Ιακωβιτική Συριακή Εκκλησία

Milivoje Bakic
1319
Γ' εξάμηνο
 Οι Ιακωβίτες είναι οι μονοφυσίτες της Συρίας. Ποτέ δεν κατάφεραν να
αποκτήσουν ενιαίο σώμα και να κυριαρχήσουν στη Συρία, και για αυτό μέχρι
σήμερα παρέμειναν ως ομάδες με περιωρισμένο αριθμό πιστών, διασκορπισμένοι
σε όλη την χώρα. Οι Ιακωβίτες ανήκουν στην Δυτική Συριακή Εκκλησία και
προέρχονται από τον δυτικό χριστιανισμό, ελληνορωμαïκό. Το κέντρο αυτής της
Δυτικής Συριακής Εκκλησίας ήταν η Αντιόχεια. Από τον ελληνισμό ήταν
επηρεασμένη ουσιαστικά μόνο η Δυτική Συρία. Το μόνο που παρέμεινε ως κύριο
στήριγμα της επιβίωσης των Σύρων της ανατολικής-περσικής από την δυτική-
ρωμαïκή αυτοκρατορία είναι το συριακό εθνικιστικό φρόνημα και η γλώσσα. Για
τους Σύρους η Εκκλησία είναι το μέσω της ανάπτυξης της εθνικής τους
αυτοσυνειδησίας. Το τελικό στάδιο αυτής της τάσης ήταν ο χωρισμός της Συριακής
Εκκλησίας από το Βυζάντιο. Αυτή η ανάπτυξη της εθνικής αυτοσθνειδησίας και η
προσπάθεια να μην έχουν επιρροή και κυριαρχία απο το Βυζάντιο, οδήγησε τους
ανατολικούς Σύρους να δεχτούν τον νεστοριανισμό και τους δυτικούς στο
μονοφυσιτισμό. Για να πετύχει αυτή η προσπάθεια χρησιμοποίησαν και διωγμούς
και βία σε μεγάλη έκταση. Οι περισσότεροι ιστορικοί σε όλη την υπόθεση
διαβλέπουν το πολιτικό κίνητρο. Η Συρία μαζί με τον Αίγυπτο ήταν οι δύο επαρχίες
στην Ανατολή οι οποίες ποτέ δεν ήταν πιστές στον αυτοκράτορα. Για αυτούς ο
Ρωμαίος αυτοκράτωρ ήταν ο ξένος κατακτητής, και οι κυβερνήτες και οι
στρατιώτες, τους οποίους εκείνος απέστελλε για να τηρούν την τάξη ήταν ξένοι.
Οι χώρες αυτές ήταν πάντα έτοιμες να επαναστατηθούν. Αναμφίβολα το αίσθημα
του εθνικισμού και της αγάπης προς την πατρίδα ώθησαν αυτούς μεγάλως προς
τον μονοφυσιτισμό. Οι χαλκηδόνιες αποφάσεις έγιναν νόμοι της αυτοκρατορίας
και για αυτούς η αντίσταση στην Χαλκιδόνα ήταν μια αδιέξοδος της
υποβοσκούσης εχθρότητας αυτών προς τον αυτοκράτορα. Εκείνο το οποίο κυρίως
ενδιέφερε την πλειονότητα των μονοφυσιτών δεν ήταν το δύσκολο μεταφυσικό
θέμα˙ ήταν ότι η κυβέρνηση θέλει να τους επιβάλει την διδασκαλία αυτή και για
αυτό αντέδρασαν.1
Η Συρο-Ιακωβίτες οργανώθηκαν σε ανεξάρτητη εκκλησία, τον 6ο αιώνα, με
κέντρο την Αντιόχεια, από τον επίσκοπο Έδεσσας Ιάκωβο Βαραδαίο (+578).2 (συρ.

1
Αθανάσιος Αρβανίτης, Θρησκευτική και ηθική εγκυκλοπαιδεία, τόμος 6, Αθηναι, 1965, σελ. 601.
2
Νίκη Παπαγεωργίου, <<Οι χριστιανοί στον αραβικό κόσμο>>, Συνθεσις τχ. 5, 2014, σελ. 83.
Burde’ana = Ο άνθρωπος με τα κουρελιασμένα ρούχα).3 Ο Ιάκωβος γεννήθηκε στο
Τέλλαν της Συρίας και έγινε μοναχός στην Κωνσταντινούπολη. Το 541. έγινε
επίσκοπος Εδέσσης και Ανατολής.4 Η κυρία δύναμη των μονοφυσιτών βρισκόταν
στην Αμίδη, Εδέσσης και Ιεραπόλει. Ως συνεργούς του ο Ιάκωβος είχε τους
μοναχούς Κόνωνα και Ευγένιον οι οποίοι χειροτονήθηκαν επίσκοποι στον Αίγυπτο.
Λέγεται ότι χειροτόνησε 27 επισκόπους και χιλιάδες ιερείς και διάκονους. Η
ιεραποστολή του Ιακώβου δεν ήταν μόνο εντός των συνόρων της αυτοκρατορίας,
οι μοναχοί του έφθασαν μέχρι της <<πύλης>> των Σασσανιδών.5 Αν και ήρθαν
μέχρι την Περσία, τα αληθεινά τους κέντα ήταν τα χωριά και μοναστήρια της
Συρίας. Πολλοί επίσκοποι προτιμούσαν να μένουν σε μοναστήρια σε ερήμους
παρά σε πόλεις.6 Ο Ιάκωβος ποτέ δεν έγινε πατριάρχης. Από αυτόν, όμως, έρχεται
η διαδοχή των μονοφυσιτών πατριαρχών Αντιοχείας. Ο Ιάκωβος πέθανε το 578.
Τα έργα του που σώθηκαν είναι η λειτουργία του και κάποιες επιστολές. Μετά τον
θάνατο του Ιακώβου, οι μονοφυσίτες αποκάλεσαν τους εαυτούς τους «Ιακωβίτες»
και την εκκλησία τους «Ιακωβιτική Εκκλησία», που ακολούθησε ξέχωρο δρόμο,
έχοντας δικό της Πατριάρχη Αντιοχείας από το 543, ο οποίος στην αρχή είχε την
έδρα του στην Αντιόχεια και αργότερα τη μετέφερε στην Κούβα της
Μεσοποταμίας. Η Εκκλησία των Ιακωβιτών διατήρησε την ύπαρξη και λειτουργία
της παρά την σασσανιδική και ισλαμική κατάκτηση.7 Σήμερα η έδρα της βρίσκεται
στη Δαμασκό και η Εκκλησία φέρει το όνομα «Συριακή Ορθόδοξη Εκκλησία της
Αντιόχειας».8
Κατά τον ΙΒ' και ΙΓ' αιώνα η Ιακωβιτική Εκκλησία ήταν στην ακμή. Είχαν
ανθούσες σχολές θεολογίας, φιλοσοφίας, ιστορίας και θετικών επιστιμών. Αυτοί
οι αιώνες ήταν πολύ σημαντική και για την συγγραφή. Ένας από τους
μεγαλύτερους συγγραφείς ήταν ο πατριάρχης Μιχαήλ Α' (1116-1199). Το κύριο
έργο του είναι <<Χρονικόν>>. Επίσης, σε αυτόν αποδίδεται και μια λειτουργία. Ο
μεγαλύτερος συγγραφέας των Ιακωβιτών ήταν ο Γρηγόριος Βαρ-Εβραίος (ΙΓ'
αιώνας). Το αρχικό του όνομα ήταν Ιωάννης Abu-l Farag και είχε εβραική
3
Henry Wace, Dictionary of Christian Biography and Literature to the End of the Sixth Century, Boston, Little,
brown and company, 1911. σελ. 551.
4
Henry Wace, Dictionary of Christian Biography and Literature to the End of the Sixth Century, Boston, Little,
brown and company, 1911. σελ. 551.
5
Αθανάσιος Αρβανίτης, Θρησκευτική και ηθική εγκυκλοπαιδεία, τόμος 6, Αθηναι, 1965, σελ. 608.
6
The Oxford Dictionary of Byzantium, volume 2, New York-Oxford, Oxford University press, 1991, σελ. 1029.
7
Εγκυκλοπαιδεια του μειζονος ελληνισμου, <<Ποιοι ενιαι οι Συρο-Ιακωβίτες?>>, Δογμα, 04. 2013.
8
Παναγιώτης Τζουμέρκας, <<H Εκκλησία Αντιοχείας>>, University Ecclesiastical Academy of Thessaloniki ,
February 2015, σελ. 381.
καταγωγή. Ήταν επίσκοπος της Gubis και μετά μητροπολίτης της Περσίας.
Συνέθεσε την συριακή γραμματική, υπεμνημάτισε την Βίβλο και συγκέντρωσε
τους κανόνες της Ιακωβιτικής Εκκλησίας. Και αυτός έγραψε <<Χρονικόν>>, ένα
πολύτιμο έργο για την παγκόσμια ιστορία.
Η σκωτινή περίοδος για την Ιακωβιτική Εκκλησία ήταν από το 1292 μεχρι
1495. Κατά την περίοδο αυτή η Ιακωβίτικη εκκλησία έζησε μια περίοδο έντονων
αναταραχών οι οποίες είχαν ως κατάληξη τη διαίρεση των Ιακωβιτών σε τέσσερα
τμήματα, όσοι ακριβώς ήταν και οι “πατριάρχες” οι οποίοι διεκδικούσαν τον τίτλο
του Πατριάρχη της Ιακωβίτικης Εκκλησίας. Μετά το θάνατο του Πατριάρχη
Ιγνατίου (+1292) επαναλήφθηκαν οι αντιδράσεις που είχαν προκληθεί από τους
διεκδικητές του για τον πατριαρχικό θώκο, δηλ. τον Κωνσταντίνο, επίσκοπο
Μελιτηνής, τον Μιχαήλ, αρχιμανδρίτη της Gawikath, και τον Ιγνάτιο, επίσκοπο της
Mardin. Το επόμενο έτος (1283) δολοφονήθηκε ο Κωνσταντίνος από τους
Κούρδους. Γρήγορα όμως εμφανίσθηκαν καινούριοι υποψήφιοι για το
πατριαρχικό αξίωμα με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια ανεξέλεγκτη κατάσταση
αναφορικά με τον αριθμό των “πατριαρχών”: Υπήρχαν Πατριάρχες στην Σις, το
μοναστήρι του Bar Shauma και την Tur Abdin. Από τους τέσσερις εν λόγω
διεκδικητές έμειναν δύο, ο της Tur Abdin Ιγνάτιος και ο της Mardin Ιγνάτιος Νώε.
Τελικά ο Ιγνάτιος της Tur Abdin αποφάσισε να αποσύρει την υποψηφιότητά του
προς χάρη του Ιγνατίου Νώε, ο οποίος αποτέλεσε τον Πατριάρχη Ιγνάτιο ΙΒ΄. Ο
ίδιος ήταν εκείνος ο οποίος κατόρθωσε τελικά να συνενώσει την εκκλησία των
Ιακωβιτών.9
Οι Ιακωβίτες βρίσκονται σε κανονική κοινωνία με τους άλλους μονοφυσίτες.
Πάντοτε, όμως, προσέβλεπαν τους Κόπτες ως ηγέτες της εκκλησιαστικής τους
ομολογίας, όχι μόνο για αυτό που ήταν πολυαριθμότεροι και πλουσιώτεροι αλλά
και για αυτο που η Αλεξάνδρεια κατά το αρχαίο κανονικό δίκαιο προηγείται την
Αντιόχεια. Σε σχέσεις με τους Ορθοδόξους, μετα την ΣΤ' Οικουμενική Σύνοδο και
την οριστική διακοπή των σχέσεων των μονοφυσιτών με το Βυζάντιο, υπήρχαν
προσπάθειες προς ένωση. Οι κυριότερες ήταν δύο. Η πρώτη ήταν την περίοδο του
αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά (963-969) και η δεύτερη την περίοδο του
αυτοκράτορα Μανουήλ Α' του Κομνηνού (1143-1180). Μετά από πολλούς αιώνες,
η επίσημη επανασυνάντηση Ιακωβιτών με τους Ορθοδόξους έγινε στην Ρόδο, τον

9
Εγκυκλοπαιδεια του μειζονος ελληνισμου, <<Ποιοι ενιαι οι Συρο-Ιακωβίτες?>>, Δογμα, 04. 2013.
Σεπτέμβριο του 1961. Από την εποχή των Σταυροφόρων η Ιακωβιτική Εκκλησια δεν
είχε καλές σχέσεις με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία αν και έγιναν απόπειρες
ενώσεις με την Δυτική Εκκλησία.
Η Ιακωβιτική Εκκλησία αριθμεί σήμερα περίπου 950.000 πιστούς σε όλο τον
κόσμο από τους οποίους οι 140.000 υπάγονται στην Αντιόχεια. Οι άλλοι είναι στην
Συρία, Λίβανο, το Ιράκ, την ανατολική Τουρκία και την Αμερική. Οι εθνικές
εκκαθαρίσεις στην Τουρκία μετά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο και η μεγάλη
μετανάστευση για οικονομικούς και πολιτικούς λόγους έχει περιορίσει τον αριθμό
τους. Η έδρα του Πατριαρχείου τους, σήμερα, βρίσκεται στη Δαμασκό,
μεταφερμένη από την Αντιόχεια, που ανήκει πλέον στην Τουρκία.10
Η δογματική τους είναι όμοια με εκείνη των Κοπτών. Εναί μετριοπαθείς
μονοφυσίτες της Σχολής του Σεβήρου Αντιοχείας. Απορρίπτουν την Δ' Οικουμενική
Σύνοδο για λόγους ιστορικούς. Η σχετική μονοφυσιτική διδασκαλία είναι ότι ο
Χριστός είναι είς <<εκ δυο φύσεων, αίτινες εγένετο μια φύσις>>. Επειδή δε
ταυτίζουν φύσιν και πρόσωπον, λέγουν επίσης ότι είναι εν πρόσωπον προελθόν
<<εκ δυο προσώπων>>. Δέχονται την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος εκ του
Πατρός μόνο. Χρήσιμοποιούν ως επίσημο σύμβολο πίστεως το της Νικαίας-
Κωνσταντινουπόλεως. Δέχονται και τα εφτά μυστήρια. Δεν έχουν περιτομή.
Οι Ιακωβίτες χρησιμοποιούν τον αντιοχειανό λειτουργικό τύπο. Η συριακή
είναι η εκκλησιαστική τους γλώσσα. Η θεία λειτουργία αντιπροψωπεύει τον
αρχέγονο λειτουργικό τύπο της Αντιοχείας. Η λειτουργία αυτή είναι γνωστή ως
λειτουργία του αγίου Ιακώβου. Υπάρχουν σε αυτούς όπως και στους Ορθοδόξους
όλες οι ιερές ακολουθείες, εκτός της πρώτης ώρας. Ο ρυθμός της εκκλησιαστικής
μουσικής είναι ρωμαλέος. Η Ιακωβιτική λειτουργία είναι πολύ πλούσια και έχει
μεγάλη αραβική επίδραση. Την ψαλμοδία συνήθως συνοδεύουν οι ήχοι
κυμβάλων. Υπάρχουν δεκαπέντε είδη μελωδιών.
Οι επίσκοποι φοράνε την masnaftha, ένα είδος καλύπτρας στο κεφάλι. Οι
ιερείς και επίσκοποι που ιερουργούν καλύπτουν το κεφάλι με την garugtho, η
οποία έχει μέλανο χρώμα με λευκούς σταυρούς. Εκτός τον ναό οι ιερείς φοράνε
τουρμπάνια.

10
Νίκη Παπαγεωργίου, <<Οι χριστιανοί στον αραβικό κόσμο>>, Συνθεσις τχ. 5, 2014, σελ. 83.
 Η συριακή αρχιτεκτονική, λέγει ο H. Q. Butler είναι μια εκ των αρχαιοτέρων
εκδηλώσεων διά της τέχνης του λίθου της πίστεως.11 Δεν τοποθετούνται στην αγία
τράπεζα λείψανα αγίων. Από την εποχή του Ιωάννου Βαρ-Κούρσου (519-538,
Κανών 13) απαγορεύεται αυτό το πράγμα.
Η Συριακή Εκκλησία έχει πολλούς αγίους και εκκλησιαστικούς συγγραφείς.
Εκτός των αγίων Πατέρων και υμνογράφων της Συρίας πριν το σχίσμα, υπάρχουν
πολλοί λειτουργιολόγοι και συνγγραφείς πνευματικών έργων, ιδίαιτερα από τον
Ε' μέχρι τα τέλη τον Ζ' αιώνα. Ένας από αυτούς είναι ο Ιάκωβος Sarugh (451-521),
επίσκοπος του Barsan, έγραψε μια αναφορά και 760 ομιλίες. Τιμάται ως άγιος και
από τους Μαρωνίτες και από τους Νεστοριανούς. Επίσης, ο Φιλόξενος (E' αιώνας),
επίσκοπος του Mabug, συγγραφέας δυο αναφορών και μεταφραστής της Αγίας
Γραφής στην συριακή γλώσσα. Ακόμα και ο Εδέσσης Ιάκωβος (640-708), ο οποίος
ασχολήθηκε με την ιστορία της θείας λειτουργίας, και ο Μωυσής Βαρ-Κηφά (813-
903), επίσκοπος Μοσσούλης ο οποίος συνέγραψε πολύτιμες μελέτες για την
λειτουργία. Κατά τον ΙΒ' αιώνα, η Ιακωβιτική Εκκλησία επίσης είχε αξιόλογους
συγγραφείς, όπως ο Ιάκωβος-Διονύσιο Βαρ Σαλίμπι, επίσκοπος της Αμίδης.
Υπεμνημάτισε την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη και συνέγραψε αναφορά και
ερμηνεία της λειτουργίας του Ιακώβου. Ο Μιχαήλ ο Σύρος ο Μέγας, ηγούμενος
της μονής του Bar'sauma και πατριάρχης ήταν συγγραφέας λειτουργικών έργων
και του Χρονικού.
Η επίσημη χρονολόγηση για τους Ιακωβίτες ἐως και σήμερα έρχεται από την
εποχή των Σελευκιδών της Συρίας (311 π. Χ.). Το εκκλησιαστικό έτος αρχίζει από
την 1 Οκτωβρίου και χρησιμοποιούν τον Ιουλιανό ημερολόγιο. Οι Ιακωβίτες τιμούν
ιδιαίτερα τον άγιο Ιάκωβο τον αδελφόθεο, τον άγιο Ιγνάτιο Αντιοχείας τον
Θεοφόρο, τους Ευαγγελιστές, τους δώδεκα αποστόλους και τον Συμεών τον
Στυίτη. Από την 1 Δεκεμβρίου αρχίζει η νηστεία των Χριστουγέννων. Την τρίτη
εβδομάδα της μεγάλης Τεσσαρακοστή γίνεται η μικρή τριήμερη <<νηστεία της
Νινευί>>, στην μνήμη του προφήτη Ιωνά. Οι Ιακωβίτες τηρούν τις μωσαïκές
απαγορεύσεις περί αίματος, πνικτού και ακαθάρτων ζώων.
Ο μοναχικός βίος στην Ιακωβιτική Εκκλησία δεν είναι στην ακμή. Από τις
πολυάριθμές μονές του Ε' και ΣΤ' αιώνα, έχουν απομείνει μόνο δώδεκα. Και σε
αυτούς που έμειναν δεν υπάρχουν πολλόι μοναχοί. Σε αυτούς μορφώνονται οι

11
Αθανάσιος Αρβανίτης, Θρησκευτική και ηθική εγκυκλοπαιδεία, τόμος 6, Αθηναι, 1965, σελ. 622.
μελλόντικοί κληρικοί της Ιακωβιτικής Εκκληςἰας. Από το 1930, υπάρχει μια
προσπάθεια αναβιώσεως του μοναχισμού στην Ιακωβιτική Εκκλησία, και για αυτό
το πράγμα συνκλήθηκε και σύνοδος.
Το κανονικό δίκαιο των Ιακωβιτών στηρίζεται στο Νομοκάνονα του
Βαρεβραίου.
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 Αθανάσιος Αρβανίτης, Θρησκευτική και ηθική εγκυκλοπαιδεία, τόμος 6,

Αθηναι, 1965.
 Νίκη Παπαγεωργίου, <<Οι χριστιανοί στον αραβικό κόσμο>>, Συνθεσις
τχ. 5, 2014.
 Henry Wace, Dictionary of Christian Biography and Literature to the End of
the Sixth Century, Boston, Little, brown and company, 1911.
 Εγκυκλοπαιδεια του μειζονος ελληνισμου, <<Ποιοι ενιαι οι Συρο-
Ιακωβίτες?>>, Δογμα, 04. 2013.
 The Oxford Dictionary of Byzantium, volume 2, New York-Oxford, Oxford
University press, 1991.
 Παναγιώτης Τζουμέρκας, <<H Εκκλησία Αντιοχείας>>, University
Ecclesiastical Academy of Thessaloniki , February 2015.
Retrieved from
https://www.researchgate.net/publication/271964860_Ekklesia_Antiochei
as_Synoptike_Istoria
 Academic Dictionaries and Encyclopedias
Retrieved from
http://greek_greek.enacademic.com/64864/%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CF
%89%CE%B2%CE%AF%CF%84%CE%B5%CF%82