‫ﻓﺮاروانﺷﻨﺎﺳﯽ‬

‫داﻧﺸﻨﺎﻣﻪ آزاد‬
‫ٔ‬ ‫از وﯾﮑﯽ ﭘﺪﯾﺎ‪،‬‬
‫ﻓﺮاروانﺷﻨﺎﺳﯽ ﯾﺎ ﭘﺎراﺳﺎﯾﮑﻮﻟﻮژی )اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‪ ،parapsychology :‬ﻓﺮاﻧﺴﻮی‪(parapsychologie :‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺑﻪﻇﺎهﺮ ﻓﺮاﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎی روان‬
‫ٔ‬ ‫ﺷﺎﺧﻪای از داﻧﺶ روانﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬

‫ﻣﺤﺘﻮﯾﺎت‬
‫ﻪ ﻓﺮاروانﺷﻨﺎﺳﯽ در ﺳﺎلﻫﺎی‬ ‫در آزﻣﺎﯾﺶﻫﺎی اوﻟﯿ ٔ‬
‫آﻏﺎزﯾﻦ ﺧﻮد از ﮐﺎرتﻫﺎی زﻧﺪر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﺗﻌﺎرﯾﻒ‬
‫ﺳﻌﯽ در آزﻣﻮدن ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽﻫﺎی ارﺗﺒﺎط ﺗﻠﻪﭘﺎﺗﯽ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ‬
‫)دورآﮔﺎﻫﯽ( داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت روﺣﯽ ‪ -‬رواﻧﯽ اوﻟﯿﻪ‬
‫دوره راﯾﻦ‬
‫ﺗﺄﺳﯿﺲ اﻧﺠﻤﻦ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ‬
‫ﻪ ‪(۱۹۷۰‬‬
‫ﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت )دﻫ ٔ‬
‫دﻫ ٔ‬
‫ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت‬
‫ﻗﻠﻤﺮو‬
‫روشﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت آزﻣﺎﯾﺸﯽ‬
‫ﮔﺎﻧﺰﻓﻠﺪ‬
‫ﻗﻀﺎوت از دور‬
‫روان ﺟﻨﺒﺸﯽ ﺑﺮ روی ﺷﻤﺎره اﻧﺪاز ﺗﺼﺎدﻓﯽ اﻋﺪاد‬
‫ﺗﺪاﺧﻼت ذﻫﻨﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎی ﺟﺎﻧﺪار‬
‫آزﻣﺎﯾﺶﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻟﺤﻈﺎت ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﺮگ‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻏﯿﺮﻋﺎدی‬
‫اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎ‬
‫ﮐﻼهﺑﺮداری و ﺟﻌﻞ‬
‫اﻧﺘﻘﺎد از ﻧﺘﺎﯾﺞ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﯽ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺟﺎﻧﺒﺪاراﻧﻪ )ﺳﻮﮔﯿﺮی اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ( و ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎی واﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﯽﻫﺎی ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﯿﺮون‬

‫ﺗﻌﺎرﯾﻒ‬
‫زﺑﺎن ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن‬
‫ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از ادراک ﻓﺮاﺣﺴﯽ )‪ ،(extra-sensory perception‬ﺟﻨﺒﺶ ﻓﺮارواﻧﯽ )‪ (psychokinesis‬و ﺑﻘﺎی ﺧﻮدآﮔﺎهﯽ ﭘﺲ از ﻣﺮگ‪ .‬در ِ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن رو شهﺎی‬
‫ِ‬ ‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎ‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣًﺎ ‪ PSI‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﯾﮏ اﺻﻄﻼح ﺑﯽﻃﺮﻓﺎﻧﻪ ﮐﻪ هﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻣﺜﺒﺖ ﯾﺎ ﻣﻨﻔﯽ در ﻣﻮرد ﻋﻠﺖ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎ ﯾﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪهﺎ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺻﺤﺮاﯾﯽ اﺷﺎرﻩ ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت در آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻩهﺎی ﺗﻌﺪادی از داﻧﺸﮕﺎﻩهﺎ و ﺑﻨﯿﺎدهﺎی‬
‫ِ‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ روشهﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎهﯽ و‬
‫ٔ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﻬﺮﻩ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬از‬
‫ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ‬
‫ٔ‬ ‫ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ )‪ (journal of parapsychology‬و‬
‫ٔ‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﯽ در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬هﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻧﺸﺮﯾﺎت وﯾﮋﻩای ﻧﻈﯿﺮ‬
‫»ﻣﺠﻠﻪ رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ« )‪ ،(psychological Bulletin‬ﺑﻨﯿﺎدهﺎی ﻓﯿﺰﯾﮏ )‪ (Foundation of Pyysics‬و‬
‫ٔ‬ ‫اروﭘﺎ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎﻟﻪهﺎی ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﻏﺎﻟﺒًﺎ در ﻧﺸﺮﯾﻪهﺎی‬
‫ﻧﺸﺮﯾﻪ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ اراﺋﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬آزﻣﺎﯾﺶهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻًﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫ٔ‬

‫ﺷﻤﺎره اﻧﺪاز ﻋﺪد ﺗﺼﺎدﻓﯽ )‪ (random number generator‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺪارک روان ﺟﻨﺒﺸﯽ‪،‬‬
‫ﻃﺮﯾﻖ آزﻣﺎﯾﺶﻫﺎی ﮔﺎﻧﺰﻓﻠﺪ ﺟﻬﺖ ﺗﺴﺖ ادراک ﻓﺮاﺣﺴﯽ‬
‫ِ‬ ‫ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﺣﺴﯽ از‬
‫اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﯽ اﻣﮑﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه از راه دور )‪ (remote viewing‬ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻗﺮارداد ﺑﺎ دوﻟﺖ‬
‫ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺗﻌﺪادی ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻠﯽ )‪ (meta-analytical‬اﻧﺠﺎم دادﻩاﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻠﯽ‪ ،‬دادﻩهﺎی ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪﻩ از آزﻣﺎﯾﺶهﺎی ﭘﺮاﮐﻨﺪﻩ‪ ،‬در ﯾﮏ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ داد ٔﻩ ﺑﺰرگ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادی از اﯾﻦ ﺗﺤﻠﯿﻞهﺎی آﻣﺎری در ﺻﻔﺤﺎﺗﯽ از ﻧﺸﺮﯾﺎت اﺻﻠﯽ اراﺋﻪ ﺷﺪﻩ و در زﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﺤﺚهﺎ و ﺟﻨﺠﺎلهﺎﯾﯽ ﺑﻪ راﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﯾﮏ ﻋﻠﻢ ﺣﺎﺷﯿﻪای ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد)‪ (fringe science‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﺪلهﺎی ﻧﻈﺮی اﺳﺘﺎﻧﺪارد )‪standard theoretical‬‬
‫‪ (models‬ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﺮای ﺟﺮﯾﺎن اﺻﻠﯽ ﻋﻠﻢ )‪ (mainstream science‬ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ ﻧﻈﯿﺮ ری هﺎﯾﻤﻦ )‪ (Ray Hyman‬و ﺟﯿﻤﺰ اﻟﮑﻮک در ﺻﺪر ﻣﻨﺘﻘﺪان ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ هﻢ از‬
‫ﻟﺤﺎظ روش ﺷﻨﺎﺣﺘﯽ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن و هﻢ از ﻟﺤﺎظ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺴﯿﺎری از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺻﺎﺣﺐ ﻧﺎم ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺷﮑﺎک ﻣﻌﺮوﻓﻨﺪ‬
‫ﻧﺸﺎن دادﻩاﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻘﺺهﺎی روش ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻬﺘﺮ از ﺗﻮﺿﯿﺢهﺎی ﻧﺎهﻨﺠﺎر ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ دﻟﯿﻞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪن آﻧﺪﺳﺘﻪ از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﻪ ﻇﺎهﺮ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖآﻣﯿﺰ‬
‫ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن را ﺗﻮﺿﯿﺢ دهﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻨﺘﻘﺪان ﻋﻨﻮان ﮐﺮدﻩاﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ از ﺧﻂ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﺒﻪ ﻋﻠﻢ )‪(pseudosienc‬ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻦ زﻣﺎن‪ ،‬هﻨﻮز هﯿﭻ‬
‫ﻣﺪرﮐﯽ ﮐﻪ وﺟﻮد ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎﯾﯽ ﻣﺎوراءاﻟﻄﺒﯿﻌﻪ را اﺛﺒﺎت ﮐﻨﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻨﯿﺎدهﺎی ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻋﻠﻤﯽ )‪ (scientific community‬ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ‬
‫دهﻪ ‪ ١٩٣٠‬اﯾﻦ واژﻩ را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﻧﺎم ﻣﺎﮐﺲ دﺳﻮﯾﺮ( )‪Max Dessoir‬اﯾﺠﺎد ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﺎل ﺟﯽ‪.‬ﺑﯽ‪ .‬رﯾﻨﻪ )‪ (J.B. Rhine‬در ٔ‬
‫واژ ٔﻩ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻗﺒﻞ از ‪ ١٨٨٩‬ﺗﻮﺳﻂ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ ِ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎی روﺣﯽ ‪ -‬رواﻧﯽ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ واژ ٔﻩﺗﺤﻘﯿﻘﺎت روﺣﯽ‪ -‬رواﻧﯽ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ﻧﺸﺎن دادن ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ و اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ روشهﺎی آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎهﯽ در‬

‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت روﺣﯽ ‪ -‬رواﻧﯽ اوﻟﯿﻪ‬

‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت روﺣﯽ ‪ -‬رواﻧﯽ )‪ (SPR‬در ‪ ١٨٨٢‬در ﻟﻨﺪن ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی ‪ SPR‬اوﻟﯿﻦ ﺗﻼش ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ‬
‫ِ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ٔ‬
‫و ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ ﺑﺮای ﺳﺎزﻣﺎندهﯽ داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﺮای ﯾﮏ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻨﺴﺠﻢ و اﻧﺘﻘﺎدی درﺑﺎر ٔﻩ ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎی‬
‫ﻣﺎوراءاﻟﻄﺒﯿﻌﻪ ﺑﻮد‪ .‬اوﻟﯿﻦ اﻋﻀﺎی ‪ SPR‬ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻘﻘﺎن‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان‪ ،‬ﻣﻌﻠﻤﺎن و ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاراﻧﯽ ﻧﻈﯿﺮ‬
‫هﻨﺮی ﺳﯿﺪوﯾﮏ )‪ ،(Henry Sidgwick‬آرﺗﻮر ﺑﺎﻟﻔﻮر )‪ ،(Arthur Balfour‬وﯾﻠﯿﺎم ﮐﺮوﮐﺰ‪ ،‬و ﭼﺎرﻟﺰ رﯾﭽﺖ )‪Charles‬‬
‫‪.(Richet‬‬

‫‪ SPR‬ﻣﻮﺿﻮعهﺎی ﻣﻮردﻣﻄﺎﻟﻌﻪ را ﺑﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪی ﮐﺮد‪ :‬ﺗﻠﻪﭘﺎﺗﯽ‪ ،‬هﯿﭙﻨﻮﺗﯿﺰم‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪ ٔﻩ راﯾﺸﻨﺒﺎخ‬
‫)‪ ،(Reichenbach`s phenomena‬ﻇﻬﻮر روح )‪ ،(apparitions‬رﻓﺖوآﻣﺪ ارواح )‪ ،(haunts‬و ﺟﻨﺒﻪهﺎی ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ از‬
‫روحﮔﺮاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ واژﮔﻮن ﺷﺪن ﻣﯿﺰ )‪ (table–tilting‬ﯾﺎ ﻇﺎهﺮ ﺷﺪن ﭼﯿﺰی از ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‬
‫ﺗﺠﺴﺪ )ﻣﺎدیﺳﺎزی( )‪.(materalization‬‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺗﻼشهﺎی ﻣﺸﺘﺮک ‪ SPR‬ﺳﺮﺷﻤﺎری )؟( و ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪی ﺗﻮهﻢهﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ در‬
‫زﻣﯿﻨﻪ روح و ﺗﻮهﻢ در اﻓﺮاد ﻋﺎﻗﻞ ﺻﻮرت دادﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪی اوﻟﯿﻦ ﺗﻼش اﯾﻦ اﻧﺠﻤﻦ در راﺳﺘﺎی ارزﯾﺎﺑﯽ آﻣﺎری‬
‫ٔ‬
‫ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎی ﻣﺎوراءاﻟﻄﺒﯿﻌﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﮐﻪ در ﮐﺘﺎب »ﺗﻮهﻢهﺎی زﻧﺪﮔﯽ« در ﺳﺎل ‪ ١٨٨٦‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‬
‫هﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻣﻘﺎﻟﻪهﺎی ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ SPR ،‬ﻣﺪﻟﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫اﻧﺠﻤﻦهﺎی ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ در ﮐﺸﻮرهﺎی دﯾﮕﺮ اروﭘﺎ و آﻣﺮﯾﮑﺎ در اواﺧﺮ ﻗﺮن ‪ ١٩‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﺠﻤﻦهﺎ ﺗﺎ ﺣﺪ‬
‫زﯾﺎدی ﺗﻮﺳﻂ روانﺷﻨﺎس ﻣﻌﺮوف وﯾﻠﯿﺎم ﺟﯿﻤﺰ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﺷﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﯾﺘﺐ اﻧﺠﻤﻦ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ‬
‫)‪ (American Society for Psychical‬ﯾﺎ ‪ ASPR‬در ‪ ١٨٨٥‬در ﺷﻬﺮ ﻧﯿﻮﯾﻮرک ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺮوزﻩ‪ SPR ،‬و ‪ASPR‬‬
‫هﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺧﻮد ﺑﺮ روی ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎی ‪ PSI‬اداﻣﻪ ﻣﯽدهﻨﺪ‪ .‬هﺪف ‪ ،SPR‬ﮐﻪ در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﺸﺮﯾﻪهﺎ ﺑﺎرهﺎ ﺗﻮﺿﯿﺢ دادﻩ ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺑﺪون ﭘﯿﺶﻓﺮض‪ ،‬و‬
‫ﺗﻌﺼﺐ آن دﺳﺘﻪ از ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽهﺎی ﻓﮑﺮ ﺑﺸﺮ – واﻗﻌﯽ ﯾﺎ ﻓﺮﺿﯽ – ﮐﻪ در ﻓﺮﺿﯿﻪهﺎی ﻋﻤﻮﻣًﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪ ٔﻩﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﻋﺎری از هﺮ ﮔﻮﻧﻪ‬

‫دوره راﯾﻦ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎی ادراک ﻓﺮاﺣﺴﯽ )‪ (ESP‬و روان–ﺟﻨﺒﺸﯽ )‪ (PK‬در ﻣﺤﯿﻂ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎهﯽ آﻏﺎز ﺑﻪ ﮐﺎر ﮐﺮد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫در ‪ ١٩١١‬داﻧﺸﮕﺎﻩ اﺳﺘﻨﻔﻮرد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اوﻟﯿﻦ ﻧﻬﺎد ﻋﻠﻤﯽ درآﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺑﺰرگ آﻣﻮزش آﻣﺮﯾﮑﺎ را ﺑﺮای ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫ٔ‬ ‫ﻧﺎم ژان ادﮔﺎر ﮐﻮور )‪ (John Edgar Coover‬ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬در ‪ ١٩٣٠‬داﻧﺸﮕﺎﻩ دوک دوﻣﯿﻦ‬
‫رهﺒﺮی اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ٔﻩ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ ِ‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎهﯽ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﮐﺮد‪ .‬رهﺒﺮی اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺑﺮ ﻋﻬﺪ ٔﻩ وﯾﻠﯿﺎم ﻣﮏ دوﮔﺎل رواﻧﺸﻨﺎس ﻣﻌﺮوف( ‪) William McDougall‬و ﻣﺸﺎرﮐﺖ دﯾﮕﺮ اﻋﻀﺎی‬
‫ِ‬ ‫اﻧﺘﻘﺎدی ‪ ESP‬و ‪ PK‬در‬
‫دﭘﺎرﺗﻤﺎن از ﺟﻤﻠﻪ رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎﻧﯽ ﭼﻮن ﮐﺎرل زﻧﺮ(‪ ،(Karl Zener‬ژوزف ﺑﯽ‪ .‬راﯾﻦ ‪ Joseph B. Rhine‬و ﻟﻮﺳﯿﺎ ای‪ .‬راﯾﻦ ‪ Louisa E. Rhine‬ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬آزﻣﺎﯾﺶهﺎی ‪ ESP‬ﺑﺮ روی ﻣﺤﺼﻼن‬
‫داﻧﺸﮕﺎهﯽ داوﻃﻠﺐ آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ روﯾﮑﺮدهﺎی ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت روﺣﯽ – رواﻧﯽ ﮐﻪ اﺻﻮﻻً در ﺟﺴﺘﺠﻮی ﻣﺪارک ﮐﯿﻔﯽ ﺑﺮای ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎی ﻣﺎوراءاﻟﻄﺒﯿﻌﻪ ﺑﻮد‪ ،‬آزﻣﺎﯾﺶهﺎ در داﻧﺸﮕﺎﻩ دوک ﺑﻪ‬
‫ﺷﯿﻮ ٔﻩ ﮐﻤﯽ – آﻣﺎری و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﮐﺎرت وﺗﺎس و اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﭼﯿﺰهﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آزﻣﺎﯾﺶهﺎی ‪ ESP‬در داﻧﺸﮕﺎﻩ دوک‪ ،‬روشهﺎی آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎهﯽ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﯽ ‪ESP‬‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻣﺤﻘﻘﺎن زﯾﺎدی از ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺟﻬﺎن از آن اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎر ﮐﺘﺎب ﺟﯽ‪.‬ﺑﯽ‪ .‬راﯾﻦ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻣﺮزهﺎی ﺟﺪﯾﺪ ذهﻦ« در ﺳﺎل ‪ ١٩٣٧‬اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﺑﺎ ﯾﺎﻓﺘﻪهﺎی‬
‫آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎهﯽ آﺷﻨﺎ ﮐﺮد‪.‬‬

‫راﯾﻦ در ﮐﺘﺎﺑﺶ واژ ٔﻩ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ را ﮐﻪ ﻣﺎﮐﺲ دﺳﻮﯾﺮ ‪ ٤٠‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ اﺑﺪاع ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ﺑﺮای ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪﻩ در داﻧﺸﮕﺎﻩ دوک ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد و اﯾﻦ واژﻩ ﺟﺎ اﻓﺘﺎد‪ .‬راﯾﻦ هﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ را اراﺋﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎ ِﻩﺧﻮدﮔﺮدان ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ را در داﺧﻞ داﻧﺸﮕﺎﻩ دوک ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎد و هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻣﮏ دوﮔﺎل‬
‫آزﻣﺎﯾﺶهﺎی ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ در دﯾﻮک ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن اﻧﺘﻘﺎدهﺎی ﻓﺮاواﻧﯽ ﺗﻮﺳﻂ رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﻋﻠﻤﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﻣﻔﺎهﯿﻢ و ﻣﺪارک ‪ ESP‬را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪ .‬راﯾﻦ و‬
‫هﻤﮑﺎراﻧﺶ ﺗﻼش ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻧﺘﻘﺎدهﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻃﺮاﺣﯽ آزﻣﺎﯾﺶهﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﻪهﺎ و ﮐﺘﺎبهﺎ ﭘﺎﺳﺦ دهﻨﺪ‪ .‬آنهﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﭘﺎﺳﺦهﺎﯾﺸﺎن را در ﮐﺘﺎب »ادراک ﻓﺮاﺣﺴﯽ ﭘﺲ از ‪ ٦٠‬ﺳﺎل«‬
‫زﻣﯿﻨﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺿﻌﯿﻒ ﺷﺪ و ﭘﺲ از ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮕﯽ راﯾﻦ در ‪ ١٩٦٥‬ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ ﺑﺎ داﻧﺸﮕﺎﻩ از هﻢ‬
‫ٔ‬ ‫ﺟﻤﻊآوری ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﻧﺠﻤﻦ دوک در‬
‫ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻩ دوک ﺗﺄﺳﯿﺲ ﮐﺮد‪ .‬در ‪ ١٩٩٥‬ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺻﺪﻣﯿﻦ ﺳﺎﻟﮕﺮد‬
‫ٔ‬ ‫ﮔﺴﺴﺖ‪ .‬راﯾﻦ ﭘﺲ از ﭼﻨﺪی ﺑﻨﯿﺎد ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﺎهﯿﺖ ﺑﺸﺮ )‪ (FRNM‬و‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺑﺎ هﺪف »ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺗﻘﻮﯾﺖ وﺿﻌﯿﺖ ﺑﺸﺮ از ﻃﺮﯾﻖ‬
‫ِ‬ ‫ﺗﻮﻟﺪ راﯾﻦ‪ FRNM ،‬ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﺎم ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬هﻢاﮐﻨﻮن ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ راﯾﻦ ﯾﮏ واﺣﺪ‬
‫اﯾﺠﺎد ﻓﻬﻢ ﻋﻠﻤﯽ از آﻧﺪﺳﺘﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽهﺎ و ﺣﺴﺎﺳﯿﺖهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻇﺎهﺮ ﻓﺮار از ﻣﺤﺪودﯾﺖهﺎی ﻓﻀﺎﯾﯽ و زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻌﻤﻮل ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ«‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﯽدهﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺄﺳﯿﺲ اﻧﺠﻤﻦ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ‬

‫اﻧﺠﻤﻦ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ )‪ (PA‬در دورهﺎم‪ ،‬ﮐﺎروﻟﯿﻨﺎی ﺷﻤﺎﻟﯽ در ‪ ١٩‬ژوﺋﻦ ‪ ١٩٥٧‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺮﮐﯿﺐ و ﺳﺎﺧﺘﺎر آن ﺗﻮﺳﻂ ﺟﯽ‪.‬ﺑﯽ‪ .‬راﯾﻦ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﯾﮏ ﮐﺎرﮔﺎﻩ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﮐﻪ در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ‪ -‬ﺗﺨﺼﺼﯽ‬
‫ٔ‬ ‫آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻩ ﺳﺎﺑﻖ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎﻩ دوک ﺑﻨﺎ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪ‪ .‬راﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ ﮔﺮوﻩ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ هﺴﺘﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ آن آﻣﺪﻩاﺳﺖ ﭼﻨﯿﻦ اﻋﻼم ﺷﺪ‪» :‬ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﮔﺴﺘﺮش داﻧﺶ اﯾﻦ رﺷﺘﻪ و‬
‫ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ درآورد‪ .‬هﺪف ﺳﺎزﻣﺎن هﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﻣﺘﻦ اﺳﺎس ٔ‬
‫ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺮدن ﯾﺎﻓﺘﻪهﺎی دﯾﮕﺮ ﺷﺎﺧﻪهﺎی ﻋﻠﻢ ‪ «.‬اﻧﺠﻤﻦ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ در ﺳﺎل ‪ ١٩٦٩‬ﺗﺤﺖ رهﺒﺮی اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎس ﻣﻌﺮوف ﻣﺎرﮔﺎرت ﻣﯿﺪ( ‪) Margaret Mead‬ﻗﺪمهﺎی ﺑﻠﻨﺪی در راﺳﺘﺎی‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﻠﻤﯽ در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ هﻤﮑﺎری ﺑﺎ ‪ PA‬ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫رﺷﺘﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬اوج اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت هﻨﮕﺎﻣﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻧﺠﻤﻦ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ )‪ (AAAS‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ٔ‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل در ‪ ١٩٧٩‬ﻓﯿﺰﯾﮑﺪاﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟﺎن وﯾﻠﺮ ﻋﻨﻮان ﮐﺮد ﮐﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﭼﯿﺰی ﺑﻪ ﺟﺰ ﯾﮏ ﺷﺒﻪ ﻋﻠﻢ ﻧﺒﻮدﻩ و ‪ AAAS‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ‪ PA‬و هﻤﮑﺎری ﺑﺎ اﯾﻦ اﻧﺠﻤﻦ ﺑﺎزﻧﮕﺮی‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﺗﻼشهﺎی او ﺑﺮای ﺣﺬف واﺑﺴﺘﮕﯽ اﯾﻦ رﺷﺘﻪ ﺑﺎ ‪ AAAS‬ﺑﯽﺛﻤﺮ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬هﻢاﮐﻨﻮن‪ PA ،‬از ﺣﺪود ‪ ٣٠٠‬ﻋﻀﻮ از ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩاﺳﺖ ﮐﻪ از ‪ AAAS‬ﺣﻤﺎﯾﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ AAAS‬هﻤﺎﯾﺸﯽ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در آن ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺧﻮد را در ﻣﻌﺮض دﯾﺪ داﻧﺸﻤﻨﺪان رﺷﺘﻪهﺎی دﯾﮕﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖهﺎی ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ را‬
‫ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ ﺳﯿﺎﺳﺖهﺎی ﻋﻠﻤﯽ ‪ AAAS‬اداﻣﻪ دهﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻪ ‪(۱۹۷۰‬‬
‫ﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت )دﻫ ٔ‬
‫دﻫ ٔ‬
‫دهﻪ ‪ ١٩٧٠‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫واﺑﺴﺘﮕﯽ اﻧﺠﻤﻦ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ )‪ (PA‬ﺑﻪ اﻧﺠﻤﻦ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ )‪ ،(AAAS‬هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻣﻄﺮح ﺷﺪن ﻋﻤﻮﻣﯽ ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎی روﺣﯽ‪ -‬رواﻧﯽ و اﺳﺮارآﻣﯿﺰ در ٔ‬
‫ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﺮاﻋﻠﻢ‬
‫ٔ‬ ‫ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ و ﭘﺰﺷﮑﯽ )‪،(١٩٧٠‬‬
‫ٔ‬ ‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎنهﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ‬
‫ٔ‬ ‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻃﯽ اﯾﻦ دورﻩ ﺷﺪ‪ .‬در هﻤﯿﻦ راﺳﺘﺎ ﺳﺎزﻣﺎنهﺎی‬
‫ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻋﻠﻮم ادراﮐﯽ – ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ‪ ،‬اﻧﺠﻤﻦ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﮐﯿﺮﻟﯿﺎن )‪ ،(١٩٧٥‬و آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻩ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﻓﻨﯽ ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎی ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف‬
‫ٔ‬ ‫ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت دﯾﻦ و روح‪،‬‬
‫ٔ‬ ‫)‪،(١٩٧١‬‬
‫ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ اﺳﺘﺎﻧﻔﻮرد )‪ (SRI‬ﻧﯿﺰ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع ﻗﻠﻤﺮوی ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ در اﯾﻦ ﺳﺎلهﺎ‬
‫ٔ‬ ‫ﭘﺮﯾﻨﺴﺘﻮن )‪ .(١٩٧٩‬هﻤﭽﻨﯿﻦ در هﻤﯿﻦ زﻣﺎن ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ در‬
‫زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻨﺎﺳﺦ اﻧﺠﺎم داد‪ .‬روانﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫ٔ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬در هﻤﯿﻦ ﺳﺎلهﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ رواﻧﭙﺰﺷﮑﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﯾﺎن اﺳﺘﯿﻮﻧﺴﻦ( ‪) Ian Stevenson‬ﺑﺨﺶ زﯾﺎدی از ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺟﻨﺠﺎلﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ ﺧﻮدش را در‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﮑﺲ ﺑﺮداری ﮐﺮﯾﻠﯿﺎن(‪) Kirlian photography‬در آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻩ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ‪ UCLA‬ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻔﻮذ ﻣﻌﻠﻤﺎن روﺣﺎﻧﯽ از آﺳﯿﺎ و ادﻋﺎی‬
‫ٔ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﻠﻤﺎ ﻣﻮس( ‪) Thelma Moss‬ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ هﻮﺷﯿﺎری ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﻓﯿﺰﯾﮑﺪاﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم راﺳﻞ ﺗﺎرگ در‬
‫آنهﺎ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﺠﺎ ِد ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽهﺎی ﺧﺎص از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺪﯾﺘﯿﺸﻦ )ﺗﻔﮑﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت( ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ ﺑﺮ ﺣﺎﻟﺖهﺎی ﺗﻐﯿﯿﺮ ٔ‬
‫‪ ١٩٧٤‬اﺻﻄﻼح ﻣﺸﺎهﺪﻩ از راﻩ دور را ﺑﺮای اﺳﺘﻔﺎدﻩ در ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺎرهﺎﯾﺶ در ‪ SRI‬اﺑﺪاع ﮐﺮد‪ .‬ﻃﯽ اﯾﻦ دورﻩ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ آﮐﺎدﻣﯽهﺎی ﺑﯿﺮون از ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﺟﻠﺐ ﺷﺪ‪ .‬در‬
‫‪ ١٩٧٩‬ﻃﯽ آﻣﺎری ﮐﻪ از ‪ ١١٠٠‬ﭘﺮوﻓﺴﻮر داﻧﺸﮕﺎهﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ در آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺗﻨﻬﺎ ‪ ٪ ٢‬از رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ادراک ﻓﺮاﺣﺴﯽ را ﻏﯿﺮﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎر ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮی )‪(٪ ٣٤‬‬
‫اﻇﻬﺎر ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ‪ ESP‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ واﻗﻌﯿﺖ اﺛﺒﺎت ﺷﺪﻩ ﯾﺎ ﻣﻤﮑﻦ ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ درﺻﺪ ﺣﺘﯽ در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻮد‪ ٪ ٥٥ .‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ٪ ٦٦ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ)ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎی رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن(‪ ،‬و ‪ ٪ ٧٧‬آﮐﺎدﻣﯽهﺎی هﻨﺮ و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽو آﻣﻮزﺷﯽ ﻋﻘﯿﺪﻩ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ‪ ESP‬ارزش ﺑﺮرﺳﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫دهﻪ ‪ ،١٩٨٠‬اﻧﺠﻤﻦ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﮔﺰارش داد ﮐﻪ در ﺑﯿﺸﺘﺮ از ‪ ٣٠‬ﮐﺸﻮر ﺟﻬﺎن اﻋﻀﺎی‬

‫دهﻪ ‪ ١٩٨٠‬ﮐﺸﯿﺪﻩ ﺷﺪ‪ .‬در اﻧﺘﻬﺎی ٔ‬
‫دهﻪ ‪١٩٧٠‬اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ٔ‬
‫ﻣﻮج ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﺎوراءاﻟﻄﺒﯿﻌﻪ ﻃﯽ ٔ‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ﮐﺎر دارد‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ ﺟﺪا از ‪ PA‬در اروﭘﺎی ﺷﺮﻗﯽ و ﺷﻮروی ﺳﺎﺑﻖ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‬

‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ در آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﮐﺎهﺶ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت اوﻟﯿﻪ ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺠﺪد ﺑﯽ دﻗﺖ و ﺑﺪون ﻧﺘﯿﺠﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و‬
‫ِ‬ ‫دهﻪ ‪،١٩٧٠‬‬
‫از ٔ‬
‫ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺪﯾﺪ هﻤﮑﺎران آﻣﻮزﺷﯽ ﺷﺎن ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ اﺛﺮات ﻧﻈﯿﺮ ﻋﮑﺲ ﺑﺮداری ﮐﯿﺮﻟﯿﺎن ﮐﻪ ﻣﺎوراءاﻟﻄﺒﯿﻌﻪ و ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﮐﻨﺘﺮل ﺷﺪ ٔﻩ‬
‫دﻗﯿﻖ ﺗﺮ ﻟﻮ رﻓﺖ و ﻋﻤﺮ ﻧﻈﺮﯾﻪﺷﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﯿﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺴﯿﺎری از آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻩهﺎی داﻧﺸﮕﺎهﯽ در آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬ﻓﻘﺪان اﺳﺘﺎﻧﺪاردهﺎی ﻻزم ﺑﺮای ﭘﺬﯾﺮش ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺟﺮﯾﺎن ﮐﻠﯽ ﻋﻠﻢ ﻋﻨﻮان ﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﺴﻪهﺎی ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ‪ ٢٨‬ﺳﺎل ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ ،‬آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻩ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺑﺮرﺳﯽ ﻓﻨﯽ ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎی‬
‫ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف ﭘﺮﯾﻨﺴﺘﻮن در ﺳﺎل ‪ ٢٠٠٧‬ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺧﻮد ﭘﺎﯾﺎن دادﻩ و اﻋﻼم ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮕﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل دو داﻧﺸﮕﺎﻩ در آﻣﺮﯾﮑﺎ هﻤﭽﻨﺎن ﺟﺎنﺳﺨﺘﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و دارای آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻩهﺎﯾﯽ ﺑﺮای‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻣﮑﺎن ﺑﻘﺎی ﺧﻮدآﮔﺎهﯽ ﭘﺲ از ﻣﺮگ‬
‫ٔ‬ ‫ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آنهﺎ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت را ﺑﯿﻦ ﺧﻮد ﺑﺪﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮدﻩاﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﻮزﻩ رواﻧﭙﺰﺷﮑﯽ – ﭘﺰﺷﮑﯽ داﻧﺸﮕﺎﻩ وﯾﺮﺟﯿﻨﯿﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻋﻠﻮم ادراﮐﯽ –‬
‫ٔ‬ ‫ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ٔ‬ ‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎهﯽ واﺳﻄﻪهﺎ )ﻣﯿﺎﻧﺠﯽهﺎ( را هﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﯿﻦ ﭼﻨﺪﯾﻦ‬
‫ِ‬ ‫ﻣﯽﭘﺮدازد‪ ،‬و آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻩ ورﯾﺘﺎس داﻧﺸﮕﺎﻩ آرﯾﺰوﻧﺎ‬
‫ﯽ ﺑﻪ ﺗﺮوﯾﺞ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺘ ‪،‬‬

‫در اروﭘﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ ﺑﺎ ﺗﺄﺳﯿﺲ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻩهﺎی ﺧﺼﻮﺻﯽ در داﻧﺸﮕﺎﻩ ادﯾﻨﺒﺮا‪ ،‬ﻧﻮرت هﺎﻣﭙﺘﻮن و ﻟﯿﻮرﭘﻮل ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ را دﻧﺒﺎل ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ هﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫دﯾﮕﺮ ﺷﺎﺧﻪهﺎی ﻓﺮﻋﯽ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻧﯿﺰ دﻧﺒﺎل ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪهﺎ ﻋﺒﺎرت ﺳﺖ از رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ اﻧﺘﻘﺎل ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ )‪ (transpersonal psychology‬ﮐﻪ ﺟﻨﺒﻪهﺎی ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ ﯾﺎ‬
‫روﺣﺎﻧﯽ ذهﻦ ﺑﺸﺮ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻏﯿﺮﻣﺘﻌﺎرف ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺎورهﺎی ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف و ﻣﺎوراءاﻟﻄﺒﯿﻌﻪ و ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ذهﻨﯽ ﻏﯿﺮﻋﺎدی در ﻗﺎﻟﺐ روشهﺎی رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺳﻨﺘﯽ‬
‫ﻣﯽﭘﺮدازد‪.‬‬
 ‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت‬

‫ﻗﻠﻤﺮو‬
‫ﻃﺒﯿﻌﻪ )ﺻﻮری( ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫ٔ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﻤﺎری از ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎی ﻣﺎوراء‬
‫ٔ‬ ‫ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ‬

‫ﺗﻠﭙﺎﺗﯽ‪ :‬اﻧﺘﻘﺎل اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻓﮑﺎر ﯾﺎ ﺣﻮاس از ﻓﺮدی ﺑﻪ ﻓﺮد دﯾﮕﺮ از ﻃﺮﯾﻘﯽ ﻏﯿﺮ از ‪ ۵‬ﺣﺲ اﺻﻠﯽ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺶ آﮔﺎﻫﯽ )‪ :(Precognition‬ادراک اﻃﻼﻋﺎت در ﻣﻮرد ﻣﮑﺎنﻫﺎ ﯾﺎ روﯾﺪادﻫﺎی آﯾﻨﺪه ﻗﺒﻞ از اﯾﻨﮑﻪ رخ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻏﯿﺐ ﮔﻮﯾﯽ ﯾﺎ ﺑﺼﯿﺮت )‪ :(clairvoyance‬ﮐﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت درﺑﺎره ٔ ﻣﮑﺎنﻫﺎ ﯾﺎ روﯾﺪادﻫﺎ در ﻣﮑﺎنﻫﺎی دور دﺳﺖ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺮای ﻋﻠﻢ ﮐﻨﻮﻧﯽ‬
‫ﺑﺸﺮ‪.‬‬
‫روان ‪ -‬ﺟﻨﺒﺸﯽ‪) :‬ﺟﻨﺒﺶ ﻓﺮارواﻧﯽ( ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ذﻫﻦ ﺑﺮای ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاری ﺑﺮ ﻣﺎده‪ ،‬زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﮑﺎن ﯾﺎ اﻧﺮژی از ﻃﺮﯾﻖ روﺷﯽ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺮای ﻋﻠﻢ‬
‫ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺑﺸﺮ‪.‬‬
‫ﺑﺪن ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ ﭘﺲ از ﻣﺮگ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﯾﮏ‬ ‫در‬ ‫ﺑﺸﺮ‬ ‫ﻫﻮﺷﯿﺎری‬ ‫از‬ ‫دﯾﮕﺮ‬ ‫ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ‬ ‫–‬ ‫ﻏﯿﺮ‬ ‫ﻪ‬
‫ٔ‬ ‫ﺟﻨﺒ‬ ‫ﯾﮏ‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫روح‬ ‫ﯾﮏ‬ ‫دوﺑﺎره‬ ‫ﺗﻮﻟﺪ‬ ‫)‪:(Reincarnation‬‬ ‫ﺗﻨﺎﺳﺦ‬
‫رﻓﺖوآﻣﺪ ارواح )‪ :(Hauntings‬ﭘﺪﯾﺪهای ﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ارواح ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺷﺎﻣﻞ روﯾﺎروﯾﯽ ﻓﺮد ﺑﺎ اﻓﺮاد ﻣﺮده ﯾﺎ ﻫﻤﺮاه‬
‫ﺑﺎ ﺗﻌﻠﻘﺎت ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻓﺮد ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺮﺗﺐ رخ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎرﯾﻔﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ اراﺋﻪ ﺷﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻮارد ﮐﺎرﺑﺮد اﺻﻠﯽ آنهﺎ را و هﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن و اﻧﺘﻘﺎدهﺎﯾﺸﺎن را ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻨﺘﻘﺪان ﻋﻘﯿﺪﻩ دارﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎﯾﯽ ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎهﯽ ﮐﺎﻣﻼً دﻗﯿﻖ و ﺳﺨﺖ ﮔﯿﺮاﻧﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ آنهﺎ ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ ﺷﺪﻩ و ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﺮاﯾﻨﺪهﺎﯾﯽ ﻋﺎدی و ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ‬
‫ٔ‬ ‫ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎی ﻣﺎوراء ﻃﺒﯿﻌﻪ ﻧﻤﯽﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬آنهﺎ ﺑﺎ ﻃﺎﻟﻊ ﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺸﻘﺎب ﭘﺮﻧﺪﻩهﺎ‪ ،‬ﭘﺎﮔﻨﺪﻩهﺎ‪،‬‬
‫ٔ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺠﻤﻦ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻧﯿﺰ اﻇﻬﺎر ﮐﺮدﻩاﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺑﯿﺶ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ٔ‬
‫اﻟﺤﺎد ﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﯾﻮریهﺎ‪ ،‬ﺧﻮنآﺷﺎمهﺎ‪ ،‬ﮐﯿﻤﯿﺎﮔﺮی ﯾﺎ ﺟﺎدوﮔﺮی ﺳﺮ و ﮐﺎر ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫روشﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎی ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎهﺪﻩ از روﯾﮑﺮدهﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﺑﻬﺮﻩ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ روشهﺎ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از روﯾﮑﺮدهﺎی ﮐﯿﻔﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎد ٔﻩ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺳﻨﺘﯽ‪ ،‬و‬
‫ٔ‬ ‫ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن هﻨﮕﺎم‬
‫هﻤﭽﻨﯿﻦ روشهﺎی ﺗﺠﺮﺑﯽ ﮐﻤﯽ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از هﻤﻪ ﺟﻨﺠﺎلﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ ﺑﻮدﻩاﻧﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞ در ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺪارک اﻣﺎری ‪ SPI‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت آزﻣﺎﯾﺸﯽ‬

‫ﮔﺎﻧﺰﻓﻠﺪ‬
‫ﮔﺎﻧﺰﻓﻠﺪ در آﻟﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺤﯿﻂ وﺳﯿﻊ‪ ،‬ﺗﮑﻨﯿﮑﯽ ﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﻠﭙﺎﺗﯽ در اﻓﺮاد ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺗﮑﻨﯿﮏ ﻣﺤﯿﻂ دﯾﺪاری و ﺷﻨﯿﺪاری ﻓﺮد ﻋﺎﯾﻖ ﺷﺪﻩ و‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺎﺑﺶ ﻧﻮر ﻗﺮﻣﺰ ﻣﻼﯾﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر از ﻃﺮﯾﻖ ﭼﺴﺒﺎﻧﺪن ﺗﻮپهﺎی ﭘﯿﻨﮓ ﭘﻮﻧﮓ ﺑﻪ ﭼﺸﻤﺎن‬
‫ِ‬ ‫ﺗﺪاﺧﻼت ذهﻨﯽ ﻓﺮد رو ﺑﻪ ﺧﺎﻣﻮﺷﯽ ﻣﯽرود‪ .‬ﻋﺎﯾﻖ ﻧﻤﻮدن ﺣﺲ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﻣﻌﻤﻮﻻً از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﭘﺨﺶ ﯾﮏ ﺻﺪای ﺳﺎﮐﻦ ﯾﺎ ﺻﺪاهﺎﯾﯽ ﺷﺒﯿﻪ اﯾﻦهﺎ ﻣﺴﺪود ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬هﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮد در ﯾﮏ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ دراز‬
‫ِ‬ ‫داوﻃﻠﺐ ﮔﯿﺮﻧﺪﻩ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺣﺲ ﺷﻨﻮاﯾﯽ ﻓﺮد ﮔﯿﺮﻧﺪﻩ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﻤﻮﻻً از‬
‫ﮐﺸﯿﺪﻩ و راﺣﺖ ﻗﺮار دادﻩ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﻻﻣﺴﻪ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬در ﯾﮏ آزﻣﺎﯾﺶ ﮔﺎﻧﺰﻓﻠﺪ ﻧﻮﻋﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﻓﺮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﯿﺮﻧﺪﻩ و ﻓﺮدی دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮﺳﺘﻨﺪﻩ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ هﺮ دو‬
‫در ﻣﺤﯿﻂ ﻋﺎﯾﻖ ﻗﺮار دادﻩ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮد درﯾﺎﻓﺖﮐﻨﻨﺪﻩ در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﺤﯿﻂ ﮔﺎﻧﺰﻓﻠﺪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎﻩ ﺑﻪ ﻓﺮد ﻓﺮﺳﺘﻨﺪﻩ ﯾﮏ وﯾﺪﺋﻮﮐﻠﯿﭗ ﯾﺎ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺳﺎﮐﻦ ﻧﺸﺎن دهﺪ ﻣﯽﺷﻮد و از او ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ذهﻨﯽ اﯾﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ را ﺑﻪ ﻓﺮد ﮔﯿﺮﻧﺪﻩ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬از ﻓﺮد درﯾﺎﻓﺖﮐﻨﻨﺪﻩ ﻧﯿﺰ ﮐﻪ در ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺎﻧﺰﻓﻠﺪ ﻗﺮار دارد ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﺻﺪای ﺑﻠﻨﺪ راﺟﻊ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺎﻻت ذهﻨﯽ ﺧﻮد ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺼﺎوﯾﺮ‪ ،‬اﻓﮑﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺧﻮﯾﺶ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ .‬در اﻧﺘﻬﺎی دور ٔﻩ ﻓﺮﺳﺘﺎدن اﻃﻼﻋﺎت ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺣﺪود ‪ ٢٠‬ﺗﺎ ‪ ٤٠‬دﻗﯿﻘﻪ ﻃﻮل ﻣﯽﮐﺸﺪ‪ ،‬ﻓﺮد درﯾﺎﻓﺖﮐﻨﻨﺪﻩ از اﺗﺎق‬
‫ﮔﺎﻧﺰﻓﻠﺪ ﺑﯿﺮون آوردﻩ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ او ‪ ٤‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﯾﺎ ﮐﻠﯿﭗ ﻧﺸﺎن دادﻩ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ‪ ٤‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﯾﺎ ﮐﻠﯿﭗ‪ ،‬ﻣﻮرد درﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺳﻪ ﺗﺎی دﯾﮕﺮ ﺑﺮای ﻓﺮﯾﺐ اراﺋﻪ ﺷﺪﻩاﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮد‬
‫درﯾﺎﻓﺖﮐﻨﻨﺪﻩ ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻮرد درﺳﺖ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ او ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ از ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ادراﮐﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﺣﯿﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﮔﺎﻧﺰﻓﻠﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﺛﺎری از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ذهﻨﯽ از ﺗﺼﻮﯾﺮ ارﺳﺎﻟﯽ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻬﯽ اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶ ﮔﺎﻧﺰﻓﻠﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻨﻔﺮد از وﺟﻮد هﯿﭻ ﭘﺪﯾﺪ ٔﻩ ﻣﺎوراءاﻟﻄﺒﯿﻌﻪ ﺧﺒﺮ ﻧﻤﯽدهﺪ؛ و ﻓﺮد ﺗﻘﺮﯾﺒًﺎ ﺑﻪ هﻤﺎن ﻣﯿﺰان ﮐﻪ‬
‫ﮔﺰﯾﻨﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از روش ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽﺷﻮد ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺎ ﺣﺪی ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ‬
‫ٔ‬ ‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ ‪ ٪ ٢٥‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎﻧﯽ ﻧﻈﯿﺮ دﯾﻦ رادﯾﻦ )‪ ،(Dean Radin‬ﭼﺎرﻟﺰهﻮﻧﻮرﺗﻦ )‪ (Charles Honorton‬و دارﯾﻞ ﺑﻢ )‪ ،(Daryl Bem‬هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ آزﻣﺎﯾﺶهﺎی ﮔﺎﻧﺰﻓﻠﺪ –ﮐﻪ از ﺑﯿﺸﺘﺮ از ‪٣٠٠٠‬‬
‫ٔ‬
‫وﺳﯿﻠﻪ ‪ ٢٤‬ﻣﺤﻘﻖ از ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪﻩ – در ﯾﮏ ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﺮد هﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دهﻨﺪ ٔﻩ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ ،‬ﻓﺮد درﯾﺎﻓﺖﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﯿﺸﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ٔ‬ ‫ﺟﻠﺴﻪ ﮔﺎﻧﺰﻓﻠﺪ ﺑﻪ‬
‫ٔ‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ اﺣﺘﻤﺎل و ﺷﺎﻧﺲ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽرود ﺗﺼﻮﯾﺮ درﺳﺖ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯿﮑﻪ اﯾﻦ ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞ از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﮔﺎﻧﺰﻓﻠﺪ از ﻟﺤﺎظ آﻣﺎری ﺑﺎﻣﻌﻨﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در ﺑﯿﻦ ﻧﺸﺮﯾﺎت اﺻﻠﯽ‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺤﺚ و ﺟﺪلهﺎی ﺑﺴﯿﺎری در ﻣﻮرد ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻀﺎوت از دور‬
‫آزﻣﺎﯾﺶهﺎی ﻗﻀﺎوت از راﻩ دور ﺑﻪ ﻣﺤﮏ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻓﺮد ﺑﺮای ﺑﺪﺳﺖ آوردن اﻃﻼﻋﺎت از ﯾﮏ هﺪف دوردﺳﺖ ﻧﻈﯿﺮ ﯾﮏ ﺷﯽء‪ ،‬ﻣﮑﺎن ﯾﺎ ﻓﺮد ﮐﻪ ازادراک ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻓﺮد ﻗﻀﺎوتﮐﻨﻨﺪﻩ ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ‬
‫آزﻣﺎﯾﺶ ﻗﻀﺎوت از راﻩ دور ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﺗﺎ ﻋﮑﺲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﻋﮑﺲهﺎ ﺑﻪﻃﻮر اﺗﻔﺎﻗﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺨﺺ‬
‫ِ‬ ‫و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻓﺮد ﻗﻀﺎوتﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﺎ آنهﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد ﻣﯽﭘﺮدازد‪ .‬در ﯾﮏ ﻧﻮع‬
‫ﻧﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﮑﺲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ از آن در ﯾﮏ ﻣﮑﺎن دور از دﺳﺘﺮس ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮد ﻗﻀﺎوتﮐﻨﻨﺪﻩ از دور ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻃﺮح آن ﻋﮑﺲ را ﺗﺮﺳﯿﻢ‬
‫ﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﻋﮑﺲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﺎ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ از اﺷﯿﺎء ﺗﮑﺮار ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺴﯿﺎری از راﻩهﺎی ارزﯾﺎﺑﯽ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦﻃﻮر آزﻣﺎﯾﺶهﺎی ﮔﺴﺘﺮش دادﻩ ﺷﺪﻩاﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ‬
‫روش ﻣﺘﺪاول دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﮔﺮوﻩ هﻔﺖ ﺗﺎﯾﯽ از ﻋﮑﺲهﺎی ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ و ﭘﺎﺳﺦهﺎی ﻣﺸﺨﺺ اﻓﺮاد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﮑﺲهﺎ وآﻧﮕﺎﻩ ﺑﻪﻃﻮر ﺗﺼﺎدﻓﯽ ﻣﺨﻠﻮط ﻧﻤﻮدن ﺗﺼﺎوﯾﺮ و ﭘﺎﺳﺦهﺎی ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ از ﻗﻀﺎوتﮐﻨﻨﺪ ٔﻩ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﻋﮑﺲهﺎی درﺳﺖ را ﺑﺎ ﭘﺎﺳﺦهﺎی واﻗﻌﯽ اﻓﺮاد ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دادﻩ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﯾﺘﺐ آنهﺎ را رﺗﺒﻪﺑﻨﺪی ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ روش ﭼﻨﯿﻦ در ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﺷﮑﻞ ﻏﯿﺮ ﻣﺘﻌﺎرﻓﯽ از اﻧﺘﻘﺎل اﻃﻼﻋﺎت وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اﻓﺮاد ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﭘﺎﺳﺦهﺎی درﺳﺖ را ﺑﺎ ﻋﮑﺲهﺎی درﺳﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺳﺎﯾﺮ ﻋﮑﺲهﺎ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دهﻨﺪ‪ .‬ﻃﯽ ‪٢٥‬‬
‫ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺻﺪهﺎ آزﻣﺎﯾﺶ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻘﻘﺎن اﻧﺠﺎم ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻩ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﻓﻨﯽ ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎی ﻏﯿﺮﻣﺘﻌﺎرف ﭘﺮﯾﻨﺴﺘﻮن )‪ (PEAR‬در‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻩ ﭘﺮﯾﻨﺴﺘﻮن و هﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻮﺳﻂ داﻧﺸﻤﻨﺪان در ‪ SRI‬ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ‪SAIC‬ﺗﺤﺖ ﻗﺮار داد ﺑﺎ دوﻟﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ اﺷﺎرﻩ ﮐﺮد‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ دادﻩهﺎی ﺟﻤﻊآوری ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻘﻖ ﻋﻠﻢ ﻣﺎوراءاﻟﻄﺒﯿﻌﻪ‬
‫راﺑﺮت ﺟﯽ‪ .‬ﯾﺎن و رواﻧﺸﻨﺎس ﺑﺮﻧﺪا دان در ‪PEAR‬ﺟﻬﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻣﺪرﮐﯽ در ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻗﻀﺎوت از راﻩ دور ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫روان ﺟﻨﺒﺸﯽ ﺑﺮ روی ﺷﻤﺎره اﻧﺪاز ﺗﺼﺎدﻓﯽ اﻋﺪاد‬

‫زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻓﻌﻞ و اﻓﻌﺎﻻت ﻣﻮﺟﻮد ﺑﯿﻦ ذهﻦ و ﻣﺎدﻩ را‬
‫ٔ‬ ‫ﻇﻬﻮر ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژیهﺎی ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮی و اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﻮی و ﮐﻢ هﺰﯾﻨﻪ اﻣﮑﺎن رﺷﺪ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺠﺮﺑﯽ ﮐﺎﻣﻼً ﺧﻮدﮐﺎر در‬
‫ﻓﺮاهﻢ ﮐﺮدﻩاﺳﺖ‪ .‬در ﯾﮑﯽ از ﻣﺘﺪاولﺗﺮﯾﻦ اﯾﻦ ﻧﻮع آزﻣﺎﯾﺶهﺎ‪ ،‬ﯾﮏ ﺷﻤﺎرﻩ اﻧﺪاز ﺗﺼﺎدﻓﯽ اﻋﺪاد )‪ (RNG‬ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﭘﺎرازﯾﺖهﺎی رادﯾﻮاﮐﺘﯿﻮ ﯾﺎ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑﯽ ﺑﻨﺎ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﯾﮏ ﺟﺮﯾﺎن از دادﻩ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن اﻃﺎﻻﻋﺎﺗﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺮماﻓﺰارهﺎی ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮی ﺿﺒﻂ و ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻓﺮد ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪﻃﻮر ذهﻨﯽ ﺗﻮزﯾﻊ ﺷﻤﺎرﻩهﺎی اﺗﻔﺎﻗﯽ را ﺗﻐﯿﯿﺮ دهﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ‬
‫ﮐﺎرﮐﺮد اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶ ﻣﻌﺎدل ﭘﺮﺗﺎب ﺳﮑﻪاﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻓﺮد ﺗﻌﻤﺪاً ﺑﺘﻮاﻧﺪ هﻨﮕﺎم ﭘﺮﺗﺎب ﯾﮏ ﺳﮑﻪ در هﻮا ﺑﯿﺸﺘﺮ از ‪ ٪ ٥٠‬ﺷﯿﺮ ﺑﯿﺎورد‪ .‬ﻣﺰاﯾﺎی آزﻣﺎﯾﺶ ‪ RNG‬اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ روش‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﮐﻨﺘﺮل ﺷﺪﻩ و هﻤﭽﻨﯿﻦ ﺟﻤﻊآوری ﻣﻘﺪار زﯾﺎدی از اﻃﻼﻋﺎت در ﻣﺪت زﻣﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﺗﺎهﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﮑﻨﯿﮏ هﻢ ﺑﺮای ﺗﺴﺖ ﮐﺮدن اﻓﺮاد ﺑﺮای روان –‬
‫ﺟﻨﺒﺸﯽ و هﻢ ﺑﺮای ﺗﺴﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﻓﺮد ﺑﺮ ‪ RNG‬در ﮔﺮوﻩهﺎی ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدﻩ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮا ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرﮔﯽ از اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ‪ RNG‬هﺮ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﯾﮑﺒﺎر از زﻣﺎن ﻇﻬﻮرش‬
‫ﻣﺆﺳﺴﻪ ‪PEAR‬راﺑﺮت‪ .‬ﺟﯽ‪ .‬ﺟﺎن و هﻤﮑﺎرش ﺑﺮﻧﺪا دان ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺪاز ٔﻩﺗﺄﺛﯿﺮ در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻮارد ﺑﺴﯿﺎر اﻧﺪک ﺑﻮدﻩ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ٔ‬ ‫ﻧﺸﺮﯾﻪاﻧﺠﻤﻦ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﯿﺪﻩاﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬار‬
‫ٔ‬ ‫در ‪ ١٩٨٦‬در‬
‫ﻣﺠﻠﻪ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ ﭼﻨﺪﯾﻦ‬
‫در ﻃﻮل زﻣﺎن و ﻃﺮاﺣﯽهﺎی ﺗﺠﺮﺑﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدﻩ و اﮔﺮ ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶ از ﻟﺤﺎظ آﻣﺎری ﻣﻌﻨﺎ دار اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞ در ٔ‬
‫ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻋﻨﻮان ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﻧﺪازﻩ ﺗﺄﺛﯿﺮ در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺴﯿﺎر اﻧﺪک وﻟﯽ از ﻟﺤﺎظ آﻣﺎری ﻣﻌﻨﺎدار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻧﺘﻘﺎدی ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﺎﻣﻞ ‪ ٣٨٠‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽ‬

‫ﺗﺪاﺧﻼت ذﻫﻨﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎی ﺟﺎﻧﺪار‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮات اراد ٔﻩ ﯾﮏ ﻓﺮد ﺑﺮ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ ﯾﮏ ﻓﺮد در ﻣﮑﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﭘﺮدازد‪ .‬ﯾﮏ ﻧﻮع از آزﻣﺎﯾﺶهﺎی‬
‫ٔ‬ ‫ﻗﺒﻼً ﺑﻪ آن ‪ PK‬زﯾﺴﺘﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪» .‬در اﯾﻦ روش )‪ (DMILS‬ﺑﻪ‬
‫‪ DMILS‬ﮐﻪ ﮔﺰارش آن ﻣﺘﺪاول ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ‪ «،‬اﺣﺴﺎس اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ زل زدﻩاﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ‪ ".‬ﻓﺮد زل زﻧﻨﺪﻩ و ﻓﺮدی ﮐﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ ﺑﻪ او زل زدﻩ ﺷﻮد در ﻣﮑﺎنهﺎی ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ ﮐﻪ ﻋﺎﯾﻖ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ ﻗﺮار دادﻩ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎﻩ از ﻓﺮد زل زﻧﻨﺪﻩ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ در دورﻩهﺎی زﻣﺎﻧﯽ ﺧﺎﺻﯽ از ﻃﺮﯾﻖ اﺗﺼﺎل وﯾﺪﺋﻮﯾﯽ ﻣﺪارﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﺮدی ﮐﻪ در ﻧﻘﺶ درﯾﺎﻓﺖﮐﻨﻨﺪﻩ اﺳﺖ ﯾﮏ‬
‫ﭼﺸﻤﮏ ﺳﺎدﻩ ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬در هﻤﯿﻦ اﺛﻨﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻋﺼﺒﯽ ﻓﺮد ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻮدﮐﺎر و ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬روﺷﯽ ﮐﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﻣﺠﻤﻮع دادﻩهﺎی اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶ و آزﻣﺎﯾﺶهﺎی‬
‫‪ DMILS‬ﻣﺸﺎﺑﻪ را ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺮدﻩاﻧﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﯾﮏ ﻓﺮد ﺑﻪ ﺳﻮی ﯾﮏ ﻓﺮد دور از دﺳﺘﺮس‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺮدی ﻋﺎﯾﻖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻋﺼﺒﯽ ﻓﺮد را ﻓﻌﺎل ﮐﺮدﻩ ﯾﺎ‬
‫از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﺎزدارد! در ﯾﮏ ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻪ از اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶهﺎ در ژورﻧﺎل رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ در ﺳﺎل ‪ ٢٠٠٤‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻘﺎن درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ اﺛﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ اﻣﺎ ﻣﻌﻨﺎدار از ﻣﺠﻤﻮع‬
‫‪ DMILS‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮداﺷﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ هﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮد هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺗﻌﺪاد ﮐﻢ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺷﺪﯾﺪاً ﺳﺨﺖ ﮔﯿﺮاﻧﻪ و دﻗﯿﻖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﯾﮏ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻩ ﺑﺪﺳﺖ‬
‫آﻣﺪﻩ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺪاز ٔﻩﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﻪ هﯿﭻ وﺟﻪ ﻣﻌﻨﯽ دار ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﺆﻟﻔﺎن ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮی ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﺮﭼﻪ وﺟﻮد ﺑﺮﺧﯽ ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻦ از راﻩ دور ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﻨﺘﻔﯽ‬
‫داﻧﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮐﻤﺒﻮد ﻣﻔﺎهﯿﻢ ﺗﮑﺮار ﺷﻮﻧﺪ ٔﻩﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻧﻈﺮی‪ ،‬هﯿﭻ ﻣﺪرﮐﯽ در ﺗﺄﯾﯿﺪ وﺟﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺪﯾﺪﻩای وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫آزﻣﺎﯾﺶﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻟﺤﻈﺎت ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﺮگ‬

‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﺮگ )‪ (NDE‬ﺗﺠﺮﺑﻪای ﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﻓﺮد ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﺮگ ﺑﻮدﻩاﺳﺖ ﯾﺎ ﯾﮏ ﻣﺮگ ﭘﺰﺷﮑﯽ )ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ( را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮدﻩ و ﺳﭙﺲ دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ هﻮش آﻣﺪﻩاﺳﺖ ﮔﺰارش‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪن از ﺗﻦ و ﻣﺸﺎهﺪ ٔﻩ ﻧﻮاﺣﯽ اﻃﺮاف‪ ،‬ﺣﺲ ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎ و ﺷﺪﯾﺪ ﻋﺸﻖ و ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﺣﺲ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ٔ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪NDE .‬هﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﺎ از ﺗﺠﺮﯾﺒﺎت زﯾﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ :‬اﺣﺴﺎس ﻣﺮدن‪،‬‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﺮور‬
‫ٔ‬ ‫ﻃﺮﯾﻖ ﯾﮏ راهﺮوی ﺑﺎرﯾﮏ و ﺗﻮﻧﻞ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮدن ﺑﺎ ﻗﻮم و ﺧﻮﯾﺶهﺎی از دﻧﯿﺎ رﻓﺘﻪ ﯾﺎ ﭘﯿﮑﺮهﺎی روح ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪن ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻮراﻧﯽ ﯾﺎ ﺧﻮد ﻧﻮر‪،‬‬
‫ِ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ از‬
‫ﺷﺪن زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﺮزهﺎ و ﺣﺎﺷﯿﻪهﺎ‪ ،‬و اﺣﺴﺎس ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺑﺪن‪ ،‬اﻏﻠﺐ هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﺑﯽ ﻣﯿﻠﯽ و اﮐﺮاﻩ‪ .‬ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ‪ NDE‬اﺻﻮﻻً ﺑﺎ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت رواﻧﭙﺰﺷﮑﺎﻧﯽ هﻤﭽﻮن اﻟﯿﺰاﺑﺖ ﮐﻮﺑﻠﺮ – رز‬
‫)‪ ،(Elisabeth Kübler-Ross‬ﺟﺮج رﯾﭽﯽ )‪ (George Ritchie‬و رﯾﻤﻮﻧﺪ ﻣﻮدی ﺟﯽ‪ .‬آر )‪ (Raymond Moody Jr‬آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬رﯾﻤﻮﻧﺪ ﻣﻮدی در ﺳﺎل ‪ ١٩٩٨‬ﺑﻪ ﮐﺮﺳﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫هﻮﺷﯿﺎری در داﻧﺸﮕﺎﻩ ﻧﻮادا ﻻس وﮔﺎس ﻣﻨﺴﻮب ﺷﺪ‪ .‬اﻧﺠﻤﻦ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﺮگ )‪ (IANDS‬در ‪١٩٧٨‬ﺟﻬﺖ ﺑﺮآوردن ﻧﯿﺎزهﺎی ﻣﺤﻘﻘﺎن اوﻟﯿﻪ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫درون اﯾﻦ رﺷﺘﻪ از ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﻌﺪی ﻧﻈﯿﺮ ﺑﺮوس ﮔﺮﯾﺴﻮن)‪ ،(Bruce Greyson‬رواﻧﺸﻨﺎس ﮐﻨﺖ رﯾﻨﮓ )‪ (Kenneth Ring‬و ﮐﺎﺑﺪﺷﻨﺎس ﻣﯿﺨﺎﯾﻞ ﺳﺎﺑﻮم)‪Michael‬‬
‫زﻣﯿﻨﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪﺗﺠﺮﯾﺒﺎت ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﺮگ را در‬
‫ٔ‬ ‫‪(Sabom‬‬

‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻏﯿﺮﻋﺎدی‬
‫ﺷﻤﺎری از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﻪ در ﻗﺎرﻩهﺎی آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬اروﭘﺎ و اﺳﺘﺮاﻟﯿﺎ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ﻣﻌﻠﻮم ﮐﺮد ﮐﻪ اﻓﺮاد ﺑﺴﯿﺎری ﺗﺠﺮﺑﻪهﺎﯾﯽ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻠﻪ ﭘﺎﺗﯽ‪ ،‬اﻟﻬﺎم )ﭘﯿﺶ آﮔﺎهﯽ( و‬
‫ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎی ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺘﻐﯿﺮهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﺰارش ﭘﺪﯾﺪ ٔﻩ ‪ PSI‬هﻤﺮاﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﺑﺎور ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺖ داﺷﺘﻦ ‪ ،PSI‬ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﺣﺎﻟﺖهﺎی ﺧﻮابآور و ﺗﺠﺰﯾﻪﮐﻨﻨﺪﻩ و‬
‫زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ٔ‬ ‫دﯾﮕﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮهﺎ در هﻮﺷﯿﺎری‪ ،‬و اﻋﺘﻤﺎد ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎریهﺎی ﻋﺼﺒﯽ‪ ،‬روان رﻧﺠﻮری‪ ،‬ﺑﺮونﮔﺮاﯾﯽ و آﺷﮑﺎری و وﺿﻮح ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ .‬هﺮﭼﻨﺪ ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ PSI‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در‬
‫اﺧﺘﻼلهﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﺳﯿﺐهﺎی رواﻧﯽ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯿﺖهﺎی اﺳﮑﯿﺰوﻓﺮﻧﯽ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬اﺧﺘﻼلهﺎی ﺗﺠﺰﯾﻪﮐﻨﻨﺪﻩ و ﺳﺎﯾﺮ اﺧﺘﻼلهﺎ رخ ﺑﺪهﺪ‪ ،‬اﮐﺜﺮ اﻓﺮادی ﮐﻪ واﻗﻌﯿﺖ داﺷﺘﻦ ‪ PSI‬را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺳﺎﻟﻢ‬
‫ﺑﻮدﻩ و ﻓﺎﻗﺪ آﺳﯿﺐهﺎی ﺟﺪی ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آنهﺎ هﻤﭽﻨﯿﻦ دﭼﺎر ﺿﺎﯾﻌﺎت ﮐﻤﺒﻮدﻋﻘﻼﻧﯽ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬
 ‫اﻧﺘﻘﺎدهﺎ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان اﻧﺘﻘﺎد از ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ را ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﮑﻢ آﻏﺎز ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ادﻋﺎهﺎی ﻏﯿﺮﻋﺎدی‪ ،‬ﻣﺪارک ﻏﯿﺮﻋﺎدی ﻧﯿﺰ ﻃﻠﺐ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﯾﮕﺮ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﺿﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﻗﺾ ﻗﺮنهﺎ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاهﺪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل واﻗﻊ‬
‫ﺷﻮد ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺷﻮاهﺪ و ﻣﺪارک ﻏﯿﺮﻋﺎدی ﻧﯿﺰ اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎری از ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﺮان ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎس ﻋﻘﯿﺪﻩ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺪارﮐﯽ از‬
‫ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎدار در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩاﻧﺪ هﻤﮕﯽ دارای ﮐﯿﻔﯿﺖ آزﻣﺎﯾﺶ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﺑﻮدﻩ و ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ دﻗﯿﻖ ﮐﻨﺘﺮل‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻗﻄﻌﯽ اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯾﯽ از‬
‫ٔ‬ ‫ﺷﺎﺧﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﺳﺖ هﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ٔ‬ ‫ﻧﺸﺪﻩاﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ‪،‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﭘﺮ از ﮐﺎﺳﺘﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺎز رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ ﺑﻪ ﻋﺮﻓﺎن ﭘﺮﺳﺘﯽ و ﺷﻬﻮد ﭘﺮﺳﺘﯽ و ﻧﻬﺎﯾﺘًﺎ ﺗﻌﺼﺒﺎت ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ را‬
‫ِ‬ ‫ﺟﻌﻞ و ﮐﻼﻩﺑﺮداری‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻻﯾﻠﯽ ﺑﺮای ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪﻩ ﻋﻨﻮان ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪهﺎی ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ را ﺑﺎ دﯾﺪ ٔﻩ‬
‫ﺷﮏ ﻣﯽﻧﮕﺮﻧﺪ هﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﻘﯿﺪﻩ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺸﺶ و ﺗﻤﺎﯾﻞ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺑﺎور ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎی ﻏﯿﺮﻋﺎدی اﻏﻠﺐ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﻮﯾﺘﺮ از ﻣﺪارﮐﯽ ﮐﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واﻗﻌﯿﺖ ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎی ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ و‬
‫ﻣﺎﯾﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖهﺎی دﻧﺒﺎﻟﻪ داری ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪ .‬روشهﺎی ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن از دﯾﺪﮔﺎﻩ ﺑﺴﯿﺎری از ﺷﮑﺎﮐﺎن )‪ (skeptics‬ﺷﺒﻪ ﻋﻠﻢ ﺧﻮاﻧﺪﻩ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ٔ‬
‫ِ‬ ‫اﻋﺘﺒﺎر ﻋﻠﻤﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻨﺘﻘﺪان ﺣﺮﻓﻪای ﺗﺮ اﻇﻬﺎر ﮐﺮدﻩاﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻧﻪ ﻣﺎد ٔﻩ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪﻩای دارد‪ ،‬ﻧﻪ ﯾﮏ آزﻣﺎﯾﺶ ﮐﻪ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﺗﮑﺮارﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﯾﮏ ‪ PSI‬ﺑﻪ هﻨﮕﺎم‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺻﻮﻟﯽ ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﻧﺘﻘﺎل ﻏﯿﺮﻋﺎدی اﻃﻼﻋﺎت‪ .‬ﺟﯿﻤﺰ ای‪ .‬آﻟﮑﻮک )‪ (James E. Alcock‬ﭘﺮوﻓﺴﻮر رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎﻩ ﯾﻮرک ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد‬
‫ٔ‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﺎﯾﺶ دهﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ ﯾﮏ‬
‫ﮐﻤﯽ از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺑﯿﻦ رﺷﺘﻪای و هﻤﮑﺎری ﺑﺎ ﻋﻠﻮم اﺻﻠﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﯾﺎ ﺑﯿﻮﻟﻮژی دﺳﺖ زدﻩاﻧﺪ‪ .‬آﻟﮑﻮک اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﺳﯿﺮ ﻋﻠﻮم‪ ،‬ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺪی ﻣﻨﺰوی ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ درﺳﺘﯽ و ﺑﺮ ﺣﻖ ﺑﻮدن آن ﺑﻪ ﮐﻠﯽ زﯾﺮ ﺳﺆال ﺑﺮود و در ﻣﺠﻤﻮع زدن ﺑﺮﭼﺴﺐ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪ هﯿﺞ ﺗﻮﺟﯿﻬﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﮐﻼهﺑﺮداری و ﺟﻌﻞ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯾﯽ از ﮐﻼﻩﺑﺮداری و ﺟﻌﻞ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬آزﻣﺎﯾﺶهﺎی ﺳﻮل ﮔﻮﻟﺪﻧﯽ )‪ (Soal-Goldney‬ﺑﯿﻦ ﺳﺎلهﺎی ‪ ١٩٤١‬ﺗﺎ ‪) ١٩٤٣‬ﺑﺮای ﻧﺸﺎن‬
‫رﺷﺘﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ در اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶهﺎ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺑﺮای‬
‫دادن ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﭘﯿﺶ آﮔﺎهﯽ )اﻟﻬﺎم( در اﻓﺮاد( ﺗﺎ ﻣﺪتهﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶهﺎی ٔ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻠﮏ و ﺟﻌﻞ ﺑﻪ رﺳﯿﺪﮔﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺑﯽﻃﺮﻓﺎﻧﻪ ﺷﺪﯾﺪاً ﺗﮑﯿﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﺳﺎلهﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬هﻨﮕﺎم آﺷﮑﺎرﺳﺎزی ﻣﺪارک آﻣﺎری ﺟﻌﻞ و ﮐﻼﻩﺑﺮداری ﻣﺪارک ﺗﺄﯾﯿﺪ‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺷﺎﺧﻪهﺎی دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ ﯾﺎﻓﺘﻪهﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﮐﺮد ﮐﻪ دﮐﺘﺮ ﺳﻮل ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ دادﻩهﺎی ﺧﺎم و اوﻟﯿﻪ ﺣﻘﻪ زدﻩاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺪ‪ٔ .‬‬
‫»ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ«‪ ،‬ﯾﮏ ﺳﺮی از آزﻣﺎﯾﺶهﺎی ‪ ESP‬ﻣﻮﻓﻖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ دﺳﺘﮑﺎری ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮل ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮ ﻣﻮارد ﻏﯿﺮاﻧﺴﺎﻧﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺨﻢهﺎ‬
‫ٔ‬ ‫واﻟﺘﺮ ﺟﯽ‪ .‬ﻟﻮی)‪ (Walter J. Levy‬ﻣﺪﯾﺮ‬
‫وﻣﻮشهﺎی ﺻﺤﺮاﯾﯽ ﺑﻮد را ﮔﺰارش ﮐﺮد‪ .‬آزﻣﺎﯾﺶهﺎی او ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺜﺒﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯿﮑﻪ اﺷﯿﺎ ﻏﯿﺮاﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و هﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺤﯿﻂ آزﻣﺎﯾﺸﯽ ﺑﺴﯿﺎر اﺗﻮﻣﺎﺗﯿﮏ ﺑﻮد‪ ،‬در آن‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪﻧﻬﺎﯾﯽ آزﻣﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﺣﺬف ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ٔ‬ ‫هﺎی او هﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﺘﻘﺎدی ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﺄﺛﯿﺮ آزﻣﺎﯾﺶ ﮔﺮ ﺑﺮ ﺗﺤﻘﯿﻖ وارد ﻧﺸﺪ و ﺳﺆال ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺎور و اﻋﺘﻘﺎد ﺷﯽء ﻣﺬﮐﻮر در‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ آزﻣﺎﯾﺶ‬
‫اﯾﻦ وﺟﻮد ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت اﻓﺮاد ﭘﺲ از ﻟﻮی ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روش او ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻣﺤﻘﻘﺎن درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻟﻮی در ﺗﺠﻬﯿﺰات ﺛﺒﺖ دادﻩهﺎ دﺳﺖ ﺑﺮدﻩ و ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫اﺳﺖ‪ .‬راﯾﻦ‪ ،‬ﻟﻮی را اﺧﺮاج ﮐﺮد و ﮔﺰارش داد ﮐﻪ در ﺗﻌﺪادی از ﻣﻘﺎﻻت‪ ،‬ﺟﻌﻞ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ‪.‬‬
‫دﺳﺘﯽ ﯾﮏ ردﯾﻒ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺜﺒﺖ دروﻏﯿﻦ اﯾﺠﺎد ﮐﺮدﻩ‬

‫ﺑﺴﯿﺎری از اﻓﺮاد واﺳﻄﻪ ﮐﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ روح هﺴﺘﻨﺪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﺎری ﺑﻪ ﺟﺰ ﮐﻼﻩﺑﺮداری اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽدهﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﺣﻘﻪ ﺑﺎزیهﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻧﻈﯿﺮ رﯾﭽﺎرد‬
‫هﺎﺟﺴﻮن)‪ (Richard Hodgson‬و هﺮی ﭘﺮاﯾﺲ )‪ (Harry Price‬آﺷﮑﺎر ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ١٩٢٠‬ﺷﻌﺒﺪﻩ ﺑﺎز و اﺳﮑﺎﭘﺎﻟﻮژﯾﺴﺖ)‪ e( scapologist‬ﻣﻌﺮوف هﺎری هﻮدﯾﻨﯽ اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن‬
‫ﻣﺤﻘﻘﺎن و ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺷﯿﻮ ٔﻩ آزﻣﺎﯾﺸﯽ ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ از ﮐﻼﻩﺑﺮداری و ﺟﻌﻞ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﮐﻨﺪ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ١٩٧٩‬ﺷﻌﺒﺪﻩ ﺑﺎز و دﺑﺎﻧﮑﺮ ﻣﺸﻬﻮر )‪(debunker‬ﮐﺴﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺗﺒﺤﺮ ﺧﺎﺻﯽ در ﺑﺎﻃﻞ ﮐﺮدن ﭘﺪﯾﺪﻩهﺎی ﻣﺎوراءاﻟﻄﺒﯿﻌﻪ دارد ﯾﻌﻨﯽ ﺟﯿﻤﺰ رﻧﺪی )‪ (James Randi‬ﯾﮏ ﺷﻮﺧﯽ ﮔﻮل زﻧﻨﺪﻩ ﺗﺮﺗﯿﺐ داد‪ .‬اﯾﻦ ﺷﻮﺧﯽ هﻢاﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﭘﺮوژ ٔﻩ آﻟﻔﺎ ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﻧﺪی دو ﺷﻌﺒﺪﻩ ﺑﺎز ﺟﻮان را ﻓﺮﯾﺐ داد ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﮐﻪ ﺑﺮای آنهﺎ ﺑﺴﺘﻪای از آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻩ ﻣﮏ دوﻧﺎل داﻧﺸﮕﺎﻩ واﺷﯿﻨﮕﺘﻦ ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ روشهﺎی آزﻣﺎﯾﺶ ﺿﻌﯿﻒ و اﯾﻦ ﻓﮑﺮ ﺳﺎدﻩ ﻟﻮﺣﺎﻧﻪ ﮐﻪ در‬
‫ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻣﺘﺪاول ﺷﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ هﯿﭻ ﺗﻮﺿﯿﺢ رﺳﻤﯽ ﯾﺎ اﻧﺘﺸﺎراﺗﯽ از آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻩ ﻣﮏ دوﻧﯿﻞ از درﺳﺘﯽ اﺛﺮات ﻧﺸﺎن دادﻩ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ دو ﺷﻌﺒﺪﻩ ﺑﺎز ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﻮدن‬
‫آزﻣﺎﯾﺶهﺎ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ ،‬هﺮ دو ﺷﻌﺒﺪﻩ ﺑﺎز ﻓﺮﯾﺐ ﺧﻮردﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﯿﻤﺰ رﻧﺪی ﻃﯽ ﯾﮏ دور ٔﻩ ‪ ٤‬ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺎ اﺛﺒﺎت ﺧﯿﺎﻟﯽ و ﻓﺮﺿﯽ ﺧﻢ ﮐﺮدن ﻓﻠﺰ از راﻩ دور ﺑﻪﻃﻮر ﮔﺰارﺷﯽ ﮔﻮل ﺧﻮردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺷﮑﺴﺖهﺎی روش ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺪارﮐﯽ ﺳﺖ ﮐﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻧﮕﻮﯾﯿﻢ هﻤﻪ‪ -‬دﺳﺖ ﮐﻢ اﮐﺜﺮ ‪ -‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻏﯿﺮﻋﺎدی ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪﻩ در ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ از ﺧﻄﺎهﺎ ﯾﺎ ﺟﻌﻞهﺎ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻧﺘﻘﺎد از ﻧﺘﺎﯾﺞ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﯽ‬

‫هﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮﺧﯽ از ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﻧﺘﻘﺎدی اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ ﻋﻠﻤﯽ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد آنهﺎ ﻧﺘﺎﯾﺞ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎهﯽ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪﻩ را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮورﮔﺮان ﺷﮑﺎک ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎهﯽ ﻣﻮﻓﻖ در ‪ PSI‬ﻇﺎهﺮاً ﺑﯿﺸﺘﺮ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﺛﺮات ‪ PSI‬ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﯿﻮﻩهﺎی ﻏﯿﺮ دﻗﯿﻖ و ﻃﺮز ﮐﺎر‬
‫ﻧﺎﻣﺮﺗﺐ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺿﻌﯿﻒ و ﮐﺎﻣﻼً آﻣﻮزش ﻧﺪﯾﺪﻩ ﯾﺎ ﺣﻘﻪهﺎی روش ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪﻩاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ دادﻩهﺎی ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪﻩ از آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻩ ‪PEAR‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻨﺘﻘﺪاﻧﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﭘﺮوﻓﻮﺳﻮر آﻣﺎری‬
‫ﺟﺴﯿﮑﺎ آﺗﺲ)‪ (Jessica Utts‬و رواﻧﺸﻨﺎس ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ری هﺎﯾﻤﻦ)‪ (Ray Hyman‬ﻧﻘﺪ ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪ .‬آﺗﺲ ادﻋﺎ ﮐﺮدﻩاﺳﺖ ﮐﻪ اﺷﮑﺎﻻت ﺑﯿﺸﻤﺎری اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶهﺎی در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫رﻧﺪمﺳﺎزی )ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻋﺪد ﺗﺼﺎدﻓﯽ(‪ ،‬ﺧﻂ ﻣﺒﻨﺎی آﻣﺎری و ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﺪلهﺎی آﻣﺎری دارا هﺴﺘﻨﺪ و هﻤﭽﻨﯿﻦ ارزش ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آزﻣﺎﯾﺶهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎدار هﺴﺘﻨﺪ اﺧﺘﺼﺎص دادﻩ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪﻩاﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮاﯾﻨﺪهﺎی آﻣﺎری و آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎهﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﺒﻮدﻩ و ﺑﺎ ﻧﻘﺺ و اﺷﮑﺎل هﻤﺮاﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﺎﯾﻤﻦ ﻋﻨﻮان ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ آزﻣﺎﯾﺶهﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﮐﺸﻒ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ وﯾﮋﻩ ﻧﯿﺰ ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺎز هﻢ اﯾﻦ ﺑﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮی ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ وﺟﻮد ﮐﺎرﮐﺮدهﺎی رواﻧﯽ ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ادﻋﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﯾﺎﻓﺘﻪهﺎﯾﯽ از‬
‫هﻤﭽﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩاﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ وﺟﻮد ‪ PSI‬ﺧﻮد آﻏﺎزی ﺑﺮای ﭘﺮﺳﺶهﺎی ﺑﯿﺸﻤﺎری ﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﻪ‪ :١ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﯾﮏ ﻓﺮد رواﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎﻩ آن ﻓﺮد در آزﻣﺎﯾﺶهﺎ از‬
‫ﺗﺼﺎدف ﺑﻬﺘﺮ ﻋﻤﻞ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯿﮑﻪ اﯾﻦ ﻓﺮد از ﺗﺼﺎدف ﺑﻬﺘﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ آﻧﮕﺎﻩ آن ﻓﺮد ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ رواﻧﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد و ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻔﺴﻄﻪ در روﻧﺪ اﺛﺒﺎت ﭘﯿﺎﻣﺪهﺎ در‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد!‬
 ‫اﻧﺘﺨﺎب ﺟﺎﻧﺒﺪاراﻧﻪ )ﺳﻮﮔﯿﺮی اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ( و ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞ‬
‫ﻣﻨﺘﻘﺪان هﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﻨﻮان ﮐﺮدﻩاﻧﺪ ﮐﻪ اﻧﺘﺨﺎبهﺎی ﺟﺎﻧﺒﺪاراﻧﻪ و ﮔﺰارشهﺎی دﺳﺘﭽﯿﻦ ﺷﺪﻩ دﻟﯿﻞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪن ﺑﺮﺧﯽ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺜﺒﺖ ﮔﺰارش ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻣﺸﮑﻞ ﭘﺮوﻧﺪﻩهﺎی ﺑﺎﯾﮕﺎﻧﯽ ﺷﺪﻩ« ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ هﻨﮕﺎﻣﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻮﻓﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﺷﻮد و در اﺧﺘﯿﺎر رﺳﺎﻧﻪهﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻨﻔﯽ ﯾﺎ ﺧﻨﺜﯽ ﻣﻄﺮح ﻧﺸﺪﻩ و ﺑﺎﯾﮕﺎﻧﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﺰارشهﺎی اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ و دﺳﺘﭽﯿﻦ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﻤﯿﻘﯽ ﺑﺮ ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞهﺎ ‪ -‬ﯾﮏ ﺗﮑﻨﯿﮏ آﻣﺎری‬
‫ﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدی ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺎ هﺪف ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻗﺪرت آﻣﺎری ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای ﻧﺸﺎن دادن ﯾﮏ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮدآوری ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ – ﮔﺬاﺷﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞ ﺿﻌﻒ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ آزﻣﺎﯾﺶهﺎ‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻨﻔﺮد را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻨﺘﻘﺪان اﻇﻬﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪای ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻨﻔﺮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ اﺛﺮ ﻣﻌﻨﺎدار در ﯾﮏ ﺳﻄﺢ آﻣﺎری ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﺧﯿﺮاً ﯾﮏ‬
‫ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻪ از ﺗﺮﮐﯿﺐ ‪ ٣٨٠‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮ روی روان – ﺟﻨﺒﺸﯽ ﮐﻪ از آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻩ ‪ PEAR‬ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪﻩاﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ هﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ و در ﻣﺠﻤﻮع اﺛﺮ آﻣﺎری‬
‫ﻣﻌﻨﺎداری وﺟﻮد دارد اﻣﺎ اﯾﻦ اﺛﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺒﻮدﻩ و ﺗﻌﺪاد ﻧﺴﺒﺘًﺎ ﮐﻤﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻨﻔﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را ﺑﺎﻃﻞ ﮐﻨﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب آزﻣﺎﯾﺶهﺎی دارای ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺜﺒﺖ و ﺣﺬف آزﻣﺎﯾﺶهﺎی ﺧﻨﺜﯽ‬
‫ﯾﺎ ﻣﻨﻔﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺠﺒﻮﺑﯿﺖ ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞ در ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﯿﺸﻤﺎری ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ و اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ دردﺳﺮ ﺣﺘﯽ در‬
‫ﺧﻮد ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد ‪ .‬ﻣﻨﺘﻘﺪان ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن از ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞهﺎ ﺑﺮای ﺗﻮﻟﯿﺪ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت دروﻏﯿﻦ ﮐﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻌﻨﺎدار آﻣﺎری ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪﻩ ﻧﺸﺎن دهﻨﺪ ٔﻩ وﺟﻮد ﭘﺪﯾﺪ ٔﻩ‬
‫‪ PSI‬اﺳﺖ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻘﻘﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟﯽ‪.‬ای‪ .‬ﮐﻨﺪی ﻋﻨﻮان ﮐﺮدﻩاﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞهﺎ در ﺳﺎﯾﺮ ﺷﺎﺧﻪهﺎی ﻋﻠﻢ و ﭘﺰﺷﮑﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺸﮑﻼت ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﻧﮕﺮاﻧﯽهﺎﯾﯽ در ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞهﺎ اﯾﺠﺎد ﮐﺮدﻩاﺳﺖ‪ .‬در ﯾﮏ ﺗﺤﻠﯿﻞ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻘﺪان اﻋﻼم ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ روشهﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻓﺮﺻﺘﯽ ﺑﺮای ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺳﻮﮔﯿﺮاﻧﻪ‬
‫ﻃﺮﯾﻖ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮارد دﺳﺘﭽﯿﻦ ﺷﺪﻩ ﺑﺮای ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬روشهﺎی ﺑﮑﺎرﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻼکهﺎی اﺳﺎﺳﯽ و ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪﻩ ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ‪ .‬ﻣﻨﺘﻘﺪان ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ در‬
‫ِ‬ ‫از‬
‫ﮐﺎرﺑﺮد ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞ در ﭘﺰﺷﮑﯽ وﺟﻮد دارد در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺟﻮد ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﺤﻘﻘﺎن در اﯾﻦ رﺷﺘﻪ‪ ،‬از ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞهﺎی ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞهﺎی ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮیهﺎی ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺘﻀﺎدی ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪﻩاﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﯿﺎد آﻣﻮزﺷﯽ ﺟﯿﻤﺰ رﻧﺪی ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻌﺒﺪﻩ ﺑﺎز و ﺷﮑﺎک ﻣﻌﺮوف ﺟﯿﻤﺰ رﻧﺪی در ﺳﺎل ‪ ١٩٩٦‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰﻩای ﺑﻪ ارزش‬
‫ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن دﻻر ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮدﻩاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮل دﻗﯿﻖ و ﻋﻠﻤﯽ هﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪای از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻏﯿﺮﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﻣﺎوراء ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺮوهﺎی ﭘﻨﻬﺎن ﯾﺎ اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن از وﺟﻮد‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰهﺎﯾﯽ ﺑﺪهﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮدﻩاﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶهﺎی ﺑﺎ ﺗﺄﯾﯿﺪ و ﺣﻀﻮر ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﮐﺜﺮ ﻣﻮارد از ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪای آﺳﺎن و ﺳﺎدﻩ از‬
‫آﻧﭽﻪ ادﻋﺎی اﻧﺠﺎم آن را دارد اﻧﺠﺎم دهﺪ و ﺳﭙﺲ آزﻣﺎﯾﺶ رﺳﻤﯽ آﻏﺎز ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶ اوﻟﯿﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﺣﻀﻮر و ﺑﺮرﺳﯽ دﻗﯿﻖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﻩ ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺟﯿﻤﺰ رﻧﺪی در ﻣﺤﻞ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺪﻋﯽ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﻌﺪ از اﻧﺠﺎم و ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ آزﻣﺎﯾﺶ اوﻟﯿﻪ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺟﯿﻤﺰ رﻧﺪی ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ را ﻣﺪﻋﯽ ﺧﻮاهﺪ ﻧﺎﻣﯿﺪ و آزﻣﺎﯾﺶ ﺑﻌﺪی را در ﻣﺤﻞ ﻣﺆﺳﺴﻪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﻈﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ اﻧﺠﺎم ﺧﻮاهﺪ‬
‫داد و در ﺻﻮرت ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ آزﻣﺎﯾﺶ دوم‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰﻩ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺗﻌﻠﻖ ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﺎﮐﻨﻮن هﯿﭻﮐﺲ آزﻣﺎﯾﺶ اوﻟﯿﻪ را ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ رد ﻧﮑﺮدﻩاﺳﺖ و ﺣﺘﯽ ﯾﮏ ﻣﺪﻋﯽ ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد!‬

‫ﺳﺎزﻣﺎنهﺎ و اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎ ِﻩ هﻮپ ﻟﯿﻮرﭘﻮل‪،‬‬
‫ِ‬ ‫ﺗﻌﺪادی از آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻩهﺎی داﻧﺸﮕﺎهﯽ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت را ادارﻩ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻣﯿﺎن آنهﺎ واﺣﺪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﮐﻮﺳﺘﻠﺮ در داﻧﺸﮕﺎﻩ ادﯾﻨﺒﻮرگ‪ ،‬ﮔﺮوﻩ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﺮاﯾﻨﺪهﺎی رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ ﻏﯿﺮﻋﺎدی‬
‫ٔ‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ ‪ VERITAS‬در داﻧﺸﮕﺎﻩ آرﯾﺰوﻧﺎ‪ ،‬واﺣﺪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ اﻧﺘﻘﺎل ﺷﺨﺼﯽ و هﻮﺷﯿﺎری داﻧﺸﮕﺎﻩ ﺟﺎن ﻣﻮرس ﻟﯿﻮرﭘﻮل‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ‬
‫ٔ‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻩ ﻧﻮرت هﺎﻣﭙﺘﻮن و واﺣﺪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﮔﻠﺪاﺳﻤﯿﺖ داﻧﺸﮕﺎﻩ ﻟﻨﺪن‪ .‬ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻏﯿﺮﻋﺎدی داﻧﺸﮕﺎﻩ ﭘﺮﯾﻨﺴﺘﻮن‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩﺗﺮﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻩهﺎ ﮐﻪ ادارﻩﮐﻨﻨﺪ ٔﻩ‬
‫آزﻣﺎﯾﺶهﺎی روان – ﺟﻨﺒﺸﯽ ﺑﻮد در ﻓﻮرﯾﻪ ‪ ٢٠٠٧‬ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎزﻣﺎنهﺎی ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬

‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت روﺣﯽ ‪ -‬رواﻧﯽ‪،‬‬

‫ِ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ‬
‫ٔ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت روﺣﯽ‪ -‬رواﻧﯽ(‪،‬‬
‫ٔ‬ ‫ﻧﺸﺮﯾﻪ‬
‫ٔ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت روﺣﯽ ‪ -‬رواﻧﯽ )ﻣﻨﺘﺸﺮﮐﻨﻨﺪ ٔﻩ‬
‫ٔ‬ ‫ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻋﻠﻮم ﻣﻌﺮﻓﺖﺑﺨﺸﺎﻧﻪ‪ ،‬اﻧﺠﻤﻦ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ‪،‬‬
‫ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻨﯿﺎد ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻣﻨﺘﺸﺮﮐﻨﻨﺪ ٔﻩ‬
‫ٔ‬ ‫ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮﮐﻨﻨﺪ ٔﻩ‬
‫ٔ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت روﺣﯽ‪ -‬رواﻧﯽ(‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ راﯾﻦ و‬
‫ٔ‬ ‫ﻧﺸﺮﯾﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ‬
‫ٔ‬ ‫)ﻣﻨﺘﺸﺮﮐﻨﻨﺪ ٔﻩ‬
‫ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ اروﭘﺎ ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ﻣﺆﺳﺴﻪاﺳﺘﺮاﻟﯿﺎﯾﯽ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻣﻨﺘﺸﺮﮐﻨﻨﺪ ٔﻩ‬
‫ٔ‬ ‫ﻧﺸﺮﯾﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬و‬
‫ٔ‬

‫ﻧﺸﺮﯾﻪ ﺑﺮرﺳﯽهﺎی‬
‫ٔ‬ ‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺣﺘﯽ را ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬هﯿﺌﺖ ﺑﺮرﺳﯽهﺎی ﺷﮑﺎﮐﺎﻧﻪ ‪ .‬ﻣﻨﺘﺸﺮﮐﻨﻨﺪ ٔﻩ‬
‫ِ‬ ‫هﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﺎزﻣﺎنهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮرﺳﯽهﺎی اﻧﺘﻘﺎدی از ﻓﺮارواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ و‬
‫ﺷﮑﺎﮐﺎﻧﻪ‪ .‬ﺑﻨﯿﺎد آﻣﻮزﺷﯽ ﺟﯿﻤﺰ رﻧﺪیﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻌﺒﺪﻩ ﺑﺎز و ﺷﮑﺎک ﻣﻌﺮوف ﺟﯿﻤﺰ رﻧﺪی ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺴﺘﺎرهﺎی واﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﺣﺴﯿﻦ اﻟﻤﺎﺳﯿﺎن‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫وﯾﮑﯽﭘﺪﯾﺎی اﻧﮕﻠﯿﺲ‬

‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﯽهﺎی ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫‪Broughton, Richard S.. Parapsychology. Ballantine Books, 1992.‬‬
‫‪Houran, James. Hauntings and Poltergeists: Multidisciplinary Perspectives. McFarland & Company, 2001. 330 pages.‬‬
‫‪ISBN 0-7864-0984-3.‬‬
‫‪Irwin, Harvey J.. Watt, Caroline A.. An Introduction to Parapsychology. McFarland & Company, 2007. 320. ISBN 978-‬‬
‫‪0-7864-3059-8.‬‬
 ‫ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﯿﺮون‬
a professional organization of scientists and ،‫ ﻓﺮاﻫﻨﺠﺎر‬Parapsychology FAQ Frequently asked questions, by the
.in ۱۹۶۹ ‫ اﻧﺠﻤﻦ ﭘﯿﺸﺒﺮد ﻋﻠﻮم آﻣﺮﯾﮑﺎ‬scholars engaged in the study of psychic phenomena, af filiated with the
FindArticles.com Index Large number of articles about parapsychology, from publications such as the Journal of
.‫ ﻣﺤﻘﻖ ﺷﮑﺎک‬Parapsychology and the
Committee for Skeptical Inquiry Organization formed in 1976 to promote scientific skepticism and encourage the
.critical investigation of paranormal claims and parapsychology

«https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=‫&ﻓﺮاروانﺷﻨﺎﺳﯽ‬oldid=24681379» ‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‬

.‫ وﯾﺮاﯾﺶ ﺷﺪهاﺳﺖ‬۱۳:۴۹ ‫ ﺳﺎﻋﺖ‬۲۰۱۸ ‫ اﮐﺘﺒﺮ‬۲۱ ‫اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ آﺧﺮﯾﻦﺑﺎر در‬

‫ در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ؛ ﺑﺮای ﺟﺰﺋﯿﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺮاﯾﻂ اﺳﺘﻔﺎده را‬Creative Commons Attribution/Share-Alike ‫ﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﺗﺤﺖ ﻣﺠﻮز‬ ٔ ‫ﻫﻤ‬
.‫ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‬
.‫وﯾﮑﯽﭘﺪﯾﺎ® ﻋﻼﻣﺘﯽ ﺗﺠﺎری ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻏﯿﺮاﻧﺘﻔﺎﻋﯽ ﺑﻨﯿﺎد وﯾﮑﯽﻣﺪﯾﺎ اﺳﺖ‬