SU TEMİNİ ve KANALİZASYON SİSTEMLERİ

Su, insan ve diğer canlıların ana ihtiyaçlarının başında gelir. İnsan vücudunun %90’ı sudur. Aç kalan bir
insan uzun süre yasayabilmesine rağmen, susuz kalan bir kimse kısa sürede ölmektedir. Fert olarak sadece içmek
için gerekli olan su ihtiyacı günde 4-5 litreyi litreden fazla değildir. Bununla beraber toplumlar teşekkül edip, köy,
kasaba ve şehirler oluştuktan sonra, Fertlerin su ihtiyaçları büyük ölçüde artmakta ve toplumların hayat
standartlarına bağlı olarak fert başına günde 100–400 litreyi bulmaktadır. Toplumların gelişmişliği, uygun kalitede
ve yeterli miktarda suyun bulunmasına bağlıdır. Bundan dolayı su temini ve kanalizasyon tesisleri fertlerin ihtiyacı
olmaktan çıkıp, toplum için bir zaruret haline gelmiştir. Yeteri kadar temiz su ve kullanılmış suları uzaklaştırma
tesisleri bulunmayan toplumlarda kolera, tifo vb salgın hastalıklar ortaya çıkmaktadır.

Su getirme sisteminin genel özellikleri

Su getirme sistemleri genel olarak şunları içine alır :

Su alma tesisleri: Membalar, Yatay ve düşey kuyular, Nehir, Göl veya baraj suları

1. Suların tasfiyesi
2. Terfi merkezi
3. Biriktirme hazneleri (Depolar)
4. İletim (isale) hattı
5. Su dağıtım sistemi (Şebeke)
6. Bina bağlantı borusu ve bina iç tesisatı

Su alma tesisleri ya şimdiki ya da gelecekteki su ihtiyaçlarını sürekli olarak karşılamaya yetecek

miktardaki bir su kaynağından alır. Su alma yerinde sular kalitece istenen standartları sağlamıyorsa, tasfiye
(arıtma) tesisleri toplanan suyu hizmet edeceği maksatlara elverişli hale getirir. Suyun yer çekimi ile iletilmesinin
mümkün olmadığı hallerde, terfi merkezleri suyun istenilen yüksekliğe iletilmesini mümkün kılarlar. Biriktirme
hazneleri ise; ihtiyaçtan fazla suları ihtiyaca yetmeyen zamanlarda kullanılmak üzere biriktirerek zaman zaman
yetersiz olan bir kaynağı, sürekli olarak ihtiyacı karşılayacak hale getirirler. Kaynaktan alınan suları kullanılacak
bölgeye iletilmesini temin eden boru hattına iletim (isale) hattı adı verilir. İhtiyaç bölgesine getirilmiş olan suları
ihtiyaç sahiplerine dağıtan tesislere de şebeke veya su dağıtım sistemi denir.

Şekil.1: Bir su temini tesisin elamanları

1
Bir su getirme tesisinin son elamanları olan bina bağlantı borusu, şehir şebeke borusundan binadaki su saatine
kadar olan boru, bina iç tesisatı ise binadaki su saatinden musluklara kadar olan kısımdır.

NÜFUS TAHMİNİ

1- Mevcut sayım değerlerinin analizi

...İlçesi Geçmiş Yıllara Ait Nüfus Sayımı Sonuçları

80000

70000

60000

50000
Nüfus
Nüfus

40000

30000

20000

10000

0
1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015
Yıllar

2
 ... İlçesi Geçmiş Yıllara Ait Nüfus Artış Hızları (‰)
40,00

35,00

30,00
Nüfus Artış Oranları

25,00

20,00
Nüfus Artış Hızı
15,00
(‰)
10,00

5,00

0,00
1965 1975 1985 1995 2005 2015
-5,00
Yıllar

2- Gelecek Nüfus Hesapları

Yerleşimin gelecekteki su tüketimlerinin doğru hesaplanabilmesi için en önemli etken nüfus

tahminlerinin hesap yılında doğru olarak yapılmasıdır. Nüfus tahminin gerçekçi olabilmesi için nüfus
projeksiyon hesabı en az 3 farklı yöntemle bulunmalıdır. Bölge özelliğine göre tüm etkili değişkenler
(turizm-sanat merkezi-spor merkezi-eğitim-askeri alan vb) dikkate alınmalıdır.

3
4
5
6
7
8
 Lojistik Eğri Metodu:

Gelecekteki nüfus değeri için lojistik eğri denklemi;

L
ym 
1  m * ebt
şeklinde elde edilmektedir. Eğer t0,t1 ve t2 değerleri üç nüfus sayım yılı ve y0,y1 ve y2 değerleri de bu yıllara
karşılık gelen nüfus sayım değerleri ise Lojistik Eğri Metodunun uygulanabilmesi için;
t2 – t1 = t1 – t0
şartı sağlanmalıdır. Bu ifadelere göre L doygunluk değeri;
2y0 y1y2  y12 (y0  y 2 )
L
y0 y2 y12
olarak hesaplanır. Lojistik eğri denkleminde görülen b ve m katsayıları ile t sene farkı;
L  y0
m
y0
 1   y  L  y1  
b    * In  0 
 t   y1  L  y0  
t  t son  t ilk
formülleri ile hesaplanır. Lojistik büyüme eğrisi denklemindeki b ve m katsayıları, verilen nüfus sayımı değerlerine
göre belirlendikten sonra eğri denkleminde tek değişken olarak kalan t değerine göre nüfus değişimi
hesaplanabilir.

İller Bankası Metodu:

 Ny 
Çoğalma Katsayısı : % p =  a  1 *100
 Ne 
 
n
 p 
Gelecekteki Nüfus : N y  Ne * 1  
 100 

p : Nüfus artış oranı

Ne: Geçmiş nüfus sayımına ait değer

Ny: Yeni nüfus sayımına ait değer

a : İki nüfus sayımı arasındaki fark

n : Son nüfus sayımından projenin başlatılmasına kadar geçen süre

Yapılan hesaplamalar sonucu elde edilen portalama değeri, port > 3 ise ikinci formülde p için 3 alınacaktır. Eğer 1 <
port < 3 ise ikinci formülde p için port değeri alınacaktır. Eğer, port < 1 ise ikinci formülde p değeri 1 olarak
alınacaktır.

9
 3- Tahmini Nüfus Değerlerinin Analizi

... İlçesi Geçmiş Yıllara Ait Nüfus Artış Hızları

(‰)
40,00

35,00

30,00

25,00
Nüfus Artış Oranları

20,00

Nüfus Artış Hızı

15,00
(‰)

10,00

5,00

0,00
1965 1975 1985 1995 2005 2015

-5,00
Yıllar

SU İHTİYACININ TESPİTİ

Su temini tesislerinin plan ve projelendirilmesinde ilk olarak yapılacak iş toplumun su ihtiyacının tespit
edilmesidir. Su getirme ve kullanılmış suları uzaklaştırma sistemlerine ait tesisler, gelecekte makul sayılacak
yıllar süresince ( 25-30 sene ) önemli ilave ve değişiklikler gerektirmeden, söz konusu yerleşim merkezinin
ihtiyaçlarını karşılayacak büyüklükte yapılırlar.

10
 Bir su temini tesisinin ana fonksiyonlarının başında suyun ana miktarının ihtiyacı emniyetle ve sürekli bir
şekilde karşılayacak derecede bol, tat, koku vb. kalite özelliklerinin olması gerekir. Yerleşim merkezlerinin
büyümesi ( nüfus artışı ), hayat seviyesinin yükselmesi ve sanayileşme su ihtiyaçlarını zamanla arttırır.

Dolayısıyla içme suyu ve kanalizasyon tesislerinin planlanmasında esas alınacak olan suyun
miktarının belirlenmesinde aşağıdaki faktörler mutlaka göz önüne alınmalıdır :

1 ) Proje süresi ( sene )

2 ) Yerleşim merkezinin proje süresi sonundaki nüfusu ( kişi )
3 ) Fert başına günde sarf edilen su miktarı.

4 ) özellikle yağmur suyu ve birleşik sistem kanal ağında drene edilecek alan ile yağış ve akış miktarları için kabul
edilecek miktarlar.

Proje Süresi : Teklif edilen sistemin ve bunun kısımlarını teşkil eden yapıların ve donanımın yeterli
olacağı yıllar sayına proje süresi denir. Proje süresinin tespitinde aşağıdaki faktörler göz önüne alınmalıdır.

1) Aşınma ve yıpranmayı, eskime ve demode olma faktörünü de göz önüne alarak, tesislerin ve donatım
elemanlarının faydalı ve ekonomik ömrü.,

2) Yatırım ve işletme masrafları.

3) Tesislerin ileri yıllarda geliştirilmesinin kolay veya zor olması.

4) Eldeki mevcut mali imkanlar.

5) Tesisin tam kapasite ile yüklenmediği yıllardaki çalışma durumu (verimi).

6) Borçlanma süresi zarfında paranın satın alma gücünde meydana gelebilecek değişiklik.

7) borçlanılması halinde ödenecek faiz miktarı.

Su Temini ve Kanalizasyon Tesisleri için pratikte en çok rastlanan proje süreleri ;

Kuyular, su dağıtım şebekeleri, nüfus artışı ve faiz oranı düşük ise proje süresi 20 – 25 yıl, fazla ise 10 -
15 yıl, 30 cm den büyük çaplı borular için proje süresi 20 – 25 yıl, toplayıcı kanalizasyon kanalları için 40 – 50 yıl
alabilir. Ülkemizde su temini tesislerinin proje süresi iller bankası tarafından 30 yıl olarak belirlenmiştir. Bunun
için ülkemizde su temini ve kanalizasyon tesisleri 30 yıl sonraki ihtiyaçları karşılayacak şekilde
boyutlandırılmaktadır.

11
 3
Yerkürede yaklaşık olarak 1,36  10º km su bunun takriben %97 si okyanuslarda, % 3 ü de göller, akarsular
ve yer altı su yataklarında bulunmaktadır. Su temini açısından en değerli sular atmosferde oluşan yağışlar,
yerüstü ve yeraltı sularında bulunan tatlı sulardır. Yer küresinde bulunan suların en önemli kaynağı
yağmurlardır. Başlangıçta yeterli olan su kaynakları ihtiyaçların günden güne artması sonucu yetersiz kalmış ve
toplumlar daha elverişsiz kaynaklara yönelmek zorunda kalmıştır. Bugünkü durumda deniz suları da dâhil
olmak üzere bütün su kaynakları toplumlarım içme ve kullanma ihtiyacı için düşünülmek zorundandır. Kuveyt,
Suudi Arabistan, İsrail, ABD ve Libya gibi bazı ülkeler deniz suyundan tatlı su elde etmektedir.

Bugün yurdumuzda şehir ve kasabaların hemen hemen hepsinde, köylerinde büyük çoğunluğunda içme suyu
tesisi vardır. Ancak bu tesisler sağlık kuralları açısından gerekli özellikleri taşımaktan uzak ve miktar olarak
yetersiz su temin etmektedir. Suyun yalnızca miktar bakımından yetersiz olması, zaman zaman kesilmesi diğer
olumsuzlukların yanında sağlık açısından da sakıncalar taşımaktadır. Şebekeye suyun gelmediği anlarda boru
içerisinde oluşacak negatif basınçlar meydana gelerek, boruların ek yerlerinden hava ile birlikte zemin
içerisinde bulunan pis suların boru içerisine girmesine sebep olmaktadır. Bu hallerde dezenfeksiyon yapılsa
bile, tam etki yapılıncaya kadar bir süre musluklardan kirli su akabilecektir. Demek ki emniyetli su getirmenin
ilk şartı da suyun yeterli, kesiksiz ve devamlı sağlanmasıdır.

Su Kullanımında salınımlar:

Su kullanımı gün içinde saatler, ay içinde günler ve yıl içinde aylar boyunca değişiklikler gösterir. Bu
değişiklikler iklim koşullarına, yerleşim bölgesinin büyüklüğüne ve sosyo-ekonomik yapısına bağlıdır.
Su ihtiyacındaki saatlik, günlük ve aylık değişimler ortalama ihtiyaca oranlanarak “pik faktörler” ile
ifade edilir.

Pik faktörler için aşağıdaki tanımların yapılması gerekmektedir.

- Ortalama günlük su ihtiyacı: Kullanılan yıllık toplam su miktarının 365’e bölünmesi ile bulunan
değerdir.

- Ortalama saatlik su ihtiyacı: Ortalama günlük su ihtiyacının 24’e bölünmesi ile bulunan değerdir.

- En yüksek günlük ihtiyaç (qmax): Yıl içinde en çok su kullanılan güne ait ihtiyaçtır.

-En yüksek saatlik ihtiyaç (maxqmax): Yıl içinde en çok su kullanılan saate ait ihtiyaçtır (yılın en sıcak
günü en çok su sarfedilen saati).

12
Birim su sarfiyatları genel olarak hayat standardının bir fonksiyonudur. Bu sebeple gelişmiş
ülkelerde daha fazla su tüketilir. (Örneğin ABD’de insan başına günde tüketilen su miktarı
628 litredir). Ülkemiz bu bakımdan Avrupa ülkelerine daha yakındır.

İnsanın Su İhtiyacı

Yerleşim merkezinin gelecekteki nüfusuna bağlı olarak insan başına günde aşağıdaki miktarlarda su hesaba esas
alınacaktır.

Beldenin Gelecekteki Su sarfiyatı( lt / N-G )

Nüfusu
N 3000 60

3001 - 5000 70

5001 – 10000 80

10001 – 30000 100

30001 – 50000 120

50001 – 100000 170

100001 – 200000 200

200001 - 300000 225

İÇME VE KULLANMA SUYU TEMİNİ VE DAĞITIM SİSTEMLERİ

HAKKINDA YÖNETMELİK (12 Ekim 2017)

Proje Başlangıç Nüfusu (N, Kişi) Evsel Birim SU Tüketimi (qevsel, L/NG)
N≤50.000 80-100
50.000<N≤100.000 100-120
100.000<N 120-140

13
 N g  q max
Qinasn  (lt / sn)
86400

Hayvan Su İhtiyacı

Projenin düzenlendiği tarih deki hayvan sayıları hesabı esas alınarak, Büyük baş hayvan için 50lt./gün,
Küçükbaş hayvan için 15lt./gün alınır. Özel hallerde hayvancılıktaki gelişme imkânı göz önüne alınabilir.

N BH  50  N KH  15
Qn  (lt . / sn)
86400

Sanayi İhtiyacı

Yerleşim merkezindeki küçük ve büyük sanayi, liman, istasyon gibi tesislerin su ihtiyacı ayrıca göz önünde
tutulacaktır. Genel olarak sanayi su ihtiyacı büyük sanayi bölgelerinde ;

QBS  0,5  0,85lt . / sn  ha, küçük sanayi bölgelerinde ise ;

QKS  0,35  0,50lt . / sn  ha olarak alınabilir.

Ayrıca diğer bir hesap yolu da, maksimum günlük su ihtiyacın (insan için) yüzdesi cinsinden bulmaktır;

Qs  %(5  25)Qinsan

İlgili Diğer Debilerin Hesabı

(Ek Kaynak : SGK3SAksogan; SGK N. ARAL 1)

Aşağıdaki Tabloda, çeşitli su sarfiyatlarının maksimum ve ortalama değerleri verilmiştir.

14
15
16
İletim Debisinin Hesabı

Suyun derlendiği (toplandığı)yerden hazneye kadar iletilen debidir.

Qisale  Qinsan  Qsanayi  Qhayvan(lt. / sn)

17
Hesaplama Adımları:

Su İhtiyacı tespitinde önce mevcut durumun analizi yapılmalıdır. Aşağıdaki tablo bu analize bir örnek
teşkil etmektedir. Bu tablo ile yerleşim yerlerinin genel özellikleri de ortaya çıkmaktadır.

18
 Tablo …Beldesi Abone Türüne Göre Aylık Su Tüketimleri (2016)
Yıllık
S. Abone Abone Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık
Toplam
No Türü*** Sayısı*
m3 m3 m3 m3 m3 m3 m3 m3 m3 m3 m3 m3 m3
1 Mesken 2.226 17.351 15.942 12.948 13.849 15.977 16.980 17.438 21.626 16.366 16.239 14.512 12.147 191.375
2 Mesken İnd. 87 512 378 131 143 148 145 318 851 240 253 259 217 3.595
**KONUT

5 Köy Ort. Kull. 8

6 Gazi,Şehit
7 Huzurevi
8 Müth. İnşaat 88 32 182 132 772 47 251 288 344 338 386 898 125 3.795
Ara Toplam 2.409 17.895 16.502 13.211 14.764 16.172 17.376 18.044 22.821 16.944 16.878 15.669 12.489 198.765
11 Resmi Daire 21 4.417 1.849 2.978 3.502 3.554 3.187 1.894 1.721 774 3.364 3.322 2.972 33.534
12 Banka 1 10 13 8 11 8 9 6 11 11 10 10 107
13 Okul
14 Özel Okul
15 A Tipi İşyeri
**KAMU + TİCARET

16 B Tipi İşyeri
17 Besihane
18 İnd. Kurum
19 Park Bahçe
20 Belediye Pers.
21 Cami
22 Yurtlar
23 Wc.
24 Ticarethane 315 1.729 1.738 1.851 2.434 2.409 1.945 2.028 2.410 2.773 1.858 2.035 1.663 24.873
25 Fabrikalar 5 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 1.381
Ara Toplam 342 6.271 3.702 4.957 6.059 6.089 5.255 4.046 4.252 3.673 5.348 5.482 4.760 59.895
Genel Toplam 2.751 24.166 20.204 18.168 20.823 22.261 22.631 22.090 27.073 20.617 22.226 21.151 17.249 258.660

19
Mevcut Su Kayıp Ve Kaçakları
Kayıp Kaçak oranları şebeke sistemlerinde oldukça önemli bir konudur. Yüksek değerlere de
ulaşabilen kayıp kaçaklar su ihtiyacının kesin olarak belirlenmesinde önemli bir alt başlıktır.
Sistemdeki mevcut kayıp kaçakların belirlenebilmesi için sistemde üretilen ve faturalandırılan
sarfiyatlardan yararlanılmaktadır. ….. beldesine ait 2 yıllık (2011,2012) kayıp kaçak oranları Tablo da
verilmiştir. Ortalama kayıp kaçak oranı %48 olarak bulunmuştur.
(İÇME SUYU TEMİN VE DAĞITIM SİSTEMLERİNDEKİ SU KAYIPLARININ KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ
TEKNİK USULLER TEBLİĞİ 16 Temmuz 2015 PERŞEMBE)

Tablo …..Beldesi İçmesuyu Sistemi Kayıp-Kaçak Oranları

KAYIP-KAÇAK ORANI
Üretilen Su Tüketilen Su Kayıp-Kaçak
Kayıp-Kaçak
Yıl Miktarı Miktarı Miktarı
Oranı (%)
(m3/yıl) (m3/yıl) (m3/yıl)
2011 513216 258.660 254.556 50
2012 513216 277.054 236.162 46
Ortalama 513216 267857 245359 48

… Beldesi
Su İhtiyaç Tahmin Tablosu

BRÜT SU İHTİYAÇLARI
Maksimum
Nüfus Diğer Su Hayvan Su Toplam Brüt Su Günlük Brüt Su
Yıl İnsan Su İhtiyacı
(Kişi) İhtiyacı İhtiyacı İhtiyacı İhtiyacı (Pik
faktör=1,5)
l/k/g hm3/yıl hm3/yıl hm3/yıl l/k/g hm3/yıl m3/gün l/s
2012 6.402 170 0,40 0,000 0,0317 184 0,43 1.763 20
2015 6.596 174 0,42 0,000 0,0317 187 0,45 1.855 21
2020 6.932 179 0,45 0,000 0,0317 191 0,48 1.987 23
2025 7.286 183 0,49 0,000 0,0317 195 0,52 2.129 25
2030 7.658 187 0,52 0,000 0,0317 198 0,55 2.280 26
2035 8.048 191 0,56 0,000 0,0317 202 0,59 2.441 28
2040 8.459 196 0,60 0,000 0,0317 206 0,64 2.614 30
2045 8.890 200 0,65 0,000 0,0317 210 0,68 2.798 32
2050 9.344 200 0,68 0,000 0,0317 209 0,71 2.934 34
Küçükbaş Hayvan 2.341 Büyükbaş Hayvan Sayısı: 1.037
Sayısı:

20
21