څوک ننوځي هل‬
‫لښکر څخه به په امن کې وي‪.‬‬
‫ټولو ورته وويل‪ :‬تباه شې! ستا په کور کې څه خري او برکت دی چې مونږ پکې بچ او سالم‬
‫پاتې شو؟‬
‫بيا يې غږ کړ‪ :‬که هر څوک د ځان پسې د خپل کور دروازه رابنده کړي هغه هم هل خطره‬
‫ووت او که مسجد حرام ته څوک والړ يش هم به په امان کې وي‪.‬‬
‫َْ‬
‫عبداهلل بن ايب بکر ريض اهلل عن ُه َما وايي‪ :‬نیب کريم ﷺ چې لکه هم ذو طوی ته ورسېد‪ ،‬هل‬
‫يمين رسې ټوټې هل نيمايي څخه يې پګړۍ وتړهل او په خپلې سورلۍ به يې اهلل ته د شکر لپاره‬
‫رس دومره ټيټ کړ چې ګريه مبارکه به يې هل زين څخه لګېدهل‪.‬‬
‫َْ‬
‫اسماء بنت ايب بکر ريض اهلل عن ُه َما وايي‪ :‬ابوقحافه چې د سرتګو ديد يې هم هل السه‬
‫ورکړی و‪ ،‬خپلې کرشې لور ته وويل‪ :‬لورګۍ! لږ د ابوقبيس په غر مې پورته کړه او دغه مهال‬
‫نيب کريم ﷺ په ذو طوی کې و‪ ،‬بيا يې وويل‪ :‬لور جانې! په سرتګو خودرته څه نه ښاکري؟ هغې‬
‫ورته وويل‪ :‬ولې نه ډېر لوی لښکر مې ويلد‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوقحافه ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬زما هل اند چې جنګي اکروان تقسيموي!‬
‫بيا يې ورته لور وويل‪ :‬لښکرې خورې ورې الړې!!‬
‫َُْ‬
‫ابوقحافه ريض اهلل عنه وويل‪ :‬په ډېره توندۍ مې کور ته بوځه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫لور يې هل السه ونيو او د کور په مخ يې روان کړ خو چې څنګه تر کوره رسېده اساليم‬

‫لښکرې ورته راورسېدې‪ ،‬دا چې د لور په اغړه کې يې د سپينو زرو اميل و‪ ،‬د خمامخ کېدو رسه‬
‫سم ترې يو سړي وشکو‪.‬‬ ‫‪282‬‬

‫لور يې وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ چې په عمويم توګه مکې ته او په ځانګړي توګه مسجد حرام‬
‫َُْ‬
‫ته ننوت‪ ،‬ابوبکر ريض اهلل عنه ورته خپل پالر الس نيویل راوست‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وويل‪:‬‬
‫دا بوډا دې ولې په کور کې نه پرېښود‪ ،‬هلته بايد زه وریلغ وی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬ته نه‪ ،‬بايد دی دې خواته رايش‪ ،‬د نيب کريم ﷺ خمې‬
‫ته يې کېنو‪ ،‬هغه ورهل په سينه الس راښکو او ورته يې وويل‪ :‬اسالم راوړه‪ ،‬نو هغه د شهادت‬
‫لکمه وويله او اسالم يې راوړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫خو ابوبکر ريض اهلل عنه چې لکه هم راوست نو رس يې تک سپني و‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته‬
‫وويل‪ :‬د وېښتو رنګ يې بدل کړئ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫بيا ابوبکر ريض اهلل عنه ودرېد اوغږ يې کړ چې زما د خور الکټ (هار) چا اخسیت دی؟‬
‫خو ولې هېڅ چا ځواب ورنه کړ‪.‬‬
‫خور ته يې وويل‪ :‬د اغړې هار دې اهلل رسه ذخريه کړه‪ ،‬په داسې ورځ ډېر زيات خيانتونه‬
‫کيږي‪.‬‬
‫د مکې او حنني او طائف په غزاګانو کې د نيب کريم ﷺ د مهاجرينو ملګرو شعار‬
‫(عبدالرمحن زي) او د خزرج شعار (عبداهلل ز) او داوس شعار (عبيداهلل زي) و‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ هل خپلو نېکو ارشاداتو هل خمې خپلو جنګي قومندانانو ته توصيه وکړه چې‬
‫بايد مکې ته د ننوتو رسه هېڅ څوک مړه يا ژوبل نه کړي‪ ،‬مګر د ځينو خلکو نومونه يې ورته‬
‫واخستل که د کعبې د پردو پورې ولې نه وي نښيت بايد ووژل يش‪.‬‬
‫د اعمر بن لؤی څخه يې ورته عبداهلل بن سعد په ګوته کړی و‪ ،‬د دې د وژلو قرار يې ځکه‬
‫صادر کړ چې دی لکه هم اسالم راوړ نو نيب کريم ﷺ د ويح په يللکو وګماره‪ ،‬بېرته مرتد او‬
‫َُْ‬
‫مکې ته مرشک ستون شو‪ ،‬چونکه د عثمان بن عفان ريض اهلل عنه رضايع ورور و نو همدې‬
‫ته يې پناه يوړه‪ ،‬تر هغه يې پټ او پناه کړ چې د خلکو جوش او خروش ښه یلغ شو‪ ،‬بيا يې نيب‬
‫کريم ﷺ ته راوست او امان يې ورهل وغوښت‪ ،‬ويل کيږي چې نيب کريم ﷺ تر ډېره ارام او‬
‫َُْ‬
‫خاموش و‪ ،‬وروسته يې وويل‪ :‬امان ورته ورکړل شو‪ ،‬چې عثمان ريض اهلل عنه لکه هل جملس‬
‫څخه پورته شو نيب کريم ﷺ ناستو خلکو ته وويل‪ :‬تر ډېر مهاهل په دې خاموش شوم چې تاسو‬
‫کې به ترې څوک رس وويه؟ يو انصاري وويل‪ :‬ما ته به دې لږه اشاره کړې وه‪ ،‬هغه ورته وويل‪:‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫پېغمرب هېڅ لکه په اشارو باندې قتلونه او وژنې نه کوي(‪.)1‬‬

‫هل بنو تميم بن اغلب نه یې د عبداهلل بن خطل په وژلو توصيه کړې وه‪ ،‬دا ځکه چې دی هم‬
‫‪283‬‬ ‫اسالم راوړی و‪ ،‬نو نيب کريم ﷺ د صدقاتو او زاکتونو راټولولو پسې واستو‪ ،‬د خدمت لپاره يې‬
‫وررسه خادم واستو تر څو خدمت يې وکړي‪ ،‬يو ځای کې يې دمه کېښوده‪ ،‬خادم ته يې وويل‪:‬‬
‫سريیل راته ذحبه او خوندوره وريته ترې وکړه‪.‬‬
‫عبداهلل بن خطل ويده شو خو چې هل ارامه وپاڅېد نو خادم يې د خوراک څښاک هېڅ‬
‫بندوبست نه و کړی‪ ،‬خادم يې ووژه او مکې ته مرشک ستون شو‪.‬‬
‫د عبداهلل بن خطل دوه سندراغړې هم په وژلو حمکومې شوې وې چې د نيب کريم ﷺ په‬
‫ضد به يې بد رد او هل سپورو ستغو ډکه هجوه کوهل‪.‬‬
‫َُ‬
‫د مقتويلنو په لسټ کې حويرث بن نقيد هم و چې په مکه کې به يې نيب کريم ﷺ ته د‬
‫زيان او تکليف الس ور اوږد و‪.‬‬
‫ْ‬
‫نيب کريم ﷺ د ِمقيَس بن صبابة په قتلولو هم امر کړی و‪ ،‬ځکه چې يو انصاري يې ورور‬
‫په ناخربې او تېروتنې کې وژیل و‪ ،‬نو دې پرې قصاصا په ناحقه توګه قتل او مکې ته مرشک‬
‫ستون شو‪.‬‬
‫د عبداملطلب زو د ساره په نوم وينځه هم د مقتويلنو په لسټ کې وه‪ ،‬ځکه چې دې به هم‬
‫نيب کريم ﷺ په مکه کې ډېر زيات تکليفو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د مطلوبو خلکو په لسټ کې عکرمة ريض اهلل عنه هم و‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د عکرمه ريض اهلل عنه کورودانې ام حکيم بنت احلارث بن هشام خو اسالم راوړ خو ولې‬
‫َُْ‬
‫عکرمه ريض اهلل عنه يمن ته فراري شو‪ ،‬ښځې يې هل نيب کريم ﷺ څخه د رس امان واخست‪،‬‬
‫او بيا يمن ته د هغه پلټنې پسې الړه تر څو یې مکې ته راوست او اسالم يې راوړ‪.‬‬
‫َْ‬
‫د عبدهلل بن خطل مرداره وينه د سعيد بن حريش او ابو برزة اسليم ريض اهلل عن ُه َما په‬
‫توره وبهېده‪.‬‬
‫َُْ‬
‫مقيس بن صبابة د خپل قوم او قبيلې اړوند غړي نميله بن عبداهلل ريض اهلل عنه ووژه‪،‬‬
‫بيا به د مقيس خور ويل‪:‬‬
‫ْ‬ ‫ِّ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ ْ َ ْ َ َُْ ُ َ ْ َ ُ‬
‫َ‬ ‫لَ َع ْ‬
‫َوف َّج َع أضيَاف الشــتَا ِء بِ ِمقيَ ِس‬ ‫***‬ ‫ه‬ ‫ط‬ ‫ه‬ ‫ر‬ ‫ة‬ ‫ل‬‫ي‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫ى‬ ‫ــز‬ ‫خ‬ ‫أ‬ ‫د‬‫ق‬ ‫ل‬ ‫ي‬‫ر‬‫م‬
‫َّ‬ ‫َ ُّ َ َ ُ َ ْ َ َ ْ َ ْ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َْ ْ‬ ‫َ َّ ِ َ ْ َ َ ْ َ َ‬
‫إذا انلفســاء أصبحت لم تر ِس‬ ‫***‬ ‫ف ِلل ِه عينا مــن رأى ِمثل ِمقي ٍس‬
‫َ ُْ‬
‫((( ابن هشام وايي‪ :‬بيا عبداهلل بن سعد اسالم راوړ او عمر ريض اهلل ع ن ه هم د خپل واک په دور کې په ځېنو‬
‫َ ُْ‬
‫دندو ګماریل و‪ ،‬هل هغه وروسته ورته عثمان ريض اهلل ع ن ه دندې ورکړې وې‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫په اهلل قسم چې نميله خپل قام قبيله سپکه کړه او د مقيس په مرګ يې د ژمې ميلمنو‬
‫لړي ودروهل‪.‬‬
‫هغه سرتګې دې اهلل بابرکته لري چې د مقيس په څېر هسيت يې يلديل وي‪ ،‬د مقيس‬ ‫‪284‬‬

‫هل مړيين وورسته به څوک د نلګون اخته مېندو ته د زږونې خوراک هم نه يش ورکویل‪.‬‬
‫د ابن خطل يو ه سندراغړې په تېښته بريالۍ شوه خو ولې هل بلې لپاره امان وغوښتل شو نو‬
‫نيب کريم ﷺ ورته امان ورکړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ساره ته يې هم د رس حفاظت امان ورکړی و‪ ،‬د عمر بن اخلطاب ريض اهلل عنه په خالفت‬
‫کې د يو سړي د اس دخپو الندې شوه او مړه شوه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫حويرث بن نقيذ د عيل بن ايب طالب ريض اهلل عنه په الس ووژل شو‪.‬‬
‫َْ‬
‫ام هانئ بنت ايب طالب ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ چې لکه مکې ته هل برنۍ برخې‬
‫څخه راننوت‪ ،‬ما ته مې دوه يلورونو پناه راوړه‪ ،‬ځکه چې ام هانئ په بنو خمزومو کې د هبريه‬
‫َُْ‬
‫بن ايب وهب کور ودانه وه‪ ،‬عيل ريض اهلل عنه زما يلورونو ته په سختو الفاظو د وژلو دړکې‬
‫ورکړې وې چې سوګند په اهلل هرومرو به يې وژنم‪ ،‬ما ورپسې دروازه بنده کړه او نيب کريم‬
‫ﷺ ته راغلم‪ ،‬چونکه د مکې په بره برخه کې هغه په غسل بوخت و‪ ،‬او غسل يې هم هل داسې‬
‫َْ‬
‫خانک څخه کول چې په اوبو کې د وړو اثرات يلدل کېدل‪ ،‬او فاطمې ريض اهلل عن َها ورته د‬
‫پناهۍ انتظام نيویل و‪ ،‬هل غسل وروسته يې د سهار څاښت اته رکعته وکړل او بيا يې ما ته خپل‬
‫مخ راوګرځو‪ ،‬راته يې ښه راغالست هم ووايه او يې وپوښتل چې څنګه راغلې يې؟ ما ورته د‬
‫َُْ‬
‫خمزوميانو د پناه ګزينو او عيل ريض اهلل عنه روانه لړي واوروهل‪.‬‬
‫هغه وويل‪ :‬هغه څوک به په امن کې وي چې تا ورته ا من ورکړی وي‪ ،‬او ته چې چا ته امن‬
‫َُْ‬
‫ورکړې مونږ هم ورته امن ورکو‪ ،‬خري دی عيل ريض اهلل عنه به يې نه وژين‪.‬‬
‫صفيه بنت شيبه وايي‪ :‬نیب کريم ﷺ چې لکه د مکې فتحه بشپړه کړه‪ ،‬بيت اهلل ته رایغ‬
‫او ورڅخه يې اووه ګردشته (طوافونه) وکړل‪ ،‬په الس کې وررسه امساباندې به یې رکن ښلکو‪.‬‬
‫د طواف هل بشړېدو وروسته يې عثمان بن طلحه راوغوښت او ورڅخه يې د کعبې کوجنيانې‬
‫واخستې‪ ،‬د کعبې دروازې ورته خالصې کړی شوې‪ ،‬دننه ننوت او په داخل کې يې هل لرګو‬
‫جوړه شوې کوتره دړې وړې او بې هوده وغورځوهل‪.‬‬
‫ټول خلک ورته راغونډ شول او هغه لوړهسک د کعبې په دروازه ودرېد‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬ځينې تاريخ پوهانو راته وويل‪ :‬نيب کريم ﷺ د کعبې په دروازه وردېد او‬
‫غږ يې کړ‪:‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هل اهلل پرته هېڅ د عبادت بل برحق معبود نشته‪ ،‬هغه خپله وعده رښتيا کړه او د خپل بنده‬
‫يې بشپړه مرسته وکړه‪ ،‬هغه ټولې کفري لښکرې يک او يواځې تري تم کړې‪.‬‬
‫‪285‬‬ ‫د کعبې د خدمت او د حاجيانو خړوبولو پرته ټول جاهيل جاه او جالل او وينه او ټولې‬
‫ځانګړنې زما هل خپو الندې دي‪.‬‬
‫په دې ښه پوهېږئ چې قصد ته ورته خطايي قتل او د تېروتنې جاين نقصان په لرګي او‬
‫ُ‬
‫کوتک او يا هم د دورې وهلو هل خمې که منځ ته رايش‪ ،‬دروند ديت لري‪ ،‬ديت هل هغو سلو‬
‫اوښانو څخه عبارت دی چې څلوېښت اوښان به په کې دنلګون په حالت کې وي‪.‬‬
‫ای قريشو! هل تاسو څخه اهلل پاک ټول د جاهليت خويونه او اعدتونه او د خپلو پلرونو او‬
‫نيکونو وياړونه پورته او رېز مرېز کړل‪.‬‬
‫َ َ ْ َّ َُ‬
‫ټول خلک د ادم ځاوزاد دی‪ ،‬او ادم علي ِه السالم هل خاورې پېدا دی‪ ،‬بيا يې دا ايت ولوست‬
‫(ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ)‬
‫(‪)1‬‬

‫بيا يې وويل‪ :‬ای قريشو! تاسو څه اټلکوئ چې زه به دررسه اوسمهال څه څه وکړم؟‬

‫ټولو ورته وويل‪ :‬د ډېر خري او ښېګړې اميد درڅخه ساتو‪ ،‬ځکه چې ته خپله هم په خورا‬
‫ښه انسانيت سمبال او د خورا ښه سړي ځوی يې‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬په ازادانه طور والړ شئ تاسو ټول ازاد يئ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫بيا نيب کريم ﷺ په مسجد حرام کې ناست و چې عيل ريض اهلل عنه ورته د کعبې‬
‫کوجنيانې راوړې او ورته يې وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! اهلل درباندې ښه ورمحېږه د کعبې د‬
‫زائرينو او ميلمه پانلې په څېر د کعبې د کوجنيانو ساتنې دنده هم مونږ ته راکړه‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ د عثمان بن طلحه اړوند پوښتنه وکړه چې چرته دی؟ عثمان بن طلحه ورته‬
‫راوستل شو او ورته يې وويل‪ :‬نن د وفاء ورځ ده‪ ،‬نن د نېکې رويې ورځ ده‪ ،‬د کعبې کوجنيانې‬
‫هل ځان رسه سمبال کړه‪.‬‬
‫هشام وايي‪ :‬ځينې اهل علمو راته وويل چې نيب کريم ﷺ لکه د مکې په ورځ کعبې ته‬
‫َ‬ ‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم په نوم جوړ شوي بوتان يې ويلد‪ ،‬د ابراهيم َعليْ ِه‬ ‫ننوت نو د مالئکو او ابراهيم علي ِه‬
‫َّ َ‬
‫السال ُم په نوم جوړ شوی تصوير ته يې په الس کې غیش ورکړی و‪ ،‬نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬اهلل‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم د غشو رسه څه تعلق و؟ (ﮱ ﯓ‬ ‫دې مرشاکن نيست او نابود کړي‪ ،‬د ابراهيم علي ِه‬
‫((( سورت حج رات‪ .)۱۳( :‬ژباړه‪ :‬ای ټولو خلکو! مونږ تاسو هل يو نارينه او زنانه څخه پېدا کړي ياست او ستاسو‬
‫ترمنځ پېژندګلو لپاره مو تاسو قبيلې او بېالبېل قومونه جوړ کړي يئ‪ ،‬په تاسو کې اهلل ته غوره ترين هغه‬
‫دی چې ورڅخه ډېر ډاريږي‪ ،‬اهلل تعایل پوهه او خربدار ذات دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ)‬
‫(‪)1‬‬

‫َْ‬
‫ابوسفيان بن حرب‪ ،‬عتاب بن اسيد او حارث بن سهيل ريض اهلل عن ُه ْم چې درېواړه د کعبې په‬
‫داالن کې ناست وو او نيب کريم ﷺ مسجد حرام ته راننوت‪ ،‬بالل ته يې امر وکړ چې اذان وکړي‪.‬‬ ‫‪286‬‬

‫َُْ‬
‫عتاب ريض اهلل عنه وويل‪ :‬دا په اسيد د اهلل ځانګړی احسان دی چې هل دې اواز هل اورېدو‬
‫وړاندې مړ دی‪ ،‬کنه په دې اذان به ډېر زورېدیل و!!‬
‫َُْ‬
‫حارث بن هشام وويل ريض اهلل عنه‪ :‬که دا دين په رښتيا هم سم وی ما به ارومرو ورته‬
‫اغړه ورکړې وه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه وويل‪ :‬که هر څه مې وويل نو دا ګټکۍ به نيب کريم ﷺ ته ټول‬
‫حاالت واوروي‪.‬‬
‫نيب ﷺ رایغ او درېواړو ترمنځ روانه لړی يې ورته واوروهل‪ ،‬حارث او عتاب دواړو په يو‬
‫َ ْ َ ُ َ َّ َ َ ُ ْ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َ ّ َّ َ ٰ َ َّ‬
‫اواز (أشهد أن ل ِإل ِإل اهلل وأشهد أنك رسول ا ِ‬
‫هلل) لکمه وويله او ورته يې دا هم وويل‪ :‬زمونږ‬
‫هل درېواړو پرته دغلته نور هېڅ څوک نه وو چې تا ته يې زمونږ جريان دراورویل وی‪.‬‬
‫َْ‬
‫ابن هشام وايي‪ :‬عبداهلل بن عباس ريض اهلل عن ُه َما وايي‪ :‬د مکې د فتحې په ورځ نیب کريم‬
‫ﷺ په خپله سورلۍ مکې ته ننوت‪ ،‬هل کعبې څخه يې طواف وکړ‪ ،‬د کعبې چارچاپېر بوتان‬
‫ايښي وو‪ ،‬د هغه رسه په الس کې په امسا به یې په مخ وټومبل په شا به پرېوتل او هل شا څخه به‬
‫يې وټومبل په مخ به را پرېوتل او دړې وړې به شول او دا ايت به يې ويل چې (ﮙ ﮚ ﮛ‬
‫ﮜ ﮝﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ)(‪.)2‬‬
‫ځينې اهل علم چې روايت کې مې ورباندې باور دی راته وويل‪ :‬نیب کريم ﷺ د مکې د‬
‫فتح په اکل هل بيت اهلل څخه طواف کو چې فضالة بن عمري يې د وژلو غوڅه اراده وکړه‪ ،‬خو‬
‫چې لکه ورنږدې شو نيب کريم ﷺ ورڅخه وپوښتل چې ايا فضاهل ته يې؟ هغه وويل‪ :‬هو د اهلل‬
‫رسوهل! زه فضاهل يم‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬هل ځان رسه څه خربې اترې کوې؟ هغه وويل‪ :‬خربې نه کوم‬
‫ذکر اذاکر وايم‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬هل اهلل څخه بښنه وغواړه او بيا يې ورته وخندل‪ ،‬تر هغه يې ورته‬
‫په زړه الس ايښی و چې د زړه ټاکن يې ختم شول‪.‬‬
‫((( سورت ال عم ران‪ .)۶۷( :‬ژباړه‪ :‬اب راهيم علیه السالم خو نه يهودي اونه هم ن رصاين و‪ ،‬هغه خو په توحيد لکک‬
‫والړ مسلمان و چې بييخ مرشک نه و‪.‬‬
‫((( سورت ارساء‪ .)۸۱( :‬ژباړه‪ :‬حق رایغ اوباطل هل منځ والړ او په يقني رسه چې باطل به هرومرو هل منځه ځي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫فضاهل ريض اهلل عنه وايي‪ :‬زما هل سيين نه هغه ال الس نه و پورته کړی چې د اهلل پاک په‬
‫ټولو خملوقاتو کې راته حمبوب ترين همدا و‪.‬‬
‫َُْ‬
‫‪287‬‬ ‫فضاهل ريض اهلل عنه والړ او دا يې وويل‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ ََْ َ َْ َ‬ ‫الَديث َف ُقلْ ُ‬ ‫َ َ ْ َ ُ َّ َ ْ‬
‫ال ْســا ُم‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫اهلل‬ ‫ك‬ ‫ل يأب علي‬ ‫***‬ ‫ت‬ ‫قالت هلم إل ِ ِ‬
‫ال ْصنَ ُ‬‫ْ َ ْ َ ْ َ َ َ َّ َ ْ َ‬ ‫َ َ ْ ُ َ َّ ً َ َ ُ‬ ‫َْ َ‬
‫ام‬ ‫بِالفت ِح يــوم تكس‬ ‫***‬ ‫ـــدا َوق ِبيله‬ ‫ت مم‬ ‫لومــا رأي ِ‬
‫َ ِّ ْ ُ َ ْ َ َ ْ َ ُ ْ ْ َ‬ ‫يـــن اهلل أَ ْض َح بَيِّنً‬ ‫ل َ َرأَي ْ‬
‫الظل ُم‬ ‫ِ‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ج‬‫و‬ ‫ش‬ ‫غ‬ ‫ي‬ ‫ك‬‫الش‬‫و‬ ‫***‬ ‫ا‬ ‫َ‬ ‫د‬
‫ِ‬ ‫ت‬‫ِ‬
‫يوې ښځې راته وويل چې د بنډار لپاره راشه‪ ،‬ما ورته وويل چې نا‪ ،‬دغه بنډارونه هل‬
‫تارسه اهلل او اسالم دواړو غنديل دي‪.‬‬
‫که د مکې د فتحې په ورځ دې حممد ﷺ او د هغه لښکرې يلدیل وی چې بوتان هم‬
‫په کې ريز مريز شول‪.‬‬
‫نو د اهلل پاک رالېږیل دين به دې څرګند او خورا روښانه يلدیل وی چې د رشک په مخ‬
‫د تورتمونو تيارو لړي هم راخوره پرته وه‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬د مکې فتحې لپاره نبوي جنګي اکروان نزدې لس زره ته غځېده‪ ،‬اووه‬
‫سوه هل بنو سليم څخه او ځېنې تاريخ پوهان وايي چې بلکې دوی زر نفره وو‪.‬‬
‫هل بنو غفار څخه څلور سوه‪ ،‬هل مزينه څخه يو زر او درې ګډونوال وو‪.‬‬
‫نوره پاتې شمېره هل قريشو مهاجرينو او انصارو او هل بنو تميم او قيس او اسد او نورو مالتړو‬
‫قامونو قبيلو څخه تشکيل وه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د مکې د فتح اړوند حسان بن ثابت ريض اهلل عنه دا شعرونه وويل‪:‬‬
‫َ َ‬ ‫َ َ ْ َ َ َْ ُ‬ ‫َ ْ‬ ‫ََ ْ َ ُ َْ‬
‫نل َهــا خــا ُء‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫اء‬ ‫ر‬ ‫ــذ‬ ‫ع‬ ‫إل‬ ‫***‬
‫ال َو ُ‬
‫اء‬ ‫ِِ ِ‬ ‫ف‬ ‫ع‬ ‫اب‬‫ص‬ ‫ال َ‬ ‫عفــت ذات‬
‫الس َ‬ ‫الر َوام ُس َو َّ‬ ‫ُ َ ِّ َ‬ ‫َْ‬ ‫ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ٌ ْ َ‬
‫اء‬‫ــم ُ‬ ‫تعفيهــا َّ ِ‬ ‫***‬ ‫اس قف ٌر‬ ‫ِديار ِمن ب ِن الَســح ِ‬
‫ــا َل ُم ُروج َها َن َع ٌم َو َش ُ‬
‫ــاء‬
‫َ‬
‫خ‬ ‫يس‬ ‫ــت َل يَ َز ُال ب َهـــا أَن ٌ‬ ‫َو َكنَ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ــاء‬‫ب الْ ِع َش ُ‬ ‫إذا َذ َه َ‬ ‫َ‬
‫ــي‬
‫ُ َ ِّ ُ‬
‫ك ْن َم ْن ِل َطيْ ِف‬
‫ََ ْ َ َ ََ‬
‫يؤرق ِ‬ ‫***‬ ‫فدع هذا‪ ،‬ول ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َََ َ َ ْ‬ ‫َ ْ َ ْ ُ‬ ‫َ ْ َ َ َّ‬
‫اء‬ ‫ــف ُ‬ ‫ــس ِلقل ِبــ ِه ِمن َها ِش‬ ‫فلي‬ ‫***‬ ‫ــي قــد ت َّي َمتــه‬ ‫شــعثاء ال ِ‬ ‫لِ‬
‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اء‬ ‫يكون ِم َزاجها ع َســل َوم ُ‬ ‫ت َرأ ٍس‬ ‫كأن خ ِبيئــة ِمــن بي ِ‬
‫***‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ات ُذك ْر َن يَ ْو ً‬ ‫َْ ْ َ ُ‬ ‫َ‬
‫ب الــراح ال ِف َداء‬ ‫ِ‬
‫ــن ل َطيِّ‬
‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫فُ‬
‫ه‬ ‫***‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫شب‬‫ِ‬ ‫إذا َمــا ال‬
‫َ َ َ ْ ٌ َ‬ ‫َ‬ ‫إن أَل َ ْمنَ‬
‫َْ َ َ َ ْ‬ ‫ّ‬
‫ــاء‬ ‫ــث أ ْو ِل َ ُ‬ ‫إذا َمــا كن مغ‬ ‫***‬ ‫ــا‬ ‫نولهــا الملمــة‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ــدا َمــا ُينَ ْه ِن ُهنَــا اللِّ َق ُ‬ ‫َوأُ ْس ً‬ ‫ُ ً‬

‫تكنَــا ُملــوك‬
‫ََُْ ُ‬ ‫َون َ ْ َ‬
‫اء‬ ‫***‬ ‫ش ُب َهــا فت‬
‫اء‬ ‫ــع َم ْو ِع ُد َهــا َك َد ُ‬ ‫انل ْق َ‬ ‫ري َّ‬ ‫تُث ُ‬
‫ِ‬ ‫ــم ت َر ْوها‬
‫َ ََْ ْ َ ْ َ َ‬
‫َع ِدمنَــا خيلنا إن ل‬
‫ْ‬
‫***‬
‫ْ َ َ ُ ِّ‬ ‫ََ َ ْ‬ ‫ُينَ ْ َ ْ َ َّ َ ُ ْ َ‬
‫اء‬ ‫الظ َم ُ‬ ‫ع أكتَافِ َهــا الســل‬ ‫***‬ ‫ات‬ ‫ازعــن ال ِعنــة مص ِغي ٍ‬ ‫ِ‬ ‫‪288‬‬

‫ال ُ ُمــر النِّ َســاءُ‬ ‫ُ َ ِّ ُ ُ َّ ْ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َُ‬ ‫َ ُّ‬
‫ِ‬ ‫يلطمهــن بِ‬ ‫***‬ ‫ات‬ ‫ظــل ِجيادنــا متمطــر ٍ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َّ‬ ‫ُْ‬ ‫َ‬
‫اء‬ ‫َ‬
‫َوكن الفتح َوانكشف ال ِغط ُ‬ ‫ُ‬
‫***‬ ‫ف ِإ َّمــا تع ِر ُضوا عنــا اعتَ َم ْرنا‬
‫ــاء‬ ‫ــن اهلل ِفيــ ِه َم ْن ي َ َش ُ‬ ‫يُع ُ‬ ‫ــاد يَ ْ‬ ‫َ‬ ‫اص ُ‬ ‫َوإ َّل فَ ْ‬
‫ِ‬ ‫***‬ ‫ــومٍ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ــروا ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ــد ِس لَيْ َس َ ُل ِك َفاءُ‬ ‫َ ُ ُ ُْ ْ‬
‫وروح الق‬ ‫ِ ِ يــل رســول اهلل ِفينــا‬ ‫َ‬ ‫ُ َُ ُ‬ ‫َوجبْ‬
‫***‬
‫الل ُء‬
‫َ‬ ‫ــع َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫يقــول ال َ َّق إن نف َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ا‬ ‫د‬ ‫ت َعبْ ً‬ ‫َوقَ َال اهلل قَ ْد أَ ْر َســلْ ُ‬
‫***‬
‫ــوم َو َل ن َ َشــاءُ‬ ‫ــم َل َن ُق ُ‬ ‫َف ُقلْتُ ْ‬ ‫ومــوا َص ِّدقُ ُ‬
‫وه‬ ‫ت به َف ُق ُ‬
‫ــهد ِ ِ‬
‫ْ ُ‬ ‫َ‬
‫ش‬
‫ُ ْ َْ‬ ‫***‬ ‫ِ‬
‫اء‬ ‫ــار ُع ْر َضتُ َها اللِّ َق ُ‬ ‫الن ْ َص ُ‬ ‫هم‬ ‫ـــدا‬ ‫ت ُجنْ ً‬ ‫َ ْ َ َّ ْ ُ‬
‫َوقال اهلل قد سي‬
‫َ َ‬
‫***‬
‫ــاء‬ ‫ج ُ‬ ‫ــال أَ ْو ه َ‬ ‫َ ٌ َْ َ ٌ‬
‫ِســباب أو ِقت‬
‫ْ ٍّ‬
‫ــن َم َعد‬ ‫لَــا ف ِـــي ك يَ ْومٍ ِم‬
‫ُ ِّ‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫***‬
‫ادل َم ُ‬ ‫ــن َتْتَل ُط ِّ‬ ‫ض ُب ح َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬
‫ك ُم بِالق َو ِاف من ه‬
‫َْ‬ ‫َُ ْ‬
‫اء‬ ‫ِ‬ ‫َون ِ ِ‬ ‫***‬ ‫جانا‬ ‫فنح ِ‬
‫ال َ َف ُ‬ ‫ُ َ َْ َ ً ََ ْ َ َ ْ‬ ‫ان َع ِّ‬ ‫ََ َْ ْ ََ ُ ْ َ َ‬
‫اء‬ ‫ــرح‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫د‬ ‫ق‬ ‫ف‬ ‫ــة‬ ‫ل‬ ‫غ‬ ‫ل‬ ‫غ‬ ‫م‬ ‫***‬ ‫ن‬ ‫أل أب ِلــغ أبــا ســفي‬
‫َ‬
‫َوعبــد ادلار ســادتها الم ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ُ ُ َ َ َ َ َ ْ‬
‫اء‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫ب‬ ‫ع‬ ‫ــك‬ ‫بِأن ســيوفنا تركت‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َ َُ‬
‫ـــوت م َّم ًدا َوأجبت عنه‬
‫ــز ُ‬ ‫َو ِعنــد اهلل ف ذاك ال َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫اء‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫هج‬
‫اء‬ ‫َ‬
‫شكمــا ِليكمــا ال ِفــد ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ف ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ء‬ ‫ٍ‬ ‫ف‬
‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ك‬ ‫ب‬
‫ُ‬
‫ــه‬
‫َ‬
‫ل‬ ‫َ‬
‫ت‬ ‫ْ‬
‫س‬
‫َ‬
‫ل‬ ‫ـوه َ‬
‫و‬ ‫أَ َت ْهج ُ‬
‫ُ‬
‫ِ‬ ‫***‬ ‫ِ‬
‫ــيمتُ ُه ال ْ َوفَــاءُ‬ ‫ــن اهلل ش َ‬ ‫أَم َ‬ ‫َ َ ْ َ ُ َ َ ً َ ًّ َ ً‬
‫هجـــوت مبارك بــرا ح ِنيفا‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬
‫ــو ُ‬‫ــر ُه َس َ‬ ‫ــه َو َين ُ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ََْ َ ُ ُ‬ ‫كْ‬ ‫ْ ُ‬ ‫ََ ْ َْ ُ َُ َ‬
‫اء‬ ‫ويمدح‬ ‫***‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫اهلل‬ ‫ول‬ ‫أمن يهجو رس‬
‫َ‬
‫ــم وق ُ‬ ‫ك ْ‬ ‫َ َّ ْ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ِلع ْ‬ ‫ـد ُه َو ِع ْ‬ ‫فَــإ َّن أَبـي َو َوال َ‬
‫اء‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫د‬
‫ٍ‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫ض‬ ‫ِ‬ ‫ــر‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ض‬ ‫ِ‬ ‫ـر‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ادل َلءُ‬ ‫ك ّد ُر ُه ِّ‬
‫وبـــح ِري ل ت ِ‬
‫َ ُ َ‬ ‫ََ ْ‬
‫ـارم ل عيـب ِفي ِه‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ٌ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫***‬ ‫ـان ص ِ‬ ‫لِس ِ‬
‫هل ذات االصابع او جواء نه تر عذراء پورې ځايونه تش تور پراته دي چې نومونه يې‬
‫بييخ ختم شوي دي‪.‬‬
‫هلته د بنو احلسحاس کورونه هم کنډر او کنډواهل شول چې طوفاين بادو باران يې د‬
‫ابادۍ نښې نښانې ټولې هل منځه وړي دي‪.‬‬
‫که څه به هم هل ساعت تېرې نه دغه ځايونه نه وزګارېدل او د اوښانو او ګډو رمې به‬
‫په کې څړځايونو ته تللې راتللې‪.‬‬
‫دا خو ال په ځای پرېږده‪ ،‬هغه خياالت او تصوراتو ته به مې څوک دارو درمل يش چې‬
‫د شپې خوب مې په شبګېرو تبديلوي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د شعثاء بنت مشکم بن سالم (يا شعثاء د خزاعه قبييل بله ښځه وه) چې د مينې زور‬
‫يې پرې مسلط و چې تر دې دمه يې ترې زړه روغ نه دی‪.‬‬
‫‪289‬‬ ‫لکه په اغښونو چې يې د اردن د بيت راس خورا خوندور رشاب چې هل شهدو او اوبو‬
‫رسه خلط او ګډ شوي وي پراته وي‪.‬‬
‫د رشابو يادګېرنه چې لکه ويش نو ټول رشاب د (راح) نوم رشابو څخه زار او لوګی شه‪.‬‬
‫د (راح) نوم رشاب چې وڅښو او بيا راڅخه هغه څه صادر يش چې د مالمتيا وړ پرې‬
‫ګرځو او يا راڅخه جنګ جدل ويش‪ ،‬نو زمونږ نه‪ ،‬بلکې ټوهل مالمتيا به د (راح) رشابو‬
‫وي‪.‬‬
‫چې لکه هم مونږ رشاب وڅښو نو باچاهان او زمري راڅخه جوړ کړي‪ ،‬داسې زمري‬
‫راڅخه جوړ کړي چې جنګ هم ورڅخه مونږ نه يش رابندویل‪.‬‬
‫هل کداء څخه به ستاسو په ضد داسې خونړيزه معرکه پېلوو چې ګرد او غبار په کې لوړ‬
‫پورته يش‪ ،‬خو که ومونه کړ نو دا به بييخ زمونږ اسونه نه وي‪.‬‬
‫اسونه مو هم جنګ ته په زياته تلوسه کې دي چې نور نه رابنديږي‪ ،‬او د شاهسوارانو‬
‫په اوږو هم د وينو تږي غيش بار دي‪.‬‬
‫زمونږ اسونه په دومره تېزۍ ورغلل چې د مکې ښځو يې په خپلو لوپټو (پړونو) د اسونو‬
‫خمونه وهل چې هل مزهل يې رابند کړي‪.‬‬
‫که الره راته خالصه کړئ تر څوم عمره وکړو او فتح بشپړه يش او د پېغمرب رسه به د‬
‫اهلل وعده رښتنې يش او حقيقت به راښاکره يش‪ ،‬نو ډېره به ښه وي خو‪..‬‬
‫که مقابلې ته راووځئ نو د داسې جنګ جګړې انتظار وکړئ چې زمونږ مرسته په کې‬
‫په حقييق توګه نغښتل شوې ده‪.‬‬
‫َ َْ‬ ‫َ‬
‫زمونږ ملتيا د اهلل رسول ﷺ او روح القدس جربيل َعليْه َّ‬
‫الس ُ‬
‫الم کوي چې جربيل علي ِه‬ ‫ِ‬
‫َّ َ‬
‫السال ُم هېڅ ساری هم نه لري‪.‬‬
‫اهلل وويل چې په تاسو کې به زه خپل استازی حممد ﷺ استوم‪ ،‬هغه به حق او حقيقت‬
‫وايي او هغه به په ښو او ترښو ازموم‪.‬‬
‫دا چې زه پرې ګوايه ورکوم نو تاسو يې هم په تصدييق توګه مالتړ وکړئ نو تاسو وويل‬
‫چې نه ورته پورته کېږو اونه ورته اړتیا لرو‪.‬‬
‫اهلل درته وويل چې هل انصارو (مدينې هستوګنوالو) څخه به درته داسې لښکر راولم‬
‫چې هل جنګ جګړې پرته يې نور اکر نه وي (يعنې جنګونو کې مهارت لري)‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫مونږ (انصار) هره ورځ معد (قريش) يا کنځو‪ ،‬يا وررسه جنګ کوو او يا يې هجوه او‬
‫بدي بيانوو‪.‬‬
‫څوک چې په شعرونو باندې زمونږ بدي بيانوي مونږ يې منعه کوو‪ ،‬او که څوک رارسه‬ ‫‪290‬‬

‫جنګ کوي نو هله يې څټونه وهوو چې جنګ ګرم يش‪.‬‬

‫ابوسفيان بن احلارث (د نيب ﷺ دتره ځوی) زما هل پلوه په دې پېغام وخربوئ چې خربه‬
‫نوره ښاکره شوه او حقيقت راڅرګند شو‪.‬‬
‫زمونږ (انصارو) تورې به دې د مکې د فتح په ورځ ال پسې ذيلله کړي‪ ،‬او بنو عبدادلار‬
‫مرشتابه خو لکه په ذلت او هوان کې د وينځو په څېر دي‪.‬‬
‫تا د حممد ﷺ بدي بيان کړه او ما يې دفاع وکړه‪ ،‬زه په خپلې دفاع هل اهلل څخه نېکه‬
‫بدهل غواړم‪.‬‬
‫ته يې د بدۍ بيانولو توان څنګه لریل شې او ال يې سيال نه يې! په تاسو کې بدترين دې‬
‫په تاسو کې هل غوره سړي نه لوګی يش‪.‬‬
‫تا خو د دومره مبارک‪ ،‬نېک خصلته او مسلمانې هسيت پسې بدې ردې وييل دي چې د‬
‫اهلل امني دی او خوي خصلت يې هم په ژمنه وفاء کول دي‪.‬‬
‫ايا هل تاسو څخه چې څوک د رسول اهلل ﷺ هجوه بيانوي هل هغه چا رسه مساوي دی‬
‫چې يې مدحه او کومک او مرسته کوي؟‬
‫زما پالر‪ ،‬زما نيکه او زما ځان دې هل رسول اهلل ﷺ د ابرو ساتنې لپاره هل تاسو څخه‬
‫ساتونکي يش‪.‬‬
‫ژبه مې د تورې په څېر ده چې هېڅ ډول عيب او خو نه لري‪ ،‬او شعرونه مې ژور حبر‬
‫دی چې په بوکو يې اوبه نه خړيږي‪.‬‬

‫د مکې له فتحې وروسته په اتم هجري کال کې د حنين غزا‬

‫د نيب کريم ﷺ دمکې هل فتحې چې لکه هوازن وخربېدل‪ ،‬مالک بن عوف نرصي ريض اهلل‬
‫َُْ‬
‫عنه ټول هوازن او ثقيف يو الس موټی کړل‪ ،‬بنو جشم هم وررسه يو ځای شول‪ ،‬هل بنوسعد بن‬
‫بکر او بنوهالل څخه وررسه لږ شمېر جنګيايل مل او ټل شول‪ ،‬هېره دې نه وي چې هل قيس‬
‫عيالن څخه وررسه هل مذکوره خيلونو پرته نور چا رشاکت نه و کړی او په هوازنو کې وررسه‬
‫بنوکعب او بنوکالب هم هل مالتړ کولو غوڅ انکار کړی و هېڅ نامتو وررسه نه و مل شوی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫په بنوجشم کې دريد بن الصمة چې خورا زيات بوډا او سپني ږيری و‪ ،‬هل سال مشورې‬
‫ورکونې پرته يې د جنګي چارو هل سمبالښت هېڅ توان نه درلود‪ ،‬ځکه چې هغه پياوړی جنګي‬
‫‪291‬‬
‫جتربه اکر او په خپله جنګي سالاکر و‪.‬‬
‫هل ثقيف څخه دوه مرشان او هل مالتړو قبیلو څخه مرشان او نامتو غړي يې قارب بن‬
‫االسود بن مسعودبن معتب‪ ،‬او هل بنو مالک څخه ذواخلماری سبيع بن احلارث بن مالک او‬
‫وررسه يې ورور امحر بن احلارث وو‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫خو واک او اختيار او جنګي چاري د مالک بن عوف َر ِ َ‬
‫ض اهلل عنه په ولکه کې وې‪ ،‬چې‬
‫لکه د نيب کريم ﷺ په ضد د غربګون ټولو ګډونوالو خوځښت وکړ او د اوطاس(‪ )1‬نوم ځای‬
‫ته ورسېدل‪ ،‬دريد بن صمة هم په کېجاوه کې ناست و‪ ،‬لږ ګړۍ د دمې او ساه اخستو لپاره تم‬
‫شول‪ ،‬دريد وپوښتل‪ :‬تر کوم ځای راورسېدوو؟‬
‫خلکو ورته وويل‪ :‬اوطاس ته راورسېدو خو ال تم يو‪.‬‬
‫هغه وويل‪ :‬اوطاس د اسونو ځغلولو وړ ځای دی‪ ،‬نه کنډې کرپې لري او نه ګرد غبار لري‪،‬‬
‫خو هل دې مې وخربوئ چې د اوښانو او خرو قچرو اوازونه‪ ،‬د ماشومانو ژړا شور او د ګډو بزو‬
‫رمباړې هل کومه راځي؟‬
‫َُْ‬
‫هغوی ورته وويل‪ :‬مالک بن عوف ريض اهلل عنه خلک جمبوره کړل چې خپلې ښځې او‬
‫ماشومان او ټول مايلت او شتمين په شمول بايد جنګي ډګر ته رايش‪.‬‬
‫دريد وويل‪ :‬مالک اوس چرته دی؟ چې مالک څنګه رایغ ورته يې وويل‪ :‬ته خو هل نن‬
‫څخه د خپل قوم او قبيلې خورا خمور او مرشتابه يې‪ ،‬ننې ورځ د راروانو لپاره پل ده‪ ،‬په دې مې‬
‫وخربوه چې د اوښانو او خرو قچرو اوازونه‪ ،‬د ماشومانانو ژړا شور او د ګډو بزو رمباړې هل کومه‬
‫راځي؟ هغه ورته وويل‪ :‬خلک مې د جنګ ډګر ته د خپلو شتمنيو او چبو رسه راوسيت دي‪ ،‬دريد‬
‫وپوښتل‪ :‬ولې؟ هغه وويل‪ :‬غوښتل مې چې هر څوک هل خپلې ابرو څخه لککه دفاع وکړي‪.‬‬
‫دريد ورته څق څق وکړل او ورته يې کړه‪ :‬ته جنګي رهرب نه بلکې چوپان او شپونکی يې!‬
‫ايا شکست زده او ټيت موراهل ته به ستا دا کړنه څه ګټه ولري؟ که براليس شول د هر جنګيايل‬
‫باتور لپاره دې توره او نېزه بسنه کوي‪ ،‬او که دې شکست وخوړ نو د خپلو چبو او ښځو رسه به‬
‫په رشم ورشمېږې!!‬
‫بيا يې ورڅخه وپوښتل‪ :‬کعب اوکالب چرته دي؟ هغوی ورته وويل‪ :‬هل هغوی څخه څوک‬
‫جنګ ته نه دي راغيل‪.‬‬
‫((( اوطاس د حنني په پولو د يلک نوم دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫دريد وويل‪ :‬بيا خو مو اتلويل او مېړانه هل السه ورکړې ده نو‪ ،‬که دا د څه خري او فايدې ورځ‬
‫وه نو هل هغوی څخه به هېڅ څوک هم نه وو وروسته شوي‪ ،‬اکشکې تاسو هم د کعب او کالب‬
‫په څېر درېځ اختيار کړی وی!!‬ ‫‪292‬‬

‫بيا يې وپوښتل‪ :‬څوک څوک ورڅخه راغيل دي؟‬

‫خلکو ورته وويل‪ :‬عمرو بن اعمر او عوف بن اعمر‪.‬‬
‫دريد وويل‪ :‬د بنواعمر دواړه بې وسه او بې توانه دررسه مل دي‪ ،‬نه درته خري رسویل يش او‬
‫نه درڅخه د زيان خمه نيویل يش‪.‬‬
‫بيا يې وويل‪ :‬مالکه! د هوازن د قوم رسه ځينې اکرونه دې راته ښه نه بريښي‪ ،‬بايد ښځې او‬
‫ماشومان پټ پناه او لوړې ته يوسې‪ ،‬بيا په بې دينو باندې آسپزي بريد وکړه‪ ،‬که د جنګ جګړې‬
‫ستونزمنه او ستړې لړې په دښمن وه بال بچ او ټول کورين غړي به خپل رسپرست ته بېرته‬
‫راغونډ يش‪ ،‬خو که ولې د جګړې ستړې په مونږ وه نو کم از کم ماشومان او زنانه خو به‬
‫دې روغ جوړ او سالم پاتې يش!!‬
‫مالک ورته وويل‪ :‬قسم په اهلل چې ستا خربو او سال مشورو ته هېڅ اړتيا نه لرم‪ ،‬ته بوډا‬
‫شوی يې وخت دې تېر شوی دی‪ ،‬د عقل مزی دې هم خام دی!!‬
‫بيا مالک غږ کړ‪ :‬ای هوازنو!! ياخو به مې جنګي قيادت ته اغړه کېږدئ او يابه هم خپله‬
‫توره هل ځانه تېرو بېر وباسم تر څو ومرم‪ ،‬ځکه مالک نه غوښتل چې ځان رسه په جنګ د‬
‫دريد بن صمه سال مشورې رشيکي کړي‪ ،‬ټولو هوازنو ورته وويل‪ :‬مونږ دې په مرشۍ منوو‪.‬‬
‫دريد وويل‪ :‬نه خو مې داسې ورځ يلدلې وه او نه مې ځواک دومره چرته مات شوی و‪ ،‬او‬
‫بيا يې دا شعرونه وويل‪:‬‬
‫َ‬
‫يهـــا َوأ َض ْ‬ ‫أ ُخ ُّ‬
‫ـــب ف َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫يَــا َلْتَين ف َ‬
‫ـع‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫يهـــا َجذع‬ ‫ِ‬
‫َ ٌ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫الز َمـعْ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َُ ُ َْ َ‬
‫كأنهــــا شــاة صـدع‬ ‫***‬ ‫ــــاء‬ ‫ف‬ ‫أقـود وط‬
‫اکشکې په دې جګړه کې ځوان زلیم وم‪ ،‬د تکرب او مستۍ ګامونه به مې پورته او‬
‫ايښي وو‪.‬‬
‫اکشکې ګڼ ويښته لرونکی اس رارسه وی او د چابک ورغومې په څېر مې ځغلویل‬
‫وی‪.‬‬
‫بيا مالک په رستېرو غږ کړ چې که دښمن لکه هم خمې ته دريش د تورو تېرې پرې ماتې‬
‫کړئ او نظايم بريد به هم پرې د يو سړي په څېر وکړئ‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫دهوازن او نورو قبيلو په غربګون چې لکه نيب کريم ﷺ و خربېد‪ ،‬د راپور راټولولو لپاره يې‬
‫َُْ‬
‫عبداهلل بن ايب رصد اسليم ريض اهلل عنه واستو او ورته يې وويل‪ :‬ددښمن په يلکو کې نوځه‬
‫‪293‬‬
‫او تر هغه تم شه چې ځان د دښمن په جنګي تکتيکونو ښه وپوهوې او بيا راشه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عبداهلل بن ايب رصد ريض اهلل عنه الړ او د دښمن په صفونو کې ننوت د مالک او د هوازن‬
‫اړوند ټول جنګي حاالت او دفايع قوت يې کشف کړ‪ ،‬بيا نيب کريم ﷺ ته رایغ او د دښمن‬
‫په حاالتو يې وخربو‪.‬‬
‫لکه چې نيب کريم ﷺ د هوازن د لککې ځوايب محلې هوډ وکړ‪ ،‬هل روانېدو وړاندې يې ورته‬
‫چا وويل‪ :‬د صفوان بن اميه رسه زياتې زغرې او نور جنګي اوزار دي چې غوڅه او پرېکونه‬
‫کویل يش‪.‬‬
‫اګر که صفوان بن اميه دغه مهال مرشک هم و خو نيب کريم ﷺ ورته استازی واستو چې‬
‫ستارسه زغرې او نور جنګي االت راته د امانت په څېر راکړه‪ ،‬ترڅو سباين دښمن رسه لککه‬
‫مقابله وکړو‪.‬‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬حممده! ولې په جرب زور يې راڅخه اخلې؟‬
‫هغه ورته کړه‪ :‬نا‪ ،‬بلکې امانت يې راکړه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫صفوان ريض اهلل عنه ويل‪ :‬امانت اخستل خو يې څه بده خربه نه ده‪ ،‬واخله‪.‬‬
‫د نورو جنګي االتو په شمول يې ورهل سل زغرې هم ورکړې‪ ،‬داسې ويل کيږي چې نيب‬
‫کريم ﷺ ورته دا هم وويل چې تر جنګي ډګره يې رارسه د وړلو زيار هم وګاهل‪ ،‬او هغه هم‬
‫وررسه دغسې وکړل‪.‬‬
‫بيا نيب کريم ﷺ هل مکې څخه ووت د خپلو لسو زرو کسانو په ملتيا وررسه دوه زره د مکې‬
‫نوي مسلمانان هم ملګري شول او په مکه کې د پاتې خلکو ټولې چارې يې عتاب اسيد بن‬
‫َُْ‬
‫ايب العيص ريض اهلل عنه ته ورسپارتې او خپله د هوازن مقابلې ته الړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫حارث بن مالک ريض اهلل عنه وايي‪ :‬د حنني جګړې په لور مونږ هم هل مکې څخه د نيب‬
‫کريم ﷺ په ملتيا ووتو و‪ ،‬د قريشو د اکفرانو او د عربانو د نورو مرشاکنو لپاره لويه تکه‬
‫شنه ونه وه چې د خري او برکت لپاره به يې ورته اسلحې ځوړندولې‪ ،‬ترڅنګ به يې وررسه‬
‫اعتاکفونه هم کول او خپلې نذرانې او منښتې به يې ورته نزدې ذحبه کولې‪ ،‬چونکه مونږ‬
‫خپله نوی اسالم ته اغړه اېښې وه ورڅخه مو وغوښتل او ورته مو خپل اوازونه لوړ کړل چې‬
‫د دوی په څېر زمونږ لپاره هم ونه وګرځوه‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬اهلل اکرب‪ ،‬زما دې په رب‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم‬ ‫اليزال قسم وي چې تاسو خو ما ته داسې خربه وکړه لکه بنو ارسائيلو چې مویس علي ِه‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ته کړې وه (ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ)(‪ )1‬دغه خو يب ديين او کفر دی‪ ،‬او‬

‫تاسو به هرومرو د خمکنو کفارو په الرو ګودرو روانېږئ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫جابر بن عبداهلل ريض اهلل عنه وايي‪ :‬لکه چې مونږ حنني ته د ورتلو په حالت کې وو‪ ،‬د‬ ‫‪294‬‬

‫تهامه د لوی پراخه ناوچې څخه ورښکته شو‪ ،‬هلته راته هوازنو او وررسه نورو ټل قبيلو لکک‬
‫کمني نيویل و چې مونږ پرې ناخربه وو‪ ،‬حاالنکه مونږ اېله بېله د سهار په مهال چې تيارې‬
‫يې ال هم نوې پورته شوې ورسېدو‪ ،‬خو خوړ ته زمونږ هل ورښکته کېدو رسه سم هل لکک کمني‬
‫وروسته يې د يو سړي په څېر راباندې هل هر اړخه غيش وورول‪ ،‬زمونږ ځواک او جنګي قوه په‬
‫بېالبېلو الرو پټ او پناه شول چې يو په کې د بل هېڅ خيال نه ساتو‪.‬‬
‫نیب کريم ﷺ ښۍ اړخ ته ډډه شو او غږ يې کړ چې‪ :‬ای خلکو! چرته ځئ؟ زه حممد بن‬
‫عبداهلل د اهلل رسول دتله يم‪ ،‬که څه هم خلک وررسه نه وو خو ولې د مهاجرينو او انصارو او‬
‫د خپل کور ځينې غړي وررسه لکک والړ و‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬د خلکو د شکست رسه ځينو د مکې نوی مومنانو چې ال يې په زړه کې‬
‫مسلمانانو ته لږ حسد پاتې و د کږو نسکورو خربو لړې پېل کړه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه چې د تقسيم غيش (ازالم) يې به تېرکښ کې وو‪ ،‬وويل‪ :‬د شکست‬
‫منډې به يې اوس تر حبره ورسيږي!‬
‫جبلة بن احلنبل هم وويل‪ :‬لکه چې نن يې دم درهې هېڅ اغېز ونه کړ‪.‬‬
‫شيبة بن عمثان وايي‪ :‬ما هل ځان رسه وويل چې نن مې د پالر د غچ اخستو زرينه موقعه ده‪،‬‬
‫زه به نن هرومرو حممد ﷺ وژنم ځکه چې پالر يې د احد په جنګ کې وژل شوی و‪ ،‬زه راغلم‬
‫تر څو خپل هدف ته رسيدګي وکړم‪ ،‬لکه چې مې هغه په نظر کې راوست په زړه مې څه وشول‬
‫او هل وژلو څخه يې بې توانه شوم‪ ،‬وپوهېدم چې نيب کريم ﷺ راڅخه په پياوړې دفاع کې دی‪.‬‬
‫او ځينو مکې واالو به دا هم ويل چې نيب کريم ﷺ چې هل مکې څخه حنني ته روان شو نو‬
‫د ډېرو جماهدينو او جنګې قوې هل کبله يې وويل‪ :‬په دې شمېر به هېڅلکه شکست ونه خورو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عباس بن عبداملطلب ريض اهلل عنه وايي‪ :‬ما د نيب کريم ﷺ د سپينې قچرې واګې نيولې‬
‫وې‪ ،‬چونکه زه په تن اباد وم او لوړ غږی وم‪ ،‬که نيب کريم ﷺ څه هم د (ای خلکو چر ته‬
‫ځې‪ ،‬چرته ځئ) اوازونه پورته کړل خو ولې هر څوک په خالصون بوخت و‪ ،‬هېڅ چا هم مخ‬
‫راونه ګرځو‪ ،‬راته يې وويل‪ :‬عباسه! په خورا لوړ اواز چېغه کړه چې ای انصارو!‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫الس الم‪ -‬ورته‬ ‫((( سورت اع راف‪ .)۱۳۸( :‬ژباړه‪ :‬زمونږ لپاره هم د دغې قوم په څېر معبود جوړ کړه‪ ،‬مویس ‪-‬ع ل ي ِه‬
‫وويل‪ :‬چې تاسو خو ال تر اوسه بې وقوفه ياست!!‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫عباس ريض اهلل عنه وايي‪ :‬د غږ رسه ځواب شوم‪ :‬دا دی درغلو‪ ،‬درغلو‪.‬‬
‫اګر که جماهدينو خپل اوښان د جنګ ډکر ته راخمامخ کړل خو ولې د زياتو غشو ورېدو‬
‫‪295‬‬ ‫هل کبله ونه شو توانېدای‪ ،‬نو خپلې زغرې يې د اوښاو په اغړو او مرو کې واچولې او ځانونه‬
‫يې په توره ډال سمبال کړل‪ ،‬که څه هم سخته وه خو په ډېر زيار او سختۍ د اواز په لورې‬
‫تېز راوځغلېدل‪ ،‬تر دې چې نيب کريم ﷺ ته راورسېدل‪ ،‬خو د سلو رستېرو په راغونډولو يې‬
‫ددښمن لور ته خمه کړه او وررسه يې د جنګ د نوي لړی بل پړاو پېل کړ‪.‬‬
‫که څه هم د مسلمانانو په لومړيو تيت او پرک باندې د (ای انصارو‪ )..‬غږ وشو خو بيا‬
‫هم خزرجيانو ته په ځانګړي توګه غږ پورته شو‪ ،‬په دې خاطر چې خزرجيانو په جنګ کې د‬
‫رسخندنې ميدان وړی و‪ ،‬نيب کريم ﷺ چې لکه د قوم او دښمن ترمنځ تود جريان ويلد‪ ،‬وېويل‪:‬‬
‫د جنګ او مقابلې نغری اوس ګرم شو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫جابر بن عبداهلل ريض اهلل عنه وايي‪ :‬د هوازن قوم جنګي بېرغ لوړونکی چې په خپل‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫اوښ سپور و‪ ،‬ورپسې عيل ريض اهلل عنه د يو انصاري په ملتيا وریغ‪ ،‬عيل ريض اهلل عنه د اوښ‬
‫اغړه په توره ووهله سړی ترې پړمخ راولوېد‪ ،‬انصاري پرې هل ځند پرته ورټوپ کړ ښپې يې‬
‫ترې ووهلې نور رس پر ځمکه پرېوت‪ ،‬مسلمانان جماهدين ال د خپلې اتلولې او مېړانې څخه‬
‫نه وو وزګار شوې چې په هوازنو کې د شکست درز او فرار په زياتېدو شو‪ ،‬وخت ال نه و تېر‬
‫چې د نيب کريم ﷺ په وړاندې ددښمن ځينې جنګي قوه الس تړيل بنديان والړ وو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان بن احلارث ريض اهلل عنه چې په دغه ورځ يې هل زيات زغم نه اکر واخست او‬
‫اسالم يې هم ال پسې پياوړی شو‪ ،‬د نيب کريم ﷺ د قچرې واګې يې نيولې وې‪ ،‬نيب کريم ﷺ‬
‫وپوښتل چې څوک يې؟ هغه ورته کړه‪ :‬ای د اهلل رسوهل! ستا د مور ځوی يم‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َْ‬
‫عبداهلل بن ايب بکر ريض اهلل عن ُه َما وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ د ابوطلحه ريض اهلل عنه رسه د‬
‫َْ‬
‫هغه يب يب ام سليم ريض اهلل عن َها ويلده چې په اوښ يې د ځان رسه سرپه کړې وه او تازه په‬
‫َْ‬ ‫َُْ‬
‫(عبداهلل بن طلحه) ريض اهلل عنه هم امېدواره وه‪ ،‬ام سليم ريض اهلل عن َها وېرېده چې اوښ‬
‫يې هل بريده تېره نه کړي‪ ،‬رس يې ورهل ځان ته رانزدې او هل پېزوان څخه يې ونيو‪ ،‬نيب کريم ﷺ‬
‫پرې غږ کړ چې ايا ته ام سليم يې؟‬
‫هغې ورته کړه‪ :‬هو‪ ،‬ام سليم يم د اهلل رسوهل! په دې خاطر راغلم چې هل تا څخه په شا‬
‫ختتيديل داسې ووژنم لکه ته چې خپل دښمنان وژنې‪.‬‬
‫َْ‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬ولې ام سليم! اهلل بس او اکيف نه دی؟ ام سليم ريض اهلل عن َها چې‬
‫الس په خنجر راروانه‪ ،‬خاوند يې ورڅخه وپوښتل چې په الس کې دې څه دي؟ هغې وويل‪:‬‬
‫هل ځان رسه مې خنجر راواخست که کوم مرشک په خمه رايش په خېټه به یې سوری وری کړم‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫ابو طلحه ريض اهلل عنه الړ او نيب کريم ﷺ ته يې وويل‪ :‬د سرتګې خڅڼي ته دې خيال‬
‫دی! کومې خربې کوي!!‬
‫َُْ‬
‫ابوقتاده ريض اهلل عنه وايي‪ :‬د حنني په ورځ مې يو مسلمان او مرشک دواړه مټ اټۍ‬ ‫‪296‬‬

‫ويلدل‪ ،‬ومې يلدل چې بل مرشک د مسلمان رسه اړم مرشک رسه مرسته کوهل‪ ،‬زه ورنږدې‬
‫شوم او الس مې ترې غوڅ کړ خو ولې په بل الس يې دومره لکک ونېولم چې نزدې وه مړ مې‬
‫کړي‪ ،‬دا چې هل الس نه يې وينه ډېره الړه خپله راولويد او مړ مې کړ‪ ،‬هل دې تېر شوم او دوه‬
‫نورو رسه په جنګ بوخت شوم‪ ،‬خو دومره مې ويلدل چې د مکې يو نفر رایغ او ټول جنګي‬
‫اوزار يې ترې واخستل‪.‬‬
‫د جنګ لړي چې لکه ترپايه ورسېده‪ ،‬حاالت قابو شول‪ ،‬نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬چا چې څوک‬
‫مړ کړی وي مال يې د هغه دی‪.‬‬
‫ما وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! ما يو نفر ووژه بيا نورو رسه په جنګ بوخت شوم خو ونه پوهېدم‬
‫چې جنګي اوزار ترې چا اخسيت دي؟‬
‫د مکې نفر غږ کړ چې اوزار ترې ما اخسيت وو‪ ،‬د اهلل رسوهل! دومره ورته ووايه چې زما‬
‫برخه هم پکې وکړي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه وويل‪ :‬نا قسم په اهلل چې ټول به قتاده اخيل او دده په کې هېڅ برخه‬
‫نشته‪ ،‬ته د اهلل پاک د زمري رسه په ګټيل اوزارو کې چې د هغه په الره کې يې جنګ جګړه‬
‫کړې ده وررسه په کې رشاکت کوې؟ زر کوه او د مړ سړي ټول اوزار ده ته ورکړه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬ابوبکر ريض اهلل عنه روغه خربه وکړه‪ ،‬زر کوه او قتاده ته ټول‬
‫اوزار ورکړه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫قتاده ريض اهلل عنه وايي‪ :‬دغه اوزار مې خرڅ کړل او ځان لپاره مې پرې د کجورو ونې‬
‫واخستې‪ ،‬دغه مې لومړی ملکيت و چې الس ته مې رایغ‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬د هوازنو د شکست رسه د بنو مالک په ثقيف قبيله کې درنه مرګ ژوبله‬
‫دوه چنده شوه‪ ،‬د دوی بېرغ الندې عثمان بن عبداهلل بن ربيعه بن احلارث بن حبيب چې د‬
‫ذو اخلمار هل مړيين وروسته يې بېرغ راپورته کړ‪ ،‬په شمول اويا نور جنګيايل هم وژل شوي وو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د مرشاکنو هل ماتې شکست وروسته ځينې د مالک بن عوف ريض اهلل عنه په مرشۍ طائف‬
‫ته په تېښته بريايل شول خو ولې ځينې نور يې په اوطاس کې په دفايع عملياتو بوخت شول‪،‬‬
‫او بنو غريه ثقفيان د خنلې په لور وکوچېدل‪ ،‬د نيب کريم ﷺ جنګي قوه خنلې ته تېښتېدلو پسې‬
‫شوه خو ولې هغه څوک يې پرېښودل چې لوړو پورتو ساحوته تښتېديل وو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫د اوطاس په لور تښتېدلو پسې نيب کريم ﷺ ابو اعمر اشعري ريض اهلل عنه واستو‪ ،‬هلته‬
‫يې پاتې شکست زده هل ګېرې الندې راوستل‪ ،‬هغوی پرې غيش راوورول نو ابو اعمر ريض اهلل‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫‪297‬‬
‫عنه پرې ولګېد او شهيد شو‪ ،‬بېرغ يې د تره ځوی ابومویس اشعري ريض اهلل عنه راپورته او‬
‫د ده په الس اهلل پاک هغوی ته شکست ورکړ او فتحه يې راوړه‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫د شکست په مهال مالک بن عوف َر ِ َ‬
‫ض اهلل عنه د غونډۍ په لوړه څوکه پورته شو او‬
‫وررسه د خپل قوم شاه سوارانو ته يې وويل‪ :‬تر هغه تم شئ چې کمزوري مو الړ يش او وروسته‬
‫پاتې خلک دررسه ټل او مل يش‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ په الره کې خلک راغونډ ويلدل‪ ،‬ويې پوښتل چې هغه خلک څنګه راغونډ‬
‫َُْ‬
‫دی؟ خلکو ورته وويل‪ :‬خادل بن ويلد ريض اهلل عنه ښځه وژلې ده‪ ،‬نيب کريم ﷺ ځينو‬
‫حارضينو ته وويل‪ :‬خادل چې هر چرته وي ويې خربوئ چې نيب کريم ﷺ دې د ښځو‪،‬‬
‫ماشومانو او مريانو او نوکر پېشه خلکو هل وژلو منعه کوي‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ په دغه وځ وويل‪ :‬که د بنو سعد بن بکر اړوند ِبَاد نوم سړی د هر چا په‬
‫ولکه کې رايش نو چې خالص نه يش‪ ،‬ځکه هغه د مسلمانانو پر ضد ډېر ستونزمن ګامونه‬
‫پورته کړي وو‪.‬‬
‫مسلمانانو جباد د کورنۍ غړو او د شيماء ‪-‬چې د نيب کريم ﷺ رضايع خور وه‪ -‬په شمول‬
‫ټول نبوي حضور کې الس تړيل عرض کړل‪.‬‬
‫د جباد په څېر به صحابه کرامو د بنديانو په راوستلو کې د شيماء رسه هم لږه سخيت کوهل‪،‬‬
‫هغې ورته وويل‪ :‬پوهه شئ ګورې زه د رسول اهلل ﷺ رضايع خور يم‪ ،‬خو ولې هېڅ مسلمان‬
‫يې تر هغه خربه نه تصديقوهل چې د نيب کريم ﷺ حضور ته يې ټول راوستل‪.‬‬
‫د رارسېدورسه سم يې په نيب کريم ﷺ غږ کړ چې زه ستا رضايع خور يم‪ ،‬نيب کريم ﷺ‬
‫ورته وويل‪ :‬ایا هل ما رسه په خورولۍ څه نښه لرې؟‬
‫هغې وويل‪ :‬ته ما په خپل تيش کېنویل وې او په مال (شا) دې راباندې خوهل ولګوهل چې‬
‫اثر يې تر اوسه شته دی‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ نښه وپېژنده او د هغې د قدر او ناز لپاره يې ورته خپل څادر په ځمکه خپور کړ‪،‬‬
‫او ورته يې کړه‪ :‬که غواړې ما رسه په قدر او احرتام پاتې شې هم ستا خوښه ده او که غواړې خپل‬
‫ټاټويب او ټرب ته ستنه شې هم تا ته اختيار دی‪ ،‬هغې ورته وويل‪ :‬خوښه مې ده چې خپل ټرب ته ستنه‬
‫شم‪ ،‬نيب کريم ﷺ په قيميت حتفو رسه په خپل قام قبيل وسپارته‪ ،‬بنو سعد داسې هم انګريوي چې‬
‫نيب کريم ﷺ خپلې رضايع خور ته د مکحول په نوم غالم او يوه وينځه هم ډالۍ کړل‪ ،‬وينځې‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫او غالم دواړو رسه نکاح وتړهل چې نسل يې تر اوس مهال شتون لري‪.‬‬
‫ابن هشام وايي‪ :‬د حنني په ورځ اهلل پاک دا ايتونه نازل کړل (ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ‬
‫ﮣﮤ ﮥ ﮦﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ‬ ‫‪298‬‬

‫ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ‬
‫ﯥ ﯦ ﯧﯨ ﯩ ﯪ ﯫ)(‪.)1‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬نیب کريم ﷺ ته د حنني په غزا کې الس ته راوړل شوی غنيمتونه او‬
‫وينځې غالمان راټول کړل شول‪ ،‬د غنيمتونو د حفاظت په دنده يې مسعود بن عمرو غفاري‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه وګماره‪.‬‬
‫او د نيب کريم ﷺ د امر رسه سم ټول غنيمتونه او وينځې د جعرانه په مقام کې وځنډول شول‪.‬‬

‫په اتم هجري کال کې د طائف غزا‬

‫د ثقيف شکست زده چې لکه طائف ته په تېښته بريايل شول‪ ،‬هلته يې د جنګ د نوی لړې‬
‫پېل کولو لپاره نور نوی پالنونه ترتيب کړل او د ځانونو پسې يې د خپل ښارګوټې دروازې وتړلې‪.‬‬
‫د حنني جنګ او د طائف حمارصې ته عروه بن مسعود او غيالن بن مسلمه ريض اهلل‬
‫َْ‬
‫عن ُه َما ونه شو کړای چې حارضي ورکړي‪ ،‬هغه داسې چې دواړه په ُج ُرش کې د ټينکونو او‬
‫منجنيقونو او د غشو په دفايع االتو جوړولو زده کړه بوخت وو‪.‬‬
‫نیب کريم ﷺ چې لکه هل حنني څخه راوزګار او د طائف په لور يې خمه کړه‪ ،‬کعب بن مالک‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه وويل‪:‬‬
‫َ‬ ‫ثــم أَ ْ َ‬
‫ج ْمنَا ُّ‬
‫الســيُوفا‬ ‫َو َخيْ َ‬
‫ــر َّ‬ ‫ب‬ ‫ك َريْ‬ ‫ْ َ َ َ ُ َّ‬
‫ق َضيْنَــا ِمــن تِهامــة‬
‫َ‬
‫***‬ ‫ٍ‬
‫َ َ ً‬ ‫َ َ ُ ُ َّ َ‬ ‫ــت لَ َقالَ ْ‬ ‫ي َهــا َول َ ْ‬
‫ــو َن َط َق ْ‬ ‫َُ‬
‫ن ِّ ُ‬
‫ــن د ْو ًســا أ ْو ث ِقيفــا‬ ‫اطعه‬
‫قو ِ‬ ‫***‬ ‫ت‬

‫((( سورت توبه‪ .)۲۶-۲۵( :‬ژباړه‪ :‬اهلل پاک په ګڼ شمېر ځايونو کې ستاسو مرسته کړې ده‪ ،‬او د حنني په ورځ‬
‫يې هم هل خپلې مرستې ب رمخن کړئ چې خپلې زياتې شمېرنې او ځاين زياتوايل په کرب او غرور کې‬
‫راوستئ‪ ،‬خپل وګړيز ډېروایل ستاسو په هېڅ در ونه خوړ‪ ،‬پ راخه ځمکه هم درباندې راتنګه شوه‪ ،‬او بېرته‬
‫په شا وځغليدئ * بيا اهلل پاک په خپل رسول او ګردو مومنانو باندې خپله ډاډګېرنه او تسيل خبش پېرزينه‬
‫راواستوهل‪ ،‬او داسې لښکر يې راواستو چې تاسو بييخ يلدیل نه و‪ ،‬او هل دين څخه منکر يې پرې زساوار کړل‪،‬‬
‫او همدغه د منکرينو او اکف رانو لپاره مناسبه زسا ده‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َ َ ُ ْ َّ ُ ُ َ‬ ‫ْ َْ َ َ َ‬ ‫ََ ْ ُ‬
‫ــم منــا أل ْوفــا‬ ‫ارك‬ ‫َ‬
‫بِســاح ِة د ِ‬ ‫ـــر ْوها‬
‫***‬ ‫فلست ِل َ ِ‬
‫اض ٍن إن لم ت‬
‫َُ ْ ُ ُ ُ ُ ْ ُ ُ ُ َ‬ ‫ََْ َ ُ ُْ ُ َ‬
‫وش ببَ ْطن َو ٍّ‬
‫ورك ْم ِمنك ْم خلوفا‬ ‫وتص ِبح د‬
‫***‬ ‫ج‬ ‫ِ ِ‬ ‫ــزع العــر‬‫ونن ِ‬
‫‪299‬‬ ‫د تهامه او خيرب د ميشتو خلکو شبهې او شکونه مو ايله لرې کړل او لږ وړاندې مو‬
‫تورو د ارام ساه واخسته‪.‬‬
‫که خپلو تورو ته د خربو واک ورکړو نو نارې سورې به ويه چې هل دوس او ثقيف رسه‬
‫جنګونه کوو‪.‬‬
‫زه به د هغې ښځې ځوی نه يم چې رالوی کړی يې يم‪ ،‬هله چې زمونږ د زرهاوو تورو‬
‫رسه د خپلو کورنو دننه نابربه خمامخ نه شوئ‪.‬‬
‫په (وج) مقام کې به مو کورونه راڅخه داسې پاتې يش چې ستاسو هل زنانه وو پرته به‬
‫پکې نور څوک نه وي‪.‬‬
‫نیب کريم ﷺ طائف ته د جنګي اکروان روانولو په جريان کې د سفر لړې هل خنلې يمانې‬
‫څخه پېل او بيا قرن املنازل او بيا د مليح هل الرې (يله) کې حبرة الراغء ته ورسېد‪ ،‬دتله يې‬
‫مسجد جوړ کړ او ملونځونه يې هم په کې وکړ‪.‬‬
‫بيا هل دې ځای څخه د ضيفه په نوم الرې باندې تر هغه ریه شو چې د خنب په نوم ځای‬
‫باندې ترې ووت‪ ،‬او ځان يې د (صادره) په نوم ځای ته ورسو‪ ،‬اګر چې په الره کې يې هل بېرې‬
‫ونې الندې دمه هم واخسته‪.‬‬
‫هلته د ثقيف د يو سړي هستوګنځی ته يې استازی واستو چې تسليم او بهر راووځه‪ ،‬ورنه کور‬
‫به دې ونړو‪ ،‬چونکه ثقيف لکک او غوڅ انکار وکړ نو نيب کريم ﷺ دکور په نړولو قرار صادر کړ‪.‬‬
‫هل دې وروسته نيب کريم ﷺ راوالړ شو او طائف ته يې نزدې د لوی دېوال رسه په دومره‬
‫اندازه کې واړوهل چې د دښمن غيش ورته رسيدګي کویل شوه‪ ،‬هلته يې خييم ودرولې چې‬
‫ځينې صحابه کرام په کې د غشو ورېدو هل کبله هم شهيدان شول‪.‬‬
‫چونکه هل يوې خوا د طائف ديوالونه خورا پياوړي او دنګ وو او هل بلې خوا په مسلمانانو‬
‫غيش هم ورېدل او مرګ ژوبله په کې په ډېرېدو وه‪ ،‬تر هغه ځای په شا شول چې نن مهال په‬
‫کې د طائف لوی مسجد دی‪.‬‬
‫د مسجد هل ځايه د طائف د حمارصې موده څه د پاسه شل ورځو ته وغځېده‪.‬‬
‫په دې غزا کې د نيب کريم ﷺ رسه خپلې دوه يب بيانې هم وې چې يوه په کې ام سلمه‬
‫َْ‬
‫ريض اهلل عن َها وه‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ د دواړو لپاره خيمې ودرولې وې او ملونځ يې هم د دواړو خيمو ترمنځ وکړ‪.‬‬
‫خو چې لکه ثقيف اسالم ته اغړه کېښوده د نيب کريم ﷺ د ملونځ په ځای عمرو بن اميه‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫بن وهب لوی مسجد جوړ کړ‪.‬‬

‫داسې ويل کيږي چې دغې جومات کې يوه ستنه ده چې لکه هم د ورځې ملر راوخيژي او‬
‫وړانګې يې په سنت ولګيږي په اوازونو يش‪.‬‬ ‫‪300‬‬

‫هل همدغه ځايه نيب کريم ﷺ طائف لکک حمارصه کړ او دواړو خواو يو بل په غشو ويشتل(‪.)1‬‬
‫بيا د نيب کريم ﷺ ځيین ملګري د بکرتبند موټر په څېر جوړ کړي ټينک پسې ونښتل تر‬
‫څو طائف دېوال ونړوي او يرغل ته ځان جوړ کړي‪ ،‬خو ولې دښمنانو پرې د سکروټو په څېر‬
‫َُْ‬
‫ګرمې اوسپنې راوورولې‪ ،‬د صحابه کرامو ريض اهلل عنه بله چاره نوه نو هل ګاړي څخه راووتل‬
‫او ثقيف پرې غيش ورول چې ځينې صحابه کرام په کې په شهادت هم ورسېدل‪.‬‬
‫په دې جريان کې نيب کريم ﷺ امر وکړ چې د انګورو باغونو نيلې جرړې غوڅې کړي‪،‬‬
‫هغه و چې خلکو د انګورو جرړو په راويستلو پېل وکړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫داسې وخربېدم چې د ثقيف په دغه ورځو کې نيب کريم ﷺ ابوبکر ريض اهلل عنه ته وويل‪:‬‬
‫خوب مې ويلد چې هل کوچو څخه ډک لوښی راته ډالۍ يش چرګ (بانګي) پرې ټونګي وويه او‬
‫َُْ‬
‫هر څه ترې توي کړي‪ ،‬ابوبکر ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬ګومان نه کوم که هل ثقيف څخه نن‬
‫ورځ خپله موخه ترالسه کړې‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬زه خو وايم چې دغه تعبري به يې نه وي‪.‬‬
‫د عثمان بن عفان ريض اهلل َعنْ ُه يب يب خويله بنت حکيم سلميه ريض اهلل َع َ‬
‫نها نيب کريم‬
‫ﷺ ته وويل‪ :‬که د طائف په فتح اهلل پاک ونازولې‪ ،‬نو د بادية بنت غيالن او يا د فارغة بنت‬
‫عقيل ګاڼه به ما ته راکوې‪ ،‬ځکه چې په ټولو ثقيف کې د دوی دواړو په څېر هېڅ زنانه رسه‬
‫او سپني نه لري‪.‬‬
‫ما ته د رارسيديل راپور هل خمې ورته نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬ای خويله! په ثقيف باندې د جنګ‬
‫جګړې اجازه راته نه ده شوې‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َْ‬
‫خويله ريض اهلل عن َها الړه او عمر بن اخلطاب ريض اهلل عنه يې د ثقيف رسه په نه جګړه‬
‫وخرب و‪ ،‬هغه سمدسيت رایغ او نيب کريم ﷺ ته يې وويل‪ :‬خولې راته يوه خربه وکړه او وايي چې‬
‫ګنې تا ورته وييل دي؟ هغه ورته وويل‪ :‬هو ما ورته وييل و‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬بيا نو خلکو ته د بېرته تګ اعالن نه کوم؟‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬ولې نه‪ ،‬پورته شه‪ ،‬هغه و چې عمر ريض اهلل غږ کړ چې مونږ‬
‫بېرته د ستنېدو په حالت کې يو‪.‬‬
‫((( ابن هشام وايي‪ :‬د لومړي ځل لپاره نيب کریم ﷺ د منجنيق ګوزرا د طائف په خلکو کړی دی‪ ،‬او دا خ ربه‬
‫چې راته چا کړېده په روايت کې دروغجن نه بلکې ثقه دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫چې خللک رسه راټول شول سعيد بن عبيد غږ کړ چې ای خلکو! ثقيف پر ځای پرېږدئ‬
‫څه ورته مه وايئ‪.‬‬
‫‪301‬‬ ‫عيينة بن حصن وويل‪ :‬ثقفيان خو ډېر قسمت خواره دي! يو مسلمان ورته وويل‪ :‬تباه شې! د نيب‬
‫کريم ﷺ د مرستې په خاطر دې ګامونه راپورته کړي دي او بيا هم دمرشاکنو بره او پرې ثنا وايې؟‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬زه د ثقيف رسه ضد جنګ جګړې کې ستاسو کوم مرستندويه نه وم‪ ،‬ما‬
‫غوښتل چې که اهلل پاک حممد ﷺ ته طائف ورکړي نو زه به په کې د وينځې څښنت شم‪ ،‬شايد‬
‫د ځېرک او هوښيار انسان پالر به ترې جوړ شم‪ ،‬ځکه چې ثقفيان ډېر هوښياران وي‪.‬‬
‫هغه مهال چې نيب کريم ﷺ طايف حمارصه کړی و‪ ،‬ځيين غالمان راغلل او اسالم ته يې‬
‫اغړه کېښوده‪ ،‬د اسالم په منلو نيب کريم ﷺ ازاد کړل‪.‬‬
‫د طايف خلکو چې لکه اسالم ته اغړه کېښوده د نيب کريم ﷺ رسه يې د هغو غالمانو‬
‫اړوند خربې رشيکې کړې چې هل دوی څخه يې وړاندې اسالم راوړی او ازاد شوي وو‪ ،‬چې‬
‫حارث بن لکده په کې هم يو نمائنده و‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬نا‪ ،‬هغوی بېرته نه يش غالمان کېدای هغوی د اهلل ازاد خملوق دی‪.‬‬
‫په طائف کې د نيب کريم ﷺ هل جنګي اکروان څخه ټول دولس نفره شهيدان شوي وو چې‬
‫اووه پکې هل قريشو‪ ،‬څلور يې هل انصارو او يو شهيد په کې هل (يلث) قبيلې څخه و‪.‬‬
‫هل طائف څخه د نیب کريم ﷺ د راستندېو په مهال جبري بن زهري بن ايب سلیم دا شعرونه وويل‪:‬‬
‫ََ ْ َْ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ َ ْ ُ َ ََ َ ْ َ َ ْ ُ َْ‬
‫ــو َم الب ْ َر ِق‬ ‫اس وي‬ ‫َوغداة أ ْو َط ٍ‬ ‫***‬ ‫ي‬ ‫ٍ‬ ‫كنت عللة يــوم بط ِن حن‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َََ ْ َْ َ َ ُ َ‬
‫ــر ال ُمتَ َم ِّز ِق‬ ‫َّ‬
‫فتبــددوا كلطائِ ِ‬
‫ََ‬
‫***‬ ‫ازن جْ َع َها‬ ‫جعت بِ ِإغوا ِء هــو ِ‬
‫ْ‬
‫َ َُ ْ ََْ َ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ُ َّ َ َ ً‬
‫ــن الَن َد ِق‬ ‫إل ِجدارهــم وبط‬ ‫***‬ ‫اح ًدا‬ ‫لــم يمنعوا ِمنــا مقاما َو ِ‬
‫َْ‬
‫اب ُمـــغل ِق‬ ‫ح َّصنُــوا م َّنا ببَ‬ ‫َفتَ َ‬ ‫كيْ َما َيْ ُر ُ‬ ‫َ‬ ‫َولَ َق ْد َت َع َّر ْضنَ‬
‫ِ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫وا‬ ‫ج‬ ‫ل‬
‫ِ‬ ‫ــا‬
‫َ َْ َ ََْ ُ ََْ َ ََْ‬ ‫ج َر َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫َ ْ َ ُّ َ ْ َ ً‬
‫شــهباء تلمع بِالمنايــا فيل ِق‬ ‫***‬ ‫اج ٍة‬ ‫سانــا إل ر‬ ‫ترتــد ح‬
‫َ َ ً َ َ َّ َ َ َّ ُ َ ْ ُ ْ َْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫وم ٍة َخ ْ َ‬ ‫َملْ ُم َ‬
‫حضنا لظــل كأنه لــم يلق‬ ‫***‬ ‫اء ل ْو قذفوا بِ َها‬ ‫ــر َ‬
‫َْ‬ ‫ْ‬ ‫ُْ ََ ُ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫ش ِّ َ َ َ ْ َ‬ ‫َم ْ َ‬
‫قد ٌر تف َّرق ِف ال ِقيَــا ِد َوتلتَ ِق‬ ‫***‬ ‫اس كأننَا‬ ‫الضا ِء ع اله َر ِ‬
‫ُ ُ ََُْ ْ‬ ‫َ ِّ ْ َه َّب ْ‬ ‫ح َصنَ ْ‬ ‫ُ ِّ َ َ َ َ ْ َ ْ‬
‫تق ِر ِق‬ ‫ت ِرحيــه الم‬ ‫ه‬ ‫كنل ِ‬ ‫***‬ ‫ت‬ ‫ِف ك سابِغ ٍة إذا ما است‬
‫ُ‬
‫او ٍد َوآل مَ ِّ‬ ‫ــن ن ْســج َد ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُج ُد ٌل َت َم ُّس فُ ُضول ُ ُه َّ‬
‫ــر ِق‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫م ْ‬
‫ِ‬ ‫***‬ ‫ــن نِ َعالَا‬
‫د حنني او اوطاس او د ابرق د جنګونو پرهل پسې لړي کې خرپ ترپ مې راياد شول‪.‬‬
‫په بې وقوفانه توګه پکې هوازنو خپلې لښکرې راغونډې کړې وې‪ ،‬لکه د چرګ د‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫څانګ په څېر تري تم شوې‪.‬‬

‫هل خندق او د طائف هل دېوال پرته يې نور راڅخه د هېڅ ځايونو دفاع نه ده کړې‪.‬‬
‫مونږ ورته په دې خاطر خمامخ شول چې دوی به جنګ ته راووځي‪ ،‬خو ولې هل تړيل‬ ‫‪302‬‬

‫دروازې شاته راڅخه پټ شول‪.‬‬

‫ميدان ته ورغيل توريايل خپل جنګي اکروان ته بېرته ستړي ستومانه هغه لوي او خورا‬
‫غټ لښکر ته راستانه شول چې پړق او ځال يې وهله‪.‬‬
‫که دغې راټول شوي لښکر ته په جند کې د حضن د غر په لرلې کولو امر شوی وی‪ ،‬نو‬
‫غر به يې داسې کړی و لکه بييخ چې يې په دغه ځای شتون نه درلود‪.‬‬
‫زمرو مو په ازغنو بوټو ګامونه داسې پورته کړل لکه اسونه يې چې په منډه کې خپلې‬
‫خپې د السونو په ځای کې ږدي‪.‬‬
‫ځان پټی به په هر زغره کې داسې ښاکرېده لکه د اوبو په ډنډويک کې چې نرم باد‬
‫(شمال) رايش او په خورا مزه ناک انداز يې خوځوي‪.‬‬
‫َ َ ْ َّ َُ‬
‫زغرې هم هغه بهرتيين زغرې وې لکه داود علي ِه السالم او يا په حريه کې چې ال حمرق‬
‫جوړې کړې وي‪.‬‬

‫له هوازن څخه د غنيمت شوي مال تقسيم‬

‫بيا نيب کريم ﷺ د خپلو ملګرو په ملتيا د دحنا هل الرې طائف څخه جعرانې ته ستون شو‪،‬‬
‫په الر کې ورته چا د ثقيف رسه هل ډېرې کينې وويل‪ :‬د اهلل رسوهل! ثقيفو ته ښېرې وکړه‪ ،‬نيب‬
‫کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬ای اهلل! ثقيف ته هدايت وکړه او ما ته يې مسلمانان راوهل‪.‬‬
‫هل هوازن څخه چې نيب کريم ﷺ په جنګ کې د ګڼ شمېر او التعداد ګډو بزو او اوښانو په‬
‫شمول شپږ زره وينځې او غالمان هم نيويل وو‪ ،‬ورته د هوازن پالوې جعرانې مقام ته راغله‪،‬‬
‫ټولو ورته وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! ته ښه پوهېږې چې مونږ ستا قام قبيل يو‪ ،‬په کومې ستړې او‬
‫ستونزې چې مبتال يو ته پرې ښه خرب يې‪ ،‬اهلل دې په تا خپلې پېرزو ال پسې ډېرې کړي ته په‬
‫مونږ پېرزو او احسان وکړه‪.‬‬
‫د ابورصد زهري په نوم سړی هل هوازنو څخه وپاڅېد وېويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! د شپول(‪ )1‬دننه‬
‫((( خمکې داسې اعدت و چې په جنګ جګړه کې نيول شوې وينځې او غالمان به يې په شپولو نو کې ځای‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ټولې زنانه يا ستا تندارګانې او يا تروريانې دي‪ ،‬او يا هم هغه ښځې دي چې په کوچنيتوب کې‬
‫يې پالیل يې‪ ،‬که حارث بن ايب شمر او يا هم د نعمان بن منذر پانله مو په کوچنيتوب کې کړې‬
‫وه او د اوسمهال په څېر وررسه بندېوان شوي وو‪ ،‬نو د هغوی ظلم او ستم باوجود به ترې مونږ‬
‫‪303‬‬
‫د خري طمع توقع لریل وی‪ ،‬خو ولې ته هل هر چا ښه او هل خريه ډک يې‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬تاسو ته خپله شتمين زياته حمبوبه ده او که د کور غړي درته ډېر‬
‫ګران دي؟‬
‫هغوی وويل‪ :‬د اهلل رسوهل! ايا د شتمنيو او کورين غړو څخه اختيار زمونږ دی؟ مونږ ته‬
‫خپل کورين غړي هل نور هر څه نه زيات حمبوب اوګران دي‪ ،‬که هغوی راته راکړې ډېره به‬
‫ښه وي‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬زما او د عبداملطلب زو رسيدلې برخه ما تاسو ته درکړه‪،‬‬
‫او د پاتې خلکو اړوند به تاسو د ماسپښني ملونځ نه وروسته وپاڅېږئ‪ ،‬خلک به ما ته او ما به‬
‫خلکو ته د خپلو کورين غړو اړوند واسطه کړئ‪ ،‬زه به مو خلکو ته واسطه شم او ستاسو لپاره‬
‫به ورته سوال زاري وکړم‪.‬‬
‫لکه چې نيب کريم ﷺ د ماسپښني ملونځ په مجاعت رسه ادا کړ‪ ،‬د هوازن راغلې پالوې‬
‫پورته شوه او په نبوي ارشاداتو يې عمل وکړ‪ ،‬د خلکو په وړاندې ورته رسول کريم ﷺ وويل‪:‬‬
‫زما او د عبداملطلب زو رسيدلې برخه بېرته ستاسو شوه‪ ،‬ټولو مهاجرينو وويل‪ :‬زمونږ د هر چا‬
‫رسيدلې برخې واک د نيب کريم ﷺ رسه دی‪ ،‬انصارو وويل‪ :‬زمونږ د هر چا رسيديل برخې واک‬
‫هم د نيب کريم ﷺ رسه دی‪.‬‬
‫َ ُْ‬
‫اقرع بن حابس ريض اهلل عنه پورته شو او وېويل‪ :‬زه او بنو تميم خپله برخه چا ته نه ورکوو‪،‬‬
‫َُْ‬
‫عيينة بن حصن ريض اهلل عنه وويل‪ :‬زه او بنو فزارة هم خپله برخه چا ته نه ورکوو‪ ،‬عباس‬
‫َُْ‬
‫بن مرداس ريض اهلل عنه پورته شو او وېويل‪ :‬زه او بنو سليم هم خپله برخه چا ته نه ورکوو‪،‬‬
‫بنوسليم پورته شول چې زمونږ د برخې واک د نيب کريم ﷺ رسه دی‪ ،‬چې څنګه يې خوښه وي‬
‫مونږ پرې خوشحاهل يو‪ ،‬عباس بن مرداس بنو سليم ته وويل‪ :‬تاسو خو زه ورشمولم!!‬
‫نيب کريم ﷺ غږ وکړ چې که هر چا هوازن ته هل هغوی څخه نيول شوی غنيمت بېرته‬
‫ورکړ‪ ،‬په راروانو غنيمتونو کې به ورته د يوې برخې په رس شپږ برخې ورکړم‪ ،‬مهرباين وکړئ او‬
‫هوازنو ته خپل چبيان او ښځې ورکړئ‪.‬‬
‫د هوازن هل راغلې پالوې څخه نيب کريم ﷺ وپوښتل چې کعب بن مالک بن عوف ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه چرته دی؟‬
‫هغوی ورته وويل‪ :‬د ثقيف رسه په طائف کې تم دی‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬مالک په دې وخربوئ که راته د اسالم په حالت کې رايش نو ټوهل‬
‫پرځای کېدل‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫شتمين او د کورين غړو په شمول به مزيد نور سل اوښان هم ورته ورکړم‪.‬‬

‫مالک ته د نيب کريم ﷺ پېغام په طايف کې ورسېد‪ ،‬هغه ويرېد چې هسې نه د طائف‬
‫خلک پرې وخربيږي او هل ځان رسه يې بند نه کړي! په پټه توګه يې خادمانو ته امر وکړ چې‬ ‫‪304‬‬

‫سورلۍ يې تياره او مچتو کړي‪ ،‬او په طائف کې ورته د ځغلند مزل لپاره اس هم تيار ودروي‪،‬‬
‫د شپې هل پلوه يې د نوی سفر ااغز پېل کړ‪ ،‬هغه و چې د نيب کريم ﷺ رسه يې په جعرانه يا په‬
‫مکه کې يلدل کتل وکړل‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته د کړې ژمنې په بنسټ ټوهل شتمين او کورنۍ‬
‫غړو په شمول نور سل اوښان هم ورکړل‪ ،‬هل اسالم راوړو وروسته يې دا شعرونه وويل‪:‬‬
‫َُ‬
‫ــل م َّم ِد‬
‫ْ‬
‫ث‬ ‫م‬ ‫ب‬ ‫ــم‬ ‫ه‬
‫ُ ِّ‬
‫ك‬ ‫ــاس‬ ‫ف َّ‬
‫انل‬ ‫ه‬ ‫ل‬
‫ْ ُ ْ‬
‫ث‬ ‫م‬ ‫ب‬ ‫ت‬ ‫ع‬ ‫م‬ ‫ــ‬ ‫س‬ ‫إن َرأَي ْ ُ‬
‫ت َو َل َ‬ ‫َ ْ‬
‫ما‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُْ ْ َ َ‬ ‫ََ َ ََ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َْ َ ََ ْ َ ْ‬
‫ــرك عما ِف غ ِد‬ ‫ومت تشــأ ي ِ‬ ‫***‬ ‫يل إذا اجت ِدي‬ ‫أوف وأعطى لِلج ِز ِ‬
‫َّ ْ َ ِّ َ َ ْ ُ ِّ ُ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َ َ ُ َ َّ َ ْ َ ْ‬
‫ــد‬
‫بِالســمه ِري وض ِب ك مهن ِ‬ ‫***‬ ‫وإِذا الك ِتيبــة عــردت أنيابها‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ ْ َ َْ َ َ َ‬ ‫َ َ َ َّ ُ َ ٌ َ َ َ ْ َ‬
‫وســط الهباء ِة خا ِدر يف مرص ِد‬ ‫***‬ ‫فكأنــه لْــث ع أشــب ِ ِ‬
‫ال‬
‫په ټولو خلکو کې ما د حممد ﷺ په څېر تر دې ګړۍ څوک نه دی يلدیل‪.‬‬
‫چې لکه وررسه څه یش وی نو ډېره ورکړه کوي او که وغواړی د سبا د ورځې هل احوالو‬
‫دې هم خربوي‪.‬‬
‫جنګي قوه چې لکه په جنګ جګړې کې رسه ښه قوي يش او په نېزو او هندې تورې‬
‫باندې وهل رشپول رشوع کړي نو‪...‬‬
‫نو مرشتابه (حممد ﷺ) يې د جګړې په ګرد غبار کې داسې وي لکه زمری چې په‬
‫مورچه کې ناست وي او چبي يې په جګړه بوخت وي‪.‬‬
‫هغه و چې د خپل قوم په شمول يې پر ثماهل‪ ،‬سلمه‪ ،‬او فهم قبيلو باندې مرش وګماره‪ ،‬هل اسالم‬
‫وروسته به يې د نورو قبيلو په شمول د خپل قام رسه د ثقيف په ضد خونړيزې معرکې کولې‪ ،‬د‬
‫هغوی په چارپایانو به يې محلې کولې‪ ،‬تر دې چې ابوحمجن ثقيف ورپسې دا شعرونه وويل‪:‬‬
‫ْ‬ ‫ُ َّ َ ْ ُ َ‬ ‫َ َ َْ‬
‫ال ْع َ‬
‫ـزونـــا َبنُو َسـ ِل َمه‬ ‫ثم تغ‬ ‫***‬ ‫اء َجانِبَنَا‬
‫ــد ُ‬ ‫ت‬
‫هــاب ِ‬
‫َ ُْ ْ َ ْ‬ ‫َْْ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ٌ‬ ‫ََ َ َ‬
‫ـد والرمه‬ ‫نـاقِضـا لِلعه ِ‬ ‫***‬ ‫تـانــــــا مالِك بِ ِهــم‬ ‫وأ‬
‫ُ َ َْ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬
‫ول ن ِقمه‬ ‫ولقـــد كنـــا أ ِ‬ ‫***‬ ‫ــاز ِلَـــا‬
‫وأتونــــا ِف من ِ‬
‫هل يو اړخه غري اغيارو وځپلو او هل بل پلوه رارسه بنو سلمه هم جنګ جګړې کوي‪.‬‬
‫مالک بن عوف دغه ټول قومونه دتله راوستل او هل مونږ رسه يې خپلې کړې ژمنې وړنګولې‪.‬‬
‫زمونږ پر کورونو يې بريدونه وکړل خو ولې مونږ د غچ او انتقام خلک يو‪.‬‬
‫خلک د نيب کريم ﷺ پسې يلکه شول او چغې نارې يې وهلې چې ای د اهلل رسوهل! په مونږ‬
‫د غنيمت اوښان او ګډې بزې تقسيم کړه‪ ،‬تر دې چې هغه يې هل السه ونې ته تکيه ووهله او‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫دوی به يې څادر راښکو چې زرکوه‪ ...‬زرکوه‪...‬‬

‫نیب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬ای خلکو! که د تهامه د ونو بوټو په څېر چارپيان مې هم الس‬
‫‪305‬‬ ‫ته رايش په همدا تاسو يې تقسيموم‪ ،‬زما هل اړخ به هېڅ کنجويس‪ ،‬خبل او درواغ ونه وينئ‪.‬‬
‫بيا وپاڅېد او هل يو اوښ څخه يې وژغنې راوويستې‪ ،‬د الس په دواړو ګوتو کې يې پورته‬
‫کړې او وېويل‪ :‬ای خلکو! هل مخس پرته زما په دې مال کې ددې وېښتانو په اندازه نور هېڅ‬
‫حق نشته‪ ،‬او مخس بېرته په تاسو تقسيم او توزيع کوم‪ ،‬هل غنيمت څخه بايد ټول غال شوی‬
‫مال که سنت ولې نه وي‪ ،‬تار ولې نه خو بېرته يې راوړئ‪ ،‬ورنه د قيامت په ورځ به ستاسو لپاره‬
‫رشم او رسوايي وي‪.‬‬
‫د غږ اورېدو رسه سم يو انصاري هل وېښتانو جوړ شوی پړی چې هل غنيمت څخه يې پورته‬
‫کړی و راوړ او ورته يې وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! دا پړی مې په دې خاطر هل اجازې پرته پورته‬
‫کړی و چې د خپل اوښ د دانو عالج معاجله مې پرې کوهل‪ ،‬نیب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬زما‬
‫برخه په کې ستا شوه‪ ،‬سړي وويل‪ :‬چې خربه دې ته ورسېده نو زه ورته هېڅ اړتيا نه لرم‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ د غنيمت په توزيع کې د قومونو او قبيلو مرشان او لوړ پوړو ته ډېره او لويه‬
‫برخه په دې خاطر ورکړه تر څو يې زړونه خپل کړي‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫ابوسفيان بن حرب ريض اهلل عنه او د هغه ځوی معاويه ريض اهلل عنه ته يې سل سل‬
‫َُْ‬
‫اوښان ورکړ‪ ،‬سل اوښان يې حکيم بن حزام ريض اهلل عنه ته ورکړ‪ ،‬سل اوښان يې حارث بن‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫حارث بن لکدة ريض اهلل عنه ته ورکړ‪ ،‬نور سل اوښان يې سهيل بن عمرو ريض اهلل عنه ته‬
‫َُْ‬
‫ورکړ‪ ،‬سل اوښان يې عيينة بن حصن ريض اهلل عنه ته ورکړ او سل يې اقرع بن حابس ريض‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫اهلل عنه ته ورکړ‪ ،‬سل يې مالک بن عوف او نور سل يې صفوان بن اميه ريض اهلل عنه ته ورکړ‪.‬‬
‫دا هغه هستيانې وې چې نيب کريم ﷺ د سلو اوښانو په ورکولو نازويل وو‪.‬‬
‫د قريشو ځېنو نورو خلکو ته يې هل سلو څخه راښکته برخه هم ورکړې وه‪ ،‬خمرمه بن نوفل‪،‬‬
‫َْ‬
‫عمري بن وهب مجيح‪ ،‬هشام بن عمرو او د بنو اعمر بن لؤی يو بل غړی ‪ -‬ريض اهلل عن ُه ْم ‪ -‬وو‪،‬‬
‫ورته هل سلو څخه کم ورکړي وو‪ ،‬خو زه نه پوهېږم چې څومره وو؟‬
‫َْ‬
‫سعيد بن يربوع بن عنکثة او سهيم ريض اهلل عن ُه َما ته يې پنځوس پنځوس اوښان ورکړي وو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عباس بن مرداس ريض اهلل عنه ته يې داوښانو چبي ورکړل‪ ،‬خو ولې هغه پرې خوښ نه و‪،‬‬
‫د نيب کريم ﷺ اړوند يې ځينې يب ادبه شعرونه وويل چې‪:‬‬
‫َ‬
‫ْ ْ‬ ‫ََ ْ ْ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ‬ ‫َكنَ ْ‬
‫بِك ِّري ع ال ُمه ِر ِف الج َر ِع‬ ‫***‬ ‫ت نِ َهــــابًا تلفيْتُ َهــــا‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ج ِع‬ ‫ــم أَ ْه َ‬
‫اس ل َ ْ‬ ‫انل ُ‬
‫ــع َّ‬ ‫َ َ ِ َْ ْ َ ْ ُ‬
‫إذا َه َ‬ ‫َ‬
‫ــو َم أن يَ ْرق ُدوا‬
‫ج َ‬ ‫وإِيقــاظ الق‬
‫***‬
‫َ َ َْْ‬ ‫ََْ ُ ْ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ َْ‬
‫ــــر ِع‬‫َ‬ ‫ي عيَينَــــة والق‬
‫***‬ ‫يد‬ ‫ب‬
‫فأصبح نه ِب ونهــب الع ِب ِ‬
‫ــم أُ ْمنعَ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫فل ْم أع َط شــيئا َول ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫َْ ْ َ ُ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََْ ُْ ُ‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫***‬ ‫وقد َكنــت ِف ُالر ِب ذا تدرإٍ‬ ‫‪306‬‬

‫ـع‬ ‫ْ َْ‬ ‫َ ََ َ‬ ‫ـــل أ ْعطـيتُ َ‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّإل أ َ‬
‫ـديـد قوائِ ِمهـــا الرب ِ‬
‫***‬ ‫ـهـــا‬ ‫ع ِ‬ ‫ِ‬ ‫فـائِ‬
‫ْ ْ‬
‫ــان شــيْ ِخ يف ال َمج َم ِع‬
‫َ‬ ‫ــن َو َل َحاب ٌ‬
‫َُ َ‬ ‫َو َما َك َن ح ْص ٌ‬
‫***‬ ‫س‬ ‫يفوق ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َْ ْ َ‬ ‫ْ‬
‫ََ ْ َ َ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ََ ُْ ُ‬
‫ــو َم ل يُ ْرف ِع‬ ‫ــع ال‬
‫***‬ ‫ئ ِمنه َما‬
‫ومن تض ِ‬ ‫وما كنــت دون ام ِر ِ‬
‫په خپل خرپ ترپ مې په ډېره اسانه په اسانو ځايونو کې غنيمتونه تر السه کړل‪.‬‬
‫خلک چې به لکه ويده شول نو ما به خپل قوم راوېښ کړ او ز به نه وېده کېدم‪.‬‬
‫زما او زما د اس (عبيد) د غنيمت برخه د عيينه او اقرع ترمنځ وويشل شوه‪.‬‬
‫په جنګ کې مې هل خپل قوم څخه لککه دفاع وکړه‪ ،‬نه خو پرې راته سمه ډالۍ راکړل‬
‫شوه او نه ترې پوره بې برخې شوم‪.‬‬
‫د اوښانو هغه واړه چبي راته راکړل شول چې تش په نوم څلور پښې لري او بس‪.‬‬
‫په کور يلک (ټونله) کې د عيينه او اقرع پالران زما په پالر هېڅ برتري نه لري‪.‬‬
‫او نه زه هل دواړو څخه کم او لږ يم‪ ،‬خو چې نن ورځ څوک بې عزته شو هېڅلکه به‬
‫رسلوړی او پورته نه يش‪.‬‬
‫د دې شعرونو په اورېدو رسه نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬والړ شئ او هل ما څخه يې ژبه پرېکړئ‪،‬‬
‫َُْ‬ ‫َْ‬
‫صحابه کرامو ريض اهلل عن ُه ْم دومره څه ورکړل چې عباس بن مرداس ريض اهلل عنه پرې‬
‫خوشحاهل شو‪ ،‬د نيب کريم ﷺ يې هل ژبې پرېکولو څخه موخه دا وه چې نور څه هم ورکړئ(‪.)1‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسعيد اخلدري ريض اهلل عنه وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ چې لکه مؤلفة القلوب او د عربانو‬
‫راز راز قبيلو ته په غنيمت کې برخې ورکړې‪ ،‬انصارو ته يې هېڅ هم ورنه کړل‪ ،‬انصار هل نيب‬
‫کريم ﷺ په دغې تقسيم لږ زره خفه او ناخوښ وو‪ ،‬د ځېنو هل خولې نه يې بدې ردې هم وتلې‬
‫َُْ‬
‫وې‪ ،‬په دې کې سعد بن عباده ريض اهلل عنه رایغ او نيب کريم ﷺ ته يې وويل‪ :‬اهلل پاک تا ته‬
‫درکړي غنيمت چې تا د عربانو په قومونو قبيلو او په خپل قام ټرب تقسيم او توزيع کړ نو انصار‬
‫درڅخه پرې خفه او بې ټنډه دي چې تا ورته هېڅ برخه ورنه کړه‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬سعده! ته په کومه ډهل کې يې؟ هغه ورته وويل‪ :‬زه هم د انصارو‬
‫َ ُ‬
‫نه نيب کريم ﷺ ته رایغ نو‬ ‫چې عباس بن مرداس ريض اهلل ع‬ ‫((( ابن هشام وايي‪ :‬ځېنو تاريخ پوهانو راته وويل‬
‫ُ ْ َ‬ ‫َ ْ َ ْ َْ‬
‫ي الق َر ِع َوع يَ ي نَ ة)؟ نو ابوبکر‬ ‫يد**ب‬ ‫ب‬ ‫ع‬ ‫ورته يې وويل‪ :‬دغه شعرونه تا وييل دي چې (فَ أَ ْص بَ َح َن ْه ب َو َن ْه ُ‬
‫ب الْ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ ُْ‬
‫ريض اهلل ع ن ه ورته وويل‪( :‬بني عيينة واالقرع) دی‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته کړه‪ :‬خري دی دواړه يو یش دی‪،‬‬
‫ابوبکر ريض اهلل َع نْ ُه ورته وويل‪ :‬زه د اهلل پاک د دې قول لکک تصديق کوم چې ستا اړوند يې وييل دي َ‬
‫(و َم ا‬
‫َ َّ ْ َ ُ ِّ ْ َ َ َ َ ْ َ ْ َ‬
‫غ ُل‪)...‬‬ ‫ع ل م ن اه الش ع ر وم ا ي ن ب ِ‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫يو غړی يم‪.‬‬

‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬د شپول دننه ټول انصار راغونډ کړه‪.‬‬
‫‪307‬‬ ‫َُْ‬
‫سعد ريض اهلل عنه والړ او ټول خلک يې راغونډ کړل‪ ،‬ځينې مهاجرين هم هل اجازې هل‬
‫خمې د خربو اترو اورېدو لپاره ننوتل‪ ،‬خو ولې ځينې نور يې بېرته ستانه کړل‪ ،‬سعد ريض اهلل‬
‫َُْ‬
‫عنه نيب کريم ﷺ ته رایغ چې تا رابليل انصار تول راغونډ شوي دي‪.‬‬
‫نیب کريم ﷺ رایغ او لومړی يې په اهلل پاک د هغه شان رسه مناسب ثناء او صفت وويل‬
‫او بيا يې په انصارو غږ وکړ چې‪:‬‬
‫ستاسو زړونو او ځانونو ته هل رسيديل درد او غم نه وخربېدم‪ ،‬او ستاسو د خفګان ځينې‬
‫خربې هم راته ورسېدې‪ ،‬خو پوښتنه دا ده چې ايا تاسو ورک الري نه وئ چې اهلل درته زما په‬
‫واسطه هدايت وکړ؟‬
‫ايا ناداره او حمتاج نه وئ چې زما په واسطه اهلل په خيټه ماړه او شتمن کړئ؟‬
‫ايا خپل منځ کې رسه دښمنان نه وئ چې زما په برکت مو منځ کې اهلل احتاد او مينه حمبت‬
‫واچو؟‬
‫د هرې فقرې رسه به ورته ټولو ويل‪ :‬ولې نه د اهلل رسوهل! همدغسې وه‪ ،‬دغه ټول د اهلل پاک‬
‫او د هغه د رسول ځانګړې پېرزو ده‪.‬‬
‫نیب کريم ﷺ غږ وکړ‪ :‬ای انصارو! ولې ځواب نه راکوئ؟‬
‫انصارو وويل‪ :‬د اهلل رسوهل! نور به څنګه ځواب درکړی شو؟ حاالنکه مونږ د اهلل پاک او‬
‫د هغه د رسول د لورينې ډېر پور وړي يوو‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته کړه‪ :‬که ستاسو خوښه وه هرومرو به مو راته ځواب راکړی وی‪ ،‬او هر‬
‫چا به په خپلو خربو کې رښتيا ګڼیل وئ‪ ،‬رسه هل دې چې ستاسو خربې رښتيا هم دي‪ ،‬هغه‬
‫داسې چې بايد تاسو ويیل وی‪:‬‬
‫خلکو په نبوت کې دروغجن ګڼیل وې او مونږ دې تصديق وکړ‪ ،‬مونږ دې هله مرستياالن‬
‫او مرستندويه شول چې خلکو دې دښمنۍ ته بډې رانغښتې وې‪ ،‬خلکو هل کوره وشړلې او‬
‫مونږ درته ځای درکړ‪ ،‬د دين او ژوند په هره چاره کې دې اړتياوې لرلې مونږ درته د قام قبيل‬
‫د يو غړي په څېر ګرد شيان حارض کړل‪.‬‬
‫ای انصارو! تاسو هل ما څخه په دې ناخوښ يئ چې فاين او بې ارزښته دنيا مې هغه چا‬
‫ته ورکړه چې د هغوی زړونه خپلول مې پرې موخه وه ترڅو اسالم ته سمه اغړه کيږدي‪،‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫حاالنکه چې تاسو مې ستاسو ايمانونو ته سپاريل ياست!!‬

‫ای انصارو! په دې خوښ نه ياست چې خلک کورونو ته د ځانونو رسه ګډې بزې بوځي‬
‫او تاسو د اهلل پاک رسول او استازی خپلو کورونو ته بوځئ؟ زما دې په رب اليزال قسم وي‬ ‫‪308‬‬

‫چې د حممد واک يې په الس کې دی که د هجرت پېښې او مسائل نه وی نو زه به د انصارو‬

‫غړی وم‪ ،‬که ټول خلک په يوه ناوچه روان يش او انصار په بله روان يش نو زه به د انصارو د‬
‫سفر ملګری يم‪.‬‬
‫ای اهلل! په انصارو ورمحېږه‪ ،‬د انصارو په چبو ورمحېږه‪ ،‬او د انصارو په ملسيو باندې رحم وکړه‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫ابوسعيد اخلدري َر َ‬
‫يض اهلل عنه وايي‪ :‬انصارو د دې خربو رسه دومره وژړل چې ګېرې او ګرېوانونه‬
‫يې النده شول او ټولو اواز وکړ چې مونږ په دې خوشحاهل يو چې نيب کريم ﷺ مو برخه ده‪.‬‬
‫په همدې ځای نيب کريم ﷺ او ټول راغيل بېرته خپلو خپلو ځايونو ته ستانه شول‪.‬‬

‫په اتم هجري کال کې له جعرانې څخه د نبي کريم ﷺ عمره‪ ،‬او عتاب‬
‫بن اسيد رضي اهلل َعن ُْه ته د مکې د چارو سپارتل‬

‫هل دې پړاو وروسته نيب کريم ﷺ هل جعرانې څخه د مکې په لور د عمرې د اداء کولو لپاره‬
‫مرالظهران کې يې پاتې غنيمتونه پرېښودل‪ ،‬خو چې لکه يې د عمرې مراسم‬ ‫هوډ وکړ‪ ،‬او په ّ‬
‫ادا کړل‪ ،‬هل مکې څخه يې د مدينې په لور حرکت وکړ‪ ،‬او مکه کې يې په ديين او دنيوي چارو‬
‫ُ‬
‫باندې عتاب بن اسيد ريض اهلل َعنه امري وګماره‪ ،‬خلکو ته د قران کريم د ښونې په خاطر يې‬
‫َُْ‬
‫معاذ بن جبل ريض اهلل عنه هم پرېښود‪ ،‬او بايق ټول غنيمتونه نيب کريم ﷺ هل ځان رسه مدينې‬
‫ته يوړل‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ دغه عمره په ذي القعده کې وکړه‪ ،‬او مدينې ته د ذي القعدې په اخرنيو‬
‫ورځو يا د ذواحلجې په لومړيو ورځو کې والړ‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬په دغه اکل کې د حج مراسم د مرشاکنو تر ولکې الندې وو‪ ،‬د هجرت په‬
‫َُْ‬
‫اتم اکل مسلمانانو د عتاب بن اسيد ريض اهلل عنه په مرشۍ د حج مراسم ادا کړل‪.‬‬
‫او د هجرت تر نهم اکهل پورې د طائف مرشاکن هم په خپل رشک قائم دائم وو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د نبي کريم ﷺ له طائف څخه له راستنېدو وروسته د کعب بن زهير‬

‫تشويشناک حالت‬
‫‪309‬‬

‫لکه چې نيب کريم ﷺ هل طائف څخه راستون شو‪ ،‬جبري بن زهري بن ايب سلیم خپل ورور‬
‫کعب بن زهري ته يلک واستو چې په مکه کې هغه وګړي چې د نيب کريم ﷺ هجوه او سپکې‬
‫ستغې يې خپله دنده بولې وه‪ ،‬ټول ووژل‪ ،‬د قريشو په شاعرانو کې هل ابن الزبعري او هبريه بن‬
‫ايب وهب پرته نور څوک ژوندي نه دي پايت‪ ،‬بلکې ټول تښتېديل دي‪ ،‬خو دا چې نيب کريم ﷺ‬
‫په دربار کې هر رسغړونکی ته دروازه خالصه ده‪ ،‬ته هم که کوالی شې په چټګه توګه ورته‬
‫توبه تائب راشه‪ ،‬او يا هم د خپل خالصون لپاره د ځمکې نورو برخو ته پناه يوسه‪ ،‬دا چې کعب‬
‫دا شعرونه وييل وو‪:‬‬
‫ََْ َ َ َ ُْ ُ ْ َ َْ ََ‬ ‫َ ِّ ُ َ ْ ً َ َ ً‬ ‫ََ َْ َ‬
‫ت َويَك هل لك؟‬ ‫فهل لك ِفيما قل‬ ‫***‬ ‫ة‬ ‫ــال‬ ‫س‬ ‫ر‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ــر‬ ‫ب‬ ‫ــي‬ ‫ع‬ ‫ــا‬ ‫غ‬ ‫أل أب ِل‬
‫َ َ َ ِّ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َّ َ‬ ‫َ‬
‫َ َ ِّ ْ َ ْ ْ َ ْ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ع أي ش ٍء غــر ذلِــك دلــا‬ ‫***‬ ‫ــت بِفا ِع ٍل‬ ‫فبي لا إن كنت لس‬
‫َ َ ْ َ ً ََ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ع ُخلُــق ل َ ْم تُلْف أ ًمــا َو ال أبَ‬ ‫ََ‬
‫َعليْ ِه َو ل ْم تــد ِرکُ علي ِه أخا لك‬ ‫***‬ ‫ا‬ ‫ِ‬ ‫َ ٍ‬
‫َ َْ َ َ َ َ‬ ‫َ َ ٌ‬ ‫َ ْ ْ َ َْ َْ َْ ََ ْ ُ‬
‫ــرت‪ :‬ل ًعا لك‬ ‫َوال قائِــل ِإ َّمــا ع‬ ‫***‬ ‫آس ٍف‬ ‫ف ِإن أنت لم تفعل فلست بِ ِ‬
‫َّ َ‬ ‫ََْ َ َ ْ ْ ُ ْ‬ ‫َ َّ ً‬ ‫ون َكأ ْ ً‬‫َ َ َ َ َْ ُْ ُ‬
‫فأن َهلــك ال َمأ ُمون ِمن َهــا َو َعلك‬ ‫***‬ ‫ة‬ ‫ي‬ ‫و‬
‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ــا‬ ‫س‬ ‫ســقاك بِها المأم‬
‫جبري ته زما هل اړخه پېغام ورسوه چې خوار شې!! رايلږلې خربې دې راته په کوم بنسټ‬
‫کړي دي؟‬
‫که په رښتيا هم دغې عقيدې ته ژمن نه يې نو اسالم ته اغړې اېښودل دې د څه‬
‫په معین دي؟ او اسالم منلو ته څه اړ کړئ؟ يعين په خپل دين د رسښندنې اړوند‬
‫تفصيالت راکړه‪.‬‬
‫د داسې دين پريواکر جوړ شوې چې مور او پالر دې پرې هم نه دي يلديل‪ ،‬او نه دې پرې‬
‫خپل ورور يلدیل دی چې اغړه يې ورته ايښې ده‬
‫که دغه دين دې نه وي منیل نو د خفګان خو څه پاتې نه شول او نه د دې اړتيا شته چې‬
‫ووايم‪ :‬هل ازمېښت څخه وتل درته اسان شه‪.‬‬
‫په تاباندې لکه چې مامون (ځکه نيب کريم ﷺ په امني مشهور و) په لومړي ځل او بيا‬
‫په دوهم ځل رشاب وڅښل؟‬
‫َُْ‬
‫لکه چې يې دغه شعرونه خپل ورور جبري ريض اهلل عنه ته واستول نو هل نيب کريم ﷺ څخه‬
‫َُْ‬
‫يې پټول ښه ونه ګڼل نو ورته يې واورول‪ ،‬جبري ريض اهلل عنه چې لکه د شعر دې کړۍ ته ورسېد‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ً‬ ‫ْ ْ ُ َْ‬ ‫(س َق َ‬

‫اك بِ َها ال َمأ ُمون كأ ًسا َر ِو َّية) نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬که څه هم کعب دروغجن دی خو‬ ‫َ‬
‫ولې دا يې رښتيا وييل دي او زه مامون يم‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ََ ُ ُ َ ُْ‬
‫او لکه چې بيا دې ځای ته ورسېد (ع خل ٍق ل ْم تل ِف أ ًما َو ال أبَا َعليْ ِه) نيب کريم ﷺ‬ ‫‪310‬‬

‫وفرمايل‪ :‬په رښتيا چې مور او پالر يې ورڅخه بې برخې وو‪.‬‬

‫َُْ‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬چونکه د کعب ريض اهلل عنه کينه ګرو د هغه د مرګ او مړينې اوازې‬
‫خرپې کړې چې نيب کريم ﷺ به يې هرومرو وژين‪ ،‬او هل بلې خوا ورته د ورور يلک هم ورسېد‪،‬‬
‫پراخه ځمکه پرې راتنګه شوه او په ځان ورمحېد‪ ،‬خپله هغه مشهوره قصيده يې وويله چې‬
‫د نيب کريم ﷺ مدح او صفتونه يې په کې کړي دي‪ ،‬نيب کريم ﷺ يې هم وخربو چې کينه‬
‫ګرو يې اړوند د هرومرو وژلو اوازې خرپې کړيدي‪ ،‬خپله مدينې ته رایغ‪ ،‬هل جهينې رسه چې‬
‫يې سابقه دوستانه درلوده ورته پناه يوړه‪ ،‬د سهار په مهال يې د ملونځ لپاره مسجد ته راوست‪ ،‬د‬
‫ملونځ څخه هل وزګارېدو وروسته يې ورته اشاره وکړه چې نيب کريم ﷺ هغه دی ورشه او د رس‬
‫امان ترې وغواړه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ما ته د رارسيديل راپور هل خمې چې کعب بن زهري ريض اهلل عنه وریغ د نيب کريم ﷺ خمې‬
‫ته کښېناست‪ ،‬خپل الس يې د هغه په الس کې کېښود او ورته يې کړه‪ :‬ای د اهلل رسوهل! کعب‬
‫بن زهري توبه تائب او مسلمان رایلغ دی‪ ،‬که يې درته راولم نو توبه ترې قبلوې؟‬
‫َُْ‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬هو‪.‬کعب ريض اهلل عنه هل ځنډ پرته وويل‪ :‬زه کعب يم‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬اعصم بن عمرو بن ثابت راته وويل چې د دې خربې رسه پرې يو انصاري‬
‫راغوټه شو چې ای د اهلل رسوهل! د اهلل دښمن دی‪ ،‬راته يې پرېږده چې رس يې قلم کړم‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬کعب پرېږدئ‪ ،‬هل تېرو رسغړونو څخه توبه ګار رایلغ دی‪ ،‬د‬
‫انصاري ددغې رويې هل کبله کعب د انصاري قبيلې ته کم او ټيت وکتل‪ ،‬دا ځکه چې ټولو‬
‫َُْ‬
‫مهاجرينو پرې ثنا وويله‪ ،‬دغه مهال کعب ريض اهلل عنه خپله مشهوره قصيده وويله چې‪:‬‬
‫ُ َ َّ ٌ ْ َ َ َ ْ ُ ْ َ ْ ُ‬
‫ــد َمكبُول‬ ‫متيــم إثرهــا لــم يف‬
‫ُ‬
‫ــو َم ُمتَبْول‬ ‫اد َف َقلْب ْالَ ْ‬ ‫َ َ ْ ُ َ ُ‬
‫بانت ســع‬
‫***‬ ‫ِ‬
‫َُْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َْْ ُ ْ‬ ‫ــت أ َّن رســول اهلل أوعــد ْ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ ِّ ْ ُ َ‬
‫والعفــو ِعند رســو ِل اهلل مأمول‬ ‫***‬ ‫ن‬ ‫ِ‬ ‫نبئ‬
‫ٌ ََْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َْ‬
‫الق ْرآن ِفيها م َوا ِعيــظ وتف ِصيل‬ ‫***‬ ‫الي أع َطــاك نافِلة‬ ‫مهل هــداك ِ‬
‫ُ ْ ْ َ َ ْ َ ُ َ ْ َّ ْ َ َ ُ‬ ‫ـــو َشاة َول َ ْ‬ ‫ــوال الْ ُ‬ ‫ــذ ِّن بأَقْ َ‬ ‫َ َْ ُ َ‬
‫اويل‬ ‫ِ‬ ‫ق‬‫ال‬ ‫ف‬ ‫ِ‬ ‫ت‬ ‫ــر‬ ‫ك‬ ‫ــو‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫ــب‬‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ذ‬ ‫أ‬ ‫***‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ل تأخ‬
‫ََ ََ ْ َ ُ َ َْ َ ْ َ ُ ْ ُ‬ ‫ــو يق ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫اما ل ْ‬ ‫َ‬ ‫ــوم َمق ً‬‫َ‬ ‫ُ‬
‫ــد أق ُ‬ ‫َ‬ ‫ََ ْ‬
‫أرى وأســمع ما لو يســمع ال ِفيل‬ ‫***‬ ‫ــوم بِ ِه‬ ‫لق‬
‫َْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫لَ َظــل يَ ْر َع ُ‬ ‫َّ‬
‫ــإذ ِن اهلل تن ِويل‬ ‫ــول بِ ِ‬
‫ِمــن الرس ِ‬ ‫***‬ ‫ــد إل أن يَكــون ُل‬
‫ُ‬
‫يل َمسبول‬
‫ََ ُ َ‬
‫الل‬ ‫وب‬ ‫ث‬ ‫و‬ ‫المِ‬
‫ُ َ َ‬
‫الظ‬ ‫نح‬ ‫ج‬
‫َ ُ َّ ً‬
‫اع‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫م‬ ‫ــداء‬ ‫ابليْ‬
‫ــع َ‬ ‫لــت أَقتَط ُ‬ ‫ماز ُ‬
‫ِ‬ ‫***‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ُ‬ ‫ُُ‬ ‫َ‬ ‫َ ِّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫عــت يَميْ‬

‫مــات قيله القيل‬ ‫ٍ‬ ‫يف كــف ذي ن ِق‬ ‫***‬ ‫ناز ُعه‬ ‫ال أ ِ‬ ‫ــي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫ــى َو َض‬ ‫َح ّ‬
‫ُ‬ ‫َ َّ َ‬ ‫ُ َ ِّ ُ‬ ‫َُ َ َ ْ َ ُ‬
‫َو ِقيْــل إِنك َم ْســبُ ْو ٌر َو َمســؤول‬ ‫***‬ ‫ــوف ِعنــدي إِذ أكل ُمــه‬ ‫لهــو أخ‬
‫ُ‬ ‫ٌ ُ َ ُ‬ ‫ببَطن َع َّ َ‬ ‫ُ ًَ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ‬
‫‪311‬‬ ‫ــر ِغيْــل د ْونــه ِغيْل‬ ‫َِ ِ‬ ‫***‬ ‫ســد م ِدرة‬ ‫ِمن ضيغ ٍم ِمن ِضاء األ ِ‬
‫ٌ َ ُْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫يش ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫لح ُم ض َ‬ ‫ــدو َفيَ َ‬ ‫َي ْع ُ‬
‫ل ٌم ِمــن القومِ معفــور خرا ِذيل‬ ‫***‬ ‫ــهم‬ ‫اغمني ع‬ ‫ِ‬
‫َ ّ َُ َ ُْ ُ‬
‫ــو َمفل ْول‬ ‫ــر َك ال ِقرن إِل وه‬ ‫أَن يَ ُ‬ ‫يــل ُهل‬
‫َ ُّ‬ ‫ً‬
‫ســاور قِ ْرنــا ال ِ‬
‫ُ‬ ‫إذا ي ُ‬
‫َ‬ ‫***‬ ‫ِ‬
‫راجيْــل‬
‫ُ‬
‫األ‬ ‫َوال ت َمــي بِواديــ ِه‬
‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫ً‬
‫حــش ضا ِم َرة‬ ‫ري َ‬
‫الو‬ ‫نـــه َت َظ ُّل َح ُ‬ ‫ُ‬
‫ِم‬
‫ِ‬ ‫***‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ‬
‫رســان َمأكول‬ ‫ِ‬
‫الــز َو َ‬
‫ادل‬ ‫ــر ُح َ ِّ‬ ‫ُم َط َّ‬
‫***‬ ‫وال يــزال بِواديِــ ِه أخــو ثِقــ ٍة‬
‫ُ‬
‫الل َ َمســلول‬ ‫ُم َهند ِمن ُس‬
‫َّ ٌ‬ ‫ــور يُســتَ ُ‬ ‫ســول َل ٌ‬ ‫َ‬ ‫إ َّن َ‬
‫ــيوف ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ضاء بِــ ِه‬ ‫الر‬ ‫ِ‬
‫َّ َ َ َ َ‬ ‫قــال قائلُهمُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫طــن َمكــة ل ّما أ َســلموا زولوا‬ ‫بِب ِ‬
‫َ‬
‫***‬ ‫ِ‬ ‫يش‬ ‫َ‬
‫يف عصبــ ٍة ِمن قر ٍ‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫ُ‬ ‫ٌ‬ ‫ع َ‬ ‫ُ ٌ‬ ‫ُ‬ ‫ٌ‬ ‫َ َ َ‬
‫نــد ال ِلقــا ِء َوال ميــل َمعازيل‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫نكاس َوال كشــف‬ ‫َزالوا فمازال أ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َُ‬ ‫َ‬ ‫وس ُ‬ ‫بطـــال َل ُ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُّ َ‬
‫ســج داود يف الهيجا سابيل‬ ‫ِ‬ ‫ِمن ن‬ ‫***‬ ‫ــه ُم‬ ‫رانني أ‬
‫شــم الع ِ‬
‫َ ُ ُْ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ َ ُ َّ‬ ‫ٌ‬
‫ــق القفعا ِء مــدول‬ ‫كأنهــا حل‬ ‫***‬ ‫بيض َســوابِغ قد شــكت لا َحل ٌق‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ ً َْ‬ ‫ــح ا ْن نالَت ر ُ‬ ‫ــوا ُم َفاريْ َ‬ ‫لَيْ ُس ْ‬
‫ق ْوما َولي ُســوا مازيعا إِذا نيلـــوا‬ ‫***‬ ‫ماح ُه ُم‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ ََ ُ‬ ‫َ َّ َ‬ ‫َ ْ‬
‫ابيْل‬ ‫َ ٌ‬ ‫الزهر يَعص ُمهمُ‬ ‫ش اجلمال ُ‬ ‫َ‬
‫ضب إِذا عــرد الســود اتلن ِ‬ ‫***‬ ‫ِ ِ‬ ‫يمشون م َ ِ ِ‬
‫وت تهليل‬
‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َُ َ‬ ‫عــن إ ّل ف ُنور ِه ُ‬ ‫الط ُ‬ ‫ــع َ‬ ‫ال َي َق ُ‬
‫ياض الم ِ‬ ‫ما ِإن لهم عن ِح ِ‬ ‫***‬ ‫ــم‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫د سعاد اوږد مهاهل هجران مې نن زړه وځورو‪ ،‬ډېر يې اړا کړا کړ خو هل بند څخه يې‬
‫رها نه شو‪.‬‬
‫وخربېدم چې رسول اهلل ﷺ راته د مرګ دړکې راکړي دي‪ ،‬خو هل رسول اهلل ﷺ څخه‬
‫د عفوې او درګزرۍ امېد ډېر کېدیل يش‪.‬‬
‫لږ زغم وکړه هغه اهلل دې درته د درګزرۍ مزيد هدايت نور هم وکړي چې هل نبوت پرته‬
‫يې درته قران کريم اضافه لورينه درکړې ده چې خورا پندونه او تفصيالت په کې دي‪.‬‬
‫د غمازانو په خربو مې چې ونه نيسې‪ ،‬ځکه چې کومه رسغړونه مې نه ده کړې که څه‬
‫هم خربې راپسې ډېرې شوي دي‪.‬‬
‫اوسمهال زه په داسې ځای والړ يم او هغه څه وينم او اورم که فيل يې واوري نو‪...‬‬
‫نو که رسول اهلل ﷺ ورته امان ورکړي سمه ده خو که ور يې نه کړي نو لړزه به يې‬
‫ونييس‪.‬‬
‫د تل لپاره دښتې مريې په مزلونو وهم‪ ،‬په داسې حال کې چې تاريکې مې ځان ته‬
‫راغوسيت وي او د شپې تورتمونو خپلې پردې راخرپې کړې وي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫خپل ښۍ الس مې د هغه په الس کې کېښود چې هل دښمن څخه غچ اخيل او هېڅ راز‬
‫رسغړونه يې نه کوم‪ ،‬او خربه يې هم حق او حقانيت ده‪.‬‬
‫زما په نېز د ډېر ډار خربه راته دا بريښي چې راته وويل يش چې تا ته ځينې خربې‬ ‫‪312‬‬

‫دروست نسبت لري او هل تا څخه به پوښتیل يش‪.‬‬

‫هل (عرث) مقام هل زمري څخه هم په انتقام او غچ کې پياوړی دی چې په ګڼو بوټو ونو‬
‫او ځنګالتو کې اوسيږي‪.‬‬
‫داسې زمری چې چبو ته په خپلو منډو ترړو هل خلکو څخه داسې غوښه ورکوي چې په‬
‫خاورو کې يې توکړې پرتې وي‪.‬‬
‫لکه چې د همسيال رسه مټ اټۍ يش نو تر هغه خپل سيال نه پريږدي چې مات او ګوډ‬
‫کړی يې نه وي او شکست يې نه وي ورکړی‪.‬‬
‫د (جو) مقام ښاکرګر حيوانات تر ې هم ډاريږي او نه يې په الرو ګودرو ډلې ډلې خلک‬
‫تلیل يش‪.‬‬
‫ددغې زمري هل پياوړي شجاعت هل کبله هېڅ دالور او زرور انسان نه يش تېرېدی مګر‬
‫شلېدلې جامې به داسې پروت وي چې زمري به خوړیل وي‪.‬‬
‫پېغمرب پاک ﷺ رڼا ده چې خلک ترې رڼا اخيل‪ ،‬او د اهلل پاک هغه راويستل شوې توره‬
‫ده چې په هند کې جوړه شوېده‪.‬‬
‫لکه چې د مکې هستوګنوال مسلمانان شول نو مکې کې د قريشو په ډهل کې يو چا‬
‫وويل‪ :‬نور مه تم کيږئ او الړ شئ (مدينې ته)‪.‬‬
‫هل مکې څخه په داسې حالت کې ستانه شول چې نه کمزوري او بې وزهل وو او نه‬
‫جنګي ډګر کې بې تورې او بې ډاهل وو‪ ،‬او نه داسې وو چې په اسونو يې ځانونه نه شول‬
‫ټينګویل او يا ورته پورته کېدیل نه شول‪.‬‬
‫َ َ ْ َّ َُ‬
‫ټول ښايسته لوړ پوزي بې حتاشا بهادر او دالور وو‪ ،‬ګويا کې د داود علي ِه السالم په الس‬
‫جوړې شوې زغرې يې جنګ کې اچولې وې‪.‬‬
‫سپينې او په بدن پوره زغرې چې کړۍ يې هم درلودې په ځان داسې راچولې وې لکه‬
‫(قفعاء) ازيغ دار بوټی چې په ځمکه خور وور پروت وي‪.‬‬
‫که غليم اغيار لکه هم په خپلو غشو دل دول کړي نو ډېرې خوشحالۍ پرې نه کوي او‬
‫که خپله شکست وخوري نو ډېرې جزعې فزعې هم نه کوي‪.‬‬
‫د سپينو اوښانو په څېر مزل کوي‪ ،‬او غليم ترې لکه د ټيټو او کوچنيو اوښانو په څېر‬
‫تښيت او دوی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د تل لپاره په مرۍ باندې ټپونه خوري‪ ،‬هيڅلکه د مرګونو هل ډګره فراري او تښتېدونکي‬
‫نه دي‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫‪313‬‬ ‫اعصم بن عمرو بن قتاده ريض اهلل عنه وايي‪ :‬لکه چې کعب بن مالک ريض اهلل عنه د‬
‫ُ َ ُ‬ ‫َ‬
‫اتلنابيل)‬ ‫قريشو مهاجرين ځانګړي ستائنه وکړه او د خپلې قصيدې په دې کور (إِذا َع َّرد السود‬
‫کې انصارو ته اشاره وکړه‪ ،‬نو انصار پرې خفه او بې ټنډه شول‪ ،‬نو هل اسالم راوړ وروسته به يې‬
‫انصار په نېکو او ښو صفتونو ستايل‪ ،‬او هغه ستړي او تکليفونه يې ورهل ياد کړل چې د نيب‬
‫کريم ﷺ په ملتيا کې يې ګاليل وو‪ ،‬هغه وويل‪:‬‬
‫َ‬
‫ــن َصالح الن ْ َ‬‫ْ‬ ‫ف م ْقنَب م ْ‬ ‫َ ْ َ َّ ُ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ َ َ ْ‬
‫ار‬
‫َْ ِ‬ ‫ص‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ل‬ ‫مـــن سه كرم اليا ِة فل يز‬
‫َْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫إن ِ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َْ َ َ َ ً َ َ‬ ‫ُ‬
‫ار‬
‫اليــار هــم بنــو الخي ِ‬ ‫***‬ ‫ــرا ع ْن كبِ ٍر‬ ‫ِ‬ ‫َو ِرثــوا المك ِرم كب‬
‫ار‬ ‫ص‬ ‫يق َ‬ ‫ــوا ِلف الْهنْ ِد ِّي َغ ْ َ‬ ‫َك َس َ‬ ‫ع‬ ‫ٍ‬ ‫ــم َهر َّي بأَ ْذ ُ‬
‫ر‬ ‫الس ْ‬ ‫ــن َّ‬ ‫كره َ‬ ‫ُْ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الم ِ ِ‬
‫ار‬ ‫ص‬ ‫الب ْ َ‬ ‫َْ‬
‫ة‬ ‫ــ‬
‫َ َْ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ‬
‫ل‬ ‫ي‬ ‫ك‬ ‫ـــر‬ ‫ي‬ ‫غ‬ ‫ر‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫ك‬ ‫ــن ُمْ َم ٍَّ‬
‫ة‬ ‫ــر‬ ‫يــن بأَ ْع ُ‬ ‫اظر َ‬ ‫َ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫و ْانل ِ ِ‬
‫َ َ‬ ‫َْ ْ َ َْ ََ ُ‬ ‫ــه ْم لَبيِّه ْ‬ ‫وس ُ‬ ‫ــن ُن ُف َ‬ ‫الائع َ‬
‫ار‬ ‫ــق ْو ِكــر ِ‬ ‫لِلمــو ِت يــوم تعان ٍ‬ ‫***‬ ‫ــم‬ ‫ِ َِ ِ‬ ‫َو َ ِ ِ‬
‫َ َّ‬ ‫ْ َ ْ َ ِّ َ ْ َ َ‬ ‫َ َّ َ َ ْ ْ‬ ‫َْ‬
‫ار‬ ‫بِالمــر ِف وبِالقنــا الـــط ِ‬ ‫***‬ ‫ــن أديَانِ ِه ْم‬ ‫َوالائِ ِدين انلاس ع‬
‫ْ ْ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ‬ ‫بد َ‬ ‫ــا ل َ ُه ْ‬ ‫َ َ َ َّ ُ َ َ َ ْ َ ُ ُ ْ ً‬
‫ار‬ ‫ِ‬ ‫ف‬ ‫ك‬ ‫ال‬ ‫ــن‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫وا‬ ‫ق‬ ‫ل‬ ‫ِ‬ ‫ع‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ء‬
‫ِ‬ ‫ــا‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫م‬ ‫يتطهــرون يرونــه نس‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َْ‬ ‫ُ ْ ُ ِّ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ُ َ َ َ َ ْ َْ َ‬
‫اري‬ ‫ضو ِ‬ ‫اب ِمن السو ِد‬ ‫غلب الرق ِ‬ ‫***‬ ‫د ِربوا كما د ِربــت بِبط ٍن خ ِفي ٍة‬
‫َْ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ْ‬ ‫ــوك َإلْه ُ‬ ‫ــت لَ ْمنَ ُع َ‬ ‫َوإ َذا َحلَلْ َ‬
‫ار‬ ‫ِ‬ ‫ف‬ ‫ع‬ ‫ال‬ ‫ل‬ ‫ِ‬ ‫ق‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ع‬ ‫م‬ ‫ــد‬ ‫ن‬‫ع‬ ‫ِ‬ ‫ت‬ ‫ح‬ ‫ب‬ ‫ص‬ ‫أ‬ ‫***‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َْ‬ ‫َ َ ُ َ ًّ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ ً‬
‫ار‬ ‫ــع نِز ِ‬ ‫جي‬ ‫دانــت لِوقع ِتهــا ِ‬ ‫***‬ ‫ضبوا ع ِليــا يوم بــد ٍر ضبة‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫ْ َ َ َّ َ َّ‬ ‫ُ َّ ُ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ُ ََْْ ُ ْ‬
‫اري‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫أ‬ ‫يــن‬ ‫ال‬
‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ِ‬ ‫ق‬ ‫د‬ ‫ص‬ ‫ل‬ ‫ــم‬ ‫يه‬
‫ِ‬ ‫ف‬
‫ِ‬ ‫***‬ ‫ه‬ ‫ك‬ ‫ــي‬ ‫لــو يعلــم القوام ِعل ِ‬
‫َْ ََ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫إذا َخ َوت ُّ‬ ‫َ ٌْ َ‬
‫ــاري‬ ‫از ِلــن مق ِ‬
‫َ َّ‬
‫ار ِقــن انل ِ‬ ‫ل َِلط ِ‬
‫َّ‬
‫***‬ ‫ــوم ف ِإن ُه ْم‬ ‫ج ُ‬ ‫انل ُ‬
‫ِ‬ ‫قــوم‬
‫ار‬
‫ُ َ ََ ْ َْ‬ ‫ْ َ ْ ََ‬ ‫ف الْ ُغ ِّر م ْن غ َّسان م ْن ُج ْرث َ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫أعيــت مـــافِرها ع ال ِمنق ِ‬ ‫***‬ ‫وم ٍة‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫که هل ژوند څخه څوک خوند او مزې اخيل نو د انصارو شاهسوارانو په ډهل کې دې‬
‫وننوځي‪.‬‬
‫د ستاينې وړ خويونه يې کرش هل مرش څخه په مرياث کې اخسيت دي‪ ،‬په رښتيا چې‬
‫خپله هم رشيف او باعزته او هم د رشيفانو چبي دي‪.‬‬
‫غيش او نېزې يې په خپل ټول طاقت داسې پورته کړي وي لکه د هند هغه پوره اوږدې‬
‫ساختماين تورې چې نلډې نه وي‪..‬‬
‫هل رنځ پرته د سکروټو په څېر تکو رسو سرتګو باندې غليم ته کڅي‪.‬‬
‫د سخت جنګ او خرپ ترپ په ورځ د پېغمرب پاک ﷺ رسه په مرګ باندې بيعتونه‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫کوي‪.‬‬
‫خلک هل خپلو فاسدو دينونو څخه په تکو سپينو تورو او نېزو چې په هوا کې خوځول‬
‫کيږي راخوځول کيږي پرې رابندوي‪.‬‬ ‫‪314‬‬

‫هل کفارو او وررسه ټل ملګرو ضد جنګ جګړه هغه سرت عبادت بويل چې انصار پرې‬
‫ځانونه هل ګناهونو څخه پاکوي‪.‬‬
‫د خفيه درې د قوي څټونو زمريانو په څېر چې په ښاکر روزل شوي وي دوی هم په‬
‫جنګ جګړه روزل شوي دي‪.‬‬
‫که دې ورته امان راوړ نو داسې به دې حمفوظ هل غليمه وسايت لکه د غرونو په رسونو‬
‫کې چې صحراي غوين مال خپل چبي هل بريده سايت‪.‬‬
‫د بدر په ورځ يې یلع بن مسعود په دومره مرګوين ګوزار وهیل و چې ټول بنو نزار يې‬
‫تندريز ګوزار ته اغړه کېښوده‪.‬‬
‫که په انصارو باندې نور خلک زما په څېر جتربوي عبور ولري نو هغه خلک به مې‬
‫رښتوین وګړي چې رارسه ددوی اړوند جنګ کوي‪.‬‬
‫لکه چې بارانونه ونه يش‪ ،‬نو په قحطونو او سوکړو کې دوي د شپې راغيل ميلمانه هم‬
‫په ښه توګه پايل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابن هشام وايي‪ :‬ويل کيږي چې کعب ريض اهلل عنه نیب کريم ﷺ ته خپله هغه قصيده‬
‫واوروهل چې د سعاد ستاينه يې په کې کړې وه (بانت سعاد فقليب ايلوم متبول‪ )..‬نو نيب کريم‬
‫ﷺ ورته وويل‪ :‬که دسعاد پر ځای دې انصار ستاييل وو ډېر ښه به دې کړي و‪ ،‬نو بيا يې دغه‬
‫مذکوره قصيده وويله‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫د عيل بن زيد بن جداعن ريض اهلل عنه په روايت راته چا وويل چې کعب ريض اهلل عنه د‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ََ ْ‬ ‫(بَانَ ْ‬
‫ت ُس َعــاد فقل ِبـي الَ ْو َم ُمتَبْـول) قصيده نيب کريم ﷺ ته په مسجد کې واوروهل‪.‬‬

‫په نهم هجري کال کې د تبوک غزا‬

‫هل ذې احلجې څخه تر رجب پورې نيب کريم ﷺ په مدينه کې پاتې شو او بيا یې خلک‬
‫وخربول چې د روم ضد جګړې ته تياری ونييس‪.‬‬
‫مونږ ته خپلو مشاخيو او استاذانو لکه زهري‪ ،‬يزيد بن رومان‪ ،‬عبداهلل بن ايب بکر‪ ،‬اعصم‬
‫ح ُه ُم اهلل او نورو د غزوه تبوک اړوند بېالبېل هغه معلومات راکړل چې‬
‫بن عمر بن قتاده َر ِ َ‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫څنګه ورته رسيديل وو‪ ،‬هغوی راته وييل دي چې‪:‬‬

‫نیب کريم ﷺ خپل ملګري د روم ضد جګړې ته مچتوايل باندې داسې حالت کې وخربول‬
‫‪315‬‬ ‫چې ګرمۍ او تودوخه اوج ته رسيدلې وه‪ ،‬وچاکلۍ هم سيال نه درلود‪ ،‬د فقرو فاقت او نادارۍ‬
‫شپې ورځې وې‪ ،‬هرڅوک بې وسه او هر څوک تنګدسته وو‪ ،‬مېوه جات په باغونو کې تازه پخ‬
‫شوي وو‪ ،‬په دغسې حالت کې هر چا غوښتل چې په کور اکهل کې دننه پاتې يش او د هېڅ ډول‬
‫غري اغيارو رسه مشت او ګريوان نه يش‪.‬‬
‫د نیب کريم ﷺ مبارک اعدت و چې لکه به يې د غزا لپاره نيت وکړ نو د بل ځای په نوم به‬
‫هل مدينې څخه ووت‪ ،‬خو ولې د تبوک په غزا کې یې د بل ځای نوم بييخ ياد نه کړ او خلک‬
‫يې په لومړي پړاو کې وخربول ترڅو د تبوک غزا لپاره هراړخزي مچتوایل ونييس‪ ،‬دا ځکه چې‬
‫يو خو يې د دښمن ترمنځ پرته فاصله ډېره زياته وه او شمېر يې هم پرې لوړ و‪ ،‬او تنګي سخيت‬
‫هم ډېره وه‪ ،‬يوه ورځ چې نيب کريم ﷺ د روميانو په ضد جګړې ته خلک هڅول جد بن قيس‬
‫منافق ته يې وويل‪ :‬څه پام لرې چې سږاکل به د روميانو ضد جګړه کې ونډه ولرې او که نه؟‬
‫جد بن قيس چې د بنو سلمه د قبيلې غړی و‪ ،‬نيب کريم ﷺ ته يې وويل چې هسې نه په‬
‫فتنه کې مې وانه اچوې!! که په مدينه کې راته د پاتې کېدو اجازه وکړې ډېره به ښه وي!!‬
‫لوړه په رب اليزال چې قوم مې هم خرب دی چې د ښځو رسه مينې حمبت هل کبله مې لوړې‬
‫ژورې خطا کيږي‪ ،‬او په ځانکړي توګه د روميانو ښځې که مې ويلدې هلته به يې په غم‬
‫اخته شوی يم‪.‬‬
‫هغه چې نيب کريم ﷺ ترې مخ واړو او اجازه يې ورکړه چې ته ناست ووسه‪.‬‬
‫وخت څه تېر و چې د جد بن قيس اړوند اهلل ويح نازهل کړه (ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ‬
‫ﭨﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ)‬
‫(‪)1‬‬

‫معین دا شوه چې که جد بن قيس په دې بهانه چې د روميانو ښځو ښايست يې فتنه کې‬

‫وانه اچوي نو د کفر او نفاق په کومه فتنه کې چې جد بن قيس اخته دی هغه ډېر لوی‬
‫ازمېښت دی‪ ،‬خپل ځان ورته دومره ګران دی چې د نيب کريم ﷺ په ملتيا د دښمن رسه‬
‫جګړيزه مقابله نه خوښوي‪.‬‬
‫منافقانو په حق کې هل شک او شبهې هل کبله‪ ،‬هل جهاد نه کولو په خاطر او د رسول اهلل ﷺ‬
‫اړوند غلطو اوازو د خرپولو په موخه به يې يو بل ته ويل چې په دومره ګرمۍ کې مه ووځئ‪،‬‬
‫نو اهلل دا ايت نازل کړ (ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅﮆ ﮇ ﮈ ﮉﮊ ﮋ ﮌ‬
‫((( سورت توبه‪ .)۴۹( :‬ژباړه‪ :‬او ځينې منافقان يې ال دا وايي چې د ناستې اجازه راته راکړه او په فتنه کې مې مه‬
‫اچوه‪ ،‬خربدار چې دوی په فتنه کې لويديل دي او ډېر زر به د جهنم اور اکف ران په ځان کې راحصار کړي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ)‬
‫(‪)1‬‬

‫ابن اسحاق وايي‪ :‬نیب کريم ﷺ د چټګې مچتوالې ښوونې وکړې‪ ،‬بډايان يې د بې وزهل او‬
‫تنګدسته جماهدينو ته دالرې د توښې او سورلۍ په تيارولو وهڅول‪ ،‬زياتو شتمنو پکې ونډه‬ ‫‪316‬‬

‫ولرهل او په خپل دیغ نېک اکر يې هل اهلل څخه د بدلې طمع توقع لرهل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عثمان بن عفان ريض اهلل عنه د تبوک په غزا کې بې سارې او کم سارې مايل مرسته‬
‫وکړه(‪.)2‬‬
‫هل دې وروسته هل انصارو او نورو قومونو او قبيلو څخه نيب کريم ﷺ ته اووه نفر راغلل‬
‫او ورته يې د خپلې تنګدستۍ فرياد وکړ او هل خپلې تنګدستۍ يې ورته وژړل‪ ،‬بنوعمرو بن‬
‫عوف نه ورته سالم بن عمري‪ ،‬هل بنوحارثه نه ورته علبة بن زيد‪ ،‬هل بنو مازن څه ورته ابويلیل‬
‫عبدالرمحن بن کعب‪ ،‬هل بنو سلمه څخه ورته عمرو بن مجوح او بل چې د عبداهلل بن مغفل‬
‫َْ‬
‫مزين يا عبداهلل بن عمرو مزين ريض اهلل عن ُه ْم وو راغلل‪ ،‬په دې خلکو کې هل بنو واقف څخه‬
‫َْ‬
‫هريم بن عبداهلل او عرباض به ساريه فزاري ريض اهلل عن ُه َما هم راغيل وو‪ ،‬دوی ټولو هل نیب‬
‫کريم ﷺ څخه وغوښتل چې دالرې د سورلۍ غم يې وخوري‪ ،‬خو نیب کريم ﷺ ورته وويل‪:‬‬
‫تاسو ته د الرې توښې او سورلۍ څخه بې توانه يم‪ ،‬هغوی ترې په داسې حالت کې ستانه شول‬
‫چې هل سرتګو يې اوښکې فوارې روانې وې‪.‬‬
‫َُْ‬
‫زه داسې خربشوم چې ابن يامني بن عمري بن کعب نرضي ريض اهلل عنه د ابويلیل‬
‫َْ‬
‫عبدالرمحن بن کعب او عبداهلل بن مغفل ريض اهلل عن ُه َما رسه وکتل چې دواړو ژړلې‪ ،‬هغه‬
‫ورڅخه وپوښتل چې ولې ژاړې؟ دواړو ورته وويل‪ :‬مونږ نيب کريم ﷺ ته والړو چې د الرې‬
‫د سورلۍ لپاره به راته څه راکړي‪ ،‬نه هل هغه رسه سورلۍ وه او مونږ هم بې توانه يو‪ ،‬هغه ورته‬
‫د اوبو راوړلو لپاره خپله ځانګړې اوښه ورکړه‪ ،‬دواړو پرې زين کېښود‪ ،‬د خوراک لپاره يې هم‬
‫ورته څه اندازه کجورې ورکړې او د نيب کريم ﷺ په ملتيا غزا ته ووتل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ځينې تاريخ پوهان ذکر کوي چې ابن يامني ريض اهلل عنه مچتو کړي جماهدين د بنو غفار‬
‫د قبيلې غړي وو‪.‬‬
‫د لړې په دې جريان کې نيب کريم ﷺ ته هل بانډو نه هغه خلک راغلل چې په غزاکې د‬
‫نه برخې لرلو اړوند يې عذرونه او بهاين وړاندې کولې خو ولې اهلل پاک په کې د هېڅ چا عذر‬
‫((( سورت توبه‪ .)۸۲-۸۱( :‬ژباړه‪ :‬منافقانو به يو بل ته ويل چې په سخته ګرمۍ کې جهاد ته مه وځئ‪ ،‬ورته ووایه‬
‫چې د ګرمۍ په پرتله د جهنم اور ډېر ګرم دی‪ ،‬خو اکشکې چې په خ ربه سم پوهېدای!! * دوی دې لږه خندا‬
‫بړقا وکړي او ډېر به وژاړي‪ ،‬دا به ستاسو د کړي عملونو زسا وي‪.‬‬
‫((( ابن هشام وايي‪ :‬يو ښه او نېک سړي راته وويل‪ :‬د تبوک په غ زا او دغې ستړې معرکه کې عثمان بن عفان ريض‬
‫َ ُْ‬
‫اهلل ع ن ه زر ديناره نفقه کړل‪ ،‬نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬ای اهلل! زه هل عثمان څخه رايض يم ته ورڅخه رايض شه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫قابل قبول ونه ګرځو‪.‬‬

‫هل دې پړاو وروسته نیب کريم ﷺ د خپل لکک هوډ هل خمې سفر ته ااغز ورکړ او مکې ته په‬
‫‪317‬‬ ‫الره کې يې په ثنية الوداع مقام کې دمه واخسته‪ ،‬په دې غزا کې د نيب کريم ﷺ رسه د ملتيا‬
‫نه کولو نه ځينې داسې ايماندارې او رښتونې هستۍ پاتې شوې وې چې عذر احتياج يې نه‬
‫درلود خو ولې په اسالم پانلې کې يې هم هېڅ شک او شبهه نه وه چې هل مجلې څخه يې کعب‬
‫َْ‬
‫بن مالک‪ ،‬مرارة بن الربيع او هالل بن اميه او ابوخيثمه ريض اهلل عن ُه ْم وو‪.‬‬
‫باقاعده عبداهلل بن ايب بن سلول د نیب کريم ﷺ نه ښکته مدينې پلو غر ذباب کې د خپلو‬
‫پلويانو دمه ځای ونيو‪ ،‬هېره دې نه وي چې د دوی شمېر هم څه پاتې کم نه و‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ چې لکه سفر ته مزيده ادامه ورکړه‪ ،‬عبداهلل بن ايب بن سلول ورحخه د خپلو‬
‫َُْ‬
‫منافقانو پلويانو په ملتيا پاتې شو‪ ،‬چونکه نيب کريم ﷺ عيل ريض اهلل عنه په ټولو کورين‬
‫َُْ‬
‫خدماتو ګماریل و‪ ،‬منافقانو چې ويلد ورباندې يې تورونه پورې کړل چې عيل ريض اهلل عنه‬
‫يې ځکه پرېښې دی چې پرې بوج و‪ ،‬تر څو ورڅخه خپې سپکې کړي دا يې ځکه پرېښود‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عيل ريض اهلل عنه د خرپو شويو تورونو اروېدو هل کبله خپل جنګي اوزار راواخستل او د‬
‫نيب کريم ﷺ پسې دومره ځغلند والړ چې د جرف(‪ )1‬نوم ځای کې يې راالندې کړ او ورته يې‬
‫وويل‪ :‬ای د اهلل پېغمربه! منافقان په مدينه کې انګريوي چې زه دې ګنې په دې خاطر پرېښی‬
‫وم چې په الره کې درباندې بوج وم‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬دروغ وايي او په تاپسې پروپاګند کوي‪ ،‬ما خو ته په خپلې کورنۍ‬
‫باندې نګران ګماریل وې‪ ،‬ځه بېرته ستون شه‪ ،‬زما او د خپلې کورنۍ اړوند دندې اجنام کړه‪،‬‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم‬ ‫تا ته دا نه پسنده نه ده چې هل ما څخه وروسته په مرتبه کې داسې شې لکه هارون علي ِه‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم څخه و‪ ،‬خو دومره ده چې هل ما وروسته د انبياؤ سلسله وجود نه لري‪.‬‬ ‫چې هل مویس علي ِه‬
‫َُْ‬
‫دا چې نيب کريم ﷺ د څو ورځو په اندازه مسافه وهلې وه ابوخيثمه ريض اهلل عنه چې د‬
‫دوو ښځو څښنت و‪ ،‬خپل باغ ته ننوت‪ ،‬هرې يوې ورته خپل خپل باغ کې وهيل چوپالونه پاک‬
‫صفا او په اوبو يخ کړي وو‪ ،‬خيې او خوندورې اوبه يې ورته اېښې وې‪ ،‬لکه چې ابوخيثمه ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه دغه نعمتونه ويلدل د ځان رسه يې وويل‪ :‬دا بييخ عدل او انصاف نه دی چې زه دې‬
‫هل ګرمۍ پټ او پناه په يخ سيورې کې د خوندورو خواړو او خپلو ښايسته ښځو رسه په شخيص‬
‫جايداد کې په مزو چړچړوبوخت يم‪ ،‬او نيب کريم ﷺ به په سخته ګرمۍ تودو بادونو کې د ملر‬
‫په سوزينده ملبوکې وي!‬
‫بيا يې وويل‪ :‬په اهلل پاک مې دې سوګند وي چې تر څو هم نيب کريم ﷺ رسه مل شوی نه يم نو‬
‫ستاسو د يوې چوپالګي ته به هم ونه ننوځم‪ ،‬دواړه بايد راته په چټګه توګه د الرې توښه راکړئ‪،‬‬
‫((( جرف د شام په لور هل مدينې څخه د درېو مېلو په اندازه کې پرته سيمه ده‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫دواړو ورته توښه برابره کړه او اوښه ورته راوستل شوه‪ ،‬زين يې پرې واچو‪ ،‬هل دې څخه وړاندې‬
‫َُْ‬
‫عمري بن وهب مجيح ريض اهلل عنه چې په الره کې يې د نيب کريم ﷺ تاالش پلټنه کوهل‪ ،‬دواړه‬
‫رسه ملګري شول او هله يې په مزل کې راالندې کړل چې هغوی تبوک ته رسيديل وو‪.‬‬ ‫‪318‬‬
‫َْ‬
‫ابوخيثمه او عمري بن وهب ريض اهلل عن ُه َما دواړه چې لکه تبوک ته نزدې شول ابو خيثمه‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه عمري بن وهب ريض اهلل عنه ته وويل‪ :‬هل ماڅخه رسغړونه شوې ده‪ ،‬ترهغه‬
‫راڅخه مه وروسته کيږه تر څو نيب کريم ﷺ ته يو ځای والړ شو‪ ،‬هغه وررسه هم داسې وکړه‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ چې په تبوک کې دمه اړولې وه‪ ،‬خلکو په الره کې شاه سوار ويلد چې په‬
‫لور يې راروان دی‪ ،‬نیب کريم ﷺ وويل‪ :‬دا به ابوخيثمه وي‪ ،‬چې راورسېد خلکو وويل‪ :‬د اهلل‬
‫رسوهل ﷺ دا خو په رښتيا ابوخيثمه دی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوخيثمه ريض اهلل عنه چې لکه خپله اوښه چو کړه‪ ،‬نيب کريم ﷺ ته رایغ او سالم يې‬
‫پرې وکړ‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬ډېره نزدې وه چې غرق شوی وې!! بيا ورته ابوخيثمه ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه خپله ټوهل لړې واوروهل‪.‬‬
‫نیب کريم ﷺ د ح َ‬
‫جر مقام ته ورسېد‪ ،‬هلته خلکو دمه او لږه ساه واخسته او هل څاګانو څخه‬ ‫ِ‬
‫يې اوبه هم وڅښلې‪ ،‬بيا ورته نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬چې نه اوبه وڅښئ او نه پرې اودسونه وکړئ‪،‬‬
‫کوم وړه چې مو په دې اوبو اغښيلک وي اوښانو ته يې بوتاوه کړئ او د خوراک لپاره يې مه‬
‫تياروئ‪ ،‬هل ملګري پرته دې نن شپه هېڅ څوک هم يک او يواځې هل معسکر څخه بهر نه وځي‪.‬‬
‫هل بنوساعده قبيلې دوو غړو پرته نورو ټولو خلکو د نيب کريم ﷺ ارشاداتو ته اغړه کېښوده‪،‬‬
‫يو غړي په کې د قضاء حاجت لپاره بهر شوی و چې د اودس مايت په ځای (مقعد) کې په رنځ‬
‫اخته شوی و‪.‬‬
‫او بل د خپل ورک شوي اوښ په تاالش کې وتیل و‪ ،‬طوفاين باد پورته کړی و او د (يط) په‬
‫غرونو کې يې غورځویل و‪.‬‬
‫د دواړو اړوند راپور چا تر نيب کريم ﷺ ورسو‪ ،‬هغه وويل‪ :‬ما تاسو ته نه و وييل چې هل مل‬
‫پرته دې هېڅ څوک يواځې نه وځي؟‬
‫هل دې وروسته نيب کريم ﷺ په رنځ اخته شوی راوغوښت او د زر صحت يابۍ لپاره يې ورهل‬
‫داع وغوښته‪ ،‬هغه و چې اهلل پاک ورته صحت ورکړ‪.‬‬
‫او د بنويط په غرونو کې رالويدیل غړی بنويط نيب کريم ﷺ ته په حتفه کې ورکړ‪.‬‬
‫لکه چې په خلکو سهار راوخوت د اودس لپاره د هېڅ چا رسه اوبه نه وې‪ ،‬نيب کريم ﷺ ته‬
‫ټولو شاکيت وکړ‪ ،‬نيب کريم ﷺ اهلل پاک ته خپل السونه لپه کړل‪ ،‬ورېځه راغله او باران وشو‪،‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫خلک هم خړوب شول او هل ځانونو رسه يې اوبه هم ذخريه کړې‪.‬‬

‫پېښه دا وشوه چې په الره کې هل نيب کريم ﷺ څخه اوښه بې درکه شوه ټول خلک يې په‬
‫‪319‬‬ ‫لټون بوخت شول‪ ،‬د نيب کريم ﷺ په ملګرو کې د بنوعمرو بن حزم اکاک ُعمارة بن حزم چې‬
‫د عقيب د بيعت ګډونوال او بدري صحايب و په خپل ګروپ کې يې هل زيد بن اللصيت چې‬
‫لوی منافق و‪ ،‬ورڅخه واورېدل‪ :‬حممد خو په په ډېر باور وايي چې پېغمرب دی‪ ،‬هل اسمان څخه‬
‫په راستول شوي ټول خربو مو خربوي‪ ،‬او حاالنکې د خپلې ورکې شوې اوښې اړوند ورته‬
‫هېڅ راپور نشته؟؟‬
‫نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬په تاسو کې يو سړی دی‪ ،‬په خلکو کې تبليغات کوي چې حممد ځان‬
‫خلکو ته پېغمرب ورپېژين‪ ،‬دا ګمان کوي چې هل اسمان څخه راغيل خرب باندې مو خربوي‪ ،‬خو‬
‫ولې د خپل ورک شوي اوښ معلومات ورته بييخ نشته‪ ،‬زما دې په اهلل قسم وي چې زه يواځې په‬
‫هغه پوهېږم چې اهلل پاک پرې پوهویل يم‪ ،‬ما ته مې اهلل پاک ورک شوی اوښ راوښود‪ ،‬زما اوښه‬
‫په دغې ناوچه کې چې په ونه کې يې مهار نښیت دی حصاره ده‪ ،‬والړ شئ او اوښ مې راولئ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫خلک والړل او اوښ يې راوستو‪ ،‬نو عماره ريض اهلل عنه هم خپل معسکر ته يې وويل‪ :‬نيب‬
‫کريم ﷺ چې کومې ويناوې اوسمهال وکړې د ډېرې حريانتيا وړ او هل تعجب نه ډکې وې‪ ،‬د‬
‫فالنکي سړي په خربو هم اهلل پاک خربویل و‪ ،‬زيد بن اللصيت ته يې ټولې خربې وکړې‪ ،‬د‬
‫جنګي قافلې په دغه معسکر کې يو سړي وويل‪ :‬دا خربې که څه هم زيد بن اللصيت کړي‬
‫دي خو مونږ هېڅ چا پرې نيب کريم ﷺ نه دی خربویل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عمارة ريض اهلل عنه په داسې حالت کې په لوړ اواز غږ کړ چې زيد بن اللصيت يې په‬
‫څټ څټ کې ووهو‪ :‬ای د اهلل بندګانو! ما ته راشئ‪ ،‬زما په ډهل کې لوی رنځ رامنځ ته شوی‬
‫دی خو زه پرې پوهه شوی نه وم‪.‬‬
‫بيا يې ورته وويل‪ :‬ای د اهلل دښمنه! زما رسه هل ملګرتوب څخه جال شه چې نور دې ونه وينم‪.‬‬
‫ځينې تاريخ پوهان وايي‪ :‬هل دې تريخ پړاو ورسته زيد بن اللصيت رښتنې توبه وويسته‪ ،‬خو‬
‫ولې نور ځينې وايي چې د ژوند تر اخره سلګې پورې منافق و او منافق ومړ‪.‬‬
‫بيا نيب کريم ﷺ سفر ته دوام ورکړ په الره کې به ترې څوک ټپ او پاتې شو‪ ،‬خلکو به غږ‬
‫کړ چې د اهلل رسوهل! پالنکی سړی پاتې شو!!‬
‫هغه به ورته کړه‪ :‬پرېږدئ چې پاتې يش‪ ،‬که خري او فايده په کې وه اهلل پاک به يې دررسه‬
‫مل کړي‪ ،‬او که خري پکې نه وي نو ايله ترې اهلل خالص کړئ‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫تر دې چې چا ورته وويل‪ :‬د اهلل رسوهل! ابوذر َر ِ َ‬
‫ض اهلل عنه پاتې شو؟‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬پرېږدئ چې پاتې يش‪ ،‬که خري اوفايده په کې وه اهلل به يې ستاسو ملګری‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫کړي او که فايده په کې نه وه نو ايله ترې اهلل خالص کړئ‪.‬‬

‫َُْ‬
‫ابوذر ريض اهلل عنه چې خپلې اوښې ته يې ډېر انتظار وويست چې ګړندۍ به يش خو ونه‬
‫شوه‪ ،‬باالخره يې ترې خپل سازوسامان راواخست او خپله يې بار کړ او پېدل پېدل د نيب کريم‬ ‫‪320‬‬

‫ﷺ په نقش قدم پسې روان و‪ ،‬چونکه نيب کريم ﷺ او ملګرو يې دمه اخستې وه نو هل ورايه‬
‫چا ويلد غږ يې کړ چې ای د اهلل رسوهل! لرې څوک پيادل راروان دی!!‬
‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬شايد ابوذر ريض اهلل عنه وي‪ ،‬چې رانږدې شو نو خلکو ورته وويل‪:‬‬
‫َُْ‬
‫داهلل رسوهل! په رښتيا ابوذر ريض اهلل عنه دی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬اهلل دې د ابوذر ريض اهلل عنه مل يش‪ ،‬د هغه تلل راتلل‪ ،‬د هغه مرګ‬
‫او مړينه او د هغه بعث او نرش به يواځې يواځې کيږي‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫عبداهلل بن مسعود ريض اهلل عنه وايي‪ :‬عثمان بن عفان ريض اهلل عنه چې لکه د خپل واک‬
‫َُْ‬
‫په دور کې ابوذر ريض اهلل عنه د ربذې مقام ته په داسې حالت کې واستو چې هل خپلې ښځې‬
‫او غالم پرته وررسه نور څوک نه وو‪ ،‬هلته اجل واخست‪ ،‬دواړو ته يې وويل‪ :‬چې لکه ومرم‬
‫غسل به راته راکړئ او په کفن کې به مې ونغاړئ‪ ،‬د الرې په منځ کې به مې کيږدئ‪ ،‬چې‬
‫َُْ‬
‫لکه هم لومړۍ قافله رايش ورته به ووايئ‪ :‬د نيب کريم ﷺ د خوږ ملګري ابوذر ريض اهلل عنه‬
‫په تدفني کې رارسه مرسته وکړئ‪.‬‬
‫چې لکه وفات شو د وصيت رسه سم دواړو همدغسې وکړل‪ ،‬او د الرې په منځ کې يې‬
‫َُْ‬
‫کېښود‪ ،‬څه ګوري چې د عبداهلل بن مسعود ريض اهلل عنه په مرشۍ څه شمېر خلک د عمرې‬
‫ادا کولو په خاطر راروان وو‪ ،‬هغوی وکتل چې د الرې په منځ کې جنازه ايښې ده‪ ،‬وډارېدل نزدې‬
‫وه چې اوښان پرې ښبې کيږدي‪ ،‬غالم زر وروپاڅېد او پر خلکو کې يې غږ کړ چې دا د نيب‬
‫َُْ‬
‫کريم ﷺ د نزدې ملګري ابوذر ريض اهلل عنه جنازه ده‪ ،‬مونږ رسه يې په تدفني کې مرسته وکړئ‪.‬‬
‫َ َ َّ‬ ‫َُْ‬
‫عبداهلل بن مسعود ريض اهلل عنه د (ال ِا َل ِاال اهلل) لکمات په لوړ غږ وويل او په وېر ژړا يې‬
‫پېل وکړ چې يواځې مړ شوې او يواځې به بېرته راپورته کيږي‪ ،‬بيا عبداهلل بن مسعود ريض اهلل‬
‫َُْ‬
‫عنه وررسه شته خلکو ته په تبوک کې د نيب کريم ﷺ کړې خربه واوروهل‪.‬‬
‫بيا يې وويل‪ ،‬نيب کريم ﷺ رښتيا وييل و چې‪ :‬تګ راتګ دې هم يواځې دی‪ ،‬او يواځې مړ‬
‫شوې اويواځې به راپورته کېږې‪.‬‬
‫بيا عبداهلل بن مسعود د خپلو ملګرو په شمول هل اوښانو څخه راښکته شول او هغه يې دفن کړ‪.‬‬
‫تبوک ته په رسېدو نيب کريم ﷺ ته د ايلې واکمن ُيَ َّنة بن ُر ّ‬
‫ؤبه تسليم رایغ د نیب کريم ﷺ‬
‫رسه هل خياالتو تبادلې وروسته يې ټېکس ته اغړه کېښوده‪ ،‬د جرباء او ذرح مقام هستوګنوالو‬
‫هم ټېکس ته اغړه کېښوده‪ ،‬نيب کريم ﷺ يې د رسساتنې لپاره ورته يللکې ژمنه ورکړه چې هل‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ځانونو رسه يې سمبال ساتلې وه‪.‬‬

‫ُ َّ‬
‫د يَنة بن رؤبه رسه يې دا تړون يلیلک و‪:‬‬
‫‪321‬‬
‫[بسم اهلل الرمحن الرحيم‪ ،‬دا السليک د حينة بن رؤبه لپاره د اهلل پاک او د هغه د رسول ﷺ‬
‫هل اړخ د امن او ډاډ پېغام دی‪ ،‬دا امن يلک د ايلې مقام ټولو هستوګنوالو او کښتيو او جتاريت‬
‫اکروانونو ته په وچه او لونده کې اعم او تام دی‪.‬دوی ټول د اهلل پاک او د حممد ﷺ په ذمه کې‬
‫دي‪ ،‬دا امن يلک د شام او يمن او حبر ټولو خلکو ته هم شامل دی‪.‬که د امن يلک هل بندونو‬
‫څخه هر چا رسغړونه وکړه‪ ،‬امن او شتمنې به يې د امن هل دائرې څخه وځي‪ ،‬که د رسغړونې‬
‫په مهال يې هر څوک په شتمنۍ اغزي شو نو خوړل يې روا دي‪ ،‬د دې السليک په بنسټ د‬
‫مذکوره خلکو هل هېڅ اوبو څخه خمه نه يش نېول کېدای‪ ،‬او نه يې د حبر يا د وچې هل الرې‬
‫جتاريت اکروانونو خمه نيول کېدای يش]‪.‬‬

‫نبي کريم ﷺ اکيدر دومه ته د خالد بن وليد َر ِض َی اهلل َعن ُْه استول‬
‫َُْ‬
‫بيا نيب کريم ﷺ خادل بن ويلد ريض اهلل عنه د بنو کنده نرصاين واکمن اکيدر بن عبدامللک ته‬
‫واستو‪ ،‬او ورته يې وويل‪[ :‬شايد هغه په داسې حالت کې وګورې چې صحرايي غوا به ښاکر کوي]‪.‬‬
‫َُْ‬
‫خادل بن ويلد ريض اهلل عنه ووت تر دې چې د هغه ماڼۍ يې په نظر راغله‪ ،‬چونکه د شپې‬
‫د سپوږمۍ رڼا زياته وه‪ ،‬نرصاين واکمن د خپلې ښځې په ملتيا هل ماڼې څخه رس پورته کړ‪ ،‬څه‬
‫ګوري چې غويا هل بهر څخه ماڼې په ښکرونو ويه‪ ،‬ښځې ورته کړه‪ :‬داسې غوا دې چرته په‬
‫ژوند کې يلدلې ده؟‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬نا‪ ،‬ښځې ورته وويل‪ :‬ايا داسې څربه غوا به څوک هل السه ورکړي؟‬
‫هغه وويل‪ :‬نا هېڅ څوک به يې ورنه کړي‪.‬‬
‫د ماڼۍ هل بامه راښکته شوه‪ ،‬د ښاکر لپاره يې د امر رسه سم اس په زين سمبال شو‪ ،‬د حسان‬
‫نوم ورور په ملتيا وررسه نور کورين غړي هم ووتل‪ ،‬ناڅاپه وررسه د نيب کريم ﷺ استول شوی‬
‫جنګي اکروان خمامخ شو‪ ،‬که څه يې هم هغه خپله بندي کړ خو ولې ورور يې ورهل وواژه‪ ،‬او په‬
‫َُْ‬
‫اغړه چنپ چې د رسو زرو تارونو او رېښمو باندې لګ شوې وه خادل بن ويلد ريض اهلل عنه ترې‬
‫په غنيمت کې واخسته او خمکې هل دې چې مدينې ته رايش چنپ يې نيب کريم ﷺ ته راواستوهل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫انس بن مالک ريض اهلل عنه وايي‪ :‬اکيدر بن عبدامللک چې لکه مدينې ته راوستل شو د‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫اغړې چنپ ته يې خلکو تعجب او حريانتيا په نظر وکتل‪ ،‬ګوتې به يې وروړلې او حريت اخسيت‬
‫وو‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬تاسو دې ته حريانتيا وړي ياست؟ په جنت کې د سعد بن معاذ‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه د ستمالونه هل دې څخه نهايت زيات پاسته او ښايسته دي‪.‬‬ ‫‪322‬‬
‫َُْ‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬خادل ريض اهلل عنه چې لکه هم اکيدر بن عبدامللک مدينې راوست‪ ،‬نيب‬
‫کريم ﷺ ورته د ټيکس د ادائيګي په بدل کې وينه حرامه کړه او خمه يې ورهل خالصه کړه‬
‫تر څو يلک ته ستون شو‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ په تبوک کې څه دپاسه لس شپې تېرې کړې او بېرته مدينې ته راستون شو‪،‬‬
‫د تبوک او مدينې ترمنځ يوه چينه وه چې هل يو څخه تر درې خلکو پورې ترې اوبه څښیل‬
‫شوې‪ ،‬نيب کريم ﷺ وفرمايل‪ :‬زمونږ هل ورسېدو پرته چې څوک هل مذکوره چينې څخه اوبه‬
‫ونه څښي‪ ،‬هغه و چې ځينې منافقان ورته په قصدي توګه ګړندي راغلل او اوبه يې ورڅخه‬
‫وڅښلې‪ ،‬نيب کريم ﷺ چې چينې ته لکه هم راورسېد څه ګوري چې د اوبو څاڅیک هم نشته‪،‬‬
‫ويې پوښتل چې هل مونږ څخه خمکې چينې ته څوک څوک راغيل دي‪ ،‬چا ورته وويل چې‬
‫فالنکی فالنکی‪ ،‬نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬ايا ما نه وو منعه کړي چې هل ما څخه خمکې هل چينې‬
‫نه څوک اوبه ونه څښي؟‬
‫بيا ورته نيب کريم ﷺ ښېراه وکړې او لعنت يې پرې ووايه‪.‬‬
‫هل دې وروسته نيب کريم ﷺ هل سورلۍ څخه راښکته شو او هل کوم اکڼي څخه چې اوبه‬
‫راوتې الس يې پرې کېښود‪ ،‬په الس کې اوبه راوبهېدې‪ ،‬بېرته يې پرې اکڼی لوند او وروباندې‬
‫يې اوبه وشيندلې‪ ،‬بيا يې اهلل پاک ته د سوال زارۍ منګولې پورته کړې‪ ،‬هغه و چې ډېرې اوبه‬
‫راوخټېدې حیت چې اوبو د ورېځو د غړمبا په څېر اوازونه هم لرل‪ ،‬خلکو ترې ځانونه او خپل‬
‫څاروي خړوب کړل او مشکونه يې ترې هم ډک کړل‪.‬‬
‫بيا نيب کريم ﷺ وفرمايل‪ :‬تاسو يا ستاسو هل مجلې نه که هر څوک ژوندی پاتې يش وبه‬
‫ګوري چې د دې ځای شاوخوا ګرده عالقه به تکه شنه وي‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬ابن شهاب زهري د ابن اکيمه اللييث په روايت د ابورهم غفاري هل وراره‬
‫َُْ‬
‫څخه نقلوي چې هغه د ابورهم لکثوم بن احلصني ريض اهلل عنه نه چې د نيب کريم ﷺ رسه يې‬
‫د ونې الندې بيعت الرضوان تړون ته حضور هم ورکړی و‪ ،‬واورېدل‪ :‬زه د نيب کريم ﷺ رسه د‬
‫تبوک په غزا کې مل وم‪ ،‬مونږ ټول تبوک ته نزدې د اخرض نوم ځای کې روان وو چې اهلل پاک‬
‫راته خوب راوست‪ ،‬ما به زيار ويسته چې خپله سورلۍ قابو کړم ترڅو خپه مې د نيب کريم ﷺ‬
‫هل خپې څخه ونه لګيږي او زخيم نه يش‪ ،‬زه په دې خربه راوپاڅېدم چې (خوږ دې کړم)‪ ،‬زر‬
‫مې ورته کړه‪ :‬د اهلل رسوهل! خبشش راهل وغواړه‪ ،‬هغه راته وويل‪ :‬روان اوسه‪.‬‬
‫بيا يې راڅخه پوښتنې پېل کړې چې هل بنو غفار څخه څوک څوک پاتې شوي دي‪ ،‬ما اګاه‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫کړ چې پالنکی او پالنکی‪ ...‬بيا يې راڅخه وپوښتل هغه تک رسه لوړ کوسه ګان ولې پاتې‬
‫شوي دی؟ ما ورته د هغوی د پاتې کېدو ټوهل کهاين واوروهل‪.‬‬
‫‪323‬‬ ‫بيا يې راته وويل‪ :‬او هغه تور نلډي پوچي ولې پاتې شوي دي؟‬
‫ما ورته کړه‪ :‬د اهلل پېغمربه! دغه خلک زه نه پېژنم‪.‬‬
‫هغه راته وويل‪ :‬هغه خلک چې (شبکة شدخ) دګډو بزو رمې لري‪ ،‬ما چې سوچ وکړ نو‬
‫راياد مې شول‪ ،‬ورته مې وويل چې هغوی خو بنوغفار نه دي‪ ،‬هغوی هل بنو اسلم څخه دي او‬
‫زموږ مالتړ دی‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ راته وويل‪ :‬که دغه خلک خپله پاتې کېدل نو هل دې څخه څه يش رابند کړي‬
‫وو چې د اهلل پاک په الره کې يې تکړه سړي ته اوښ ورکړی و چې غزا ته پرې والړ يش!!‬
‫دا راته ډېره د خفګان خربه ښاکري چې په غزا کې رانه د قريشو مهاجرين يا انصار او يا‬
‫هم د بنوغفار او اسلم غړي پاتې يش‪.‬‬

‫دهجرت په نهم کال کې د رمضان په مياشت کې د ثقيف د قبيلې پالوې‬

‫او اسالم اعالنول‬

‫ابن اسحاق وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ هل تبوک څخه د رمضان په مياشت کې راستون شو‪ ،‬او په‬
‫همدې مياشت کې ورته د ثقيف پالوې هم راغله‪ ،‬پېښه دا وه چې نيب کريم ﷺ لکه هم هل‬
‫َُْ‬ ‫دوی څخه راستون شو نو ورپسې عروه بن مسعود َر ِ َ‬
‫ض اهلل عنه ګړندي ګامونه راپورته کړل‬
‫وړاندې هل دې چې نيب کريم ﷺ مدينې ته ننوځي‪ ،‬عروه راګېر کړل او خپل اسالم يې اعالن‬
‫َُْ‬
‫کړ‪ ،‬بيا عروه ريض اهلل عنه هل نيب کريم ﷺ څخه وپوښتل چې خپل يلک کور ته به والړ يش تر‬
‫څو دعوت وکړي‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬هسې نه خپل قوم دې مړ کړي!! هغه ورته وويل‪ :‬نا بلکې‬
‫زه خپل قوم ته د هغوی هل يب بيانو څخه هم حمبوب يم‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عروه بن مسعود ريض اهلل عنه چې د خپل قوم مرشتابه او ورته ډېر زيات حمبوب هم و قوم‬
‫ته ستون شو‪ ،‬هلته يې په دې خاطر د اساليم دعوت لړي پېل کړه چې شايد دوی به هم ورته‬
‫اغړه کېږدي‪ ،‬نو د دعوت لپاره د کور لوړې خونې ته پورته شو او دعوت يې پېل کړ‪ ،‬هل هرې‬
‫خوا پرې د قوم هل اړخ د غشو وارول رشوع شول په غيش ولګېد او ومړ‪.‬‬
‫بنومالک اټلک کړه چې هل دوی څخه د بنوسالم بن مالک د قبيلې غړي اوس بن عوف وژيل‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫دی‪ ،‬خو ولې مالتړو دعوه لرهل چې هل دوی څخه د َّ‬

‫عتاب بن مالک هل کورنۍ څخه د وهب بن‬
‫جابر په نوم غړي وژیل دی‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫عروه بن مسعود َر ِ َ‬
‫ض اهلل عنه ته وويل شول‪ :‬څه وايې چې بايد قاتل رسه څه ويش؟ هغه‬ ‫‪324‬‬

‫وويل‪ :‬د اهلل پاک لويه لورينه ده چې په دې مرګ مې اخيل او د شهادت سرته رتبه راته راکوي‪،‬‬
‫کوم ډول چارې چې د نيب کريم ﷺ د شهيدانو ملګرو قاتلينو رسه کېدای يش هم هغسې‬
‫وکړئ او ما د شهيدانو رسه يو ځای خاورو ته وسپارئ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫قوم يې اټلکوي چې نيب کريم ﷺ يې اړوند وويل‪[ :‬عروه بن مسعود ريض اهلل عنه په خپل‬
‫قوم کې د صاحب يس رتبه لري]‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د عروه ريض اهلل عنه هل شهادت وروسته ثقيف څو مياشتې په کفر او عناد پاتې شول‪،‬‬
‫بيا رسه خپل منځ کې راټول شول او په دې پرېکړې رسه اتفاق ته ورسېدل چې د شاو خوا پرتو‬
‫عربانو قبيلو رسه د جنګ جګړې څخه بې توانه دي‪ ،‬بايد هرومرو اسالم ته اغړه کيږدي‪.‬‬
‫ټول رسه په پای کې په اسالم رايض شول‪ ،‬د قوم په نيابت عبديايلل بن عمرو بن عمري چې‬
‫َُْ‬
‫دعروه ريض اهلل عنه همزویل و انتخاب کړی شو چې نيب کريم ﷺ ته يې استازی واستوي‪،‬‬
‫َُْ‬
‫خو ولې هغه ورڅخه په ټپه انکار وکړ تر څو د عروه بن مسعود ريض اهلل عنه په څېر پېښه‬
‫وررسه ونه يش‪ ،‬هغه هل قوم څخه وغوښتل چې ستاسو نيابت ته هله اغړه ږدم چې د قوم نور‬
‫سپني ږيري او مرشان رارسه واستوئ‪ ،‬هغوی وررسه د مالتړو څخه دوه نفر او درې نور نفر يې‬
‫وررسه د بنومالک نه واستول‪ ،‬د عبديايلل په مرشۍ شپږ کسزيه پالوې چې هل حکم بن عروه‬
‫بن وهب بن مع ِتب‪ ،‬رشحبيل بن غيالن بن سلمه بن معتب‪ ،‬او هل بنو مالک څخه عثمان بن ايب‬
‫العاص بن برش بن عبد دهمان‪ ،‬او هل بنو سالم څخه اوس بن عوف‪ ،‬او هل بنو حارثه څخه نمري‬
‫بن خرشه بن ربيعه جوړه پالوې د مدينې په لور روان شول‪.‬‬
‫عبديايلل چې د قوم مرشتابه او لکک مدافع و هل ځان رسه دغه خلک ځکه واخستل چې‬
‫لکه هم بېرته طائف ته راستانه يش نو هر څوک به خپلې خپلې کورنۍ او قوم ته قناعت‬
‫َُْ‬ ‫ورکړی يش‪ ،‬تر څو دا هم لکه دعروه َر ِ َ‬
‫ض اهلل عنه په څېر قتل نه يش‪.‬‬
‫َُْ‬
‫مغريه بن شعبه ريض اهلل عنه چې په خپل نوبت کې د نيب کريم ﷺ د ملګرو اسونه څرول‪،‬‬
‫مدينې نه نزدې وررسه د ثقيف پالوې خمامخ شوه‪ ،‬هل ډېرې خوشحالې نه يې اسونه پرېښودل او‬
‫نيب کريم ﷺ ته يې د زيري وړلو په خاطر چټک ګامونه پورته کړ‪ ،‬په الره کې يې د ابوبکر‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه رسه يلدل وشول‪ ،‬هغه يې هم د ثقيف په راتګ وخربو چې په اسالم کې ننوتل‬
‫َُْ‬ ‫غواړي‪ ،‬ابوبکر ‪َ -‬ر ِ َ‬
‫ض اهلل عنه ‪ -‬ورته وويل‪ :‬دا زيری به لومړی نيب کريم ﷺ ته زه ورکوم‪،‬‬
‫هغه وررسه ومنله چې هغوی اسالم کې ننوتل غواړي‪ ،‬او په دې خاطر راغيل دي چې نيب‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫کريم ﷺ ورته د رسساتنې امان‪ ،‬د هغوی د قوم او قبيل‪ ،‬د يلک کور او ګردو شتمنيو اړوند د‬
‫امن يليلک رشوط هم ورکړي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫‪325‬‬ ‫بيا مغريه ريض اهلل عنه او د ثقيف رایلغ هيئت ته د نيب کريم ﷺ رسه د ناستې پاستې او‬
‫خمامخ کېدو ادبونه او د سالم کولو طريقه اکر وښود‪ ،‬خو ولې هغوی انکار وکړ چې هرومرو‬
‫به وررسه د جاهليت د رسم رواج رسه لومړين يلدنه کوي‪.‬‬
‫د معلوماتو هل خمې ددوی د راتګ رسه سم ورته نيب کريم ﷺ په مسجد کې ځای سمبال‬
‫َُْ‬
‫کړ‪ ،‬د ثقيف د وفد او نيب کريم ﷺ ترمنځ منځګړتوب خادل بن سعيد بن العاص ريض اهلل عنه‬
‫َُْ‬
‫کو چې باالخره يې ورهل د خادل بن سعيد ريض اهلل عنه په الس امن يلک هم ويلکو‪.‬‬
‫د نيب کريم ﷺ هل پلوه راستول شوي خواړه به ثقفيانو تر هغه نه خوړل چې خادل بن‬
‫َُْ‬
‫سعيد ‪-‬ريض اهلل عنه‪ -‬به ترې لومړی خوراک نه وکړی‪ ،‬تر اسالم راوړو پورې يې دې لړي‬
‫جريان درلود‪.‬‬
‫د روانو مذاکراتو په لړی کې ثقفيانو هل نيب کريم ﷺ څخه وغوښتل چې تر درې اکلو پورې‬
‫به دالت د رانسکورولو هېڅ اراده نه کوي‪ ،‬خو نيب کريم ﷺ يې دا غوښتنه په لککه رد کړه‪،‬‬
‫بيا يې تر دوه اکهل غوښتنه وکړه‪ ،‬بيا يې ترې د يو اکل غوښتنه وکړه ان تر يوې مياشتې پورې يې‬
‫ترې غوښتنه وکړه چې الت او خونه به يې نه ړنګوي‪ ،‬خو نيب کريم ﷺ ورته تيار نه و چې‬
‫َْ‬
‫الت والړ پريږدي‪ ،‬تر دې چې ابوسفيان بن حرب او مغريه بن شعبه ريض اهلل عن ُه َما دواړه يې‬
‫د هغه د ريز مريز کولو لپاره واستول‪.‬‬
‫هغوی دا غوښتنه په دې خاطر کوهل چې هل خپلو بې وقوفه يلونيانو او د ښځو هل پېغرندو‬
‫څخه ځانونه وژغوري‪.‬‬
‫بل یې ترې دا وغوښتل چې هل ملونځ کولو څخه يې معاف کړي‪ ،‬او که بوتان هرومرو‬
‫ړنګوي بايد د ثقفيانو په الس يې دړې وړې نه کړي‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬دا به دررسه ومنم چې بوتان به ستاسو په الس نه ماتوم خو ولې‬
‫هغه ديانت هل خري او سعادت څخه لوڅ لغړ وي چې ملونځ په کې نه وي‪.‬‬
‫هغوی ورته وويل‪ :‬که څه هم مونږ ته بې غرييت ښاکري خو بيا هم ستاسو ارشاداتو ته رضور‬
‫اغړه ږدو‪.‬‬
‫د ثقفيانو هل اسالم وروسته د يللکې ژمنې په شمول پرې نيب کريم ﷺ عثمان بن ايب العاص‬
‫َُْ‬ ‫ض اهلل َعنْ ُه امري وګماره‪ ،‬که عثمان َر ِ َ‬
‫َر ِ َ‬
‫ض اهلل عنه څه هم ځوان جان او کم عمره و‪ ،‬خو‬
‫هل دين رسه د زياتې مينې او ديين زده کړو او تفقه هل کبله يې په مرشۍ هم ونازو‪ ،‬ابوبکر‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه نيب کريم ﷺ ته وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! ما ته په ټول راغلې پالوې کې دا هلک‬
‫په ديين زده کړو کې ځريکه او د چټکې زده کړې څښنت ښاکري‪ ،‬دا به وکوالی يش چې قران‬
‫کريم په توندۍ رسه ياد کړي‪.‬‬
‫‪326‬‬

‫لکه چې ثقفيانو هل مدينې څخه طائف ته د بېرته ستنېدو هوډ وکړ‪ ،‬نيب کريم ﷺ وررسه‬
‫َْ‬
‫د (الت) د ماتولو لپاره ابوسفيان بن حرب او مغريه بن شعبه ريض اهلل عن ُه َما دواړه واستول‪،‬‬
‫ُ‬
‫ض اهلل َعنه ته هل ځان څخه د (الت) په ماتولو‬ ‫مغريه ريض اهلل َعنْ ُه غوښتل چې ابوسفيان َر ِ َ‬
‫لومړيتوب ورکړي خو ولې هغه ورته هل تن کېښودو نه انکار وکړ‪ ،‬او ورته يې وويل چې ته‬
‫بايد رضور لومړی خپل قوم ته ورشې او خپله ترې په ذواهلدم مقام کې پاتې شو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫مغريه بن شعبه ريض اهلل عنه طائف کې د الت په درګاه ورننوت او پر الت باندې والړې‬
‫ودانۍ په نړولو يې پېل واچو‪ ،‬ټول قوم او قبيله يې ورته په دې خاطر حارض والړه وه چې اوس‬
‫به ورته يلونتوب او يا بله کومه ستونزه پېښيږي‪ ،‬د ثقفيانو ښځې لوڅ رس راووتې او دا لکمات‬
‫يې رسه زمزمه کول‪:‬‬
‫ْ َ َ َ َّ َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ْ َ َ َّ ُ َّ ُ‬
‫الرضاع‬ ‫أســلمها‬ ‫***‬ ‫ـــن دفــاع‬ ‫لبك‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُْ‬ ‫َ‬
‫ل ْم ي ِسنُوا ال ِم َصاع‬
‫په الت (دفاع) باندې به هرومرو ژړاګانې کيدای يش * چې بوزديلو ورته هل جنګ‬
‫جګړې پرته وسپارت* او په دفاع کې يې هېڅ چا هم د تورې وهلو مقابله ونه کړه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫مغريه ريض اهلل عنه چې په الس کې وررسه تربګي باندې يې په (الت) ګوزارونه کول‪،‬‬
‫َُْ‬
‫ابوسفيان ريض اهلل عنه به ويل‪ :‬اه‪ ..‬اه‪ ..‬خوار شې!!‬
‫َُْ‬
‫مغرية ريض اهلل عنه چې د الت په رس والړ منار هل رانړولو څخه وزګار شو‪ ،‬په داسې حالت‬
‫َُْ‬
‫کې يې ابوسفيان ريض اهلل عنه وخربوه چې (الت) ته وړاندې شوې منښتې نذرانې يې ټولې‬
‫راغونډې کړې وې‪ ،‬هېره دې نه وي چې ګاڼه يې د رسو زرو او د برګو کوجنکو څخه عبارت وه‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫د عروه ريض اهلل عنه هل شهادت وروسته ابومليح بن عروه ريض اهلل عنه او قارب بن االسود د‬
‫ثقيف هل پالوې وړاندې د نيب کريم ﷺ حضور ته داسې مسلمانان راغيل وو چې هل ثقيف رسه به‬
‫نور هېڅ راز اړيکي نه لري‪ ،‬دواړو ته نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬چې څوک درته پسند وي نور وررسه‬
‫دوستانه وکړئ‪ ،‬دواړو ورته وويل‪ :‬زمونږ د دواړو دوستان اهلل پاک او د هغه رسول کريم ﷺ دي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬ايا هل خپل ماما ابوسفيان بن حرب ريض اهلل عنه رسه اړيکي‬
‫ښې نه بولې؟‬
‫هغوی وويل‪ :‬ولې نه‪ ،‬هل هغه رسه په نېکو اړيکو لرلو خوښ يو‪.‬‬
‫َْ‬
‫لکه چې نيب کريم ﷺ د (الت) هل رانسکورولو لپاره مغريه او ابوسفيان ريض اهلل عن ُه َما‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫ولېږدول او د طائف خلکو اسالم اعالن کړ‪ ،‬ابومليح بن عروه ريض اهلل عنه هل نيب کريم ﷺ‬
‫څخه وپوښتل چې ايا د پالر په ذمه کې پاتې پورونه د (الت) هل درګاه څخه راوړل شوي مايل‬
‫پانګې څخه ادا کویل يش؟ هغه و چې نيب کريم ﷺ وررسه ومنله‪.‬‬
‫‪327‬‬

‫بيا ورته قارب بن اسود وويل چې زما د پالر په ذمه کې پاتې پورونه هم ادا کړه!‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬اسود چونکه مرشک مړ شوی دی دمسلمانانو الس ته ورغيل غنيمت‬
‫څخه يې د پور ادا سمه نه ده‪.‬‬
‫قارب نيب کريم ﷺ ته وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! اوس خو ته مرشک نه بلکې مسلمان پالې‪،‬‬
‫د هغه په ذمه کې پاتې قرضونه خو هل ما څخه غوښتل کيږي ګويا که پور همدا زما په ذمه‬
‫َُْ‬ ‫دی‪ ،‬بيا نيب کريم ﷺ ابوسفيان َر ِ َ‬
‫ض اهلل عنه ته امر وکړ چې د (الت) هل خزانې څخه د دواړو‬
‫پورونه ادا کړي‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫مغريه ريض اهلل عنه چې لکه ټول مايلت راغونډ کړ ابوسفيان ريض اهلل عنه ته يې وويل‪:‬‬
‫تا ته نيب کريم ﷺ يلک راستویل دی چې هل دې مايلت څخه د عروه او اسود پورونه ادا کړه‪.‬‬
‫د نيب کريم ﷺ هغوی ته داستویل يلک نص په دې توګه و‪:‬‬
‫[بسم اهلل الرمحن الرحيم‪ ،‬د اهلل د استازي حممد ﷺ څخه ټولو مومنانو ته اعالن دی چې د‬
‫(وج) مقام ازيغ دارې ونې به څوک نه قطع کوي‪ ،‬که څوک د دې جرم په ارتکاب ونيول شو‬
‫نو ناغه يې وهل او لوڅول دي‪ ،‬که يې مزيده نوره رسغړونه اختيار کړه نو د اهلل پېغمرب حممد‬
‫ﷺ حضور ته به وړاندې کویل يش‪ ،‬هېره دې نه وي چې دا د نيب کريم ﷺ پوخ حکم دی‪ ،‬د‬
‫نیب کريم ﷺ په امر خادل بن سعيد دا نوشته کړ‪ ،‬هېڅ څوک بايد رسغړونې ونه کړي ورنه د‬
‫نيب کريم ﷺ هل امر څخه په رسغړونه به د ځان رسه زيایت او ظلم وکړي]‪.‬‬

‫د هجرت په نهم کال د پالوو راتګ او د سورت فتح نازلېدل‬

‫ابن اسحاق وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ چې د مکې او تبوک هل فتحې څخه وزګار شو او ثقيف هم‬
‫اسالم ته اغړه کېښوده‪ ،‬هل هر اړخه ورته د عربانو خېل خېل قبيلوي پالوې راماتې شوې(‪.)1‬‬
‫د عربانو بېالبېل خېلونه د اسالم هل منځه وړلو لپاره قريشو ته تکيه وې‪ ،‬چونکه هغوی‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السالم اوالد وو‪ ،‬ټولو عربانو د قريشو قيادت ته‬ ‫اهل حرم او په څرګند ډول د اسمعيل علي ِه‬
‫دوه اليس سالم کو‪ ،‬خو چې لکه دوی د نيب کريم ﷺ ضد تاوترخيوایل او جګړو شخړو مېدان‬
‫((( ابن هشام وايي‪ :‬نهم هجري اکل ته د پالو راتګ اکل ويل شوی دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ګرم وساتو چې اهلل پاک په کې فتحه او نرصت نيب کريم ﷺ ته ورکړه‪ ،‬عربان وپوهېدل او‬
‫رس يې خالص شو چې د نيب کريم ﷺ په ضد جګړه کې به هېڅلکه براليس نه يش او نه به‬
‫يې دښمن وګټي‪ ،‬هغه و چې په اساليم دين کې ډلې ډلې او خېلونه خېلونه خلک ننوتل‪ ،‬اهلل‬ ‫‪328‬‬

‫خپل پېغمرب ﷺ ته وايي (ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ‬

‫ﭽﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂﮃ ﮄ ﮅ ﮆ)(‪.)1‬‬

‫د بنو تميم پالوې راتګ او د سورت حجرات نزول‬

‫د عربانو د بېالبېلو قومونو او خېلونو د پالو هل خمې يوه پالوې د بنوتميم هم وه چې د‬

‫عطارد بن حاجب بن زرارة بن عدس تمييم په ملتيا نور خمه ور او لوړ پوړي لکه اقرع بن‬
‫حابس‪ ،‬زبرقان بن بدر‪ ،‬عمرو بن االهتم‪ ،‬حبحاب بن يزيد په شمول نیب کريم ﷺ ته راغلل‪.‬‬
‫ُ‬
‫د بنوتميم لويه پالوې چې د هر خېل مرشتابه پکې شتون درلود يو هم په کې نعيم بن‬
‫يزيد‪ ،‬قيس بن احلارث‪ ،‬قيس بن اعصم‪ ،‬عيينة بن حصن بن حذيفه بن بدر هم وو‪.‬‬
‫َْ‬
‫خو اقرع بن حابس او عيينة بن حصن ريض اهلل عن ُه َما چې د نيب کريم ﷺ رسه د مکې او‬
‫طايف او د حنني په جګړو کې هم ونډه لرلې وه‪ ،‬د بنو تميم د وفد رسه يو ځل بيا د نيب کريم‬
‫ﷺ حضور ته راغلل‪.‬‬
‫د بنو تميم رایلغ وفد چې لکه هم مسجد ته ننوتل‪ ،‬نيب کريم ﷺ ته يې د کور هل دېوالونو‬
‫پناه چغې نارې کړې چې حممده!! په چټکه رسه مونږ ته راوځه‪.‬‬
‫په نيب کريم ﷺ يې لوړ غږونه ښه ونه لګېدل‪.‬‬
‫چي لکه نيب کريم ﷺ راووت‪ ،‬دوی ورته وويل‪ :‬ستا په حضور کې تاسو ته د خپلو وياړونو‬
‫ملانځنه پسنده بولو‪ ،‬امېد دی چې زمونږ شاعر او خطيب ته اجازه ورکړې‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬زما درته اجازه ده‪ ،‬ستاسو خطيب چې څه وايي ودې وايي‪ ،‬عطارد‬
‫بن حاجب وپاڅېد او خربې يې په دې لکماتو پېل کړې چې‪:‬‬
‫هغه اهلل دګردو ستاينو وړ دی چې په ګڼ شمېر لورينو يې نازويل يو‪ ،‬د ثنا او صفت جوګه‬
‫((( سورت ن رص‪ .)۳-۱( :‬ژباړه‪ :‬د اهلل پاک مرسته او بری چې لکه هم رايش * او خلک دې داسې تر سرتګو شول‬
‫چې په دين کې ډلې ډلې وننوځي * نو د خپل رب محد او ثنا بيان کړه او هل هغه څخه د ګناهونو خبشش‬
‫وغواړه‪ ،‬په يقني رسه چې هغه توبه قبلونکی دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫هغه اهلل دی چې زمونږ په اغړه کې يې د خلکو زاعمت اچویل دی‪ ،‬د دې برسېره يې په بې ساره‬
‫مايل نعمتونو او د خري ښېګړې سرتو اکرونو په اجنامولو توانويل يو‪ ،‬په ټول ختيځ کې د عزت او‬
‫‪329‬‬
‫وقار مايل لګښتونه ته موڅوک رسيدګي نه يش کویل‪ ،‬هېڅ چرته مونږ سيال نه لرو‪ ،‬ايا په رښتيا‬
‫مونږ په خلکو کې د فضيلت او خرييت د بشپړې غوروايل څښتنان نه يو؟ که څوک زمونږ‬
‫په څېر وياړونه لري نو په ګوته دې کړي! که څوک رارسه وياړونه پرتله کوي خپل وياړونه‬
‫دې زمونږ په څېر ياد کړي‪ ،‬که وغواړو هل دې به هم خربې اوږدې يش‪ ،‬د اهلل د زياتې راکړې‬
‫ياداشت نه مونږ ته حيا راځي خو په ورکړه او پاللو کې سرت شهرت لرو‪ ،‬که څوک سيالۍ ته‬
‫زړه خوښی وي زمونږ په څېر دې د خپلو وياړونو ياد وکړي او يا دې هل مونږ څخه خپل لوړ‬
‫خويونه او اعدتونه ذکر کړي‪.‬‬
‫ددې خربو په پای ته رسولو نور نو عطارد کښېناست د بنواحلارث بن اخلزرج قبيلې اړوند‬
‫َُْ‬
‫غړي ثابت بن قيس بن شماس ريض اهلل عنه ته نيب کريم ﷺ امر وکړ چې وپاڅه او د خطبې‬
‫ځواب يې ورکړه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ثابت بن قيس ريض اهلل عنه وپاڅېد او وېويل‪:‬‬
‫ستاينې او ټوهل ثنا هغه اهلل لره ده چې لوی لوی اسمانونه او ځمکې يې خملوق دي‪ ،‬په‬
‫اسمانونو او ځمکو يې واک دی او علم يې په هر څه ګېره اچولې ده‪ ،‬ګرد شيان د اهلل هل لورينې‬
‫بل څه نه دي‪ ،‬د اهلل د قدرت بېلګه دا ده چې مونږ ته يې د خلکو واکمين راکړې ده‪ ،‬زمونږ‬
‫لپاره يې په ګرد خملوق کې خپل استازيتوب هغه چا ته ورکړ چې رشيف او کريم نسب لري‪،‬‬
‫ګفتګو او خربې يې ټولې رښتيا دي‪ ،‬هغه ته يې خپل اسماين کتاب په داسې حالت کې ورکړ‬
‫چې په تبليغ او خلکو ته په رسولو يې امانت دار دی‪ ،‬په ګرد خملوق کې هغه د اهلل انتخاب‬
‫دی‪ ،‬خلک يې پر ځان ايمان لرلو ته راوبلل‪ ،‬هغه و چې خپلې کورنۍ او خپلو خپلوانو يې پرې‬
‫ايمان راوړ‪ ،‬په خوی اعدت او نسيب سپيڅلتوب باندې تمام دی‪ ،‬د ښکال او ډول ډال نه ډک‬
‫مخ لري‪ ،‬په ټولو خلکو کې غوره ترين خلک چې رسول اهلل ﷺ د اهلل لورې ته راوبلل مونږ‬
‫(انصار) يو‪ ،‬مونږ د اهلل پاک د دين مرستندوي او د هغه د رښتين استازي مرستياالن يو‪ ،‬خپل‬
‫جګړيز مهارتونه د خلکو پر ضد تر هغه په اکر اچو تر څو د اهلل پاک او د هغه په رسول بشپړ‬
‫ايمان ولري‪ ،‬که اهلل پاک او د هغه رسول ﷺ ته هر چا تسلييم ورکړه زمونږ هل تېغه به خپله‬
‫وينه‪ ،‬مال او شتمين چبه وسايت‪ ،‬خو که څوک کږيلچونو ته دوام ورکړي اهلل پاک په خاطر به‬
‫وررسه د تل لپاره وسله وال جنګ وکړو‪ ،‬او د اکفرانو مرګ ژوبله مونږ ته ډېره اسانه ده‪ ،‬خربې‬
‫همدا دي چې ما وکړې نور د اهلل پاک څخه د خپل ځان او د ټولو مومنانو لپاره هل لغزشاتو د‬
‫خبشش سوال کوم‪ ،‬و السالم عليکم‪.‬‬
‫بيا زبرقان بن بدر وپاڅېد او وېويل‪:‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َّ ْ ُ ُ ُ َ َ ُ ْ َ ُ ْ‬ ‫َ ُ َ َ َ َّ ُ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬

‫اليَ ُع‬ ‫ِمنا الملــوك و ِفينا تنصب ِ‬ ‫***‬ ‫ح ي َعا ِدلَا‬ ‫كــرام فــا‬ ‫ن ُن ال ِ‬
‫َّ‬ ‫َ ْ ُ ْ‬ ‫ْ َ ِّ َ‬ ‫ُ ِّ‬ ‫ْ َْ ْ‬ ‫ََ ْ َ َ َْ‬
‫اب َوفضــل ال ِع ِّز يُتبَ ُع‬ ‫ِعند انله ِ‬ ‫***‬ ‫ــن الحيَا ِء ك ِه ِم‬ ‫سنا ِم‬ ‫وكــم ق‬
‫َْ ُ‬ ‫ْ ِّ َ َ َ ْ َ‬ ‫حط ُم ْطع ُمناَ‬ ‫َ َْ ُ ُ ْ ُ َْ َْ ْ‬
‫ــوا ِء إذا ل ْم يُؤن ْس الق َزع‬ ‫ِمن الش‬ ‫***‬ ‫ِ‬ ‫ونن يط ِعم ِعند الق ِ‬ ‫‪330‬‬

‫َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ ِّ‬ ‫َّ َ َ ْ َ ُ َ ُ‬ ‫َ‬

‫ِم ْن ك أ ْر ٍض ه ِو ًّيــا ث َّم تص َط ِن ُع‬ ‫***‬ ‫سات ُه ْم‬ ‫بِ َما ت َرى انلــاس تأتِينا‬
‫ــب ُعوا‬
‫َ َ َ ُْ ُ َ‬ ‫َّ‬
‫وم ِتنَـا‬ ‫ك َو َم ُعبْ ًطا ف أَ ُر َ‬ ‫ََْ َ ُ ْ ُ‬
‫از ِلــن إذا ما أن ِزل ْوا ش ِ‬ ‫لِلن ِ‬ ‫***‬ ‫ِ‬ ‫فننحر ال‬
‫ُْ‬ ‫َّ ْ َ َ ُ‬
‫ادوا فَ َكنُوا َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ــا تَ َرانــا إل ٍّ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫الرأ َس يقتَ َط ُع‬ ‫إل استف‬ ‫***‬
‫ح نفاخ ُره ْ‬
‫ــم‬ ‫ِ‬ ‫ف‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ََْ ُ َ ْ ُ َ ْ‬ ‫َ َ َ ْ ُُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ار ت ْســتَ َم ُع‬ ‫خبَ ُ‬ ‫في ِجع القوم وال‬ ‫***‬ ‫اخ ُرنــا يف ذاك نع ِرفه‬ ‫فمــن يف ِ‬
‫َ ْ‬
‫َ َ‬ ‫ْ‬
‫َّ َ َ َ ْ َ َ ْ‬ ‫َ ٌ‬ ‫َْ َ‬ ‫َّ َ ْ َ‬
‫ــر ن ْرت ِف ُع‬ ‫ِ‬ ‫خ‬ ‫إنــا كذلِك ِعند الف‬ ‫***‬ ‫إنــا أبَينا َول يَــأب لَــا أ َحد‬
‫په رشافت کې زمونږ په ضد هېڅ قبيلوي همسيال نشته‪ ،‬واک پرې هم زمونږ دی او د‬
‫يهودانو عبادختانې مو تر اوسه په چاپرييال کې ودانې دي‪.‬‬
‫څومره ډېر يلک او قبيلې مو په جنګونو کې وهلې ډبولې دي‪ ،‬په جنګي ډګر کې وړ هغه‬
‫څوک وي چې رشف او عزت کې پېرواکر ولري‪.‬‬
‫د قحط او لوږې (ولګې) په مهال زمونږ خلک د جود او سخاوت هل خمې وريته شوې‬
‫غوښې وږو تږو ته ورکوي په داسې حال کې چې د اوړي ورېځې هم تشې تورې وي‪.‬‬
‫ته به هم خرب يې چې د ځمکې هل هره اړخه مو په لور خلک پيادل راروان وي او مونږ‬
‫يې په پانله بوخت يو‪.‬‬
‫مونږ د خپل اصيل رشافت او عزت هل کبله د راغلو ميلمنو په استقبال کې هغه اوښان‬
‫حاللوو چې هېڅ رنځ او علت نه وي ژوبل کړي‪.‬‬
‫که د وياړ او فخر په ميدان کې رارسه کوم کور او ټرب ګز او ګام کوي نو زمونږ تابع به‬
‫يش او يا به هغه رس جوړ يش چې هل تن څخه پرېکيږي‪.‬‬
‫که د فخر او ياړ سيايل رارسه هر څوک کوي ودې کړي چې ويې پېژنو‪ ،‬په داسې حالت‬
‫کې به ستانه يش چې خلک به يې هل يو بل څخه قييص اوري‪.‬‬
‫مونږ هل خلکو څخه رسغړونې کوو خو ولې زمونږ پرضد هېڅ څوک رسغړونه نه يش‬
‫کویل‪ ،‬د وياړ په داسې ځايونو کې زمونږ نوم رس لوړی وي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫چونکه د غونډې په دغې مهال حسان بن ثابت ريض اهلل عنه شتون نه درلود‪ ،‬ورپسې يې‬
‫َُْ‬
‫استازی واستو چې رايش‪ ،‬حسان ريض اهلل عنه وايي‪ :‬ما ته يې استازی رایغ او راته يې وويل‪:‬‬
‫راشه او د بنوتميم شاعر ته ځواب ورکړه‪ ،‬زه راروان شوم او دا شعرونه مې وويل‪:‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ٍّ‬ ‫ََ َْ‬ ‫إذ َح َّل َو ْس َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬

‫اض ِم ْن َم َعــد َو َرا ِغ ِم‬
‫ــف َر ٍ‬ ‫ع أن ِ‬ ‫***‬ ‫ــطنَا‬ ‫َمنَعنَا َر ُســول اهلل‬
‫ْ ُ ِّ َ ٍ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ‬
‫ــل َب ْ َ‬ ‫َََْ ُ َ‬
‫ــاغ َوظال ِ ِم‬ ‫بِأ ْســيَافِنَا ِمـــن ك ب‬ ‫***‬ ‫ي ُبيُوتِـــنَا‬ ‫ــاه ل َمــا ح‬ ‫منعن‬
‫ْ َْ َ ْ َ َْ‬ ‫ُّ ُ َ َ َ ُُ‬ ‫َْ‬
‫‪331‬‬ ‫ــط ال َع ِج ِم‬ ‫ابيَــ ِة الَول ِن وس‬ ‫َ‬
‫ِب ِ‬ ‫***‬ ‫ــد ِعــزه وثــراؤه‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ــت ح ِري ٍ‬ ‫بِبي ٍ‬
‫ُ ْ َ‬ ‫ْ‬
‫وك َواح ِت َمــال ال َعظائِ ِم‬
‫َ ُ ُْ ُ‬ ‫السؤدد الْ َع ْو ُد َو َّ‬
‫انل َدى‬ ‫َه ْل الْجد إ َّل ّ‬
‫ــاه المل ِ‬ ‫ِوج‬ ‫***‬ ‫ِ‬
‫بنوعدنان (قريش) خفه وي او که خوشحاهل وي خو مونږد اهلل د رسول ﷺ لکک مالتړ‬
‫هله وکړ چې زمونږ ترمنځ دېره شو‪.‬‬
‫لکه چې زمونږ يلک کور ته رایغ نو په خپلو تورو مو هل بايغ او ظالم څخه حمفوظ ساتیل دی‪.‬‬
‫په شام کې د عجمو ترمنځ د جابية اجلوالن په يلک هغه کورنۍ لرو چې په عزت او سخا‬
‫کې وررسه هېڅ څوک رشاکت نه لري‪.‬‬
‫بار بار مرشي يواځې عزت او ورکړه ده‪ ،‬او د شاهانو رسه يلدل کتل او په سرتو ستونزو‬
‫زغم ويستل دي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫حسان ريض اهلل عنه وايي‪ :‬لکه چې زه د نيب کريم ﷺ تر څنګ ورسېدم د راغيل پالوې‬
‫شاعر وپاڅېد او هغه يې وويل چې څه يې په زړه وو‪ ،‬بېرته مې هغه ته په خپلې قافيه کې‬
‫ځواب ورکړ‪ ،‬زبرقان چې هل خپلو شعرونو څخه وزګار شو نیب کريم ﷺ حسان بن ثابت ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه ته وويل‪ :‬پاڅېږه او شاعر ته ځواب ورکړه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫حسان بن ثابت ريض اهلل عنه وپاڅېد او وېويل‪:‬‬
‫ُ َّ‬ ‫ُ َّ ً َّ‬ ‫َ ْ َ َّ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ ْ‬ ‫َّ َّ َ‬
‫ــاس تتبَ ُع‬ ‫قــد بينــوا ســنة لِلن ِ‬ ‫***‬ ‫ــر َوإِخ َوتِ ِه ْم‬ ‫إن اذلوائِــب ِمن فِه ٍ‬
‫َ ْ َ ْ َ َ ُ َّ ْ َ ْ ْ‬ ‫ْ ُ ُّ َ ْ َ َ ْ َ َ ُ ُ‬ ‫َ‬
‫ــر يَص َط ِن ُع‬ ‫ال ِل وك َال ِ‬ ‫تقــوى ِ‬ ‫***‬ ‫يرته‬ ‫س‬‫ِ‬ ‫يَ ْرض بِ ِهم ك مــن كنت‬
‫ََ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ َ ُ َّ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ ٌْ َ‬
‫انلف َع ِف أشيَا ِع ِه ْم نف ُعوا‬ ‫أو حاولوا‬ ‫***‬ ‫ضوا َع ُد َّوه ُم‬ ‫ار ُبـــوا َ ُّ‬ ‫إذا َح َ‬ ‫قــوم‬
‫َّ ْ َ َ َ َ ْ َ ْ َ ُّ َ ْ َ ُ‬ ‫َّ ٌ ْ َ ْ ُ ْ َ ْ ُ ُ ْ َ َ‬ ‫َ‬
‫الدع‬ ‫إن اللئِق فاعلــم شها ِ‬ ‫***‬ ‫ــجية تِلــك ِمنهم غــر مدث ٍة‬ ‫س ِ‬
‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ ُ ُّ‬ ‫َ َّ ُ َ ْ ُ‬ ‫إن َك َن ف َّ‬ ‫ْ‬
‫فــل َســبْ ٍق ِلدىن َســبْ ِق ِه ْم تبَ ُع‬ ‫***‬ ‫ــباقون َبع َده ْم‬ ‫اس س‬ ‫انل ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫ْ َ َ َّ‬ ‫َ َ ْ َ ُ َّ َ َ َ ْ َ َ َ َ ُّ‬
‫ــاع َول يُوهون َما َرق ُعوا‬ ‫ادلف ِ‬ ‫ِعند‬ ‫***‬ ‫ت أكف ُه ْم‬ ‫ل يرقع انلاس مــا أوه‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ُ‬
‫انلدى متعوا‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫أ ْو َوازنوا أهــل م ٍد ب َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫اس يَ ْو ًما فاز سبقهم‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫انل َ‬ ‫اب ُقوا َّ‬ ‫إن َس َ‬
‫ِ‬ ‫***‬
‫ــون َو َل يُ ْر ِديه ُ‬ ‫َ ََْ َُ َ‬ ‫ــو ْح ع َّفتُ ُه ْ‬ ‫ت ف ال ْ َ‬ ‫َ َّ ٌ ُ َ ْ‬
‫ــم َط َم ُع‬ ‫ِ‬ ‫ع‬ ‫ب‬ ‫ط‬ ‫ن‬ ‫ي‬ ‫ل‬ ‫***‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫أ ِعفة ذ ِكــر ِ‬
‫ْ َ ْ َ‬ ‫َ َ َ ُّ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ‬
‫ــون َع َ‬ ‫َ َْ َ ُ َ‬
‫ــع َطبَ ُع‬ ‫ول يمســهم ِمــن مطم ٍ‬ ‫***‬ ‫ــار بِفض ِل ِه ُم‬ ‫ٍ‬ ‫ج‬ ‫ل يبخل‬
‫َّ َّ ُ‬ ‫َ َ َ ُ ُّ َ ْ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ ِّ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ‬
‫كما يــدب إل الوح ِشــي ِة اذل ِرع‬ ‫***‬ ‫ــدب لهم‬ ‫إذا نصبنــا ِلــي لم ن ِ‬
‫ارها َخ َش ُ‬ ‫ْ َْ َ َ‬ ‫َ َّ ُ ُ‬ ‫ال َ ْر ُب نَ َالْنَــا َمَ ِ ُ‬ ‫َْ ُ َ ْ‬
‫ــعوا‬ ‫الز َعنف ِمن أظف‬ ‫إذا‬ ‫***‬ ‫ال َها‬ ‫نســمو إذا‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ََ ُ ٌ َ ُ ُ‬ ‫ْ ُ‬ ‫إذا نَالُــوا َع ُد َّو ُه ُ‬ ‫َ َْ َ ُ َ َ‬

‫ــور َول هل ُع‬ ‫َوإِن أ ِصيبُــوا فل خ‬ ‫***‬ ‫ــم‬ ‫ل يفخــرون‬
‫َ ُ‬
‫بليَــ ِة ِف أ ْر َســا ِغ َها ف َدع‬
‫َ‬ ‫ُْ ٌ ْ‬
‫أســد ِ ِ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ــوغ َوال َم ْوت ُمكتَ ِن ٌع‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َك َأ َّن ُه ْم ف ال ْ َ‬
‫***‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ْ ُّ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُخ ْذ ِمنْ ُه ُ‬
‫الي من ُعوا‬ ‫َول يكن همك الم َر ِ‬ ‫***‬ ‫ــم ما أت عف ًوا إذا غ ِضبُوا‬ ‫‪332‬‬
‫َ ًّ ُ َ ُ َ َ ْ َّ ُّ َ َّ َ‬ ‫َ ْ ْ َ ْ ُ ْ َ َ ََ‬ ‫َ َّ‬
‫الســل ُع‬ ‫شا ياض علي ِه الســم و‬ ‫***‬ ‫اوت ُه ْم‬ ‫ــإن ِف حربِ ِهم فاتــرك عد‬ ‫ف ِ‬
‫ِّ‬ ‫ال ْه َ‬ ‫َ ََ ََ ْ َْ‬ ‫َ ْ ْ َْ َُ ُ‬
‫اء َوالشــيَ ُع‬ ‫ــو ُ‬ ‫إذا تفاوتــت‬ ‫***‬ ‫ــيعتُ ُه ْم‬
‫ــول اهلل ش َ‬
‫ِ‬ ‫أك ِرم بِقومٍ رس‬
‫ــك َصن ُعَ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ُّ َ ٌ‬
‫از ُر ُه‬ ‫َ‬ ‫أَ ْهدي ل َ ُه ْم مدحت قلــب يُ‬
‫ٌ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ِفيما أ ِحب لِســان حائِ‬ ‫***‬ ‫ِ‬ ‫ؤ‬ ‫َ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُّ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ِّ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫َ َّ ُ ْ َ‬
‫اس ِجد الق ْو ِل أ ْو ش َم ُعوا‬ ‫إن َج َّد ب َّ‬
‫انل ِ‬ ‫ــم‬
‫ِ‬ ‫***‬ ‫ف ِإنهــم أفضــل الحيــا ِء ك ِه ِ‬
‫د بنوفهر خورا درنو خمه ورو نورو خلکو ته د انساين رويې دايس کيفتيتونه ښوديل دي‬
‫چې ورته عميل بڼه اچول شوې ده‪.‬‬
‫په دغې رويو ټول هغه څوک خوشحاهل او رضا دي چې هل اهلل پاک څخه ډار او ترس او‬
‫د خري ښېګړې هر اکر رسه يې مينه او حمبت وي‪.‬‬
‫دوی داسې قوم دی چې لکه هم هل دښمن رسه مټ اټۍ يش نو ورته ستړي او زيان اړوي‪،‬‬
‫خو که پېرواکرو ته ګټه رسول وغواړي توان هم يې لري‪.‬‬
‫د دوی دغه خويونه نوي او نااشنا نه بلکې کورين او خپواين خويونه دي‪ ،‬په دې هم‬
‫وپوهيږئ چې د نوي خويونو رواجول هل رش پرته نور څه نه وي‪.‬‬
‫که هل دوی پرته په خلکو کې د خري ښېکړې نور مينوال هم وي نو هغوی هم د خري په‬
‫اکرونو کې ددوی د کم ونډوال تابع دي‪.‬‬
‫په دفايع حاتلونو کې چې د دوی السونو څه څرييل دي هغه مرهم نه اخيل‪ ،‬او نه هغه‬
‫ستړيا دوی ته سرته ده چې دښمن ورته اړولې ده‪.‬‬
‫که د خري ښېګړې په اکرونو کې خلکو رسه سيايل وکړی نو ورڅخه به خمکې يش‪ ،‬خو‬
‫که په ورکړه کې هل سخيانو رسه پرتله يش نو پرې درانه به يش‪.‬‬
‫دومره پاک دامنه دي چې ويح يې عفت او طهارت ذکر کړی دی‪ ،‬نه خو پليتيږي او‬
‫نه ورته پلييت رسيږي‪.‬‬
‫هل ګاونډي څخه په خپل فضل او احسان هېڅ خبل نه کوي‪ ،‬خو هل بل چا څخه د طمع‬
‫توقع (ګنده خصلت) هم ورته نه رسيږي‪.‬‬
‫چې لکه مونږ د کوم قوم او قبيلې رسه د جنګ اعالن وکړو نو دښمين وررسه په زړونو‬
‫کې داسې پټه نه ساتو لکه صحرايي غوا ته چې خپل بیچ پټ راروان وي‪ ،‬بلکې دښمين‬
‫وررسه ښاکره په ښاکره کوو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د جنګ په غځول شوو پنجو چې اعم خلک تسلييم ورکوي‪ ،‬که دغه پنجې جنګ تر‬
‫مونږ وغځوي مونږ پرې ال پورته عزم او لوړ موراهل شو‪.‬‬
‫‪333‬‬ ‫که په جنګ او نظايم بريدونو کې دوی براليس يش نو هېڅ راز فخر او د وياړونو‬
‫غونډې نه کوي‪ ،‬او نه هل بوزديلۍ او بې وسۍ څخه شکستونه خوري‪.‬‬
‫په هغه جګړيز حاتلونو کې چې مرګ په کې تر هر څه نزدې وي دوی لکه د يمن د‬
‫حليې د زمرو په څېر داسې رادرويم لکه د خپو په بندونو کې چې يې اکږه زنځريونه‬
‫پراته وي‪.‬‬
‫کوالی شې چې د قهر او غضب په حالت کې يې هل درګزرۍ څخه بشپړ برمخن شې‪،‬‬
‫خو که هل څه يش منعه وفرمايي هېڅ لکه يې بايد کولو ته اراده ونه لرې‪.‬‬
‫دوی رسه جنګ جګړې او تربګين مه کوه‪ ،‬ستا لپاره پکې هل زهرو او ګنډېر او چيچلو‬
‫پرته نور هېڅ نشته‪.‬‬
‫لکه چې ډلې ټپلې رسه تېرو بېر يش نو د هغه قوم مل او ملګری شه چې رسول اهلل ﷺ‬
‫يې ملګری وي‪.‬‬
‫د پياوړې هرنمندې ژبې په ملتيا د خپل زړه په مرسته او کومک د ثنا او صفت خپل‬
‫دغه شعرونه نيب کريم ﷺ ته ډالۍ کوم‪.‬‬
‫که په خلکو د هوساينې ژوند وي او که بې وسه وي خو دوی په کې تر هر چا غوره‬
‫ترين قوم او قبيله ده‪.‬‬
‫د شعر او شاعرۍ مراسم چې لکه ترپايه ورسېدل د راغلې پالوې هر ګډونوال ته نيب کريم‬
‫ﷺ جائزې هم ورکړې او ټولو اسالم اعالن کړ‪.‬‬
‫عمرو بن األهتم چې بنوتميم د خپلو اوښانو د چارو سمبالښت په بنسټ يلک کور کې‬
‫پرېښی او تر ټولو کرش او کم عمره و‪ ،‬د قيس بن اعصم رسه يې اړيکي هم کړکېچنې وې‪،‬‬
‫نو قيس بن اعصم نيب کريم ﷺ ته وويل‪ :‬مونږ د خپلو کورين خدمتونو په خاطر زملوټی قبيلوي‬
‫غړی په يلک کې پرېښی دی‪ ،‬که ر اغلو خلکو ته د ورکړي جائزو په څېر هغه ته هم برخه‬
‫راکړې ښه به وي‪ ،‬ځکه زه ترې بده خاطره لرم‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته د هغه لپاره هم برخه ورکړه‪.‬‬
‫عمرو بن األهتم چې دقيس هل خربې وخربېد نو په دې شعرونو يې د هغه هجوه بيان کړه‪:‬‬
‫ْ َ َّ ُ َ َ ْ َ ْ ُ ْ َ َ ْ ُ‬ ‫َ ْ َ ََْ َ ْ ْ َْ‬
‫ب‬‫ول فلم تصدق ولم ت ِص ِ‬ ‫ِعند الرس ِ‬ ‫***‬ ‫تش ال َهلبَا ِء تشــتُ ُم ِن‬
‫ظ ِللــت مف ِ‬
‫َ‬
‫ُ ُ ُ ْ َ َّ َ‬ ‫ََ‬ ‫ُُ ُ‬ ‫ًُ ْ‬ ‫َْ ُ‬
‫ـــب‬
‫اجــذه مق ٍع ع اذلن ِ‬
‫َ‬
‫بــا ٍد نو ِ‬ ‫***‬ ‫ُسدناك ُم ُس ْوددا َره ًوا َو ُس ْوددك ْم‬
‫د پېغمرب ﷺ په حضور کې بربه لکۍ ناست وې او ما پسې دې بدې ردې ويلې!!‬
‫حاالنکه زما اړوند خربو کې هېڅ دروستوایل نه لرې‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫که څه هم مونږ درته مرشي درکړې ده خو ستاسو د مرشۍ ژامې وازې دي او داسې‬
‫ښاکري چې نوره په کوناټو ناسته ده‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬د بنو تميم راغلې پالوې اړوند اهلل د سورت حجرات دا ايتونه هم نازل‬ ‫‪334‬‬

‫کړل (ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ)(‪.)1‬‬

‫د بنوعامر د پالوې او د عامر بن الطفيل او اربد بن قيس پېښه‬

‫نيب کريم ﷺ ته د اعمرزو پالوې چې اعمر بن الطفيل‪ ،‬اربد بن قيس بن جزء بن خادل‬
‫بن جعفر‪ ،‬جبار بن سلیم بن مالک بن جعفر درېواړه پکې وو راغلل‪ ،‬هېره دې نه وي چې‬
‫درېواړه د قوم مرشان وو‪ ،‬د نيب کريم ﷺ رسه د دوکې په بنسټ د اهلل سرت دښمن اعمر بن‬
‫الطفيل نبوي حضور کې عرض شو‪ ،،‬که څه هم خپل قوم يې اعمر بن الطفيل ته چې د قوم‬
‫مرشتابه وييل هم وو‪ :‬ټولو خلکو اسالم راوړ اعمره ته هم اسالم راوړه‪.‬‬
‫هغه چونکه د اهلل دښمن و ورته يې وويل‪ :‬زه زيار اوباسم ګرد عربان د ځان تابع کړم نو‬
‫څنګه د قريشو زملوټی ته ځان تسليم او راوړی دين يې ومنم!!‬
‫بيا يې اربد ته مخ واړو او ورته يې کړه‪ :‬چې لکه د سړي خوا ته والړ شو زه به يې په خربو‬
‫بوخت کړم او ته به پرې د تورې مرګونې ګوزارونه وکړې‪.‬‬
‫د رارسېدو رسه سم اعمر نيب کريم ﷺ ته وويل‪ :‬حممده! ما رسه د سوچه او خالصې دوستانې‬
‫پړاو پېل کړه‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬تر هغه دررسه دوستۍ ته مچتو نه يم تر څو په اهلل يواځې ايمان‬
‫ونه لرې‪ ،‬که څه هم اعمر بار بار ټينګار کو او په انتظار و چې اربد به لکه خپل ګوزارونه‬
‫پيلوي خو ولې اربد هېڅ ځواب نه شو ورکوالی‪ ،‬اعمر وپوهېد چې اربد هل مرګونې بريد څخه‬
‫بې توانه دی‪ ،‬بيا يې ورته وويل‪ :‬حممده! ما رسه د خالصې دوستانې او رښتين ملګرتوب پړاو پېل‬
‫کړه! هغه ورته بيا وويل‪ :‬نا ترهغه دررسه خالصې دوستانې ته مچتو نه يم تر څو دې په واحد او‬
‫الرشيک ذات اهلل پاک باندې ايمان نه وي راوړی‪.‬‬
‫د نيب کريم ﷺ د غوڅ انکار په اورېدو هغه وويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې مدينه به دې‬
‫په ضد د جنګيالو او جنګي اسونو او اوښانو څخه ډکه کړم‪.‬‬
‫چې لکه والړ نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬ای اهلل! د اعمر بن الطفيل هل رش او رشارت څخه راته‬
‫خالصون راکړه‪.‬‬
‫((( سورت حج رات‪ .)۴( :‬ژباړه‪ :‬هغه خلک چې هل کوره بهر درته چغې سورې ويه زيات ره يې کم عقله دي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫راغلې پالوې چې د نيب کريم ﷺ هل حضوره رخصت شوه‪ ،‬اعمر اربد ته وويل‪ :‬غرق شې‬
‫اربده! ولې دې رارسه په کړې ژمنه وفا ونه کړه؟ د ځمکې پر مخ هل تا پرته زه هل هېڅ چا نه‬
‫‪335‬‬
‫ډارېدم او ته هم بوزديله وښتې‪ !‎‬هل دې وروسته درڅخه زه هم نور هېڅ ډار نه حمسوسوم‪.‬‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬خوار شې لږ صرب شه! تا رسه د کړې ژمنې تړون هل خمې چې به مې لکه‬
‫هم ځان ګوزار ته مچتو کړ نو ته به راته خمې ته شوې نو ايا ستا په رس مې ګوزار کړی وی؟؟‬
‫بيا خپل ټاټويب ته د ستنېدو په مهال الره کې پرې اهلل پاک په څټ د طاعون دانه راپورته کړه‬
‫او د بنو سلول د قبيلې يوې ښځې په کور کې يې واړوهل‪ ،‬نارې به يې وهلې چې [ای بين اعمرو!‬
‫د بنو سلول قبيلې د ښځې په کور کې د ځوان اوښ په مرګوين رنځ اخته شوم نور نو مړ کېږم](‪.)1‬‬
‫پاتې ملګري يې خپل ټاټويب ته ستانه شول‪ ،‬د رسېدو په مهال يې قوم غږ کړ چې اربده!‬
‫نوی تازه خرب مو هل ځان رسه څه راوړی دی؟‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬تازه خو څه نه وو خو حممد ﷺ مونږ د داسې څه عبادت کولو ته رابللو‬
‫که خمې ته مې رايش نو هل ځنډ پرته به پرې تر هغه غيش ووروم چې ومري‪.‬‬
‫هل دې خربې يوه يا دوه ورځې وروسته په خپل اوس بهر ووت‪ ،‬په اوښ او اربد دواړو باندې‬
‫اهلل پاک د اور ملبه راوسته او دواړه يې وسوځول‪.‬‬
‫اربد بن قيس چې دبليد بن ربيعه موريزه ورور و‪ ،‬هل خفګانه يې ورپسې وويل‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫ْ ُ ِّ‬
‫ل‬ ‫ال مشــ ِف ٍق َول َو ِ‬ ‫ل َو ِ ٍ‬ ‫***‬ ‫َما إن ت َعدي ال َمنُون ِم ْن أ َح ٍد‬
‫ََْ‬ ‫َ ْ َ ُ َ ْ ِّ َ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ُْ ُ َ َ َ‬
‫ــد‬ ‫اك َوالس ِ‬ ‫أرهب نو َء الســم ِ‬ ‫***‬ ‫ل‬ ‫أخش ع أربد التوف و‬
‫ــاء ف َكبدَ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬
‫قمنا َوقــام الن َس ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ــت أَ ْر َب َ‬ ‫كي ْ ُ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫إذ‬ ‫د‬ ‫ني هل ب‬ ‫فع ٍ‬
‫ْ ُ ُ َ َْ‬ ‫ُ‬ ‫َْ َْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ‬
‫أو يق ِصدوا ِف الكومِ يقت ِص ِد‬ ‫***‬ ‫ال شــغبَ ُه ْم‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫إن يشــغبوا ل يب ِ‬
‫ْ َ‬ ‫َ ُ َْ ْ َ‬ ‫ُ ْ ٌ َ َ ٌ َ َ َ‬
‫ُم ٌّر ل ِطيف الحشــا ِء َوالك ِب ِد‬ ‫***‬ ‫ه‬ ‫ــ‬ ‫ت‬ ‫َ‬
‫حلــو أ ِريــب و ِف ح ِ ِ‬
‫و‬ ‫ل‬
‫ْ‬ ‫َ ْ َ ُ ِّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ْ َ َّ َ َ ْ ُ َ‬
‫اح الشتَا ِء بِـــال َع َض ِد‬ ‫ألوت ِري‬ ‫***‬ ‫ــت أ ْر َب َد إذ‬ ‫ي هل بكي‬ ‫و َع ِ‬
‫ْ‬ ‫ــت َغ َواب ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ َّ ً‬ ‫ً‬ ‫َ‬
‫ــر ال ُم َد ِد‬ ‫َ َّ َل ْ‬ ‫ح ْ‬ ‫َوأ ْصبَ َ‬
‫ِ‬ ‫حت ت‬ ‫***‬ ‫ص َمة‬ ‫ــت لقِحــا م‬
‫ْ َ‬ ‫ْ َ‬
‫ذو نه َمــ ٍة ِف ال ُعــا َو ُمنتَق ِد‬
‫ُ َْ‬
‫م‬ ‫ل‬
‫َ‬
‫ة‬ ‫ــ‬ ‫ــج ُع م ْن َلْث َغبَ‬ ‫أَ ْش َ‬
‫***‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ــاد َكلْقددَ‬ ‫َْ ُ‬ ‫ََْ َ ُ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ ُ ُ ْ َ ْ ُ ُ َّ َ ْ‬
‫ِ ِ‬ ‫الي‬‫للــة تمس ِ‬ ‫***‬ ‫ــن ك نه َم ِتــه‬ ‫ل تبلــغ الع‬

‫((( بنو سلول په عربانو کې هغه قبيله وه چې په بې وفايۍ او بوزديلۍ کې يې شهرت درلود‪ ،‬سموؤل شاعر وايي‪:‬‬
‫ُْ‬ ‫ٌ َ ُ ُ‬ ‫َْ ُ‬ ‫ََ‬ ‫َ ْ َ َّ ً‬ ‫َ َ َُ ٌ َ‬
‫ال تَ َ‬
‫ـــــول‬ ‫اذا َم ــا َرأت ـــه َع ـا ِم ـــر و س ـل‬ ‫**‬ ‫سب ـــة‬ ‫ــری الق ت ــل‬ ‫و ِان ــا أن ــاس‬
‫ژباړه‪ :‬تر څو اعمر او سلولزي نه يو جوړ شوي نو مونږ هغه خلک يو چې مرګ ژوبله بييخ بوزديلې نه بولو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ْ‬ ‫َْْ َ‬ ‫ْ َ ِّ َ‬ ‫ُ‬ ‫َْ‬

‫ار بِال َ َر ِد‬ ‫ِمثل الظبــا ِء البك ِ‬ ‫***‬ ‫انل ْو َح ِفـــي َمآت ِم ِه‬ ‫ــث َّ‬ ‫الا ِع‬
‫ج ِد‬ ‫انل ُ‬‫يه ِة َّ‬‫بالْ َفارس يَ ْو َم الْكر َ‬ ‫الص َوا ِع ُق‬ ‫ــر ُق َو َّ‬ ‫ج َعــي ال ْ َ ْ‬ ‫فَ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِِ‬ ‫***‬ ‫ِ‬
‫ً َ ْ َُ ْ َُ ْ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ال َ‬ ‫ْ‬
‫ال َ‬ ‫َ ْ‬
‫ال َ‬
‫كيبــا وإِن يعد يعد‬ ‫جــاء ن ِ‬ ‫***‬ ‫يب إذا‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬ ‫ر‬ ‫ــر‬ ‫اب‬ ‫ب‬
‫و ِ ِ‬
‫ار‬ ‫‪336‬‬

‫َ‬ ‫ُ‬
‫الربيع ذو َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُْ ُ َ ْ‬ ‫الس َؤال َكماَ‬ ‫ال َ ْهد َو ُّ‬ ‫َُْ َ َ ْ‬
‫الرص ِد‬ ‫ين ِبت غيث ِ ِ‬ ‫***‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫يعفو عـل‬
‫َ َّ َ‬ ‫ًَْ َُ ْ ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُْ‬
‫انلف ِد‬ ‫ــم لِل َهــا ِك و‬ ‫يوما فه‬ ‫***‬ ‫إن يغبَ ُطــوا يه ِب ُطوا َوإِن أ ِم ُروا‬
‫مرګ او مړينې هېڅ چرته مهربان پالر او يا ورور نه دی پرېښی‪.‬‬
‫هل اسماين افت څخه په اربد ډارېدم خو ولې د اسد (د مياشتې نوم دی) هل ستورو څخه‬
‫هېڅ خوف او ترس مې پرې نه درولود‪.‬‬
‫ای سرتګې! مونږ او ښځې چې لکه په ستړې او تکليف وپاڅېدو نو تا په اربد ولې‬
‫نه ژړل؟‬
‫د خلکو اغل مغال به دهغه ټنډه نه ترخه کوهل خو که چا به ورته پرېکړه راوړه نو د‬
‫عدل او انصاف پرېکړې به يې کولې‪.‬‬
‫که اربد څه هم خوږ او دانا ځېرکه و‪ ،‬خو د دې رسه بيا هم تريخ او کنجاکو و‪.‬‬
‫ای زما سرتګو! هغه مهال مو په اربد ولې ماتيم ژړا شور ونه کړ چې د ژمې بادونو په‬
‫کې د ونو بوټو پانې ورژولې‪.‬‬
‫د اربد مړيين رسه سم د شيدو اوښان تر هغه وچ کړس شول چې پاتې اوښان په کې‬
‫رالوی هم شول (خو دې کې شيدې رانغلې)‪.‬‬
‫اربد د ځنګيل ښاکر مينه ناک زمري څخه هم ډېر بهادر او اتل و‪ ،‬تر موخې ځان رسونه‬
‫کې يې مينه لرهل او اکرپوهه هسيت وه‪.‬‬
‫د اربد سرت اند او لوړ فکر ته کره قوي اسونه چې د شپې هل پلوه خالص مزل وکړي ورته‬
‫هم نه يش رسېدای په مزل کې به ترې د څرمن په څېرکمزوري يش‪ ،‬بلکې د سرتګو‬
‫نظر هم ورته نه يش رسېدای‪.‬‬
‫د اربد په مړينې دومره ډېرو ښځو ماتيم غونډې وکړې لکه په تش تور مېدان کې چې‬
‫غرڅنۍ راغونډې شوي وي‪.‬‬
‫په دغه شجاع او بهادر او شاهسوار انسان باندې د اسماين اور ملبو ډېر وځورولم‪.‬‬
‫دومره لوی جګړن و چې خپل جګړن سيال ته به يې شکست ورکو او جنګي اوزار به‬
‫يې ترې اخستل‪ ،‬خو که د بيا مقابلې لپاره به يې سيال راپورته شو نو ده به وررسه بيا‬
‫مقابله کوهل‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫لکه څنګه چې د سرپيل باران لږه ګياه راشنه کړي او بیا ډېره يش‪ ،‬داسې به يې ډېره‬
‫ورکړه کوهل که څه به هم خپله په تکليف کې و‪.‬‬
‫‪337‬‬ ‫د ډېرو لږو ازادو ښځو چبيان په داسې مرګ مړه کيږي که څه هم ځنې ښځې يې ډېر‬
‫چبي وزږوي‪.‬‬
‫که خلک رارسه زمونږ په ښه ژوند غبطه کوي نو نور به هم ذيلله يش‪ ،‬او که راباندې‬
‫زيات يش نو ال به پسې هالک او د زوال رسه مخ يش‪.‬‬

‫د عبدالقيس په پالوې کې د جارود راتګ‬

‫د عبدالقيس د قبيلې غړی جارود بن عمرو بن خنس هم دخپلې قبيلوي پالوې په ملتيا‬
‫نيب کريم ﷺ ته رایغ(‪.)1‬‬
‫حسن وايي‪ :‬چې لکه هم پالوې او جارود د نیب کريم ﷺ حضور کې عرض شول نو د‬
‫اساليم دين اصول يې ورته وړاندې کړل‪ ،‬اسالم ته يې راوبلل تر څو تن ورته کيږدي‪ ،‬نو‬
‫َُْ‬
‫جارود ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬زه ستا د دين منلو په خاطر خپل دين پرېښودو ته مچتو يم‪ ،‬خو‬
‫ايا ته زما د دين ضمانت کوالی شې؟‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬هو! د دې ذمه وار دې زه يم چې ستا سابقه دين په بدل کې درته‬
‫اهلل پاک غوره دين درکړ‪.‬‬
‫هل دې پړاو وروسته جارود او راغلو ملګرو يې اسالم اعالن کړ‪ ،‬د بېرته ستنېدو په مهال‬
‫يې هل نيب کريم ﷺ څخه وپوښتل چې سورلۍ ورکړي تر څو په سهولت او اسانتيا بېرته ستانه‬
‫يش‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬ستاسو د سوريلو لپاره رارسه هېڅ نشته چې در يې کړم‪ ،‬هغه‬
‫ورته وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! زمونږ او د يلک ترمنځ مو د خلکو ورک شوي اوښان په مېرو کې‬
‫خوشې ګرځي‪ ،‬ايا کوالی شوو چې ځانونه پرې خپلو لکيو کورنو ته سپاره ورسوو؟‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬په ډېر احتياط ورڅخه ځان وساته ورنه ستا لپاره به د اور ملبې‬
‫او سکروټې يش‪.‬‬
‫َُْ‬
‫جارود ريض اهلل عنه د خپلو ملګرو په ملتيا هل مدينې څخه رخصت شو او په اسالم او‬
‫َُْ‬
‫ايمان تر هغه لکک والړ و چې وفات شو‪ ،‬د ابوبکر ريض اهلل عنه په خالفت کې د مرتدينو‬
‫رسه د جهاد تر لړې ژوندی و‪.‬‬
‫((( ابن هشام وايي‪ :‬د عبدالقيس د قبيلې غړی جارود بن برش بن املعیل لومړی ن رصاين و‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫کومو خلکو چې يې په ملتيا اسالم ته اغړه اېښې وه ځينې ورڅخه د غرور بن منذر بن‬
‫نعمان بن منذر رسه بېرته نرصانيت چې خپل لومړی دين يې و‪ ،‬واوښتل‪ ،‬دغه مهال جارود ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه وپاڅېد او د حق حقانيت او د شهادت لکمه یې وويله‪ ،‬او خلک يې بېرته په دې لکماتو‬ ‫‪338‬‬
‫اسالم ته راوبلل‪:‬‬
‫[ای خلکو! زه د اهلل په يووايل چې د عبادت يواځین حقدار دی ګوايه ورکوم‪ ،‬او غوڅه‬
‫عقيده لرم چې حممد ﷺ د اهلل پاک رښتنې استازی او بنده دی‪ ،‬که څوک رارسه دا ګوايه نه‬
‫مين زه ورته اکفر وايم](‪.)1‬‬

‫د مسيلمه کذاب په ملتيا د بنوحنيفه پالوې‬

‫د بنو حنيفو په وفد کې د نيب کريم ﷺ حضورته سرت دروغجن مسيلمة بن حبيب حنيف‬
‫هم رایلغ و(‪.)2‬‬
‫د دوی پانله د بنوجنار د قبيلې د يوې انصارۍ ښځې په کور کې کېده(‪.)3‬‬
‫ما ته د مدينې متعلق زمونږ ځينو علماؤ وويل چې بنو حنيفه و مسيلمه الکذاب هل ځان‬
‫رسه نيب کريم ﷺ ته راوست او په جامو اوپوښاک به يې پټو‪ ،‬نيب کريم ﷺ د خپلو ملګرو رسه‬
‫ناست و چې په الس کې يې د کجورې لښته وه او په رس پورې يې پاڼې نښتې وې‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ته په داسې حالت کې رانږدې شوچې هغوی ال په جامو پټو او وررسه يې‬
‫خربې اترې پېل کړې او ځېنې غوښتنې يې هم ورڅخه وکړې‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬که‬
‫دا لښته هم راڅخه وغواړې درته يې نه درکوم‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬د يمامې ميشتوال د بنو حنيفه يو غړي راته د مسيلمه کذاب واقعه داسې‬
‫بيان کړه چې هل تېرې پېښې څخه توپري لري‪.‬‬
‫هغه راته وويل‪ :‬بنو حنيفه چې لکه نيب کريم ﷺ ته راغلل نو مسيلمه الکذاب وررسه‬
‫نه و هغه يې په پلرين ټاټويب کې پرېښی و‪ ،‬دوی چې لکه اسالم راوړ نو نيب کريم ﷺ ته يې‬
‫د مسيلمه قويم او قبيلوي ماکنت هم يا د کړ‪ ،‬ورته يې وويل‪ :‬مونږ د خپلو کورونو او چبو د‬
‫حفاظت په خاطر هغه پرېښود خو زمونږ ملګری دی‪.‬‬
‫((( ابن هشام وايي‪ :‬داسې ورڅخه نقل دي چې [که څوک رارسه دا ګوايه نه مین زه به وررسه جنګ کوم]‪.‬‬
‫((( ابن هشام وايي‪ :‬د مسيلمه کذاب اسم کنيه ابوثمامة وه‪.‬‬
‫َ ُْ‬
‫((( ابوذر ريض اهلل ع ن ه وايي‪ :‬ددغې ښځې نوم کيسة بنت احلارث وه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫نيب کريم ﷺ ورته دومره برخه ورکړه چې د پالوې راغلو ګډونوالو ته يې ورکړې وه‪ ،‬او‬
‫ورته يې وويل [هغه هم بد سړی نه دی] دا په دې خاطرچې د ملګرو دکور او اور په ساتنه‬
‫بوخت و‪ ،‬او دنيب کريم ﷺ دخربو موخه هم دا وه‪ ،‬هغه و چې رایلغ وفد بېرته يمامې ته ستون‬
‫‪339‬‬
‫شو اومسيلمه ته يې هغه برخه ورکړه چې نيب کريم ﷺ ورته ورکړې وه‪ ،‬يمامې ته په رسېدو‬
‫هغه ظالم بېرته مرتد شو او د نبوت دعوه يې هم وکړه‪ ،‬او خلکو ته به يې د دروغو سجعې په‬
‫دې بهانه جوړلې چې زه د نيب کريم ﷺ د نبوت رشيکوال يم او مدينې ته تلیل پالوې ته به‬
‫يې ويل چې ولې هغه تاسو ته نه و وييل چې زه ښه سړی يم بد نه يم؟ هغه درته ځکه وييل و‬
‫چې زه وررسه په نبوت کې برخه دار يم‪.‬‬
‫َ َ ْ ُ ْ َ َ ْ َ َ َْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫د قران د ايتونو په ضد به يې سجعې جوړولې لکه [لقد أن َع َم اهلل ع البل * أخرج ِمنها‬
‫َ‬
‫اق َو َحشا](‪.)1‬‬
‫َ‬ ‫ْ َْ‬ ‫َْ ًَ َْ َ‬
‫ي صف ٍ‬
‫نسمة تسع * ِمن ب ِ‬
‫که څه هم مسيلمه د نيب کريم ﷺ په حق کې د نبوت ګوايه ورکوهل خو ديمامې څخه خپلو‬
‫پېرواکرو ته يې رشاب اوزنا روا کړي وو او ترڅنګ يې ورڅخه د ملونځونو فرضيت هم ساقط کړی و‪.‬‬
‫خو بيا هم بنو حنيفه ورباندې لکک والړ وو‪.‬‬

‫د عدي بن حاتم رضي اهلل َعن ُْه قيصه‬

‫َُْ‬
‫ما ته درارسيدلې معلوماتو هل خمې چې عدي بن حاتم ريض اهلل عنه به ويل‪ :‬په ټولو عربانو‬
‫کې به نيب کريم ﷺ هل ما څخه د بل چاډېر بدي نه شو‪ ،‬که څه هم زه رشيف انسان وم خو د‬
‫نرصانيت هل کبله چې ما ته به مې قوم د غنيمت څلورمه برخه بې مشقته راکوهل پرې ګاڼه وم‪.‬‬
‫د قويم احرتام هل کبله ما ته ځان لوی باچا ښاکرېد او دين مې راته حمبوب دين و‪ ،‬خو چې‬
‫د نيب کريم ﷺ اوازې مې تر غوږ شوې ډېرې بدې راباندې ولږېدې‪.‬‬
‫چونکه زما د اوښانو شپونکی او چوپان عريب هلک و ورته مې وويل‪ :‬زما د تېښتې لپاره‬
‫تيار چاغ او څربه تېز رفتاره اوښان مچتو کړه چې د حممد ﷺ د لښکرو اواز دې لکه هم واورېد‬
‫چې دتله راتلل نو ما په چټکه وخربوه‪ ،‬هغه مې ارشادات ومنل او الړ‪.‬‬
‫يوه ورځ راته چوپان رایغ او غږ يې کړ چې‪ :‬که د حممد ﷺ هل لښکرو رسه هر څه کوې‬
‫نو خرب اوسه چې بېرغونه مې ويلدل‪ ،‬بيا مې وپوښتل چې دا ال څوک دي؟ چا راته وويل دا د‬
‫حممد ﷺ جنګي لښکر دی‪.‬‬
‫((( ژباړه‪ :‬په امېدوارې ښځې د اهلل لويه لورينه دا ده چې هل خيټې څخه يې ترې داسې انسان راويسیت دی چې‬
‫منډې ترړې ويه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ما ورته وويل‪ :‬په توندې الړ شه او مچتو شوي اوښان مې زانزدې کړه‪ ،‬اوښان يې راته نزدې‬
‫راوستل او د ټرب په شمول مې شام ته د تګ هوډ وکړ تر څو هلته د خپلو ديين نرصاين ملګرو‬
‫رسه يو ځای شم‪.‬‬ ‫‪340‬‬
‫َُْ‬
‫د ابن هشام د روايت هل خمې عدي ريض اهلل عنه د جند د جويش يا حويش نوم غر باندې ریه شو‪.‬‬
‫هغه وايي‪ :‬خپله خور مې هم په يلک کې پرېښوده‪ ،‬که څه هم ما په شام کې واړوهل خو د نيب‬
‫کريم ﷺ لښکرو زمونږ په يلک يرغل کړی و او د (يط) قبيلې په وينځو او غالمانو کې زما‬
‫خور هم وينځه شوې وه‪.‬‬
‫خو هل بل پلوه نيب کريم ﷺ شام ته زما په تېښته هم خربېدیل و‪.‬‬
‫د نبوي مسجد ترڅنګ شپول چې په جنګ کې نيول شوې ښځې به پکې ووسویل شوې‬
‫(سفانه بنت حاتم) هم په کې بنديوانه وه‪.‬‬
‫يوه ورځ نيب کريم ﷺ تېرېده چې سفانه ورته ورپورته شوه‪ ،‬چونکه هغه ډېره زړه وره وه‬
‫ورته يې کړه چې‪ :‬پالر مې مړ دی او چې راپسې راځي هغه هم تر اوسه ورک دی‪ ،‬اهلل دې مل‬
‫شه هل مارسه ښېګړه وکړه‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورڅخه وپوښتل‪ :‬څوک درپسې راځي؟‬
‫َُْ‬
‫هغې ورته وويل‪ :‬عدي بن حاتم ريض اهلل عنه نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬خا‪ ...‬خا‪ ...‬هغه عدي‬
‫چې هل اهلل او رسول څخه فراري دی؟‬
‫سفانه بنت حاتم وايي‪ :‬بيا نيب کريم ﷺ والړ او زه يې پرېښودم‪ ،‬د سبا ورځې په مهال مې‬
‫ورته بيا پرونۍ خربه تکرار کړه‪ ،‬او هغه هم راته په ځواب کې پرونې ځواب راکړ‪ ،‬په دريمه‬
‫ورځ بيا ورپاڅېدم که څه هم زه نا اميده وم خو د هغه هل شا اړخه راته چا اشاره وکړه چې‬
‫خربې وررسه وکړه‪ ،‬ما ورته وويل‪ :‬پالر مې مړ او د پوښتنې واال مې تر اوسه رانیغ‪ ،‬اهلل دې‬
‫کوميک شه هل ما رسه احسان وکړه‪.‬‬
‫هغه راته وويل‪ :‬سمه ده‪ ،‬ستا غوښتنه مې ومنله خو که د باور وړ څوک پېدا يش چې تا‬
‫خپل ټاټويب ته ورسوي ما خرب کړه‪.‬‬
‫ما ته چې چا د خربو کولو اشاره وکړه ما يې پوښتنه وکړه راته وويل شول چې عيل بن ايب‬
‫َُْ‬
‫طالب ريض اهلل عنه و‪.‬‬
‫ِّ‬
‫وخت ال تېر نه و چې د (بِل) يا (قضاعه) قبيلې يوه پالوې مدينې ته راغله‪ ،‬چونکه ما‬
‫غوښتل شام ته د ورور څنګ ته الړه شم نو نيب کريم ﷺ ته راغلم او ورته مې وويل‪ :‬زما د قوم‬
‫ځينې باور وړ خلک راغيل دي‪ ،‬هغوی کوالی يش چې ما تر کوره ورسوي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫نيب کريم ﷺ ما ته سورلۍ اوپوښاک په شمول نوره نفقه هم راکړه تر څو شام ته ورسېدم‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عدي بن حاتم ريض اهلل عنه وايي‪ :‬زه ال په خپل کور کې کورين غړو رسه ناست وم چې يوه‬
‫‪341‬‬ ‫ښځه زمونږ په لور راروانه وه‪ ،‬ما وويل‪ :‬دا خو زما خور ده!! چې ښه رانږدې شوه په رښتيا مې‬
‫خور وه‪ ،‬په رس راته ودرېده او هل حده يې زيات مالمته کړم‪ ،‬راته يې وويل‪ :‬ای ظامله! ای خپلويل‬
‫شکونکيه! خپل چبي او ښځه دې هل ځان رسه راوستل او د خپل پالر لور دې بې کسه پرېښوده؟!‬
‫ما ورته وويل‪ :‬ای زما خورکۍ! لږ صرب شه‪ ،‬هل تارسه مې چې کوم ظلم زيایت کړی دی هېڅ‬
‫عذر او بهانه يې نه لرم‪ ،‬ته چې ر اته څه وايي همدغسې مې کړي دي!!‬
‫د تېر په څېر په کور کې رارسه پاتې شوه‪ ،‬چونکه هغه ډېره هوښياره او ځېرکه وه‪ ،‬ما‬
‫ورڅخه وپوښتل‪ :‬د حممد ﷺ اړوند څه فکر لرې؟‬
‫هغې راته کړه‪ :‬زما په اند بايد هرومرو يې ملتيا وکړې‪ ،‬که سړی رښتيا اسماين استازی وي‬
‫نو لومړيتوب ورته خري او فضيلت دی‪ ،‬او که اسماين استازی نه وي نو په ملتيا کې يې هېڅلکه‬
‫هم نه شې ذيلل کېدای‪.‬‬
‫ما ورته کړه‪ :‬لوړه په رب اليزال چې روغه خربه دې وکړه‪.‬‬
‫ما هل شام څخه سفر پېل کړ تر څو نيب کريم ﷺ ته ورشم‪ ،‬هغه وچې مدينې ته ورسېدم او‬
‫هغه مې په مسجد کې ويلد‪ ،‬مسجد ته ننوتم او سالم مې پرې وکړ‪ ،‬هغه وپوښتل‪ :‬څوک يې؟‬
‫ما ورته کړه‪ :‬زه عدي بن حاتم يم‪ ،‬هغه وپاڅېد او د کور په لور يې هل ځان رسه روان کړم‪،‬‬
‫مونږ ال کور ته روان وو چې بوډۍ ښځې په الره کې راڅخه ودرو او تر ډېره حده يې وررسه‬
‫خربې وکړې او خپل حاجتونه يې ورڅخه وغوښتل‪ ،‬زه وپوهېدم چې قسم په اهلل دا هېڅلکه د‬
‫ملکيت دعودار نه دی او نه باچا دی‪.‬‬
‫بيا يې زه کورته بوتلم چې لکه ننوتو د کجورو هل پاڼو څخه ډک شوی بالښت يې ما ته‬
‫راګوزار کړ او وېويل‪ :‬په دې باندې کېنه‪ ،‬ما ورته وويل‪ :‬د اهلل رسوهل! ته ورته تکيه ووهه!‬
‫هغه راته وويل‪ :‬نا‪ ..‬نا‪ ..‬بلکې ته پرې کېنه زه په بالښت‬
‫او هغه په ځمکه کېناست‪ ،‬ما هل ځان رسه وويل‪ :‬قسم په اهلل چې دا هېڅلکه باچا نه دی‪.‬‬
‫بيا يې راته وويل‪ :‬عدي! ته د نرصانيت او جموسيت ترمنځ د رکوسيت مذهب پېرواکر نه‬
‫وې؟ ما ورته وويل‪ :‬ولې نه‪.‬‬
‫هغه راته وويل‪ :‬تا ته به دې قوم د غنيمت څلورمه برخه نه درکوهل؟ ما ورته وويل‪ :‬ولې نه‪،‬‬
‫هغه راته کړه‪ :‬ستا د نرصانيت په دين کې ستا لپاره دا حالل نه و؟ ما ورته وويل‪ :‬هو همدغسې ده‪.‬‬
‫بيا زه پوره پوره وپوهېدم چې د اپه رښتيا باچا نه بلکې رښتین پېغمرب دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د ټولو هر پټ او پناه وحې ورته کېدای يش‪ ،‬بيا يې راته وويل‪ :‬عدي! ايا ستا هل اسالم راوړو‬
‫څخه مانع د مسلمانانو فقر او فاقت و؟ قسم په اهلل ډېره نزدې ده چې دمسلمانانو شتمين به‬
‫دومره ډېره يش چې د اخستو واال به يې څوک نه پېدا کيږي‪ ،‬يا شايد هل اسالم اعالنولو څخه‬ ‫‪342‬‬
‫دې مانع دا و چې غريو او غليم يې ډېر او د مسلمانانو نفوس کم دی‪ ،‬خو قسم په اهلل ډېره‬
‫نزدې ده چې د بيت اهلل د زيارت لپاره به هل قادسيې څخه زنانه په خپل اوښ راروانه وي او‬
‫هېڅ راز ډار او ترس به نه حمسوسوي‪.‬‬
‫يا کېدای يش د اسالم اعالنولو مانع دې دا و چې د نړۍ واک او اختيار به هميشه د غري‬
‫مسلمو په السونو کې وي‪ ،‬خو قسم په اهلل ډېره نزدې ده چې وابه اورې چې په السونو به يې د‬
‫بابل سپينې ماڼې فتحه يش‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عدي ريض اهلل عنه وايي‪ :‬بيا مې اسالم راوړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عدي ريض اهلل عنه وايي‪ :‬دوه مې ويلدلې او دريمه به يې رضور راښاکره يش‪ ،‬دا مې‬
‫ويلدل چې د بابل سپينې ماڼۍ د مسلمانانو په السونو کې ولوېدې‪ ،‬او دا مې هم ويلدل چې هل‬
‫قادسيې څخه ښځه په خپل اوښ د بيت اهلل زيارت لپاره په ډېر ډاډ او اطمينان راروانه وه‪ ،‬او‬
‫قسم په اهلل چې دریمه هم خاخما شته کيږي‪ ،‬ثروت او مادلاري به دومره زياته يش چې هېڅ‬
‫اخستونکی به يې شتون نه لري‪.‬‬

‫د فروة بن مسک المرادي رضي اهلل َعن ُْه راتګ‬

‫َُْ‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬فروة بن مسک ريض اهلل عنه نیب کريم ﷺ ته په داسې حالت کې رایغ‬
‫چې د کنده \قبيلې ټولو مرشانو څخه يې بزياري او اعزتال اعالن کړی و‪.‬‬
‫چونکه هل اسالم د ر اتګ نه لږ څه وړاندې د مراد او همدان د قبيلو ترمنځ د (ردم‬
‫خونړيزه) معرکه رامنځ ته شوې وه چې همدانيانو پکې د مراد قبيله کې د مرګ او ژوبلې‬
‫لويه غوڅه کړې وه‪ ،‬دوی ته يې سرت ځاين زيانونه اړويل وو‪.‬‬
‫د مراد د قبيلې په ضد د همدان د جنګي قيادت مهار د اجدع بن مالک په الس کې و(‪.)1‬‬
‫َُْ‬
‫هل لکه راهيسې چې فروه ريض اهلل عنه د کنده قبيلې هل مرشانو څخه د نيب کريم ﷺ‬
‫حضور ته ترشيف راوړ دا بيتونه يې وويل‪:‬‬
‫((( ابن هشام وايي‪ :‬د جنګ ددغه سحنه کې د همدان قيادت د مالک بن حريم په ولکه کې و‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َ َ‬ ‫َ َ ِّ ْ َ‬ ‫َ ِّ‬ ‫ــوك كنْ َد َة أَ َع َر َض ْ‬ ‫ل َ َّما َرأَي ْ ُ‬

‫ت ُملُ َ‬
‫الرجل َع َرق ن َسائِ َها‬ ‫جل خان‬ ‫َكلر ِ‬ ‫***‬ ‫ت‬ ‫ِ‬
‫أ ْر ُجو فَ َواضلَ َها َو ُح ْس َن ثَ َ‬
‫ـــرائِ َها‬ ‫أؤم ُمَ َّم ً‬
‫ــدا‬ ‫قربــت َراحلَــي ّ‬
‫ِ‬ ‫ّ‬
‫ِ‬ ‫***‬
‫‪343‬‬
‫د کنده د مرشانو خوش مايش او رسغړونې چې مې ويلدې چې کورين او قبيلوي‬
‫خيانتونه په کې را پورته شول نو‪...‬‬
‫خپله سورلۍ مې ځان ته زانزدې کړه او حممد ﷺ رسه دملتوب اراده مې وکړه‪ ،‬هلته د‬
‫هغه رسه ډېر خري او ډېر ثروت امېد او طمعه لرم‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ما ته د رارسيدلې راپور هل خمې چې فروه ريض اهلل عنه لکه هم نيب کريم ﷺ حضور ته‬
‫والړ‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬ای فروه! د (ردم معرکه) کې چې ستا قوم ته څومره ځاين زيان رسيدیل‬
‫دی ايا ته پرې خفه يې او که نه؟‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! د (ردم معرکې) په څېر ما ته ځاين تاوان که بل چا ته‬
‫ورسيږي نو ايا خفه به نه يش؟ نو نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬ستاسو لپاره دغه ځاين تاوان په‬
‫اسالم کې هل خري او فايدې پرته نور څه نه دي‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َُْ‬
‫ذحج ټولو قبيلو واک او اختيار‬
‫د اسالم راوړو وروسته نيب کريم ﷺ ورته د (مراد‪ ،‬زبيد او د م ِ‬
‫َُْ‬
‫ورکړ‪ ،‬او ترڅنګ يې وررسه خادلبن سعيد بن العاص ريض اهلل عنه هم د صدقاتو په راغونډولو‬
‫َُْ‬
‫او توزيع مرش واستو‪ ،‬د نيب کريم ﷺ تر مړينې پورې وررسه خادل ريض اهلل عنه يو ځای و‪.‬‬

‫د ځينو زبيديانو په ملتيا د عمرو بن معديکرب پالوې‬

‫د بنوزبيد د ځينو خلکو په ملتيا د نيب کريم ﷺ په حضور کې عمرو بن معديکرب هم‬
‫په داسې حالت کې رایغ چې اسالم يې قبول کړی و‪ ،‬د نيب کريم ﷺ د نبوت په اورېدو رسه‬
‫سم عمرو والړ او قيس بن مکشوح املرادي ته يې وويل‪ :‬ته د خپل قوم رسکرده او لوی مرشتابه‬
‫يې‪ ،‬په حجاز کې د قريشو د قبيلې اړوند حممد ﷺ نوم سړي چې د اسماين استازيتوب دعوه‬
‫لري بايد دواړه الړ شو او حقييق راپور په خپله ترالسه کړو‪ ،‬که د نبوت دعوېدار په رښتيين‬
‫توګه د اهلل استازی وي نو بيا خو خربه بيښي پټه نه ده‪ ،‬او که رښتنې پېغمرب نه وي نو سم‬
‫معلومات خو به راته ويش!‬
‫قيس خربه ونه منله اومشوره يې ورهل هم بده استقبال کړه‪ ،‬عمرو بن معديکرب د مدينې‬
‫په لور سفر پېل کړ‪ ،‬مدينې ته په رارسېدو يې سمدسيت په نيب کريم ﷺ باندې ايمان راوړ او‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د هغه رسالت يې تصديق کړ‪ ،‬قيس بن مکشوح چې د عمرو په مسلمانېدو وخربېد نو دمرګ‬
‫دړکې يې ورکړې او ګوستايخ يې هم ورهل وکړه چې ولې دې زما ونه منله‪.‬‬
‫ــدهْ‬ ‫ــرا بَاديًــا ُر ْش َ‬ ‫َْ‬ ‫ك يَ ْ‬ ‫ََُْ َ‬
‫أم ً ِ‬ ‫***‬ ‫صنعاء‬ ‫ي‬ ‫ذ‬
‫ِ‬ ‫م‬‫و‬ ‫أمرت‬ ‫‪344‬‬

‫ــروف َت َّتع ُ‬ ‫َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ َ ِّ َ‬

‫ــدهْ‬
‫ِ‬ ‫َوالمع ُ ِ‬ ‫***‬ ‫أ َم ْرتــك بِاتقــا ِء اهلل‬
‫ــز ُه َوت ُدهْ‬ ‫ْ ُ َ ِّ َ‬ ‫َْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ْ‬
‫ــر غ َّ ِ‬ ‫ِ‬ ‫الم‬ ‫***‬ ‫ت ِم ْن ال ُم َن ِمثل‬ ‫ج ُ‬ ‫خر‬
‫ُ‬
‫َعليْه َجال ًســا أ ْس ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َّ‬
‫ــدهْ‬
‫ِ ِ‬ ‫***‬ ‫ــان َعـــى ف َر ٍس‬ ‫تمن ِ‬
‫ــاء ُه َج َد ُدهْ‬ ‫أَ َخلَ َص َم َ‬ ‫ه‬
‫َ َّ ُ َ َ ٌ َ َّ ْ‬
‫***‬ ‫عيل مفاضــة كنل ِ‬
‫السنَان َع َوائ ًرا ق َص ُدهْ‬ ‫ِّ‬ ‫ــى‬ ‫ــح ُمنْثَ َ‬ ‫الر ْم َ‬ ‫ــر ُّد ُّ‬
‫تَ ُ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬
‫ــدهْ‬ ‫ــه َل ُ‬ ‫ََْ ُ‬
‫لْثــا فوق‬
‫َ ً‬
‫ت‬ ‫فَلَ ْو َل َقيْتَــي لَلَقيْ َ‬
‫ِ‬ ‫***‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ــاشا كتَ ُدهْ‬ ‫َ‬ ‫باثِن نَ ِ ً‬ ‫ال َ َ‬ ‫ْ‬ ‫تُ َلق َشــنْبَثًا َشــنَ‬
‫ْ‬
‫ِ‬ ‫***‬ ‫ِ‬
‫ــدهْ‬ ‫ــه َفيَ ْقتَص ُ‬ ‫َ َ َّ ُ ُ‬ ‫َُ َ ْ ْ َ ْ ْ ٌ‬
‫ِ‬ ‫تيمم‬ ‫***‬ ‫يسام ال ِقرن إن قِرن‬
‫ــه َفيَ ْقتَصدهُْ‬ ‫ََ ْ ُ ُ‬ ‫ََْ ُ ُُ َََْ ُ ُ‬
‫ِ‬ ‫فيخ ِضم‬ ‫***‬ ‫ــه‬ ‫فيأخــذه فيفع‬
‫ــز َدر ُدهْ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ ُ ُ َ ْ‬
‫ِ‬
‫ــه ف َ ْ‬ ‫فيَخ ِضم‬ ‫***‬ ‫فيَد َمغــه فيَح ِط ُمــه‬
‫ت أَ ْنيَابُ ُه َو َي ُدهْ‬ ‫َ ْ َ َ ْ‬
‫أحــرز‬ ‫ا‬ ‫الــرك ف َ‬
‫يم‬ ‫َّ َ‬ ‫َظلُ َ‬
‫ــوم‬
‫***‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫په صنعا کې د مالقات په ورځ مې درته هل پېرزوڅخه ډکه خربه کړې وه‪.‬‬
‫هل اهلل څخه په ډار او په خري ښېګړې کولو مې درته مشوره درکړې وه‪.‬‬
‫د هغه خرګوټي په څېر مې مقصد پسې وټپېدم چې خپل موږی (چې ورته تړل کيږي)‬
‫مرسته اخيل‪.‬‬
‫ته مې په مرګ ډاروې او حال دا چې زه لکه د زمري په څېر په اس سپور يم‪.‬‬
‫د اوبو ډنډويک په څېر راباندې هل حفاظت نه ډکه زغره پرته ده داسې ډنډویک چې وچې‬
‫کړسې ځميک يې اوبه پرېښې دي‪.‬‬
‫داسې زغره چې غيش او د نزيې ګوزارونه تمبوي‪ ،‬او تېره اغښونه خواره واره پايش‪.‬‬
‫که د جنګ لپاره مې خمې ته رايش نو خرب شه چې داسې زمري هل خمې ته ورغلې چې‬
‫په اوږو يې برب ويښته والړ دي‪.‬‬
‫وپوهېږه چې هغه چا ته په غېږه ورغلې چې تر هغه دې نه پريږدي تر څو يې څملویل‬
‫نه يې‪ ،‬او د هغه چا په ګوتو ورغلې چې خورا قوي لوړې اوږې لري‪.‬‬
‫که راشې نو هغه چا ته به ورشې چې په خپل هم سيال باندې مقابله کې ورپورته کيږي‬
‫او مټو کې يې قوي نييس‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫لومړی يې مضبوط ونييس او بيا يې پورته کړي او بيا يې ځمکې ته په دومره قوت‬
‫راګوزار کړي چې ساه ترې اوبايس‪.‬‬
‫‪345‬‬ ‫په وهلو ټکولو ترې دماغ راوبايس او اندام اندام يې کړي‪ ،‬توکړه توکړه ورهل وخوري او‬
‫هضم يې کړي‪.‬‬
‫داسې زمری رسه به مخ شې چې السونه او داړی يې د رشيکوال رسه په ښاکره کې‬
‫زيایت کوي‪.‬‬
‫بيا تر ډېره موده د فروه بن ُمسيک ريض اهلل َعنْ ُه په مرشۍ کې عمرو بن معديکرب په ُ‬
‫بنوزبيده‬
‫کې پاتې شو‪ ،‬خو ولې د نيب کريم ﷺ هل مړينې رسه سمدسيت مرتد شو‪ ،‬او دا شعرونه يې وويل‪:‬‬
‫َ ً َ َ ُْ ُ َ َْ‬ ‫َ َ ْ َ ُ ْ َ َ ْ َ َ َ َّ ْ‬
‫ــر ُه بِثف ِر‬ ‫ِحــارا ســاف منخ‬ ‫***‬ ‫ش ُمل ٍك‬ ‫وجدنا ملك فــروة‬
‫َ ْ‬ ‫ْ ََ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ت أبَــا ُع َم ْ‬ ‫إذا َرأَي ْ َ‬
‫َُْ َ َ‬
‫ث َوغد ٍر‬ ‫ت َرى الُول َء ِمن خب ٍ‬ ‫***‬ ‫ي‬
‫ٍ‬ ‫وكنــت‬
‫د فروه مرشي دومره بې اکره وه لکه خر چې په خپله پوزه د خرتوب مينه بويوي‪.‬‬
‫ته چې لکه ابوعمري ووينې نو داسې ښاکري لکه د اوښې چبې چې دې په خپل بد شلک‬
‫کې يلدیل وي‪.‬‬

‫د بنو کنده په وفد کې د اشعث بن قيس راتګ‬

‫ابن اسحاق وايي‪ :‬اشعث بن قيس هم نيب کريم ﷺ ته د بنو کنده په راغلې پالوې کې رایلغ و‪.‬‬
‫ابن شهاب زهري راته وويل‪ :‬د اشعث بن قيس په ملتيا نيب کريم ﷺ ته د بنوکنده اتيا غړي‬
‫راغلل او مسجد ته په داسې حالت کې ننوتل چې د رس ويښتان يې ګمنځ کړي وو او هل يمين‬
‫تارونو څخه ودل شوې برګې يا کتاين چپنې يې اچولې وې چې ورېښم وررسه رشيک وو‪ ،‬خو‬
‫چې څنګه د نيب کريم ﷺ په حضور کې ودرېدل هغه ورته وويل‪ :‬ولې تاسو اسالم نه دی‬
‫راوړی؟ هغوی ځواب ورکړ چې ولې نه‪ ،‬مونږ خو مسلمانان يو‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬بيا‬
‫مو ولې هل ورېښمو جوړ پوښاک په تن کړی دی؟‬
‫هغه (راوي) وايي‪ :‬د بنو کنده وګړو خپلې چپنې وويشنلې او ګوزار يې کړې‪.‬‬
‫َُْ‬
‫په دې دورانيه کې اشعث بن قيس ريض اهلل عنه نيب کريم ﷺ ته وويل‪ :‬مونږ او ته دواړه‬
‫د ُم َرار (د بوټې نوم دی) خوړونکو چبيان يو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫نيب کريم ﷺ ورته وخندل او ورته يې کړه چې دا نسيب نوم د عباس بن عبداملطلب او‬
‫ربيعة بن احلارث دواړو رسه ډېر مناسب دی‪ ،‬چونکه د دواړو پېشه پلورل او پېرودل وو نو‬
‫چې لکه به دور دراز عالقو ته والړل او چا به ورڅخه وپوښتل چې نسيب اړيکې مو د کومې‬ ‫‪346‬‬
‫قبيلې اړوند دي؟ نو دواړو به ورته وويل مونږ (بنو آکل ُ‬
‫الم َرار) د قبيلې غړي يو‪.‬‬
‫او هغه داسې چې بنو کنده خپله ټولوااکن او مرشان خلک وو‪.‬‬
‫بيا ورته نيب کريم ﷺ وويل چې مونږ د نرض بن کنانه چبيان يو‪ ،‬په نسب کې پالر پسې‬
‫ځو مورګانو پسې نه ځوو‪ ،‬اشعث بن قيس وويل‪ :‬ای بنو کنده! ايا هل خربو څخه اوزګار شوې؟‬
‫که هل دې وروسته مې هل هر چا څخه د (بنوآکل ُ‬
‫المرار) نوم واورېد نو اتيا دورې به يې ووهم‪.‬‬

‫نبي کريم ﷺ ته د صرد بن عبداهلل أزدي راتګ‬

‫د (ازد) قبيلې په راغلې پالوې کې د نيب کريم ﷺ په حضور کې رصد بن عبداهلل ازدي‬
‫هم ترشيف راوړی و‪ ،‬د نېک ښه او باعمله مسلمان په صفت يې د ژوند نوی پړاو پېل کړ‪،‬‬
‫نيب کريم ﷺ د راغيل وفد او د قوم نور هغه غړي چې اسالم ته يې تن ايښی و همده ته يې د‬
‫ټولو مرشي ورکړه‪ ،‬او ورته يې امر وکړ چې د مسلمانانو په ملتيا د يمن او يمن ته نزدې پرتو‬
‫مرشاکنو رسه جنګ او جهاد وکړي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫رصد بن عبداهلل ريض اهلل عنه د نيب کريم ﷺ د امر رسه سم د مسلمانانو په ملتيا والړ‪ ،‬تر‬
‫َُْ‬ ‫دې چې د ُ‬
‫(ج ُرش) نوم ځای ته ورسېد‪ ،‬د رصد بن عبداهلل ريض اهلل عنه نه چې لکه د خثعم قبيله‬
‫وخربېده ټول الړل او د لکيوالو رسه يې په ُج ُرش کې واړول‪ ،‬که څه يې هم نزدې يوه مياشت حمارصه‬
‫کړل خو چونکه د جرش مقام هل هر اړخه بنده ساحه لرهل اوځينې يمين قبيلې پکې ميشتې وې نو‬
‫َ َ‬ ‫َُْ‬
‫هلته ترې ټول اکفران پټ او پناه شول‪ ،‬رصد بن عبداهلل ريض اهلل عنه حمارصه ماته کړه او د (شکر)‬
‫نوم غر ته والړ‪ ،‬د جرش هستوګنوالو داسې وپتيله چې ګنې شکست يې وخوړ نو ټول پسې راووتل‪،‬‬
‫َُْ‬
‫رصد بن عبداهلل ريض اهلل عنه پرې راوګرځېد او بې سارې غوڅه مرګ او ژوبله يې ورته واړوهل‪،‬‬
‫خو دا چې جرشيانو د نيب کريم ﷺ اړوند راپور راغونډولو په خاطر دوه جاسوسان يلږدويل وو‪ ،‬د‬
‫مازيګر ملونځ وروسته نيب کريم ﷺ هل دواړو وپوښتل‪ :‬د اهلل په ځمکه کې د شکر نوم ځای چرته‬
‫دی؟ دواړو ورته په خپلې لکيوالۍ هلجه وويل‪ :‬کرش زمونږ د قلمرو غريزيه سيمه ده‪ ،‬هغه ورته وويل‬
‫َ َ‬
‫کرش نه دی شکر دی‪ ،‬بيا ورڅخه دواړو وپوښتل‪ :‬ولې هلته څه دي؟ نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬هلته‬
‫َْ‬
‫اوسمهال اوښان ذحبه کيږي‪ ،‬دواړه سړي ابوبکر يا عثمان ريض اهلل عن ُه َما ته راغلل او وررسه‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫کېناستل‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬خوار شئ! نيب کريم ﷺ ته ورشئ او ورڅخه وغواړئ چې اهلل مو هل قوم‬
‫څخه عذاب پورته کړي‪ ،‬ايا تاسو ونه پوهېدئ چې هغه درته د خپل قوم د مرګ ژوبلې پېغام درکړ؟‬
‫‪347‬‬ ‫دواړه پاڅېدل او هل نيب کريم ﷺ څخه يې ياده شوې غوښتنه وکړه‪ ،‬هغه وويل‪ :‬ای اهلل! په‬
‫کوم عذاب چې ددې دواړو قوم اښته دی‪ ،‬ته ورته جنات ورکړه‪.‬‬
‫دواړو هل مدينې څخه وکوچېدل‪ ،‬يلک کور ته په رسېدو رښتيا هم چې د نيب کريم ﷺ په ذکر‬
‫َُْ‬
‫کړي وخت او ورځ ورته د رصد بن عبداهلل ريض اهلل عنه په الس درنه ځاين ضايع اوښتې وه‪.‬‬
‫هل دې پړوا وروسته د ُج ُرش پالوې نيب کريم ﷺ ته راغله او خپل اسالم يې اعالن کړ‪،‬‬
‫د هغوی د اسونو‪ ،‬اوښانو او د ځمکې يوې کولو په خاطر په نښه کړي غويانو لپاره يې ورته‬
‫څړځای په نښو نښانو معلوم کړل‪ ،‬د نورو خلکو مالونه څرول يې په کې حرام وبلل‪.‬‬

‫د حمير د نوابانو استازي ليک راوړل‬

‫د نيب کريم ﷺ هل تبوک نه راستنېدو په مهال ورته د محري د نوابانو هريو حارث بن‬
‫ُ‬
‫عبدکالل‪ ،‬نعيم بن عبدکالل‪ ،‬او د ذي رعني نواب نعمان او د همدان او معافر نورو نوابانو‬
‫په کې د اسالم ته اغړه کېښودلو خوشخربي راواستوهل‪ ،‬او زرعه ذو يزن ورته د مالک بن مرة‬
‫الرهاوي په الس يلک راواستو چې نور هغوی د رشک او مرشاکنو ملنه پرېښوده‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته ويللک‪[ :‬بسم اهلل الرمحن الرحيم‪ ،‬دا د اهلل رسول هل پلوه حارث بن‬
‫عبدکالل‪ ،‬او نعيم بن عبدکالل او ذي رعني نواب‪ ،‬نعمان او د همدان او معافر نورو نوابانو‬
‫ته پېغام دی‪.‬‬
‫هغه لوی ذات او برحق معبود چې ورڅخه پرته بل معبود نشته‪ ،‬زه يې محدونه او‬
‫ثناګانې وايم‪ ،‬د روميانو هل قلمرو څخه مدينې ته په رارسېدو رارسه ستاسو د استازي يلدل‬
‫کتل وشول‪ ،‬هغه مونږ ستاسو هل اسالم څخه وخربولو‪ ،‬او خرب يې کړو چې تاسو د رشک او‬
‫مرشاکنو په ضد وسلوال بريدونه کړي دي‪ ،‬تاسو ته اهلل پاک د خپل توفيق هل خمې د دين په‬
‫لورې هدايت وکړ‪ ،‬خو که ملونځ مو ادا کړ او زاکتونه مو ورکړل‪ ،‬هل غنيمت څخه مو د اهلل پاک‬
‫او د هغه د رسول برخه ادا کړه‪ ،‬په مسلمانانو د واجبو او فرضو صدقاتو خيال مو وساتو‪ ،‬په چينه‬
‫او باران خړوبه شوې ځمکې پېداوار کې مو واجيب لسمه برخه ورکړه او د بوکو او جاين زيار‬
‫خړوبه شوې ځمکې پېداوار څخه موپنځمه برخه ورکړه‪ ،‬په څلوېښتو اوښانو کې زاکت درې‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫لکنه اوښه او په دېرشو اوښانو کې يو نر درې لکن اوښ او په پنځه اوښانو کې يو بزه (وزه) فرض‬
‫صدقه ده‪ ،‬او په هرو لسو کې دوه وزې فرض دي‪ ،‬او په څلوېښتو غواګانو کې دوه لکنه غوا‬
‫(سیخ) فرض صدقه ده‪ ،‬او په دېرشو غواګانو کې يو لکن يا دوه لکن سیخ يا سخۍ ده‪ ،‬او په هر‬ ‫‪348‬‬
‫څلوېښتو بزو کې يو بزه اهلل پاک فرض کړي صدقه ده‪ ،‬دا د اهلل پاک په مسلمانانو باندې فرض‬
‫کړي صدقات دي‪ ،‬که څوک په صدقاتو کې ډېره دچلسپي لري دا يې غوره ترينه خصلت دی‪،‬‬
‫خو که څوک يواځې فرض صدقه ادا کوي او د اکفرانو په ضد د مسلمانانو مرستندويه وي او‬
‫اساليم شعائر ښاکره کوي نو مومن دی‪ ،‬دغه انسان د مسلمان په څېر په نورو او نور يې په ده‬
‫حقوق لري‪ ،‬د دې رسبېره د اهلل او د هغه د رسول په امان کې هم دی‪.‬‬
‫که کوم يهودي يا نرصاين اسالم ته په رښتنې توګه اغړه کيږدي هغه هم مومن دی او د مومن‬
‫په څېر بشپړ حقوق لري‪ ،‬خو که څوک په خپل يهوديت يا نرصانيت والړ وي‪ ،‬وي دې خو په‬
‫دې رشط چې ټيکس به ورکوي او د مذهيب شعايرو او عبادتونه خمه به يې نه يش نېول کېدای‪.‬‬
‫هر بالغ يهودي نارينه او زنانه‪ ،‬غالم او ازاد هل کوم توپري پرته به يوه يمين جوړه (پوښاک)‬
‫يا يې مساوي درهم د مسلمانانو بيت املال ته ورکوي‪.‬‬
‫که هر څوک ياده شوې جزيه (ټيکس) د اهلل پاک او د هغه رسول ته ورکړي نو د اهلل او‬
‫د هغه د رسول په امان کې دی‪ ،‬خو که چا يې خمه ونيوهل او انکار يې وکړ نو د اهلل پاک او د‬
‫هغه د رسول دښمن دی‪.‬‬
‫زرعه ذي يزن ته د رسول اهلل ﷺ پېغام دی چې لکه هم تا ته زما استازي رايش نو د شان‬
‫وړ قدر او احرتام يې وکړه‪ ،‬زه درته د معاذ بن جبل‪ ،‬عبداهلل بن زيد‪ ،‬مالک بن عبادة‪ ،‬عقبة بن‬
‫َْ‬
‫نمر‪ ،‬مالک بن مرة ريض اهلل عن ُه ْم او د نورو وررسه ملګرو په قدر وصيت کوم‪.‬‬
‫َُْ‬
‫معاذ بن جبل ريض اهلل عنه چې زما د دريلږلې پالوې مرشتابه دی‪ ،‬ورته خپل ټول فرض‬
‫زاکتونه او هل غري مسلمانانو څخه اخستل شوي ټيکسونه (جزيه) ورکړه‪ ،‬د دريلږلې پالوې‬
‫هېڅ غړی درڅخه خفه او بې ټنډه راستون نه يش‪.‬‬
‫حممد ﷺ د دې لککه ګوايه ورکوي چې د اهلل پاک پرته نور هېڅ څوک حق معبودان نشته‬
‫او خپله د اهلل بنده او استازی دی‪.‬‬
‫مالک الرهاوي زه وخربولم چې په محري کې اسالم د لومړي ځل لپاره تا راوړی دی او د‬
‫مرشاکنو رسه دې جګړيزه مبارزه هم کړې ده‪ ،‬دا ستا لپاره د خري زيری دی‪ ،‬د محري د ټولو غړو‬
‫ځانګړی خيال وساته‪ ،‬هل خيانت او د خلکو بې سرته کولو څخه ځان وژغوره‪ ،‬نيب کريم ﷺ‬
‫ستاسو د مادلار او نادار رښتین دوست دی‪ ،‬بايد خرب ياست چې زاکتونه او صدقات د نيب کريم‬
‫ﷺ او د هغه د کورنۍ غړو لپاره روا نه دي‪ ،‬زاکت باندې اهلل پاک انسان هل خبل او نورو رنځونو‬
‫څخه پاکوي‪ ،‬او زاکت د شتمنو خلکو په شتمنيو کې د غريب او ناداره خلکو حق دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫مالک الرهاوي د راپور راوړولو رسه سم ټول رازونه په سمه توګه ساتيل دي‪ ،‬د مالک په‬
‫احرتام هم درته ځانګړی امر کوم‪ ،‬د ښه باعلمه او دينداره انسان په صفت مې تاسو ته‬
‫‪349‬‬
‫درواستو‪ ،‬والسالم عليکم ورمحة اهلل وبراکته]‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬عبداهلل بن ايب بکر راته وويل‪ :‬هغه ته چا ويلې و چې نیب کريم ﷺ‬
‫َُْ‬
‫لکه هم معاذ بن جبل ريض اهلل عنه يمن استو‪ ،‬نو ورته يې نصيحت وکړ چې خلک په زيار او‬
‫ستړي کې مه اچوه بلکې نريم وررسه کوه‪ ،‬کرکه او نفرتونه نه بلکې زيري او خوشحايل ورته‬
‫ورکوه‪ ،‬ته به هلته داهل کتابو دقومونو رسه خمامخ کېږې هغوی به درڅخه پوښيت چې د جنت‬
‫ُ َ َّ ُ َّ ُ ْ ُ‬ ‫َ َ َّ‬
‫هلل) د جنت کونيج ده‪.‬‬
‫الرسول ا ِ‬ ‫کوجنيانې څه یش ده؟ ته به ورته وايې چې (ال ِا َل ِاالاهلل ممد‬

‫د خالد بن وليد په الس د بنوالحارث بن کعب د کورنۍ اسالم قبلول‬

‫ابن اسحاق وايي‪ :‬د لسم هجري اکل د ربيع االخر يا مجادی االویل په مياشت کې نيب ﷺ‬
‫َُْ‬
‫جنران کې بنواحلارث بن کعب ته خادل بن ويلد ريض اهلل عنه واستو چې والړشه او اسالم ته‬
‫يې درې ورځې راوبله‪ ،‬که يې اسالم ته اغړه کېښوده ډېره ښه ده او که دعويت مشن ته يې شاه‬
‫کړه نو وررسه وجنګېږه‪.‬‬
‫َُْ‬
‫خادل بن ويلد ريض اهلل عنه د رسېدو رسه سم دعويت پالوې په لکيو کوڅو کې خرپې کړې‬
‫او اسالم ته يې د دعوت اواز خپور کړ چې [ای خلکو! اسالم ته اغړه کېږدئ بچ به شئ] هغه‬
‫و چې ټولو خلکو اسالم ته اغړه کېښوده‪.‬‬
‫َُْ‬
‫خادل بن ويلد ريض اهلل عنه د نيب کريم ﷺ د امر رسه سم هغوی د اساليم دين احاکم او د‬
‫اهلل پاک رايلږيل کتاب او د نيب ﷺ د سنتو په زده کړه بوخت وساتل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫بيا خادل بن ويلد ريض اهلل عنه نيب کريم ﷺ ته يلک واستو چې [بسم اهلل الرمحن الرحيم‪ ،‬دا‬
‫د خادل هل پلوه د اهلل پېغمرب حممد ﷺ ته پېغام دی‪ ،‬د اهلل رسوهل! د اهلل پاک پېرزوينې او رمحتونه‬
‫دې مل شه تا ته دهغه حق معبود او پروردګار ډېره ثنا وايم چې ورڅخه پرته بل برحق معبود‬
‫نشته‪ ،‬د اهلل رسوهل! صیل اهلل عليک‪ ،‬زه دې بنواحلارث بن کعب ته په دې راستویل وم چې تر‬
‫درې ورځو پورې وررسه جنګ جګړه ونه کړم او اسالم ته يې راوبلم‪ ،‬که يې اسالم ته اغړه‬
‫کېښوده اسالم يې قبول دی او تر هغه به په کې يم چې ستا د امر رسه سم ورته د اهلل پاک‬
‫کتاب او د هغه د پېغمرب راوړی دين او ساليم احاکم ورزده کړم‪ ،‬او که يې اسالم رانه وړ بيا به‬
‫وررسه ستا د امر رسه سم جهاد کوم‪ ،‬زما د رارسېدو رس سم ما په هغوی کې استازي واستول او‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د امر رسه سم يې ورته وويل [ای بنواحلارث بن کعب! په دې خاطر چې سالم او اغنم پاتې شئ‬
‫نو اسالم راوړئ] هغوی ټولو اسالم راوړ‪ ،‬اوسمهال زه دهغوی په منځ کې يم او د اهلل په اوامرو‬
‫ورته امر کوم او د هغه هل نواهيو څخه يې رابندوم‪ ،‬ددې ترڅنګ ورته د اهلل د دين روڼ احاکم‬
‫‪350‬‬
‫او نبوي الرښونې هم ورزده کوم‪ ،‬والسالم عليک يا رسول اهلل ورمحة اهلل وبراکته‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته بېرته يلک واستو چې‪:‬‬
‫َُْ‬
‫[د اهلل د پېغمرب او نيب حممد ﷺ هل پلوه خادل بن ويلد ريض اهلل عنه ته‪ ،‬روغ او سالمت‬
‫اوسې‪ ،‬تا ته د هغه حق معبود او پروردګار ثنا وايم چې ورڅخه پرته بل حق معبود شتون نه‬
‫لري‪ ،‬د استازي په ملتيا ستا يلک راورسېد چې هل جنګ جګړې پرته په کې د بنواحلارث بن‬
‫کعب د اسالم راوړلو پېغام و چې هغوی ستا دعوتې مشن ته وراغړې ويت دي‪ ،‬او هغوی په دې‬
‫ګوايه ورکوي چې هل اهلل پرته بل حق معبود نشته او حممد ﷺ د اهلل پاک حق پېغمرب او بنده‬
‫دی‪ ،‬تا وخربولو چې اهلل پاک هغوی ته هدايت کړی دی‪ ،‬د جنت اړوند زېری ورته ورکړه او‬
‫هل دوزخ هل عذابونو څخه يې وډاروه‪ ،‬د بنواحلارث بن کعب د قبيلوي پالوې په شمول ته هم‬
‫وررسه زما خواته راشئ‪ ،‬والسالم عليک ورمحة اهلل وبراکته]‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د امر رسه سم خادل بن ويلد ريض اهلل عنه د بنواحلارث د پالوې رسه د مدينې په لور راروان‬
‫َّ‬
‫الغصه‪ ،‬يزيد بن‬ ‫شو‪ ،‬هېره دې نه وې چې په تشکيل شوې پالوې کې قيس بن احلصني ذي‬
‫ُ‬ ‫َّ‬
‫املحجل‪ ،‬عبداهلل بن قراد الزيادي‪ ،‬شداد بن عباهلل القنايت‪ ،‬عمرو بن‬ ‫عبداملدان‪ ،‬يزيد بن‬
‫الضبايب خمه ور خلک هم وو‪ ،‬د رارسېدو رسه نيب کريم ﷺ وپوښتل چې دا څوک دي؟‬
‫عبداهلل ِ‬
‫دا خو داسې بريښي لکه د هند هستوګنوال چې وي‪.‬‬
‫چا ورته وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! دا د بنواحلارث بن کعب خمه ور خلک او راغلې پالوې ده‪،‬‬
‫نيب کريم ﷺ ته راغلل او سالم يې وررسه وکړ‪ ،‬او ورته يې وويل‪ :‬مونږ ټول د دې ګواهې ورکو‬
‫چې د اهلل پاک پرته بل حق معبود نشته‪ ،‬او ته د اهلل رسول او استازی يې‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬هو زه هم د دې ګوايه ورکوم چې هل اهلل پاک پرته بل حق معبود‬
‫نشته او زه د اهلل رسول يم‪.‬‬
‫بيا ورته نيب کريم ﷺ درې ځل وويل‪ :‬ايا تاسو هغه خلک ياست چې څوک مو هل څه رابند‬
‫کړي هم هغه کوئ؟ يزيد بن عبداملدان چې درې ځله پوښتنه ونه ځوابول شوه‪ ،‬په څلورم ځل‬
‫يې وويل‪ :‬هو د اهلل رسوهل! مونږ هغه څوک يو چې هل څه نه مو څوک رابند کړي هغه اکر کوو‪.‬‬
‫نیب کريم ﷺ ورته وفرمايل‪ :‬که خادل راته نه وئ راستولئ چې هل جنګ جګړې مو پرته‬
‫اسالم منیل دی نو د خپو الندې به مې درهل رسونه غورځويل وو‪.‬‬
‫يزيد بن عبداملدان ورته وويل‪ :‬اسالم ته په تن کېښودو کې نه ستا او نه هم د خادل بن‬
‫َُْ‬
‫ويلد ريض اهلل عنه ستاينه کوو‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬نو د چا په ثنا قايل ياست؟ هغه ورته‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! مونږ د هغه پروردګار او حق معبود ثنا خوان يو چې ستا په توسط يې‬
‫راته هدايت وکړ‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬روغه خربه دې وکړه‪.‬‬
‫‪351‬‬ ‫بيا ترې نيب کريم ﷺ وپوښتل چې د جاهليت په دور کې به مو هل خلکو نه جنګي‬
‫ميدانونه په څه ګټل؟ هغوی ورته وويل‪ :‬مونږ هل هېڅ چا هم مېدان نه دی وړی‪ ،‬هغه ورته‬
‫وويل‪ :‬ولې نه چې د چا رسه به په شخړه شوې نو مرد مېدان به تاسو وئ!‬
‫هغوی ورته وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! زمونږ د ميدان ګټلو راز دا و چې مونږ به بېالبېل نه‬
‫بلکې يو الس او احتاد وو‪ ،‬او په هېڅ چا مو ظلم زيایت او چور چپاول نه دی پېل کړی‪ ،‬دا مو‬
‫د اتلولۍ لوی راز و‪.‬‬
‫بيا نيب کريم ﷺ بنواحلارث بن کعب باندې قيس بن احلصني مرش وګماره‪ ،‬د بنو احلارث‬
‫راغلې پالوې د شوال يا ذي القعدې د مياشتې په پاتو ورځو کې بېرته خپل ټرب ته ستنه شوه‪.‬‬
‫د پالوې خپل ټرب ته څلور مياشتې ستنېدو وروسته نيب کريم ﷺ هم وفات شو‪.‬‬
‫د بنواحلارث بن کعب د پالوې ستنېدو وروسته پسې نيب کريم ﷺ د ديين احاکمو د‬
‫پوهاوې په خاطر چې دين ورته ال پسې روښانه يش او نبوي الرښوونې ورته ال مزيدې ورزده‬
‫َُْ‬
‫کړي عمرو بن حزم ريض اهلل عنه واستو‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته خپل ځانګړي اوامر په يليلک‬
‫بڼه ورکړل چې‪:‬‬
‫[بسم اهلل الرمحن الرحيم‪ ،‬دا د اهلل پاک او د هغه رسول هل پلوه خورا ډاګزي حکمونه دي‪،‬‬
‫ای مومنانو! په خپلو ژمنو وفاء وکړئ‪ ،‬دا يلکنه د اهلل پاک د استازي حممد ﷺ عمرو بن حزم‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه ته هغه مهال ورکړه چې يمن ته يې استو‪ ،‬هغه ته د ژوند اړوند ټول چارو کې هل‬
‫اهلل څخه په ډار او ترس امر دی‪ ،‬اهلل پاک د هغه چا مرستندويه دی چې ورڅخه ډاريږي او‬
‫َُْ‬
‫نېکې رويې څښتنان دي‪ ،‬عمرو بن حزم ريض اهلل عنه ته دا حکم متوجه دی چې د اهلل پاک‬
‫د امر رسه سم د حق غوښتنې مطابق دنده اجنام کړي‪ ،‬خلکو ته به د خري ښېګړې امر کوي او‬
‫منونکو ته به زيري ورکوي‪ ،‬خلکو ته به قراين ايتونه او ديين حکمونه ورزده کوي‪ ،‬قران کريم‬
‫به هل طهارت پرته هېڅ څوک نه راخيل‪ ،‬خلک به خپل منځين حقوقو باندې پوهوي‪ ،‬په خلکو‬
‫به زياته نريم او اسانتياوې کوي‪ ،‬چونکه ظلم د اهلل پاک بدي يش نو خلک به هل ظلم زيايت‬
‫څخه په سخته رابندوي‪ ،‬اهلل پاک فرمايي (ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ)(‪.)1‬‬
‫َُْ‬
‫عمرو بن حزم ريض اهلل عنه به خلکو ته په جنت او د جنت په عملونو زيري ورکوي او د‬
‫دې برسېره به خلک د اور هل عذاب څخه ډاروي‪.‬‬
‫((( سورت هود‪ )۱۸( :‬ژباړه‪ :‬خربدار! په ظاملانو دې د اهلل لعنت وي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د دينې احاکمو د ښه فقاهت لپاره به د خلکو رسه مينه کوي‪ ،‬خلکو ته به د حج مراسم‪،‬‬
‫د حج سنتونه او فريض اعمال به ورزده کوي‪ ،‬حج په خپله لوی حج دی او عمره کوچین حج‬
‫دی‪ ،‬هل دې نه به خلک رابندوي چې هغوی به په داسې جامه کې ملونځ نه کوي چې بس او‬ ‫‪352‬‬
‫اکيف نه وي مګر دا چې الندې باندې تر اغړې ووځي‪ ،‬خلک به ځان په يو ه جامه کې داسې‬
‫نه سمبالوي چې اسمان ته يې فرج پورته نيویل وی (احتباء به نه کوي) او نه به خلک وېښتان‬
‫په څټ کې غوټه کوي‪ ،‬خلک به د خپلمنځۍ رامنځ ته شوې پېښو هل خمې قبيلوي رګونه او‬
‫تعصب ته وده نه ورکوي‪ ،‬خلک به ټول د اهلل پاک په لورې بلونوال وي‪ ،‬که د اليه دعوت‬
‫پرځای څوک قبيلوي دعوتونو لړي پېل کړي تر هغه به وررسه په توره او ډانګ خربې کویل‬
‫يش تر څو يې بلنه د يک او يواځې اهلل پاک چې هېڅ راز رشيک نه لري په لور بشپړه سوچه‬
‫يش‪ ،‬زما استازي به خلکو ته د پوره اودس په کولو امر کوي چې خمونه او السونه به تر څنګلو‬
‫پورې او ښپې به تر ګټکو پورې وينځي‪ ،‬او د اهلل پاک د امر رسه سم به په رسونو مسحه کوي‪.‬‬
‫د اهلل رسول تاسو ته په خپلو وختونو باندې داسې د ملونځ کولو امر کوي چې رکوع او‬
‫سجده يې په خشوع سمبال وي‪.‬‬
‫دسهار ملونځ به دسهار هل راختو په لومړي وخت کې ادا کویل يش‪ ،‬او د ماسپښني ملونځ به د‬
‫زوال رسه سم په لومړين وخت کې کيږي‪ ،‬د مازديګر ملونځ هله د ادا وړ دی چې ملر ځمکې ته شاه‬
‫کړي‪ ،‬د ماښام ملونځ وخت د شپې د لومړي تاريکو خرپېدل دي‪ ،‬په اسمان کې د ستورو راختو‬
‫وروسته به د ماښام ملونځ نه يش تاخري کېدای‪ ،‬او د ماسخوتن ملونځ وخت د شپې لومړۍ برخه ده‪.‬‬
‫د اهلل رسول تاسو ته د مجعې ورځې د اذان رسه سم ملونځ ته د چټکې حارضۍ امر کوي‪ ،‬په‬
‫داسې حال کې چې د ادا لپاره به يې تاسو غسل او اغتسال کړي وي‪ ،‬د اهلل رسول خپل استازي‬
‫ته ا مر کړی دی چې هل غنيمت څخه پنځمه برخه به اهلل ته ورکوي‪.‬‬
‫چينو او اسمان خړوب کړې ځمکې پېداوار کې به مومنان لسمه برخه صدقه او زاکت ورکوي‪،‬‬
‫په زيار او تکليف خړوب شوي پېداوار کې به هل ځمکې څخه پنځمه برخه فريض زاکت وي‪ ،‬په‬
‫هرو لسو اوښانو کې دوه بزې (وزې) دي‪ ،‬په شلو اوښانو کې څلور بزې فريض زاکت دی‪.‬‬
‫په څلوېښتو غويانو کې يوه غوا‪ ،‬او په دېرشو غواګانو کې يو لکن يا دوه لکن سیخ فريض‬
‫صدقه ده‪ ،‬په هرو څلوېښتو بزو (وزو) کې يو بزه فريض صدقه ده‪ ،‬د مومنانو په شتمنيو کې‬
‫پورتنۍ مذکوره برخې د اهلل پاک حقونه دي‪ ،‬خو که د مزيد احسان په بنسټ څوک اضافه‬
‫برخه ورکوي دا به ورهل ډېره ښه وي‪.‬‬
‫که هر يهودي او نرصاين دزړه هل کومې هل زور جرب پرته اسالم ته اغړه کېښوده نوسم دم‬
‫مسلمان بلل کيږي‪ ،‬دا په مسلمانانو او مسلمان په ده حقوق لري‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫خو که په يهوديت يا نرصانيت څوک لکک والړ وي خمه يې نه يش نېول کېدای خو هر بالغ‬
‫يهودی اونرصاين نارينه وي که زنانه‪ ،‬ازاد وي که غالم خو پوره دينار يا په عوض کې به د تن‬
‫‪353‬‬ ‫جامې په ټيکس کې ورکوي‪ ،‬د مذکوره ټيکس بدل کې ټولو ته د اهلل پاک او د هغه د رسول‬
‫د رس ساتنې امان حاصل دی‪ ،‬خو که هر يهودي يا نرصاين يې هل ادا څخه رسغړونه وکړه نو‬
‫رسغړونکی به د اهلل او د هغه د رسول او د ټولو مومنانو سرت دښمن وي]‬
‫په حممد ﷺ دې د اهلل درودونه وي‪ ،‬والسالم عليکم ورمحة اهل وبراکته‪.‬‬

‫د دوه سترو دروغجنانو مسيلمه او اسود عنسي پېښه‬

‫ابن اسحاق وايي‪ :‬د نيب کريم ﷺ په دور حيات کې دوو لويو دروغجنانو د نبوت دعوې‬
‫وکړې‪ ،‬مسيلمه د يمامې په سيمه بنو حنيفه کې او اسود عنيس په صنعاء کې د خپل نبوت‬
‫اوازې خرپې کړې‪.‬‬
‫َ ُْ‬
‫ابوسعيد خدري ريض اهلل عنه وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ په ممرب خطبه ورکوهل چې ما ترې‬
‫واورېدل‪[ :‬ما يللة القدر په خوب کې ويلد خو وخت يې راڅخه بېرته هېر کړی شو‪ ،‬او خوب‬
‫مې ويلد چې درسو زرو دوه بنګړي مې په مټ کې پراته دي‪ ،‬هل پامه مې بدې راغلل نو پوکې‬
‫مې ورته وکړ دواړه والوتل‪ ،‬تعبري مې ورڅخه د يمن او د يمامې دروغجنان واخستل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د ابوهريره ريض اهلل عنه په روايت چې پياوړي دين پوهه راته بيان وکړ چې زه پرې د‬
‫َُْ‬
‫دروغو ګمان بييخ نه کوم‪ ،‬چې ابوهريره ريض اهلل عنه ويل‪( :‬ما هل رسول اهلل ﷺ نه اوريديل‬
‫دي چې هغه ويل‪ :‬تر هغه به د قيامت ورځ رانه يش چې ورڅخه وړاندې دېرشتو دروغجنانو‬
‫د نبوت دعوې نه وي کړې]‬

‫د زکاتونو په راټولولو د ګمارل شوې غړو وتل‬

‫د اساليم دين تر ولقې الندې ګردې لويدلې دوردراز سيمو ته نيب کريم ﷺ خپل‬
‫ګورنران او دزاکتونو په چارو ګمارل شوي وګړې د زاکتونو راټولولو لپاره واستول‪ ،‬اسود‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫عنيس د نبوت دعودار الپه صنعا کې و چې نيب کريم ﷺ يې د زاکتونو راټولو لپاره مهاجر‬
‫َُْ‬
‫بن اميه بن املغريه ريض اهلل عنه واستو‪ ،‬حرضموت ته يې د بنو بياضه د کورنۍ غړی زياد‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫بن بليد ريض اهلل عنه واستو‪ ،‬عدي بن حاتم الطايئ ريض اهلل عنه يې بنو طيئ او بنو اسد‬ ‫‪354‬‬
‫َُْ‬
‫ته واستو‪ ،‬او بنو حنظله ته يې مالک بن نويره ريض اهلل عنه واستو‪ ،‬د بنو سعد په يو اړخ يې‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫زبرقان بن بدر ريض اهلل عنه او په بل اړخ يې قيس بن اعصم ريض اهلل عنه واستول‪ ،‬حبرين‬
‫َُْ‬
‫ته يې عالء ابن احلرضيم ريض اهلل عنه او د جنران د صدقاتو او ټيکسونو راټولو لپاره يې‬
‫َُْ‬
‫عيل بن ايب طالب ريض اهلل عنه واستو‪.‬‬

‫نبي کريم ﷺ ته د مسيلمة الکذاب ليک او د هغه ځواب‬

‫مسيلمه بن حبيب نيب کريم ﷺ ته يلک راواستو چې‪:‬‬

‫دا د اهلل د استازي هل اړخه د اهلل استازي حممد ته پېغام دی‪.‬‬
‫تا ته دې سالم وي‪ ،‬زه د نبوت په چارو کې هل تارسه مل جوړ شوم‪ ،‬د ځمکې نيمه برخه‬
‫زمونږ او نوره نيمه يې د قريشو ده‪ ،‬خو قريش د لوټ مار او چورچپاول خلک دي‪.‬‬
‫د مسيلمه دا يلک د هغه دوو استازو راوړ‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬د سلمة بن مسعود االشجيع څخه په روايت يو اشجيع وويل چې سلمه به ويل‬
‫چې زما پالر هل رسول اهلل ﷺ څخه اوريديل دي چې هغه لکه هم يلک ولوست‪ ،‬هل استازو يې وپوښتل‬
‫چې تاسو دواړه يې اړوند څه عقيده لرئ؟ هغوی ورته وويل‪ :‬د مسيلمه خربه زمونږ خربه ده‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪[ :‬لوړه په رب اليزال چې که استازي وژل کېدای شوی نو ما به‬
‫هرومرو تاسو وژالی وی]‪.‬‬
‫بیا یې مسيلمه ته ويللک‪:‬‬
‫[بسم اهلل الرمحن الرحيم‪ ،‬دا د اهلل پاک د استازي حممد ﷺ هل اړخه لوی او سرت دروغجن مسيلمه‬
‫ته پېغام دی‪ ،‬سواکيل او سالمتيا دې د خري او هدايت په پېرواکرو وي‪ ،‬ځمکه د اهلل ځمکه ده او د‬
‫خپلې خوښې هل خمې يې خپلو بندګانو ته ورکوي‪ ،‬خو ولې نېکه پايله د متقينو په اجنام تماميږي]‪.‬‬
‫هېره دې نه وي چې مسيلمه ته يې يلکنه د لسم اکل په اخر کې واستوهل‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫حجة الوداع‬
‫‪355‬‬
‫د ذوالقعدې مياشتې په راتګ د حج مراسمو لپاره نيب کريم ﷺ ځان مچتو کړ او خلک يې‬
‫وپوهول چې د حج لپاره بشپړ تياری ونييس‪ ،‬د ذي القعدې پنځه شپې ورځې ال پاتې وې چې‬
‫نيب کريم ﷺ د حج لپاره د سفر دورانيه پېل کړه(‪.)1‬‬
‫نيب کريم ﷺ والړ او هلته يې خلکو ته د حج مراسم او سنتونه او طريقه اکر وښود‪ ،‬او‬
‫خلکو ته يې خپله خطبه واوروهل‪ ،‬په اهلل پاک يې هل وړ ثنا صفت وروسته وويل‪:‬‬
‫[ای خلکو! زما خربې ښه په ځېر واورئ‪ ،‬شايد هل دې وروسته دررسه دتله يلدل کتل ونه‬
‫کړی شم‪.‬‬
‫ای خلکو! د اهلل پاک رسه تر مالقات پورې په تاسو باندې ستاسو وينې او شتمين داسې‬
‫حرام او ناروا دي لکه نن ورځ او روانه مياشت چې څنګه حرامه ده‪.‬‬
‫په دې مې پوهويل ياست چې ستاسو په عملونو به دررسه ستاسو رب حساب او کتاب‬
‫کوي‪ ،‬که هل چا رسه د امانت په توګه د بل چا ملکيتونه وي نو بېرته دې حقدارو ته خپل‬
‫حقونه وسپاري‪ ،‬د جاهليت ټول سودي او ربوي عقود لغوه دی‪ ،‬دا چې نه په چا ظلم زيایت‬
‫وکړئ او نه درباندې ظلم زيایت ويش د خپل راس املال پرته نور حق نه لرئ‪ ،‬دا د اهلل پرېکړه‬
‫ده چې سود دې هرومرو زوال وخوري‪ ،‬د عباس بن عبداملطلب د جاهليت د دور ټول سودي‬
‫اکروبار د لومړي ځل لپاره زه هل خپو څخه الندې کوم‪ ،‬دجاهليت د دور وينې لغوه او بدهل به‬
‫يې نه يش اخسیت‪ ،‬لومړی وينه چې زه يې هل غچ اخستو غورځوم د ابن ربيعه بن احلارث بن‬
‫عبداملطلب وينه ده‪ ،‬دا چې هغه په بنو يلث کې شيدې خوړلې وې (د ماشومتوب په مهال)‬
‫او هذيل وژیل دی‪ ،‬د جاهليت د دور مړو کې زه لومړی د هغه وينه خبشش کوم‪.‬‬
‫ای خلکو! هل دې وروسته شيطان دتله نور هل خپل عبادت څخه نا امېده شوی دی چې‬
‫ستاسو په ځمکه يې عبادت ويش‪ ،‬خو ولې هغه هل تاسو څخه په دې هم خوښ دی چې په‬
‫هغه څه کې يې پېرواکري ويش چې ستاسو هل نظره حقري او بې باکه چارې وې‪ ،‬بايد هوښيار‬
‫او ځېرکه اووسئ‪.‬‬
‫ای خلکو! د مياشتو تاخريول په کفر کې مزيده تزنيل ده‪ ،‬اکفران پرې ال پسې ګمراه کيږي‪،‬‬
‫چې يو اکل د مياشتې په حليت او بل اکل يې بيا په حرمت قايل وي‪ ،‬دا په دې خاطر چې د اهلل‬
‫پاک د حرامو کړو مياشتو شمېر رسه ټکراو لري‪ ،‬نو د اهلل حاللې مياشتې په ځان حراموي او‬
‫حرامې مياشتې يې په ځان حاللوي‪ ،‬زمانه هم لکه د اسمان او ځمکې د لومړی ځل پېدائښت‬
‫َ ْ‬
‫((( ابن هشام وايي‪ :‬دا مهال يې د روايتونو هل اختالف هل خمې ابودجانه يا سباع بن عرفطه ريض اهلل ع ن ُه َم ا کې‬
‫يو نفر په مدينه امري ګماریل و‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫په څېر راوڅرخېده‪ ،‬د اهلل په نېز مياشتې دولسو پورې شمېر لري‪ ،‬څلور پکې حرامې دي‪ ،‬درې‬
‫پرهل پسې او بل د مرضيانو رجب دی چې د مجادی اثلانيه او شعبان ترمنځ ده(‪.)1‬‬
‫ای خلکو! تاسو په خپلو ښځو او ښځې مو په تاسو ځانګړي حقوق لري‪ ،‬ستاسو حق پرې‬ ‫‪356‬‬

‫دا دی چې ستاسو په ناستځی کې به هغه څوک نه کېنوي چې ستاسو بدي راځي‪ ،‬او ستاسو‬
‫حقوق پرې دا دي چې هېڅ ډول فاحيش او بدفعيل به نه کوي‪ ،‬که يې ستاسو څخه رسغړونې‬
‫پېل کړې نو د اهلل پاک د امر رسه سم وررسه اړيکې بې مينې کړئ‪ ،‬خربې وررسه مه کوئ‪،‬‬
‫په بسرتو او څمالست ځای کې ترې ځانونه راجال کړئ‪ ،‬د وېرولو په خاطر وررسه اخ اوډب‬
‫وکړئ خو چې وهل سخت نه وي‪ ،‬که يې دررسه خوښ حالت وښودل په تاسو د رزق او پوښاک‬
‫ثابت حقوق لري‪.‬‬
‫د ښځو رسه هل خري نه ډکه رويه وپالئ‪ ،‬دوی هل تاسو رسه د بنديوان حيثيت لري چې د‬
‫ځانونو لپاره د هېڅ توان نه لري‪ ،‬ځکه چې تاسو د اهلل پاک په نوم هل ځان رسه رابندې کړي‬
‫دي‪ ،‬او د هغوی فرجونه مو ځانونو ته د اهلل په نوم روا او حالل کړي دي‪.‬‬
‫ای خلکو! زما په خربو ځانونه ښه پوهه کړئ‪ ،‬تاسو ته مې دين په ښه ډول بيان کړ‪ ،‬په‬
‫تاسو کې مې داسې څه پرېښې دي که منګولې پرې ولګوئ هېڅلکه به بې الرې نه شئ‪ ،‬ډېر‬
‫روښان او خورا څرګند شيان دي‪ ،‬يو د اهلل کتاب او بل د هغه د پېغمرب سنت‪.‬‬
‫ای خلکو! زماخربې واورئ او ځانونه پرې ښه پوهه کړئ‪ ،‬او ښه وپوهېږئ چې يو مسلمان‬
‫د بل مسلمان ورور دی‪ ،‬ټول مسلمانان رسه ورونه ورونه دي‪ ،‬د يو مسلمان لپاره د بل مسلمان‬
‫د زړه هل کومې خبشش پرته هېڅ هم روا نه دي‪ ،‬بايد په ځانونو هېڅ ډول زيایت ونه کړئ‪ ،‬ای‬
‫اهلل! ما ستا دين دوی ته ورسو]‪.‬‬
‫زه داسې هم خرب شوی يم چې خلکو به ورته ويل‪ :‬ای اهلل! ستا پېغمرب راته ستا دين په ښه‬
‫ډول راورسو‪ ،‬بيا نيب کريم ﷺ وويل‪ :‬ای اهلل! ته پرې ګواه شه‪.‬‬

‫فلسطين ته د اسامه رضي اهلل َعن ُْه لېږدول‬

‫د ذواحلجې او حمرم په مياشتو کې نيب کريم ﷺ په مدينه کې پاتې شو‪ ،‬د خپل غالم اسامه‬
‫َْ‬
‫بن زيد ريض اهلل عن ُه َما په قيادت يې د شام په لور لوی جهادي اکروان مچتو کړ او ورته يې‬
‫((( د رجب مياشې نسبت يې مرضيانو ته ځکه وکړ چې په عربانو کې هل دوی پرته نور يې چا اح رتام نه کو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫امر وکړ چې جهادي اکروان دې د فلسطني بلقاء او داروم په نوم رسحدي سيمو ته رسيدګي‬
‫َْ‬
‫وکړي‪ ،‬د دغې جنګ لپاره خلکو مناسب تياری ونيو او د اسامة بن زيد ريض اهلل عن ُه َما په‬
‫‪357‬‬
‫قيادت کې ټول مهاجرين او انصار ووتل‪.‬‬

‫ټولواکانو‪ ،‬ملکانو‪ ،‬او باچايانو ته د نبي کريم ﷺ داستازو لېږدول‬

‫ابن هشام وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ خېل خېل باچايانو ته خپل استازي د اهلل پاک دين ته په خورا‬
‫غښتلو بلنليکونو واستول ترڅو اسالم ته اغړه ورکړي‪.‬‬
‫ابن هشام وايي‪ :‬يو ډېر ښه سړي راته وويل چې ابوبکر اهلذيل راته وويل چې ماته د رارسيديل‬
‫معلوماتو هل خمې چې نيب کريم ﷺ د حديبې په ورځ هل عمرې څخه هل رابندولو وروسته يوه‬
‫ورځ خپلو ملګرو ته رایغ او ورته يې وويل‪[ :‬ای خلکو‪ ،‬اهلل پاک زه د ګرد برشيت لپاره رمحت‬
‫َ‬
‫راستویل يم‪ ،‬تاسو هل ما رسه د حورايينو په څېر پېښې مه کوې لکه هغوی چې د عيیس َعليْ ِه‬
‫َّ َ‬
‫السال ُم رسه کړې وې‪ ،‬ملګرو يې وويل‪ :‬ای د اهلل رسوهل! ولې هغوی وررسه څه کړي وو‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬زما په څېر يې خلکو ته دعوت ورکړ‪ ،‬څوک چې يې د نزدې‬
‫ځايونو کې ددعوت لپاره انتخاب کړ نو پرې رايض او خوشحاهل وو‪ ،‬او د خلکو دعوت لپاره‬
‫والړل خو ولې څوک چې يې د لرو پرتو سيمو لپاره انتخاب کړي وو‪ ،‬نو خمونه يې ګونځې کړل‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم اهلل پاک ته ددغې ستونزې ګيله‬ ‫او دعويت دندې يې هم بې اکره وګڼلې‪ ،‬نو عيیس علي ِه‬
‫وکړه‪ ،‬پېښه دا وشوه چې د سهار په مهال په دعويت مشن ګمارل شوي ناراضه خلک په داسې‬
‫حالت کې راپورته شول چې د دعوت لپاره د منتخب شوې عالقې په ژبه غږېدل]‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ هل خپلو ملګرو څخه د خپل يلک په شمول ټولوااکنو ته استازي واستول چې‬
‫اسالم ته يې رابليل وو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫دحية اللکيب ريض اهلل عنه يې د روم امرپاطور قيرص ته واستو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عبداهلل بن حذافة السهيم ريض اهلل عنه يې د فارس کرسی ته واستو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫حاطب بن ايب بلتعه ريض اهلل عنه يې د اسکندريې باچا مقوقس ته واستو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عمرو بن اميه الضمري ريض اهلل عنه يې د حبشې ټولواک جنايش ته واستو‪.‬‬
‫َْ‬ ‫َُْ‬
‫عمرو بن العاص السهيم ريض اهلل عنه يې د عمان دواړو ورونو باچايانو د ُجلن َد ْي‬
‫زامنو جيفر او ِعياذ ته واستو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫هل بنو اعمر بن لؤي هل کورنۍ څخه يې َس ِليط بن عمرو ريض اهلل عنه د يمامې ملاکنو‬
‫هر يو ثمامة بن اثال او هوذة بن عيل ته واستو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عالء بن احلرضيم ريض اهلل عنه يې د حبرين ټولواک منذر بن ساوی العبدي ته واستو‪.‬‬ ‫‪358‬‬
‫َُْ‬
‫شجاع بن وهب االسدي ريض اهلل عنه يې د شام باچا حارث بن ايب شمر الغساين ته‬
‫واستو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابن هشام وايي‪ :‬د سليط بن عمرو ريض اهلل عنه د هوذ او منذر نسبتونه ما کړي دي‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬ما ته يزيد بن حبيب املرصي وويل چې ما يو کتاب او يلکنه ويلده چې‬
‫د عربو او عجمو باچايانو او دور دراز عالقه جاتو ته په کې د نيب کريم ﷺ د دعويت ارشاداتو‬
‫په شمول د هغه استازو نومونه هم و‪ ،‬ما دغه يلکنه حممد بن شهاب زهري ته واستوهل نو هغه‬
‫هم دروسته وبلله‪ ،‬په دغې يلکنې کې مې ويلدل چې نيب کريم ﷺ يوه ورځ خپلو ملګرو ته‬
‫راووت او ورته يې کړه‪ :‬زه اهلل پاک د ګرد انسانيت لپاره رمحت راستویل يم‪ ،‬اهلل پاک دې په‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم رسه د‬ ‫تاسو ورمحيږي هل ما څخه دغه پېغام په ښه توګه ورسوئ او لکه د عيیس علي ِه‬
‫حواريينو په څېر پېښې رارسه مه کوئ‪ ،‬صحابه کرامو وپوښتل چې ولې حواريينو د عيیس‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم رسه څه چلند کړی و؟‬ ‫علي ِه‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم هغوی دور دراز عالقه جاتو ته د دعويت‬ ‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬عيیس علي ِه‬
‫مشن د پرخمتګ لپاره واستول‪ ،‬د چا تشکيل چې نزدې ځايونو ته شوی و هغوی په دعويت مشن‬
‫خوشحاهل وو‪ ،‬او د چا لپاره چې د لرو پرتو سيمو انتخاب شوی و هغوی دعويت دندې بيګارونه‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم د رامنځ ته شوې پېښې ګيله اهلل پاک ته وکړه‪ ،‬خو چې سهار شو نو‬ ‫وګڼل‪ ،‬عيیس علي ِه‬
‫د دعوت لپاره ورته د انتخاب شوي سيمې په ژبه هر دايع خربې اترې کوالی شوې‪.‬‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم د دعوت لپاره‬ ‫ابن اسحاق وايي‪ :‬هغه حواريني او نور دعويت هسيت چې عيیس علي ِه‬
‫استويل وو يو هم بطرس حواري و‪ ،‬بولس که څه هم حواري نه و خو روميه کې په دعويت دنده‬
‫ډېر زيات بوخت و‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫اند َرائس او َمنتا دواړه يې هغه ځای ته استويل وو چې هستوګنوال يې سړي خواره وو‪.‬‬
‫َ َّ‬
‫قرطاجنة سيمې ته‬ ‫توماس يې د ختيځ برخې د بابل ښار ته استویل و‪ ،‬فيلس يې د افريقې‬
‫ُ َّ‬
‫استویل و‪ ،‬او د اصحاب کهف د ځوانانو چم ګاونډ (افسوس) ته يې يَنس استویل و‪ ،‬د بيت‬
‫َ‬
‫املقدس اورشليم ښار ته يې يعقوبُس يلږدویل و‪ ،‬د حجاز (اعرابيه) په لور يې ابن ثلماء استویل‬
‫و‪ ،‬او د بربريانو ښارونو ته يې س ُ‬
‫يمن استویل و‪ ،‬که يهوذا څه هم حواري نه و خو د يُو ِدس پرځای‬ ‫ِ‬
‫يې دعويت دنده تررسه کوهل‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د اخرني جنګی کاروان لېږدول‬

‫‪359‬‬
‫َْ‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ شام ته اسامه بن زيد بن حارثة ريض اهلل عن ُه َما واستو‪ ،‬او‬
‫ورته يې امر وکړ چې جهادي اکروان دې د فلسطني د بلقاء او داروم په نوم رسحدي سيمو‬
‫ته رسيدګي وکړي‪ ،‬د دغې جنګ لپاره خلکو مناسب تياری ونيو او د اسامة بن زيد ريض اهلل‬
‫َْ‬
‫عن ُه َما په قيادت کې ټول مهاجرين او انصار ووتل‪.‬‬

‫د رسول اهلل ﷺ د رنځ لومړی پړاو‬

‫ابن اسحاق وايي‪ :‬خلک ال د فلسطني په لور جنګي اکروان لپاره په مچتوايل بوخت وو چې‬
‫په نيب کريم ﷺ باندې هغه رنځ پړاو واخست چې ورڅخه وفات شو‪.‬‬
‫د صفر د مياشتې څه ورځې شپې پاتې وې او يا هم د ربيع االول مياشت تازه پېل شوې‬
‫وه چې دغه پېښه منځ ته راغله‪ ،‬هغه داسې چې د شپې هل پلوه نيب کريم ﷺ بقيع الغرقد ته‬
‫ووت‪ ،‬هلته يې د مړو لپاره هل اهلل پاک څخه خبشش وغوښت او بېرته کور ته راستون شو‪ ،‬خو‬
‫د ورځې هل پېل کېدو رسه سم پرې ناجوړتيا راغله‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د نيب کريم ﷺ غالم ابومويهبه ريض اهلل عنه وايي‪ :‬د شپې هل خمې راپسې نيب کريم ﷺ‬
‫استازی راويلږدو او راته يې کړه چې ای ابومويهبه! د بقيع الغرقد د مړو د خبشش غوښتنې لپاره‬
‫راته امر شوی دی‪ ،‬هل ما رسه هلته والړ شه‪ ،‬زه وررسه والړم‪ ،‬چې لکه په هديره کې وردېد وېويل‪:‬‬
‫ای د قربونو څښتنانو! تاسو ته دې سالمونه وي‪ ،‬کومه شپه چې تاسو تېره کړه هل هغې شپې څخه‬
‫بهرته ده چې ژوندو تېره کړه‪ ،‬د تورې تورتمې شپې په څېر فتنې راپورته شوي دي‪ ،‬په پرهل پسې‬
‫توګه يوه فتنه هل بلې پسې راروانه ده چې وروستنې يې هل لومړنۍ څخه بده او بې اکره وي‪.‬‬
‫بيا يې ما ته مخ کړ او راته يې وويل‪ :‬ای ابومويهبه! د دنيوي خزانو او تل پاتې ژوند او بيا‬
‫جنت ته د تګ واک راکړل شو خو ما هل اهلل پاک رسه دېدار او جنت ته ورتګ غوره کړ‪.‬‬
‫ما ورته وويل‪ :‬زما پالر او مور درڅخه قربان شه‪ ،‬د دنيا خزانې او تل پاتې ژوند او بيا جنت‬
‫ته تګ غوره کړه‪ ،‬هغه راته وويل‪ :‬ای ابومويهبه! د اهلل پاک ديدار او جنت مې خوښ دی‪.‬‬
‫بيا يې د بقيع مړو لپاره هل اهلل څخه خبشش وغوښت او کور ته راستون شو‪ ،‬هل راستنېدو‬
‫رسه سم په نيب کريم ﷺ هغه درد او ناجوړتيا پېل واخست چې هل کبله يې وفات شو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َْ‬
‫اعيشه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬نیب کريم ﷺ چې هل بقيع څخه رایغ ما مې هل رسدردۍ څخه‬
‫زګريوي کول چې په رس مې درد دی‪ ،‬هغه راته وويل‪ :‬قسم په اهلل چې هل تا څخه مې په رس ډېر‬
‫درد دی‪ ،‬بيا يې وويل‪ :‬تا ته څه تکليف دی‪ ،‬که هل ما څخه خمکې مړه شې زه به درته غسل او‬ ‫‪360‬‬

‫کفن درکړم‪ ،‬د جنازې ملونځ به درباندې وکړم او د تدفني مراسم به دې ادا کړم‪ ،‬ما ورته وويل‪:‬‬
‫هو کنه‪ ،‬که رښتيا مړه شوی وی بېرته به مې کور ته راستون شوی وی او زما په خونه کې به‬
‫د خپلو نورو ښځو رسه مېالو شوی وې‪.‬‬
‫َْ‬
‫اعيشه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ راته وخندل او په نورو يب بيانو يې چکر ووهه او‬
‫َْ‬
‫سخت درد نيویل و‪ ،‬دغه مهال د ميمونې ريض اهلل عن َها په خونه کې مالست و‪ ،‬خپلې ټولې يب‬
‫بيانې يې راغونډې کړې اوورڅخه يې اجازه وغوښته چې د وررسيدلې رنځ موده زما په خونه‬
‫کې تېره کړي‪ ،‬نو ټولو يب بيانو يې ورته اجازه ورکړه‪.‬‬

‫د نبي کريم ﷺ د بي بيانو (امهات المؤمنين) پېژندګلو‬

‫ابن هشام وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ نهه يب بيانې درلودې چې نومونه يې په دې توګه دي‪:‬‬
‫[اعيشه بنت ايب بکر‪ ،‬حفصة بنت عمر بن اخلطاب‪ ،‬ام حبيبة بنت ايب سفيان بن حرب‪ ،‬ام‬
‫سلمة بنت ايب امية بن املغريه‪ ،‬سودة بنت زمعه بن قيس‪ ،‬زينت بنت جحش بن رئاب‪ ،‬ميمونه‬
‫بنت احلارث بن حزن‪ ،‬جويرية بنت احلارث بن ايب رضار‪ ،‬صفية بنت حيي بن اخطب ريض اهلل‬
‫َْ‬
‫عن ُه َّن]‪.‬‬
‫او ټولې هغه يب بيانې چې نيب کريم ﷺ وررسه نکاحونه کړي وو ديارلس دي‪:‬‬
‫َْ‬ ‫ََْ‬
‫[خدجية بنت خويدل ريض اهلل عنها] خدجيه ريض اهلل عن َها د نيب کريم ﷺ لومړۍ يب‬
‫َْ‬
‫يب وه‪ ،‬د خدجيې ريض اهلل عن َها پالر خويدل بن اسد ورته په خپله په نکاح ورکړې وه‪،‬‬
‫خو ولې تاريخ پوهان وايي چې په نکاح يې ورته ورور عمرو بن خويدل ورکړې وه‪ ،‬په‬
‫مهر کې ورته رسول اهلل ﷺ شل ځوانې اوښې ورکړې وې‪ ،‬د نيب کريم ﷺ هل ابراهيم‬
‫َْ‬
‫پرته نور ټول نارينه او زنانه اوالد هل خدجيې ريض اهلل عن َها څخه وو‪.‬‬
‫َْ‬
‫د نيب کريم ﷺ رسه د نکاح نه خمکې خدجيه ريض اهلل عن َها د ابوهالة بن مالک چې‬
‫ُ‬
‫کورين او نسيب اړيکې يې د بنو ا َس ِّيد بن عمرو بن تميم چې د بنوعبدادلار حليف او‬
‫مالتړ و يب يب وه‪ ،‬هل هغه ورڅخه هندبنت ايب هالة او زينب بنت ايب هالة پېدا شوې وو‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َْ‬
‫او هل ابوهالة وړاندې خدجية ريض اهلل عن َها د عتيق بن عبداهلل بن عمر بن خمزوم يب يب‬
‫وه‪ ،‬هل هغه ورڅخه د عبداهلل په نوم ځوی او بله جينې زږيديل وو‪.‬‬
‫ََْ‬
‫‪361‬‬ ‫نيب کريم ﷺ په مکه کې په [اعيشه بنت ايب بکر ريض اهلل عنها]باندې د اوو لکنې‬
‫په موده کې نکاح تړلې وه او په مدينه کې يې د نهه يا لس لکنې په موده کې واده کړه‪،‬‬
‫َْ‬
‫هل اعيشې ريض اهلل عن َها پرته نيب کريم ﷺ په بلې ځوانې او باکرې ښځې نکاح نه‬
‫َُْ‬ ‫َْ‬
‫ده تړلې‪ ،‬اعيشه ريض اهلل عن َها يې خپل پالر ابوبکر ريض اهلل عنه نيب کريم ﷺ ته په‬
‫نکاح ورکړې وه‪ ،‬په مهر کې ورته نيب کريم ﷺ څلور سوه درهم ادا کړي وو‪.‬‬
‫سليط بن عمرو يا ابوحاطب بن عمرو بن عبدشمس بن عبد ود بن نرص بن مولک بن‬
‫حسل نيب کريم ﷺ ته [زينب بنت زمعه بن قيس بن عبد شمس بن عبد ود بن نرص‬
‫ََْ‬
‫بن مالک بن حسل بن اعمر بن لؤی ريض اهلل عنها] په نکاح ورکړې وه‪ ،‬په مهر کې‬
‫ورته رسول اهلل ﷺ څلور سوه درهم ورکړي وو(‪.)1‬‬
‫َْ‬
‫زينب بنت زمعه ريض اهلل عن َها د نيب کريم ﷺ رسه د نکاح نه وړاندې د سکران بن‬
‫عمرو بن عبد شمس بن عبدود بن نرص بن مالک بن حسل يب يب وه‪.‬‬
‫َ َْ‬
‫نيب کريم ﷺ په [زينب بنت جحش بن رئاب االسديه ريض اهلل عنها] باندې هم‬
‫َْ‬
‫نکاح تړلې وه‪ ،‬د زينب ريض اهلل عن َها ورور ابوامحد بن جحش نيب کريم ﷺ ته د‬
‫څلور سوه درهمو په بدل کې په نکاح ورکړې وه‪.‬‬
‫َْ‬
‫هل نيب کريم ﷺ څخه وړاندې يې خاوند د هغه غالم زيد بن حارثه ريض اهلل عن ُه َما‬
‫َْ‬
‫و‪ ،‬د زينب بنت جحش ريض اهلل عن َها اړوند اهلل پاک دا ايتونه نازل کړي دي (ﮅ‬
‫(‪)2‬‬
‫ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ)‬
‫ََْ‬
‫[ام سلمة بنت ايب اميه بن املغريه املخزومية ريض اهلل عنها] هم نيب کريم ﷺ په‬
‫نکاح اخستې وه‪ ،‬خپل زوي سلمه بن ايب سلمه نيب کريم ﷺ ته په نکاح ورکړې وه‪،‬‬
‫خپل نوم يې (هند) و‪ ،‬په مهر کې ورته رسول اهلل ﷺ (ميچن‪ ،‬اکسه‪ ،‬پيالۍ او توشک)‬
‫َْ‬
‫ورکړي وو‪ ،‬هل دې وړاندې ام سلمة ريض اهلل عن َها د ابو سلمه بن عبداالسد ريض اهلل‬
‫َُْ‬
‫عنه په نکاح کې وه‪ ،‬هل هغه څخه يې (سلمه‪ ،‬عمر‪ ،‬زينب او د رقيه) په نوم چبيان پېدا‬
‫َُْ‬
‫شوي وو‪ ،‬هېره دې نه وي چې د ابوسلمه ريض اهلل عنه خپل نوم عبداهلل و‪.‬‬
‫ََْ‬
‫نيب کريم ﷺ [حفصه بنت عمر بن اخلطاب ريض اهلل عنها] هم په نکاح اخستې وه‪،‬‬
‫َُْ‬ ‫َْ‬
‫حفصه ريض اهلل عن َها ورته په نکاح باندې خپل پالر عمر بن اخلطاب ريض اهلل عنه‬
‫((( ابن هشام وايي‪ :‬ابن اسحاق ددې روايت لکک خمالف دی‪ ،‬هغه په دې اند دی چې د زينب بن زمعه ريض اهلل‬
‫َ ْ‬
‫ع ن َه ا د نکاح په مهال سليط او ابوحاطب دواړه په حبشه کې مسافر وو او په مکه کې يې شتون نه درلود‪.‬‬
‫َ ُْ‬
‫((( سورت اح زاب‪ .)۳۷( :‬ژباړه‪ :‬د زيد ريض اهلل ع ن ه د اړتياو بشپړېدو وروسته مو تاته په نکاح درکړه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د څلور سوه درهمو په مهر کې ورکړې وه‪ ،‬د نيب کريم ﷺ رسه هل نکاح نه وړاندې‬
‫ُ‬ ‫َْ‬
‫حفصه ريض اهلل عن َها د خنيس بن حذافة السهيم يب يب وه‪.‬‬
‫ََْ‬
‫[ام حبيبه بنت ايب سفيان بن حرب ريض اهلل عنها چې خپل نوم يې رمله وه] هم په‬ ‫‪362‬‬
‫َْ‬
‫نکاح اخستې وه‪ ،‬نيب کريم ﷺ ته ام حبيبه ريض اهلل عن َها په نکاح باندې خادل بن‬
‫سعيد بن العاص په داسې حال کې ورکړه چې دواړه د حبشو په ځمکه مهاجر پراته وو‪،‬‬
‫جنايش يې د نيب کريم ﷺ په نيابت څلور سوه درهم مهر ادا کړ‪ ،‬هل دې څخه وړاندې‬
‫َْ‬
‫ام حبيبه ريض اهلل عن َها د عبيداهلل بن جحش يب يب وه‪.‬‬
‫ََْ‬
‫[جويرية بنت احلارث بن ایب رضار اخلزاعية ريض اهلل عنها] باندې هم نيب کريم ﷺ‬
‫نکاح تړلې وه‪ ،‬په اصل کې د بنومصطلق په غزا کې وينځه شوې وه او د ثابت بن قيس‬
‫َُْ‬
‫بن شماس ريض اهلل عنه په برخه کې رسيدلې وه خو د هغه رسه يې د مايلت په بدل کې‬
‫په ازادۍ خربه کړې وه‪ ،‬د نيب کريم ﷺ حضور کې عرض شوه او ترې وغوښتل چې په‬
‫ازادۍ کې وررسه په اتفاق شده مبلغ کې مايل مرسته وکړي‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬هل‬
‫دې پرته درته د خري بله الره نه ښايم؟ دې ورته وويل‪ :‬ولې نه! بله کومه الر ده؟‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬زه به ورته ستا هل پلوه متفق مبلغ ادا کړم او بېرته به دې زه‬
‫په نکاح واخلم‪ ،‬دې ورته وويل‪ :‬سمه خربه ده نو نيب کريم ﷺ په نکاح واخسته‪.‬‬
‫ابن هشام وايي‪ :‬ويل کيږي چې نيب کريم ﷺ د بنو مصطلق هل جګړې لکه هم راوزګار‬
‫َْ‬
‫شو نو جويرية ريض اهلل عن َها يې په الره کې انصاري ته امانت ورکړه چې بايد تر‬
‫مدينې يې روغه جوړه ورسوي‪ ،‬پالر يې د لور د ازادولو په خاطر اوښان راروان کړي وو‪،‬‬
‫خو چې د عقيق مقام ته راورسېد په دوو اوښانو يې نظر ډېر خوږ ولګېد نو عقيق کې‬
‫يې پرېښودل‪ ،‬لکه چې مدينې ته راورسېد نيب کريم ﷺ ته يې عرض وکړ چې ما مې د‬
‫لور ازادولو په خاطر دغه اوښان فديه راوړې ده‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬د عقيق په پالنکي‬
‫ناوچه کې دې ولې دوه نور اوښان هل مونږ څخه پټ او پناه کړل؟‬
‫َّ َ َ ُ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َْ َ ُ َْ َ َ َ‬
‫حارث هل يو څخه دوه ونه کړل او سمدسيت يې (أشهد أن ال ِا َل ِاال اهلل َوأنك رسول ا ِ‬
‫هلل)‬
‫لکمه وويله‪ ،‬زما دې په اهلل قسم وي چې هل دغو اوښانو هل اهلل پرته نور هېڅ څوک نه‬
‫وو خرب‪ ،‬بيا حارث او وررسه دوو زامنو او نورو ډېرو خلکو ايمان راوړ‪.‬‬
‫په عقيق کې د پاتو دوو اوښانو پسې استازي ويلږدول او مدينې ته يې راوستل او نيب‬
‫َْ‬
‫کريم ﷺ ته يې ورکړل‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته جويرية ريض اهلل عن َها ورکړه او اسالم يې‬
‫هم راوړ‪ ،‬نيب کريم ﷺ يې هل پالر څخه بېرته په نکاح وغوښته نو د څلورسوه درهمو‬
‫مهر په بدل کې يې ورته پالر په نکاح ورکړه‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َْ‬
‫هل نيب کريم ﷺ نه خمکې جويرية ريض اهلل عن َها د خپل اکاک ځوی عبداهلل يب يب وه‪.‬‬
‫َْ‬
‫داسې هم ويل کيږي چې جويرية ريض اهلل عن َها نيب کريم ﷺ هل ثابت بن قيس بن‬
‫َُْ‬
‫‪363‬‬ ‫شماس ريض اهلل عنه څخه واخسته‪ ،‬بيا يې ازاده کړه او د څلور سوه درهمو مهر په بدل‬
‫کې يې پرې نکاح وتړهل‪.‬‬
‫ََْ‬
‫[صفيه بنت حيي بن اخطب ريض اهلل عنها] هم نيب کريم ﷺ په نکاح اخستې وه‪ ،‬د‬
‫خيرب په غزا کې وينځه او بيا يې د ځان لپاره غوره کړه‪ ،‬په ويلمه کې يې نيب کريم ﷺ‬
‫هل غوښې او وازدې پرته کجورې او سويق (حلوا) خلکو ته خوراک ورکړ‪ ،‬هل دې پړاو‬
‫َْ‬
‫خمکې صفيه ريض اهلل عن َها د کنانة بن الربيع بن ايب احلقيق په نکاح کې وه‪.‬‬
‫ُ‬
‫نيب کريم ﷺ [ميمونة بنت احلارث بن حزن بن حبري بن ه َزم بن رويبه بن عبداهل بن‬
‫ََْ‬
‫هالل بن اعمر بن صعصعة ريض اهلل عنها] هم په نکاح اخستې وه‪ ،‬خپل تره عباس‬
‫َُْ‬
‫بن عبداملطلب ريض اهلل عنه ورته په نکاح ورکړې وه او خپپله يې ورهل د څلوره سوه‬
‫َْ‬
‫درهم مهر هم خالص کړ‪ ،‬هل دې څخه وړاندې ميمونة ريض اهلل عن َها د ابورهم بن‬
‫عبدالعزی بن ایب قيس بن عبد ود بن نرص بن مالک بن حسل بن اعمر بن لؤي يب يب‬
‫َْ‬
‫وه‪ ،‬ويل کيږي چې ميمونة ريض اهلل عن َها هغه يب يب ده چې ځان يې د اهلل پاک رسول‬
‫ته ډالۍ کړی و‪ ،‬هغه داسې چې دا په خپل اوښ سرپه وه او وررسه يې د نکاح اوازه‬
‫واورېده‪ ،‬نو وېويل‪ :‬اوښ او په اوښ چې څه بار دي د اهلل د رسول په واک او اختيار‬
‫کې دي‪ ،‬نو اهلل پاک يې اړوند دا قول نازل کړ (ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ‬
‫ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ)(‪.)1‬‬
‫داسې هم ويل کيږي چې پېغمرب ﷺ ته چې يې ځان ډالۍ کړی و هغه زينب بنت جحش‬
‫َْ‬
‫ريض اهلل عن َها وه‪ ،‬او ځينې نور وايي چې دغه يب يب د بنومنقذ بن عمرو بن معيص بن‬
‫اعمر بن لؤی هل خاندان څخه چې د ام رشيک غزية بنت جابر بن وهب نوم يې درلود وه‪.‬‬
‫او نور ځينې تاريخ پوهه وايي چې دغه ښځه د بنوسامة بن لؤي هل کورنۍ څخه وه خو‬
‫نيب کريم ﷺ يې غوښتنه وځنډوهل‪.‬‬
‫[زينب بنت خزيمه بن احلارث بن عبداهلل بن عمرو بن عبدمناف بن هالل بن اعمر‬
‫ََْ‬
‫بن صعصعة ريض اهلل عنها] نيب کريم ﷺ په نکاح اخستې وه‪ ،‬هل زياتې دلسوزۍ او‬
‫په بې وزهل او غريب غربه خلکو باندې هل شفقت او ترحم هل کبله به ورته ام املساکني‬
‫ويل کېده‪ ،‬قبيصة بن عمرو هاليل نيب کريم ﷺ ته په نکاح باندې ورکړې وه او‬
‫((( سورت اح زاب‪ .)۵۰( :‬ژباړه‪ :‬او هغه ايمانداره ښځه چې ځان يې پېغمرب ته ډالۍ کړی دی‪ ،‬که د پېغمرب خوښه‬
‫وي وادې اخيل خو هل نورو مومنانو پرته ستا لپاره دا حکم خاص دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫نيب کريم ﷺ يې په مهر کې څلور سوه درهم ادا کړي وو‪ ،‬هل دې وړاندې زينب بنت‬
‫َْ‬
‫خزيمه ريض اهلل عن َها د عبيدة بن احلارث بن عبداملطلب بن عبدمناف کور ودانه‬
‫وه‪ ،‬خو ولې د لومړي ځل لپاره يې کور د جهم بن عمرو بن احلارث چې د زينب بنت‬ ‫‪364‬‬
‫َْ‬
‫خزيمه ريض اهلل عن َها د تره ځوی و‪ ،‬وررسه ودان شوی و‪.‬‬
‫دا هغه يوولس يب بيانې دي چې د نيب کريم ﷺ وررسه کور ودان شوی و‪ ،‬هل دوی څخه‬
‫َْ‬
‫دوه يب بيانې خدجية بنت خويدل او زينب بنت خزيمه ريض اهلل عن ُه َما د نيب کريم ﷺ‬
‫په دور حيات کې وفات شوې وې او هل نهو څخه يې بيا نيب کريم ﷺ وفات شوی دی‪.‬‬
‫او دوه نورې يې داسې دي چې نیب ﷺ پرې دخول نه دی کړی يوه يې‪:‬‬
‫[اسماء بنت نعمان الکنديه] چې نيب ﷺ په نکاح اخستې وه‪ ،‬خو دا چې هغه په‬
‫برګي رنځ اښته وه نور وررسه يو ځای نه شو‪ ،‬په دنيوي زيور يې ښه سمبال کړه او خپل‬
‫پلرين ټرب ته يې واستوهل‪.‬‬
‫[عمرة بنت يزيد الکالبية] چونکه کفر ته نزدې وه‪ ،‬چې ورته نيب کريم ﷺ ورنزدې‬
‫شو نو پناه يې ترې وغوښته‪ ،‬نيب کريم ﷺ ورته وويل‪( :‬هل هغه چا څخه زه رابند يم چې‬
‫د اهلل په نوم يې پناه غوښتې وې) نو بېرته يې خپل کور ته واستوهل‪.‬‬
‫داسې هم ويل کيږي چې د اهلل پاک هل نيب ﷺ څخه چې يې پناه غوښتې وه د [اسماء‬
‫بنت انلعمان د تره لور وه]‪.‬‬
‫تاريخ پوهان زياتوی چې لکه نيب کريم ﷺ راوغوښته نو هغې ورته وويل‪ :‬مونږ د داسې‬
‫قوم مېرمنې يو چې د چا پسې نه ځو‪ ،‬مونږ پسې به خلک راځي‪ ،‬نو نيب کريم ﷺ بېرته خپل‬
‫ټرب ته ستنه کړه‪.‬‬

‫د نبی کريم ﷺ شپږ کورودانې له قريشو څخه وې‪:‬‬

‫خدجية بنت خويدل بن اسد بن عبدالعزی بن قيص بن کالب بن مرة بن کعب بن‬
‫َْ‬
‫لؤي ريض اهلل عن َها‪.‬‬
‫اعئشة بنت ابې ابکر بن ايب قحافة بن اعمر بن عمرو بن کعب بن سعد بن تيم بن‬
‫َْ‬
‫مرة بن کعب بن لؤي ريض اهلل عن َها‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫حفصة بنت عمر بن اخلطاب بن نفيل بن عبدالعزی بن عبداهلل بن قرط بن رياح بن‬
‫َْ‬
‫رزاح بن عدي بن کعب بن لؤي ريض اهلل عن َها‪.‬‬
‫‪365‬‬ ‫ام حبيبة بنت ايب سفيان بن حرب بن امية بن عبد شمس بن عبدمناف بن قيص بن‬
‫َْ‬
‫کعب بن لؤي ريض اهلل عن َها‪.‬‬
‫ام سلمه بنت ايب اميه بن املغريه بن عبداهلل بن عمر بن خمزوم بن يقظة بن مرة بن‬
‫َْ‬
‫کعب بن لؤي ريض اهلل عن َها‪.‬‬
‫سودة بنت زمعة بن قيس بن عبد شمس بن عبد ود بن نرص بن مالک بن حسل بن‬
‫َْ‬
‫اعمر بن لؤی ريض اهلل عن َها‪.‬‬
‫هل دوی څخه پرته يې نورې اووه عريب نژداه يب بيانې وې‪:‬‬
‫زينب بنت جحش بن رئاب بن يعمر بن صربة بن مرة بن کبري بن غنم بن دودان بن‬
‫َْ‬
‫اسد بن خزيمه ريض اهلل عن َها‪.‬‬
‫ميمونة بنت احلارث بن حزن بن جبري بن هرم بن ُر َويْبه بن عبداهلل بن هالل بن اعمر‬
‫بن صعصعة بن معاوية بن بکر بن هوازن بن منصور بن عکرمة بن حصفة بن قيس‬
‫َْ‬
‫بن عيالن ريض اهلل عن َها‪.‬‬
‫زينب بنت خزيمه بن احلارث بن عبداهلل بن عمرو بن عبدمناف بن هالل بن اعمر‬
‫َْ‬
‫بن صعصة بن معاويه ريض اهلل عن َها‪.‬‬
‫َْ‬
‫جويرية بنت احلارث بن ايب رضار خزاعية مصطلقية ريض اهلل عن َها‪.‬‬
‫عمرة بنت يزيد الکالبية‪.‬‬
‫ََْ‬
‫او د نیب ﷺ غري عريب يب يب هل بنو نظري څخه صفيه ريض اهلل عنها وه‪.‬‬

‫د نبي کريم ﷺ ناجوړتيا ته دوباره کتنه‬

‫ابن اسحاق وايي‪ :‬يعقوب بن عتبه راته د حممد بن مسلم زهري په روايت هل عبيد اهلل بن‬
‫َْ‬
‫عبداهلل بن عتبه څخه نقل وکړ چې اعيشه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ د فضل بن‬
‫َُْ‬
‫عباس ريض اهلل عنه او د يو بل سړي رسه الس په اوږو زما په کور په داسې حالت کې را‬
‫ننوت چې رس يې تړیل او ښپې يې د ځان پسې راښلکې‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫عبيداهلل وايي‪ :‬ما دا خربه فضل بن عباس ريض اهلل عنه ته وکړه هغه راته وويل‪ :‬ته پوهېږې‬
‫چې مارسه بل څوک و؟ ما ورته کړه‪ :‬نا‪ ،‬ما ته هېڅ معلومات نشته‪ ،‬هغه راته وويل‪ :‬عيل بن ايب‬
‫َُْ‬
‫طالب ريض اهلل عنه رارسه و‪.‬‬ ‫‪366‬‬

‫بيا په نيب کريم ﷺ رایلغ درد دومره اوج ته ورسېد چې بې هوشه شو‪ ،‬نو وېويل‪ :‬هل بېالبېلو‬
‫څاګانو څخه راباندې د اوبو اووه مشکونه راواړوئ تر څو خلکو ته وروځم او الرښونې ورته وکړم‪.‬‬
‫َْ‬ ‫َْ‬
‫اعيشه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬حفصې ريض اهلل عن َها لويه اکسه (لګن) کې کېنو او دومره‬
‫اوبه مو پرې واړولې چې خپله يې وويل‪ :‬بس دی‪ ،‬بس دی‪...‬‬
‫زهري وايي‪ :‬ايوب بن بشري راته وويل چې نيب کريم ﷺ رس تړیل راووت او په منرب کښېناست‪،‬‬
‫تر هر څه لومړی يې د احد شهيدان وستايل او د هغوی لپاره يې د خبشش داعګانې وکړې‪ ،‬بيا‬
‫يې وويل‪[ :‬اهلل پاک په خپلو بندګانو کې يو چا ته واک ورکړ چې ايا په دنيا کې ژوندی پایت‬
‫کېږې او که د اهلل رسه نعمتونه ته ورځې نو هغه د اهلل نعمتونه خوښ کړل]‬
‫َُْ‬
‫د دې خربې په مغز هل ابوبکر ريض اهلل عنه پرته نور څوک ونه پوهېدل چې نيب ﷺ خپل‬
‫ځان يادوي‪ ،‬هغه په ژړا شو او وېويل‪ :‬د اهلل رسوهل! هل تا څخه مو ځانونه او چبيان زار او قربان شه‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬ابوبکره! لږه ساه واخله‪...‬‬
‫َُْ‬
‫بيا يې وويل‪ :‬د ابوبکر ريض اهلل عنه هل کړکۍ پرته دې نور مسجد ته د ټولو خلکو‬
‫دروازې بندې يش‪ ،‬د ځان لپاره مې هل ده پرته بل غوره ترينه ملګری په علم کې نشته‪.‬‬
‫عبدالرمحن بن معیل راته د سعيد بن معیل د کورنۍ ځينو غړو په روايت وويل‪ :‬نيب کريم‬
‫ﷺ د خپلو خربو په ترڅ کې دغه ورځ دا هم وويل‪ :‬که په خلکو کې مې په خالصه دوستانه‬
‫َُْ‬
‫څوک نيویل نو ابوبکر ريض اهلل عنه به مې په سوچه دوستانۍ نېویل وی‪ ،‬خو ولې دواړه طرفه‬
‫ملګرتوب او ايماين ورورويل ده‪ ،‬تر څو په جنت کې مو اهلل رسه يو ځای کړي‪.‬‬
‫حممد بن جعفر بن الزبري راته د عروة بن الزبري او نور علماوو په روايت نقل کړل چې د‬
‫َْ‬
‫اسامة بن زيد ريض اهلل عن ُه َما په مرشۍ کې نيب کريم ﷺ لښکر تم کړ‪ ،‬هغه په خپل رنځ اښته‬
‫َُْ‬
‫شو‪ ،‬رستړیل راووت او په ممرب کښېناست‪ ،‬چونکه خلکو د اسامة ريض اهلل عنه په مرشۍ داغ‬
‫ولګو چې دا خو ماشوم او کرش هلک دی‪ ،‬په مهاجرينو او انصارو کې يې د جنګ په ماهرينو‬
‫او بارسوخه خلکو مرشانو ولې وګماره؟‬
‫خماطب شو‪:‬‬
‫په اهلل يې وړ ثنا صفت وويل او بيا خلکو ته ِ‬
‫َُْ‬
‫ای خلکو! اسامه ريض اهلل عنه په جنګي اکروان مرشتابه ومنئ‪ ،‬که تاسو يې قيادت‬
‫تورنوئ نو د پالر قيادت مو ورهل هم تورن کړی و‪ ،‬لوړه په رب اليزال چې اسامه ريض اهلل‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫عنه د دې جنګې اکروان د مرشۍ دومره جوګه دی لکه پالر يې چې د خپل وخت د جنګي‬
‫اکروان د قيادت وړ او قابل و‪.‬‬
‫‪367‬‬ ‫نيب کريم ﷺ نور هل ممرب څخه راښکته شو او درد پرې ال پسې زيات شو او خلک هم په‬
‫جنګي اکروان کې د ونډې لرلو په خاطر توند شول‪.‬‬
‫َُْ‬
‫اسامه ريض اهلل عنه او جنګي لښکر دواړه هل مدينې څخه باندې د يو فرسخ په اندازه لرې د‬
‫جرف په مقام کې په دې خاطر تم شول چې د نيب کريم ﷺ اړوند به اهلل پاک څه پرېکړه کوي!‬
‫زهري وايي‪ :‬عبداهلل بن کعب بن مالک راته وويل چې په کومه ورځ نيب کريم ﷺ د احد‬
‫شهيدانو لپاره خبشش وغوښت نو د نورو ارشاداتو ترڅنګ يې دا هم وويل‪ :‬ای مهاجرينو! د‬
‫انصارو اړوند هل نېکې رويې څخه اکر واخلئ‪ ،‬خلک مخ په وړاندې روان دي رسشمېرنه يې‬
‫زياتيږي خو انصار په لومړي صورت همغسې کم دي‪ ،‬انصار زما ځانګړي رازداران دي‬
‫چې ما ورته پناه راوړې ده‪ ،‬هل نېکو اکر رسه يې ښه رويه وکړئ او هل بد اکر څخه يې خبشش‬
‫اعالن کړئ‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ بيا هل ممرب څخه راښکته او په داسې حالت کې کور ته ننوت چې مرض يې‬
‫پرې نور هم محله اور شو‪.‬‬
‫َْ‬
‫په خپلو کورونو کې ورته ام سلمه او ميمونه ريض اهلل عن ُه َما او د نورو مسلمانانو په کور‬
‫َْ‬
‫ودانو کې ورته اسماء بنت عميس ريض اهلل عن َها او خپل تره عباس بن عبداملطلب ريض اهلل‬
‫َُْ‬
‫عنه راټول شول او په دې يې سال مشوره وکړه چې د خولې په اوښيک کې ورته دارو درمل‬
‫َُْ‬
‫ورکړي‪ ،‬عباس ريض اهلل عنه وويل چې زه به ورته په اوښيک کې دارو واچوم‪.‬‬
‫ټولو ورته د خولې په اوښکو کې دارو درمل واچول خو چې په هوش کې رایغ ويويل‪ :‬دا‬
‫مو رارسه څه وکړ ل؟ ټولو ورته وويل‪ :‬هر څه دې تره کړيدي‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ د حبشې په لور اشاره وکړه چې دا درو درمل ښځو هل حبشو څخه راوړي‬
‫دي‪ ،‬دا ډول دارو مو ولې راکول؟‬
‫َُْ‬
‫عباس ريض اهلل عنه وويل‪ :‬د اهلل پېغمربه! مونږ وډارېدو چې هسې نه په ډډ کې دې دانې‬
‫نه وي راپورته شوې! نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬اهلل پاک مې هل دغسې کړاوجن رنځونو څخه‬
‫سايت‪ ،‬هغه مې په دې ډول ناجوړتيا نه اښته کوي‪ ،‬خو زما هل اکاک پرته ټولو حارضيتو ته به دا‬
‫َْ‬
‫دارو ورکړل يش‪ ،‬او رښتيا هم ميمونه ريض اهلل عن َها چې روژه هم وه ورته د خولې په اوښکو‬
‫کې دغه دارو واچول شول ځکه چې نيب کريم ﷺ ورته پرې سوګند پورته کړی و تر څو ټولو‬
‫ته د خپل اکر زسا ورکړل يش‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫اسامة بن زيد ريض اهلل عنه وايي‪ :‬د نيب کريم ﷺ د سختې ناجوړتيا هل کبله زه او خلک‬
‫بېرته مدينې ته راستانه شول‪ ،‬زه نيب کريم ﷺ ته ننوتم‪ ،‬هغه هل خربو څخه ودرېدیل و‪ ،‬الس‬
‫به یې پورته کړاو په ما به يې کېښود‪ ،‬زه دومره پوهه شوم چې نيب کريم ﷺ راته داع کوي‪.‬‬ ‫‪368‬‬
‫َّ‬ ‫َْ‬
‫اعيشه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬ما به هل نيب کريم ﷺ څخه دا لکمات ډېر اورېدل چې ( ِإن‬
‫َ َ ْ َ ْ ْ َ ًّ َ َّ ُ َ‬
‫ي ِّ َ‬
‫ي ُه) اهلل پاک تر هغه د پېغمرب ساه نه اخيل تر څو د ځان لپاره ښه‬ ‫اهلل لم يق ِبض ن ِبيا حت‬
‫انتخاب ونه کړي‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ته چې لکه مرګ رایغ نو اخريي خربه چې مې ترې واورېده دا وه‬ ‫بيا وايي‪:‬‬
‫ْ َ ْ َ َ ْ َ َّ‬ ‫(بَل َّ‬
‫الر ِفيق الع ِمن الن ِة) بلکې په جنت کې مې رفيق ایلع ته بوځه‪.‬‬
‫َّ َ َ‬
‫ما هل ځان رسه وويل چې نور مونږ نه غواړي او يادمې شول چې هغه خو ويل‪ِ ( :‬إن ن ِب ًّيا ل ْم‬
‫ُ ْ َ ْ َ َّ ُ َ‬
‫ي َّ َ‬
‫ي ُه)‪.‬‬ ‫يقبض حت‬

‫په لمونځ کې د ابوبکر رضي اهلل َعن ُْه امامت‬

‫َْ‬
‫زهري وايي‪ :‬محزه بن عبداهلل بن عمر راته وويل چې اعيشې ريض اهلل عن َها به ويل‪ :‬په نيب‬
‫َُْ‬
‫کريم ﷺ چې ناروغتيا نوره هم پسې ال درنه شوه ويې ويل‪[ :‬ابوبکر ريض اهلل عنه ته ووايئ‬
‫چې خلکو هل ملونځ وکړي]‬
‫َُْ‬
‫ما ورته وويل‪ :‬د اهلل پېغمربه! ابوبکر ريض اهلل عنه خو ډېر نرم زړی او د کمزوري اواز‬
‫څښنت دی‪ ،‬د قران لوستو په مهال هم ډېره ژړا ورځي‪ ،‬که بل څوک د امامت لپاره غوره کړې‬
‫ايا ښه به نه وي؟‬
‫َُْ‬
‫نیب کريم ﷺ بيا وويل چې ابوبکر ريض اهلل عنه ته ووايئ چې خلکو هل ملونځ وکړي‪ .‬ما‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم د تاوېلو ما‬ ‫بيا خپله خربه تکرار کړه‪ ،‬هغه راته وويل‪ :‬تاسو خو هسې د يوسف علي ِه‬
‫وېلو ښځو په څېر ياست‪ ،‬ورشئ او ورته ووايئ چې د خلکو اماميت وکړي‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫زما دې په اهلل قسم وي چې ما د خپل پالر ابوبکر َ‬
‫‪-‬ر ِ َ‬
‫ض اهلل عنه‪ -‬څخه د امامتۍ دنده‬
‫اړول ځکه غوښتل چې زه ښه پوهېدم چې د نيب کريم ﷺ په ځای د بل چا ودرېدل خلک‬
‫نه خوښوي‪ ،‬او هل بل پلوه به پرې بيا خلک په هر څه کې بد پايل هم نييس‪ ،‬نو ځکه مې زيار‬
‫وويست چې د امامت لپاره يې انتخاب بل چا ته واړوم‪.‬‬
‫عبداهلل بن زمعه بن االسود بن املطلب بن اسد وايي‪ :‬زه چې د نيب کريم ﷺ په جملس کې د‬
‫ځينې نورو مسلمانانو په ملتيا ناست وم او په نيب کريم ﷺ د ناجوړتيا دورانيه ال پسې سخته‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫شوه‪ ،‬بالل ريض اهلل عنه رایغ او خرب يې کړ چې خلک د ملونځ انتظار کوي‪ ،‬نو نيب کريم ﷺ‬
‫وويل‪ :‬چا ته ووايئ چې ملونځ وکړي‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫‪369‬‬ ‫زه بهر شوم څه ګورم چې ابوبکر ريض اهلل عنه نشته او عمر بن اخلطاب ريض اهلل عنه د‬
‫خلکو په منځ کې شتون درلود‪ ،‬زه راغلم او ورته مې وويل‪ :‬عمره! خمکې شه او د خلکو اماميت‬
‫َُْ‬
‫وکړه‪ ،‬چونکه عمر ريض اهلل عنه لوړ غږی و په لوړ اواز يې ملونځ ادا کړ‪ ،‬لکه چې يې نيب کريم‬
‫ﷺ اواز واورېد وېويل‪ :‬اهلل پاک او مسلمانان پرې ناراضه دي‪ ،‬اهلل پاک او مسلمانان پرې ناراضه‬
‫َُْ‬
‫دي‪ ،‬اهلل پاک او مسلمانان پرې نارضا دي‪ ،‬ولې ابوبکر ريض اهلل عنه چرته دی؟ استازی يې‬
‫َُْ‬
‫پسې واستو‪ ،‬هغه رایغ او د عمر ريض اهلل عنه په امامتۍ کې ادا شوي ملونځ يې بېرته ااعده کړ‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫عبداهلل بن زمعه ريض اهلل عنه وايي‪ :‬ما ته عمر ريض اهلل عنه وويل‪ :‬خوار شې! دا دې‬
‫راباندې څه وکړل؟ تا خو چې ما ته وويل خمکې ملونځ وکړه ما داسې اټلک کړل چې ګنې رسول‬
‫اهلل ﷺ درته وييل دي‪ ،‬ورنه ما هېڅلکه هم د خلکو ا مامت نه کو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ما ورته وويل‪ :‬که څه هم ما ته نيب کريم ﷺ امر نه و کړی خو د ابوبکر ريض اهلل عنه د‬
‫نه شتون هل کبله مې ته د امامت جوګه ويلدې او درته مې وويل‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬زهري ويل چې انس بن مالک ريض اهلل عنه راته وويل‪ :‬د کومې دوشنبې‬
‫په ورځ چې رسول کريم ﷺ وفات شو د سهار په مهال يې راځړول شوې پرده پورته او دروازه‬
‫َْ‬
‫يې خالصه کړه‪ ،‬خلک يې ويلد چې په ملونځ والړ دي‪ ،‬نيب کريم ﷺ د اعيشې ريض اهلل عن َها‬
‫د کور دروازه بېرته کړه او راووت‪ ،‬نزدې وه چې د خلکو يلدو رسه د نيب کريم ﷺ په جوړتيا‬
‫د بې سارې خوشخالې هل کبله د خلکو ملونځ ګډ وډ يش‪ ،‬د هغه په يلدو رسه د خلکو په زړونو‬
‫پروت غم وکوچېد‪ ،‬نیب کريم ﷺ يې هم د ملونځ په خورا ښه کيفيت او ادا ډېر خوشحاهل شو‪،‬‬
‫او ورته يې اشاره وکړه چې والړ اوسئ‪.‬‬
‫د خوشحالۍ په دغسې موډ کې ما نيب کريم ﷺ هېڅلکه هم نه و يلدیل او بېرته الړ ننوت‪،‬‬
‫َُْ‬
‫خلکو اټلک کړه چې نيب کريم ﷺ نور صحتمند او جوړ شو‪ ،‬ابوبکر ريض اهلل عنه هم د ډېر‬
‫ډاډ هل کبله په ُ‬
‫(سنح) کې خپل کور ته ستون شو‪.‬‬
‫حممد بن ابراهيم بن احلارث راته د قاسم بن حممد په روايت وويل چې نيب کريم ﷺ د عمر‬
‫تکبري واورېد وېويل‪[ :‬ولې ابوبکر چرته دی؟ په دې تقسيم اهلل پاک او مسلمانان دواړه‬
‫َُْ‬
‫نارضا دي] که عمر ريض اهلل عنه هل دې څخه استنباط کړی خپل قول د مړينې په مهال نه‬
‫وی کړی چې [که زه څوک وګمارم نو د خليفه لومړی تعني هغه چا کړی دی چې هل ما څخه‬
‫ډېر ښه دی(‪ )1‬او که خليفه ونه ګمارم نو نه تعني يې هم هغه چا کړی دی چې هل ما څخه ډېر‬
‫ُْ‬
‫((( هل دې څخه يې موخه ابوبکر ريض اهلل عن ه دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫بهرته او غوره دی(‪ ])1‬نو مسلمانانو په کې هېڅ شک او شبهه نه لرهل چې د ابوبکر ريض اهلل‬
‫َُْ‬
‫عنه انتخاب د نيب کريم ﷺ هل اړخه شوی دی‪.‬‬
‫هل دې څخه وروسته خلک وپوهېدل چې نيب کريم ﷺ هل ځان نه وروسته هېڅ څوک هم‬ ‫‪370‬‬

‫خليفه نه و ګماریل‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬ ‫َ‬
‫ابوبکر بن عبداهلل بن ايب ُمليکه ريض اهلل عنه وايي‪ :‬ابوبکر ريض اهلل عنه چې د خلکو‬
‫په امامت بوخت و‪ ،‬نيب کريم ﷺ د همدغې سهار ملونځ د دوشنبې په روځ رس تړیل راووت‪ ،‬د‬
‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ د راوتو رسه خلک ډېر خوشحاهل شول‪ ،‬ابوبکر ريض اهلل عنه وپوهېد چې خلک‬
‫د خوشحالۍ دغه ډول څرګندونې هل نيب کريم ﷺ پرته نور هېڅ چا ته هم نه کوي‪ ،‬نو هل خپل‬
‫ځايه په شا راروان شو‪ ،‬نيب کريم ﷺ هل وروسته په شا کې زور ورکړ او بېرته يې خمکې کړ او‬
‫َُْ‬
‫خپله د ابوبکر ريض اهلل عنه ښۍ اړخ ته کېناست او ورته يې وکړه چې د خلکو لپاره ملونځ‬
‫تر پايه ورسوه‪ ،‬د ملونځ هل بشپړېدو وروسته يې خلکو ته مخ کړ او ويويل‪[ :‬ای خلکو! د اور ملبې‬
‫د غومربو په انتها کې دي‪ ،‬ستاسو ترخمې د تورو تيارو شپو په څېر فتنې راروانې دي او زه درته‬
‫په رب اليزال لوړه پورته کوم چې زه تاسو ته هېڅ مالمت نه يم‪ ،‬د قرانکريم د حاللو پرته مې‬
‫درته نور څه نه دي حالل کړي‪ ،‬او نه مې درته د قرانکريم هل حرامو پرته څه حرام کړي دی]‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر بن عبداهلل ريض اهلل عنه وايي‪ :‬نیب کريم ﷺ چې هل خپلو ارشاداتو اوزګار شو‪،‬‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه ورته وويل[زمونږ د خوښې او غوښتنې رسه سم ان شاء اهلل چې اوس‬
‫مهال د اهلل پاک په ځانګړي لورينې رسه روغ جوړ او سالمت يې‪ ،‬نن د بنت خارجه نوبت هم‬
‫دی‪ ،‬ايا زه والړ شم؟ هغه ورته وويل‪ :‬هو والړ شه‪ ،‬نيب کريم ﷺ خپل کور او ابوبکر ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه په ُسنح کې خپل کور ته والړ‪.‬‬
‫َْ‬
‫عبداهلل بن عباس ريض اهلل عن ُه َما وايي‪ :‬د نیب کريم ﷺ هل اړخه د رنځ په پنځمه ورځ عيل‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه راووت‪ ،‬خلکو ورڅخه وپوښتل چې په نيب کريم ﷺ باندې شپه څنګه تېره‬
‫َُْ‬
‫شوه؟ هغه وويل‪ :‬نیب کريم ﷺ جګ جوړ او په صحت سمبال دی‪ ،‬عباس ريض اهلل عنه هل‬
‫السه ونيو او درې ځل يې ورته وويل ته هل لښتې پرته په نور څه نه سمېږې‪ ،‬لوړه په رب اليزال‬
‫چې د نیب کريم ﷺ په مخ کې مې د نورو عبداملطلب زو په څېر د مرګ نښې ويلدې‪ ،‬هل نيب‬
‫کريم ﷺ څخه بايد په توندې وپوښتو چې که د خلکو الرښوونې او مرشي زمونږ مرياث وي‬
‫چې حق يې ادا کړو‪ ،‬او که د بل چا حق وي نو چې نيب کريم ﷺ پوهه کړو چې زمونږ اړوند‬
‫ورته نېک ارشادات وکړي‪.‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫((( هل دې څخه يې موخه نيب کريم َص ل اهلل َع ل يْ ِه َو َس ل م دی‪ ،‬د مزيد وضاحت لپاره د حمب الطربي یلکنه‬
‫[الرياض انلرضة‪ ]۷۴ / ۲ :‬وګوره‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫عيل ريض اهلل عنه ورته وويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې دغې ته مچتو نه يم ځکه که هل‬
‫مرشۍ څخه يې وژغورلو نو هېڅ څوک به يې راته رانه کړي‪.‬‬
‫‪371‬‬ ‫خو چې د دغې ورځ د ماسپښني په مهال تودوخه الپسې سخته شوه نیب کريم ﷺ وفات شو‪.‬‬
‫َْ‬
‫اعيشه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬په دغه ورځ چې نيب کريم ﷺ وفات شو هل مسجد څخه زما‬
‫َُْ‬
‫خونې ته راننوت او په غېږه کې راته تکيه شو‪ ،‬د ابوبکر ريض اهلل عنه هل کورنۍ څخه دغه‬
‫مهال څوک راننوتل او په الس کې وررسه مسواک و‪ ،‬هغه مسواک ته داسې کتل لکه چې يې‬
‫غواړي‪ ،‬ما ورڅخه وپوښتل چې د اهلل رسوهل! ايا خوښه دې ده چې مسواک درته درکړم؟ هغه‬
‫راته کړه‪ :‬هو‪.‬‬
‫ماورڅخه مسواک واخست‪ ،‬ښه مې پوس کړ او بيا مې ورته ورکړ‪ ،‬مسواک يې دومره ښه‬
‫استعمال کړه چې ما لکه هم داسې نه و يلدیل‪ ،‬بيا يې مسواک کېښود او زما په غېږه کې ال‬
‫پسې درون شو‪ ،‬ما چې يې مخ ته وکتل سرتګې يې والړې وې او ويل يې [په جنت کې راته‬
‫رفيق االیلع خوښ دی]‪.‬‬
‫ما ورته وويل‪ :‬په هغه ذات مې دې قسم وي چې ته يې په رښتونې راستویل يې چې اختيار‬
‫درکړل شو او تا د ځان لپاره غورچاڼ وکړ‪ ،‬او بيا نيب کريم ﷺ وفات شو‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬حيیي راته د خپل پالر عباد بن عبداهلل بن الزبري په روايت وويل چې هغه د‬
‫َْ‬
‫اعيشې ريض اهلل عن َها نه اوريديل و‪[ :‬نيب کريم ﷺ زما په نوبت کې‪ ،‬زماپه غېږه او زما د سينې‬
‫او ګولګ ترمنځ وفات شو‪ ،‬په دې جريان کې مې هل چا رسه هېڅ ظلم او زيایت نه دی کړی‪ ،‬لويه‬
‫تېروتنه مې دا وه چې نيب کريم ﷺ لکه هم وفات شو نو ما يې رس هل زنګون څخه پورته کړ او په‬
‫بالښت مې کېښود‪ ،‬هل غم او درد څخه مې د نور ښځو رسه خپله سينه او مخ وهل]‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوهريرة ريض اهلل عنه وايي‪ :‬د نيب کريم ﷺ هل مړينې وروسته عمر بن اخلطاب ريض اهلل‬
‫َُْ‬
‫خماطب او وېويل‪[ :‬ځينې منافقان اټلکوي چې نيب کريم ﷺ وفات شوی دی‪،‬‬ ‫عنه خلکو ته ِ‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم‬ ‫خو ولې زه درته په اهلل لوړه پورته کوم چې هغه نه دی مړ شوی‪ ،‬بلکې د مویس علي ِه‬
‫په څېر هغه هم د څلوېښتو ورځو په موده د خلکو هل سرتګو پناه او خپل رب ته تلیل دی‪ ،‬او‬
‫قسم په اهلل چې د هغه په څېر به بېرته مونږ ته راستون يش‪ ،‬که د هغه د مرګ هل اوازو څخه‬
‫دغه خلک راستانه نه يش‪ ،‬نو هرومرو به يې خپې او السونه قطع کړی يش]‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫ابوهريره ريض اهلل عنه زياتوي چې دغه مهال ابوبکر ريض اهلل عنه د ورسېديل راپورونو‬
‫هل خمې د مسجد دروازې ته راورسېد‪ ،‬په هېڅ چا يې غم غرض ونه کړ او په چټکه د اعيشې‬
‫َْ‬
‫ريض اهلل عن َها کور ته ننوت او نيب کريم ﷺ د خونې په اړخ کې څادر کې نغښتل شوی و‪،‬‬
‫او هل يمنې پوښاک څخه پرې هل پاسه بل څادر پروت و‪ ،‬د نيب کريم ﷺ په لور وټپېد او هل مخ‬
‫مبارک څخه يې پرده پورته کړه‪ ،‬ښلک يې کړ او ورته يې وويل‪:‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫[زما پالر او مور درڅخه قربان شه‪ ،‬خپله برخه مرګ دې وګوټ او دوباره به بل مرګ‬
‫َُْ‬
‫هېڅلکه ونه ګوټې] پرته ټوټه يې پرې بېرته راخرپه کړه‪ ،‬عمر ريض اهلل عنه چې ال په خربو‬
‫َُْ‬
‫خلکو ته بوخت ورته وويل‪ :‬عمره! لږه ساه واخله او یلغ شه‪ ،‬خو ولې عمر ريض اهلل عنه يې‬ ‫‪372‬‬
‫َُْ‬
‫خربه وانه اورېده او خپلو خربو ته يې دوام ورکړ‪ ،‬ابوبکر ريض اهلل عنه وپوهېد چې عمر ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه نور نه خاموشه کيږي‪ ،‬خپلې خربې يې پېل کړې‪ ،‬خلکو يې د خربو اورېدو رسه عمر‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه پرېښود او ده ته متوجه شول‪.‬‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه په لوی او سرت اهلل پاک باندې د هغه شان رسه الئق محد او ثنا‬
‫وروسته وويل‪ :‬ای خلکو! څوک چې د حممد ﷺ په عبادت بوخت وو نو خرب شئ چې هغه‬
‫وفات شو‪ ،‬او د چا شغل چې د اهلل پاک عبادت کول و نو خرب شئ چې هغه ژوندی ذات‬
‫دی چې هېڅ مړينه پرې نه راځي او بيا يې دا ايت ولوست (ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ‬
‫ﭺ ﭻﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌﮍ ﮎ‬
‫ﮏ ﮐ)(‪.)1‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫ابوهريرة ريض اهلل عنه وايي‪ :‬د ابوبکر ريض اهلل عنه دايت لوستو رسه خلک داسې شول لکه‬
‫دغه ايت چې همدا اوس نازل شوی وي‪ ،‬هل اورېدو رسه ګردو راغلو خلکو به دغه ايت زمزمه کو‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫ابوهريره ريض اهلل عنه مزيد وايي‪ :‬عمر ريض اهلل عنه وويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې د‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه څخه د ايت په اورېدو رسه لوی دهشت او حېرانتيا واخستم‪ ،‬خپو مې‬
‫هم ونه شو کوالی چې راټينګ مې کړي نو په ځمکه پرېوتم‪ ،‬او په دې مې باور رایغ چې نيب‬
‫کريم ﷺ په رښتيا وفات شوی دی‪.‬‬

‫د بنو ساعده د سقيفې پېښه‬

‫ابن اسحاق وايي‪ :‬د نيب کريم ﷺ هل مړينې رسه ګرد انصار د بنو ساعده په سقيفه کې سعد بن‬
‫َُْ‬
‫عبادة ريض اهلل عنه ته راغونډ شول‪ ،‬عيل بن ايب طالب‪ ،‬زبري بن العوام او طلحة بن عبيداهلل ريض‬
‫َْ‬ ‫َْ‬
‫اهلل عن ُه ْم د فاطمې ريض اهلل عن َها په کور کې رسه جال شول‪ ،‬د بنو عبداالشهل د کورنۍ غړی‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫اسيد بن احلضري ريض اهلل عنه په شمول ګرد مهاجرين ابوبکر ريض اهلل عنه ته راغونډ شول‪.‬‬
‫((( سورت ال عم ران‪ .)۱۴۴( :‬ژباړه‪ :‬حممد ﷺ د اهلل پاک د تېر شوو استازو په څېر استازی و‪ ،‬ولې که حممد ﷺ وفات‬
‫او يا يې څوک ووژين نو ايا تاسو به بېرته په وروسته (کفر ته) ګرځئ؟ څوک چې هم کفر ته بېرته ستون‬
‫يش نو اهلل پاک ته هېڅ زيان نه يش اړویل‪ ،‬او شکر ګوزار خملوق ته به اهلل پاک نېکه او ښايسته بدهل ورکړي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َْ‬
‫نا څاپه ابوبکر او عمر ريض اهلل عن ُه َما باندې چا غږ کړ چې دبنو ساعده په سقيفه کې‬
‫َُْ‬
‫انصار د سعد بن عباده ريض اهلل عنه د مرش په ګمارلو بوخت دي‪ ،‬د نبوت کورنۍ چې ال اوس‬
‫‪373‬‬
‫مهال د نيب کريم ﷺ د تدفني د چارو دسمبالښت په خاطر د مړينې په بېالبېلو اړوند اکرونو‬
‫بوخت دي د خپل کور دروازه بنده کړې ده‪ ،‬نو که اړتيا وينئ نو خلک هل جال کېدو خمکې‬
‫رسه راغونډ کړئ‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه وايي چې ما ابوبکر ريض اهلل عنه ته وويل‪ :‬راځه چې ورشو او وګورو‬
‫چې انصار رسه څه کوي؟‬
‫َُْ‬ ‫َْ‬
‫عبداهلل بن عباس ريض اهلل عن ُه َما وايي‪ :‬د عمر ريض اهلل عنه په اخري حج کې زه د‬
‫َُْ‬
‫عبدالرمحن بن عوف ريض اهلل عنه د مین په کور کې وم او قران به مې ورته وايو‪ ،‬دغه مهال‬
‫َُْ‬
‫هغه د عمر ريض اهلل عنه رسه و‪ ،‬هغه خپل کور ته په داسې حالت کې راستون شو چې ما يې‬
‫َُْ‬
‫انتظار کو‪ ،‬رایغ او راته يې وويل‪ :‬داسې څوک به نه وي چې عمر ريض اهلل عنه وخربوي چې‬
‫َُْ‬
‫د داسې سړی اړوند څه نظر لرې چې وايي‪ :‬که عمر ريض اهلل عنه ومړ نو زه به د فالنکي‬
‫َُْ‬
‫رسه په خالفت بيعت کوم‪ ،‬ځکه چې د ابوبکر ريض اهلل عنه رسه بيعت هل پياوړې مشورې‬
‫هل خمې نه بلکې ناګهاين اکر و‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هغه وايي‪ :‬عمر ريض اهلل عنه په غصه شو او وېويل‪ :‬نن ماسخوتن به زه خلکو ته هل ملونځ‬
‫نه وروسته ودرېږم او هل هغه چا څخه به ورته د ډار احساس ورکړم چې هل مهاجرينو څه د‬
‫َُْ‬
‫واک واګې په بله وړي‪ ،‬عبدالرمحن بن عوف ريض اهلل عنه وايي ما ورته وويل هل احتياط نه‬
‫اکر واخله او داسې چرته ونه کړې!! د حج په موسم کې زياتره هغه خلک راغيل دي چې کم‬
‫عقل او بې وقوفه دي‪ ،‬خو که خلکو کې خطيب ودرېږې نو همدوی به درته تر هر چا نزدې‬
‫وي‪ ،‬او ما رسه هل خربو دې دا ډار حمسوسوم چې دوی به دې په خربو په سمه توګه پوهه نه‬
‫يش‪ ،‬او هر يو به د اساليم قلمرو په خېل خېل ځايونو کې درواغ خپاره کړي او ستا د خربې‬
‫صحيح مفهوم به ادا نه کړی يش‪ ،‬تر هغه زغم اوباسه تر څو د سنت خونې مدينې ته والړ شې‪،‬‬
‫هلته به د علماوو او باعزته مرشانو رسه خربه رشيکه کړې‪ ،‬هغوی به دې په خربه هم پوهه‬
‫َُْ‬
‫يش او ارزښت به يې هم وپيژين‪ ،‬عمر ريض اهلل عنه وويل‪ :‬مدينې ته په رسېدو به هرومرو زه‬
‫دا خربه په ډاګه کوم‪.‬‬
‫َْ‬
‫عبداهلل بن عباس ريض اهلل عن ُه َما وايي‪ :‬د ذي احلجې په اخرو ورځو کې مونږ مدينې ته‬
‫ورسېدو‪ ،‬د مجعې د ورځې د زوال رسه مسجد ته په چټکۍ والړم‪ ،‬د ممرب ترڅنګ سعيد بن‬
‫َُْ‬
‫زيد ريض اهلل عنه هم ناست و‪ ،‬زه يې ترڅنګ دومره جوخت کېناستم چې ورنونه مې د هغه‬
‫َُْ‬
‫هل ورنونو رسه جوخت ولګېدل‪ ،‬څه ګورم چې عمر ريض اهلل عنه د ممرب په لور راروان دی‪ ،‬ما‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫سعيد بن زيد ريض اهلل عنه ته وويل‪ :‬نن به عمر ريض اهلل عنه د ممرب پر رس داسې څه ووايي‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫چې هل خليفه کېدو څخه تر دې مهال يې دغسې څه نه دي وييل‪ ،‬هغه راته کړه‪ :‬دا به ال څنګه‬
‫خربې وي؟ چې تراوسه يې نه دي کړي! خو بهر کيف زما خربه پرې ښه ونه لګېده‪ ،‬عمر ريض‬
‫َُْ‬
‫اهلل عنه په ممرب کېناست‪ ،‬مؤذن چې لکه هل اذان څخه فارغ شو وپاڅېد او په اهلل يې د هغه‬ ‫‪374‬‬
‫شان وړ محد او ثناء وويله او بيا خلکو ته وويل‪[ :‬نن ورځ ستاسو پام قابل غور خربې ته راړول‬
‫غواړم چې ډېره اړينه خربه ده‪ ،‬خو نه پوهېږم شايد هل مړينې خمکې مې دغه پېښه منځ ته رايش‪،‬‬
‫څوک چې په خربو وپوهيږي نو تر هغه ځای دې ورسوي چې سورلۍ يې تلالی يش‪ ،‬خو که د‬
‫پېغام په فهم کې څوک وېره حمسوسوي نو پر ما ددروغو تړلو ورته هېڅ جواز نشته‪.‬‬
‫اهلل مونږ ته حممد ﷺ د خپل استازي په صفت راستویل و او ورته يې اسماين کتاب هم‬
‫ورکړی و‪ ،‬هل مجلې څخه يې يرې د رجم ايت هم نازل کړی و‪ ،‬دغه ايت مونږ هم لولو او هم‬
‫يې په معین او مغز پوهيږو‪ ،‬د رجم حد نيب کريم ﷺ په خپله هم او مونږ ورڅخه وروسته قائم‬
‫کړی دی‪ ،‬دا احساس راته کيږي چې هسې نه په خلکو کې زمانه اوږده يش او ووايي چې د‬
‫اهلل په کتاب کې خو د رجم ايت نشته‪ ،‬نو د اهلل پاک رالېږيل حد په پرېښودو به ګمراه يش‪ ،‬او‬
‫حاالنکه د شادي شده سړي او ښځې لپاره د رجم حد هله ثابتيږي چې ګواهان پرې شتون‬
‫ولري‪ ،‬يا ښځه امېدواره يش او يا په دواړو کې يو اعرتاف وکړي‪.‬‬
‫مونږ د اهلل پاک په کتاب کې دا هم لوستيل دي چې هل خپلو پلرونو څخه انکار مه کوئ‪،‬‬
‫که څوک هل پالر څخه انکار وکړي نو کفر ته به پرې ورسيږي‪.‬‬
‫ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫ََْ ُ ْ ْ َ‬
‫ن ک َما أ ْط ِر َي ِعيس ْب ُن َم ْر َي َم‪،‬‬ ‫وپوهېږئ چې نيب کريم ﷺ فرمايي‪( :‬التطرو ِ‬ ‫په دې ښه‬
‫ُ‬ ‫ََُ َْ‬ ‫ُُْْ َ ْ ُ‬
‫هلل ورسول)‪.‬‬ ‫َوقولوا عبد ا ِ‬
‫َ َ ْ َّ َ‬
‫السال ُم په څېر راپه کې ظلم او زيایت مه کوئ‪ ،‬بس دومره وايئ چئ‬ ‫ژباړه‪ :‬د عيیس علي ِه‬
‫هغه د اهلل بنده او رسول دی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هل يو چا څخه راته رسيديل دي چې د ابوبکر ريض اهلل عنه خالفت ناڅاپي او غري حمکمه‬
‫َُْ‬
‫پېښه شمېري‪ ،‬او وايي چې که عمر ريض اهلل عنه ومړ نو زه به د پالنکي رسه بيعت کوم‪،‬‬
‫که څه هم د هغه خالفت نابربه منځ ته رایغ خو اهلل يې هل رش څخه هم وساته‪ ،‬په تاسو کې د‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه په څېر هېڅ څوک نشته خپل اوښان او اسونه به د هغه بديل او نظري‬
‫کې ستړي کړي خو تر السه به يې نه کړي‪.‬‬
‫که د مسلمانانو هل سال مشورې پرته څوک د چا رسه بيعت وکړي نو بيعت يې هم دروست‬
‫نه دی او دواړه به وژیل يش‪.‬‬
‫د نيب کريم ﷺ د مړيين په مهال د انصارو ورونو رسه مو منځنۍ پېښه داسې راغله چې‬
‫زمونږ ضد اکروايي يې وکړه‪ ،‬د بنو ساعده په سقيفه کې يې ټول خمه ور او سپني ږيري رسه‬
‫راټول شول‪ ،‬هل مونږ څخه عيل بن ايب طالب‪ ،‬زبري بن العوام او نور هغه څوک چې د دواړو رسه‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫وو پاتې شول‪ ،‬مهاجرين ابوبکر ريض اهلل عنه ته راغونډ شوي وو‪ ،‬ما ورته وويل‪ :‬راځه چې‬
‫خپلو انصارو ورونو ترڅنګ والړ شو چې څه روان دي‪ ،‬په الره کې رارسه دوه نېک او صاحله‬
‫خلک خمامخ شول او د انصارو راپنډېدو اړوند يې رارسه خربې رشيکې کړې‪ ،‬او راڅخه يې‬
‫‪375‬‬
‫وپوښتل چې ای مهاجرينو! چرته روان ياست؟ مونږ ورته وويل چې د راپنډ شوي انصارو تر‬
‫حضوره د ورتګ اراده لرو‪ ،‬دواړو وويل‪ :‬پام کوئ هلته نزدې والړ نه شئ او خپلې چارې مو‬
‫خپله سمبال کړئ‪ ،‬ما ورته وويل‪ :‬مونږ به هرومرو ورځو‪ ،‬ورغلو ترڅو د بنوساعده سقيفې ته‬
‫ننوتو څه ګورو چې ترمنځ يې په څادر کې رانغښتل شوی سړی ناست دی‪ ،‬ما وپوښتل چې دا‬
‫َُْ‬
‫څوک دی؟ هغوی وويل‪ :‬سعد بن عباده ريض اهلل عنه دی‪ ،‬ما وپوښتل چې ولې کوږ نسکور‬
‫ناست دی؟هغوی راته وويل‪ :‬تبې اخسیت دی‪ ،‬زمونږ هل کېناستو رسه يې خطيب وپاڅېد او‬
‫په اهلل پاک يې وړ ثنا وويله او بيا يې وويل‪ :‬مونږ د اهلل د دين مرستندويه او د اساليم دين‬
‫ځانګړي جنګيايل يو‪ ،‬او تاسو مهاجرين زمونږ څخه يو برخه تشکيلوې او هل بانډو څخه‬
‫راغيل ياست (يا په ارام اوسکون راغيل ياست)‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه زياته کړه چې هلته مو ويلدل چې زمونږ بيخ کين يې کوهل او خالفت‬
‫يې هم راڅخه په جرب زور اخست‪ ،‬خطيب چې يې لکه خاموش شو نو ما هل ځان رسه ډېرې ښې‬
‫َُْ‬
‫خربې په ذهن کې راغونډې کړې وې او غوښتل مې چې خلکو ته يې د ابوبکر ريض اهلل عنه‬
‫َُْ‬ ‫په شتون کې وکړم‪ ،‬خو ولې ابوبکر ِ َ‬
‫رض اهلل عنه راته وويل چې تلوار مه کوه‪ ،‬چونکه ابوبکر‬
‫َُْ‬
‫ريض اهلل عنه هل ما څخه ډېر پوهه او قابل احرتام و نو ما نه غوښتل چې هغه غصه کړم نو خاموش‬
‫کېناستم‪ ،‬خو لوړه په رب اليزال چې د کومو خربو پايلې ما ته نېکې برېښېدې زما ټولې خربې‬
‫يې د خپل خطاب په لومړيو کې وکړې چې زما هل خربو رسه مساوي او يا هم ترې ډېرې ښې وې‪.‬‬
‫بيا يې وويل‪ :‬تاسو چې د کوم فضيلت دعوه لرئ په رښتيا هم چې وړ يې ياست‪ ،‬خو هل قريشو‬
‫پرته عربان د هېڅ چا قيادت او مرشي نه مين‪ ،‬ځکه چې په ګردو عربانو باندې قريش هل نسب‬
‫او حسب او د کورنۍ هل خمې ډېر ښه دي‪ ،‬ستاسو د قيادت لپاره زه په دې دوو کې يو غوره کوم‬
‫َْ‬
‫خو چې ستاسو څوک خوښ وي وررسه بيعت وکړئ‪ ،‬زه او ابوعبيده ريض اهلل عن ُه َما يې هل السه‬
‫ونيولو او هغه مو ترمنځ ناست و‪ ،‬هل دې پرته يې نورې هېڅ خربې په ما بدې نه وې لګېدلې‪.‬‬
‫خو لوړه په رب اليزال که هل تن څخه مې څوک رس په توره وويه دا به راته هل دې څخه‬
‫َُْ‬
‫بهرت وي چې زه دې د داسې خلکو قيادت وکړم چې ابوبکر ريض اهلل عنه په کې شتون لري‪.‬‬
‫دغه مهال يو انصاري وپاڅېد او وېويل‪ :‬زه د انصارو خورا رشيف او باوقاره او د هغوی د‬
‫نېکې مشورې ځای يم‪ ،‬بايد يو امري هل تاسو څخه او يو امري زمونږ غړی هم وي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عمر ريض اهلل عنه وايي‪ :‬د دې خربې رسه سم دسيت اهل ګوهل او شور چمار راپورته شو او هل‬
‫َُْ‬
‫ګډوډې څخه مې وېره احساس کړه‪ ،‬ما غږ کړ چې ابوبکره! ريض اهلل عنه الس دې راوږد‬
‫کړه‪ ،‬هغه الس اوږد او ما وررسه بيعت وکړ‪ ،‬بيا وررسه ټولو مهاجرينو بيعت وکړ او بيا وررسه‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫انصارو ورونو‪ ،‬وروسته مو په سعد بن عباده ريض اهلل عنه باندې ورټوپ کړ‪ ،‬چا وويل چې‬
‫َُْ‬
‫سعد بن عباده ريض اهلل عنه ګوره مړ کوئ! ما ورته وويل‪ :‬اهلل دې مړ کړي‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫زهري وايي‪ :‬عروه بن زبري ريض اهلل عنه راته وويل چې د عمر ريض اهلل عنه په خربو هل‬ ‫‪376‬‬

‫دوو نېکو خلکو څخه مراد عويم بن ساعده او بل د عجالن هل کورنۍ غړی معن بن عدي‬
‫َْ‬
‫ريض اهلل عن ُه َما دي‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د عويم بن ساعده ريض اهلل عنه اړوند خربيديل يوو چې د نيب کريم ﷺ څخه چا وپوښتل‬
‫چې (ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁﮂ ﮃ ﮄ ﮅ)(‪ )1‬کې اهلل پاک چا ته اشاره کړې ده؟‬
‫َُْ‬
‫نيب کريم ﷺ ورته وويل‪ :‬په دوی کې غوره ترين انسان عويم بن ساعده ريض اهلل عنه دی‪.‬‬
‫َُْ‬
‫او د معن بن عدي ريض اهلل عنه اړوند راته داسې راپورونه رسيديل دي چې نیب کريم ﷺ‬
‫لکه هم وفات شو‪ ،‬خلکو بې حتاشا وژړل او هر چا افسوس کو چې اکشکې هل نيب کريم ﷺ‬
‫خمکې مړ شوی وای‪ ،‬هسې نه په فتنو او ازمېښت کې ولويږو!!‬
‫َُْ‬
‫خو ولې معن بن عدي ريض اهلل عنه وويل‪ :‬د نيب کريم ﷺ هل مړينې وړاندې هېڅلکه د‬
‫خپل مرګ ارمان نه کوم‪ ،‬تر څو زه هل مړينې وروسته يې په صداقت داسې عقيده ولرم لکه د‬
‫هغه په دور حيات کې مې چې ورباندې څنګه عقيده درلوده‪.‬‬
‫َُْ‬
‫هغه و چې معن بن عدي ريض اهلل عنه د مسيلمة الکذاب ضد جهادي مبارزه کې د‬
‫َُْ‬
‫ابوبکر ريض اهلل عنه په خالفت کې هل دينا څخه شهيد والړ‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫زهري وايي‪ :‬انس بن مالک ريض اهلل عنه راته وويل‪ :‬د ابوبکر ريض اهلل عنه رسه په‬
‫َُْ‬
‫سقيفه کې د بيعت په سبانۍ ورځ ابوبکر ريض اهلل عنه په ممرب کېناست‪ ،‬د ابوبکر ريض اهلل‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫عنه نه خمکې عمر ريض اهلل عنه وپاڅېد او په اهلل پاک يې د هغه د شان وړ ثنا صفت بيان‬
‫کړ‪ ،‬بيا يې وويل‪ :‬ما تاسو ته پرون خربه کړې وه چې نه د اهلل پاک په کتاب کې شتون لري او‬
‫نه مې هل رسول اهلل ﷺ څخه اورېدلې ده‪ ،‬خو چونکه نيب کريم ﷺ به زمونږ د ژوند چارې‬
‫خپله سمبالولې‪ ،‬هل ځان څخه يې وروسته تاسو ته د اهلل پاک هغه کتاب تل پرېښود چې اهلل‬
‫پرې هغه ته هم هدايت کړی و‪ ،‬که تاسو پر دغه کتاب منګولې ټينګې کړئ‪ ،‬اهلل پاک به پرې‬
‫تاسو ته هغه هدايت وکړي چې خپل پېغمرب ته يې پرې کړی و‪ ،‬ستاسو د ژوند اړوند چارو د‬
‫ښه سمبالښت لپاره اهلل پاک د نيب کريم ﷺ د اغر ملګری چې په تاسو ټولو غوره وایل لري‬
‫ددغې دندې لپاره وګماره‪ ،‬تاسو ټول راوالړ شئ او وررسه بيعت وکړئ‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫په سقيفه کې هل شوي بيعت وروسته خلکو د ابوبکر ‪َ -‬ر ِ َ‬
‫ض اهلل عنه ‪ -‬رسه په دغه اعم‬
‫تام بيعت کې رشکت وکړ‪.‬‬
‫((( سورت توبه‪ .)۱۰۸( :‬ژباړه‪ :‬په قباء کې داسې خلک دي چې هل طهارت رسه مينه لري‪ ،‬او پاک د صفا خلکو‬
‫رسه مينه لري‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬
‫بيا ابوبکر ريض اهلل عنه وپاڅېد او په اهلل پاک يې د هغه اليق ثنا صفت بيان کړ‪ ،‬بيا يې‬
‫وويل‪[ :‬ای خلکو! زه درباندې مرش وګمارل شوم خو هل تاسو بهرت نه يم‪ ،‬که په نېکې الر ریه‬
‫‪377‬‬
‫وم نومالتړ مې وکړئ او که په کږو نسکورو روان وم نو اصالح مې وکړئ‪ ،‬رښتيا امانت دی او‬
‫دروغ خيانت دی‪ ،‬په تاسو کې کمزورترين بې توانه خلک مې په نېز دومره قوي دي چې تر څو‬
‫غصب شوي حقوق يې هل نورو څخه واخلم‪ ،‬او په تاسو کې د مالتړ او قوت خلک ما ته دومره‬
‫کمزوري دي چې ورڅخه بېرته غصب کړي د نورو خلکو حقوق واخلم ‪-‬ان شاء اهلل‪ ،-‬تر‬
‫کومه او چرته چې څوک د اهلل پاک په الره کې جهاد ته شاه کړي‪ ،‬نو اهلل به يې ذيلله او رسوا‬
‫کړي‪ ،‬او چرته او کوم ځای کې چې فاحيش او بدفعيل اعمه او خرپه يش مګر اهلل پاک ټولو‬
‫هستوګنوالو ته په يو څېر عذاب ورکوي‪ ،‬تر څو چې ما د اهلل پاک او د هغه د رسول پريوي کوهل نو‬
‫زما د خربې اوريدونکي او منونکي جوړشئ‪ ،‬خو که داهلل پاک او د هغه د رسول ﷺ نافرماين‬
‫مې پېل کړه په تاسو د پېرواکرۍ هېڅ حق نه لرم‪ ،‬اهلل دې درباندې رحم وکړي ملونځ ته ودرېږئ]‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َْ‬
‫عبداهلل بن عباس ريض اهلل عن ُه َما وايي‪ :‬لوړه په رب ال يزال چې د عمر ريض اهلل عنه رسه‬
‫د هغه د خالفت په دور کې د څه اکر پسې روان وم چې هل ما پرته وررسه نور هېڅ څوک نه‬
‫وو‪ ،‬راته يې وکتل او خپله خپه يې په دوره ووهله او بيا راته کړه‪ :‬ابن عباسه! تا پتييل ده چې د‬
‫نيب کريم ﷺ د مړينې په ورځ مې هغه خربې ولې کولې؟‬
‫ما ورته کړه چې امرياملومنني! دا به تا ته ښه علم وي‪ ،‬زه نه پوهېږم چې ولې؟‬
‫هغه وويل‪ :‬په هغې خربو د قران دې ايت هڅویل وم چې (ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ‬
‫ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ)(‪.)1‬‬
‫ما داسې انګېرول چې ګنې رسول اهلل ﷺ به تر هغه ژوندی وي چې د امت په وروستين‬
‫عمل باندې هم ګوايه ورکړي‪.‬‬

‫د نبي ﷺ کريم د تدفين مراسم‬

‫َُْ‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬د ابوبکر ريض اهلل عنه رسه هل اعم بيعت څخه وروسته د سه شنبې په‬
‫ورځ د نيب کريم ﷺ د تدفني د مراسمو په رسته رسولو خلکو خپل پامونه راواړول‪.‬‬
‫عبداهلل بن ايب بکر‪ ،‬حسني بن عبداهلل او نور ملګرو راته وويل‪ :‬عيل بن ايب طالب‪ ،‬عباس‬
‫((( سورت بق ره‪ .)۱۴۳( :‬ژباړه‪ :‬هل دې کبله مو منځین امت ګرځويل يئ چې په تېرو خلکو باندې ګوايه ورکړئ‬
‫او ستاسو رسول به په تاسو باندې ګوايه ورکوي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫بن عبداملطلب‪ ،‬فضل بن عباس‪ ،‬قثم بن العباس‪ ،‬اسامة بن زيد او د نيب کريم ﷺ غالم شقران‬
‫َْ‬
‫ريض اهلل عن ُه ْم د نيب کريم ﷺ د غسل او تغسيل مراسم اجنام کړل‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬ ‫ّ‬
‫خويل ريض اهلل عنه عيل بن ايب طالب ريض اهلل عنه ته وويل‪:‬‬ ‫هل بنو عوف څخه اوس بن‬ ‫‪378‬‬

‫ای عيل! ستا دې په اهلل قسم وي چې مونږ ته په نيب کريم ﷺ کې زمونږ برخه راکړه‪ ،‬هېره دې‬
‫َُْ‬ ‫ّ‬
‫خويل ريض اهلل عنه د نيب کريم ﷺ بدري ملګری هم و‪ ،‬نو هغه ته يې د‬ ‫نه وي چې اوس بن‬
‫ننوتو اجازه ورکړه او د نيب کريم ﷺ ته په غسل ورکولو کې يې ونډه واخسته‪.‬‬
‫َُْ‬
‫عيل ريض اهلل عنه خپلې سينې ته تکيه کړی و او السونه به يې پرې مږل‪ ،‬السونه يې پرې‬
‫په داسې حالت مږل چې په نيب کريم ﷺ باندې خپل کميس پروت و او السونه به يې پرې‬
‫هل بره وهل‪ ،‬او دا به يې ويل چې‪ :‬د اهلل پېغمربه! زما پالر او مور درڅخه قربان شه په ژوند او‬
‫َْ‬
‫مړينه يو څېر خوش بودار او معطر يې‪ ،‬عباس‪ ،‬فضل او قثم ريض اهلل عن ُه ْم به اړو راړو‪ ،‬اسامه‬
‫َْ‬
‫او شقران ريض اهلل عن ُه َما پرې اوبه راړولې‪.‬‬
‫د نورو مړو په څېر هل نيب کريم ﷺ څخه بييخ فضوالت نه دي حس شوي‪.‬‬
‫َْ‬
‫اعيشه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬نيب کريم ﷺ ته د غسل ورکولو په مهال خلکو خربې او‬
‫مشورې ګډې وډې شوې چې ايا نيب کريم ﷺ ته د نورو مړو په څېر غسل ورکړی يش چې‬
‫پوښاک ترې وويستل يش او که نه د خپل پوښاک په شتون کې ورته غسل ورکړل يش‪.‬‬
‫دغه مهال اهلل پاک په ټولو خلکو پراکيل راوسته‪ ،‬هېڅ څوک داسې پاتې نه شو چې خوبوړی‬
‫نه و‪ ،‬د کور هل يو پلوه اواز وشو خو هېڅ پته ونه لګېده چې اواز چا وکړ! او ويويل‪ :‬پيغمرب ته په‬
‫داسې حالت کې غسل ورکړئ چې خپل بلاس پرې پروت وي‪ ،‬د کميس هل پاسه به يې پرې‬
‫اوبه اړولې او د کميس هل پاسه به يې پرې السونه راښلک‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬بيا چې لکه خلک د نيب کريم ﷺ هل غسل څخه اوزګار شول نو په دريو‬
‫جامو کې يې ورته کفن ورکړ‪ ،‬دوه جامې د يمن صحار نومې ښار جوړې وې او بله يې کتاين‬
‫څادر و چې پکې راونغښتل شو‪.‬‬
‫َْ‬
‫عبداهلل بن عباس ريض اهلل عن ُه َما وايي‪ :‬د نيب کريم ﷺ ته د قرب تيارولو لپاره چې خلکو‬
‫َُْ‬
‫لکه اراده وکړه‪ ،‬نو ابوعبيده بن اجلراح ريض اهلل عنه به شق (کنده) د مکې واال په څېر ويسته‬
‫َُْ‬ ‫او ابو طلحه زيد بن سهل َر ِ َ‬
‫ض اهلل عنه به د مديين واال په څېر حلد ويسته‪ ،‬عباس ريض اهلل‬
‫َُْ‬
‫عنه دوه کسان راوغوښتل او دواړو پسې يې استازی واستول او وېويل‪ :‬ای اهلل! چې کوم قرب‬
‫د رسول اهلل ﷺ رسه اليق وي هغه سړی خمکې راوهل‪ ،‬د ابو طلحه پسې تليل استازي ابوطلحه‬
‫خرب کړ‪ ،‬هغه رایغ او حلد يې جوړ کړ‪.‬‬
‫د سه شنبې په ورځ د نيب کريم ﷺ د غسل او تکفني هل مراسمو څخه هل اوزګارېدو‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫وروسته د خلکو خربې يو هل بله بدلې شوې‪ ،‬چا ويل چې بايد په مسجد کې تدفني يش خو‬
‫ولې نورو ويل چې بايد د ملګرو رسه يو ځاي خاورو ته وسپارل يش‪.‬‬
‫َُْ‬
‫‪379‬‬ ‫ابوبکر ريض اهلل عنه وويل‪ :‬ما هل نيب کريم ﷺ څخه اوريديل دي چې [پيغمربان هغه‬
‫ځای دفن کيږي چې چرته وفات يش]‪.‬‬
‫په کوم ځای چې نيب کريم ﷺ وفات شوی و هل هغه ځايه يې توشک پورته کړ او ورهل قرب‬
‫تيار کړی شو‪.‬‬
‫هل دې پړاو وروسته پرې خلک هل امام پرته ډلې ډلې راغلل او د جنازې ملونځ يې پرې ادا‬
‫کړ‪ ،‬د خلکو هل اوزګارېدو وروسته ښځې بيا په دريم پړاو کې ماشومان راغلل‪.‬‬
‫د چهارشنبې شپې په نيمه کې نيب کريم ﷺ خاورو ته وسپارل شو‪.‬‬
‫َْ‬
‫اعيشه ريض اهلل عن َها وايي‪ :‬د نيب کريم ﷺ د دفن اړوند راته هله پته ولګېده چې د‬
‫چهارشنبې په شپه مو د بېلچو اوازونه واورېدل‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬د نيب کريم ﷺ قرب ته ورښکته شوي هسيت هر يو عيل بن ايب طالب‪ ،‬فضل‬
‫َْ‬
‫بن عباس‪ ،‬قثم بن العباس او د نيب کريم ﷺ غالم شقران ريض اهلل عن ُه ْم وو‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬ ‫ّ‬
‫خويل ريض اهلل عنه عيل ريض اهلل عنه ته وويل‪ :‬ستا دې قسم وي چې په نيب کريم‬ ‫اوس بن‬
‫ﷺ کې مونږ ته خپله برخه راکړه‪.‬‬
‫هغه ورته وويل‪ :‬راځه قرب ته راښکته شه نو د نورو خلکو رسه يو ځای راښکته شو‪.‬‬
‫لکه چې نيب کريم ﷺ په حلد کې کېښودل شو‪ ،‬شقران د نيب کريم ﷺ زونډيدار څادر چې‬
‫پر ځان به يې هم اچو او پرې کښېناسته به هم راواخست او وررسه يې په قرب کې دفن کړ‪،‬‬
‫اووېويل‪ :‬لوړه په رب اليزال چې هل تا څخه وروسته به هېڅ څوک دا څادر وانه اچوي‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬څادر يې هم نيب کريم ﷺ رسه ښخ کړ‪.‬‬
‫َُْ‬
‫مغرية بن شعبه ريض اهلل عنه هغه څوک دی چې وروسته ورڅخه بيا چا نيب کريم ﷺ نه‬
‫ً‬
‫دی يلدیل‪ ،‬هغه وايي‪ :‬ماخپله ګوتمه قصدا قرب ته ګوزار کړه او غږ مې کړ چې قرب ته راڅخه‬
‫ګوتمه ولويده‪ ،‬په دې خاطر چې زه به هغه څوک جوړ شم چې هل ما وروسته به نيب کريم ﷺ‬
‫ته چا الس نه وي وروړی‪.‬‬
‫ْ‬
‫ابوالقاسم ِمق َسم هل خپل بادار عبداهلل بن احلارث بن نوفل څخه روايت کوي چې هغه ويل‪:‬‬
‫َُْ‬ ‫َْ‬
‫د عمر يا عثمان ‪-‬ريض اهلل عن ُه َما‪ -‬په دور خالفت کې ما د عيل بن ايب طالب ريض اهلل عنه په‬
‫َْ‬
‫ملتيا عمره کوهل‪ ،‬هلته د خپلې خور ام هانئ ريض اهلل عن َها رسه ميلمه شو‪ ،‬هل عمرې ادا وروسته‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ورته د غسل لپاره اوبه تيارې کړی شوې‪ ،‬چې هل غسلو څخه لکه راوزګار شو ځينې عراقيان‬
‫يې حضور کې عرض شول او ورته يې کړه چې مونږ درڅخه پوښتنه لرو‪ ،‬او خوښه ګڼو چې ته‬
‫َُْ‬ ‫مو پوښتنه ځواب کړې‪ ،‬هغه ورته وويل‪ :‬زما په اند لکه چې مغريه بن شعبه َر ِ َ‬
‫ض اهلل عنه به‬ ‫‪380‬‬

‫درته وييل وي چې هل هغه وروسته چا نيب کريم ﷺ نه دی يلدیل‪ ،‬هغوی وويل‪ :‬هو‪ ،‬عيل ريض‬
‫َُْ‬ ‫َُْ‬
‫اهلل عنه وويل‪ :‬هل قثم بن العباس ريض اهلل عنه پرته چا نيب کريم ﷺ وروسته نه دی يلدیل‪.‬‬
‫َْ‬
‫عبيد اهلل بن عبداهلل بن عتبه هل اعيشې ريض اهلل عن َها څخه روايت کوي چې په نيب کريم‬
‫ﷺ چې لکه تبه سخته شوه نو سور رنګې لويه دوه خطزيه چنپ وررسه وه‪ ،‬په مخ به يې اچوهل او‬
‫بېرته به يې لرې کوهل‪ ،‬او دا به يې ويل‪[ :‬هغه قومونه دې اهلل تباه کړي چې د خپلو پېغمربانو‬
‫هل قربونو څخه مسجدونه جوړوي] په دې لکماتو رسه يې خپل امت ډارو چې داسې ونه کړي‪.‬‬
‫َْ‬
‫اعيشه ‪-‬ريض اهلل عن َها‪ -‬وايي‪ :‬د نيب کريم ﷺ اخرنۍ خربه دا وه چې [د عربانو په جزيره‬
‫به دوه دينونه نه پرېښودل کيږي]‪.‬‬
‫ابن اسحاق وايي‪ :‬د نيب کريم ﷺ په مړينه د خلکو غم او درد لويه بال شوه‪ ،‬ما ته د را رسيديل‬
‫َْ‬
‫خرب هل خمې به اعيشې ريض اهلل عن َها ويل‪ :‬د نيب کريم ﷺ هل وفات رسه سم عربان مرتد شول‪ ،‬د‬
‫بيا ځل لپاره يهوديت او نرصانيت ريين بوڅي شول‪ ،‬نفاق په ښاکره توګه راڅرګند شو‪ ،‬مسلمانان‬
‫د ژمې په شپه د بادو باران وهلو بزو (وزو) رمې په څېر تيت او پرک شول‪ ،‬په دې چې اهلل پاک‬
‫َُْ‬
‫ترې پېغمرب واخست‪ ،‬هغه و چې بېرته اهلل پاک په ابوبکر ريض اهلل عنه راغونډ کړل‪.‬‬
‫ابن هشام وايي‪ :‬ابوعبيده او د هغه په څېر نورو علماوو راته وويل‪ :‬د نيب کريم ﷺ د مړينې‬
‫په مهال د مکې زيات خلک هم هل اسالم څخه بېرته کفر ته په ورتګ زړه خوښي شول عتاب‬
‫َُْ‬
‫بن اسيد(‪ )1‬ريض اهلل عنه وډارول او ورڅخه پټ او پناه شو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫سهيل بن عمرو ريض اهلل عنه وپاڅېد او په اهلل يې د هغه د ذات اليق ثنا صفت بيان کړل‪،‬‬
‫بيا يې د نیب کريم ﷺ وفات راياد کړ او وېويل‪ :‬د نيب کريم ﷺ مړينې اسالم کمزوری نه بلکې‬
‫ال پسې يې پياوړی کړ‪ ،‬که د اسالم اړوند شک شبهې راته چا واچولې رس به يې قلم کړو‪.‬‬
‫بېرته خلک په اسالم لکک ودرېدل او هل خپل کړي هوډ څخه راستانه شول او عتاب بن‬
‫َُْ‬
‫اسيد ريض اهلل عنه هم راښاکره شو‪.‬‬
‫َُْ‬
‫د سهيل بن عمرو ريض اهلل عنه دا دفايع درېځ هغه څه و چې نيب کريم ﷺ يې عمر ريض‬
‫َُْ‬ ‫اهلل َعنْ ُه ته په خپلو ارشاداتو کې اشاره کړې وه چې شايد سهيل بن عمرو َ‬
‫‪-‬ر ِ َ‬
‫ض اهلل عنه‪ -‬به‬
‫په دغې خوهل او ژبه داسې خربې وکړې چې تا ته به پسندې وې‪.‬‬
‫َ ُْ‬
‫((( دا مهال عتاب بن اسيد ريض اهلل ع ن ه د مکې ګورنر هم و‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫َُْ‬ ‫ابن هشام راته د زيد انصاري په روايت وويل چې حسان بن ثابت َ‬
‫‪-‬ر ِ َ‬
‫ض اهلل عنه‪ -‬د نيب‬
‫کريم ﷺ په مړينه د ورسيديل غم او درد څرګندونې داسې وکړې‪:‬‬
‫‪381‬‬
‫َّ ُ ُ َ ْ‬ ‫ٌ َْ َُْ‬ ‫لر ُســول َو َم ْع َه ُ‬ ‫ــة َر ْس ٌ‬ ‫َ َْ َ‬
‫ــوم َوته ُم ُد‬ ‫ــر َوقد تعفــو الرس‬ ‫ُم ِن‬ ‫***‬ ‫ــد‬ ‫ِ‬
‫ــم ل ِ َّ‬ ‫بِطيب‬
‫َ َ ْ‬ ‫َّ‬ ‫ب َهــا منْ َ ُ ْ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ََ َْ‬
‫َ‬
‫الي كن يَص َع ُد‬ ‫ب الهــا ِدي ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ار ُح ْر َم ٍة‬ ‫ــي اليات ِمــن د ِ‬ ‫ول تمت ِ‬
‫ــى َو َم ْســجدُ‬ ‫ُ َ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ــح آثَــار َو َبــاق َم َعال ِ َ‬ ‫َو َواض ُ‬
‫ِ‬ ‫وربــع ل ِفيـــ ِه مص‬ ‫***‬ ‫ــم‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫اء َو ُيـــوقَدُ‬ ‫َ‬
‫ـــور ي ُ ْستض ُ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫ُ‬
‫ـــن اهلل ن‬ ‫م ْ‬ ‫ــطهاَ‬ ‫ات َك َن َي ْن ُل َو ْس َ‬ ‫ُ ُ َ ٌ‬
‫بِ َهــا حجــر‬
‫ِ‬ ‫***‬ ‫ِ‬
‫َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َ َ ُ َ‬
‫الــى فــال ُي ِمن َهــا تَدد‬ ‫ِ‬ ‫ــا‬ ‫اه‬ ‫أت‬ ‫***‬ ‫ارف ل ْم تطمــس ىلع ال َعهد آيها‬ ‫مع ِ‬
‫ْ‬ ‫ار ُاه ف ُّ ْ‬ ‫َ َ ًْ َ َ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ َ ْ ُ َ َ ْ َ َّ ُ‬
‫الــر ِب ُمل ِح ُد‬ ‫وقــرا بِهــا و ِ‬ ‫***‬ ‫ــول َوعه َد ُه‬ ‫عرفت بِها رســم الرس ِ‬
‫ال َ ْفن ت ُ ْس َ‬ ‫ُُ ٌ َ َْ َ ْ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ َ َ‬ ‫َ ْ ُ َ َْ‬
‫ــع ُد‬ ‫ِ‬ ‫عيــون و ِمثلها ِمن‬ ‫***‬ ‫الر ُسول فأ ْس َع َدت‬ ‫كي‬ ‫ظ ِللت بِها أب ِ‬
‫َ َ َُّ‬ ‫ََْ‬ ‫ُْ ً َْ‬ ‫ََ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ِّ ْ َ َ َ َّ ُ‬
‫ــي تبل‬ ‫ــي فنف ِ‬ ‫لهــا م ِصيا نف ِ‬ ‫***‬ ‫ــول َو َمــا أ َرى‬ ‫يذكــرن آلء الرس ِ‬
‫ُ ِّ ُ‬
‫ــول ت َعــدد‬ ‫َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ ْ‬ ‫ح َد‬ ‫ــد أَ ْ َ‬ ‫ــف َها َف ْق ُ‬ ‫ُ َ َّ َ ً َ ْ َ َّ‬
‫فظلــت ِلل ِء الرس ِ‬ ‫***‬ ‫مفجعــة قــد ش‬
‫َ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ ْ‬ ‫ََ‬ ‫ك أ ْمر َعش َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ ِّ‬ ‫َو َمــا بَلَ َغ ْ‬
‫ــن ِلَف ِس َبع َد َما قــد ت َو َّج ُد‬ ‫ك‬
‫ول ِ‬ ‫***‬ ‫ــر ُه‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ت ِمــن‬
‫ع َطلَل الْ َق ْب َّالي فيه أَ ْ َ‬ ‫َ ََ‬ ‫ََ َ ْ ُُ ً َ ْ ُ ََْْ ْ‬
‫ح ُد‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ـــها‬ ‫***‬ ‫ي ُجه َد‬ ‫أطالــت وقوفا تــذ ِرف الع‬
‫َّ ُ‬
‫ــيد ال ُم َســدد‬
‫ْ‬ ‫الرش ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ٌ َ َ‬ ‫َ‬
‫الر ُســول َو ُبورك ْ‬ ‫ــت يَا َق ْ َ‬ ‫َفبُور ْك َ‬
‫ِلد ثــوى ِفيها َّ ِ‬ ‫***‬ ‫ت‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ب َّ‬
‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َ َْ‬ ‫َ َْ ٌ ْ َ‬
‫يــح ُمنَض ُد‬ ‫عليــ ِه بِنــاء ِمــن ص ِف ٍ‬
‫ْ َ‬ ‫َ ٌ‬
‫***‬
‫ــن َطيِّباً‬ ‫ــك ُض َّم َ‬ ‫ــورك لــد ِمن‬ ‫ِ‬ ‫َو ُب‬
‫ــع ُد‬ ‫ك أَ ْس َ‬ ‫ََ ْ َ َ ْ َ َ‬ ‫َ َْ‬ ‫الــر َب أَيْد َوأَ ْعيُ‬ ‫ُّ َ‬ ‫ُ َ‬
‫ت ِهيــل َعليْ ِه‬
‫َ‬
‫عليــ ِه وقــد غرت بِذل ِ‬ ‫***‬ ‫ـــن‬ ‫ٍ‬ ‫ٍ‬
‫ــد‬ ‫الــرى َل يُ َو َّس ُ‬ ‫َّ َ‬ ‫ــي َة َعلَّ ْ‬
‫ــو ُه‬ ‫َعش َّ‬ ‫حة‬
‫َ َ ْ َ َّ ُ ُ ْ ً َ ْ ً َ َ ْ َ ً‬
‫لقــد غيبوا حلمــا و ِعلمــا ور‬
‫ِ‬ ‫***‬
‫ــور َوأَ ْع ُضدُ‬ ‫ــت منْ ُه ْم ُظ ُه ٌ‬ ‫َوقَ ْد َو َهنَ ْ‬ ‫ــم ن ِب ُّي ُه ْم‬
‫ْ َ‬
‫يه‬ ‫ُ ْ َْ َ‬ ‫ََ ُ‬
‫ِ‬ ‫***‬ ‫وراحــوا ِبــز ٍن ليس ِف ِ‬
‫اس أَ َك َمدُ‬ ‫انل ُ‬ ‫َ‬
‫كتْ ُه الرض ف َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ََ ْ َْ َ َ‬
‫ومن قد ب‬
‫ُ‬
‫الســماوات يَ ْو َمه‬ ‫ــون من تبىك ّ‬ ‫ُ َ ُّ َ‬
‫يبك‬
‫***‬
‫ــات فيــه مَ َّم ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ َ َ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َو َه ْل َع َدل ْ‬
‫ــد؟‬ ‫ِ ِ‬ ‫ر ِزيــة يــومٍ م‬ ‫***‬ ‫مـــا َر ِز َّيـــة هال ِ ٍك‬ ‫ت يَ ْو ً‬
‫ــور َو ُينَ َّج ُ‬ ‫ــد َك َن َذا نُــور َي ُغ ُ‬ ‫ََ ْ‬ ‫َ ْ ُ ْ َ ْ َْ‬ ‫َ َ َّ ُ‬
‫ــد‬ ‫ٍ‬ ‫وق‬ ‫***‬ ‫ح عن ُه ُم‬ ‫ــزل الــو ِ‬ ‫تقطــع ِفيــ ِه م ِ‬
‫ال َ َزايَا َو ُي ْرشــدُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َُْ ُ ْ َ‬ ‫َ ْ ََْ‬ ‫َ ُ ُّ َ َ َّ ْ َ‬
‫ِ‬ ‫وين ِقــذ ِمن هــو ِل‬ ‫***‬ ‫ــدي بِ ِه‬ ‫ــن من يقت ِ‬ ‫يــدل ع الرح ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ِّ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َ ٌ َُ ْ َ ْ‬
‫ــع ُدوا‬ ‫وه ي ُ ْس َ‬ ‫يع ُ‬ ‫إن يُط ُ‬
‫ِ‬ ‫ُم َعل ُم ِصــد ٍق‬ ‫***‬ ‫ــق َجا ِه ًدا‬ ‫ال َ َّ‬ ‫يهم‬ ‫إمــام لهــم يه ِد ِ‬
‫َْ ْ َ ْ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ ُ ْ‬ ‫َْ ُ ْ ُ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َُ َ‬
‫ــر أج َود‬ ‫وإِن ي ِســنوا فــاهلل بِال ِ‬ ‫***‬ ‫الــزل ِت يقبَــل ُعذ َره ْم‬ ‫عف ٌو ع ْن‬
‫َ َ َّ ُ‬
‫ــر َما يُتشــدد‬ ‫ــدهِ تَيْس ُ‬ ‫َ ْ ْ‬
‫ومــوا ِبَ ْم ِل ِه‬ ‫ــم َي ُق ُ‬ ‫ــاب أَ ْم ٌر ل َ ْ‬ ‫َوإ ْن نَ َ‬
‫ِ‬ ‫ف ِمــن ِعن ِ‬ ‫***‬ ‫ِ‬
‫ُْ‬ ‫َ ٌ َ ْ َ ْ ُ َّ َ‬ ‫ــم ف ن ْع َمــة اهلل بَيْنَ ُهــمْ‬ ‫َفبَيْنَــا ُه ْ‬
‫الط ِريقــ ِة يق َص ُد‬ ‫د ِلــل بــه نهــج‬ ‫***‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫يموا َو َيهتَ ُدوا‬

‫ْ‬ ‫ع أَ ْن ي َ ْســتَق ُ‬ ‫َ ٌ ََ‬
‫ح ِريص‬ ‫ــوروا ع ْن ال ُه َدى‬
‫َ ٌ َ َْ َ ْ َُ ُ َ ْ‬
‫ع ِزيز علي ِه أن ي‬
‫ِ‬ ‫***‬
‫إل َكنَــف َيْنُــو َعلَيْه ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ٌ َ َ ْ ْ ُ َ َّ ُ َ َ ُ‬ ‫َ‬
‫ــم َو َي ْم َه ُد‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫***‬ ‫احه‬ ‫عطــوف علي ِهــم ل يثــى جن‬
‫ــه ٌم م ْن ال ْ َم ْوت ُم ْقصدُ‬ ‫ْ َ ْ‬ ‫َ ُ‬ ‫إذ َغداَ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ْ َ ُ ْ َ َ ُّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ور ِهم س‬ ‫إل ن ِ‬ ‫***‬ ‫ــور‬
‫ف َبينــا هــم ِف ذلِك انل ِ‬ ‫‪382‬‬

‫ُْ‬ ‫َ‬ ‫َ ُّ ْ‬ ‫ُ ِّ‬ ‫َ ْ َ َ َُْ ً َ‬

‫ــق ال ُم ْر َســا ِت َوي َم ُد‬ ‫يبَكيــ ِه ح‬ ‫***‬ ‫اج ًعــا‬ ‫َ‬
‫فأصبــح ممــودا إل اهلل ر ِ‬
‫ُ َ َ َْ َ َ َ ْ ْ َْ ْ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ ً‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫َوأَ ْم َس ْ‬
‫ح تع َه ُد‬ ‫عها ِلغيب ِة ما كنت ِمن الو ِ‬ ‫***‬ ‫ــت بِــاد ال ُ ْرمِ َوحشــا بِقا‬
‫ــا ٌط َو َغ ْرقَدُ‬ ‫ٌ ُ َ ِّ َ ُ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ ُ َ َّ ْ‬ ‫ق َف ً‬
‫ـــها ف ِقيــد يبكينه ب‬ ‫***‬ ‫ــور ِة اللح ِد َضافـ‬ ‫ارا ِســوى معم‬ ‫ِ‬
‫ــام َو َم ْق َع ُ‬
‫ــد‬ ‫ــا ٌء َ ُل فيــه َم َق ٌ‬ ‫َ َ‬
‫خ‬ ‫ــد ِه‬
‫ُ َْ‬ ‫ُُ ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ََ ْ‬
‫ِ ِ‬ ‫***‬ ‫وحشــات ِلفق ِ‬ ‫ــجده فالم ِ‬ ‫وم س ِ‬
‫ْ َ ٌ َ ََ َ ٌ‬ ‫َ َْ ْ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ َ‬
‫ــع َو َم ْو ِ ُل‬ ‫ات َو َربْ ٌ‬ ‫ـــت ِديار وعرص‬ ‫***‬ ‫ــرى ُل ث َّم أ ْو َحشـــ‬ ‫وبِالمــر ِة الك‬
‫ــر دمعك جيمد‬ ‫ادله َ‬ ‫ْ‬ ‫َو َل أَ ْعر َف َّنــك َّ‬ ‫َ ُْ َ ًَْ‬
‫فبَك َر ُســول اهلل يَــا عــن عبة‬
‫َ‬ ‫َ ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬
‫ُ‬
‫انلــاس منْ َهــا َســاب ٌغ يتَ َغ َّمــدُ‬ ‫ََ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َْ‬
‫ِ‬ ‫ع َّ ِ ِ‬ ‫***‬ ‫ــن ذا انلِّع َم ِة ال ِت‬ ‫ك‬
‫الــك ل تب ِ‬ ‫ِ‬ ‫َو َم‬
‫ادل ْه َ‬ ‫ل َف ْقــد َّالي َل مثْلُ ُه َّ‬ ‫َ ْ‬ ‫جــودي َعلَيْــه ب ُّ‬ ‫فَ ُ‬
‫وج ُد‬ ‫ــر يُ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ــوع َوأع ِو ِل‬ ‫ادل ُم ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫امــة ُي ْف َقــدُ‬ ‫ــى الْقيَ َ‬ ‫ــه َح َّ‬ ‫ََ ُْ ُ‬
‫ول ِمثل‬ ‫اضــون ِمثــل م َّم ٍد‬
‫َ ْ َ َُ‬ ‫ــد ال ْ َم ُ‬ ‫َو َما َف َق َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬
‫َّ‬
‫ــه نَائــا ل ينَك ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ََْ‬ ‫ــة َب ْع َ‬ ‫َ َ َّ َ َ ْ َ َّ ً‬
‫ــد‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ــر َ‬ ‫َ‬ ‫وأق‬ ‫***‬ ‫ــد ِذ َّمــ ٍة‬ ‫أعــف وأوف ِذم‬
‫َ َ ُ ْ َُ‬
‫ــاء بِ َمــا كن يتــد‬ ‫ــن ِم ْع َط ٌ‬ ‫إذا َض َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ ْ ُ َّ‬
‫***‬ ‫ــال‬‫يــف َوت ِ ٍ‬ ‫َوأبــذل ِمنــه لِلط ِر ِ‬
‫ًّ َ‬
‫ُ َ َّ ُ‬
‫ــود‬ ‫ــر َم َجــدا أ ْب َط ِح ًّيــا يس‬ ‫َوأَ ْك َ‬ ‫ــوت إذا انتَ َم‬
‫َ ْ‬ ‫ــر َم صيتًا ف ْ ُ ُ‬ ‫َوأَ ْك َ‬
‫***‬ ‫الي ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ــي ُد‬ ‫ــز َشــاه َقات ت ُ َش َّ‬ ‫ــم ِع ٍّ‬ ‫َد َعئِ َ‬ ‫ْ َ‬
‫ــت يف ال ُعــا‬ ‫ــع ذ ْر َوات َوأَ ْثبَ َ‬ ‫َوأَ ْمنَ َ‬
‫ِ ٍ‬ ‫***‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫ُ َ ْ‬ ‫ً َ َّ ْ ُ َ ْ‬ ‫وع َو َمنْبَتاً‬ ‫ُْ‬ ‫ــت فَ ْ‬ ‫َوأَ ْثبَ َ‬
‫َو ُعودا غــذ ُاه ال ُم ْزن فال ُعــود أغيَ ُد‬ ‫***‬
‫ُ‬
‫ــرع ِف الفــر ِ‬ ‫ً‬
‫ٌ‬
‫ات َر ٌّب ُم َم َّجــد‬ ‫َ َ َ ْ َ َْ ْ َ‬ ‫ً َ ْ َ َ َّ َ َ ُ ُ‬
‫ــاه َو ِلــدا فاســتتم تم‬ ‫َر َّب ُ‬
‫ع أكــرمِ الــر ِ‬ ‫***‬ ‫امــه‬
‫َ َ ْ ْ ُ َ ْ ُ ٌ َ َ َّ ْ ُ ْ‬ ‫َ ِّ‬ ‫ــاة ال ْ ُم ْســلم َ‬ ‫ََ َ ْ َ َ ُ‬
‫الرأ ُي يفنَ ُد‬ ‫فل ال ِعلم مبــوس ول‬ ‫***‬ ‫ني بِكف ِه‬ ‫ِِ‬ ‫تناهت وص‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ــى ل َق ْ‬ ‫َُ ُ ََ ُ َ‬‫ْ‬
‫ــاس إل َع ِز ُب ال َعق ِل ُمبْ َع ُد‬ ‫انل ِ‬ ‫ــن َّ‬ ‫م ْ‬
‫ِ‬ ‫***‬ ‫ــب‬ ‫ــول َعئ ٌ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫أقــول ول يل‬
‫ُْ ْ َ ْ َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ َ ِّ‬ ‫ً َ ْ َ‬ ‫ََْ َ َ َ َ َ‬
‫ــدُ‬ ‫ــد أخ‬ ‫لعــي بِــ ِه ِف جنــ ِة ال ِ‬ ‫***‬ ‫ــن ثنَائِ ِه‬ ‫ــازع ع‬ ‫وليــس هــواي َ ن ِ‬
‫ج َهدُ‬ ‫َ َ َْ ْ َ ْ َ ََ ْ‬ ‫َ َْ‬ ‫ــى أ ْر ُجو بــذاك ج َو َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُْ ْ َ َ‬
‫ــل ذاك الومِ أســى وأ‬ ‫و ِف ني ِ‬ ‫***‬ ‫ار ُه‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫مع المصط‬
‫که څه هم د ژوند نښې نښانې هل ياده وځي او زړيږي خو په طيبه (مدينه) کې هل نيب‬
‫کريم ﷺ څخه پاتې نښانې به د تل لپاره ځليږي‪.‬‬
‫هل مدينې څخه به دغه ځالنده نښانې هېڅلکه هم زوال ونه خوري او په‬
‫مدينه کې هغه ممرب هم شته چې نيب کريم ﷺ به پرې پورته کېده‪.‬‬
‫څرګندې نښې او وړانګينې نښانې ورڅخه پاتې شوې چې يو يې کور او بل يې مسجد دی‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د مدينې په منځ کې به په خپلو هستوګنځايونو کې ميشت و‪ ،‬نيب کريم ﷺ د اهلل لورې‬

‫نه وړانګينه ځاله وه چې خلکو به ترې روښنايي اخسته‪.‬‬
‫‪383‬‬
‫داسې نښانې يې پرېښودې چې که د ژوند هرڅومره سرتې غمزيې راوالړې يش نو‬
‫زوال ته يې نه يش ورکویل بلکې ال به پسې تروتازه يش‪.‬‬
‫هل نيب کريم ﷺ څخه پاتې نښانو باوجود مې هل ذهن څخه د هغه يادونه نه وځي چې‬
‫لحد (چې مړی په قرب کې ږدي) خاورې اړولې‪.‬‬ ‫ُ‬
‫حلد کې پرې م ِ‬
‫د نيب کريم ﷺ په فراق مې ډېر وژړل او سرتګو مې هم رارسه په غم کې مرسته وکړه‬
‫او ډېرې اوښکې يې وتويولې‪.‬‬
‫نفس مې د نيب کريم ﷺ د لورينو د شمېر زيار وويست نه خو يې د شمېرلو څوک شته‬
‫او نفس مې ترې هم حريان دريان پاتې شو‪.‬‬
‫د هغه مړينه دومره لويه فاجعه وه چې زما نفس يې کمزوری کړ‪ ،‬نو دهغه د احسانونو‬
‫په شمېر بوخت شوم‪.‬‬
‫هېڅ غمزيه او ستړې يې لسمې برخې ته هم نه يش رسيدی‪ ،‬او زما په نفس غم او درد‬
‫يې هغسې پرېښود‪.‬‬
‫د هغه د قرب په خاورينه ډېرکۍ مې سرتګې تر ډېره حده والړې وې او خپلې مسلسلې‬
‫اوښکې يې پرې تويولې‪.‬‬
‫ای د نيب کريم ﷺ قرب او یلک! تاسو هل ډېرو برکتونو څخه ډک ياست چې خورا اعقل او‬
‫دانا انسان درپکې ښخ دی‪.‬‬
‫هغه حلد هم ډېر بابرکته دی چې هل پاک سپيڅيل بنده څخه ر اتاو دی او هل بره پرې قطار‬
‫او پلن اکڼي اېښودل شوي دي‪.‬‬
‫که څه هم السونو پرې خاورې اړولې خو ولې سرتګو يې په فراق اوښکې اړويل‪ ،‬او د‬
‫هغه په دفن رسه اسعد (د ستوري نوم دی) هم پرېوت (يعنې خري اوبرکت دفن شو)‪.‬‬
‫اه! دی خلکو خو برده باري او علم او رمحت راڅخه د شپې هل خمې خاورو کې په داسې‬
‫حالت دفن کړ چې د پرون په څېر يې تکيه او بالښت نه درلودل‪.‬‬
‫هل قرب څخه يې خلک په داسې حالت کې راستانه شول چې پيغمرب ﷺ وررسه نه و‪ ،‬او‬
‫هل خفګان او غم نه يې مالګانې او السونه کمزوري شوي وو‪.‬‬
‫اسمانونه او ځمکې يې هم په مړينه باندې ژاړي‪ ،‬او ټول خلک هم د غم او درد سختې‬
‫مرحلې اخسيت دي‪.‬‬
‫د هېڅ چا د مړينې ورځ به د نیب کريم ﷺ د مړينې د ورځ رسه په غم او درد کې يو‬
‫څېر نه وي‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د هغه په وفات رسه د ځمکې هل لوړو ژورو څخه د ويح سلسله قطع شوه‪ ،‬که څه هم‬
‫هغه خپله هم نوراين هسيت وه‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ به د رب متعال په لور هغه چا ته ښوونې کولې چې اقتداء يې ورپسې‬ ‫‪384‬‬
‫کوهل‪ ،‬هغه به ورته هل کفر او ضاللت او هل دنيوي رشمندګۍ څخه جنات ورکو‪.‬‬
‫د حق او حقانيت په لور هغه د خلکو غمخور امام او د رښتيا په لور يې ښونکی و‪،‬‬
‫هغه سړی به نېکمرغه وي چې پېرواکر يې وي‪.‬‬
‫په لغزشاتو او تېروتنو کې به يې د خلکو عذرونه هم منل او خبشش به يې هم ورته کو‪،‬‬
‫او د خلکو په ښه رويه (احسان) باندې اهلل ښې بدلې ورکوي‪.‬‬
‫که په خلکو به داسې مصيبت او ستړې راغله چې هل برداشت څخه به يې پورته وه نو‬
‫نيب کريم ﷺ به ورته دغسې سختۍ اسانولې‪.‬‬
‫دوی (صحابه کرام) ال د اهلل په نعمتونو کې وو چې ترمنځ به يې نيب کريم ﷺ هغوی‬
‫ته الرښونې کولې‪.‬‬
‫نيب کريم ﷺ ته به کږلېچ او هل هدايت څخه تعدا ډېره ګرانه تمامېده‪ ،‬او د خلکو په‬
‫ديين رسښندنې او هدايت باندې ډېر حريص و‪.‬‬
‫په خپلو ملګرو ډېر مهربان و چې خپل اړخ به يې هل هېڅ چا څخه کوږ او نسکور نه‬
‫وړو‪ ،‬بلکې شفقتونه او اسانتياوې به يې پرې کولې‪.‬‬
‫صحابه کرام ال په دغه ځالند نور کې وو چې ناګهانه يې نور د مرګ غيش په خپل‬
‫رسا ګوزار وويشت‪.‬‬
‫نیب کريم ﷺ اهلل پاک ته په داسې حالت کې ستون شو چې د مالئکو سرتګې پرې‬
‫ژاړي او په نېکو صفتونو يې ستايي‪.‬‬
‫د نيب کريم ﷺ په وفات د مکې حرم ځمکه د ويح په نه راتګ هل ترس او ډار څخه‬
‫ډکه مېره جوړه شوه‪.‬‬
‫په مدينه کې يې هل قرب مبارک پرته مدين حرم هم شاړې دشتې شوې او د قرب په څښنت‬
‫بالط (د ځای نوم دی) او غرقد (ازيغ داره ونه ده) هم ژاړي‪.‬‬
‫مسجد يې هم ورباندې ژاړي‪ ،‬او هغه ځايونه هل ډار او وحشت څخه ډک‬
‫دي چې چرته به نيب کريم ﷺ ناسته پاسته کوهل‪.‬‬
‫د تېر په څېر د مړيين هل کبله ودان کورونه او د مجراتو ميدانونه او خپل کور او زيږيز‬
‫ځای يې هم هل ترس او ډار څخه ډک شو‪.‬‬
‫ای سرتګو! په نیب کريم ﷺ پسې په پرهل پسې توګه وژاړئ‪ ،‬هېڅلکه مو ونه وينم چې‬
‫اوښکې درباندې بندې يش‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫د هغو احساسونو په څښنت بايد ولې ونه ژاړئ چې خلک يې په خپلې پراخه ورکړه او‬
‫لورينو کې رانغښيت وو‪.‬‬
‫‪385‬‬
‫ای زما سرتګو! په هغه چا پرېمانه اوښکې توي کړئ او په زوره زوره پرې وژاړئ چې‬
‫د هغه په څېر شخصيت به ټوهل زندګۍ کې شته نه يش‪.‬‬
‫د نيب کريم ﷺ په څېر هسيت نه هل خمکې خلکو څخه وفات شوې او نه به تر قيامته‬
‫پورې خلکو کې وفات يش‪.‬‬
‫هغه ډېر حالل خور او په ژمنه لکک والړ انسان و‪ ،‬خپله ورکړه به يې په اخستونکي‬
‫باندې نه زباتله‪.‬‬
‫خپلې خمکنۍ او ورستنۍ دواړه ډول شتمين به يې هغه مهال ډېر نفقه کول چې لکه به‬
‫سيخ انسان خبل رشوع کړ (يعنې په سختو حاتلونو کې به يې نفقه کوهل چې خلک به‬
‫پکې هل فقر څخه ډارېدل)‪.‬‬
‫هغه ډېرې ښې خاطرې لري او په نسيب حلاظ هم هل معززې کورنۍ څخه و او په قريشو‬
‫کې د ابطيح نيکه ملیس و چې د خلکو مرشي به يې کوهل‪.‬‬
‫په غونډۍ هم هل هر چا پورته و او په بره يې هل هر چا څه د عزت او ثبات ستنې هم‬
‫قوي او پياوړې دي‪.‬‬
‫په راټوکېدو او څانګو کې هم هل ګردو ثابت و‪ ،‬ځکه چې اوبلنو ورېځو يې بېخونه او‬
‫څانګې خړوب کړې وې‪.‬‬
‫اهلل رب کريم يې خپپله پرورش کړی و او په سمه توګه يې په خورا غوره ترينو ورکړو پالیل و‪.‬‬
‫د هغه په الس د وصيتونو لړي ختمه شوه‪ ،‬نه يې پوهه او علم هل چا څخه بند دی او نه‬
‫يې څوک مشوره داغ داره کویل يش‪.‬‬
‫زما په دې خربو کې د داغ او نقص زيار هغه څوک اوبايس چې ډېر زيات کم عقل وي‪.‬‬
‫د هغه هل ښه توصيفولو څخه به مې نفيس غوښتنې لکه هم په بله وانه اړوي‪ ،‬شايد په‬
‫دې مدح او صفت وررسه زه د هميش ګرۍ جنت کې تل اووسم‪.‬‬
‫په دې مديح شعرونو مې د نيب کريم ﷺ رسه ګاونډ غواړم‪ ،‬او ددغې خبتورې ورځې‬
‫الس ته راوړلو کې به خپل ټول توان مرصوفوم‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫حسان بن ثابت َر ِ َ‬
‫ض اهلل عنه په نيب کريم ﷺ د درد او غم نه ډک دا شعرونه هم وويل‪:‬‬
‫ُ ْ َْ‬ ‫ُكحلَ ْ‬ ‫َ َ ُ َ ْ َ َ َ َ ُ َ َ َّ‬
‫يهــا بِكح ِل ال ْر َم ِد‬
‫ت َمآق َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ــام كأن َما‬ ‫مــا بال عي ِنــك ل تن‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ْ َ َ ْ َ َ َْ َ َ َ‬ ‫ً‬ ‫ِّ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ ً ََ َْ ْ‬
‫يا خي مــن و ِطئ الص ل تبع ِد‬ ‫***‬ ‫اويا‬‫ــدي أصبح ث ِ‬ ‫ج َزع ع المه ِ‬
‫َْ َ‬ ‫ُ ِّ ْ ُ َ ْ َ َ‬ ‫ُّ ْ َ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫يــع الغ ْرق ِد‬ ‫َ‬
‫غيبــت قبلك ِف ب ِق ِ‬ ‫***‬ ‫الــر َب له ِف لْت ِن‬ ‫َوج ِه يَ ِقيك‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ْ َ ْ َّ ُّ ْ ْ‬ ‫ْ ُ َ َُ‬ ‫َ َ ُ ِّ َ ْ َ‬
‫ــي ال ُمهتَ ِدي‬ ‫ِ‬ ‫ي انل‬ ‫ِ‬ ‫ــومِ ِالثن‬‫ف يَ ْ‬
‫ِ‬ ‫***‬ ‫ــهدت َوفاته‬ ‫بِــأ ِب وأم مــن ش ِ‬
‫ولْ‬ ‫َ ْ ُ َ‬ ‫ُ َ َ َّ ً َ َ ْ َ‬ ‫ــد َوفَاتــه ُمتَبَ ِّ ً‬ ‫ــت َب ْع َ‬ ‫َف َظللْ ُ‬
‫ــي لــم أ‬ ‫متــددا يــا لت‬ ‫***‬ ‫ــدا‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ال ْســو ِدَ‬ ‫َ َ ْ َ ُ ِّ ْ ُ َ ِ َّ ْ َ‬ ‫ــد َك بال ْ َمدينَــة بَيْنَ ُهمْ‬ ‫يــم َب ْع َ‬ ‫ُ‬ ‫َُ‬
‫يــا لت ِن صبحت ســم‬ ‫***‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫أأ ِق‬ ‫‪386‬‬
‫ْ َْ َ َْ ْ َ‬ ‫ً‬ ‫ــل أ ْم ُ‬
‫َ ْ َ َّ َ‬
‫ِف َر ْو َحــ ٍة ِمن يو ِمنــا أو ِمن غ ٍد‬ ‫***‬ ‫ــر اهلل ِفينَــا َع ِجل‬ ‫أو ح‬
‫َ ْ ْ‬ ‫ُ َ‬ ‫َمْ ًضــا َ َ‬ ‫ــى َطيِّباً‬ ‫ََُ ُ َ َ َُ ََْ َ‬
‫يــم ال َمح ِت ِد‬ ‫ضائِبُــه ك ِر‬ ‫***‬ ‫فتقــوم ســاعتنا فنل‬
‫ال ْس َ‬ ‫ََ ْ ُ ُْ َ َ ٌ َ ْ ْ َ‬ ‫َ ُْ َ‬ ‫ْ َ ََ ََْ‬ ‫َ‬
‫ــع ِد‬ ‫َولتــه مصنة بِســع ِد‬ ‫***‬ ‫ــارك بِكرها‬ ‫يا بِك َــر آ ِمنة المب ِ‬
‫ْ ُ ْ َ ُّ ْ ُ َ َ َ ْ‬ ‫ُ ِّ‬ ‫ُ ً َ َ َ َ َْ‬
‫ــار ِك يهتَ ِدي‬ ‫ور المب‬ ‫مــن يهد لِلن ِ‬ ‫***‬ ‫ب َّيــ ِة ك َهــا‬ ‫نــورا أضــاء ع ال ِ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َْ َ ُُ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ِّ َ ْ َ ْ‬
‫ــد‬ ‫َّ‬
‫ِف جنــ ٍة تثــى عيون الُس ِ‬ ‫***‬ ‫اجعنَــا َم ًعــا َون ِب َّينَــا‬ ‫يــا رب ف‬
‫َ َ َْ َ َ َ ْ َ‬ ‫ْ ْ َ ْ َ ْ ُ ْ َ ََ‬ ‫َّ‬
‫والســؤدد‬ ‫عل ّ‬ ‫يا ذا الل ِل وذا ال‬ ‫***‬ ‫ِف َجنــ ِة ال ِفــردو ِس فاكتبها لا‬
‫انل ِّ ُ َ َّ‬ ‫َّ َ َ ْ ُ َ َ‬ ‫واهلل أ ْس َ‬ ‫َ‬
‫ــد‬‫ــي مم ِ‬ ‫ع َّ‬ ‫إل بكيــت‬ ‫***‬ ‫يــت بِ َهال ِ ٍك‬ ‫ــم ُع َمــا بَق ُ‬
‫ِ‬
‫َ َ ِ ْ َ َْ‬ ‫َ ْ َ ْ ُ َ َّ‬ ‫َّ ِّ ْ‬ ‫ــح أَن ْ َ‬ ‫يَا َويْ َ‬
‫ب ِف ســوا ِء الملح ِد‬ ‫بعــد المغي ِ‬ ‫***‬ ‫ــي َو َره ِط ِه‬ ‫ِ‬ ‫انل‬ ‫ــار‬
‫ِ‬ ‫ص‬
‫ُ ً ُ ُ ُ ُ ْ ََ ْ ْ ْ‬ ‫الن ْ َصار ْال َل ُد فَأَ ْصبَ ُ‬ ‫َ َ ْ َْ‬
‫الث ِم ِد‬ ‫ســودا وجوههــم كــو ِن ِ‬ ‫***‬ ‫حوا‬ ‫ِ ِ‬ ‫ضاقت بِ‬
‫َ َ ْ َْ‬
‫َوف ُضــول نِع َم ِتــ ِه بِنا لــم نح ِد‬
‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ــاه َو ِفينــا َق ْ ُ‬
‫ــرهُ‬ ‫ــد َو َ ْلنَ ُ‬ ‫َََ ْ‬
‫ولق‬
‫***‬
‫ــاعة َم ْش َ‬ ‫ك َس َ‬ ‫َ ْ َ َ ُ ُ ِّ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َْ‬
‫ــه ِد‬ ‫ِ‬ ‫أنصــاره ِف‬ ‫***‬ ‫واهلل أكرمنــا بِــ ِه وهــدى بِــ ِه‬
‫َ َّ ِّ ُ َ َ َ ْ ُ َ َ َ ْ‬ ‫َ ُّ‬ ‫َ َّ ْ َ‬
‫ــد‬ ‫َ‬
‫والطيبــون ع المبــار ِك أح ِ‬ ‫***‬ ‫ال ُل َو َم ْن يُف بِ َع ْر ِشــ ِه‬ ‫صــى ِ‬
‫سرتګې دې ولې نه بېدې (ويدې) کيږي‪ ،‬ګويا که سرتګاټي يې د غم او درد په رجنو‬
‫راجنه شوي دي!‬
‫په هدايت خبش (نيب کريم ﷺ) باندې د مړينې هل کبله درد او غم لرم چې د تل لپاره‬
‫په قرب کې تم شو‪ ،‬د هغه يادونه او يادګارونه دې هميشه وي‪.‬‬
‫هل خاورو څخه دې زما مخ وساته‪ ،‬اکش چې هل تا څخه خمکې وفات او په بقيع الغرقد‬
‫(هديره) کې ښخ کړی شوی وی‪.‬‬
‫د هغه الرښود پېغمرب څخه مې دې پالر او مور قربان يش چې د دوشنبې په ورځ يې زه‬
‫مړينې ته حارض شوی وم‪.‬‬
‫هل مړينې وروسته يې دومره کمزوری شوم چې په ځمکه راپرېوځم او دومره هک پک‬
‫حريان يم چې اکشکې پېدا شوی نه وی‪.‬‬
‫څه اټلکوې چې ستا هل مړېنې ورسته به زه په مدينه کې پاتې شم؟ ارمان چې په سهار‬
‫وخيت راباندې د اسود (يو ډول مار دی) زهر وڅښل يش‪.‬‬
‫او يا راباندې د اهلل هل پلوه افت په چټکه رايش او د همدې ورځې بيګانۍ او يا سبانۍ‬
‫کې مو واخيل‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫نو قيامت به راباندې قائم يش او بېرته به پاک سپيڅيل طبيعت او هل بنسټه کريم انسان‬
‫رسه يو ځای شو‪.‬‬
‫‪387‬‬
‫ای د امينې هل برکت څه ډک لومړی بیچ‪ ،‬چې مور يې په خپل عفت کې د سعود‬
‫(ستوري نوم دی) د ځلېدو په وخت زږویل و‪.‬‬
‫ته داسې وړانګينه رڼا وې چې ګرد خملوق دې ځالنده کړ‪ ،‬که د دغه مبارک نور طرف‬
‫ته چا ته توفيق ورکړی يش نو هدايت به بيامويم‪.‬‬
‫ای اهلل! په جنت کې مونږ او نيب ﷺ رسه يو ځای کړه او کينه ګرو سرتګې راڅخه‬
‫چپې کړه (واړوه)‪.‬‬
‫ای اهلل د لويۍ او سيادت څښتنه! دغه مالقات راته په جنت الفردوس کې نصيب کړه‪.‬‬
‫په اهلل مې دې قسم وي چې تر څو هم ژوندی يم او د چا هل مرګ مړيين څخه وخربېږم‬
‫نو په حممد ﷺ باندې به وېر او ژړا کوم‪.‬‬
‫نیب کريم ﷺ د حلد په منځ کې هل ښخېدو وروسته دې په تاسو د نيب ﷺ ملګرو او‬
‫انصارو باندې ورمحېږي‪.‬‬
‫نو په انصارو هم خپل يلک کورونه راتنګ شول او خمونه يې هم لکه د اثمد (يو ډول راجنه‬
‫دي) په څېر تور وتښتېدل‪.‬‬
‫هغه هل مونږ څخه پيدا و (ځکه چې انصار د نيب کريم ﷺ د پالر هل پلوه ماماګان وو)‬
‫او قرب يې هم دتله دی او هل دې پرته يې هل نورو نعمتونو څخه هم انکار نه شو کوالی‪.‬‬
‫هر دم او وخت اهلل پاک د هغه په وسيله مونږ ته عزت او هدايت دواړه کړي دي‪.‬‬
‫د اهلل او د هغه هل عرش څخه ګرد چاپېره مالئکو او د پاکو سپيڅلو خلکو ثناګانې‬
‫دې په بابرکته حممد ﷺ باندې وي‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫حسان بن ثابت َر ِ َ‬
‫ض اهلل عنه په نيب کريم ﷺ د درد او غم نه ډک دا شعرونه هم وويل‪:‬‬
‫ــو َّل َعنْ ُه ْم َس َ‬ ‫ب تَ َ‬ ‫َم َع َّ‬ ‫ار َق ُه ْ‬ ‫ي فَ َ‬ ‫ال َ ْ َ‬‫َ ِّ ْ َ َ َ َ َّ ْ‬
‫ــح َرا‬ ‫انل ِّ‬
‫ِ‬ ‫***‬ ‫م‬ ‫نب المسا ِكني أن‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َُْ َ ْ‬ ‫َ ْ َ َّ‬
‫َو ِر ْزق أه ِل إذا ل ْم يُؤن ِ ُسوا ال َم َط َرا‬ ‫***‬ ‫احل ِت‬ ‫َ‬
‫الي ِعنده رح ِل َور ِ‬ ‫من ذا ِ‬
‫ثا‬ ‫ان َعتَا ف الْ َق ْول أَ ْو َع َ َ‬ ‫َ ِّ َ ُ‬
‫س‬ ‫الل‬ ‫ا‬ ‫إذ‬ ‫ه‬
‫َْ َ ْ ُ َ َ َ َْ َ َ َ َ ُ‬
‫أم من نعاتِب ل نش جنا ِدع‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ َََْ َ ْ َ َ‬
‫ــوه َوألق ْوا ف ْوقــه ال َم َد َرا‬ ‫َوغ َّيبُ ُ‬
‫***‬ ‫فـــليتنا يـــوم َوار ْو ُه بِمل ِح ِدهِ‬
‫ََْ َ ْ َ ْ َ ُْ َ َ َ َ‬ ‫َّ َ ْ َ َ‬ ‫ل َ ْم َي ْ ُ‬
‫ــد ُه أنث َول ذك َرا‬ ‫ولم ي ِعش بع‬ ‫***‬ ‫ــد ُه أ َح ًدا‬ ‫ــر ِك اهلل ِمنا بع‬
‫َْ ُ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َ َ َْ‬ ‫ُ ِّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َ َّ ْ َ ُ َ‬
‫ــن ام ِر اهلل قد ق ِد َرا‬ ‫َوكن أم ًرا ِم‬ ‫***‬ ‫ــار ك ِه ْم‬ ‫ذلــت ِرقاب ب ِن انلج ِ‬
‫خوار او مسکني خلک وخربوئ چې د سهار په مهال ترې هل نيب کريم ﷺ رسه خري او‬
‫سعادت دواړه وکوچېدل‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫چې د رمحت بارانونه نه وي نو د وچاکلۍپه مهال به زما او زما د کورين غړو خوراک‪،‬‬
‫زما داوښانو او اسونو خوراکه به هل نيب کريم ﷺ پرته نور څوک راکړی يش!!‬
‫او که نه هغه څوک به مالمته کو چې هل رش څخه يې د هېڅ ډار احساس نه لرو لکه‬ ‫‪388‬‬

‫چې ژبه په خربو کې طغيان او هل حده جتاوز وکړي‪.‬‬

‫په کومه ورځ چې يې پرې په حلد کې خاورې واړولې اکشکې چې هل مونږ څخه‪...‬‬
‫اهلل پاک هېڅ څوک نه وی پرېښی‪ ،‬او هل هغه وروسته هېڅ نارينه او زنانه نه وی پاتې شوی‪.‬‬
‫که څه هم د نيب کريم ﷺ وفات د اهلل تقدير و او منځ ته رایغ خو د مړينې په ورځ يې‬
‫ټولو بنو جنار هل غم څخه رسونه ښکته نيويل وو‪.‬‬
‫َُْ‬ ‫حسان بن ثابت َر ِ َ‬
‫ض اهلل عنه په نيب کريم ﷺ ژړل او دا شعرونه يې وويل‪:‬‬
‫ِّ َ ْ َ َ َ َّ َ ْ ْ‬ ‫ُْ‬ ‫َ‬ ‫َْ ُ َ‬
‫ــر ِإفنَــا ِد‬ ‫ِمــي ألــة بــر غ ِ‬ ‫***‬ ‫ــاس متَ ِه ًدا‬ ‫انل ِ‬ ‫جيع َّ‬
‫آلت مــا ِف ِ ِ‬
‫ْ‬ ‫ُْ‬ ‫ِمثْ َل َّ‬ ‫ــى َو َل َو َض َع ْ‬ ‫َ َََ ْ ُْ َ‬
‫ــي ال َّمــ ِة ال َها ِدي‬ ‫ــول نَ ِّ‬ ‫ِ‬ ‫س‬‫الر ُ‬ ‫ت‬ ‫هلل ما حلت أن‬ ‫تا ا ِ‬
‫َ‬
‫ِ‬ ‫***‬
‫يعــا ِد‬‫أَ ْو َف بذ َّمــة َجــار أَ ْو بم َ‬ ‫ه‬ ‫ــ‬ ‫ت‬ ‫ــن بَر َّ‬
‫ي‬ ‫ــرا اهلل َخلْ ًقــا م ْ‬ ‫َو َل بَ َ‬
‫ِِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫***‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ْ َ َْ‬ ‫َُ َ َ َْْ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ‬
‫ــر ذا عد ٍل وإِرشــا ِد‬ ‫مبــارك الم ِ‬ ‫***‬ ‫الي كن ِفينَــا ي ُ ْســتَ َضاء بِ ِه‬
‫ُ‬ ‫ــن ِ‬ ‫ِ‬ ‫َم‬
‫ْ َ َ‬ ‫َ ْ ْ َ َ َْ ََ‬ ‫وت َف َ‬ ‫َ ُ َ َ َّ ْ َ ْ ُ ُ َ‬ ‫َْ َ‬
‫ــر بِأ ْوتا ِد‬‫ٍ‬ ‫س‬
‫ِ‬ ‫ــا‬ ‫ف‬ ‫ق‬ ‫ق‬ ‫ــو‬ ‫ف‬ ‫ــن‬ ‫ب‬ ‫ض‬
‫ِ‬ ‫ي‬ ‫***‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ي‬ ‫ال‬ ‫ن‬ ‫ل‬‫ط‬ ‫ع‬ ‫ك‬ ‫ــاؤ‬ ‫س‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫س‬ ‫أم‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬
‫الصا ِدي‬ ‫ت منْ ُه كمثْل ال ُم ْف َرد َّ‬
‫ِ‬
‫ْ َ ْ ُ‬
‫أصبح ِ‬
‫ْ ُ َ‬
‫ــت ِف ن َه ٍر‬ ‫اس إن كن‬ ‫يَــا أفْ َض َل َّ‬
‫انل ِ‬
‫ِ ِ‬ ‫***‬
‫هل افراط او تفريط پرته زه په رښتنې توګه په اهلل تاکيدي قسم خورم چې‪...‬‬
‫د دې امت د الرښود نيب کريم ﷺ په څېر مولود به هېڅ زنانه د بيا ځل لپاره ونه زږوي‪.‬‬
‫او په دې هم قسم خورم چې د ګاونډې رسه په ژمنې لکک والړ او په عهد پېمان وفادار‬
‫هل نيب کريم ﷺ په څېر به اهلل پاک بل څوک پيدا نه کړي‪.‬‬
‫هغه زمونږ ترمنځ داسې و چې خلکو به ترې نورانيت اخست‪ ،‬د دې رسبريه يې اکرونه‬
‫هم بابرکته ول‪ ،‬او ډېر عدل او نېکې الرښونو څښنت و‪.‬‬
‫د يب بيانو کورونو دې هم تش تور پراته دي‪ ،‬اوس پکې هېڅ پردې نه وهل کيږي (يعنې ستا‬
‫پوښتنې ته چې به څوک راتلل اوس پکې د سرت لپاره پرده نه وهل کيږي چې څوک رايش)‪.‬‬
‫هغوی (يب بيانې) دې په کورونو کې د ښځينه راهبانو په څېر ناستې دې او د راهبانو‬
‫پوښاک يې اچویل دی‪ ،‬او هل نعمتونو وروسته يې په يقيين مايوسۍ کې دي‪.‬‬
‫ای بهرتين انسانه! ﷺ زه دې هل نهر (علم او معرفت) څخه خړوب وم خو ولې اوسمهال‬
‫نهايت تندې او جل نيویل يم‪.‬‬
 ‫د ابن هشام خمترص سرية الرسول ﷺ‬

‫ابن هشام وايي‪ :‬د لومړي بيت اخر د ابن اسحاق له سيرت څخه نه دی‬
‫‪389‬‬

‫د نسخې په پای کې يللک شوي وو‪:‬‬

‫[کتاب په دې ځای پای ته ورسېد‪ ،‬اهلل لره ډېر محدونو او ثناګانې دي‪ ،‬او زمونږ په‬
‫پېغمربحممد ﷺ او د هغه په پاکې کورنۍ او غوره ملګرو دې درودونه او سالمونه وي]‪.‬‬
‫د حممد بن عبدالرمحن الربيق څخه په روايت راته ابوحممد بن عبدالواحد وويل‪ :‬ابن هشام چې‬
‫لکه هل سريت يللکو څخه فارغ شو نو ترڅنګ يې ځيين فصيح ډول عرب ناست وو‪ ،‬نو وېويل‪:‬‬
‫ض‬‫ــن ُج ْزءا ً ُکُّ َهــا تَ ْر ِ ْ‬
‫ِع ْشيْ َ‬ ‫ار ْ ْ َ‬‫َت َّم ال َ ُ َ َ َ‬
‫ِ‬ ‫***‬ ‫رض‬ ‫ف الع ِ‬ ‫کتاب و ص ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫الشک َوا ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُک ُملَ ْ‬
‫رض‬ ‫العجامِ َوالق ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِف‬ ‫***‬ ‫ت بِـــا ل ْ ٍن َوال خ َط ٍل‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬ ‫ْ ٌ‬ ‫ُُ‬ ‫َ‬ ‫َواحل َ ْمل َح َّ‬
‫َبعض ِم َن ال ُعل َما ِء ع ْن َبع ِض‬ ‫***‬ ‫ه‬ ‫ــی َص َّح نـــاقِل‬
‫د سريت کتاب شل ټوکه هل بشپړېدو وروسته د فايدې اخستو په پړاو کې شو‪ ،‬په داسې‬
‫حالت کې چې هر ټوک به يې د لوستوال پسند وي‪.‬‬
‫هل حلن او فاسد منطق‪ ،‬هل ګډوډې او ابهام او هل کړکېچ څخه پرته پای ته ورسېد‪.‬‬
‫داسې کتاب چې علماء يې رسه ځينې هل نورو څخه په اسانه نقل او روايت کویل يش‪.‬‬
‫د ابن هشام د سريت تهذيب د پنجشنبې په ورځ چې د ‪ ۱۳۸۴‬ـهاکل د رمضان لومړی شپه‬
‫ده تر پايه ورسېد‬
‫احلمدهلل بنعمته تتم الصاحلات‬
‫عبدالسالم حممد هارون‬

‫د تهذيب سرية ابن هشام پښتو ته د ژباړې ګردې چارې د پنجشنبې په ورځ د ربيع اثلاين‬
‫په (‪ )26‬تاريخ اکل (‪ ۱۴۳8‬ـه) چې د (‪ ۲۰۱۶‬م) اکل د جنوري د مياشتې (‪ )۲5‬رسه سمون خوري‬
‫پای ته ورسېدې ‪.‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫احلمدهلل أوال و أخرا‪.‬‬
‫لقمان حکيم حکمت‬
islamhouseps IslamHousePs IslamHousePs islamhouse.com/ps/