Professional Documents
Culture Documents
1
เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชากายวิภาคศาสตร์และสรีระวิทยา (ว 40244) บทที่ 1 เนื้อเยื่อสัตว์
บทที่ 1 เนื้อเยื่อสัตว์
ลาดับโครงสร้างสิ่งมีชีวิต
เอกสารประกอบการเรียนการสอนฉบับนี้ยังอยู่ระหว่างดาเนินการปรับปรุงแก้ไข
ใช้สาหรับโรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์เท่านั้น
โรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์ (องค์การมหาชน) สาขาวิชาชีววิทยา
2
เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชากายวิภาคศาสตร์และสรีระวิทยา (ว 40244) บทที่ 1 เนื้อเยื่อสัตว์
เอกสารประกอบการเรียนการสอนฉบับนี้ยังอยู่ระหว่างดาเนินการปรับปรุงแก้ไข
ใช้สาหรับโรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์เท่านั้น
โรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์ (องค์การมหาชน) สาขาวิชาชีววิทยา
3
เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชากายวิภาคศาสตร์และสรีระวิทยา (ว 40244) บทที่ 1 เนื้อเยื่อสัตว์
นักชีววิทยาแบ่งเนื้อเยื่อบุผิวประเภทปกคลุมผิวออกเป็นชนิดต่าง ๆ แตกต่างกันตามรูปร่างของเซลล์
ชั้นบนสุดและตามการจัดเรียงตัวของเซลล์
เมื่อพิจารณาจากรูปร่างเซลล์ชั้นบนสุดของเนื้อเยื่อ (ภาพที่ 1.4 ) พบว่าแบ่งเนื้อเยื่อบุผิวได้เป็น 3
ชนิด คือ
1. squamous epithelium เซลล์มีรปู ร่างแบนบาง
2. cuboidal epithelium เซลล์มีรูปร่างทรงกระบอกไม่สูงมาก หรือคล้ายลูกบาศก์ มองทางด้านข้าง
คล้ายลูกเต๋า แต่แท้จริงแล้วมีรูปร่างเป็นทรงแปดเหลีย่ ม
3. columnar epithelium เซลล์คล้ายทรงกระบอก หรือเสาเล็ก ๆ เมื่อมองทางด้านข้าง นิวเคลียส
มักใกล้ฐานของเซลล์ ถ้ามีซีเลียที่ผิวหน้าด้านที่เป็นอิสระ ทาหน้าที่โบกพัดสารต่าง ๆ ไปทิศทางเดียว เรียก
เป็น ciliated columnar epithelium เช่น ที่ทางเดินหายใจของคน
เมื่อพิจารณาตามการจัดตัวของเซลล์ (ภาพที่ 1.5) แบ่งเนือ้ เยื่อบุผิวได้เป็น 3 ชนิด ได้แก่
1. simple epithelium ประกอบด้วยเซลล์เรียงกันเป็นชั้นเดียว มักพบในบริเวณที่สารต้องแพร่ผ่าน
เนื้อเยื่อ หรือบริเวณที่สารต้องถูกหลั่งหรือถูกกาจัด หรือถูกดูดซึม
เอกสารประกอบการเรียนการสอนฉบับนี้ยังอยู่ระหว่างดาเนินการปรับปรุงแก้ไข
ใช้สาหรับโรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์เท่านั้น
โรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์ (องค์การมหาชน) สาขาวิชาชีววิทยา
4
เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชากายวิภาคศาสตร์และสรีระวิทยา (ว 40244) บทที่ 1 เนื้อเยื่อสัตว์
เอกสารประกอบการเรียนการสอนฉบับนี้ยังอยู่ระหว่างดาเนินการปรับปรุงแก้ไข
ใช้สาหรับโรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์เท่านั้น
โรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์ (องค์การมหาชน) สาขาวิชาชีววิทยา
5
เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชากายวิภาคศาสตร์และสรีระวิทยา (ว 40244) บทที่ 1 เนื้อเยื่อสัตว์
เนื้ อ เยื่ อ บุ ผิ ว ชนิ ด เปลี่ ย นแปลงไปท าหน้ า ที่ อื่ น ๆ นอกเหนื อ จากการปกคลุ ม ผิ ว (modified
epithelium)
1. ต่อม (glandular epithelium) ทาหน้าที่สร้างและหลั่งสาร สารที่ถูกสร้างมีหลายชนิด เช่น สาร
พวกโปรตีน จากเซลล์ตั บ อ่อน ไขมัน จากต่อมหมวกไต และสารประกอบของโปรตีน และแป้ งจากต่อม
น้าลาย โดยแบ่งออกเป็น 5 ชนิด ดังนี้
1) ต่อมเซลล์เดียว (unicellular gland) มีลักษณะสาคัญ คือ เซลล์หนึ่งเซลล์ทาหน้าที่เป็นต่อม มีชื่อ
เรียกพิเศษว่า globlet cell พบบริเวณเยื่อบุทางเดินอาหารหรือทางเดินหายใจ
2) ต่อมหลายเซลล์ (multicellular gland) เป็นต่อมที่เกิดจากกลุ่มเซลล์ที่ทาหน้าที่ร่วมกันเป็นต่อม
โดยสร้างสารและขับสารออกสู่ภายนอกต่อม
เอกสารประกอบการเรียนการสอนฉบับนี้ยังอยู่ระหว่างดาเนินการปรับปรุงแก้ไข
ใช้สาหรับโรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์เท่านั้น
โรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์ (องค์การมหาชน) สาขาวิชาชีววิทยา
6
เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชากายวิภาคศาสตร์และสรีระวิทยา (ว 40244) บทที่ 1 เนื้อเยื่อสัตว์
เนื้อเยื่อเกีย่ วพัน
ลักษณะสาคัญของเนื้อเยื่อชนิดนี้ คือ ประกอบด้วยเซลล์จานวนไม่มากนัก และเส้นใย (fiber) เล็ก
บางคล้ายเส้นด้ายกระจายอยูท่ ั่วไปในสารประกอบพวกพอลิแซ็กคาไรด์ ซึ่งมีลักษณะเป็นเจล (gel) บาง ๆ
หลั่งจากเซลล์ ซึ่งสารนัน้ เรียกว่า เมทริกซ์ (metrix)
หน้าที่สาคัญของเนื้อเยื่อเกี่ยวพัน คือ เป็นตัวเชื่อมหรือประสานระหว่างเนื้อเยื่ออื่น ๆ ในร่างกาย
ช่วยค้าจุนร่างกายหรือโครงสร้างต่าง ๆ และป้องกันอวัยวะที่อยู่ข้างใต้ โดยเกือบทุกอวัยวะในร่างกาย
จะต้องมีเนื้อเยื่อเกี่ยวพันเป็นร่างแหค้าจุน ช่วยทาหน้าที่คล้ายกันชน หรือหมอนกันกระเทือน
ชนิดของเส้นใยของเนื้อเยื่อเกีย่ วพัน
1. collagen fiber พบมีจานวนมากที่สุด กระจายอยูท่ ั่วไปทุกทิศทาง ประกอบด้วยมัดของเส้นใย
ขนาดเล็ก ๆ เรียงขนานกันอยู่ มีสมบัติโค้งงอได้ แต่ก็สามารถต้านทานแรงตึงได้ เมื่อถูกดึงจะยืดได้น้อยมาก
และถ้าใช้แรงดึงมาก ๆ ก็ขาดได้
2. elastic fiber มีลักษณะแตกแขนงเป็นกิ่งก้านสาขามากและเชื่อมกันเป็นตาข่ายเห็นเป็นลอน
คลื่น เมื่ออยู่ในสภาพเนื้อเยื่อสดมีสเี หลือง สามารถดึงให้ยืดได้ และเมื่อปล่อยจะกลับสู่ขนาดเดิมและ
รูปร่างเดิมได้
3. reticular fiber มีขนาดเล็กมากและแตกแขนงเป็นตาข่ายละเอียดมากมองไม่เห็นด้วยกล้อง
จุลทรรศน์แบบใช้แสงธรรมดา
collagen และ reticular fiber ประกอบด้วยโปรตีนที่เรียกว่า collagen ซึ่งประกอบด้วยกรดอะมิโน
หลายชนิด เช่น glycine, proline และ hydroxyproline ซึง่ collagen นี้เป็นโปรตีนที่แข็งและเหนียวมาก
เอกสารประกอบการเรียนการสอนฉบับนี้ยังอยู่ระหว่างดาเนินการปรับปรุงแก้ไข
ใช้สาหรับโรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์เท่านั้น
โรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์ (องค์การมหาชน) สาขาวิชาชีววิทยา
7
เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชากายวิภาคศาสตร์และสรีระวิทยา (ว 40244) บทที่ 1 เนื้อเยื่อสัตว์
ชนิดของเซลล์ของเนื้อเยื่อเกี่ยวพัน
1. เซลล์สร้างเส้นใย (fibroblast) และเซลล์เส้นใยทีม่ ีการเจริญเติบโตเต็มที่แล้ว (fibrocyte) มี
ลักษณะเป็นเซลล์รูปยาวมีรูปร่างไม่แน่นอนและมีกจิ กรรมมากเป็นพิเศษในเนื้อเยื่อทีก่ าลังเจริญ และ
บาดแผลที่กาลังสมาน ขณะที่เนื้อเยื่อมีอายุมากขึน้ จานวน fibroblast จะลดลง และทาหน้าที่น้อยลง
เรียกชื่อใหม่ว่า fibrocyte
2. เซลล์มาสต์ (mast cell) เป็นเซลล์ขนาดใหญ่รูปกลมรี มีนิวเคลียสอยู่ริมขอบเซลล์ มีแกรนูล
ขนาดใหญ่จานวนมากที่บรรจุสารฮีสตามีน (histamine)
3. เซลล์มาโครฟาจ (macrophage) เป็นเซลล์ขนาดใหญ่รูปร่างไม่แน่นอน มีเท้าเทียม
(pseudopodium) เคลื่อนที่ทั่วไปในเนื้อเยื่อเพื่อเก็บเศษเซลล์และจับกินสารแปลกปลอม เช่น เชื้อโรค
แบคทีเรีย
4. เซลล์มเี ซนไคม์ (mesenchymal cell) เป็นเซลล์ของตัวอ่อนที่มีรูปร่างไม่แน่นอน ไซโตพลาสซึม
ยื่นแขนงออกมาหลายแฉก
5. เซลล์พลาสมา (plasma cell) ทาหน้าทีเ่ กี่ยวกับการสร้างภูมิคุ้มกัน เซลล์รูปกลมมีนิวเคลียส
อยู่ริมขอบเซลล์
6. เซลล์ไขมัน (fat cell หรือ adipose cell) เซลล์รูปกลมมีแวคิวโอลใหญ่ ซึ่งทาหน้าทีเ่ ก็บสะสม
ไขมัน นิวเคลียสอยู่ริมขอบเซลล์ฃ
7. เม็ดเลือดขาวชนิดต่าง ๆ ที่แทรกผ่านหลอดเลือดออกจากกระแสเลือดเข้ามาอยู่ในบริเวณ
เนื้อเยื่อเกีย่ วพัน เช่น monocyte และ lymphocyte
8. เซลล์ทเี่ กีย่ วข้องกับการค้าจุนพยุงร่างกาย ได้แก่ เซลล์กระดูก (bone cell) และเซลล์กระดูก
อ่อน (cartilage cell)
เอกสารประกอบการเรียนการสอนฉบับนี้ยังอยู่ระหว่างดาเนินการปรับปรุงแก้ไข
ใช้สาหรับโรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์เท่านั้น
โรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์ (องค์การมหาชน) สาขาวิชาชีววิทยา
8
เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชากายวิภาคศาสตร์และสรีระวิทยา (ว 40244) บทที่ 1 เนื้อเยื่อสัตว์
เอกสารประกอบการเรียนการสอนฉบับนี้ยังอยู่ระหว่างดาเนินการปรับปรุงแก้ไข
ใช้สาหรับโรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์เท่านั้น
โรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์ (องค์การมหาชน) สาขาวิชาชีววิทยา
9
เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชากายวิภาคศาสตร์และสรีระวิทยา (ว 40244) บทที่ 1 เนื้อเยื่อสัตว์
3. เนื้อเยื่อเกีย่ วพันแบบอิลาสติก
ประกอบด้วยมัดของ elastic fiber เรียงขนานกัน และถูกห่อหุ้มด้วยเนื้อเยื่อเกี่ยวพันชนิดโปร่งบาง
เนื้อเยื่ อบริเ วณนี้มั ก มีสี เ หลื องและมีคุ ณ สมบั ติยื ดหยุ่ น ได้ ดี พบที่ เ อ็น ที่ยึ ดระหว่า งกระดูก กั บ กระดู ก
(ligament) (ภาพที่ 1.8) และพบที่โครงสร้างที่ต้องขยายและกลับ สู่สภาพเดิม เช่น ผนังของเส้น เลือด
อาร์เทอรีขนาดใหญ่ และเนื้อเยื่อปอด
เอกสารประกอบการเรียนการสอนฉบับนี้ยังอยู่ระหว่างดาเนินการปรับปรุงแก้ไข
ใช้สาหรับโรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์เท่านั้น
โรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์ (องค์การมหาชน) สาขาวิชาชีววิทยา
10
เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชากายวิภาคศาสตร์และสรีระวิทยา (ว 40244) บทที่ 1 เนื้อเยื่อสัตว์
เอกสารประกอบการเรียนการสอนฉบับนี้ยังอยู่ระหว่างดาเนินการปรับปรุงแก้ไข
ใช้สาหรับโรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์เท่านั้น
โรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์ (องค์การมหาชน) สาขาวิชาชีววิทยา
11
เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชากายวิภาคศาสตร์และสรีระวิทยา (ว 40244) บทที่ 1 เนื้อเยื่อสัตว์
Matrix
Matrix
Lacuna
Lacunar
Chondrocytes
Chondocyte
เอกสารประกอบการเรียนการสอนฉบับนี้ยังอยู่ระหว่างดาเนินการปรับปรุงแก้ไข
ใช้สาหรับโรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์เท่านั้น
โรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์ (องค์การมหาชน) สาขาวิชาชีววิทยา
12
เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชากายวิภาคศาสตร์และสรีระวิทยา (ว 40244) บทที่ 1 เนื้อเยื่อสัตว์
7. กระดูก(ภาพที่ 1.15)
ประกอบด้วยเซลล์ 4 ชนิด ได้แก่ เซลล์ทเี่ จริญมาเป็นเซลล์กระดูก (osteoprogenitor cell) เซลล์
กระดูกทีย่ ังอ่อน (osteoblast) เซลล์กระดูกที่มกี ารเจริญเติบโตเต็มที่แล้ว (osteocyte) และเซลล์มาโครฟาจ
ที่พบเฉพาะแห่งในบริเวณเนื้อเยื่อกระดูก(osteoclast) เมทริกซ์มิได้มีแต่ collagen, mucopolysaccharide
และสารอินทรีย์อื่นเท่านั้น ยังมีแร่ธาตุ apatite ซึ่งเป็นสารประกอบของแคลเซียม
เอกสารประกอบการเรียนการสอนฉบับนี้ยังอยู่ระหว่างดาเนินการปรับปรุงแก้ไข
ใช้สาหรับโรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์เท่านั้น
โรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์ (องค์การมหาชน) สาขาวิชาชีววิทยา
13
เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชากายวิภาคศาสตร์และสรีระวิทยา (ว 40244) บทที่ 1 เนื้อเยื่อสัตว์
เอกสารประกอบการเรียนการสอนฉบับนี้ยังอยู่ระหว่างดาเนินการปรับปรุงแก้ไข
ใช้สาหรับโรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์เท่านั้น
โรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์ (องค์การมหาชน) สาขาวิชาชีววิทยา
14
เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชากายวิภาคศาสตร์และสรีระวิทยา (ว 40244) บทที่ 1 เนื้อเยื่อสัตว์
เอกสารประกอบการเรียนการสอนฉบับนี้ยังอยู่ระหว่างดาเนินการปรับปรุงแก้ไข
ใช้สาหรับโรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์เท่านั้น
โรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์ (องค์การมหาชน) สาขาวิชาชีววิทยา
15
เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชากายวิภาคศาสตร์และสรีระวิทยา (ว 40244) บทที่ 1 เนื้อเยื่อสัตว์
Glial cell
เอกสารประกอบการเรียนการสอนฉบับนี้ยังอยู่ระหว่างดาเนินการปรับปรุงแก้ไข
ใช้สาหรับโรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์เท่านั้น