TEMA: TIPOLOGIJA PREVENCIJE

KRIMINALITETA

-seminarski rad-

MENTOR: STUDENT:

SARAJEVO, april 2016. godine

 SADRŽAJ

1. UVOD....................................................................................................................3
2. TIPOLOGIJA PREVENCIJE KRIMINALITETA...............................................4
3. ZAKLJUČAK......................................................................................................15
4. LITERATURA....................................................................................................16

2
 1. UVOD

Kriminal u savremenim međunarodnim odnosima predstavlja jedan od primarnih izvora

nesigurnosti društva i države, narušavajući time temeljne društvene i ljudske vrijednosti
na opstoj i konkretnoj ravni. Stoga, kriminal1 posmatramo kao zbir ponašanja, koja
„napadaju ili ugrožavaju temeljne ljudske vrijednosti, kao što su život i integritet,
slobodu i prava, imovinu i sigurnost kao i temeljne društvene vrijednosti, kao što su
društveno uređenje, sigurnost države, njene najznačajnije institucije“ (Petrović, Meško;
2008: 20).

Dinamika razvoja, te kompleksnost, kao i sve veća organiziranost kriminala, posljednih

godina dovodi do osjećaja i stanja nesigurnosti društva i države. Međutim, kriminal
(organizirani i neorganizirani) kao fenomen oduvijek predstavlja predmet interesiranja
šire društvene zajednice, prvo, kao logičan slijed čovjekove prirode; drugo, kriminal
predstavlja vrlo interesantno i profitabilno područje elektronskih, kao i printanih medija
(Petrović,Meško;2004:11). Upravo posljednji navod, kao produkt senzacionalizma i
neupućenosti izaziva određene negativne konotacije, narušavajući osnovne ljudske i
društvene vrijednosti.

Kriminal kao društveno-negativna pojava devijantnog ponašanja odnosno kao

„patološka pojava u društvu“ (Petrović, Dobovšek; 2007: 7) predstavlja
najkontroverzniji i najmanje objašnjen termin u savremenim humanističkim naukama,
prije svega u kriminologiji, što je rezultiralo nepostojanjem opsteprihvaćene i
univerzalne definicije. Uočljiva indiferentnost u shvatanju i suočavanju sa ovim
fenomenom kako u pojedinim državama tako i u naučnoj i stručnoj krivičnopravnoj,
kriminološkoj, politološkoj i drugoj literaturi (Liebl; 2008: 64-65).

2. TIPOLOGIJA PREVENCIJE KRIMINALITETA

1
Fenomen definiranja kriminala danas možemo posmatrati kroz magični trougao
pravnih, socioloških i kriminoloških nauka (Abazović; 2008).

3
Prevencija kriminala putem nadziranja javnog prostora temelji se na situacionom
pristupu, jednom od četiri dominantna koncepta u prevenciji kriminala (Тonry,
Farrington, 1995). Situacioni pristup se sastoji u identifikovanju, promjeni i
kontrolisanju faktora koji djeluju u situaciji u kojoj se ispoljava kriminalno ponašanje
(Cornish, Clarke, 2003). Posredno, efekat na prevenciju kriminala ostvaruje se jačanjem
neformalne socijalne kontrole i kohezije zajednice u kojoj se javni nadzor vrši.

Tradicionalno prisutna dominacija razvojnog pristupa u prevenciji kriminala povlači i

višedecenijsku usresređenost istraživača i praktičara na učinioce krivičnih djela. Krajem
20. i početkom 21. vijeka, situacioni pristup u prevenciji kriminala doživljava procvat i
istraživači postaju sve više zainteresovni za kriminalni kontekst, ističući da je
izučavanje prilike za zločin podjednako važno kao i izučavanje socijalnih i psiholoških
determinanti prestupničkog ponašanja (Clarke, 2000).

Ne pobijajući značaj predispozicija prestupnika, istraživači orijentisani ka situacionim

varijablama ističu da se kriminal odvija na određenom mjestu – u školi, kući, na poslu,
na javnim mjestima, s tim da se na nekim lokacijama javlja češće nego na drugim.
Primjenom odgovarajućih preventivnih tehnika, u skladu sa unaprijed utvrđenim
kriterijumima u pogledu vrste djela, specifičnostima konteksta i drugo, može se učiniti
značajan korak u prevenciji kriminala i drugih negativnih posljedica. Isto tako, u sklopu
studija o efektivnosti preventivnih mjera baziranih na razvojnoj perspektivi, skupe, duge
i zahtjevne procedure, nerijetko, su uzrok problema za dokazivanje opravdanosti
primjene.

Autor Džon Ek (John Eck) izdvaja situacioni i problemski orijentisano sprovođenje

zakona kao uspješne pristupe u prevenciji kriminala u javnim i privatnim prostorima
(Eck, 2004). Uvažavajući primjedbe Velša (Welsh) i Faringtona (Farrington) da je
problemski orijentisano sprovođenje zakona usmjereno ne samo na kriminal, već i na
druga pitanja i ponašanja, kao i da ono podrazumijeva korišćenje isključivo državnih
resursa, može se reći da je situacioni pristup prikladnija osnova za postavljanje i
razumijevanje javnog nadzora.

4
Situaciona prevencija kao pristup u prevenciji kriminala datira još od početka
sedamdesetih godina 20. vijeka, ali se početkom 21. vijeka reafirmiše. Na razvoj
situacionog pristupa presudni uticaj imalo je nekoliko teorijskih pravaca: teorija
racionalnog izbora, teorija dizajna sredine, teorija rutinskih aktivnosti i teorija životnog
stila, ali i teorije socijalne kontrole, socijalnog vezivanja i druge teorije koje
prevashodno imaju razvojnu perspektivu. Po definiciji, situaciona prevencija
podrazumijeva identifikovanje, promenu i kontrolu faktora koji djeluju u situaciji u
kojoj se ispoljava kriminalno ponašanje (Cornish, Clarke, 2003).

Situaciona prevencija objedinjuje tehnike koje prepoznaju visoko specifikovane oblike

kriminala i fokusirane su na manipulisanje okruženjem u cilju otežavanja vršenja
kriminalnih radnji, odnosno na predstavljanje kriminala opasnijim, manje poželjnim i
manje opravdanim (Clark, 1997:4). Važeća klasifikacija preventivnih tehnika
situacionog karaktera prema Kornišu i Klarku (Cornish, Clarke, 2003), podrazumijeva
25 tehnika svrstanih u pet kategorija: otežavanje izvršenja krivičnog djela, povećanje
rizika po učinioca, redukovanje nagrade za učinioca, redukovanje provokacije i
onemogućavanje opravdanja. Efektivnost svih tehnika situacionog pristupa u prevenciji
kriminala direktno zavisi od ispunjenja osnovnih metodoloških zahtjeva, a to su:
prikupljanje podataka o prirodi specifičnog problema koji se želi prevenirati; analiza
uslova koji potencijalnim učiniocima olakšavaju ili otežavaju izvršenje djela;
sistematsko izučavanje mogućih načina za sprječavanje vršenja krivičnih djela uz
analizu potrebnih sredstava i uspješnosti; implementacija najadekvatnijih tehnika i
praćenje i izvještavanje o postignutim rezultatima (Clark, 1997).

Pod socijalnom kontrolom se podrazumijevaju svi procesi, institucije i metode kojima

se usklađuje ili reguliše individualno i kolektivno ponašanje članova društva. Većina
autora vrši podjelu na neformalna i formalna sredstva socijalne kontrole. Neformalna
sredstva socijalne kontrole nastaju sama u društvu, i ona su veoma moćna, posebno u
primarnim grupama. I formalni i neformalni oblici socijalne kontrole su značajni za
prevenciju kriminala. Pojedini autori smatraju da interakcija ova dva oblika socijalne
kontrole ima mnogo snažnije preventivno dejstvo nego kada ih posmatramo izolovano.

5
Prema Konvenciji Ujedinjenih nacija, za borbu protiv transnacionalnog organiziranog
kriminala2, koja je donesena u Palermu 2000. godine, transnacionalni organizirani
kriminal podrazumijeva krivično djelo izvršeno u više država, ili je u vezi ili proizvodi i
izaziva bitne posljedice u više država (Sl. glasnik BiH, 3/02), odnosno obuhvata
„kriminalne grupe koje imaju vođstvo u jednoj državi, ali zbog obima kriminalnih
aktivnosti djeluje i u drugim državama“ (Petrović, Dobovšek; 2007: 7f). Pod
internacionalnim (međunarodnim) organiziranim kriminalom podrazumijevamo
„organizirane kriminalne grupe, koje djeluju u jednoj državi a svoje djelatnosti mogu po
potrebi raširiti i na susjedne države“ (Grupa autora, 2004: 136), dok globalni
organizirani kriminal podrazumijeva sve pojavne oblike grupnog organiziranog
kriminala u svijetu. Većina autora iz naše zemlje i regiona (Petrović, Abazović,
Tatalović, Meško, Ignjatović, Bošković, Dobovšek, Abedinsky i dr.) saglasni su da glavnu
oznaku tj. motivacijsku snagu organiziranog kriminala, kao heterogenu i složenu
pojavu, čini finansijska dobit odnosno munjevito sticanje mega profita, kao i
nemogućnost otkrivanja u vršenju ovih kriminalnih aktivnosti, penetrirajući se u legalne
političke, društvene i ekonomske tokove države i društva. Analizom naučne i stručne
literature, te pojedinih nacionalnih normativno-pravnih akata, u regionu i šire,
karakteristične su određene sličnosti odnosno suštinski elementi pri definiranju
kriminala kao i određene različitosti zbog manifesta i intenziteta ispoljavanja kriminala
u pojedinim državama.

Bošković Mićo pri određenju definicije kriminala, a na osnovu mišljenja pojedinih

autora, razlikuje dvije osnovne grupe.3 Prvu grupu čine autori (Eliot, Schneider, Kaicer
Savone i dr.) koji kriminal, osim postojanja kriminalne organizacije, posmatraju sa
visokim stepenom organizacije, hijerarhijom, podijeljenim zadacima, disciplinom i
planiranjem kriminalnih djelatnosti, s ciljem sticanja dobiti i stvaranja profita.

2
Na osnovu izdatih preporuka Bečke deklaracije, kao i posebno formiranog ad hoc
odbora, Opsta skupština UN-a usvojila je Rezolucijom 55/25, od 15. novembra 2000.
godine, Konvenciju protiv transnacionalnog organizovanog kriminala s pripadajućim
protokolima, koja je svečano potpisana u Palermu od 12. do 15. decembra 2000, a
stupila na snagu 29. septembra 2003. Do 8. marta 2005. godine Konvenciju je
potpisalo 147 a ratifikovalo 100 zemalja. (Carić, Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i
praksu, Vol. 12, broj 2/2005: 899-924).
3
Također, pojedini autori pri pokušaju definiranja pojma kriminala ukazuju na
dvoznačnost termina. Tako Sykes ukazuju da jedni misle na kriminalne gangove i
profesionalne grupe, dok drugi pod pojmom 'kriminal' podrazumijevaju samo one
kriminalne grupe ili organizacije koje opskrbljuju tržište nedozvoljenom robom ili
uslugama (Singer; 1996: 605-606).

6
Ostavarivanje ovih kriminalnih djelatnosti ne može biti bez „saradnje organa za
primenu zakona sa onim koji ne poštuju zakon“ (Bošković; 2004: 12).

Druga grupa autora (Kiney, Rosman, Schuler-Springourm i dr.) zastupa mišljenje da za

postojanja i djelovanje kriminala nije potrebno da postoji određena veza između
kriminalne organizacije i države, već je dovoljno postojanje kriminalne organizacije.
Prema Abazoviću kriminal postoji onda “kada su nositelji kriminalnih radnji i aktivnosti
penetrirani u vitalne, institucionalne strukture društva i države, odnosno, kada postoji
funkcionalna i djelatna veza i sprega nosilaca vlasti i nosilaca kriminalnih radnji”
(Abazović; 2008: 53). Na osnovu toga Petrović i Dobovšek, kriminal posmatraju kao
“uporedni (paralelni) sistem državnom sistemu... društvo koje kriminalno djeluje izvan
kontrole javnosti i vlasti” (Petrović, Dobovšek; 2007: 13). Sprega, odnosno funkcija
legalnih državnih institucija i kriminala, gledano istorijski, veže nas za 18. vijek u
Engleskoj.

Naime, kada je djelatnost jedne bande kradljivaca, na čijem čelu se nalazio izvjesni
Johanatan Wild, nakon što su prvo krali određene stvari, potom iste te vratili uz
određenu materijalnu nadoknadu ili putem svojih ađutanata dalje prodavali u
Francuskoj, Belgiji, Holandiji, itd. Dozvoljenost vršenja ovakvih kriminalnih aktivnosti
bilo je moguće vrlo bliskim vezama Wilda sa tadašnjim engleskim kraljem Georgeom I.
Tek nakon smrti kralja, Wilda biva osuđen i obješen 24. maja 1725. godine 4 (Ćirić;
2005: 272-273).

Prema mišljenju Sačića pod kriminalom podrazumijeva se “sustavno pripremana,

podjelom posla, planski i profesionalno izvršena teža kaznena djela, koja mogu počiniti
najmanje tri međusobno povezana sudionika, udružena u kriminalno udruženje, čija je
svrha sticanje i povećanje financijske dobiti i društvene moći, trajnim i zajedničkim
djelovanjem članova, bez poštivanja međunarodnih granica, korištenjem nasilja,
zastrašivanja ili korupcije za osiguranje svog ilegalnog opstanka odnosno razvoja
kriminalne djelatnosti” (Sačić; 1997: 43).
Kriminalistički rječnik, kriminal definiše kao “sustavno planirana, pripremana i
podjelom posla počinjena kaznena djela koja čine sudionici udruženi u zločinačku
organizaciju trajnim djelovanjem uz upotrebu zastrašivanja, nasilja ili korupcije, bez
4
Objašnjavajući historijsko-funkcionalnu vezu kriminala i države autor navodi još
primjere gusarskih pljačkaških pohoda na špansko-portugalske konvoje, koje su
Francuska i Holandija „podržavale i nerijetko pružale utočište piratima“ sa ciljem
slabljenja Španije kao i mogućnost dobivanja respektabilnog plijena (Ćirić, 2005:
272f).

7
obzira na državne granice, sa svrhom stjecanja financijske dobiti ili društvene moći”
(Modly, Korajlić; 2002: 411). Radi lakše uočljivosti i sagledavanja problematike
definiranje kriminala, kao i diferentnost tretiranja u pojedinim državno-nacionalnim
sistemima, potrebno je predstaviti pojedine radne definicije ovog termina u SAD-u, te
evropskim nacionalnim državama kao i u određenim međunarodnim organizacijama.
Imajući u vidu izrečenu konstataciju zamjenika glavnog sekretara UN-a Pinoa
Arlacchija, na zasjedanju 20. posebne sjednice Opste skupštine UN-a, da “opojne droge
i organizirani kriminal glavne su prijetnje svijetu u sljedećem stoljeću, uz sudjelovanje
tolikih svjetskih vođa imamo prvi put priliku na globalnu prijetnju odgovoriti globalno”
(Turek;1999: 58-59).

Spoznajući prijeteće opasnosti i moguće refleksije kriminala na temeljne društvene i

ljudske vrijednosti u SAD-u, tadašnji predsjednik B. Clinton, 1996. godine, prvi put
“priznao je da borba protiv internacionalnog kriminala je jedno od temeljnih
nacionalnih sigurnosnih pitanja u SAD” (Petrović, Dobovšek; 2007: 8). Prema tome,
američka radna definicija kriminala “razumijeva kriminalno djelovanje dviju ili više
osoba, sa svrhom monopola na nekom geografskom području, u kriminalnoj djelatnosti
koja donosi dobitak ili stalni financijski dohodak, uz upotrebu zastrašivanja,
teroriziranja ili nasilja nad onima koji se suprotstavljaju njegovu razvoju, uz
potkupljivanje javnih službenika, čije je sudjelovanje nužno za daljni ilegalni opstanak i
razvoj kriminalne djelatnosti” (Petrović, Meško; 2008: 230-231).

Pod kriminalom, FBI podrazumijeva kriminalno udruživanje svake grupe, sa

postojanjem neke formalne strukture, čiji je primarni zadatak sticanje novca ilegalnim
aktivnostima, djelujući i postižući svoj cilj strahom i korupcijom5, dok DEA (Drug
Enforcement Administration) kriminal definira kao “ilegalnu djelatnost kojima se bave
struktuirane, kriminalne grupe, čija primarna djelatnost uključuje kršenje kaznenih
zakona, tijekom nekog vremena, radi profita” (Sačić; 1997: 11). U mnogim stručnim pa
čak i pojedinim naučnim radovima, pojam kriminala se odmah dovodi u korelativnu
vezu sa Italijom. U kontekstu toga, priznat ćemo da Italija ima veliko iskustvo u borbi
protiv kriminala.

Zanimljivo definiranje ove pojave u Italiji proizlazi iz državnog reguliranja kriminala,

gdje se kriminal u italijanskom krivičnom zakonu definira kao “udruživanje mafijaškog

5
Vidjeti više na: http://www.fbi.gov/hq/cid/orgcrime/glossary.htm [20.05.2014.)

8
tipa”6 (Petrović, Dobovšek; 2007:23). Prema tome, definicija kriminalnog udruženja7
mafijaškog tipa čini “tri ili više osoba, koje koriste veze osnovane na zastrašivanju,
prinudi i zakonu šutnje koji iz toga proizlazi, za djela usredotočena na direktno ili
indirektno upravljanje ili kontrolu gospodarskih djelatnosti, koncesija, ovlaštenja,
tendera i javnih službi ili za postizanje nelegalnih profita ili dobitaka za sebe ili druge
osobe” (Sačić; 1997: 9). Međutim, dinamičnost i prilagodljivost novim situacijama
kriminalnih udruženja mafijaškog tipa zahtijevale su od italijanskih vlasti konstantnu
izmjenu i prilagođavanja novim situacijama. Osim pokušaja definiranja kriminala od
pojedinih teoretičara, kao i sagledavanja određenih nacionalnih radnih definicija, a u
kontekstu sve veće internacionalizacije organiziranog kriminala, sagledat ćemo
definiciju pojednih međunarodnih organizacija (Smajić; 2010).

Osnovna načela prevencije kriminaliteta su:

1. Načelo zakonitosti;
2. Načelo legitimnosti;
3. Načelo individualizacije;
4. Načelo interakcije;
5. Načelo humanosti

Iako je naĉelo legaliteta nastalo sa pojavom prvih kriviĉnopravnih škola (klasiĉna škola
i dr.), ta pravila su u pojedinim sferama suprotstavljanja kriminalitetu znatno smanjena
isticanjem koncepcije da treba jaĉati prevenciju koja bi se bazirala na socijalnim
mjerama i djelatnostima mnogobrojnih subjekata u društvu, koje nisu precizno
zakonom odreĊene, ali ni imperativne. Otuda se naĉelo zakonitosti samo djelimiĉno
moze odnositi na prevenciju, budući da prevencija sama po sebi nije precizno
regulisana zakonom. Medjutim, primjena tog naĉela je neophodna kako bi se izbegla
moguća arbitrarnost i samovolja u preventivnom postupanju, prije svega u onim
sferama zivota gdje se mogu ugroziti ili povrijediti slobode i prava gradjana.

6
U Italiji postoje četiri glavne organizacije organiziranog kriminala. To su: Mafija,
Camorra, N¨drangheta, Sacra corona unita (Petrović/Dobovšek, 2007: 51-54, Sačić,
1997: 6-12, Bošković, 2004: 79-84).
7
U kriminalističkoj literaturi se razlikuju tri osnovna tipa kriminalnog udruženja i to:
tradicionalni (talijanska mafija, kineske trijade, japanske jakuze i sl), drugi je
profesionalni (specijaliziran za bavljenje jednom ili više kriminalnih aktivnosti –
kolumbijska narkomafija) i treći, jeste prilagodljivi tip kriminalnog udruženja (vrlo
fleskibilan i prilagođava se uvjetima koji garantuju u datom vremenu i prostoru
najveću kriminalnu dobit) (šire Modly/Korajlić, 2002: 411).

9
Princip zakonitosti podrazumijeva da svaku aktivnost kojoj je cilj suprotstavljanje
kriminalitetu treba preduzi- mati u skladu sa zakonskim normama koje se na takve
aktivnosti odnose, ili, drugim rijeĉima, svaka aktivnost na tom polju mora imati osnov u
zakonu i drugim pravnim propisima koji se okvirno odnose na tu materiju. Ovo se u
velikoj mjeri odnosi i na preventivno postupanje, s tim što se naĉelo zakonitosti
preventivnog postupanja dijelom razlikuje od naĉela legaliteta koje se više odnosi na
represivno postdeliktno postupanje. Razlog tome je što je preventivna aktivnost samo
djelimiĉno regulisana izriĉitim zakonskim normama. Najveći dio tih aktivnosti odvija
se više po opštim principima zakonitosti, nego po precizno odredjenoj zakonskoj normi.
Nepotpuna, odnosno oskudna zakonska regulativa ovog znaĉajnog djela kriminalne
politike sa sobom nosi dva medjusobno suprotstavljena obiljezja. Nedostatak,
zakonskih propisa umanjuje obavezu preventivnog postupanja, ĉime se dovodi u pitanje
i primjena drugih naĉela, naprimjer, naĉela institucionalnosti i legitimnosti, dok, s druge
strane, tako postavljeno naĉelo zakonitosti pruža mogućnost veoma kreativnog i
raznovrsnog preventivnog postupanja u kome dolaze do izražaja mnogobrojni socijalni
faktori i procesi.

Uspješna realizacija kriminalno-politiĉkih zadataka i ciljeva na podruĉju prevencije ima

za pretpostavku da programi, mjere, sredstva i institucije djeluju zakonito, uskladjeno,
koordinirano, funkcionalno i medjusobno povezano. Od posebnog znaĉaja je, naravno,
poštovanje naĉela zakonitosti, jer zloupotreba prava i sloboda gradjana ne može i ne
smije biti opravdanje za bilo koji društveni cilj, pa ni za suprotstavljanje kriminalitetu.

Otuda, pravni sistem u društvu, efikasnost pravnih institucija, i uopšte pravna sigurnost
gradjana imaju veliki uticaj na opštu situaciju u društvu u okviru koje se ostvaruje
znaĉajna socijalna prevencija kriminaliteta. Pod pretpostavkom da pravni sistem na
zakonit i human naĉin štiti društvene interese, zivot i imovinu ljudi, ustavna i opšta
dobra i slobode, obezbjedjuje zakonit, human i principijelan rad društvenih organa,
podstiĉe pravnu svijest i odgovornost gradjana, onda on smanjuje kriminogenost,
odnosno mogućnost nastanka kriminaliteta ĉini manje opravdanom
Pravni sistem – kao integralni dio društvenog sistema – mora da prati kretanja u
društvu, odnosno da u znatnoj mjeri bude regulator tih odnosa. U uslovima stabilnog i
efikasnog pravnog sistema društva, odnosno drzave, ona postaje stabilna na opšte

10
dobro „pravne drzave“ i njenih gradjana. Ukoliko su pojedine pravne institucije
podlozne deformacijama, korupciji, ukoliko su u sluzbi odredjenih politiĉkih
struktura ili centara moći, dolazi ne- sumnjivo do nagrizanja i deformisanja pravnog
sistema.

Posebnu društvenu opasnost kada je o ovom problemu rijeĉ predstavlja deformisanost

pravosudnog sistema, odnosno pojedinaca u pravosucu, koji mogu biti podlozni raznim
negativnim uticajima, kao što je inertnost, neblagovremenost u donošenju sudskih
odluka, podloznost korupciji, odnosno raznim politiĉkim uticajima itd. To doprinosi
opštoj pravnoj nesigurnosti, snazni kriminalne tendencije, slabi moralne orijentacije i
jaĉa kriminogene. Neodgovornost pravosudnih organa, moguća korumpiranost, pritisci
koji dolaze od pojedinaca iz odredjenih centara moći, djeluju na kriminalitet
podsticajno i potiskuju opšte stanje odgovornosti, pri ĉemu pravosudje postaje znaĉajan
pokazatelj, pa i usmjerivaĉ opšteg stanja u društvu.

Svakako da stanje u pojedinim sektorima društvenog zivota – negativno ili

pozitivno – doprinosi opštoj drusvenoj klimi u sredini u kojoj sektori ostvaruju svoj
uticaj. Stanje u pojedinim sektorima u kojima se ostvaruju ne- gativni uticaji i procesi
djeluje kriminogeno, i kao remetilaĉki faktor pozitivnih odnosa u društvu, negativno
utiĉe na društveni moral i podstiĉe negatorski stav prema realizovanju pozitivnih
zakonskih normi i drugim pozitivnim tendencijama

Princip legitimiteta moze se odnositi na razliĉite aspekte, ali je njegova primjena

najznaĉajnija u onim situacijama u kojima dolazi do ograniĉenja sloboda i prava
gradjana. Suština naĉela legitimnosti nalaze da sva ograniĉenja sloboda i prava gradjana
budu uskladjena sa primjenom preventivnih mjera i postupaka.

Represija – kao komponenta kriminalne politike zasnovana na prinudnim mjerama –

gubi legitimnost ukoliko takve mjere prestanu da budu svrsishodne, odnosno ukoliko
postanu suvišne s obzirom na efekat koji se njima nastoji postići, a pogotovu ukoliko se
takav efekat i ne ostvari njima. To se naroĉito odnosi na prinudne kriviĉno pravne mjere
za koje nema opravdanja ukoliko nisu neophodne radi zaštite osnovnih individualnih i
opštih dobara, odnosno ukoliko nisu nuzne za ostvarivanje takve svrhe. Izvan tog

11
okvira, u sluĉaju neopravdane represiv- nosti, ne ostvaruje se osnovna svrha mjera
prinude, odnosno ne mogu se oĉekivati ni preventivni efekti takvih mjera.

Prevencija kriminaliteta, naroĉito socijalna, podrazumijeva veoma uskladjen odnos

individualnih i društvenih faktora kriminaliteta. Osmišljen i funkcionalan program
socijalne prevencije ima za pretpostavku razliĉitost i brojnost uzroka kriminaliteta, koji,
takodjer, sluze kao osnova za planiranje najracionalnijih metoda, programa, mjera i
sredstava za suzbijanje tih uzroka.

Specifiĉnost mjera, programa i sredstava posebno se odnose na prevenciju koja se

preduzima prema maloljetnicima. 8Psihofiziĉka struktura maloljetnika, kao i socijalni i
individualni faktori koji determinišu njihovo ponasanje, ĉine razliĉitim i mjere koje se
preduzimaju u prevenciji kriminaliteta maloljetnika u odnosu na mjere prevencije
kriminaliteta punoljetnih. Otuda naĉelo individualizacije ima izuzetan znaĉaj, jer se
zasniva na konkretnim individualnim potrebama i uslovima primjene, što je, takodjer,
uslov za uspjeh svakog preventivnog postupanja. Ukratko da zakljuĉimo, iako
socijalna prevencija ima veoma širok opseg, ona se u neposrednoj praktiĉnoj realizaciji
svodi na individualnu, pri ĉemu uzroĉnost, kada je individualizacija u pitanju, ima
opredjeljujući znaĉaj.

Kriviĉnopravne, kao i druge zakonske mjere, najvećim dijelom predstavljaju

ograniĉenja pojedinih sloboda i prava. To se naroĉito odnosi na mjere koje primjenjuju
pojedini drţavni organi i organi pravosuĊa na osnovu svo- jih ustavnih i zakonskih
ovlašćenja. Naĉelo humanosti, meĊutim, pretpostavlja da se primjena pojedinih
represiv- nih mjera (lišenje slobode, izvršenje sankcija i sl.) preduzima uz poštovanje
fiziĉkog i psihiĉkog integriteta liĉnosti, njenog dostojanstva i ugleda.

Ĉinjenica da kriminalitet predstavlja krajnje agresivan atak na ljudska dobra i

vrijednosti ne opravdava primjenu prinude, odnosno bilo kakve agresivnosti, kada je u
pitanju društvena prevencija. S obzirom na to da se mjere društvene prevencije
preduzimaju prije izvršenog kriviĉnog djela, kada prijeti samo opasnost od nje- govog
izvršenja, ne postoji ni zakonska osnova za primjenu prinude, pa bi sama takva prinuda

8
Dobovšek B., 2006., Transnational Organised Crime in the Western Balkans, First Annual Conference
on Human Security Terorism and Organized Crime i nthe Werstern Balkan Region, Ljubljana

12
bila nezakonita. Savremeni koncept društvene prevencije upravo i insistira na
humanim nerepresivnim mjerama uz uĉešće mnogobrojnih subjekata i institucija u
ĉijim osnovnim funkcijama nisu predviĊeni represivni metodi. Međutim, ĉinjenica
da je društvena prevencija nerepresivna djelatnost ne znaĉi i apsolutno poštovanje
naĉela humanosti u njenoj primjeni i realizaciji, ukoliko je takvo postupanje
necjelishodno i neracionalno.

Kada je u pitanju koncipiranje preventivnih programa i normativno regulisanje

prevencije na unutrašnjem i meĊu- narodnom planu, polazi se od naĉela humanosti koje
se odraţava u dva domena: na zakonodavnom i socijalnom planu i na primjeni
preventivnih mjera u neposrednoj praksi. Praksa – kao najznaĉajniji vid provjere naĉela
zako- nitosti i humanosti – na najpotpuniji naĉin potvrĊuje, odnosno demantuje ta
naĉela. Ukoliko se primjenom pojedi- nih mjera i aktivnosti u praksi naruši psihiĉki ili
fiziĉki integritet liĉnosti, ljudsko dostojanstvo, osnovna prava i slo- bode, i efekti tih
preventivnih mjera, ma koliko bili pozitivni, gube svoj znaĉaj i smisao. Naĉelo
humanosti je po- sebno znaĉajno kada je rijeĉ o odnosu policije i javnosti.

Policijska djelatnost je oblik vršenja vlasti koji je najneposrednije izloţen javnosti.

Zbog toga je odnos polici- je i javnosti izuzetno znaĉajan, jer se u tom odnosu
odrţavaju i reflektuju demokratski procesi i postupci. Kako je policija, po prirodi stvari,
nosilac ovlašćenja i prinude, postoji uvjerenje da je ona i usmjerivaĉ, odnosno regulator
sopstvenog odnosa sa javnošću. Zato je velika odgovornost policije da taj odnos
izgraĊuje, usmjerava i unapređuje kako bi na taj naĉin doprinijela poboljšanju
demokratskih odnosa u društvu. Uostalom, usklaĊenost odnosa policije i javnosti
obiĉno se uzima kao mjerilo ustavnosti i demokratiĉnosti rada policije.

U sprijeĉavanju kriminaliteta neophodna je ponekad i primjena prinudnih represivnih

mjera kojima se ugrožavaju i povreĊuju ustavna prava i slobode. Ustav i zakon su,
meĊutim, veoma precizno odredili uslove i granice do kojih takva prava mogu biti
ugroţena, odnosno povrijeĊena. Otuda su naĉelo humanosti kojim se štite takva prava i
naĉelo zakonitosti postupanja policije u vrlo uskoj vezi.

Policija s tim ciljem treba da inicira i organizuje informisanje javnosti o sopstvenoj

djelatnosti kako bi s njom javnost bila upoznata, što je jedan od uslova da javnost

13
kontroliše policiju. 9Nepotrebna mistifikacija rada policije i postojanje „tabu tema“
kada za to nema osnova, po pravilu, šteti policiji kada su u pitanju njen ugled i podrška
javnosti, što je u uskoj vezi i sa njenom efikasnošću. Posebno je štetno ukoliko se pod
vidom potpune tajnosti rada policije kriju autokratija, birokratija, nezakonitost i
nestruĉ- nost. Kako su struĉnost i sposobnost za obavljanje policijske djelatnosti
bitan element profesionalne etike tre- ba imati u vidu da je školovanje i struĉno
osposobljavanje znaĉajan uslov za uspješno obavljanje policijskih za- dataka.

3. ZAKLJUČAK

Savremena kriminalna politika nastoji da društvenu strategiju suprotstavljanja

kriminalitetu postavi na određenim principima koji meĊusobno ne bi trebalo da su
protivrjeĉni bez obzira na to što sami po sebi, sadrţe razliĉi- te segmente društvene

9
Dobovšek B., 2006., Transnational Organised Crime in the Western Balkans, First Annual Conference
on Human Security Terorism and Organized Crime i nthe Werstern Balkan Region, Ljubljana

14
stvarnosti.

Polazeći od cilja kriminalne politike, koji je usklaĊen sa aktuelnom i realnom

politiĉko-ekonomskom, socijal- nom i kulturno-historijskom osnovom, i koji je
usmeren ka što uspešnijem suzbijanju i sprijeĉavanju kriminaliteta, sasvim je izvjesno
da je kriminalnu politiku nuţno prethodno definisati, odnosno sagledati i njena
osnovna naĉela. Samim tim, naĉela prevencije kriminaliteta su u uskoj vezi sa
osnovnim naĉelima kriminalne politike, odnosno osnovna naĉela prevencije
kriminaliteta nemoguće je sagledati nezavisno od naĉela kriminalne politike, budući da
su ona u velikoj mjeri usklaĊena, tj. podudarna. Razlike naravno proistiĉu iz odnosa
osnovnih komponenti krimi- nalne politike: kriviĉnopravne represije i društvene
prevencije kriminaliteta.

Osnovni PRINCIPI (NAĈELA) prevencije kriminaliteta su:

1. načelo zakonitosti,
2. načelo legitimiteta,
3. načelo institucionalnosti,
4. načelo individualizacije,
5. načelo interakcije,
6. načelo humanosti.

4. LITERATURA

1. Andreas P., 2002., „Transnational Crime and Economic Globalization“, in:

Berdal Mats and Serrano Monica (eds.), Transnational Organized Crime and
International Security, Lynne Reinner Publishers, Inc., London.

15
2. Bošković M., 1988., Organizovani kriminalitet, Prvi deo, Policijska akademija,
Beograd.
3. Bošković M., 1999., Kriminološki leksikon, Matica srpska, Univerzitet u
Novom Sadu.
4. Bošković M/Skakavac Z. 2009., Organizovani kriminalitet, Fakultet za pravne I
poslovne studije, Prometej, Novi Sad
5. Dobovšek B., 2006., Transnational Organised Crime in the Western Balkans,
First Annual Conference on Human Security Terorism and Organized Crime i
nthe Werstern Balkan Region, Ljubljana
6. Horvatić Ž., 2002., Djelovanje međunarodnih organizacija u suzbijanju
kriminala, Pravni fakultet u Zagrebu

16