1.

Uvod

Zavarivanje TIG postupkom ili elektrolučno zavarivanje netopljivom elektrodom u

zaštiti inertnog gasa je ručni postupak zavarivanja u neutralnom zaštitnom plinu ili
neutralnoj smjesi plinova ,koji koristi netopljivu volframovu elektrodu (ili volfram sa
dodacima npr.torijeveg oksida ili oksida drugih elemenata kao cirkonij,lantan,itrij) i
posebno dodatni materijal. TIG je skraćenica, koja na engleskom jeziku znači
Tungsten inert gas. Tungsten je engleski naziv za volfram, a to opisuje netaljivu
elektrodu koja je od volframa (može biti legirana i s nekim drugim
metalima.Zavarivati se može sa i bez dodatnog materijala. Zaštitna atmosfera oko
taline i zagrijanog vrha elektrode osigurana je inertnim plinovima. TIG zavarivanje se
razvilo iz postupka elektrolučnog zavarivanja ugljenom elektrodom koji se već prije
upotrebljavao, a potječe iz 1941. godine. Najprije se upotrebljavao u avionskoj
industriji pri zavarivanju lakih metala, da bi se kasnije proširio na razne druge grane
industrije, prvenstveno tamo gdje se zavaruju nehrđajući čelici, bakar i aluminij.
Svojstva ovog postupka je stabilan električni luk i visoko kvalitetan zavar ,ali zahtjeva
izuzetne vještine zavarivača i relativno je spor.Iako se može koristiti za sve
materijale,najčešće se koristi za zavarivanje nehrđajućih čelika i lakih metala
(aluminijeve legure,titanijeve legure). Pogodan za zavarivanje tankih limova ( do
debljine 6mm) ,a često se koristi kod proizvodnje bicikala,zrakoplova i brodova,te kod
zavarivanja u prinudnim položajima. U pravilu se volframova elektroda priključuje na
(-) pol izvora istosmjerne struje,zbog znatno manjeg trošenja volframove elektrode.
Koristi se pulsirajuća struja zavarivanja. Električni luk se uspostavlja pomoću
visokofrekventnog generatora ( VF generator) ,koji se uključuje samo u djeliću
sekunde,neposredno pred zavarivanje. Nakon uspostavljanja električnog luka između
netopljive volframove elektrode i radnog komada , t.j. priključaka na polove
električne struje (istosmjerne ili izmjenične) , VG generator se isključuje ,a postupak
zavarivanja se odvija ponekad i bez dodavanja dodatnog materijala žice u električni
luk. Nakon toga slijedi taljenje ivica žlijeba za zavarivanje ( kod materijala manje
debljine i spoj) ,odnosno ravnomjerno ručno dodavanje žice za zavarivanje u
električni luk ,te taljenje žice i stvaranje zavarenog spoja ( kod debljih materijala ili
kod provarivanja korijena debelih materijala).
Prednosti TIG zavarivanja su : primjenjiv je za zavarivanje svih metala - primjenjiv je
za sve oblike i položaje radnog komada - nema rasprskavanja kapljica metala - nema
čišćenja troske - nema dima i štetnih plinova - ako je zavareni spoj izveden ispravno,
tada spada u najkvalitetniji zavareni spoj - zavar je vrlo čist, gladak i lijep.
Nedostaci TIG zavarivanja su : neekonomičnost u zavarivanju debljih materijala -
otežan rad na otvorenom kod većih strujanja zraka - cijena zaštitnog plina - zahtjeva
veliku točnost i čistoću u pripremi spoja.

1.
 2.Tehnologija zavarivanja

Osnovni parametri zavarivanja TIG postupkom su vrsta i prečnik elektrode, vrsta i

prečnik žice, brzina zavarivanja, vrsta i jačina struje, kao i sastav i protok zaštitnog
gasa. Uticaj i izbor nekih osnovnih parametara (vrsta elektrode, žice i struje, sastav i
protok zaštitnog gasa), a uticaj prečnika žice, brzine zavarivanja i jačine struje je
praktično isti kao kod drugih elektrolučnih postupaka. Uticaj i izbor prečnika
elektrode je usko vezan za materijal od koga je elektroda napravljena, tj. jačinu
(gustinu) struje. Međusobna zavisnost prečnika elektrode, jačine i vrste struje, i vrste
elektrode može da se utvrdi na osnovu podataka iz tab. 1. Izbor navedenih
parametara zavarivanja za neke konstrukcione materijale je dat u tab. 2 (ugljenični
čelici), tab. 3 (niskolegirani čelici), tab. 4 (visokolegirani čelici) i tab. 5 (aluminijum i
njegove legure).

Tablica 1. Zavisnost jačine i vrste struje od vrste i prečnika elektrode

skraćenice: JSDP - jednosmjerna struja direktne polarnosti,

JSIP - jednosmjerna struja indirektne polarnosti,
NS - naizmjenična struja

2.
 Tablica 2. Parametri zavarivanja ugljeničnih čelika TIG postupkom

Tablica 3. Parametri zavarivanja niskolegiranih čelika TIG postupkom

3.
 Tablica 4. Parametri zavarivanja visokolegiranih čelika TIG postupkom

Tablica 5. Parametri zavarivanja aluminijuma i legura TIG postupkom

4.
 3.Tehnika zavarivanja

Tehnika ručnog zavarivanja TIG postupkom zahtijeva posebnu pažnju, naročito

uspostavljanje i prekidanje luka i rukovanje elektrodom i žicom za zavarivanje. Luk
može da se uspostavi na tri načina: dodirom i odmicanjem elektrode, pomoću varnice
iz dodatnog uređaja (najčešće VF generator), i primjenom pomoćnog luka koji se
uspostavlja između elektrode i mlaznice, a zatim prenosi na osnovni materijal.
Najčešće se primjenjuje VF generator, a prvi način se izbjegava, jer značajno oštećuje
vrh elektrode. Pošto se luk uspostavi, gorionik se kreće u malim krugovima da bi se
obrazovala tečna metalna kupka, uz postepeno naginjanje u odnosu na vertikalu do
15° kod ručnog zavarivanje, dok kod automatskog zavarivanja gorionik po pravilu
ostaje u vertikalnom položaju. Zatim se u metalnu kupku dodaje žica pod uglom od
15°. Prije pomjeranja gorionika (elektrode) do prednje ivice metalne kupke, sl. 1e,
žicu treba udaljiti, sl. 1d. Ponavljanjem ovog postupka dobija se neprekidni šav. Luk se
najefikasnije prekida isključivanjem struje, jer bi naglo odmicanje elektrode dovelo do
oksidacije metala šava. Za položaje koji nisu horizontalni pravilno držanje gorionika je
prikazano na sl. 2.

5.
 Slika 1. Tehnika ručnog zavarivanja TIG postupkom

Sl.2. Tehnika ručnog zavarivanje TIG postupkom u prinudnim položajima

6.
Nepoštovanje propisane tehnologije i tehnike zavarivanja izaziva pojavu grešaka. Najčešći
uzroci grešaka su: predugačak luk, prevelik ugao gorionika, pomjeren gorionik iz ose spoja,
izvlačenje rastopljenog vrha dodatnog materijala (žice) iz zone zaštite rastopa i sl.

Najčešće greške pri radu prikazane su na slici 3.

Slika 3. Nepoštovanje propisane tehnike zavarivanja i odgovarajuće greške.

7.
 4.Zaštita korijenog prolaza

Za vrhunski kvalitet zavarenog spoja potrebna je dodatna zaštita korjenog prolaza sa

druge strane. Zaštita korijena obično se vrši argonom ili forming gasom (Ar+1-30%H2
ili N2+1-30%H2). Uređaji za zaštitu korjena su prikazani na slici 4., a pri zavarivanju
korijenog prolaza cevi na slici 5. Pri zavarivanju korjenog prolaza kod reaktivnih
materijala sve zone osnovnog materijala koje se zagrijavaju na temperaturu preko
300°C moraju dodatno da se štite, npr. komorom sa kontrolisanom atmosferom (Ar),
sl. 6.

Slika 4. Sistemi zaštite korijena 6.

Slika 5. Sistem zaštite korijenog prolaza pri zavarivanju cjevi

8.
 Slika 6. Sistem zaštite korijenog prolaza pri zavarivanju reaktivnih materijala

Među najčešće greške pri zavarivanju spadaju oksidni uključci koji negativno utiču na
mehaničke osobine zavarenog spoja. Na slici 7. dat je pregled najčešćih uzroka pojave
oksidnih uključaka.

9.
 Slika 7. Oksidni uključci i uzroci njihove pojave

Zavarivanje korijena zahtijeva posebnu obuku zavarivača jer je korijen zona sa najviše
potencijalnih grešaka. Tipične greške u korijenu su prikazane na slici 8.

10.
Slika 8. Tipične greške TIG zavarivanja korijenog prolaza

11.
 5.Modifikovane varijante TIG zavarivanja

Postoje mnogobrojne varijante modifikovanog TIG postupka, od kojih se najčešće

koriste impulsno zavarivanje, zavarivanje u uskom žljebu, orbitalno zavarivanje cijevi,
zavarivanje sa zagrijanom žicom, tačkasto zavarivanje, zavarivanje sa dvostrukom
zaštitom, ATIG postupak. Impulsno TIG zavarivanje omogućava optimalno korišćenje
energije, jer se jačina struje značajno povećava samo u kratkom periodu vremena
kada se rastopljeni vrh dodatni metala odvaja i prenosi u metalnu kupku. Impulsno
TIG zavarivanje je veoma pogodno za automatsko (orbitalno) zavarivanje cijevi.

Sl. 9. Sučeono spajanje cijevi TIG postupkom

Sučeono spajanje cevi TIG postupkom, sl.9, zahtijeva i specijalni izvor struje za
impulsno zavarivanje. Pulsiranje struje počinje sa uspostavljanjem luka, ali uređaj ne
rotira oko cijevi sve dok pulsirajuća struja ne postigne radni nivo. U toj fazi se
popunjava žlijeb do potpunog provarivanja, a zatim uređaj počinje da rotira oko
cijevi. Prije gašenja luka, jačina struje se smanjuje, simetrično početnoj fazi
zavarivanja, a uređaj se kreće sve dok se ne postigne potpuno preklapanje
početka šava.

12.
TIG tačkasto zavarivanje, takođe nazvano TIG zakivanje, omogućava dobijanje spoja
preklapanjem, bez prethodne perforacije radnih komada.

Postupak je veoma jednostavan i ne zahtijeva veliku vještinu operatera, veoma je

produktivan i može da se automatizuje. Luk nije vidljiv, pa operater ne mora da štiti
oči tokom zavarivanja. Postupak je primjenljiv na niskolegirane čelike, aluminijum,
debljine 0.5 do 2 mm. Vrijeme zavarivanja je 0.5 do 5 s. TIG zavarivanje sa zagrijanom
žicom zahtijeva grijač, koji električnim otporom predgrijava žicu za zavarivanje, što
omogućava brže topljenje dodatnog materijala i veću produktivnost postupka, sl.10.

Slika 10. Zavarivanje zagrijanom žicom

ATIG postupak je postupak razvijen na institutu za zavarivanje “Paton”
(KijevUkrajina). Postupak je isti kao klasični TIG postupak, sa tim da se ivice žlijeba
prije zavarivanja premažu aktivacionim topiteljom koji omogućava značajno veću
dubinu provarivanja i sitnozrnastu strukturu materijala šava. Aktivacioni topitelji
nanose se sprejom, flomasterom namjenjenim za nanošenje topitelja, četkicom ili na
drugi pogodan način. Povećana dubina provarivanja omogućava sučeono zavarivanje
limova sa ravnim „I” žlijebom, bez zazora, bez dodatnog materijala, za debljine 10 do
12 mm. Postupak je znatno ekonomičniji od klasičnog TIG postupka.

13.
 6.Podešavanje aparata za TIG postupak

Aparati za zavarivanje opremljeni su upravljačkom tablom sa koje se podešavaju

parametri zavarivanja. Za pravilno izvođenje procesa, na savremenim aparatima,
podešava se desetak parametara koji bitno utiču na kvalitet izvođenja procesa
zavarivanja. Pored standardnih postoje sinergijski i digitalni aparati kod kojih su
parametri zavarivanja definisani u programu za zavarivanje određenog materijala.
Kod sinergijskih aparata pozivanjem određenog programa poziva se definisana grupa
parametara koja odgovara datom materijalu, debljini i položaju. Ovakvim aparatima
upravlja procesor i u memoriju aparata moguće je pohraniti više programa. Na
slikama br. 11. i 12. dati su prikazi upravljačkih tabli standardnog aparata za TIG
zavarivanje (VARTIG 2005 DC ) i digitalnog (VARTIG 3500 AC/DC digit), uz objašnjenje
funkcije pojedinih tipki. Navedeni aparati su proizvod slovenačkog Varstroj-a.

Sl. 11. Izgled komandne table invertorskog aparata za TIG postupak zavarivanja
(VARTIG 2005 DC)
14.
1.Displej za prikaz parametara zavarivanja
2. Indikatorska lampica uključenosti aparata
3. Indikatorska lampica termozaštite aparata
4. Tipka za promjenu režima rada ( režimi su dati pozicijama 5, 6, 7, 8 i 9)
5. 4-taktni režim rada + visokofrekventno paljenje luka
6. 2- taktni režim rada + visokofrekventno paljenje luka
7. 4-taktni režim rada + paljenje luka dodirom elektrode (kresanjem)
8. 2- taktni režim rada + paljenje luka dodirom elektrode (kresanjem)
9. Režim rada uz mogućnost ručne promjene jačine struje ( I2 ili I3)
10. Tipka za promjenu vrste zavarivanja ( dato pozicijama 11, 12 i 13)
11. TIG – pulsno zavarivanje
12. TIG – standardno, bez pulsiranja struje
13. REL – postupak zavarivanja elektrodom
14. Enkoder za podešavanje parametara zavarivanja
15. Na displ. poz. 1 dato vrijeme preduduvavanja zašt. gasa (podeš. se sa poz. 14)
16. Na displ. poz. 1 data početna struja I1 (podeš. se sa poz. 14)
17. Na displ. poz. 1 dato vrijeme rasta struja sa I1 na I2 (podeš. se sa poz. 14) 13.
18. Na displ. poz. 1 data frekvencija DC pulsiranja (podeš. se sa poz. 14)
19. Na displ. poz. 1 data glavna struja zavarivanja I2 (podeš. se sa poz. 14)
20. Na displ. poz. 1 dato vrijeme padanja struja sa I2 na I3 (podeš. se sa poz. 14)
21. Na displ. poz. 1 data konačna struja I3 (podeš. se sa poz. 14). SAOBRAĆAJNI
FAKULTET DOBOJ i BCD-Elektro d.o.o. DOBOJ . - 89 –
22. Na displ. poz. 1 dato vrijeme duv. gasa nakon gašenja luka (podeš. se sa poz. 14)
23. Tipka za uključ. daljinskog upravljača
24. Indikatorska lampica za uklj. Daljinski upravljač
25. Parametri pulsnog zavarivanja (frekvencija, širina pulsa i osnovna struja),
očitavaju se na displ. poz. 1, a podešavaju sa enkoderom poz. 14.
26. Tipka za izbor parametra koji se želi podesiti.

15.
Sl. 12. Izgled komandne table aparata za TIG postupak zavarivanja sa pohranjenim
programima (VARTIG 3500 AC/ DC digit)
1. Izbor zavarivačkog postupka (AC-za Aluminijum, Pulsno- za visok kvalitet zavara
DC-ispravljena struja za TIG, Ispravljena struja DC za REL postupak)
2. Funkcija AC-WAVE, izbor oblika pulsa.
3. Izbor parametra zavarivanja (početna struja, vrijeme preduduvavanja gasa, struja
pulsa gornja i donja itd.)
4. Enkoder za podešavanje parametara.
5. Tipka za izbor režima rada (tačkasto ili neprekidno)
6. Podešavanje AC frekvencije
7. Podešavanje AC balansa ( zavarivanje aluminijuma).
8. Uključivanje AC/DC TIG zavarivanja.
9. Podešavanje vremena tačkanja
10. F-podešavanje internih funkcija
11. Podešavanje početnog toka
12. Uključivanje pulsnog zavarivanja
13. Način uspostavljanja luka

16.
14. Tipka za podešavanje rasta i padanja toka
15. Izbor vodom hlađenog gorionika
16. Kontrola protoka gasa
17. Pozivanje pohranjenih programa
18. Pohranjivanje (snimanje) programa sa zadatim parametrima (maks. 100 programa)
19. Potvrda pohranjivanja (snimanja).

17.
 7.Sadržaj
1.Uvod .......................................................................................................................................1

2.Tehnologija zavarivanja...........................................................................................................2

3.Tehnika zavarivanja ................................................................................................................5

4.Zaštita korijenog prolaza ........................................................................................................8

5.Modifikovane varijante TIG zavarivanja................................................................................12

6.Podešavanje aparata za TIG postupak..................................................................................14

7.Sadržaj...................................................................................................................................18

18.