UNIVERZITET U SARAJEVU

Fakultet političkih nauka

LEKSIKON POJMOVA
(Polemologija)

Sarajevo 2012
 A
ABDIKACIJA - (lat. ab.... + dicere -reći, kazati, odricanje ....) neka vrsta odricanja, a naroĉito
ostavka na neki poloţaj, odricanje vladara od prijestola, naĉelno kao dobrovoljni ĉin, a u praksi
uglavnom izvoĊen pod pritiskom.
ABOLICIJA – (lat. abolere-uništiti, ukinuti) najĉešći naziv za akt praštanja najvišeg organa
drţavne vlasti kojim se prije pravomoćnosti presude daje oslobaĊanje od kriviĉnog gonjenja za
neke vrste kriviĉnih djela, tako da se gonjenje neće ni zapoĉeti, a ukoliko je zapoĉeto, obustavit
će se. Abolicija moţe biti opća ili samo za odreĊena kriviĉna djela, ili za neke grupe poĉinitelja.
U toku agresije na Bosnu i Hercegovinu, Predsjedništvo ove drţave je donijelo više takvih akata,
pri ĉemu su bili izuzeti genocid i ratni zloĉini pojedinaca i grupa (v. amnestija).
AĐUTANT - (lat. adjuvare - pomoći) pomoćnik, oficir dodjeljen šefu drţave ili višem vojnom
starješini za obavljanje sekretarskih poslova. Organ štaba koji se stara o općim administrativnim
i personalnim poslovima.
AERO TERORIZAM - (grĉ. aer zrak; lat. terror - strah, uţas, nasilje) bombardiranje gradova i
naselja iz zraka u cilju zastrašivanja i demoraliziranja prvenstveno civilnoga stanovništva.
AFEKT - (lat. affectus-duševno stanje, volja, strast, teţnja) uzrujanost, razjarenost, duševno
stanje pri kojem popušta kontrola volje, intenzivan i snaţan emocionalni doţivljaj. Praćen je
izrazitim tjelesnim promjenama. Afekt se moţe javiti kod pripadnika oruţanih snaga najĉešće u
vidu straha, bijesa, radosti itd.
AGENT-(lat. agere - raditi, tjerati) lice koje tajno prikuplja podatke, vojne, politiĉke ili ekonomske
prirode u korist inozemne obavještajne sluţbe. Angaţiranje agenata vrši se iz neprijateljske ili
neprijatelju bliske sredine, ili na osnovu kompromitirajućeg materijala, a u cilju prikupljanja
podataka i dokumenata (mobilizacijski i ratni planovi, podaci o borbenoj gotovosti, formaciji,
naoruţanju, jaĉini oruţanih snaga itd.), koji se tehniĉkim i drugim sredstvima obavještajnih sluţbi
ne mogu prikupiti. Dijele se na agente za vezu, agente dvojnike, agente provokatore itd.
AGILNOST - (lat. agilis-radin, brz, ţustar) sposobnost vlastitih jedinica da djeluju brţe od
neprijateljskih.
AGITACIJA - (lat. agitare - smicati, tjerati, poticati) poticanje, nukanje, nagovaranje; djelatnost
govorom, štampom i na druge naĉine, usmjerena na pridobijanje pojedinaca ili skupina ljudi za
stanovitu ideju ili politiku.
AGREMAN - (franc. agremant - pristanak, odobrenje) pristanak drţave prijema da za šefa
diplomatske misije prihvati odreĊeno lice koje je predloţila drţava imenovanja.
AGRESIJA - (lat. aggredi - pristupiti kome, navaliti) napad, nasrtanje, svaki oblik nasilja;
neizazvan napad jedne ili nekoliko drţava na suverenitet i teritorijalni integritet druge drţave, s
ciljem teritorijalnog osvajanja ili nasilne promjene unutarnjeg ureĊenja, odnosno ostvarenja
drugih politiĉkih ili sliĉnih planova kojima se ugroţava nezavisnost i suverenitet ili teritorijalna
cjelina napadnute zemlje. Najĉešće je oruţana i izvodi se primjenom vojne sile, ali obuhvaća i
svaku akciju usmjerenu protiv teritorijalne cjeline i nezavisnosti druge drţave, ili protiv mira u
svijetu. U tom smislu govori se o ekonomskoj, politiĉkoj, subverzivnoj i drugim vrstama agresije,
a ĉesto i o tzv. ideološkoj agresiji.
AKCIDENT - (lat. accidit-dogaĊa se, zbiva se, nešto neoĉekivano) namjerno ili nenamjerno
izazvana masovna nesreća u kojoj je stradao veći broj ljudi i nanesena znaĉajna materijalna
šteta.
AKREDITIVNO PISMO - (franc. accreditor - punomoćje, ovlašćenje) isprava, dokument o
postavljenju šefa diplomatske misije kojim ga šef drţave preporuĉuje šefu drţave prijema.
ALIJANSA - (franc. alliance-savez, sporazum) rezultat formiranih sporazuma dviju ili više drţava
za dugoroĉne namjene koje proširuju interese ĉlanica (najĉešće politiĉke i vojne naravi).
AMBASADA - (franc. ambassade) predstavništvo najvišega nivoa jedne drţave u drugoj drţavi,
koje se uspostavlja sporazumno nakon meĊusobnog priznanja dviju drţava. Štiti interese svoje
drţave i njenih graĊana u drugoj drţavi u skladu sa odredbama meĊunarodnoga prava.
AMNESTIJA - (grĉ. amnestia-zaboravljanje) akt najvišeg organa drţavne vlasti, kojim se
izvjesna grupa osoba potpuno ili djelimiĉno oslobaĊa od izdrţavanja kazne zbog izvjesnih
kriviĉnih djela ili drugih pravnih posljedica presude. Masovne amnestije daju se najĉešće po
završetku ratova kojim drţave, svojim aktima praštaju, "zaboravljaju" dezerterstvo, saradnju sa
snagama agresora itd.
ANARHIZAM - (grĉ. a-ne + arche-vlast) nepriznavanje autoriteta, reda, bezvlašće, samovolja;
negiranje potrebe za politikom i drţavom od pojedinaca ili grupa. Vojna organizacija kroz cijelu
historiju ne trpi anarhizam, jer je ona specifiĉna drţavno-birokratska organizacija, koja
funkcionira po utvrĊenom redu i disciplini.
ANDRAGOGIJA - (grĉ. andro-ĉovjek + ago-radim) nauka o odgoju i obrazovanju odraslih. Vojna
andragogija je nauka koja se bavi prouĉavanjem odgoja i obrazovanja vojnih lica na sluţbi li
oruţanim snagama u ratu, miru i svim drugim uvjetima i situacijama.
ANEKS - dokument pridodat odreĊenom operativnom nareĊenju ili drugom dokumentu, da bi ga
uĉinio jasnijim ili da bi dodao detalje o osnovnom dokumentu ili operativnom nareĊenju.
ANEKSIJA - (lat. annectere - svezati, spojiti) prisvajanje, stjecanje podruĉja kojim se jedna
drţava uvećava na raĉun prestanka ili oduzimanja dijela podruĉja druge drţave. Napadaĉkim
ratovima su ĉesto vršene aneksije okupiranog podruĉja. MeĊunarodno pravo zabranjuje aneksiju
silom i obavezuje drţave da se uzdrţe od priznanja aneksije postignute silom.
ANTAGONIZAM - (grĉ. antagori-zomaie - borim se, natjeĉem se) suparništvo, nepomirljiva
protivrjeĉnost, neprijateljstvo koje se moţe iskazati i borbom.
ANTANTA - (franc. entente-sporazum) nazivi za više sporazuma i saveza vojno-politiĉkog
karaktera u toku i poslije Prvog svjetskog rata. Veliku Antantu ĉinile su: Engleska, Francuska,
carska Rusija i neke manje drţave, stupivši u rat protiv Austro-Ugarske i Njemaĉke. Malu
Antantu su poslije toga rata dogovorile: Ĉehoslovaĉka, Rumunija i prva Jugoslavija.
ANTIFAŠIZAM - politiĉka praksa koja se protivi fašizmu. Antifašistiĉki pokreti javljali su se prije,
u toku i poslije Drugog svjetskog rata, u drţavama koje su napadnute od fašistiĉkih sila ili su
stupile u borbu protiv njemaĉkog, italijanskog, japanskog i drugih fašizama (v. fašizam).
ANZUS PAKT - (od poĉetnih slova zemalja potpisnica) vojno-politiĉki savez u zoni Pacifika,
osnovan 1951. godine izmeĊu SAD, Australije i Novog Zelanda, u cilju kolektivne samoodbrane.
Poznat je i kao Pacifiĉki pakt.
APARTHEID - (engl. apartheid-zasebnost, odvojenost) izraz kojim se oznaĉava politiĉki sistem u
kojem se negiraju prava graĊana na rasnoj osnovi, rasna diskriminacija. Naroĉito je bio izraţen u
Juţnoj Africi, kroz dominaciju bjelaĉke manjine nad većinom crnaĉkog stanovništva.
ARBITRAŢA - (lat. arbiter-oĉevidac, posrednik) posredovanje, procjenjivanje, prosuĊivanje,
vansudsko rješavanje sporova meĊu drţavama uz uĉešće arbitra - odreĊenog i prihvaćenog
diplomatskog posrednika, drţave, tima ili pojedinca (meĊunarodna arbitraţa).
ARMIJA - (franc. armee) u općem smislu - oruţana sila jedne drţave, cjelina njenih vojnih
potencijala svih vidova, rodova i sluţbi; u uţem smislu - strategijsko-operativna grupacija
kopnene vojske, promjenjivog sastava. Sastoji se od nekoliko divizija, samostalnih brigada,
pukova, bataljona, i drugih dijelova, a moţe imati zdruţene operativno-taktiĉke sastave.
Raspolaţe i jedinicama za vatrenu i drugu podršku i organima, jedinicama i ustanovama za
borbeno i logistiĉko osiguranje. Nosilac je oruţane borbe i udara kojima se postiţu operativni ili
strategijski ciljevi. Izvodi operacije u zahvatu strategijsko-operativnih pravaca na vojištu ili dijelu
ratišta. U odreĊenim uvjetima, teţište borbe moţe prenijeti na zauzeti teritorij. Osposobljena je
za djelovanja u svim oblicima oruţane borbe. UvoĊenje raketno-nuklearnog naoruţanja i
korištenje savremenih borbenih motornih vozila (prvenstveno gusjeniĉara) povećali su borbenu i
udarnu moć i pokretljivost suvremenih armija.
ARONDISMAN - (franc. arrondir -okruţiti) oblast, okrug, kotar (srez), dio grada, kvart.
Administrativno-teriorijalna jedinica sa većim ili manjim stepenom autonomnosti tj. lokalne
samouprave u nekim zemljama (npr. u Francuskoj).
ASIMILACIJA – (lat. assimilatio-izjednaĉavanje, prilagoĊavanje) u politikologiji, stapanje jednog
naroda s drugim kroz jezik, obiĉaje, kulturu u cjelini. Moţe biti spontan, dugotrajni proces, ali i
nasilno nametnuta pojava.
ASKER – (tur. asker - vojnik; askerija - vojska, vojništvo) u osmanskoj leksiĉkoj upotrebi
pripadnik vojniĉke klase; umirovljeni ili rezervni vojnik. Klasi askerija pripadali su i robovi
korišteni u vojne ili ratne svrhe, njihove ţene i djeca, osloboĊeni robovi i vojno osoblje, pripadnici
feudalnih vojnih formacija.
ATAK - (franc. attagne) napad, nasrtaj, udar.
ATAŠE – (franc. attache) sluţbenik na radu u ambasadi, konzulatu ili predstavništvu jedne
drţave u drugoj drţavi zaduţen za specijalna pitanja (v. vojni ataše).
ATENTAT – (lat. attentare - pokušati, napadati) napad na neĉiji ţivot, prava, osjećaje, na
sigurnost drţavne vlasti, naroĉito ţivot predstavnika te vlasti, te ideološkog i politiĉkog protivnika
uopće. Ĉuveni su atentati koji su u daljoj i bliţoj prošlosti izvršeni npr. na Juliusa Caesara,
Henryka IV, F. Ferdinanda, Johna Kenedyja i dr. liĉnosti. Ubojstvom drţavnika i vojskovoĊa
nastoji se obezglaviti drţava ili armija i preokrenuti drţavni poredak, odnosno odvijanje vojnih
operacija u pravcu obiĉno suprotnom od onoga u kome su ih ubijene liĉnosti usmjeravale ili
izdjejstvovati neke druge koristi ili pogodnosti.
ATENTATORSKA KLAUZULA – (lat. attentare - pokušati, napadati na ... + clausula - odredba)
odredba u meĊunarodnim ugovorima o izruĉenju atentatora drţavi na ĉijeg je zvaniĉnika izvršen
atentat, ĉime se negira politiĉki karakter atentata.
ATLANTSKA POVELJA - izjava koju su 14. augusta 1941. godine potpisali F. Ruzvelt (SAD) i V.
Ĉerĉil (V. Britanija), obavezavši ove dvije drţave da u Drugom svjetskom ratu ne teţe
teritorijalnim prisvajanjima, dajući time pravo svakoj drţavi da bira oblike vlasti na svojoj teritoriji.
Na Londonskoj, a kasnije na Vašingtonskoj konferenciji izjavi su se pridruţile i druge zemlje u
borbi protiv fašizma. Povelja je utrla put stvaranju Organizacije ujedinjenih naroda.
ATEIZAM - je, u najširem smislu rijeĉi, nevjerovanje ili poricanje postojanja boga ili bogova.
ATLANTSKI PAKT - (NATO - v.North Atlantic Treaty Organization).
AUTARHIJA – (grĉ. autos – sam + arche - vlast, vlada) samodovoljno podmirivanje svih vlastitih
potreba jedne privrede samo iz vlastitih izvora i kapaciteta. Primjenjuju je drţave izloţene
izolaciji, a osobito u ratnoj situaciji. Mada je u prošlosti bila veoma ĉesta pojava, u savremeno
doba predstavlja rijetkost i u principu se izbjegava iz razumljivih razloga privrednog, posebno
trţišnog, povezivanja privrednih korporacija i sistema privrede naroda i drţava u cjelini.
AUTORITET - (lat. auctoritas-volja, vlast, ugled, dostojanstvo, vrijednost) ugled i na osnovu
njega zasnovana vrijednost liĉnosti. Snaga autoriteta vojnoga starješine je jedno od osnovnih
mjerila njegovog kvaliteta, a uvjetovan je njegovim sposobnostima, karakterom i tradicijom
oruţanih snaga kojima pripada.
AVANGARDA - (franc. avant-ispred + garde-liĉna tjelesna straţa vladara drţave ili komandanta
vojske) u vojnom smislu, prethodnica, izvidnica, ĉelni odredi, dio snaga koji ide naprijed u
marševskom ili borbenom nastupanju. Općenito, vodstvo koje svojom idejom, sposobnošću i
organizacijom predvodi druge.
AZIL - (grĉ. asylia - nepovredivost, sklonište, zaštita, sigurnost) pravo svake drţave da na
teritoriji pod svojom suverenošću pruţi utoĉište, zaštitu, sigurnost stranim drţavljanima zbog
politiĉkog ili kriviĉnog progona (bespravno, neopravdano optuţenih) u njihovoj zemlji i da odbije
njihovo izruĉenje na zahtjev drţave progonjenog lica. Ne pruţa se, po pravilu, stranim
drţavljanima koji se u svojoj zemlji gone za kriviĉna djela, obiĉno, pod uvjetom da postoji
meĊunarodni ugovor o pravnoj pomoći i ekstradiciji. Anglosaksonske zemlje ispituju i pravilnost
presude prema svojim zakonima. Izruĉenje politiĉkih krivaca se ne vrši, pa je politiĉki azil postao
jedno od osnovnih prava ĉovjeka, prema taĉki Opće deklaracije Ujedinjenih naroda o pravima
ĉovjeka iz 1948. godine. Ne postoji obaveza na davanje politiĉkog azila, osim ako
meĊunarodnim ugovorom nije drugaĉije odreĊeno. Drţava koja daje utoĉište moţe to uĉiniti i na
stranoj teritoriji - u stranom obalskom moru, u zgradi svog diplomatskog ili konzularnog
predstavništva ili na svom ratnom brodu.
AZIMUT - (ar. as-sumut - putovati, ili as-semutu - vaga) horizontalni ugao izmeĊu pravca sjevera
i pravca prema opaţenom objektu u smjeru kazaljke na satu. Astronomski azimut, ugao izmeĊu
meridijanske ravni, stajne taĉke i vertikalne ravni opaţene taĉke. Magnetski azimut, ugao
izmeĊu pravca magnetskog sjevera i pravca prema opaţenom objektu. Geografski azimut, ugao
na elipsoidu izmeĊu tangente na meridijan stajne taĉke. Pravougli azimut, ugao u ravni
kartografske projekcije izmeĊu pozitivnog smjera X ose i pravca prema odreĊenoj taĉki. Koristi
se pri astronomskom i geodetskom odreĊivanju, u artiljerijskom gaĊanju, kretanju po terenu,
pomorskoj i zrakoplovnoj navigaciji.

B
BADINTEROVA KOMISIJA - arbitraţna komisija Konferencije Evropske zajednice o Jugoslaviji
formirana u novembru 1991. godine. Saĉinjavali su je predsjednici ustavnih sudova pet
zapadnoevropskih zemalja na ĉelu sa Francuzom Robertom Badinterom. Bavila se procjenom
statusa jugoslavenske federacije u procesu njezina raskola i uvjeta za priznanje nezavisnosti
nekih republika bivše Jugoslavije od Evropske zajednice. Decembra 1991. godine Komisija je
zakljuĉilada je "Jugoslavija u procesu rasula" i odredila 23. decembar kao krajnji rok za prijave
republika bivše Jugoslavije da traţe od Evropske zajednice priznanje svoje nezavisnosti. One
koje budu ispunjavale odgovarajuće uvjete bile bi priznate 15. januara 1992. godine. Molbe
Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Slovenije i Makedonije za priznanje, Evropska zajednica primila
je, meĊutim, po isteku ovog roka, priznavši naknadno njihovu drţavnu samostalnost i
nezavisnost. Na zahtjev ove Komisije Republika Bosna i Hercegovina je krajem februara 1992.
godine provela referendum o samostalnosti, a priznata je od Evropske zajednice 6. aprila 1992.
godine (v. Deklaracija Evropske zajednice o bivšoj Jugoslaviji i o kriterijumima za priznavanje
jugoslavenskih republika i taĉ. Republika Bosna i Hercegovina).
BAGDADSKI PAKT - pakt izmeĊu Iraka i Turske, potpisan 24. februara 1955. godine (v,
CENTO).
BALISTIKA - (grĉ. balio - bacam) osnovna tehniĉka disciplina koja u naoruţanju prouĉava
kretanje projektila. U zavisnosti od sredine u kojoj se projektil kreće dijeli se na: unutarnje
(kretanje projektila kroz cijev vatrenog oruţja), spoljnu (kretanje projektila kroz atmosferu) i
balistika na cilju (kretanje projektila kroz prepreku). Prema naĉinu prouĉavanja pojava i procesa
dijeli se na teorijsku balistiku koja matematiĉki, modelira procese i pojave i eksperimentalnu
balistiku koja prouĉava metode i registrira pojave pri opaljenju i kretanju projektila.
BALKANSKI PAKT - pakt potpisan 8. augusta 1954. godine izmeĊu Grĉke, Turske i Jugoslavije.
Prestao postojati.
BANDA - (ital. banda – ološ, rulja, ĉeta) po meĊunarodnom pravu neregularna grupa formirana
ili ubaĉena na teritorij suverene drţave radi vršenja teroristiĉkih akata, ubojstava, nasilja,
sabotaţa, diverzija, itd. Njeno djelovanje moţe biti usmjereno na rušenje ustavnog i drţavnog
ureĊenja zemlje ili ostvarenje nekih uţih ciljeva. Formiranje i ubacivanje bandi inozemstva uz
pomoć odreĊenih drţava, radi ugroţavanja politiĉke nezavisnosti, teritorijalnog integriteta
samostalnog unutarnjeg razvoja, predstavlja akt agresije.
BANDIT - zloĉinac, pripadnik neke razbojniĉke grupe, naoruţano lice koje se odmetnulo od
vlasti. Samostalno i u sastavu bande koju je organiziralo ili joj se prikljuĉilo, vrši kriviĉna djela
protiv slobode liĉnosti i imovine graĊana ili protiv naroda i drţave, (v. banda).
BARBARIZAM - (grĉ. harbaros -negrĉki, stran, tuĊi, inozeman) velika epoha prvobitne zajednice.
Stari Grci i Rimljani, kao kulturni narodi svoje epohe, smatrali su barbarima (tj. neciviliziranim i
nekulturnim) sve nehelenske i nerimske narode, osobito sjeverne narode (Kelte, Germane i dr.).
Otud je pojam barbar i danas u upotrebi kao sinonim za primitivna, nekulturna, neuljudna i
neuglaĊena ĉovjeka, a pojam barbarizam kao sinonim primitivizma i divljaštva (usp.
vandalizam).
BERLINSKI KONGRES - Kongres velikih sila (13.7.-13.8.1878.) kojim je Austro-Ugarskoj
odobrena privremena okupacija Bosne i Hercegovine, ali tako da njena autonomija bude i dalje
pod turskim suverenitetom. Istovremeno je u Sarajevu formirana Narodna vlada, koja je, da bi
preduhitrila okupaciju, proglasila samostalnost Bosne i Hercegovine Ulaskom austro-ugarskih
trupa slomljen je vojni otpor koji su pruţile snage za odbranu. Mimo odluka Berlinskog kongresa,
Austro-Ugarska je 1908. godine anektirala Bosnu i Hercegovinu.
BEZUVJETNA KAPITULACIJA - sporazum sklopljen izmeĊu predstavnika zaraćenih oruţanih
snaga kojim oruţane snage jedne zaraćene strane prestaju da se bore i predaju se neprijatelju
bez ikakvih uvjeta. Razlikuje se od predaje jer se vrši zakljuĉivanjem sporazuma, a predaja je
faktiĉki ĉin. Tiĉe se oruţanih snaga u cjelini ili jednog njihovog dijela, a predaju se pojedinci ili
grupe vojnika. Pri prihvaćanju kapitulacije druge zaraćene strane, strana koja je prihvatila
njihovu kapitulaciju duţna je postupati po pravilima meĊunarodnog prava. (v. kapitulacija).
BIJELA ZASTAVA - znak raspoznavanja parlamentara (osoba odreĊenih od zaraćenih strana za
meĊusobnu vezu i pregovore). Njeno isticanje oznaĉava ţelju za mirno stupanje u vezu sa
drugom stranom radi pregovora, a zloupotreba (pribliţavanje neprijatelju pod bijelom zastavom
radi izvoĊenja borbenih djejstava) predstavlja ratni zloĉin. Pojedinac ili grupa pripadnika
oruţanih snaga jedne zaraćene strane mogu, isticanjem bijele zastave, izraziti ţelju da se
predaju drugoj strani.
BIJELI TEROR –vidi teror
BIJELO ROBLJE - izraz koji se u širem znaĉenju koristi za lica ţenskog spola koja se na razne
protivzakonite naĉine (silom, prijetnjama ...) primoravaju na prostituciju.
BLIC KRIG - (njem. Blitz-bljesak, munja + Krieg-rat) "munjeviti rat", kojim napadaĉka strana
nastoji u najkraćem roku vojnom silom potpuno poraziti protivnika.
BLOK - (franc. bloc) savez drţava, politiĉkih stranaka i drugih organizacija u svrhu zajedniĉkog
politiĉkog, a naroĉito vojnog djelovanja.
BOLESNICI U RATU - lica zaštićena po meĊunarodnom pravu. Njihova zaštita se sastoji u
sljedećem: ne smiju biti izloţena oruţanom napadu, a ako je zaraćena strana primorana ostaviti
bolesnike, duţna je sa njima ostaviti dio sanitetskog osoblja i materijala. U sluĉaju da ih
neprijatelj zarobi, mora ih lijeĉiti bez diskriminacije i o njima pruţiti podatke sluţbama traţenja.
Zbog zaštite bolesnika posebno je odreĊen poloţaj vojnog saniteta, sanitetskog osoblja,
jedinica, ustanova, zgrada, sanitetskog transporta i stanovništva koje dobrovoljno uĉestvuje u
njegovanju bolesnika. Ţenevskim konvencijama i protokolima iz 1949. godine, predviĊene su i
ostale pojedinosti koje treba da zajamĉe uspješno provoĊenje i ostvarivanje humanog odnosa
prema bolesnicima.
BOLJŠEVIZAM – (rus. boljše -više, oni koji su u većini) izraz izveden iz ruskih pojmova
"boljševici", "boljševik" (oni koji su u većini, pripadnik te većine) kojim su, nasuprot
"menjševicima" (oni koji su u manjini), nazivani pripadnici revolucionarno nastrojene većine u
Oktobarskoj revoluciji, odnosno poklonici i pristaše Lenjinove (V. I Lenjin) revolucionarne
ideologije, teorije i prakse. Nastao na tim osnovama, isti pojam danas oznaĉava pravac u
razvitku teorije i prakse nekih društava koji polazi sa ortodoksno lenjinistiĉkih (Lenjina i njegovih
sljedbenika) pozicija. U širem smislu izraz za nosioce istih ideja i nazora i danas, za pristaše
socijalizma i komunizma, a prema nekim shvaćanjima i marksizma uopće (kao teorijske podloge
Lenjinovih uĉenja i lenjiniz-ma), a osobito u njegovoj socijalno-revolucionarnoj dimenziji i
varijanti.
BORAC - pripadnik oruţanih snaga,uĉesnik oslobodilaĉkog rata za odbranu i osloboĊenje
zemlje od agresije i inozemne okupacije. U širem smislu osoba koja se bori za osloboĊenje,
ratnik, pripadnik bojnih formacija, vojnik u ratu.
BORBA - (vrlo sliĉan pojam boju) osnovni i najmasovniji oblik borbenih djelovanja koji
neposredno izvode pojedinci, grupe i taktiĉke jedinice. Moţe biti napadna ili odbrambena, a
karakterizira je velika sloţenost, dinamiĉnost, brze i nagle promjene situacije. Izvodi se na moru,
kopnu i u zraĉnom prostoru. Elementi su joj pokret, vatra i udar. Moţe se izvoditi u svim uvjetima
i bez obzira na odnos snaga.
BRODOLOMNICI U RATU - vojna ili civilna lica koja se nalaze u opasnosti na moru ili na drugim
vodama zbog nesreće koja je zadesila njih ili brod, odnosno zrakoplov, pod uvjetom da se
uzdrţavaju od svakoga akta neprijateljstva. Brodolomnici u tom sluĉaju (vojnici ili civili), uţivaju
istu zaštitu kao i oboljeli, u skladu sa II Ţenevskom konvencijom iz 1949. i Dopunskim
protokolima iz 1977. godine.

C
CARIGRADSKA KONVENCIJA -Konvencija na koju je Austro-Ugarsku i Tursku obavezao ĉlan
XXV Berlinskog ugovora, po kojoj je Austro-Ugarskoj naknadno omogućeno da na ovom ostatku
Bosanskog vilajeta drţi svoje garnizone, kako bi vojniĉki osigurala svoj poloţaj u Bosni i
Hercegovini. Potpisana je 21. aprila 1879. godine u Carigradu izmeĊu Austro-Ugarske i Turske,
a njome je regulirana okupacija Novopazarskog sandţaka (koji se prostirao izmeĊu Srbije i Crne
Gore, do iza Mitrovice) od Austro-Ugarske, kojom se "ne vrijeĊaju suverena prava" sultana nad
Bosnom i Hercegovinom. OdreĊeno je da će austrougarske trupe imati garnizone u Priboju,
Prijepolju i Bijelom Polju. Ulazak austrougarskih ĉeta u Sandţak poĉeo je 8. septembra 1879.
godine, pošto su prethodno izgraĊeni putevi prema Goraţdu i Ĉajniĉu. Polimlje je bilo
zaposjednuto već 14. septembra, ĉime je izvršena jedna od odluka Berlinskog kongresa iz 1878.
godine (v. Berlinski kongres).
CARINSKA UNIJA - (lat. unio - savez, sporazum, jedinstvo) sporazumni savez dviju ili više
drţava o stvaranju jedinstvenog carinskog podruĉja, s dogovorenom carinskom tarifom prema
trećim drţavama; podrazumijeva oĉitovanje pojedinaĉnog suvereniteta drţava u svakom drugom
smislu.
CENTRALNA AGENCIJA TRAŢENJA - organ pri MeĊunarodnom crvenom kriţu - krstu,
polumjesecu, za prikupljanje i razmjenu informacija o licima koja štite Ţenevske konvencije iz
1949. godine: ranjenici, bolesnici, brodolomnici, zarobljenici, internirci, i druga civilna lica koja
stradaju od ratnih djelovanja. Sjedište Agencije je u Ţenevi, a saraĊuje sa istoimenim
nacionalnim agencijama.
CENZURA - (lat. censura - procjena, pregled, nadgledanje, kritika ...) sluţbena kontrola liĉne
prepiske, paketnih pošiljki i svih sredstava informiranja radi onemogućavanja otjecanja tajnih
podataka. Organizira se i provodi u ratu i u miru na osnovi posebnih propisa. Vrše je struĉni
organi.
CESIJA - (cessio - uzmicanje, uzmak, ustupak) ustupanje podruĉja jedne drţave drugoj tako da
ono mijenja suverenitet. Obiĉno je posljedica rata, ali se moţe i ugovoriti. Poseban vid cesije
predstavlja ustupanje na odreĊeno vrijeme suverenih prava na dijelu drţavnog podruĉja drugoj
drţavi prenošenje vlastitih upravnih nadleţnosti drugoj drţavi, ali tako da se u tom sluĉaju
suverenitet nad istim podruĉjem ne mijenja.
CIVIL - (lat. civis-graĊanin) nasuprot onome što je vojnik, svako lice koje ne pripada oruţanim
snagama, niti je lice koje prati oruţane snage. Civilno stanovništvo predstavlja skupinu lica koja
su civili. Civilno stanovništvo ne smije biti cilj borbenih djelovanja ili represalija (v. civilno
stanovništvo).
CIVILNO STANOVNIŠTVO U RATU - (lat. civitas - graĊanski) sva lica, ukljuĉujući i drţavljane
neprijateljske strane koja se nalazi na teritoriji strana u sukobu, a nisu ukljuĉena u oruţane
snage niti jedne od strana (ne uĉestvuju u neprijateljstvu). Civilno stanovništvo uţiva zaštitu
meĊunarodnog prava u oruţanom sukobu. Ĉinjenice, naţalost, govore da civili sve više stradaju
u ratu i pored zaštite koju im pruţa meĊunarodno pravo (v. Ţenevske konvencije).
CRVENI KRIŢ / KRST (POLUMJESEC, LAV, SUNCE) – meĊunarodna organizacija za
ukazivanje zdravstvstvene, socijalne i druge pomoći i razvijanje humanitarne djelatnosti. Ideja o
njegovoj organizaciji potekla je 1859. godine u Genevei. Oznaka (simbol) Organizacije nastala
je obrtanjem boja švicarske drţavne zastave - crveni kriţ/krst na bijeloj podlozi, te otud i naziv
Organizacije. U nekim zemljama, kao potpuno istovjetne organizacije, djeluju Crveni polumjesec,
Crveni lav i Crveno sunce oznaĉene znacima (simbolima), koji odgovaraju njihovim imenima.
Ţenevskim konvencijama iz 1929. i 1949. godine, naslovi i znaci ovih organizacija izjednaĉeni su
po svemu sa naslovom i znakom Crvenog kriţa/krsta (v. Ţenevske konvencije i protokoli i
ţenevski znaci). Bosna i Hercegovina je ratificirala Ţenevske konvencije preuzimajući njihove
odredbe u svoje zakonodavstvo.

Č
ĈOVJEK KAO SUBJEKT MEĐUNARODNOG PRAVA – tendencija je meĊunarodnog prava da
se potpunije ureĊuje materija ljudskih prava kao što su: pravo na ţivot, slobodu i sigurnost,
sloboda kretanja, mirnog okupljanja,... te u pogledu posebne zaštite odreĊenih kategorija kao što
su djeca, ţene, izbjeglice, ranjenici, bolesnici i dr.
ĈETNIK - pripadnik srpske nacionalistiĉke i šovinistiĉke organizacije, koju je 1903. godine u
Beogradu, osnovao M. GoĊevac radi osloboĊenja srpskog stanovništva u tzv. staroj Srbiji i
Makedoniji. Od 1918. do 1941., reakcionarna, krajnje desna grupacija pod vodstvom K.
Pećanca. Od 1941. do 1945., pod vodstvom D. Mihajlovića, narodni neprijatelji, sluge okupatora,
eksponenti kraljevske vlade i poĉinioci masovnih pokolja i drugih zloĉinstava nad nevinim
civilnim stanovništvom. U sumrak avnojevske Jugoslavije i neposredno pred raspad SFRJ kao
produkt velikosrbijanske drţavne politike, inspirirane i projektirane Memorandumom SANU
(Srpske akademije nauka i umjetnosti) polovinom osamdesetih godina i kao neposredna
manifestacija te politike, skoro 50 godina nakon Drugog svjetskog rata, dolazi ponovo do
oţivljavanja ĉetniĉkog pokreta u Srbiji i Crnoj Gori, kao i u drugim dijelovima bivše SFRJ,
nastanjenim preteţno srpskim stanovništvom. U tim dijelovima njegovi pripadnici bore se
politiĉkim i vojnim sredstvima za njihovu secesiju iz drţava u ĉijem se sastavu nalaze i pripajenje
Srbiji i Crnoj Gori, odnosno tzv. Saveznoj Republici Jugoslaviji. Za vrijeme agresije na Bosnu i
Hercegovinu i Hrvatsku, od 1991/92. godine, naziv za pripadnike Vojske tzv. SR Jugoslavije,
koja je izvršila agresiju na ove dvije zemlje i uĉestvuje u ratu protiv njih i za pripadnike
paravojnih formacija, koje je osnovala i, uz pomoć bivše JNA, naoruţala SDS (Srpska
demokratska stranka) u Bosni i Hercegovini i u Hrvatskoj, kao i za pripadnike paravojnih
formacija koje reţim u Beogradu naoruţava i, sa podruĉja Srbije i Crne Gore, šalje i ubacuje na
ratišta u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj (tzv. beli orlovi, pripadnici tzv. srpske garde itd.).
Pripadnici ovih vojnih i paravojnih formacija sluţile su se u ratu u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj
istim nasilniĉkim i nedozvoljenim sredstvima (klanjem, muĉenjem, masakriranjem, paljenjem,
pljaĉkom, silovanjem, napadom na civile, genocidom, etniĉkim ĉišćenjem, ubojstvima djece i
nemoćnih osoba itd.), kojima su se sluţili i ĉetnici u Drugom svjetskon ratu, što svjedoĉi o
kontinuiteti ĉetništva i ĉetniĉke ideologije i politike tokom ĉitavog 20. stoljeća, pa i za vri jeme
druge ili tzv. socijalistiĉke Jugo slavije. U širem smislu, udomaćen naziv za sve pobornike
velikosrbijanske i ĉetniĉke politike i ideologije.
 D
DEBELACIJA - (lat. debellatio -pobijediti, savladati) osvajanje i pokoravanje odreĊene drţave i
njeno pripajanje drugoj drţavi; nasilna aneksija.
DEFETIZAM - (franc. defaite -poraz) malodušnost, klonulost pred neprijateljem. Gubitak vjere u
pobjedu i smišljeno širenje kapitulantskog raspoloţenja u ratu zbog ĉega se ĉesto klasificira kao
kriviĉno djelo.
DEFILE – (franc. defile - tjesnac, klisura, uzak put) prolazak odreĊenih jedinica (brodova)
oruţanih snaga ispred tribine (broda) sa pozdravom vrhovnoj komandi, komandantu, odnosno
najstarijem prisutnom starješini. Glavni dio vojne parade, ponekad je i jedini, pa se ta dva pojma
ĉesto poistovjećuju.
DEJTONSKI OKVIRNI MIROVNI SPORAZUM - sporazum o uspostavi mira u BIH, postignut
pregovorima koji su se vodili u Deytonu u novembru 1995. pod pokroviteljstvom SAD-a,
Njemaĉke, Francuske, Rusije, VB, odnosno Europske Unije. Potpisan 14. 12. 1995. U Parizu, od
strane predsjednika predsjedništva (BIH), predsjednika Republike (Hrvatska) i Predsjednika
Republike Srbije, te predstavnika SAD-a, EU, Francuske, Njemaĉke, UK, VB, ...Opći okvir
sprazuma je predvidio da „strane“ (BIH, HR, JUGOSL) prepoznajući potrebu da se okonĉa
tragiĉni sukob u regionu promoviraju trajni mir i stablinost. Ĉlan 3. Sporazuma je predvidio dva
entiteta BIH : Federaciju BIH i Republiku Srpsku.
DEKLARACIJA - akt kojim se objavljuje politiĉki program ili naĉelno mišljenje o vaţnim i drugim
pitanjima. Izjava subjeakta meĊunarodnog prava. Moţe biti i jednostrani akt kojim neka drţava
objavljuje svoj stav o nekom meĊunarodnom pitanju.
DEKLARACIJA EZ O BIVŠOJ JUGOSLAVIJI - dokument, objava EZ o situaciji na prostorima
bivše SFRJ i o kriterijima za priznavanje jugoslavenskih republika, koji su 17.12.1991. usvojili u
Briselu ministri inostranih poslova njenih zemalja- ĉlanica. Kriterij za priznavanje jugoslavenskih
republika bio je da se iste obrate sa takvim zahtjevom do 23.12.1991. te prihvaćanje svih
obaveza sadrţanih u dokumentu o kriterijumima za priznavanje- osobito one koje se odnose na
ljudska prava i prava nacionalnih i etniĉkih grupa. Republika BIH je dostavila svoj zahjev
naknadno, nakon odrţanog referenduma, te je priznata 6.4.1992.
DEKOLONIZACIJA- historijski proces kojim se politiĉkom i oruţanom borbom, ukida
kolonijalizam u svijetu. Cilj joj je da zavisni narodi u kolonijama steknu slobodu i nezavisnost. Na
borce koji vode takvu borbu primjenjuju se meĊunarodno pravne norme o statusu i zaštiti
boraca- uĉesnika rata.
DEMILITARIZACIJA - (lat. de -ukidanje + miles - vojnik) meĊunarodno- pravna obaveza jedne
drţave da na odreĊenim dijelovima svog teritorija ne stacionira vojne snage i ne odrţava vojne
ureĊaje. Posebna pravila vaţe za zraĉni prostor i obalski pojas. Najĉešće se ustanovljava
ugovorom o primirju ili miru, a njome obuhvaćena zona naziva se demilitariziranom zonom.
DEMILITARIZIRANA ZONA – dio dravnog teritorija na kojem je, drţavi kojoj pripada,
meĊunarodnim ugovorom, na odreĊeno ili neodreĊeno vrijeme, zabranjeno podizanje i drţanje
vojnih objekata (uporišta, fortifikacija, baza itd.) i stacioniranje vojnih jedinica. Odredbe o njenoj
uspostavi , naĉelno, od vaţnosti su u miru i prestaju u ratu, ali je njeno uspostavljanje,
dogovorom zaraćenih strana i odgovarajućim dokumentima Ujedinjenih naroda, moguće i u
ratnoj situaciji da bi se nezaštićeno civilno stanovništvo, naseljena mjesta ili vrijedne kulturno-
historijske znamenitosti itd. zaštitili i saĉuvali od ratnih razaranja. Udarima na demilitarizirana
podruĉja, Goraţda, Bihaća, Srebrenice, Ţepe itd . u Republici Bosni i Hercegovini u vrijeme
agresije 1992-1995. godine agresor je bezbroj puta dokazao da ne poštuje ni dogovore u ĉijem
sklapanju je sam uĉestvovao, ni elementarne principe humanosti i norme meĊunarodnog ratnog
prava (v. demilitarizacija)
DEMOBILIZACIJA - (lat. de - ukidanje + mobilis -pokretan, promjenjiv, nestalan) prelazak
dijelova oruţanih snaga i privrednih struktura iz ratnog na mirnodopsko stanje. Po obimu i
naĉinu izvršenja moţe biti opća (obiĉno se provodi po svršetku rata) i djelimiĉna. Ijedna i druga
mogu se provoditi odjednom ili po etapama. Demobilizacija privrede ili rekonverzija znaĉi
prevoĊenje ratne privrede na mirnodopsku, odnosno na ukidanje privrednih mjera. donijetih u
toku mobilizacije i rata.
DEMONSTRACIJA – (lat. demon-strare - pokazati) u vojnoj terminologiji akcija prijetećeg ili
zavaravajućeg karaktera radi zastrašivanja protivnika, kako bi se postigao odreĊeni vojni ili
politiĉki cilj. Demonstracija sile vrši se na kopnu, moru i u zraĉnom prostoru. U miru se obiĉno
izvodi u neposrednoj blizini granice ili u teritorijalnim vodama drţave koju treba zastrašiti.
Ispoljava se na razne naĉine: grupiranjem oruţanih snaga duţ granice, izvoĊenjem ĉestih
manevara, povredama zraĉnog prostora, slanjem jaĉih formacija ratnih brodova u blizini zemlje
koja se pokušava zaplašiti itd. Nije dopuštena meĊunarodnim pravom koje predviĊa rješavanje
sporova mirnim putem i bez upotrebe sile. Demonstracijom se nazivaju borbene akcije koje se
izvode radi prikrivanja stvarnih namjera. Sliĉna je laţnom napadu, s tim što se ne nastoji ostvariti
dodir sa neprijateljem.
DEPEŠA - (franc. depeche - brzojav, hitna poruka) vrsta pisanog, crtanog ili slikanog saopćenja,
koje se prenosi sredstvima veze. Piše se na propisanom obrascu, na ratnom bloku ili obiĉnom
papiru. Prema smjeru prenosa moţe biti: polazna, dolazna ili tranzitna..
DETAŠMAN - (franc. detachement) odred vojnika (manji od divizije) odvojen od matiĉne
jedinice, koji je upućen ili se nalazi na posebnom zadatku. U mornarici, dio eskadre odvojen od
glavnog dijela flote.
DETANT – (franc. slabljenje zategnutosti, popuštanje) u meĊunarodnim odnosima, odnosno u
diplomaciji izraz za popuštanje zategnutosti izmeĊu pojedinih drţava, smirivanje meĊunarodne
napetosti, a naroĉito šezdesetih godina ovoga vijeka.
DEZERTER - osoba, lice koje izbjegava sluţenje vojne obaveze ili samostalno i neovlašćeno
trajno napustiti vojnu jedinicu u miru ili ratu. U većini zakonodavstava kriviĉno djelo.
DIJASPORA – (grĉ. diaspeiro - rasipan) raseljenost pripadnika jednog naroda, vjerske zajednice
i sl. u krajeve izvan njihove postojbine, pri ĉemu zadrţavaju svoju kulturu, vjeru, tradicije i
obiĉaje.
DIKTATURA - (lat. dictare - govoriti; kazivanje u pero; zahtjev koji traţi bezuvjetno izvršavanje;
nametnuto mišljenje...) u starorimskom smislu - punomoć, vlast ili vrijeme vladanja jednoga
diktatora; vladavina diktatora, neograniĉena vlast pojedinaca, skupine ili partije u jednoj drţavi,
koja se prvenstveno oslanja na silu.
DIPLOMACIJA - (grĉ. diplomos -dvostruk; diploma - ploĉa od dva dijela) grana politike koja se
bavi odnosima izmeĊu drţava, vještina zastupanja interesa jedne drţave, vlade, vladara u
inozemstvu, u meĊunarodnim pregovorima, u vanjskoj politici uopće.
DIPLOMATSKA INTERVENCIJA - (lat. interventio - miješanje, posredovanje) diplomatska akcija
drţave u cilju mijenjanja postojećeg stanja u drugoj drţavi.
DIREKTIVA - (lat. directus - neposredan, otvoren, jasan) smjernica, nalog, uputa, naredba koju
daje viši organ niţem; vojni dokumenat visokih komandi i štabova kojim se za duţi period
reguliraju sva vaţnija pitanja u vezi sa pripremom i izvoĊenjem borbenih dejstava, i daju
smjernice jedinicama za djejstva na posebnim (odvojenim) pravcima i pozadini protivnika. Kao
borbeni dokument pojavljuje se u drugoj polovini 19.stoljeća. U miru, njome se odreĊuju
najznaĉajniji dugoroĉni zadaci oruţanih snaga.
DISCIPLINA - (lat. disciplina-stega, navika na pokoravanje nekom poretku) manje ili više svjesno
ili dobrovoljno podvrgavanje ljudi odreĊenim propisima, obiĉajima ili moralnim normama i
autoritetima i u tom pogledu podvrgavanje liĉnih interesa interesima zajednice, grupe ili
organizacije. Odraţava naĉin odrţavanja reda i poretka, u ustanovama, organizacijama ili
drţavnim institucijama. U tom smislu prepoznatljiva je vojna disciplina, koja predstavlja
bezuvjetno, taĉno i pravovremeno izvršavanje svih vojnih propisa i obaveza borbene i
neborbene naravi, radi odrţavanja unutrašnjeg reda u vojnim jedinicama i ustanovama
DISIDENT - (lat. dissidere - biti udaljen, razlikovati se) ĉovjek koji se razišao sa jednom
skupinom, strankom, organizacijom ili je iz nje istupio; otpadnik, odmetnik, raskolnik.
DISKRIMINACIJA - (razlucivati, dijeliti) nepriznavan; uskraćivanje odreĊenih prava jednih, uz
istovremeno priznavanje tih prava drugim licima, grupama ljudi, nacijama, nacionalnim
manjinama rasama ili pak u meĊunarodnim odnosima drţavama ili njihovim graĊanima.
DISOLUCIJA - (lat. dissolvere-razriješiti, razvezati, rastaviti) raspadanje rastavljanje nekog tijela,
zajednice, organizacije ili drţave pod utjecajem odreĊenih ĉinilaca.
DISPERZIJA - raspršenje, hemijska smjesa u kojoj su jedna ili više tvari raspršene u obliku sitnih
ĉestica. U vojnom smislu rastresit raspored vojnih efektiva na terenu.
DISTRIKT - (lat. districtus - okrug, kotar, podruĉje, oblast) administrativno-teritorijalna jedinica,
oblik politiĉko-teritorijalne organizacije i ureĊenja teritorija u nekim zemljama posebnim
nadleţnostima i većim ili manjim stupnjem autonomnosti i lokalne samouprave (grad, okrug i sl.);
politiĉko-teritorijalna organizacija ĉiji se oblik ureĊenja vlasti razlikuje od ostalih teritorija u okviru
neke drţave (U Bosni i Hercegovini: Brĉko).
DOBROVOLJAC - lice koje ne podlijeţe vojnoj obavezi ili koje nije mobilizirano, a dobrovoljno
stupi u oruţane snage ili u neku oruţanu formaciju van oruţanih snaga iz partijskih, nacionalnih,
politiĉkih, vjerskih, avanturistiĉkih ili drugih pobuda. Ratnom pravu uţiva istu zaštitu kao
pripadnik oruţanih snaga bez obzira li djeluje unutar ili izvan sve nacionalne teritorije, na
okupiranom neokupiranom podruĉju ukoliko pridrţava propisanih uvjeta i meĊunarodnog ratnog
prava.
DRIL - (njem. Drill - vjeţbanje, dresura, "muštranje") mehaniĉki naĉin obuĉavanja do
automatizma u strojevoj i borbenoj obuci. Beskrajno ponavljanje odreĊenih, ĉesto besmislenih
radnji i pokreta radi istjerivanja discipline i slijepe poslušnosti. Bezobzirno provoĊenje odreĊene
discipline, koje graniĉi sa maltretiranjem, a provodi se obiĉno u nekim armijama, ali i u drugim
srodnim institucijama i sluţbama.
DRUGI SVJETSKI RAT - 1. septembar 1939.- 2. septembar 1945. godine. Uzrokovan je teţnjom
fašistiĉkih sila udruţenih u Trojni pakt (Njemaĉka, Italija i Japan)za novom preraspodjelom
teritorija i hegemonijom na svjetskom nivou.U Drugom svjetskom ratu je uĉestvovala 61 drţava,
a rat je zahvatio 96% teritorija zemljine površine i isto toliko ukupnoga svjetskoga stanovništva
(oko 2 milijarde i 100 hiljada). Na iskustvima Prvoga svjetskoga rata u meĊuratnom periodu
strategije odbrane mnogih zemalja poprimile su izrazito defanzivan karakter. Usavršavanjem
ratne tehnike (motornih vozila, tenkova, aviona, plovila i podmornica ...) nacistiĉka Njemaĉka je
razvila doktrinu "munjevitoga rata" sposobnog da probije utvrĊene borbene sisteme (kao što je
bila Maţino linija) na kopnu, a na moru da se suprotstavi flotama krupnih površinskih brodova.
Drugi svjetski rat je u cjelini bio dinamiĉan. Moderna tehnika je omogućavala manevarsko
pokretanje velikih formacija na svakome zemljištu i u svim vremenskim uvjetima. U
meĊuvremenu su proizvedena i mnoga druga sredstva kao što su: radar, mlazni avioni, raketno
oruĊe, nuklearna bomba. Time je ubojna moć jedinica uveliko povećana, a mogućnost
integracije vidova oruţanih snaga radi postizanja krupnih ciljeva omogućena visokim svojstvima
telekomunikacijskih sistema. Po broju ţrtava i po stepenu razaranja, bio je to najsuroviji rat u
historiji ĉovjeĉanstva. Usavršavanje tehnike znatno je povećalo gubitke na frontovima, a
djelovanja avijacije uzrokovalo je velike gubitke civilnog stanovništva u pozadini. Ukupni ratni
gubici procjenjuju se na oko 50 miliona ljudi od ĉega je stradalo oko 31 milion civilnih lica, što
ukazuje na izrazito genocidni karakter rata voĊenog od fašistiĉkih sila. Ratne štete su daleko
prevazišle ekonomske i materijalne mogućnosti krivaca za rat, pa su mirovnim ugovorima
reparacije svedene na simboliĉke cifre. Karakter rata i poĉinjeni zloĉini fašistiĉkih reţima na
okupiranim teritorijama Evrope i Azije, prisilili su Antifašistiĉku koaliciju (prvenstveno velesile:
SAD, SSSR i Velika Britanija) da još u toku rata donese odluku o formiranju sudova za suĊenje
onima koji su poĉinili ratne zloĉine. Na suĊenjima u Niirnbergu, Tokiju i drugim sudovima
izreĉene su na desetine hiljada presuda za ratne zloĉine. U skladu sa tim iskustvima 1949.
godine donesena je na nivou Ujedinjenih nacija Konvencija o spreĉavanju i kaţnjavanju
genocida.
DRUŠTVENI SUKOB - društveni proces u kojem razliĉite grupe ljudi u okviru društva
suprotstavljaju svoje interese, iznalazeći naĉine da ih ostvare. Sukob unutar jednoga društva u
ostvarivanju interesa odreĊenih društvenih skupina moţe se ispoljavati u svim oblastima ţivota:
u sportu (za sportski rezultat), u ekonomiji (za ekonomsku dobit), u politici (kao borba za vlast)
itd. Mogu biti neoruţani i oruţani. Ĉesto se oruţani sukobi dijele na one niskoga i one visokoga
intenziteta. Najoštriji sukob (konflikt) je rat, odnosno masovan i intenzivan oruţani sukob izmeĊu
razliĉitih politiĉkih struktura unutar jednoga društva. U tom smislu se dogaĊaju i sukobi meĊu
društvima i meĊu drţavama, a kao najradikalniji konflikt jeste rat, u kojem razliĉite politiĉke
strukture unutar jednoga društva (graĊanski rat), ili razliĉita društva (drţave) oruţanim
sredstvima nastoje ostvariti svoje interese (meĊunarodni oruţani sukob ili rat).
DRUŠTVO NARODA - meĊunarodna organizacija koju su 1919. godine formirale sile pobjednice
u I. Svjetskom ratu, sa zadatkom oĉuvanja mira u svijetu i rješavanje sporova mirnim putem. Bez
obzira na njihovo djelovanje došlo je do II Svjetskog rata. Organizacija Ujedinjenih naroda iz
1945. godine je nasljednik ideje Društva naroda (v. Liga naroda).
DRUŠTVENI POKRET - organizirano kolektivno djelovanje putem kojeg se u odreĊenoj
konkretnoj povijesnoj cjelini klasni akter bori za društveno vodstvo nad historicitetom. Pokret
obiljeţava protivnik protiv koga se bori I cilj za koji se bori
Otud tri bitna obiljeţja:
1. naĉelo identiteta – u ime ĉega se borba vodi, tko smo "mi",
2. naĉelo suprotnosti – protiv koga se vodi, tko je "drugi",
3. naĉelo totaliteta – na kojem se terenu borba odvija, gdje se borimo
DRŢAVA - u širem smislu teritorijalno okruţena politiĉka zajednica naroda i graĊana
(drţavljana), osnovni oblik politiĉkog samoorganiziranog društva u cilju zaštite njegovih vitalnih
politiĉkih, ekonomskih i sigurnosnih drugih interesa. U uţem smislu, organizacija vlasti koja sluţi
za uĉvršćenje i odbranu politiĉkog i ekonomskog poretka oliĉena kroz vladajuću strukturu i
drţavni aparat koji djeluje u njeno ime i na ostvarivanju njenih funkcija.
DRŢAVLJANSTVO - pravna veza izmeĊu fiziĉke osobe i drţave koja se sastoji od uzajamnih
prava i duţnosti. Stjeĉe se na razne naĉine – porijeklom, roĊenjem na drţavnom podruĉju,
naturalizacijom ,itd., a gubi otpustom, odricanjem, oduzimanjem i na druge naĉine.
DRŢAVNA GRANICA - krajnja linija do koje seţe suverenitet odreĊene drţave. UtvrĊuje se u
saglasnosti s pograniĉnim, susjednim drţavama meĊunarodnim sporazumima. Drţavna granica
moţe se protezati kopnom, jezerom, rijekom, morem i zrakom. Drţavnu granicu na kopnu
predstavlja linija koja razdvaja teritoriju jedne od teritorije druge drţave. UtvrĊivanje granica na
terenu vrši na osnovu graniĉnog opisa, graniĉne karte i fiksiranih taĉaka na kojima se vrši
prelamanje pravih linija. Na tim taĉkama postavljaju se, kao graniĉni biljezi, kamenje, male
piramide od betona ili kamena, drveni stupovi, graniĉne table ...
DRŢAVNI UDAR - nelegalni naĉin promjene, preuzimanja vlasti u jednoj drţavi, proveden
najĉešće upotrebom neke vrste sile. Vojni udar jeste drţavni udar u kojem, u preuzimanju vlasti
u jednoj drţavi uĉestvuju cijele i dijelovi njenih vojnih snaga uz ĉiju pomoć jedna društvena
struktura (pa i vojni establišment) pokušava preuzeti vlast u vlastitoj drţavi.

DŢ
DŢIHAD - (arap.-per., gihad, cihad-nastojanje, teţnja) ulaganje maksimalnih napora da se bude
na putu pravednosti (na Boţijem putu). Spominje se više vrsta dţihada i njegovih kategorija.
Vlastiti dţihad podrazumijeva strpljenje i smisao za savladanje liĉnih poteškoća, zatim dţihad
kao borba protiv munafika, te borba protiv silnika. Dţihad se vodi srcem, jezikom-rijeĉju,
znanjem, imetkom i u krajnjem fiziĉkom silom. U svojem općem znaĉenju dţihad jeste ulaganje
truda i napora u zaštiti dostojanstva: svojeg i drugih, zatim borba za odbranu porodice, imovine,
dakle kućnoga praga, muslimana, braće po krvi-plemenu, nacije, naposlijetku i drţave kao
teritorijalno-politiĉkog okvira njihova postojanja i opstanka.

E
EDUKACIJA - (lat. educare - odgojiti) odgoj, obrazovanje, razvijanje tjelesnih, umnih i moralnih
sposobnosti.
EGZEKUCIJA – (lat. exsequi - izvesti, izvršiti) prinudno izvršenje sudske presude, ovrha.
Izvršenje smrtne presude, smaknuće.
EGZIL - (lat. exilium) progonstvo izvan domovine, prisilni boravak; mjesto gdje ţivi prognanik.
EGZODUS - (grĉ. exo - vani) iseljenje, napuštanje neke sredine, osobito istup većeg broja ljudi
iz neke zajednice, društva.
EKOCID - oblik genocida, odnosno genocidnog djelovanja usmjerenog na uništavanje prirodne
okoline protivnika, biljnog i ţivotinjskog svijeta kako bi se uništila ili razorila materijalna osnova
njegovog opstanka; izraţen i u toku agresije na BiH (v. genocid).
EKOLOGIJA - (grĉ. oikos - kuća, dom + logos - rijeĉ, govor) nauka o odnosu organizma spram
okoline, nauka o naĉinu ţivota, o odnosu ĉovjeka i društva spram prirode.
EKSELENCIJA – (lat. excellens -uzvišen, odliĉan, izvrstan) izraz kojim se oslovljavaju ministri,
visoke vojne i politiĉke liĉnosti uobiĉajen u diplomatskoj praksi
EKSHUMACIJA – (lat. ex - iz + humus - zemlja) iskopavanje leša iz mezara, groba, radi sudsko-
medicinske istrage.
EKSTRADICIJA – (lat. ex - iz + tradere - predati, uruĉiti) izruĉenje okrivljene ili osuĊene osobe
drţavi koja to traţi radi suĊenja ili izvršenja kazne. Izvršava se po zakonu drţava i po
meĊunarodnim ugovorima.
EMBARGO - (španj. embargar) u meĊunarodnim odnosima prisilne mjere zadrţavanja javne i
privatne imovine strane drţave ili njenih drţavljana, trgovaĉkih brodova ili njihovih tereta
upućenih u odreĊenu zemlju, zatim ostalih prevoznih sredstava, koje se poduzimaju protiv te
zemlje od meĊunarodne zajednice ili grupe zemalja. Embargo znaĉi i zabranu izvoza
strategijskih sirovina, proizvoda i ratnog materijala. U novije doba primjenjuju se osobito kao
zabrana uvoza oruţja, te strategijskih i drugih materijala. Moţe biti civilni i ratni, generalni ili opći
i ograniĉeni, koji se odnosi samo na odreĊene vrste roba. Poduzima se obiĉno, pred poĉetak
rata i u ratu, a u odreĊenim situacijama i u miru. Civilni embargo, prema meĊunarodnom pravu,
ima pravnu osnovu samo ako su ispunjeni svi uvjeti za represalije. Primjena embarga zapoĉela
je u vrijeme kolonijalnih ratova. Danas, mjere embarga, kao vid sankcija prema odreĊenim
zemljama poduzima i provodi uglavnom OUN, ali i druge meĊunarodne, regionalne i lokalne
organizacije kao i pojedine drţave samostalno prema drugim drţavama. Embargo na uvoz
oruţja meĊunarodno priznatoj Republici Bosni i Hercegovini i ĉlanici OUN na koju je izvršena
oruţana agresija od Srbije i Crne Gore, odnosno od meĊunarodno nepriznate tzv. SR
Jugoslavije predstavljao je negaciju njenog prava na samoodbranu i u tome smislu presedan u
meĊunarodnom pravu i u povijesti OUN koji se kosi i sa elementarnim principima ove
organizacije. Brojni pravni struĉnjaci smatraju ga nelegalnom mjerom.
EMIGRACIJA - (lat. emigrare - iseliti se) svi iseljenici (emigranti) koji ţive u nekoj zemlji,
odnosno svi emigranti jedne zemlje koji ţive u drugoj zemlji ili zemljama. Moţe biti ekonomska i
politiĉka, a u odnosu na zemlju maticu, lojalna i neprijateljska. Neprijateljska emigracija se
regrutira iz politiĉkih redova i kriminalaca. Politiĉki emigranti, koji pod raznim utjecajima postaju
neprijatelji bivše domovine, nazivaju se ekstremna emigracija.
ENKLAVA - (grĉ. en - u + clavis -kljuĉ) dio drţavnog teritorija odvojen od matice zemlje
podruĉjem neke druge drţave ili vojnim snagama agresora, etniĉka, jeziĉka ili kakva druga
skupina odvojena od svoje glavnine.
ENTITET - (lat. ens - onaj koji jeste, bitnost, suština, vaţnost) - posebnost, zasebnost. Pojam tek
odnedavna u politiĉkoj upotrebi. Bosna i Hercegovina - drţava dva entiteta: Federacija BiH i
Republika Srpska.
ESKALACIJA - proširenje sukoba izmeĊu dva protivnika. Vojnopolitiĉka kategorija koja
podrazumjeva porast zategnutosti odnosa, te zastraĊivanje i intenzivranje konflikata izmeĊu
dvije strane. U ratu znaĉi proširivanje obujma i ţestine ratnih djelovanja. Bliska pojmu agresije.
EVAKUACIJA - (lat. e ... + vacuus -prazan) iseljavanje stanovništva ili izvlaĉenje pripadnika
oruţanih snaga i materijalnih dobara sa ugroţene teritorije u nove rejone radi zaštite od
neprijatelja, a u mirnodopskim uvjetima od elementarnih nepogoda, većih epidemija i sl. U
oruţanim snagama odnosi se, u prvom redu, na povrijeĊeno i oboljelo ljudstvo, materijalna
sredstva, stoku i ratne zarobljenike, a izvan oruţanih snaga, na stanovništvo, proizvodne
kapacitete, stoku, imovinu svih vrsta, transportne kapacitete itd. Dijeli se na: sanitetsku,
veterinarsku, materijalnu, evakuaciju privrede, evakuaciju stanovništva. Planiraju je, organiziraju
i provode nadleţni organi. Treba je skladno kombinirati sa zaštitom evakuiranog stanovništva
koje podrazumijeva i evakuaciju potrošnih materijalnih dobara neophodnih za ţivot.
EVROPSA UNIJA - (eng. European Union) specifiĉna meĊunarodna organizacija formirana
Ugovorom o Evropskoj uniji koji je zakljuĉen u Mastrihtu (Holandija) 7. februara 1992. godine
izmeĊu do tada 12 ĉlanica Evropske zajednice: Belgije, Holandije, Francuske, Danske, Grĉke,
Irske, Ujedinjenog Kraljevstva, Španije, Portugala, Njemaĉke, Luksemburga i Italije, a od januara
1995. godine još i Finske, Švedske i Austrije. Osnovu Ugovora ĉine odredbe o Evropskim
zajednicama (Evropska zajednica za ugalj i ĉelik, Evropska ekonomska zajednica, Evropska
zajednica za atomsku energiju) o saradnji u zajedniĉkoj spoljašnjoj i sigurnosnoj politici, te
saradnji u oblasti pravosuĊa i unutarnjih poslova drţava ĉlanica. Ciljevi Unije su prvenstveno u
slijedećem: podsticanje privrednog razvoja, bez unutarnjih granica, jedinstvena moneta,
zajedniĉka spoljna i sigurnosna politika, zaštita prava graĊana svih ĉlanica, saradnja u oblasti
pravosuĊa i unutarnjih poslova itd. Evropski savjet je osnovno politiĉko tijelo koje pruţa podsticaj
za razvoj Unije i utvrĊuje opće politiĉke smjernice. Ĉine ga šefovi drţava ili vlada ĉlanica kao i
predstavnici Komisije. Komisiju ĉini 20 ĉlanova (komesara) koji se biraju po osnovu svojih
izrazitih sposobnosti. Iz svake ĉlanice mora biti najmanje jedan, a najviše dva ĉlana Komisije.
Sud pravde sa sjedištem u Luksemburgu se sastoji od 13 sudija. Stara se o poštivanju prava u
tumaĉenju i primjeni Ugovora, ocjenjuje zakonitost akata organa Unije (Zajednice), rješava
sporove izmeĊu ĉlanica, ali i ĉlanica i pravnih i fiziĉkih lica itd. Evropska unija ima i druge organe
kao što su Ombudsman, Finansijski sud, Komitet regiona itd. Sjedište Unije je u Briselu (Belgija).
EVROPSKA KONVENCIJA O LJUDSKIM PRAVIMA - (engl. Convention for the Protection of
Human Rights and Fundamental Freedoms) općeprihvaćen naziv za Konvencije o zaštiti ljudskih
prava i osnovnih sloboda, zakljuĉenu izmeĊu ĉlanica Savjeta Evrope u Rimu 4. maja 1950.
godine, dopunjenu sa više protokola. Konvencija štiti osnovna ljudska prava, pravo na ţivot,
pravo na sigurnost i slobodu liĉnosti, pravo na nepristrasan sudski postupak, pravo na svojinu
itd. Centralna institucija za mehanizme zaštite ljudskih prava je Evropski sud za ljudska prava.
EVROPSKE ZAJEDNICE - (engl. European Communities) naziv za tri regionalne evropske
meĊunarodne organizacije:
1) Evropska zajednica za ugalj i ĉelik,
2) Evropska ekonomska zajednica (EEZ)
3) Evropska zajednica za atomsku energiju (EUROATOM).
Evropska zajednica za ugalj i ĉelik zasnovana je po ugovoru potpisanom u Parizu 1951. godine,
a po tom su ugovorima potpisanim u Rimu 1957. godine osnovana Evropska ekonomska
zajednica i Evropska zajednica za atomsku energiju. Narednim ugovorima (iz 1965, 1967, 1985,
1991) a posebno onim iz Mastrihta o Evropskoj uniji, zajednice su jednoznaĉno nazvane
"Evropska zajednica" (EZ).
EVROPSKI SUD ZA LJUDSKA PRAVA - (engl European Court of Human Rights) sudsko tijelo
osnovano po Konvenciji za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (1950). Ĉlanove suda bira
Parlamentarna skupština sa liste nominiranih lica od svake od ĉlanica Savjeta Evrope.Presude
Suda su obavezujuće za sve ĉlanice Savjeta Evrope, a njegove nadleţnosti se proteţu na sve
sluĉajeve koji se tiĉu tumaĉenja i primjene Konvencije i protokola uz nju. Sjedište Suda je u
Strazburgu (Francuska) (v. Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava, Savjet Evrope).
EVROPSKA EKONOMSKA ZAJEDNICA - regionalna zajednica zapadnoevropskih drţava (Male
Evrope), stvorena 1957. godine, radi ekonomske integracije, stvaranja zajedniĉkog trţišta i
stabilnosti privrede.

F
FAŠIZAM - (lat. fasces-sveţanj, snop šiblja sa sjekirom u sredini) Simbol koji su nosili liktori pred
konzulima u starom Rimu kao znak vrhovne vlasti ovoga carstva, kao obiljeţje njegove snage; u
odnosu na tu simboliku, a po devizi: Rimljani, zbijte se jedan do drugoga, kao šiblje u snop, jer je
snop nesalomljiv u odnosu na svaki prut pojedinaĉno). Fašizmom je otuda nazvana totalitarna
politiĉka doktrina, doktrina nasilja i praksa ekstremnih šovinistiĉkih pokreta, karakteristiĉna po
mješavini diktature i socijalne demagogije, sa ciljem širenja ţivotnog prostora za jednu naciju
(rasu) na raĉun drugih. Izvorno je nastala u Italiji (u Rimu), gdje su 1921. godine savezi
nacionalistiĉkih grupa ustanovili Nacionalnu fašistiĉku stranku, kojoj se 1923. godine pridruţilo i
italijansko udruţenje nacionalista. VoĊa stranke je bio B. Musolini. Osnovna ideja italijanskoga
fašizma jeste: na temeljima staroga Rimskoga carstva, ne birajući sredstva, formirati novu, veću
i snaţnu imperiju. U Njemaĉkoj je 1933. godine vlast osvojila nacionalsocijalistiĉka partija na
ĉelu sa A. Hitlerom, a 1940. godine je potpisan Trojni pakt izmeĊu Italije, Njemaĉke i Japana,
triju drţava voĊenih sliĉnim idejama širenja ţivotnog prostora najgrubljim oblicima nasilja nad
drugim drţavama i narodima. U narednom periodu Drugoga svjetskoga rata prikljuĉili su im se
drţavni reţimi i nacionalistiĉki pokreti pojedinih zemalja, naroĉito iz Evrope. Iako je izvorno
potekao sa tla Italije, izraz „fašizam" se u politici, praksi, pa i u nauci (znanosti), koristi kako bi se
njime oznaĉio teror, neograniĉeno nasilje, kao sredstvo za postizanje ciljeva, najĉešće u ime
neke nacije, sve do 1945. godine. Neofašizmom (novi fašizam) se danas ĉesto oznaĉava politika
i praksa organizacija, koje poslije Drugoga svjetskoga rata teţe za uspostavom reţima,
metodama po uzoru na italijanski fašizam i njemaĉki nacionalsocijalizam. U suvremenom dobu
prepoznatljiv je, u Srbiji i Crnoj Gori, odnosno SR Jugoslaviji, a naročito je u odnosu na
dogaĎanja u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini, te Kosovu, došao do izraţaja od 1991. godine
pa nadalje.
FEDERACIJA - (lat. foedus - savez) savezna drţava, oblik drţavnog ureĊenja sloţene drţave
(drţavne zajednice) u kojem su ĉlanice meĊusobno tijesno povezane u federativnu (saveznu)
drţavu saveznim ustavom, pri ĉemu svaka od njih zadrţava istodobno, u odreĊenoj mjeri, i
vlastitu samostalnost. Mnoge sloţene drţavne zajednice u svijetu ureĊene su na federalnim
osnovama tj. kao federacije.
FETIŠIZAM - (franc. fetiche) kult fetiša, idolatrija i pretjerano ili praznovjerno divljenje nekoj
osobi ili stvari (novac, pojedini predmeti, oruţje itd.)
FISIJA - dioba, u nuklearnoj fizici izraz za cijepanje atoma, pri kojem se oslobaĊa ogromna
energija.
FORMACIJA - (lat. formare - oblikovati, obrazovati) precizno odreĊen organizacijski sastav
oruţanih snaga, jedinica, ustanova, komandi i štabova. Obuhvaća broj i strukturu kadrova prema
ulozi i zadacima, njihov profil, naoruţanje i opremu, kao i meĊusobne odnose na principima
vojne hijerarhije i subordinacije. Njome se ostvaruje veliĉina i stepenovanje jedinica, olakšava
rukovoĊenje i komandovanje, obuka i snabdijevanje, kao i upotreba oruţanih sastava. Prema
sadrţaju moi biti liĉna i materijalna, a prema namjeni ratna, mirnodopska, privremena posebna.
FRONT - (lat. frons - ĉelo, proĉelje) u najširem vojnom znaĉenju - prostor (zona, pojas, zemljišna
linija) na kojoj se vodi oruţana borba, bez obzira na veliĉinu jedinica, upotrijebljena sredstva,
geografske i druge objekte, vrijeme itd. U borbenom poretku - dio snaga i zemljišni prostor na
kojem se vodi borba. Moţe biti spoljnji, unutrašnji i obrnuti. U zbornom ili borbenom poretku -
strana stroja-poretka u koju su okrenuta postrojena lica, grla i vozila ili borbeni raspored vojske
usmjerene ka neprijatelju. Front se naziva i strategijska grupacija (sastav) jaĉine 3-6 armija.
Odgovara mu naziv - grupa armija.

G
GENOCID - (grĉ. genos - rod, narod + lat. occidare: uništavati) potpuno ili djelimiĉno istrebljenje
neke nacionalne, etniĉke, rasne ili vjerske grupe ljudi. Proglašen je meĊunarod nim zloĉinom.
Zloĉin koji moţe imati formu sljedećih akata, bilo da su izvršeni u toku mira ili rata, sa namjerom
uništenja, u cijelosti ili dijelom nacionalne, etniĉke, rasne ili religijskegrupe:
a) ubijanjem ĉlanova grupe
b)nanošenjem teških tjelesnih ili mentalnih oštećenja pripadnicima grupe)
c)organiziranim nametanjem grupi uvjeta ţivota sraĉunatih da izazovu fiziĉko uništenje u cijelosti
ili dijelom
d) nametanjem mjera usmjerenih da spri jeĉe roĊenja u okviru grupe
e) nasilnim premještanjem djece iz jedn grupe u drugu grupu.
Genocid ukljuĉuje prešućivanje o izvoĊenj genocida, direktno i javno stimulisanje u pravcu
izvršenja genocida, pokušaj izvoĊenja genocida i sauĉesništvo genocidu. Ako je izveden tokom
rat genocid je ratni zloĉin.
GEOPOLITIKA – (grĉ. geo - zemlja, tlo + polis - drţava; politikos -drţavni, javni) pravac u
shvatanju politiĉke geografije, naĉin shvatanja ove discipline i pristupa nekima od njenih
osnovnih problema. Kao pseudonauĉna teorija i politiĉka koncepcija utemeljuje se na
konzervativno-teorijskom uvjerenju da odreĊeni geografski ĉinioci, osobito teritorij, klima i dr.
presudno utjeĉu na politiĉku organizaciju društva i formiranje oblika drţave, a koji se javlja od
antiĉkih vremena do danas. Nauĉno tj. vrijednosno, ali ne i politiĉki neutralno, pojam geopolitike
koristi se kao sinonim politiĉke diferencijacije izmeĊu razliĉitih dijelova i regija svijeta i globalne
strategije i koncepcije drţava u formulaciji, ostvarivanju i zaštiti svojih interesa u svjetskom
prostoru ili na pojedinim njegovim dijelovima (npr. politika SAD ili Rusije prema Balkanu; politika
susjednih drţava prema RBiH, naroĉito od 1992 do 1995. godine). Geopolitiĉka stajališta su
dijelom ugraĊena i u velikosrbijanski koncept po kojem je izvršena agresija na Republiku
Hrvatsku i Republiku Bosnu i Hercegovinu, pod geslom "svi Srbi u jednoj drţavi“.
GEOSTRATEGIJSKI POLOŢAJ - skup geografskih i strategijskih ĉinilaca koji odreĊuju poziciju
neke drţave, regiona i si. Ti faktori jesu unutarnji i vanjski, a elementi su im: veliĉina drţavne
teritorije, njene geografske karakteristike, klima, vojni potencijali, poloţaj u odnosu na susjede i
njihove vojno-politiĉke interese itd.
GERILA - (španj. guerilla - mali rat) oblik spontanog ili organiziranog oruţanog otpora
stanovništva jedne zemlje protiv agresora, okupatora ili postojećeg sistema vlasti. Najĉešće ima
progresivno društveno znaĉenje. U vojnom pogledu, karakteriziraju je djejstva malih oruţanih
grupa i jedinica, veoma pokretljivih i raznoliko naoruţanih, uz najširi oslonac na narod.
Strategijski joj cilj nije osvajanje i ĉuvanje teritorije po svaku cijenu, već uništavanje,
dezorganiziranje i demoralizacija protivnika svakodnevnim manjim akcijama. S obzirom na
nepovoljan odnos snaga i inferiornost u naoruţţnju i ratnoj tehnici, pripadnici gerile izbjegavaju
frontalne sukobe, najĉešće djeluju prikriveno, iznenadno, noću i pri nepovoljnim vremenskim
uvjetima. U borbi se najviše sluţe prepadima i diverzijama. Termini gerila i gerilski rat
upotrebljavaju se i kao sinonimi za partizanski rat i pokret otpora. MeĊunarodno pravo priznaje
gerilu kao oblik oruţane borbe povodeći ga, naravno, pod odreĊene norme, kao i ostale vidove
voĊenja rata.
GERILAC - pripadnik gerile, pokreta otpora ili oslobodilaĉkog pokreta sve dok taj pokret ne
dobije karakteristike oruţanih snaga i ne zaposjedne odgovarajući teritorij (v. gerila).
GETO - (ital. guetto) u srednjem vijeku pa do kraja Drugog svjetskog rata (na prostorima
fašistiĉkih vlasti) dijelovi grada (ĉetvrti) odreĊene za ţivot Ţidova (Jevreja) izvan kojih nisu imali
pravo stanovati. Općenito, diskriminacija prema nekoj rasnoj, vjerskoj i nacionalnoj skupini
primijenjena kroz izolaciju sa zabranom kretanja.
GRAĐANIN - u meĊunarodnom politiĉkom smislu svaki drţavljanin koji uţiva odreĊeni skup
graĊanskih i drţavnih (politiĉkih) prava, pripadnik graĊanskog ili civilnog društva, civil, privatna i
javna (politiĉka) osoba sjedinjena u jednoj liĉnosti.
GRAĐANSKI RAT - masovan i intenzivan oruţani sukob izmeĊu razliĉitih politiĉkih struktura
(nacionalnih, socijalnih, politiĉkih, klasnih i drugih antagonistiĉkih društvenih grupa) unutar jedne
drţave. Javlja se kao posljedica nagomilanih i neriješenih društvenih protivrjeĉnosti. Dosta ĉesta
pojava u historiji ljudskog društva. Kao najpoznatiji graĊanski ratovi ostali su upamćeni ustanci
robova u Rimu, seljaĉki ratovi u srednjem vijeku, Francuska revolucija (1789-1793), ameriĉki
graĊanski rat (1861-1865), graĊanski rat u Rusiji (1917-1920), Španiji (1936-1939) itd. Odlikuje
se velikom oštrinom i bez-obzirnošću, rijetko se završavaju kompromisom. MeĊunarodno ratno
pravo regulira ovu pojavu tek u novije vrijeme (npr. Mala konvencija u sklopu Ţenevskih
konvencija iz 1949. godine). Da bi se izbjegle meĊunarodne sankcije u novije vrijeme se i neke
klasiĉne agresije pojedinih drţava na druge drţave u cilju toboţnje zaštite pripadnika svojih
etniĉkih skupina, nastoje predstaviti kao graĊanski rat u tim drţavama. Eklatantan primjer
pokušaja takve obmane meĊunarodne javnosti jeste i srbijansko-crnogorska agresija na Bosnu i
Hercegovinu izvršena sa ciljem vlastitog teritorijalnog proširenja, a koja se od agresora
predstavlja kao graĊanski rat u našoj zemlji. Historijski promatrano, graĊanski rat se najĉešće
javljao kao oblik borbe za vlast i hegemoniju unutar jedne drţave.
GRANICA (drţavna) - linija razdvajanja podruĉja, teritorije dviju drţava, dopunjena zamišljenom
ravninom koja pada okomito na tlo ili vodenu površinu nastavljajući se u dubinu zemlje ili vode.
Granica, dakle, razdvaja ravninom i linijom dvije drţave u zraku, na tlu (vodi) i ispod površine tla
(vode).
GRB - simboliĉno obiljeţje drţave, naroda, pokreta, grada, pojedine liĉnosti itd. kojim se
figurativno izraţavaju racionalni i iracionalni motivi općeg povijesnog, politiĉkog, religijskog,
geografskog i drugih sadrţaja.
GUBICI - ljudstvo, tehniĉka materijalna sredstva i ţivotinje izbaĉeni iz stroja zbog ratnih
djejstava. Mogu biti u oruţanim snagama i van njih (civilno stanovništvo, privreda, kulturna dobra
itd.). Prema prirodi nastanka dijele se na borbene i neborbene, a prema posljedicama, na stalne
(nepovratne), i privremene (povratne). U borbene spadaju gubici, koji su posljedica djejstava
protivnikovih borbenih sredstava (ubijeni i umrli od rana, povrijeĊeni, zarobljeni, nestali ljudi i
ţivotinje, odnosno uništena, oštećena, zaplijenjena i nestala materijalna sredstva). U neborbene
spadaju svi gubici koji nisu neposredna posljedica borbenih djejstava (umrli i oboljeli, povrijeĊeni
i umrli od udesa i elementarnih nepogoda, oštećena materijalna sredstva uslijed upotrebe i
kvarova, oboljela stoka itd). Stalni (nepovratni) gubici obuhvaćaju mrtve, ratne zarobljenike,
bjegunce i one za ĉiju se sudbinu ne zna, uginulu, zaplijenjenu i nestalu stoku, uništena i
zaplijenjena materijalna sredstva. Privremeni (povratni) gubici se, obiĉno, ponovo ukljuĉuju u
jedinicu (ranjeni i oboljeli nakon lijeĉenja i tehniĉka materijalna sredstva poslije oporavke i si.).
Privremeni gubici ljudstva u oruţanim snagama ili graĊanstvu, koje zbog povreda ili oboljenja
mora da napusti duţnost i dobije medicinsku pomoć nazivaju se i sanitetski gubici.
 H
HEGEMONIZAM – (grĉ. hege-monemo - vodim, vladam, zapovijedam) prevlast, i politiĉka i
druga dominacija jedne nacije, drţave, klase, stranke nad drugima. Propašću Kraljevine
Jugoslavije tokom Drugog svjetskog rata pao je i srpski hegemonizam kao tipiĉan primjer
politiĉke i svake druge dominacije i majorizacije većinskog srpskog naroda ostalim narodima u
toj unitarnoj i centralistiĉkoj drţavi. Nakon rata on se ponovo pokušao instalirati u novoj saveznoj
i federalnoj drţavi te je, u nekoliko navrata bio jedan od osnovnih kljuĉnih uzroka velikih politiĉkih
potresa i kriza bivše SFRJ. Inscenacijom i proizvodnjom politiĉke krize kao metoda svog
nametanja nad ostalim narodima i republikama u sastavu SFRJ i ostvarenjem ciljeva vlastite
dominacije nad drugima, velikosrpski hegemonisti posluţili su se posljednji put 1991. godine –
štoje bilo i uzrokom raspada bivše SFRJ.
HELSINKI WATCH - Odjeljenje Human Rights Watch za Bosnu iHercegovinu. Bavi se zaštitom
ljudskih prava i sloboda u Bosni i Hercegovini. Izdavaĉ knjige "Ratni zloĉini u Bosi Hercegovini"
u kojoj je pored detaljnog izvještaja o poĉinjenim ratnim zloĉinima u Republici Bosni Hercegovini,
prozivanjem Ujedinjenih nacija, pokrenuta inicijativa za ustanovljenje MeĊunarodnog suda za
ratne zloĉine poĉinjene na prostima bivše SFR Jugoslavije (v. Hum Rights Watch, Helsinški
parlament graĊana).
HIJERARHIJA - (grĉ. hieros - svet + archo - vladam) u vojnom smislu, vertikalni odnos i
raspored nadleţnosti u procesu komandovanja i rukovoĊenja koji se odlikuju vertikalnom
meĊuzavisnošću komandnih nivoa, pri ĉemu svaki nivo ima i odreĊenu slobodu inicijative i akcije
u okviru globalnog cilja. Kao princip organizacije, osim u oruţanim snagama, veoma je izraţen i
u javnoj (drţavnoj) upravi osobito u sistemima centralizirane vlasti, te u još nekim oblastima i
sluţbama.
HIMNA - (grĉ. hvmnos - hvalospjev u ĉast boga u Staroj Grĉkoj) reprezentativna pjesma,
najĉešće drţave, koja se pjeva i svira u sveĉanim ili sluţbenim prilikama. U ovom znaĉenju
pojavljuje se krajem osamnaestog stoljeća.
HOLOKAUST - (grĉ. holos - ĉitav + kaustos - spaljen) kod Starih Grka i Rimljana ţrtva paljenica,
i ţrtva koja se prinosila bogovima i pokojnicima spaljivanjem ţrtvenog dara (obiĉno ţivotinje).
Pojam koji se obiĉno oznaĉava veliĉina i grozote fašistiĉkog zloĉina osobito nad Jevrejima u
Drugom svjetskom ratu, ali i pripadnicima ostalih naroda (masovo spaljivanja ţrtava)... te, u
prenesenom smislu, sinonim za mnoge ratne zloĉinaĉke bezoĉnosti i bezobzirnosti. U tu svrhu u
koncentracionim logorima za Jevreje bili su izgraĊeni i posebni krematorijumi, sa ciljem
uništavanja tragova zloĉina. U agresiji na Bosnu i Hercegovinu velikosrpski agresor primjenjivao
je i elemente spaljivanja ţivih ili već usmrćenih ţrtava.
HUNTA (vojna) - najviši vojni organ koji je uzurpirao drţavnu vlast (najĉešće vojnim drţavnim
udarom). Naziv se najĉešće koristi za vojne reţime u Latinskoj Americi poslije Drugog svjetskog
rata, ali se njime općenito oznaĉava i svaka vrsta urote, zavjere u borbi za vlast.

I
IDEJA - (grĉ.) misao, opći pojam o nekom predmetu ili pojavi, osnovni plan za djelovanje, krajnji
cilj neke akcije (pa i vojne).
IDEOLOGIJA - (grĉ. idea - vid, lice, osnova, predodţba, slika .... + logos -rijeĉ, govor) izraz, oblik
odreĊene strukture svijesti i njoj primjerenog djelovanja; uzdizanje odreĊenih individualnih ili
grupnih interesa i ciljeva na razinu najviših općih vrijednosti (njihovo poopćenje).
ILEGALAN - (lat. in - ne + lex- zakon) nezakonit, protivzakonit, tajan, skriven.
IMIGRACIJA - (lat. immigrare - useliti, useljavati) useljenje u stranu zemlju; suprotno od
emigracija (v. migracija).
IMPERATOR – (lat. imperare -zapovijedati, gospodariti, vladati ....) car, gospodar, vrhovni
zapovjednik; onaj koji nad svima u drţavi vlada, a da ne polaţe odgovornost za to jer nad njime
niko ne vlada (izraz iz vremena Staroga Rima: vojskovoĊa, vrhovni zapovjednik vojske).
INCIDENT – (lat. incidere - upasti, nagaziti, navaliti) upadica, nezgodan sluĉaj, nemio dogaĊaj,
manji sukob, izgred. Isto u vojnom smislu.
INDOKTRINACIJA - (lat. in - u + doctrina - uĉenje, teorija, teza, nauka) prihvaćanje, usvajanje
osnovnih elemenata neke doktrine, teorije, uĉenja. U prenesenom i uobiĉajenom smislu:
nasjedanje, upadanje u zamku strane, najĉešće neprijateljske ideologije i propagande,
prihvaćanje i usvajanje njenih stavova, sugestija i poruka kao i, u manjoj ili većoj mjeri,
ponašanje i djelovanje u skladu s tim.
INFORMACIJA - (lat. informare -dati oblik, oblikovati, predoĉiti) obavijest, izvještaj, podatak. U
informatici i kibernetici podaci koji se pohranjuju u memorijama elektroniĉkih raĉunala i
upotrebljavaju za reguliranje i automatsko upravljanje strojeva. U novinarstvu (ţurnalistici)
osnova novinarske djelatnosti, jedan od prvih osnovnih oblika ţurnalistiĉkog izraza. U vojsci
osnova za procjenu situacije i planiranje vojnih aktivnosti.
INTERNACIJA - (lat. inter - meĊu, izmeĊu ... + natio - rod, pleme ....) potpuno ili djelimiĉno
oduzimanje slobode kretanja graĊanima, drţavljanima neprijateljske drţave zateĉenim u ratnom
stanju ili civilima prilikom zaposjedanja tuĊeg teritorija u ratu. MeĊunarodno pravo (Ţenevske
konvencije) odreĊuju zaštitu interniranih lica.
INTERNACIONALIZIRANI UNUTRAŠNJI ORUŢANI KONFLIKT - nemeĊunarodni (unutrašnji)
oruţani konflikt moţe postati internacionaliziran ukoliko
(a) odreĊena drţava prizna pobunjenike kao zaraćenu stranu;
(b) jedna ili više drţava se ukljuĉe pomaţući jednoj od strana svojim vlastitim oruţanim
snagama;
(c) dvije inostrane drţave intervenišu svojim oruţanim snagama, pri ĉemu svaka od njih pomaţe
razliĉitu stranu.
Ne postoji jednostavan, nedvosmislen odgovor na rezultirajuće probleme, zbog postojanja
pravnog usloţnjavanja i nedostatka specifiĉnih meĊunarodnih odredbi za ovu vrstu konflikta.
IREDENTIZAM - (ital. irredento -neosloboĊen, onaj koji je pod tuĊom vlašću) pokret za
otcjepljenje dijela drţavnog teritorija s preteţno jednim narodom u cilju prikljuĉenja, odnosno
ujedinjenja sa susjednom drţavom u kojoj ţivi većinski dio istog naroda.
INTERPOL – (engl. International police - MeĊunarodna policija) meĊunarodna organizacija za
saradnju drţava u spreĉavanju i otkrivanju kriviĉnih djela i progon njihovih-poĉinilaca. Osnovana
je u Beĉu 1923. godine kao MeĊunarodno policijsko udruţenje, a reorganizirana u Parizu 1946.
godine i preimenovana MeĊunarodnu komisiju kriminalistiĉke policije sa sjedištem u Saint Cloud
(Francuska ).
INVAZIJA – (lat. invadere - provaliti, prodrijeti, napasti) nasilni prodor oruţanih snaga jedne ili
više drţava (koalicije, vojnog bloka) na teritorij druge zemlje radi njenog zauzimanja, okupacije ili
realizacije drugih politiĉkih, ekonomskih ili vojnih ciljeva. Vrši se naglo i odluĉno jakim snagama
sa kopna, mora ili zraka ili pak kombinirano. Prema meĊunarodnom pravu ne priznaje se kao
naĉin stjecanja novih teritorija, ali se u toku njenog trajanja primjenjuju odredbe ratnog prava.
IZBJEGLICE - (izgnanici, muhadţiri, prognanici) - lica koja su, iz razloga straha i nesigurnosti,
pojedinaĉno ili kolektivno, spontano ili organizirano napustila svoju zemlju zbog politiĉkih,
ekoloških, nacionalnih, vjerskih i inih razloga ili zbog ratnih djejstava da bi se sklonili od
likvidacije ili zarobljavanja. Drţava koja ih prihvaća smije prema njima provoditi bilo oblik
diskriminacije i duţna im je osigurati sva prava koja uţivaju nastanjeni na njenoj teritoriji. Imaju
pravo na stjecanje imovine i na zaštitu, kao i graĊani zemlje u koju su se nastanili a, prema
mogućnostima drţave koja ih prihvati, i pravo na zaposlenje, socijalno osiguranje i zaštitu, kao i
na stan i školovanje. Duţni su da se pokoravaju pravnom poretku drţave zaštitnice, da poštuju
njene zakone i propise, a u suprotnom moţe im biti otkazano gostoprimstvo, odnosno mogu biti
protjerani, ali ne u zemlju u kojoj bi njihova sigurnost bila iznova ugroţena. Status izbjeglice
prestaje povratkom u zemlju iz koje su izbjegli ili stavljanjem pod zaštitu zemlje svog porijekla,
stjecanjem novog drţavljanstva ili zaštite neke treće drţave. Poloţaj izbjeglica ureĊen je raznim
meĊunarodnim aktima.

J
JALTSKA KONFERENCIJA - konferencija odrţana na Jalti (Krim) od 4. do 11. februara 1945.
godine, uz uĉešće tri vodeće sile: Sjedinjene Ameriĉke Drţave (Ruzvelt), Velika Britanija (Ĉerĉil)
i SSSR (Staljin). Konferencija se bavila, pored ostaloga, neminovnim porazom Njemaĉke,
kontrolom nad ovom drţavom, organizacijom Ujedinjenih nacija, Evropom, a naroĉito Poljskom i
Jugoslavijom itd.
JAVNA ISPRAVA - pisani dokaz koji je u propisanom obliku izdao ili potvrdio nadleţni drţavni
organ ili organizacija u poslovima koje vrši na osnovi javnih ovlašćenja, a koji je sastavljen radi
konstatiranja odreĊenih ĉinjenica ili pravnog posla. Upotrebljava se u raznim odnosima i
situacijama ( v. vojna knjiţica pripadnika Oruţanih snaga RBiH).
JEDINICA (vojna) - dio oruţanih snaga, vojske, armije, organiziran u jednu cjelinu radi lakše
obuke, upotrebe, komandovanja, snabdijevanja .... Svaku jedinicu ĉine: ljudstvo (vojnici i
komandni kadar), naoruţanje i oprema. Prema veliĉini mogu biti taktiĉkog, operativnog i
strategijskog nivoa, a prema namjeni: osnovne i specijalne, rodovske itd.
JURISDIKCIJA - (lat. jus-pravo, pravna znanost + dicere-govoriti) sudska nadleţnost, pravo
suĊenja, teritorij (oblast) na koji se prostire to pravo.

K
KALIBAR - (grĉ. arap. kalib od grĉ. kelytos - oblik, obrazac ....) preĉnik cijevi oruţja mjeren u
voĊištu projektila. Kod iţljebljenih cijevi, mjeri se izmeĊu dva suprotna udubljena polja. Izraţava
se u milimetrima. Kod specijalnih konusnih i konusno-cilindriĉnih cijevi, kalibar se oznaĉava sa
dva broja: prvi oznaĉava kalibar na poĉetku vodišta, a drugi u ustima cijevi. Osnovna je
karakteristika vatrenog oruţja. U nekim zemljama koristi se i kao jedinica mjere za duţinu cijevi.
KAMIKAZA - (jap. Kami - boţanstvo uopće, plemić, aristrokat) prema ciklonu koji je u 13.
stoljeću spasio Japan od invazije mongolskog brodovlja, naziv za japanskog pilota-samoubojicu
koji je, u Drugom svjetskom ratu, zajedno sa avionom, neposredno udarao u cilj (obiĉno na
neprijateljsko brodovlje) ţrtvujući vlastiti ţivot i uništavajući avion samo da bi uništio neprijatelja.
Izraz vrhunske hrabrosti i samopoţrtvovanja vojnika-borca u ratu koji je postao simbolom
odanosti i patriotizma ratnika koji ostvarenjeciljeva borbe stavlja ispred vrijednosti vlastitog
ţivota.
KAMPANJA - (franc. compagne-borba, vojni pohod) u nekim armijama svijeta i NATO-u, vojni
pohod, niz planiranih i borbenih djelovanja (i operacija) koja se vode na nekom ratištu u
odreĊeno vrijeme, radi ostvarivanja strategijskog cilja.
KAMUFLAŢA - (franc. camoufleš -prerušiti se) naĉin maskiranja i prikrivanja bojenjem sredstava
i objekata, uniforme, vozila, aviona, brodova, zgrada i dr. u vidu više raznobojnih pjega kojima se
objekat prividno deformira i prilagoĊava koloritu neposredne okoline, te postaje teţe uoĉljiv za
neprijatelja. Osim boje, za kamuflaţu se koriste i druga priruĉna (trava, granje, drveće) i
vještaĉka sredstva, kao što su razliĉite vrste mreţa, navlaka na borbene objekte i borbena vozila
itd.
KANTON - (franc. canton - mala administrativno-teritorijalna jedinica) oblik administrativno-
teritorijalne ili teritorijalno-politiĉke organizacije i podjele teritorija (podruĉja) u nekim drţavama
(npr. Švicarska, Francuska, Belgija) sa većim ili manjim stupnjem politiĉke i drugih vidova
samostalnosti i autonomnosti, zavisno od sistema koncentracije i centralizacije, odnosno
dekoncentracije i decentralizacije drţavne vlasti. U prenesenom znaĉenju veleţupa, kotar ili
srez, oblast, okrug, podruĉje. Prema Ustavu Federacije Bosne i Hercegovine najviši i najširi oblik
politiĉko-teritorijalne organizacije i podjele teritorija Federacije - federalna jedinica koja, skladno
principima dekoncentracije i decentralizacije vlasti na temeljima Ustava Federacije ima vlastito
zakonodavstvo te, u skladu s tim i demokratskim principima drţavnog i društvenog ustrojstva, i
odreĊeni stupanj politiĉke i ostalih vidova samostalnosti i autonomnosti.
KAPITULACIJA - (lat. capitulare -sporazumjeti se) po ratnom pravu, sporazum zakljuĉen izmeĊu
ovlašćenih predstavnika, drţava, oruţanih snaga, strana u sukobu, o obustavljanju ratovanja
pod osnovnim uvjetom da poraţena strana poloţi oruţje. Ovaj sporazum redovno sadrţi i druge
uvjete (predaju trupa, utvrĊenja, ratnog materijala itd.) Razlikuje se od predaje, koja predstavlja
faktiĉko stanje polaganja oruţja. Moţe biti uvjetna i bezuvjetna.
KARTOGRAFIJA - (grĉ. charte -papir, hartija + grafa -pišem) tehniĉka vještina izraĊivanja i
reproduciranja geografskih, topografskih, pomorskih i drugih karata; nauka koja se bavi
metodima obraĊivanja kartografskih dokumenata (v. vojna geografija, v. topografija).
KASARNA - (franc. caserne) zgrada ili više zgrada sa zajedniĉkim krugom za stanovanje, obuku
i ţivot vojnih jedinica i smještaj pripadajućeg im naoruţanja, municije, materijalno-tehniĉkih i
drugih borbenih sredstava. Njen kompleks sadrţi, u pravilu, i niz funkcionalnih objekata kao što
su: zgrada komande, stambeni objekti vojnika, vjeţbališta i tereni za sport, park tehniĉkih
sredstava, objekti općeg standarda, pomoćni energetski objekti, objekti za zdravstvenu zaštitu
itd.
KOALICIJA - (lat. coalescere - srasti svezati se) politiĉki ili vojni savez drţava koje djeluju protiv
jedne ili više drugih drţava (npr. Antanta, anti-hitlerovska koalicija i dr.). Udruţivanje politiĉkih
partija radi ostvarenja nekog programa ili stvaranja koalicione vlade.
KOLABORACIONIST – (lat. cum, con - s, sa, sa + tabor - rad) osoba koja, izdajući interese
vlastite drţave, suraĊuje s okupatorom. Termin latinskog, odnosno francuskog porijekla nastao
poĉetkom Drugog svjetskog rata kao naziv za suradnika fašistiĉkih organizacija. U francuskom
narodu i pokretu otpora tako su imenovani izdajnici i saradnici njemaĉkog okupatora da bi se taj
pojam, tokom rata, proširio i bio prihvaćen i u ostalim zemljama antifašistiĉke koalicije.
KOMANDOSI - (engl. commando) pripadnici specijalnih vojnih formacija u većini armija
zapadnih zemalja i nekim nacionalnooslobodilaĉkim , pokretima za borbena djejstva u pozadini
protivnika. Najĉešće primjenjuju diverzije, prepade, sabotaţe, kidnapirale itd. Preteţno su
naoruţani lahkim pješadijskim naoruţanjem, hladnim oruţjem i diverzantskim sredstvima što, u
konkretnijem smislu, zavisi od sluĉaja do sluĉaja, tj. od namjene jedinica, vrste zadataka, armije
ili pokreta u ĉijem sastavu djeluju itd.
KONCENTRACIONI LOGOR - (lat. cum, con - s, sa, su + centrum - središte; njem. Lager -
smještaj, skladište ....) mjesto masovnog zatoĉenja civilnog stanovništva koje se, po pravilu, vrši
bez redovnog sudskog postupka i na neodreĊeno vrijeme. Masovnija praksa njihovog
organiziranja poĉela je za vrijeme Prvog svjetskog rata. IzmeĊu dva svjetska rata fašistiĉki
reţimi Italije, Njemaĉke i Španije formirali su konclogore za svoje politiĉke protivnike a Kraljevina
Jugoslavija zapoĉela je istu praksu 1939. godine otvaranjem konclogora u Bileći, na Banjici u
Beogradu, u Nišu, Sremskoj Mitrovici itd. u koji su, najvećim dijelom, zatvarani komunisti i njihovi
simpatizeri. Ova praksa nastavljena je i razvijana tokom ĉitavog Drugog svjetskog rata.
Konclogori postali su simbol ljudske bestijalnosti, masovnih stradanja i gubilišta ljudi i naroda,
mahom neduţnog i nevinog civilnog stanovništva. Ĉuveni su i po zlu poznati njemaĉki fašistiĉki
konclogori u Aushwitzu, Dahauu, Mathausenu, Buchenwaldu, Majdanpeku i dr., kao i logori u
Jasenovcu, Staroj Gradiški, Banjici, Poţarevcu, Bileći i drugim mjestima diljem bivše Jugoslavije
tokom Drugog svjetskog rata. Praksa osnivanja koncentracionih logora nastavljena je, naţalost,
od srbijansko-crnogorskog agresora na Bosnu i Hercegovinu, i to sa istovjetnim metodima
muĉenja i likvidacije ljudi. U svijesti Bošnjaka i Hrvata koji su bili u njima zatoĉeni i muĉeni, ostat
će zadugo upamćeni Omarska i Keraterm kod Prijedora, te brojni drugi logori koje je agresor
osnovao na privremeno zauzetom teritoriju Bosne i Hercegovine. Od 1993. do 94. godine,
Hrvatska vojska i Hrvatsko vijeće obrane, organizirali su logore za Bošnjake u Hercegovini.
KONFEDERACIJA – (lat. kon - s, sa, su + foedus - savez) sloţena drţavna zajednica nastala na
osnovu ugovora dvije ili više samostalnih drţava u kojoj svaka drţava ĉlanica zadrţava u
potpunosti svoju samostalnost i suverenost povjeravajući, prema ugovoru, dio vlastitih poslova i
nadleţnosti (npr. poslovi odbrane, vanjski i dio unutarnjih poslova - policija, monetarni i drugi
sliĉni poslovi) zajedniĉkim konfederalnim organima, prenoseći ih dogovorno na te organe.
KONFERENCIJA O EVROPSKOJ SIGURNOSTI I SARADNJI – KESS - Konferencija šefova
drţava 33 evropske zemlje, SAD i Kanade, odrţana 1975. (30. jula do 1. augusta) u Helsinkiju, a
posvećena pitanjima sigurnosti i suradnje u Evropi. Završena je potpisom završnog akta koji
sadrţi dokumente o pitanjima koja se tiĉu sigurnosti u Evropi, sigurnosti na Mediteranu,
ekonomskoj i nauĉno-tehniĉkoj suradnji i zaštiti i unapreĊenju ĉovjekove sredine, o suradnji u
humanitarnim i drugim oblastima i o kontinuitetu Konferencije. Usvojena je i Deklaracija o
principima kojima se, u meĊusobnim odnosima, rukovode drţave uĉesnice kao što su
suverenost, jednakost, poštovanje prava inherentnih suverenitetu, uzdrţavanje od prijetnje silom
i upotrebe sile, nepovredive granica, teritorijalni integritet drţava, mirno rješavanje sporova,
nemiješanost u unutrašnje poslove, poštovanje Ijudskih prava i osnovnih sloboda, jednaka prava
i samoopredjeljenjenaroda, itd. Na zasjedanju u Budimpeši 1994. godin Konferencija je
promijenila naziv.
KONFISKACIJA - (lat confiscare sakupljati imovinu za drţavnu blagajnu) prinudna mjera kojom
se bez nadoknade, oduzima imovina ili njen dio od nekog fiziĉkog ili pravnog lica. Vrši se kao
kaznena mjera za kriviĉno djelo ili kao mjera koja proistjeĉe iz posebnih zakona (npr. ratno
zakonodavstvo) ili meĊunarodnog prava. Izbijanjem oruţanog sukoba, vrši se kao nepovratno i
bez nadoknade oduzimanje imovine neprijatelja.
KONFLIKT - sukob, spor, rasprava, ali i oruţani sukob, borba, rat.
KONSENSUZ - (lat. consensus -podudaranje, sklad) naĉin politiĉkog odluĉivanja pri kojem se
sve kljuĉne i vaţne odluke donose dogovorno bez mogućnosti majorizacije, preglasavanja ili
nadglasavanja sa bilo koje strane. Kao takav primjenjuje se naroĉito u demokratski
konstituiranim drţavnim organima sloţţnih drţavnih zajednica (konfederacija, federacija i si.), a
pitanja o kojima se odluĉuje na ovaj naĉin obiĉno su pobrojana u najvišim drţavnim aktima
(ustav, zakon, poslovnik o radu drţavnog organa i dr.). Njime se osigurava da nijedna strana u
procesu odluĉivanja ne moţe biti nadglasana, tj. ne moţe uĉestvovati u donošenju stavova i
odluka protivnih vlastitom interesu, odnosno interesima većine koju predstavljaju.
KONSPIRACIJA - (lat. conspirare-sloţno duhati, zajedniĉki djelovati) zajedniĉko djelovanje uz
ĉuvanje tajni od ĉlanova neke organizacije (ĉesto ilegalne) o svom radu i ĉlanovima, dogovorena
šutnja.
KONTAKTNA GRUPA MEĐUNARODNE KONFERENCIJE O BIVŠOJ JUGOSLAVIJI ZA
BOSNU I HERCEGOVINU - grupa diplomatskih predstavnika pet zemalja formirana sa ciljem
pokretanja mirovnog procesa s mrtve taĉke i traţenja rješenja za okonĉanje rata u Bosni i
Hercegovini nakon neuspjeha Owen-Stoltenbergovog mirovnog plana. Poĉetkom proljeća 1994.
godine, nakon neuspjeha u aktivnostima zapoĉetim Londonskom konferencijom (v.
MeĊunarodna konferencija o bivšoj Jugoslaviji), ameriĉko-ruskom diplomatskom inicijativom
zapoĉinje još jedno odleĊivanje mirovnog procesa za Bosnu i Hercegovinu. Usaglašenim
teţnjama ameriĉke i ruske diplomatije, Evropske zajednice (EZ) i meĊunarodne zajednice
(OUN), formirana je Kontaktna grupa za izradu novog mirovnog plana (rješenja) za Bosnu i
Hercegovinu. Grupu su saĉinjavali ministri vanjskih poslova Njemaĉke, Francuske i Velike
Britanije u ime Evropske zajednice, te Sjedinjenih Ameriĉkih Drţava (SAD) i Ruske Federacije,
kao predstavnika meĊunarodne zajednice (Grupa petorice). Kontaktna grupa, praveći,
oĉigledno, ustupke nezadovoljnoj agresorskoj strani, obznanila je u julu 1994. godine prijedlog
vlastitog mirovnog plana (rješenja) za Bosnu i Hercegovinu, prema kojemu je, na osnovu
unutarnje organizacije i podjele teritorija naše zemlje, Federaciji Bosne i Hercegovine (tj.
hrvatskom i bošnjaĉkom narodu zajedno) trebalo da pripadne 51%, a srpskoj strani 49%
teritorija Bosne Hercegovine. Plan je istog mjesec ponuĊen ultimativno i bošnjaĉkoj, hrvatskoj i
srpskoj strani u Bosni Hercegovini na principu "uzmi il ostavi" uz prijetnju pooštrenim pritiscima,
sankcijama i drugim mjerama od meĊunarodne zajednice prema strani koja ga odbije. Bošnjaci i
Hrvati, odnosno Federacija Bosne i Hercegovine je ovaj plan prihvatila, a nezadovoljni
agresorska strana, polazeći od svojih sasvim drugih politiĉkih interesa i ciljeva oliĉenih u
stvaranju tzv. velike Srbije na teritoriju naše zemlje, unatoĉ znatnim teritorijalnim ustupcima od
Kontaktne grupe i unatoĉ prijetnjama meĊunarodne zajednice, izjasnila se nekoliko puta protiv
mirovnog plana, odugovlaĉeći mirovni proces i prijeteći daljom eskalacijom ratnih sukoba.
KONTRAOBAVJEŠTAJNA AKTIVNOST - mjere i aktivnosti koje se poduzimaju radi otkrivanja i
praćenja neprijateljskoga djelovanja, kontra djelovanje ili spreĉavanje prikupljanja podataka od
neprijatelja, spreĉavanje subverzivnih aktivnosti, sabotaţa, terorizma, atentata i drugih
neprijateljskih aktivnosti.
KONVENCIJA - (lat. conventio -dogovor) sporazum, meĊunarodni ugovor dvije ili više drţava
kojim se reguliraju odreĊena pitanja meĊunarodnih odnosa.
KONVENCIONALNO NAORUŢANJE - klasiĉno, uobiĉajeno naoruţanje, sve vrste naoruţanja
(pješadijsko, artiljerijsko, oklopno-mehanizirano, zrakoplovno, mornariĉko i dr.) namijenjeno
konvencionalnom (uobiĉajenom) ratu. Razlikuje se od drugih vrsta oruţja (hemijskog, biološkog,
nuklearnog) namjenom, izvorom energije, principima djejstva i efektom. Termin se pojavio kao
antipod, prije svega, raketno-nuklearnom naoruţanju. U kategoriju ovog naoruţanja najĉešće se
svrstava vatreno, hladno, minsko-eksplozivno i raketno oruţje. Svi dosadašnji ratovi, u osnovi,
voĊeni su primjenom konvencionalnog (uobiĉajenog) naoruţanja. Postoji snaţna tendencija
daljeg razvoja svih vrsta, kategorija, i tipova konvencionalnog oruţja, posebno u pješadiji,
artiljeriji, raketnim i oklopnim jedinicama (v. konvencionalni rat).
KONVOJ - (lat. convoi - pratnja) na kopnu, osigurani transport municije, naoruţanja, hrane,
intendantske opreme, ranjenika, bolesnika i zarobljenika. Formira se po ešelonima, a osigurava
prethodnicom, glavninom i dijelovima za zaštitu (zaštitnica). Pojava vezanih frontova i sigurnije
zaštite pozadine, utjecali su da se konvoji zamjenjujutransportnim kolonama, a termin polahko
nestaje iz vojnog rjeĉnika. Neka iskustva, meĊutim, ukazuju na mogućnost primjene konvoja i u
suvremenim uvjetima ratovanja.
KORUPCIJA - (lat. corrumpere) pokvarenost, podmitljivost, potkupljivost; davanje i uzimanje
mita od strane ĉinovnika drţavnih i drugih institucija, dakle isticanje liĉnog interesa ispred
općedruštvenog na duţnostima na koje je izabrano ili postavljeno, imenovano neko lice.
KRIPTOZAŠTITA - (grĉ. krypto -skrivan, pokrivan) specifiĉna djelatnost vojnih, drţavnih,
diplomatskih, sigurnosnih, privrednih i drugih organa i organizacija ĉija je osnovna funkcija
osiguranje zaštite tajnosti sadrţaja poruka pri prenošenju kanalima veze. Obuhvaća
nauĉnoistraţivaĉku djelatnost usmjerenu na pronalaţenje kriptoloških postupaka i sredstava,
odgovarajuću organizaciju i njenu praktiĉnu primjenu. U oruţanim snagama se, po pravilu,
formiraju posebni struĉni organi za obavljanje poslova kripto-zaštite. Radi uloge koju ima u
sistemu zaštite tajnosti u prenosu informacija kao i mogućih posljedica, sve grane ove djelatnosti
svrstane su u red tajni najvišeg stepena.
KRSTAŠKI RATOVI - vrsta ratova voĊenih od 11. do 13. stoljeća u cilju ekspanzije kršćanstva i
zaustavljanja širenja islama. Oruţani pohodi kršćana zapadne i centralne Evrope protiv
muslimana Srednjeg istoka pokrenuti sa obrazloţenjem zaštite Kristovog groba a, de facto, u
borbu za teritorij i pljaĉku.
KULTUROCID - (lat. cultus -obraĊivati zemlju, štovati, ĉastiti + occidere - ubiti) oblik genocida,
odnosno genocidnog djelovanja koje je usmjereno na uništavanje objekata materijalne i duhovne
kulture jednog naroda-nacije kako bi se zameli tragovi njegove kulture i kulturne prošlosti. Bio je
snaţno izraţen i tokom agresije na Bosnu i Hercegovinu (v. Genocid)
KVISLING - peţorativan naziv suradnika fašistiĉkih okupatorskih reţima. Naziv prema majoru
Vidkunu Quislingu (V. Kvislingu, 1887-1945.), norveškom kolaboracionisti, koji je u Drugom
svjetskom ratu, na štetu svoje zemlje, a u korist okupatora, suraĊivao sa njemaĉkim fašistiĉkim
snagama. Sinonimi: izdajnik, suradnik okupatora, kolaboracionist, osoba koja radi za neprijatelja,
petokolonaš.

L
LEGIJA STRANACA – (lat. legio -veća borbena jedinica starorimske vojske) profesionalne vojne
formacije Francuske i Španije namijenjene, prvenstveno, za borbe u kolonijama. Popunjavane
su dobrovoljcima, stranim drţavljanima, obiĉno avanturistima i kriminalcima. Predstavljale su
stalni, zakonom i formacijom predviĊeni dio oruţanih snaga. Popuna legije starješinskim i
vojniĉkim kadrovima vršila se na osnovu posebnih mjerila. Francuska legija stranaca osnovana
je 1831., a Španska 1920. godine (rasfomirana je poslije ukidanja diktature 1975. g.).
LETAK - štampani listić na kojem se nalazi verbalno ili grafiĉki oblikovana poruka (informacija,
uputstvo, prijetnja i si.) ĉiji je cilj da usmjeri mišljenja, emocije i ponašanja onih kojima je
namijenjen. U ratovima se, kao oblik agitacionog i propagandnog djelovanja, koristi za slamanje
morala i otpora protivnika. U pogledu namjene, razlikuju se više vrsta letaka. Posebno je poznat
letak-propusnica kojim neprijatelj nastoji privući stanovnike i pripadnike oruţanih snaga
protivnika na svoju stranu i time ga demoralizirati i oslabiti.
LIGA NARODA - (španj. liga-sax društvo, zajednica) meĊunarodno udruţenje drţava stvoreno
poslije Prvog svjetskog rata na Pariskoj mirovnoj konferenciji 1919. godine.Po ustavu Lige
naroda svi su se meĊunarodni sporovi imali rješavati mirnim putem posredovanjem ili arbitraţom
Vijeća Lige naroda, a narušitelj mira potpadao je pod sankcije. Razliĉiti interesi velikih sila
onemogućili su provoĊenje ustava Lige naroda, što je pokazao i Drugi svjetski rat. Raspuštanje
Lige sluţbeno je oglašeno u Ţenevi 18. aprila 1946. godine (v. Društvo naroda i Ujedinjene
nacije).
LIKVIDACIJA - (lat. liquidatio) u politiĉkom i vojnom smislu uništavanje protivnika, u
uobiĉajenome smislu izvršenja smrtne presude, ubojstvo.
LOGISTIKA - (grĉ. logistikos-vješt iskusan u raĉunanju, procjenjivan) cjelokupan proces
snabdijevanja naoruţanjem, materijalnim, tehniĉki i drugim sredstvima oruţanih snaga miru i
ratu. Logistika je dio strategije koji se tiĉe sredstava za pokretanjevojske i kao proces
podrazumijeva izuĉavanje, planiranje, razvoj, dizajniranje, nabavku, skladištenje, pripremu,
odrţavanje, remont i druge poslove oko naoruţanja, nabavke materijalnih i drugih sredstava, te
postavljanje izgradnju objekata, komunikacije zatim upravljanje (rukovoĊenje) u ovoj oblasti
strategije na strategijskom, operativnom i taktiĉkom nivou u snabdijevanju oruţanih snaga od
ukupnihpotreba vojnika do najvišeg nivoa vojne organizacije u cjelini, u mirnodopskim i ratnim
uvjetima, u pokretu na frontu i svim drugim uvjetima. Da bi izvršila svoje zadatke, neophodno da
logistika (vojna) u svoj proces ukljuĉi razliĉite segmente društva: vojne, nauĉne, proizvodne,
usluţne, zatim organe vlasti u jednoj drţavi itd. U nekim armijama poslovi logistike oznaĉeni su
pojmom „pozadina", i „pozadinsko osiguranje" ili „podrška".
LOJALNOST - (franc. loyal - ĉestit, ĉastan, zakonski) odanost, vjernost, privrţenost vladaru ili
vlasti, domovini, politiĉkoj stranci itd.
LOKALNI RAT - oruţani sukob dviju ili više zemalja, koji se vodi na relativno ograniĉenom
prostoru i u kojem nisu direktno konfrontirane velike sile i vojnopolitiĉke grupacije. Njihovo
uĉešće u lokalnom ratu svodi se najĉešće na podršku svome savezniku, a ponekad i
neposredno angaţiranje vlastitih efektiva. Ima razliĉite razmjere, oblike i trajanje. Moţe da
preraste i u svjetski rat. Vodi se konvencionalnim naoruţanjem, ali ne iskljuĉuje i mogućnost
upotrebe hemijskih i taktiĉkih nuklearnih borbenih sredstava. Najĉešće se vodi da bi se pokorila
neka suverena drţava ili slomio nacionalnooslobodilaĉki pokret napadnute zemlje.
 LJ
LJUDSKA PRAVA - izraz kojim se u meĊunarodnom pravu oznaĉavaju odredbe o osnovnim
pravima i slobodama ĉovjeka. Pored Povelje UN, meĊu najvaţnije akte o ljudskim pravima
spadaju: Konvencija o ropstvu (1926), Konvencija o prinudnom radu (1930), Konvencija o
suzbijanju trgovine punoljetnim ţenama (1933), Univerzalna deklaracija o pravima ĉovjeka
(1948), Konvencija o spreĉavanju i kaţnjavanju zloĉina genocida (1948), Konvencija o statusu
izbjeglica (1951), Konvencija o pravnom poloţaju lica bez drţavljanstva (1954), Skup minimalnih
prava o postupanju sa zatvorenicima (1955), Dopunska konvencija o ukidanju ropstva, trgovine
robljem i institucija i prakse sliĉne ropstvu (1956), Konvencija o borbi protiv diskriminacije u
oblasti prosvjete (1960), MeĊunarodna konvencija o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije
(1965), MeĊunarodni pakt o graĊanskim i politiĉkim pravima (1966), MeĊunarodna konvencija o
ukidanju i kaţnjavanju zloĉina aparthejda (1973), Konvencija eliminiranja svih oblika
diskriminacije ţena (1979), Konvencija protiv muĉenja i drugih svirepih, nehumanih ili
poniţavajućih kazni ili postupaka (1984), Konvencija UN o pravima djeteta (1990), Deklaracija
UN o pravima pripadnika nacionalnih ili etniĉkih, vjerskih ili jeziĉkih manjina (1992) itd.
LJUDSKE REZERVE - opći pojam za ljudski potencijal koji stoji na raspolaganju za popunu
oruţanih snaga bez obzira na spol i godine starosti. U klasiĉnim doktrinama, kontingenti regruta i
obuĉenih vojnih obveznika koji se u sluĉaju potrebe, mogu angaţirati u oruţanim snagama za
potrebe oruţane borbe i izvršavanje drugih sliĉnih zadataka. Po brojnosti prevazilaze kontingent
vojnih obveznika u uţem smislu, koji je ograniĉen starosnom dobi i sposobnošću za vojnu
sluţbu.
LJUDSKI FAKTOR - jedan od najvaţnijih ĉinilaca rata i oruţane borbe. Obuhvaća sveukupne
fiziĉke, umne, moralne i druge potencijale stanovništva koje je ukljuĉeno u rat i oruţanu borbu.
Jedini subjektivni, najvaţniji faktor od ĉije brojnosti, umješnosti, volje, morala i drugih svojstava i
sposobnosti ovisi stepen racionalne upotrebe i iskorišćenosti svih ostalih faktora oruţane borbe.
Izraţava se brojno ili kvantitativno (ukupan broj stanovnika drţave, broj stanovnika predviĊen za
oruţane snage, jaĉina vojske u miru i ratu i dr., a u operativno-taktiĉkim razmjerama broj
bataljona, brigada korpusa i dr.) i kvalitativno (moralno stanje, patriotska, nacionalna i ideološko-
politiĉka svijest, psihološka spremnost, borbena obuĉenost, ratno iskustvo, tradicija i spremnost
za voĊenje oruţane borbe itd.). Sinonim: ţiva sila.

M
MAFIJA - (ital. maffia) prvobitno, naziv tajne teroristiĉke druţine na Siciliji; općenito, izraz za
druţinu, osobito za ljude koji se meĊusobno pomaţu u teroristiĉke i druge negativne svrhe.
MANIPULACIJA - (lat. manus ruka) - rukovanje, upravljanje, upotrebljavanje. U prenesenom i
podruglji vom smislu, vješto podvaljivanje, podmetanje.
MASAKR - (franc. massacre) krvoproliće, pokolj, klanje, masovno ubijanje neduţnih ljudi uz
mrcvarenje i nakaţenje (u ratu naroĉito civilni stanovništva i zarobljenika).
MASOVNA GROBNICA - izraz kojim se oznaĉava improvizirana ili prirodna jama u koju su
nedostojanstveno zakopane ili baĉene ţrtve, više njih (najĉešće u ratu) bez ikakva obreda,
oznaka, ĉesto tako da se prikrije zloĉin nad civilnim stanovništvom ili zarobljenicima.
MEDIJATOR - posrednik, sudac, arbitar, u meĊunarodnim odnosima treća drţava koja je
posrednik izmeĊu drugih dviju oko izmirenja i usklaĊivanja njihovih interesa.
MEĐUNARODNA KONFERENCIJA O BIVŠOJ JUGOSLAVIJI - meĊunarodno (meĊudrţavno)
diplomatsko tijelo osnovano 1991. godine na inicijativu Konferencije o evropskoj sigurnosti i
saradnji - KESS (Organizacija sigurnosti i saradnje u Evropi - OSSE) Evropske zajednice (EZ), a
koja je prihvaćena i od Organizacije ujedinjenih naroda (OUN), sa ciljem mirnog raspleta
jugoslavenske krize i okonĉanja rata i oruţanih sukoba diplomatskim sredstvima. Rad
konferencije odvijao se kroz više sastanaka na vrhu KESS-a (OSSE), ministarskih skupova
zemalja-ĉlanica Evropske zajednice, plenarnih sjednica, kroz aktivnost Vijeća sigurnosti OUN
itd; birano je i mijenjano nekoliko meĊunarodnih medijatora (posrednika) u rješavanju krize,
usvojeno je niz deklaracija EZ (v. Deklaracija EZ o bivšoj Jugoslaviji i o kriterijumima za
priznavanje jugoslavenskih republika), rezolucija Vijeća sigurnosti UN i drugih dokumenata,
predlagano je nekoliko mirovnih planova i rješenja, ali sve to nije urodilo oĉekivanim rezultatima.
Krajem ljeta 1991. godine, u toku agresije na Republiku Hrvatsku, Krizni komitet KESS-a u
Pragu, razmatrajući stanje na podruĉju bivše Jugoslavije, usvojio je Rezoluciju kojom se
zahtijeva neod-loţan poĉetak pregovora o budućnosti Jugoslavije. Kao posrednik u
pregovorima, odreĊen je britanski diplomata lord Carington (Karington). Usvojen je i poseban
dokument kojim se od zemalja - ĉlanica KEAS-a zahtijeva da ne prodaju oruţje Jugoslaviji. Bio
je to poĉetak embarga na prodaju oruţja republikama bivše Jugoslavije koji su u septembru iste
godine, zvaniĉno izglasale i OUN (Vijeće sigurnosti) i koji će naknadno, rasplamsavanjem
agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu, nanijeti ogromne štete našoj zemlji negirajući njeno
pravo na samoodbranu. Intenzivnije ukljuĉivanje Evropske zajednice u traţenje raspleta
jugoslavenske krize zapoĉinje već tokom jeseni 1991. godine, kada je pod njenim
pokroviteljstvom, od 7. septembra do 5. novembra, odrţana u Haagu prva mirovna konferencija
o Jugoslaviji (Haška konferencija o Jugoslaviji). Rad Konferencije, zapoĉete nakon prvog
potpisanog primirja (2. IX 1991. godine) izmeĊu srbijansko-cmogorskog agresora i legalnih vlasti
Republike Hrvatske, odvijao se u više plenarnih sesija i drugih sastanaka pod politiĉkom
koordinacijom lorda Caringtona. Uĉesnici u radu, pored predsjednika vlada i ministara inozemnih
poslova evropske dvanaesterice, bili su i ĉlanovi bivšeg saveznog Predsjedništva bivše SFR
Jugoslavije, predsjednik njene Vlade i ministar vanjskih poslova, te predsjednici republika i
predsjednici pokrajinskih skupština. Sporazumom za opće rješenje, koji se nastojao sklopiti, a
koji nikada nije prihvaćen ili usvojen zahvaljujući, prije svega, opstrukciji srbijanskocrnogorske
strane, zastupljene u predstavnicima ovih republika i u saveznom vrhu bivše SFRJ, jer je
preferirao koncept konfederalnog ustrojstva Jugoslavije. Nije prihvaćen ni tekst Deklaracije EZ o
Jugoslaviji, na osnovu dokumenata koje je pripremio lord Carington 28. oktobra, pa je
Konferencija, uz osudu 'drţavnog udara ĉetverice srbijansko-crnogorskih ĉlanova tzv.
Predsjedništva bivše SFRJ, konstatirajući vlastiti neuspjeh, 5.IX. prekinula sa radom. Evropska
zajednica je, nakon toga, na ministarskom sastanku u Rimu 8. novembra 1991. usvojila
Deklaraciju kojom se podrţava embargo Vijeća sigurnosti OUN na isporuke oruţja republikama
bivše Jugoslavije i uvode odreĊene ekonomske sankcije za nekooperativne. Kada je, poĉetkom
1992. godine postajalo sve jasnije da rat neće zaobić Bosnu i Hercegovinu na koju je već
intenzivno pripremana srbijansko crnogorska agresija, Evropska zajednica (EZ) i meĊunarodna
zajednica (OUN), u okviru meĊunarodne konferencije o Jugoslaviji, udruţile su napon na
traţenju mirovnog rješenja za BiH : izbjegavanje rata u našoj zemlji Lisabonskim (Lisabon) iz
februara, a potom Sarajevskim (Sarajevo) dogovorima iz marta 1992. godine predstavnika tri
nacionalne zajednice u BiH pod posredništvom meĊunarodnih medijatora lorda Caringtona i
portugalskog ministra vanjskih poslova Ţ. Kutiliera, bezuspješno se nastojalo postići sporazum o
unutarnjoj podjeli Bosne i Hercegovine po etniĉkim kriterijumima. Nedugo zatim (aprila - travnja
iste godine) na Republiku Bosnu i Hercegovinu izvršena je otvorena srbijansko-crnogorska
agresija i napori EZ i OUN da se izbjegne rat bit će preusmjereni u dugotrajno i bezuspješno
traţenje rješenja za okonĉanje rata. U jeku ratnih sukoba u BiH, 26. i 27. augusta 1992. godine,
pod predsjedništvom generalnog tajnika OUN i predsjednika EZ, odrţana je u Londonu Druga
meĊunarodna mirovna konferencija o bivšoj Jugoslaviji (Londonska konferencija) kojoj su, pored
predstavnika EZ, KESS-a i OUN, prisustvovali i predsjednici svih republika bivše Jugoslavije,
osim Slovenije. OsuĊena je primjena sile i zauzimanje teritorija uz njenu pomoć, nasilno
protjerivanje stanovništva u cilju izmjene etniĉke slike zaposjednutog teritorija (etniĉko ĉišćenje
kao oblik genocida), kršenje ljudskih prava u BiH, na Kosovu i u Sandţaku. Imenovani su
agresori na BiH i zahtijevano je da se agresija neodloţno zaustavi, da se pristupi prekidu
neprijateljstava, da se obustave svi oblici represalija, da se poštuju meĊunarodno priznate
granice Republike Bosne i Hercegovine, da se svim prognanicima omogući povratak na njihova
ognjišta itd. Doneseno je niz odluka: o formiranju MeĊunarodnog kriviĉnog suda za ratne
zloĉine, o raspuštanju svih koncentracionih logora, o zabrani letenja nad Bosnom i
Hercegovinom, o kontroli granica prema Srbiji i Crnoj Gori i sankcijama prema ovim zemljama i
dr. Konferencija je trebala biti permanentno aktivna sve do uspostave trajnog mira u BiH i na
podruĉju bivše Jugoslavije. Saĉinjeno je nekoliko mirovnih planova (rješenja) za okonĉanje rata
u Bosni i Hercegovini koji nikad nisu prihvaćeni ili zbog njihove opstrukcije od agresora ili zbog
nerealnosti njihovog predlagaĉa. Prvi mirovni plan za Bosnu i Hercegovinu meĊunarodnih
medijatora Vancea i Owena (v. Vens-Ovenov mirovni plan za Bosnu i Hercegovinu) saĉinjen
tokom proljeća 1993. godine, koji se oslanjao na neuspjeli lisabonsko-sarajevski predratni
sporazum, odbila je tzv. skupština Karadţićevih Srba na Palama u maju iste godine, a nije dobio
podršku ni na njihovom nacionalnom referendumu. Drugi mirovni plan za Bosnu i Hercegovinu
objelodanili su augusta 1993, godine kopredsjednici Owen i Stoltenberg (v. Oven-Stoltenbergov
mirovni plan za Bosnu i Hercegovinu). On je, isuviše oĉigledno, išao naruku agresorskoj strani,
pa nije imao uspjeha jer, njegove korekcije koje su traţene na Svebosanskom saboru odrţanom
krajem augusta iste godine a koje je, neposredno potom prihvatila i Skupština RBiH (u Sarajevu)
cijeneći njihov znaĉaj za opstanak RBiH, nisu nikada usvojene od predlagaĉa i agresorske
strane, pa prema tome, nisu ni uĉinjene. Tako se aktivnost Druge meĊunarodne (Londonske)
mirovne konferencije o Jugoslaviji, tiho i skoro nezapaţeno, poĉela postupno gasiti zahvaljujući,
u dobroj mjeri, izvjesnim potezima njenih kopredsjedatelja, kao i ustupcima ĉinjenim srbijansko-
crnogorskoj agresorskoj strani. Tokom februara 1994. godine, ona će biti skoro sasvim potisnuta
aktivnošću ameriĉke diplomatije na razrješavanju bošnjaĉko-hrvatske konfliktnosti i sukoba u
Bosni i Hercegovini i inicijativom za uspostavu federacije bošnjaĉkog i hrvatskog naroda u BiH
(v. Vašingtonski okvirni sporazum Bošnjaka i Hrvata i Beĉki sporazumi i dogovori Bošnjaka i
Hrvata), a aprila iste godine, zamijenit će je ameriĉkoruska diplomatska mirovna inicijativa koja
će sasvim preuzeti vodstvo u bosanskohercegovaĉkom mirovnom procesu. Tada je, naime,
formirana Kontaktna grupa peterice uz povremeno angaţiranje predstavnika OUN za
iznalaţenje mirovnog rješenja za Bosnu i Hercegovinu koja je još samo formalno djelovala pod
okriljem Konferencije o Jugoslaviji, a, de facto, više kao osamostaljena grupa predstavnika
najmoćnijih svjetskih velesila. Mirovni plan za Bosnu i Hercegovinu sa kojim je ona nastupila jula
1994. godine koju je prihvatila bošnjaĉko-hrvatska, a odbila agresorska strana, pokazao se time,
takoĊer, bezuspješnim, u traţenju rješenja za okonĉanje rata u našoj zemlji, i to, ponajprije, zbog
povlaĊivanja meĊunarodne zajednice interesima agresora i ciljevima agresije na Bosnu i
Hercegovinu (v. Kontaktna grupa MeĊunarodne konferencije o Jugoslaviji za Bosnu i
Hercegovinu). Nakon niza neuspjeha u traţenju mirovnog rješenja za Bosnu i Hercegovinu i
raspleta krize na prostorima bivše Jugoslavije, Francuska je tokom februara 1995. godine
nastupila sa inicijativom za sazivanje nove (treće) meĊunarodne mirovne konferencije o bivšoj
Jugoslaviji.
MEĐUNARODNI ORUŢANI KONFLIKT - oruţani sukob izmeĊu dvije ili više drţava. Izraz koji se
ĉesto koristi u meĊunarodnom pravu, u politici i praksi i za rat kao najoštriji meĊunarodni oruţani
sukob. Ratovi za nacionalno osloboĊenje u kojima se narodi bore protiv kolonijalne dominacije i
protiv rasnih reţima, i općenito ratovi koji izbijaju kada narodi nastoje ostvariti svoje pravo na
samoopredjeljenje, se takoĊer smatraju meĊunarodnim oruţanim konfliktima.
MEĐUNARODNI SUD PRAVDE (engl International Court of Justice) osnovni sudski organ
Ujedinjenih nacija ustanovljen Poveljom UN. Stranke pred sudom mogu biti samo drţave kao
meĊunarodni subjekti. Sjedište suda je u Hagu (Holandija).
MEĐUNARODNI TRIBUNAL ZA BIVŠU JUGOSLAVIJU - sud za podruĉje bivše SFRJ
uspostavljen rezolucijama Vijeća sigurnosti Organizacije ujedinjenih naroda i lociran u Haagu.
Sud je zapoĉeo s radom 1994. godine, a zaduţen je za suĊenje optuţenima za kriviĉna djela,
predviĊena prvenstveno Ţenevskim konvencijama iz 1949. godine o zaštiti ţrtava rata i
Konvenciji o spreĉavanju i kaţnjavanju genocida, odnosno povrede MeĊunarodnog ratnog
prava.
MEĐUNARODNI UGOVOR - svaka vrsta pisanog akta i usmeno iskazane (usaglašene) volje
najmanje dva subjekta meĊunarodnog prava (drţava), kojim ti subjekti (ugovorne strane)
namjeravaju da urede meĊusobne odnose. To je i opći naziv za sve meĊunarodne sporazume,
konvencije, protokole, povelje, deklaracije .... Predstavlja jedan od izvora meĊunarodnoga prava.
MEĐUNARODNI VOJNI SUD U NIRNBERGU - poslije Drugog svjetskog rata ovaj Sud su
imenovale: Sjedinjene Ameriĉke Drţave, Francuska, Velika Britanija i Sovjetski savez. Sastojao
se od 4 sudije, njihova 4 zamjenika, a iste drţave su imenovale i po jednog tuţioca. Pred sud su
izvedena 22 lica optuţena za ratne zloĉine, kojima je suĊeno 9 mjeseci. Nakon tog procesa, 1.
oktobra 1946. godine izreĉene su presude: smrtna kazna za 12 lica, doţivotni zatvor za 3 lica,
vremenska kazna zatvora 10- 20 godina za 4 lica, dok su 4 lica osloboĊena optuţbe. Ovaj sud je
prvi put u historiji sudio drţavnim funkcionerima (Njemaĉke) za organizaciju i provoĊenje ratnih
zloĉina.
MEĐUNARODNI VOJNI SUD U TOKIJU - sud je imenovalo 11 savezniĉkih drţava, potpisnica
akta o kapitulaciji Japana 1945. godine. Sud je radio u Tokiju od maja 1946. do novembra 1948.
godine. Pred sud je izvedeno 25 optuţenih za ratne zloĉine, i osuĊeno na smrtnu kaznu 7 lica,
na doţivotnu robiju 16 lica, a dva na zatvorsku kaznu 7-20 godina.
MEĐUNARODNO RATNO PRAVO - posebna oblast, dio meĊunarodnog prava, meĊunarodno-
pravni sistem koji ureĊuje odnose meĊu drţavama ili narodima kao subjektima meĊunarodnog
prava u ratu i meĊusobnim oruţanim sukobima (v. meĊunarodno pravo i ratno pravo). Republika
Bosna i Hercegovina, kao meĊunarodno priznata drţava i ĉlanica Ujedinjenih naroda, ratificirala
je većinu meĊunarodnih ratno-pravnih dokumenata-konvencija, ugovora, protokola itd., ĉime je,
kao i njihovim poštivanjem i primjenom u praksi, iskazala svoju privrţenost osnovnim principima
meĊunarodnog pravnog poretka (v. meĊunarodne konvencije, ugovori i protokoli iz oblasti ratnog
prava i pravosuĊa i pravila meĊunarodnog ratnog prava).
MIGRACIJA - (lat. migrare - seliti) trajnija promjena mjesta boravka pojedinaca ili društvenih
grupa, seljenje, seoba.
MILICIJA - oruţane jedinice koje u odreĊeno doba i u raznim zemljama imaju razliĉite zadatke i
organizaciju; uglavnom naoruţanje formacija za odrţavanje reda (sl. policija, ţandarmerija).
MILITARIZAM - (lat. miles - vojnik) podreĊivanje svih djelatnosti u jednoj drţavi vojnim pitanjima;
prevlast vojnih ĉinilaca u drţavnom i društvenom ţivotu nekih zemalja; politika primjene vojne
sile na unutrašnjem i spoljnom planu. Sluţi za ostvarivanje agresivnih i reakcionarnih ciljeva i
prema drugim zemljama i oslobodilaĉkim pokretima. U epohi imperijalizma bio je pouzdano
sredstvo u borbi za osvajanje interesnih sfera i koĉnica nacionalno-emancipatorskih pokreta te
vojnih zemalja. Kulminaciju je doţivio u nacistiĉkoj Njemaĉkoj izmeĊu dva svjetska rata.
MIR - u politiĉkom smislu, stanje suprotno ratu, obratno od ratnog stanja, stanje koje prethodi
ratu i koje slijedi iza njega. Normalno i uobiĉajeno, ustaljeno funkcioniranje drţavnog i javnog
poretka, stanje javne i privatne sigurnosti graĊana i javnog reda, u kojem se masovno ne koristi
oruţje i vojna sila u borbene svrhe.
MIRENJE - koncilijacija (lat. couciliare-pridobiti, ĉiniti sklonim), naĉin mirnog rješavanja sporova
u meĊunarodnim odnosima. Strane u sporu biraju posrednika sporazumno, iznose sporna
pitanja, kako bi izabrani pojedinac ili forum predloţio prihvatljivo rješenje za obje strane.
MIRNODOPSKE OPERACIJE - vojne aktivnosti koje se izvode u miru, neposrednoj ratnoj
opasnosti i u stanju sukoba koji nisu dostigli nivo rata. Ukljuĉuju pomoć u sluĉajevima
elemenatarnih nepogoda i drugih nesreća, kontrolu naoruţanja, oĉuvanje ugovorom
postignutoga mira i borbu protiv terorizma.
MIRNO RJEŠAVANJE SPOROVA - jedno od naĉela Povelje Ujedinjenih naroda u nastojanju da
se oĉuva mir u meĊunarodnim odnosima, kako sporovi ne bi prerasli u oruţani sukob. Mirno
rješavanje sporova podrazumijeva: meĊunarodnu arbitraţu, poravnanje, mirenje, sudovanje po
meĊunarodnom pravu i druge naĉine prevazilaţenja spornih pitanja u meĊunarodnim odnosima.
MIROVNE OPERACIJE - Skup mjera i aktivnosti koje Ujedinjeni narodi odobre, poduzimaju i
organiziraju u cilju odrţavanja, oĉuvanja meĊunarodnoga mira i sigurnosti, a u skladu sa svojom
Poveljom, njenim ĉlanom 24, kojim je za taj zadatak ovlašćeno Vijeće sigurnosti. Mirovne
operacije se poduzimaju u cilju osiguranja preventivnih mjera, i to u sluĉajevima: - kada Vijeće
sigurnosti naloţi prekid oruţanoga sukoba i sklapanje sporazuma o obustavi vatre; - kada
sukobljene strane svojim odlukama obustave prekid vatre; - kada doĊe do sklapanja mirovnoga
ugovora uz i bez posredovanja Vijeća sigurnosti ili neke druge strane. Dakle, osnovni preduvjet
za mirovnu operaciju jeste već sklopljeni mirovni ugovor. Mirovne operacije spadaju u skupinu
kolektivnih mjera za osiguranje meĊunarodnoga mira i podrazumijevaju upućivanje na odreĊena
podruĉja oruţanih snaga, ali ne radi vršenja prinude, nego za svrhe obavljanja sigurnosne i
redarstvene sluţbe, ili da osiguravaju mir u nekom kraju gdje je mir bio ugroţen ili narušen.
Osnovna odlika mirovnih operacija jeste odrţavanje mira, sprjeĉavanje izbijanja oruţanoga
sukoba uspostavljanje mira, a da se oruţane snage ne upotrijebe niti protiv jedne strane u
sukobu. Ĉesto se iz tog razloga, mirovne snage nazivaju interpozicione snage. Interpozicioi
snage mogu se poslati u neku zemlju samo s njenim pristankom. Sastavlja se od kontingenata
drţava koje dobrovoljno ponude svoje vojne formacije za uĉešće u mirovnim operacijama. U
mirovne operacije se ubrajaju sluĉajevi kada Ujedinjeni narodi odluĉe da na odreĊena mjesta
pošalju misije promatraĉa, misije za nadzor posredovanje u akcijama posredovanja istraga ili
mirenja. Po odredbama povelje (ĉlan 53.), provoĊenje odreĊenih mjera, u sklopu mirovne
operacije Vijeće sigurnosti moţe da povjeri regionalnim organizacijama. U skladu sa tom
odredbom, u mirovnim opercijama na prostorima bivše SF Jugoslavije od 1992. godine,
uĉestvuju NATO-pakt, dopunjen nekim ĉlanicama Ujedinjenih naroda i Organizacije za sigurnost
i saradnju Evrope i njeni organi.
MIROVNE SNAGE - meĊunarodne oruţane snage koje uĉestvuju u mirovnim operacijama.
Osnovne karakteristike mirovnih snaga UN su:
1) ĉine ih kontingenti drţava ĉlanica UN;
2) njihovo formiranje i upućivanje je uvjetovano pristankom drţava na ĉijoj teritoriji treba da
djeluju;
3) vojne operacije poduzimaju samo u sluĉajevima samoodbrane (v. mirovne operacije).
MIROVNI UGOVOR - opći naziv za ugovor kojim se završava ratno stanje izmeĊu strana u
sukobu. Njime se reguliraju pitanja upravo završenog rata i budućih odnosa drţava koje su se
nalazile u ratu.
MISIJA - (lat. missio-slanje, odašiljanje, zadatak, poslanje ....) jasan i precizan primarni zadatak,
dodjeljen pojedincu, jedinici ili snagama, koji treba izvršiti. Obiĉno sadrţi informacije: o snagama
misije, vremenu njenog izvoĊenja, preciznom zadatku, saradnji (ko, kada, šta, s kim, gdje itd.);
pod misijom se podrazumijeva i delegacija sastavljena od predstavnika koje drţava, oruţane
snage ili odreĊeni vojni starješina (v. vojna misija) upućuje drugoj drţavi, oruţanim snagama
druge drţave, radi uspostavljanja ili razvijanja postojećih odnosa. Moţe biti privremena ili stalna
u vidu predstavništva (vojnog predstavništva). Formiraju se i upućuju u razliĉitim situacijama i u
razliĉite svrhe (misija dobre volje, humanitarna misija, posredniĉka misija itd.).
MOBILIZACIJA - planski i organiziran prelazak oruţanih snaga, drţavnih i privrednih organa i
organizacija iz mirnodopskog stanja na ratnu organizaciju i njihovo dovoĊenje u stanje gotovosti
za voĊenje odbrambenog rata, odnosno izvršavanje ratnih zadataka. Obuhvaća mobilizaciju
oruţanih snaga ili vojnu mobilizaciju i mobilizaciju ostalih komponenti sistema odbrane. Moţe biti
opća ili djelimiĉna, javna ili tajna.
MOBILNOST- sposobnost brzog pomjeranja snaga radi ostvarivanja vojnih ciljeva (ciljeva rata).
MOĆ - općenito potencijal, postojanje mogućnosti za proizvoĊenje nekih promjena u prirodi i
društvu. U politiĉkom smislu, mogućnost pojedinca ili neke društvene skupine da ostvaruje svoju
volju, ili drţave da ostvaruju svoje interese. Vojnu moć jedne drţave (nacije, pokreta)
predstavljaju ukupni potencijali te drţave koje ona moţe organizirati da bi ih upotrijebila u ratu.
MOLOTOVLJEV KOKTEL - (po sovjetsko-ruskom drţavniku) vrsta ruĉne zapaljive bombe-
zapaljiva boca s fitiljem, napunjena benzinom ili drugim teĉnim zapaljivim sredstvom. Koristi se
kao improvizirano borbeno sredstvo u nedostatku drugih efikasnijih sredstava.
MONARHIJA - jedan od osnovnih oblika vladavine, u monarhiji je poglavar fiziĉka osoba
(monarh) koja na poloţaj doĊe po pravilu nasljeĊem i vrši tu funkciju doţivotno. (car, kralj,
sultan, itd.) legitimitet njihove vlasti je zasnovan na „volji boţijoj“. Danas imamo monarhije u
Velikoj Britaniji, Danskoj, Nizozemskoj, itd. To su meĊutim samo obiĉajne monarhije.
MORAL - (lat. mos, moris-obiĉaj) obiĉaj, skup nepisanih pravila odreĊenoga društva ili društvene
skupine, o sadrţaju i naĉinu meĊusobnih odnosa ljudi u zajednici i prema zajednici. Kršenje
moralnih normi najĉešće se kaţnjava: verbalnom osudom, ignorancijom, prezirom od ostalih
ĉlanova zajednice, a u odreĊenim situacijama i nepisanim ili pisanim zakonima. U oruţanim
snagama se (spram politiĉkog sistema i vremena) postepeno, izgraĊuje vojniĉki moral, kao skup
pravila u odnosima meĊu vojnim licima i vojnih lica spram onih koja to nisu u svim situacijama.
Dio tih pravila jesu: odnos spram hrabrosti, spremnost za vršenje zadataka, poţrtvovanost,
samouvjerenost, spremnost da se pomogne drugima u nevolji (naroĉito u ratnim situacijama),
poštivanje (nepoštivanje) vojniĉke i oficirske ĉasti, odnos spram pravila rata, prema civilnom
stanovništvu, zarobljenicima (ranjenicima, ţrtvama rata) itd.
MUNJEVITI RAT - naĉin izvoĊenja ratnih djejstava u kojem agresor nastoji da brzim, iznenadnim
i snaţnim udarima razbije protivnika, nanese mu što veće gubitke i prisili ga na kapitulaciju.
Osnovne snage kojima se izvodi obiĉno su oklopne i mehanizirane jedinice, ratno zrakoplovstvo,
zraĉno-desantne trupe i raketno-nuklearno oruţje. Teorija munjevitog rata nastala je u
Njemaĉkoj pred Prvi svjetski rat, ali je tek u nacistiĉkoj Njemaĉkoj doţivjela najširu afirmaciju u
djelima generala Ludendorfa, Guderijana i drugih. Srbijansko-crnogorski agresor na našu
zemlju, smatrao je da će munjevitim ratom, iznenadnim i niĉim izazvanim napadom, a
zahvaljujući ogromnoj prednosti u naoruţanju i poslušnosti marionetskog, kolaboracionistiĉkog
srpskog paradrţavnog reţima u BiH izvršiti za najkraće vrijeme vojniĉku pobjedu i okupaciju
naše zemlje. Pokazalo se, meĊutim, da je taj pokušaj munjevite vojne okupacije imao uspjeha
samo u prvoj svojoj fazi. Bez obzira na primjenu genocidnih metoda, snage za odbranu RBiH
pruţile su otpor, sprijeĉile okupaciju i nagnale agresora na dugotrajni rat.

N
NACIJA - (lat. nado - rod, svojta, pleme, skup) etniĉka, politiĉka, kulturna i ekonomska zajednica
ljudi, ustaljena na jednom podruĉju sa zajedniĉkim jezikom, zajedniĉkom prošlošću, tradicijama i
obiĉajima. Karakterizira je osobito politiĉki suverenitet koji se izraţava kroz ostvarene ili
tendencijalne oblike drţavnopolitiĉke organiziranosti, kroz svijest njenih pripadnika o etniĉkoj
istovjetnosti i njihovu volju da ţive u toj etniĉkoj zajednici. Od nacionalnih pokreta devetnaestog
stoljeća, te od stvaranja nacionalnih drţava, u mnogim evropskim jezicima, nacija se
izjednaĉava s drţavom, a ĉesto i sa narodom.
NACIONALIZAM – (lat. natio - rod, svojta, pleme, skup) prvobitno: nacionalna svijest, borba za
samobitnost, a kasnije ideologija, odnosno politika koja u prvi red istiĉe naciju i njena (najĉešće
imaginarna) prava nasuprot drugim nacijama. Kao ekstremna ideologija javlja se i u obliku
šovinizma (v. šovinizam).
NAĈELA RATA - temeljna opredjeljenja ratne doktrine kojima se utvrĊuju opće smjernice za
voĊenje rata u cjelini, a naroĉito borbenih djelovanja na strategijskom, operativnom i taktiĉkom
nivou.
NADRAŢLJIVCI – grupa bojnih otrova za privremeno onesposobljavanje protivnika koje, osim
vojske u ratu, koristi i policija u mirnodopskim uvjetima kod većih društvenih nemira ili nereda. U
manjim koliĉinama nadraţuju oĉi, nos, grlo, dušnik, a visoke doze mogu biti smrtonosne. Djele
se na suzavce, kihavce i nadraţljivce kombiniranog djelovanja.
NAORUŢANJE - zajedniĉki naziv za oruţja kojim su opremljene oruţane snage. U širem smislu,
u naoruţanje se ubraja i oprema koja omogućava, olakšava ili pomaţe upotrebu oruţja
(nišanske sprave, sredstva za osmatranje i dr.). Ĉine ga tehniĉka materijalna sredstva
namijenjena za voĊenje oruţane borbe. To su osnovna sredstva koja se nomenklaturom
materijalnih sredstava razvrstavaju u odgovarajuće grupe i podgrupe oznaĉene odreĊenim
brojevima. Taktiĉki nosioci naoruţanja su vidovi i rodovi oruţanih snaga, a tehniĉki nosioci su
tehniĉka sluţba kopnene vojske, mornariĉko-tehniĉka i zrakoplovno- tehniĉka sluţba.
NAREDBA - podzakonski propis, upravni akt, odnosno, akt materijalnog ili drugog poslovanja
kojim se u oruţanim snagama nareĊuje ili zabranjuje izvršenje odreĊenog konkretnog zadatka ili
postupka. Naredbama se regulira i status i poloţaj vojnih lica, kada imaju funkciju ukaza
najvišeg organa drţave.
NAROD - etniĉki homogena zajednica ljudi koja po legendi ili stvarno ima zajedniĉko porijeklo,
tradiciju i kulturu, sliĉne obiĉaje a, po pravilu, i jedinstven jezik, i ţive na kompaktnoj teritoriji.
Naziv, u širem smislu, i za cjelokupno stanovništvo, bez obzira na narodnu pripadnost, jedne
drţave, uţe upravno-politiĉke jedinice ili geografskog podruĉja. Puk, puĉanstvo, svjetina, masa.
NARODNI USTANAK - Haški pravilnik o zakonima i obiĉajima rata (1907) priznaje civilnom
stanovništvu još neokupirane teritorije pravo da se neprijatelju odupre oruţjem. Ukoliko
pripadnici ovih snaga otvoreno nose oruţje i poštuju meĊunarodno ratno pravo, priznaje im se
status borca, a u sluĉaju zarobljavanja - status ratnog zarobljenika (v. borac, ratni zarobljenik).
NASILJE - (v. teror).
NATO (NORTH ATLANTIC TREATY ORGANIZATION) - Sjevernoatlantski pakt, vojno-politiĉki
savez SAD-a, Kanade, Velike Britanije, Italije, Portugala, Belgije, Holandije, Luksemburga,
Danske, Norveške, Grĉke, Turske, Njemaĉke i Islanda, sklopljen 4. IV 1949. godine u
Washingtonu. Grĉka i Turska su mu pristupile 1952., SR Njemaĉka 1955., a Francuska je
napustila Savez 1966., I Grĉka 1974., ali se ponovo vratila. Najviši mu je rukovodni organ savjet,
kojeg ĉine predstavnici svih zemalja ĉlanica - ministri inozemnih poslova, odbrane, privrede ili
predsjedavajući vlada - ovisno o pitanjima koja se raspravljaju. Za operativno rukovoĊenje
nadleţni su Stalni savjet, generalni sekretar i veći broj stalnih organa za razne oblasti, a za vojna
pitanja Komitet ratnog planiranja, Komitet za nuklearnu odbranu (ĉine ga ministri odbrane
zemalja ĉlanica), u ĉijem sastavu i Grupa za nuklearno planiranjeod šest ĉlanica (tri stalne –
SAD, Njemaĉka i Velika Britanija i tri rotirjuće); Vojni komitet (saĉinjavaju j naĉelnici
generalštabova armija zemaja ĉlanica) i veći broj zajedniĉkih komandi od kojih su najvaţniji
Savezniĉka komanda za Evropu sa sjedištem u Kastou (Belgija), Savezniĉka komanda za La
Manche Nortvudu i dr. Najveći dio oruţani snaga evropskih ĉlanica i dio oruţani snaga SAD
potĉinjen je zajedniĉkim komandama, dok su ostale snage uglavnom SAD, pod nacionalnon
komandom. Ratna doktrina pakta je koaliciona sa dominantnom ulogom SAD. Najmoćniji vojni
savez na svijetu, a nakon ukidanja Varšavskog pakta raspadom bivšeg SSSR-a, i bez ozbiljne
vojne konkurencije.
NEBORAC - pripadnik oruţanih snaga koji ne uĉestvuje aktivno (direktno) u borbi
(administrativne, logistiĉke, sanitetske i druge sluţbe i poslovi) i graĊanska lica koja prate
oruţane snage (civilno osoblje, dopisnici itd.) i ne smiju biti objekti neposrednog oruţanog
napada.oruţani konflikt.
NEKONVENCIONALNI RAT - organiziran, masovan i intenzivan oruţani sukob u kojem bi jedna
ili dvije zaraćene strane koristile i nekonvencionalno (do sada neuobiĉajeno) oruţje i snage koje
njime raspolaţu. Pod nekonvencionalnim oruţjem se najĉešće podrazumijeva oruţje za
masovno uništavanje ljudi i materijalnih dobara, odnosno nuklearno, hemijsko i biološko oruţje,
kojim (kao i snagama opremljenim i obuĉenim za njihovu upotrebu) raspolaţu neke drţave i
vojni savezi (v. oruţje za masovno uništavanje).
NEMEĐUNARODNI ORUŢANI KONFLIKT - sinonim za "graĊanski rat". NemeĊunarodni oruţani
konflikt se karakterizira borbom izmeĊu oruţanih snaga drţave i disidentskih ili pobunjeniĉkih
oruţanih snaga. U pogledu zakona primjenjivog kod ovakvog konflikta se dugo smatralo da je to
potpuno unutrašnja stvar za drţavu. Ĉlan 1 Protokola 1977. god. je dijelom popunio prazninu,
definirajući nemeĊunaro oruţani konflikt kao konflikt koji se dogaĊa na teritoriji odreĊene drţave
izmeĊu njenih oruţanih snaga i disidentskih oruţanih snaga ili drugih organiziranih oruţanih
grupa, koje odgovornom komandom vrše kontrolu nad dijelom teritorije koji omogućava
izvoĊenje dugotrajnih organiziranih vojnih operacija i meĊunarodnog prava primjenjiv za ovu
vrstu konflikta. (v. graĊanski rat).
NEOFAŠIZAM - (novi fašizam) teorija i praksa organizacija koje teţe, poslije Drugog svjetskog
rata, za uspostavom reţima po uzoru italijanskog fašizam, odnosno njemaĉkog
nacionalsocijalizma. Tendencija prepoznatljiva i danas u politiĉkom i vojnom djelovanju nekih
politiĉkih struktura i drţava (v. fašizam).
NEPRIJATELJ - u širem smislu drţava, vojni savez koji poduzima agresiju ili vrši pritisak na
drugu zemlju radi narušavanja suvereniteta, promjene društvenog poretka, obaranja legalne
vlasti i ugroţavanja teritorijalnog integriteta. Isto što i agresor. U uţem smislu, oruţana i
neoruţana sila protiv koje se vode borbena i druga djejstva. Predstavlja najbitniji element
procjene situacije u procesu donošenja i izvršenja odluka u toku borbe.
NEPRIJATELJSKA IMOVINA - imovina koja predstavlja svojinu neprijateljske drţave ili
neprijateljskih pravnih i fiziĉkih lica. Zaraćena strana moţe koristiti drţavnu neprijateljsku
imovinu koje se domogne, a naroĉito saobraćajna sredstva, sredstva za prenos informacija i sl.
Imovina zateĉena na ratištu moţe se zaplijeniti kao ratni plijen, ali je zabranjeno njeno pljaĉkanje
(liĉno prisvajanje). Zabranjeno je uništavanje drţavne imovine neprijatelja, osim u sluĉaju
imperativnih vojnih potreba. Neprijateljska privatna imovina treba biti zaštićena. Moţe se koristiti
iskljuĉivo za velike vojne potrebe, ali uz odštetu ili izdavanje odgovarajućih priznanica.
NEPRIJATELJSKI DRŢAVLJANIN - drţavljanin drţave koja je u ratu sa drugom drţavom. Lica
koja se u vrijeme izbijanja rata zateknu na teritoriji neprijateljske drţave imaju pravo daje
napuste, ali ih neprijateljska drţava moţe zadrţati i internirati (ako to zahtijevaju razlozi njene
sigurnosti) (v.Ţenevska konvencija o zaštiti graĊanskih lica za vrijeme rata 1949.).
NEPRIJATELJSTVA - akti nasilja strana u oruţanom konfliktu protiv neprijatelja da bi se
okonĉao njegov otpor i natjerao na poslušnost. Pozitivno meĊunarodno pravo ne definira
neprijateljstvo, ali ga uţi pojmovi od ovoga podrazumijevaju, kao što su: poĉetak neprijateljstava,
izvoĊenje neprijateljstva, akt neprijateljstva, osoba koja uzima ili ne uzima uĉešća u
neprijateljstvima, efekti neprijateljstava, obustavljanje neprijateljstava, kraj neprijateljstava itd.
NEREGULARNE TRUPE - (ne +lat. regula - pravilo, mjerilo, propis) vojne jedinice koje se
formiraju po potrebi i nemaju stalnu ili jedinstvenu organizaciju, jednoobrazno naoruţanje i
opremu, niti propisanu obuku i formaciju. U razliĉitim periodima i u razliĉitim dijelovima svijeta
poznate su pod raznim nazivima, najĉešće kao paravojne formacije. Kada su u funkciji pokreta
otpora ili oslobodilaĉkih pokreta, dobrovoljaĉkih odreda ili policije, status njihovih boraca,
Ţenevskom konvencijom iz 1949. godine, izjednaĉenje sa statusom pripadnika regularnih
armija. Agresija na Republiku Bosnu i Hercegovinu izvršena je, ne samo uz pomoć bivše
Jugoslovenske narodne armije, odnosno regularne vojske (Jugoslovenske armije) Savezne
republike Jugoslavije nego, isto tako, i pomoću neregularnih agresorskih trupa ili paravojnih
formacija (bandi) ubaĉenih u Bosnu i Hercegovinu iz Srbije i Crne Gore i onih koje je organizirala
i, uz pomoć bivše i JNA, naoruţala Srpska demokratska stranka (SDS) u Bosni i Hercegovini,
naroĉito u toku 1991. godine.
NESTALA LICA - osobe nestale za vrijeme oruţanog sukoba za koje se ne zna da li su ţive,
odnosno gdje im je boravište. Prema Ţenevskim konvencijama zaraćene strane su duţne da, za
vrijeme trajanja oruţanog sukoba i nakon njega, tragaju za nestalim osobama i da prikupljene
podatke dostavljaju odgovarajućim agencijama za traţenje koje o tome obavještavaju drţavu ĉiji
su te osobe drţavljani.
NEUTRALNA IMOVINA - imovina neutralnih zemalja i njihovih pravnih i fiziĉkih lica; uţiva zaštitu
od ratnih djelovanja na prostoru na kojem se oni vode.
NEUTRALNA ZONA – pojas zemlje izmeĊu granica dviju drţava,zaraćenih strana, na kojem
nijedna od njih nema pravo drţati vojsku.
NEUTRALNOST - (lat. neuter-jedan ni drugi) pravni uvjet drţavi koja ostvaruje jus ad
neutralitatem, tj. odluĉuje da se ne ukljuĉuje u meĊunarodni oruţani konflikt. Pored ove
"privremene" neutralnosti postoji stalna neutralnost drţava kao što Australija i Švicarska koje su
odluĉe da ostanu izvan bilo kog budućeg konflikta; meĊunarodno-pravni poloţaj drţave koja ne
uĉestvuje u oruţanome sukobu. Prava i duţnosti neutralne drţave ureĊena su meĊunarodni
ugovorima. Neutralna drţava je obavezna da ne uĉestvuje u oruţanom sukobu, da bude
nepristrasna prema zaraćenim stranama i da ni jednoj strani ne pruţa vojne pogodnosti. Neke
drţave (npr. Švicarska) obavezale su s meĊunarodnim ugovorom na traju neutralnost, tj. da će
uvijek ostati izvan oruţanih sukoba.
NEUTRONSKO ORUŢJE - vrsta nuklearnog oruţja sa izrazitim djelovanjem neutronskog
zraĉenja zasnovanog na principu reakcije fuzije lakih jezgara tricijuma i deuterijuma. Ova vrsta
oruţja namijenjena je prvenstveno za uništavanje ţive sile zraĉenjem, dok je udarno i toplotno
djelovanje ove nuklearne eksplozije manje izraţeno nego kod fisionog zraĉenja, ali je zato
radijaciona bolest neutronskog zraĉenja mnogo teţa.
NUKLEARNI RAT - oruţani sukob u kojem bi jedna ili obje zaraćene strane upotrijebile
nuklearno oruţje. Moţe biti svjetskih i ograniĉenih razmjera ovisno o nuklearnoj strategiji. U
prvom, podrazumijeva uĉešće najjaĉih nuklearnih sila i vodio bi se svim vrstama nuklearnih
borbenih sredstava taktiĉkog, operativnog i strategijskog znaĉaja i maksimalnim angaţiranjem
klasiĉnih efektiva i oruţja. U drugom, upotreba nuklearnih borbenih sredstava bila bi vjerovatno
mjesto gdje bi se sudarile glavnine zaraćenih snaga. Sredstva za voĊenje nuklearnog rata su
razne vrste raketa, nuklearne podmornice, strategijski bombarderi, lovci bombarderi,
protivraketni sistemi, vještaĉki sateliti i konvencionalna borbena sredstva. Velike nuklearne sile
SAD i Ruska Federacija raspolaţu posebnim snagama za voĊenje nuklearnog rata (v. nuklearna
eksplozija).
NUKLEARNO ORUŢJE (atomsko oruţje) - u uţem smislu, oruţje ĉije se djejstvo zasniva na
ogromnoj energiji lanĉanih reakcija fisije (cijepanja jezgara atoma) nuklearnog eksploziva; u
širem smislu u ovu kategoriju ubraja se i termonuklearno oruţje ĉije se djelovanje zasniva na
ogromnoj energiji fuzije (spajanja ili sinteze atomskih jezga koja je znatno veća od prethodnih).
Zajedniĉke su im karakteristike velika razorna snaga, toplotni efekti i radioaktivno zraĉenje koje
se manifestira kao udarno, toplotno i radioaktivno djelovanje nuklearne eksplozije. Namijenjeno
je masovnom uništavanju ţive sile, tehnike i objekata. U armijama velikih sila dodjeljuje se
divizijama i većim jedinicama, a podrţane mogu biti i ostale taktiĉke jedinice. Kod oruţja vrlo
male snage 80% povreda su posljedice radijacije, a one srednje i velike snage prouzrokuju, osim
radijacije, i mehaniĉke povrede i aktivnu kontaminaciju, poţare i rušenja, što oteţava pozadinsko
osiguranje, stvara velike probleme stanovništvu, te osobito probleme u sanitetskom zbrinjavanju
zbog masovnih povreda (od kojih veliki broj ĉine udruţene ili kombinirane mehaniĉke, termiĉke i
si. povrede) u kratkom vremenu. MeĊunarodno pravo zabranjuje upotrebu ovog oruţja (v.
meĊunarodno pravo, Ţenevske konvencije i protokoli) jer ima sve karakteristike slijepog oruţja
(tj. djeluje nekontrolirano u prostoru i vremenu).
 O
OBAVJEŠTAJNA SLUŢBA - posebna organizacija i djelatnost drţavnih organa na prikupljanju i
izuĉavanju podataka o drugim drţavama. Obuhvaća sve strukture društva i sve društvene
djelatnosti (politiĉke, ekonomske, vojne, nauĉno-tehniĉke i dr) drţave prema kojoj je usmjerena.
Sadrţi i obavještajnu djelatnost usmjerenu na otkrivanje i suzbijanje dijelova stranih
obavještajnih sluţbi prema vlastitoj drţavi (kontraobavještajna sluţba). Organizira se shodno
podruĉjima obavještajnog interesa koja mogu predstavlja samostalne obavještajne organizacije
(sluţbe), kao što su: politiĉka, ekonomska i vojna obavještajna sluţba. One mogu biti
objedinjene, pod centraliziranim rukovodstvom ili samostalne. Forme i metodi rada obavještajnih
sluţbi zavise od društveno-politiĉkog ureĊenja, doktrinarnih stavova i spoljnje politike odreĊene
drţave. Obavještajne sluţbe potencijalnih ili stvarnih agresora, pored prikupljanja obavještajnih
podataka, uĉestvuju i u drugim specijaliziranim akcijama, kao što su diverzantsko-teroristiĉke,
psihološko-propagandne i druge. U suvremenim uvjetima obavještajne sluţbe svih drţava imaju
znaĉajno mjesto u voĊenju specijalnog rata.
OBAVJEŠTAJNI PODACI - rezultati prikupljanja, obrade, integracije, analize, procjene i
tumaĉenja dostupnih informacija koje se tiĉu stranih zemalja, armija ili neprijatelja općenito.
OBJAVA RATA - akt neke drţave, kojim stavlja do znanja drugoj drţavi svoje odluke o ratu
protiv nje ili joj saopćava ono šta se već dogaĊa, dakle ratno stanje. Akt sliĉan ovome ili se
istovjetno razumijeva jeste proglašavanje ratnog stanja. Treća Haška konvencija iz 1907.
godine, govori o bezuvjetnoj i uvjetnoj (kojoj prethodi ultimatum) objavi rata. Rijetko su
objavljivani ratovi i do haških konvencija, a poslije njih ĉak niti jedan. Tome su doprinijeli vojni
razlozi (iznenaĊenje), ali od 1945. godine i pravni (zabrana rata po Povelji UN).
OĈUVANJE MIRA - vojne operacije koje se poduzimaju uz pristanak svih snaga u sukobu,
usmjerene ka nadziranju i omogućavanju primjene sporazuma (prekida vatre, primirja ili drugog
sporazuma ove vrste) te podršci diplomatskim naporima za postizanje dugoroĉnog politiĉkog
rješenja (v. mirovne operacije).
ODGOVORNOST ZA RAT - odredbe MeĊunarodnog (ratnog) prava, po kojima se ocjenjuje
nedopustiv akt agresije jedne drţave na drugu drţavu (Povelja UN -1945. Rezolucija o agresiji
UN - 1974.)
ODLIKOVANJE - (odliĉje) priznanje koje se dodjeljuje pojedincima, vojnim ili policijskim
jedinicama, ustanovama ili organizacijama za naroĉite zasluge, postignute vrhunske rezultate ili
hrabrost u ratu ili miru.
ODMAZDA – osveta, ĉesto bezobzirno i bjesomuĉno uzvraćanje udara sa namjerom da se
protivniku nanese što veća šteta i gubici i da se osjeti nemoćan ili pokoleban u pruţanju otpora.
Izriĉito je zabranjena meĊunarodnim ratnim pravom (Haška konvencija iz 1907. i Nirnberški
principi iz 1946. godine) i proglašena ratnim zloĉinom zbog ĉega su nakon Drugog svjetskog
rata izvedeni pred Sud za ratne zloĉine i osuĊeni mnogi fašistiĉki generali i oficiri. Neki generali
bivše JNA, nakon njene kompromitacije stavljanjem na stranu samo dva (srpskog i crnogorskog)
naroda, otvoreno su prijetili da će u sluĉaju napada na garnizone JNA u Hrvatskoj i u Bosni
Hercegovini "pristupiti uništavanju vitalnih objekata u tim mjestima“. Srbijansko-crnogorski
agresor od tada provodi kontinuirano mjere odmaze protiv pokreta otpora agresiji u Bosni
Hercegovini i u Hrvatskoj (razaranje naseljenih mjesta, infrastrukturnih objekata, kulturnih,
zdravstvenih, nauĉnih ustanova itd.) koje najĉešće pogaĊaju neduţno i nezaštićeno civilno
stanovništvo. Ove su mjere naroĉito ţestoke nakon poraza na bojištu i ogledaju se u
bjesomuĉnom granatiranju gradova i drugih naseljenih mjesta i ubijanju civila.
ODNOS SNAGA - usporedba kvaliteta i kvantiteta oba protivnika u ratu i odreĊenom vremenu i
prostoru.
OKUPACIONI SISTEM - skup vojnih, politiĉkih, ekonomskih, represivnih i drugih mjera i
postupaka agresora na okupiranom teritoriju; uspostavljanje garnizona i baza radi drţanja i
osiguranja objekata, kontrole teritorija i poduzimanja djelovanja protiv snaga otpora;
uspostavljanje odgovarajuće vlasti, stvaranje kvislinških, vojnih i drugih organizacija;
uspostavljanje policijskih institucija (logora, zatvora, sudova); zavoĊenje policijske kontrole,
policijskog sata i sl., organizacija proizvodnje, saobraćaja, trgovine i drugih mjera ekonomskog
karaktera sa ciljem ekonomske eksploatacije zaposjednutog podruĉja. Prema meĊunarodnom
ratnom pravu, za vrijeme okupacije nisu dozvoljene teritorijalne promjene niti anektiranje drţava
na tim podruĉjima. U praksi, meĊutim, ove su zabrane skoro redovito kršene, vršeno je nasilno
pripajanje okupiranih podruĉja drţavi agresoru i uspostava njenog sistema vlasti na tim
podruĉjima, stavljanje civilne uprave pod vojnu kontrolu itd. U uvjetima pravednog odbrambenog
rata iskljuĉena je mogućnost priznavanja okupacije i okupacionog sistema vlasti, a zaposjednuto
podruĉje uţiva tretman privremeno zauzetog teritorija (v. okupacija).
OMBUDSMAN - (Šved.) organ parlamenta (zastupnik, povjerenik), koji u pojedinaĉnim
sluĉajevima vrši nadzor nad zakonitošću rada egzekutive, ne dirajući u postojeći sustav nadzora
nad radom uprave. GraĊanima, u ostvarivanju njihovih prava, pomaţe besplatno. Uveden prvo u
Švedskoj, zatim u Danskoj, Norveškoj i drugim zemljama. Ustavom Federacije Bosne i
Hercegovine, koji utvrĊuje njegove nadleţnosti, ova institucijauvedena je i u naš politiĉki i pravni,
tj. ustavni sistem sa osnovnim ciljem zaštite sloboda i prava graĊana utvrĊenih Ustavom i
zakonima.
ORDEN - (lat. ordo - red) vrsta odlikovanja. Dodjeljuje se pojedincima ili jedinicama i
ustanovama kao i organizacijama za naroĉite zasluge u ratu i miru. IzraĊuje se od plemenitih ili
kvalitetnijih metala i moţe biti ukrašen i dragim kamenjem razliĉitog oblika. Nosi se sa lentom,
na ogrlici ili priĉvršćen na grudima. Javlja se prvi put u petnaestom stoljeću i dodjeljuje visokim
feudalnim dostojanstvenicima. Nerijetko ga jedna drţava dodjeljuje inozemnim licima:
drţavnicima, vojnim licima i sl.
ORUŢANA BORBA - glavni sadrţaj i oblik ispoljavanja rata. U širem smislu, upotreba oruţja u
sukobu meĊu ljudima, grupama, pokretima, drţavama i dr., kada jedna strana pokušava da
potĉini drugu svojoj volji, fiziĉkom prisilom ili da je uništi. Jedan od osnovnih zadataka oruţane
borbe jeste uništavanje ţive sile i materijalnih sredstava protivnika. Društvena, historijska pojava
podloţna neprekidnom mijenjanju. Karakteristike i oblici ispoljavanja, tok i ishod oruţane borbe
odraţavaju ukupnost svojstava sukobljenih strana. Po pravilu, vodi se planski, organizirano i ima
svoje zakonitosti. U narodnom odbrambenom ratu glavni sadrţaj i oblik ispoljavanja društvene
sile u suprotstavljanju agresoru. Izuĉava je teorija ratne vještine i druge vojne, društvene i
prirodne nauke.
ORUŢANA INTERVENCIJA – (lat. intervenire - doći meĊu, stati na put, miješati se u što,
posredovati) prijetnja upotrebom ili upotreba oruţanih snaga jedne ili grupe drţava protiv
unutarnje, odnosno spoljašnje nezavisnosti druge vlasti, pokušaj osiguranja odreĊenih prava itd.
Većina drţava svojim pravom proglašavaju oruţane pobune kriviĉnim djelom drţave ili drţava, tj.
miješanje u njihove unutarnje ili vanjske odnose. Izvodi se radi mijenjanja nekog faktiĉkog stanja
u ponašanju odreĊene drţave ili grupe drţava. Prema broju uĉesnika koji oruţano interveniraju
moţe biti individualna i kolektivna, a prema naĉinu na koji se izvodi direktna i indirektna. S
obzirom na odnos izmeĊu drţave koja intervenira i one u kojoj se intervenira, moţe biti po
pozivu i bez poziva, a prema pravnoj dopustivosti zakonita i nezakonita. Povelja Ujedinjenih
naroda, naĉelno, zabranjuje oruţanu (vojnu) intervenciju i kao prijetnju i kao upotrebu sile u
meĊunarodnim odnosima, ali je, kao kolektivnu intervenciju, koju mogu izvoditi oruţane snage
ĉlanica Organizacije ujedinjenih naroda, u odreĊenim situacijama, u interesu oĉuvanja svjetskog
mira i sigurnosti i kao oblik kolektivne samoodbrane, predviĊa i dopušta. Provodi se
demonstracijom sile ili putem blokade, te vojnim operacijama zrakoplovnih, pomorskih ili
kopnenih snaga odnosno kombinirano (v. vojna intervencija).
ORUŢANA POBUNA - nastojanje grupe lica da uz upotrebu oruţja postigne odreĊeni cilj u
okvirima jedne drţave ili njenog dijela, kao što je suprotstavljanje odlukama organa vlasti,
pokušaj osiguranja odreĊenih prava itd. Većina drţava svojim pravom proglašavaju oruţane
pobune kriviĉnim djelom.
ORUŢANI INCIDENT - (lat. Incidere-upasti, nagaziti, navaliti) oruţani sukob manjega obima ili
jednostrana upotreba oruţja od jednog lica ili grupe, odnosno manje vojne ili policijske formacije
koji ne prerasta u oruţani sukob. Dešava se na granicama drţava (graniĉni incident) izmeĊu
pograniĉnih jedinica ili graniĉara jedne drţave sa naoruţanim licima ili njihovo oruţano
djelovanje na pojedince ili grupe koje ilegalno pokušavaju ući u neku drţavu. Oruţanim
incidentom ĉesto se naziva i jednostrana ili obostrana upotreba oruţja nakon sukoba dvaju ili
više lica ili njihova upotreba oruţja protiv policijskih ili vojnih snaga.
ORUŢANI OTPOR - naziv kojim se oznaĉavaju sve vrste i oblici oruţanog suprotstavljanja
agresoru. Oruţani otpor predstavlja prvu fazu u organizaciji oruţane borbe protiv snaga
agresora, formiranje druge zaraćene strane, ĉime agresija prerasta u rat.
ORUŢANI SUKOB - opći izraz kojim se oznaĉava obostrana upotreba oruţja izmeĊu dvije ili više
drţava, odnosno, razliĉitih politiĉkih struktura unutar jedne drţave (unutrašnji oruţani sukob).
Ĉesto se koristi kao sinonim za rat i ako ne znaĉi da svaka dvostrana upotreba oruţja, po
masovnosti, intenzitetu i duljini trajanja uistinu jeste sukob koji ima karakter rata. Svaki oruţani
sukob nije i ne mora biti i rat.
ORUŢJE - svako sredstvo namijenjeno uništavanju ţivih bića i materijalnih dobara, a u ratu,
sredstva kojima se protivniku slabi borbena moć i moral i lomi volja za pruţanjem otpora.
Postoje razliĉiti kriteriji za podjelu oruţja. Prema namjeni, oruţje se dijeli na: vojniĉko (ratno ili
borbeno), lovaĉko i sportsko, ali kada se posebno ne naglasi, podrazumijeva se samo borbeno,
tj. onaj dio ratne tehnike kojom se protivniku neposredno nanose gubici u ljudstvu i materijalnim
dobrima. Prema izvoru energije, oruţje se dijeli na hladno, vatreno i pneumatsko. U zavisnosti
od toga da li se pogonsko gorivo nalazi u cijevi oruţja ili u samom projektilu, vatreno oruţje se
dijeli na: klasiĉno (konvencionalno) i raketno. Po naĉinu djejstva na cilj, dijeli se na eksplozivno,
hemijsko i biološko oruţje. Prema broju posluţilaca, moţe biti individualno i kolektivno. Ako se
za kriterij uzima odbrana ili napad, dijeli se na napadno (ofanzivno) i odbrambeno (defanzivno).
ORUŢJE ZA MASOVNO UNIŠTAVANJE - oruţje koje svojim djelovanjem moţe proizvesti
masovne gubitke, masovno uništavanje ljudi, materijalnih dobara, ţivotinjskog i biljnog svijeta,
nekonvencionalno, neuobiĉajeno oruţje, u odnosu na oruţje koje se koristi u savremenim
ratovima (konvencionalno - uobiĉajeno). Pod tim oruţjem se najĉešće podrazumijeva nuklearno,
hemijsko i biološko oruţje, ĉija masovna upotreba moţe u kratkom vremenu dovesti u pitanje
ţivot na Zemlji zbog njegove razorne moći i naknadnih nuklearnih, hemijskih i bioloških
djelovanja koja se ne mogu kontrolirati niti zaustaviti.
OSLOBODILAĈKI RAT - vrsta pravednog rata koji se vodi za oslobaĊanje od tuĊina i protiv
agresije. U svim epohama dio borbe za nezavisnost porobljenih naroda i drţava. Najveći broj
oslobodilaĉkih ratova voĊen je u devetnaestom i dvadesetom stoljeću u formi nacionalno-
oslobodilaĉih ratova i ratova za osloboĊenje od kolonijalnih zavojevaĉa. U periodu poslije
Drugog svjetskog rata dominiraju oslobodilaĉki ratovi protiv kolonijalizma. I narodi bivše
Jugoslavije vodili su u periodu 1941-1945. oslobodilaĉki rat protiv više stranih okupatora i
zavojevaĉa, a takav rat vodio se i u Bosni i Hercegovini protiv srbijansko-cmogorskog agresora
koji je okupirao znatne dijelove zemlje. Ovi su ratovi dali veliki doprinos razvoju ratne vještine.
OSSE (ORGANIZACIJA SIGURNOSTI ISARADNJE U EVROPI) - novo ime bivše Konferencije
evropske sigurnosti i suradnje - KESS-a. Ovaj (novi) naziv Organizacija (Konferencija) je uzela
na svome zasjedanju u Budapestu (Budimpešti) od 3. do 5. Decembra. 1994. godine (v.
Konferencija evropske sigurnosti i suradnje JCESS).
OSVAJAĈKI RAT - vrsta neopravednog rata koji se vodi za politiĉko, ekonomsko i vojno
potĉinjavanje drugih zemalja i naroda. Nastaje pojavom drţave i primjenom sile u meĊudrţavnim
odnosima. Kao takvi posebno su ostali poznati neki kolonijalni ratovi. U suvremenim uvjetima
obiljeţja takvih imaju i ratovi koji se vode protiv nezavisnosti i integriteta nekih manjih i
samostalnih drţava, a pod krinkom toboţnje pomoći odreĊenom narodu.
OTADţBINA - domovina, zemlja, drţava u kojoj se neko rodio ili ĉiji je graĊanin, sa svim njenim
prirodnim, društvenim, materijalnim, politiĉkim, historijskim, etniĉkim, kulturnim i drugim
karakteristikama. Ovaj je pojam u historijskom toku bio ispunjavan razliĉitim kulturnim, politiĉkim,
umjetniĉkim i drugim sadrţajima i na razliĉite naĉine, kao što se to i danas pokazuje,
upotrebljavan i zloupotrebljavan.
OUN (ORGANIZACIJA UJEDINJENIH NACIJA) - meĊunarodna, (meĊudrţavna) organizacija,
osnovana je 24. oktobra 1946. godine sa osnovnim ciljem oĉuvanja mira u svijetu. Ĉini je
ogromna većina zemalja ĉlanica svjetske (meĊunarodne) zajednice. Najviši su joj organi
Generalna skupština kao predstavniĉko tijelo svih zemalja ĉlanica koja se sastaje povremeno
(prema potrebi) i Vijeće sigurnosti. Odluke (rezolucije) Vijeća sigurnosti donose se glasanjem po
većinskom principu i konsenzusom, uz pravo veta svake stalne ĉlanice, a obavezujuće su za sve
zemlje - ĉlanice OUN. U sastavu Organizacije djeluju i mnogobrojne meĊunarodne organizacije,
agencije, komisije itd. kao oblik njenog rada. Operativno-politiĉkim i adminstrativnim radom OUN
izmeĊu sesija Generalne skupštine rukovodi generalni sekretar, koji se stara i o provoĊenju
rezolucija Vijeća sigurnosti. Naša zemlja primljena je u OUN 21. maja 1992. godine.

P
PACIFIKACIJA - (lat. pax - mir+fikacija, odfacio, factum - ĉiniti, raditi) umirenje kaznenim
mjerama; primjena sistema vojnih, politiĉkih, ekonomskih, policijskih i drugih mjera kojima
agresor pokušava ugušiti oslobodilaĉki pokret u zemlji koja je ţrtva agresije. Vrši se osloncem
na kvislinške snage, a praćena je terorom, deportiranjem u logore ili zloĉinom genocida, kao što
je ĉinio srbijansko-crnogorski agresor na Bosnu i Hercegovinu od 1992. do 1995. godine.
PACIFIZAM - (lat. pax - mir + tacio -ĉiniti, raditi) liberalno-demokratski pogled na svijet i
zalaganje za mir, osuda rata. Apsolutni princip odbacivanja sile i propagiranja zabrane ne samo
rata nego i priprema za rat. MeĊutim, istinski objektivni pacifizam ne znaĉi i suzdrţvanje od
legitimne upotrebe sile u sluĉajevima predviĊenim meĊunarodnim pravom (v. samoodbrana).
PAKT - (lat. paktum, od pacisci -ugovoriti) meĊunarodni ugovor, sporazum, savez drţava
(alijansa, koalicija; v. ANZUS-pakt, NATO-pakt).
PAKT O STABILNOSTI JUGOISTOĈNE EVROPE - Historijski sporazum (Ugovor) jednog broja
zemalja jugoistoĉne Evrope o izgradnji trajnog mira na Balkanu i u ovom regionu Evrope, o
razvoju demokratskih procesa, odnosa i institucija, unapreĊivanju ljudskih prava, ekonomskom
razvitku i progresu, odvijanju procesa ekonomske tranzicije i politiĉke transformacije zemalja
jugoistoĉne Evrope, te razvijanju sigurnosti u regionu i meĊusobne suradnje zemalja regiona kao
preduvjetima njihovog pribliţavanja Evropi i ukljuĉivanja u euro-atlantske integracije. Prvi samit
Pakta o stabilnosti odrţan je u Sarajevu 29. i 30. jula 1999. godine, a u radu su uĉestvovali
predstavnici svih zemalja regiona (osim SR Jugoslavije), predstavnici zemalja Evropske unije i
Predsjedništva Evropske unije, te jednog broja azijskih zemalja i predsjednik SAD. Paktu su
pristupile: Bosna i Hercegovina, Republika Hrvatska, Rumunija, Bugarska, Makedonija i
Albanija, te zemlje regije koje i maj u višu razin u odnosa sa Evropskom unijom - Slovenija i
MaĊarska. Ograniĉeni pristup Paktu dobila je Crna Gora kao dio SRJ, a SRJ, kako je odreĊeno,
pristup će biti omogućen tek kada osigura promjenu vlasti na ĉelu sa Miloševićem.
PANIKA - neopravdani, neobuzdani strah, bezglavost, opća uzbuna i pometnja.
PARADA - (franc. parade) sveĉanost, povorka, smotra vojnih formacija, isticanje; efektan zahvat
u sportu.
PARADRŢAVA - (grĉ. para - kod, uz, pred, pored, protiv, prema) paralelna drţava, drţava u
drţavi, sinonim za nelegitimna i nelegalna nastojanja da se osnuje nova drţava na teritoriju
postojeće drţave. Ova su nastojanja najĉešće separatistiĉko-iredentistiĉki usmjerena i
orijentirana (v. iredentizam, separatizam).
PAROLA - (franc. parole-rijeĉ, govo jezik) saţeta reĉenica propagandnog karaktera, geslo,
lozinka, ili vojniĉki oznaka pripadnosti odreĊenoj jedinici.
PARTIZAN - (franc. Partisan - pristaša, pristalica, privrţeni gerilac stranĉar) dobrovoljac,
pristaša, ortak; borac koji je, po meĊunarodnom pravu, u pogledu prava i duţnosti u oruţanom
sukobu izjednaĉen s pripadnikom oruţanih snaga. U nekim armijama, partizan nije pripadnik
redovnih (regularnih) oruţanih snaga. Na partizane se primjenjuju sva pravila ratnog prava koja
vaţe za pripadnike oruţanih snaga i pripadnike jedinica koje su, po unutrašnjim propisima,
izjednaĉene sa redovnim. Ţenevske konvencije o zaštiti ţrtava rata kao uvjet da se partizanima
prizna svojstvo pripadnika redovnih oruţanih snaga traţe: da su pod komandom osobe
odgovorne za svoje potĉinjene (naĉelo organizacije), da nose znak raspoznavanja vidljiv na
odstojanju, da oruţje nose otvoreno i da se pridrţavaju pravila ratnog prava. Izmjene i dopune
Ţenevske konvencije ostvarene Ţenevskim dopunskim protokolima iz 1977. ublaţavaju te uvjete
i traţe od partizana jedino da otvoreno nose oruţje za vrijeme borbe i neposredno pred borbu i
da poštuje ratno pravo. Pod pojmom partizan ĉesto se podrazumijeva i borac koji se oruţanim
sredstvima bori za odreĊene ideje ili ideologiju (narodnooslobodilaĉku, a u XX stoljeću
komunistiĉku, socijalistiĉku itd.).
PATRIOTIZAM - (lat. patria - domovina, otadţbina) rodoljublje, ljubav prema domovini,
domoljublje osjećaj pripadnosti ĉovjeka prema zemlji u kojoj je ponikao i ĉiji je graĊanin
(drţavljanin). Jedna od najviših vrijednosti izraţena kroz osjećaj ljubavi i odgovornosti, duţnosti
pojedinca i kolektiviteta prema svojoj drţavi i svome narodu.
PATRONAT - (lat. patronus - pokrovitelj, zaštitnik na sudu) pokroviteljstvo, zaštita, posebna
briga (nad domom, školom, nezbrinutom djecom Ujedinjenih naroda, Evropske zajednice nad
pojedinim drţavama i gradovima, većih nad manjim drţavama itd.). Sliĉno kao i protektorat.
PERSONA NON GRATA - (lat.)nepoţeljna osoba, najĉešće ona kojoj neka drţava uskrati pravo
boravka na svojoj teritoriji.
PETA KOLONA - naziv za organizacije, grupe i pojedince koji u vlastitoj zemlji propagandom,
špijunaţom, subverzivnom djelatnošću, diverzijama i na druge sliĉne naĉine rade za neprijatelja.
Naziv, kao i pojava, potjeĉe iz Španjolskog graĊanskog rata 1936.-39. godine
(usp.kolaboracionist, kvisling).
PLAĆENIK - osoba koja se dobrovoljno ukljuĉila u oruţane snage zaraćene drţave u oruţanom
konfliktu, ĉiji nije pripadnik, motiviran ţeljom za privatnom dobiti. Njemu ne pripada status borca,
ili ako je zarobljen status ratnog zarobljenika. Pozitivno meĊunarodno pravo još uvijek ne
zabranjuje upotrebu plaćenika, ali Ujedinjene nacije pripremaju konvenciju koja će zabraniti
njihovo regrutiranje, obuku, finansiranje ili upotrebu. Ne smije se miješati termin plaćenik sa
terminom dobrovoljac.
PLAKAT - (hol. plackeu - lijepiti) veliki oglas izloţen javnosti, objava, proglas.
PLJAĈKA U RATU - nezakonito i individualno prisvajanje privatnih i drugih dobara u interesu
liĉnog bogaćenja. Treba je razlikovati od ratnog plijena (v. ratni plijen).
POBUNA - akcija individualno i po broju neodreĊene grupe ljudi radi nasilnog obaranja nekog
društva ili drţavnog ureĊenja ili radi suprotstavljanja nekom organu ili nekoj mjeri drţavne vlasti.
Ako pobuna izbije u vojsci, to je vojna pobuna. Lica koja uĉestvuju u pobuni, meĊusobno su
povezana ostvarivanjem cilja pobune i spremna su da upotrijebe silu. Ako postoji spremnost za
upotrebu oruţja, onda je to oruţana pobuna.
POLEMOLOGIJA - (grĉ. polemeo-borim se, ratujem + logos-rijeĉ, govor, pojam, misao, razum)
nauĉno, znanstveno istraţivanje rata kao društvene pojave, njegovih uzroka, ciljeva i posljedica.
POLITIĈKA AUTONOMIJA – (autonomija-samostalnost) je pravni poloţaj/status
odreĊenog teritorija, socijalne ili ekonomske grupe po kome oni imaju pravo na
samoorganiziranje (ukljuĉujući i donošenje vlastitih pravnih propisa) i samoupravljanje. Politiĉka
autonomja je kada neka grupa ima pravo donošenja pravnih spisa.
POLITIKA - (grĉ. polis-grad, drţava) djelatnost u vezi sa drţavom, umijeće voĊenja drţave. U
općem smislu, moć posredovanja u nekim društvenim odnosima i moć utjecaja na rješavanje tih
društvenih odnosa.
POLITIKA SVRŠENOG ĈINA - bezuvjetno nametanje vlastite volje jednog meĊunarodnog
subjekta drugom subjektu, politiĉkim, ekonomskim ili vojnim putem. Beskrupulozna teţnja
ostvarivanja vlastitih ciljeva bilo kojim sredstvima, neprihvatljiv, ali ĉest naĉin rješavanja
meĊunarodnih i meĊudrţavnih sporova karakteristiĉan, osobito za ekspanzionistiĉke i fašistiĉke
reţime. Politika svršenog ĉina pokušala se, na našim prostorima, realizirati munjevitom vojnom
akcijom srbijansko-crnogorskog agresora i promptnom uspostavom i izgradnjom na okupiranim
podruĉjima tzv. velike Srbije (u granicama Dušanovog carstva kao mitološkog sna srbijanskog
nacionalizma i velikodrţavlja).
POMILOVANJE – akt nadleţnog i ovlašćenog organa drţave, kojim se poimeniĉno odreĊena
lica oslobaĊaju kriviĉnog gonjenja, djelomiĉnog ili potpunog izvršenja kazne, ili im se kazna
ublaţava, odnosno ukidaju pravne posljedice.
POTJERNICA - akt kojim nadleţni organi drţave pokreću potragu za licem (ili grupom lica) koje
izbjegavaju obaveze po optuţbi i suĊenje ili izvršenje zakonske kazne. Potjernica moţe biti i
meĊunarodna ako za to postoji potreba i odluka.
POVELJA UJEDINJENIH NARODA - dokument potpisan 26. juna 1945. godine (San Francisko)
kojim je osnovana meĊunarodna organizacija Ujedinjenih Naroda. Predstavlja najvaţniji
meĊunarodni ugovor zakljuĉen poslije Drugog svjetskog rata, koji su u prvi mah potpisale 51
drţave - osnivaĉi. Povelju je u nepromijenjenom obliku do sada potpisala većina drţava. Povelju
ĉini 112 ĉlanova u kojima su sadrţane osnovne odredbe o pravima i obavezama drţava,
pravima i obavezama najvaţnijih organa Ujedinjenih Naroda (Opće skupštine i Savjeta
sigurnosti) te, pored ostalih, odredbe o zabrani upotrebe sile u meĊunarodnim odnosima i pravu
drţava na samoodbranu i kolektivnu odbranu.
PRAVILA MEĐUNARODNOG RATNOG PRAVA - skupina meĊunarodno usvojenih
općeprihvaćenih ratno-pravnih pravila kojima se ureĊuje i regulira ponašanje sukobljenih strana
u ratu i u oruţanim sukobima izmeĊu drţava i naroda. Zaštita ratnih zarobljenika i postupanje sa
njima, zaštita i postupanje sa ranjenicima i bolesnicima, upotreba pojedinih oruţja i borbenih
sredstava i druga pitanja. Obuhvaćaju meĊunarodne ugovore, pravila meĊunarodnog obiĉajnog
ratnog prava i općepriznata naĉela meĊunarodnog ratnog prava. Predsjedništvo Republike
Bosne i Hercegovine, u funkciji Vrhovne komande oruţanih snaga, donijelo je 23. augusta 1992.
godine Naredbu o primjeni meĊunarodnog ratnog prava u Oruţanim snagama Republike Bosne
i Hercegovine, a Vlada Republike Bosne i Hercegovine obrazovala je Komisiju za meĊunarodno
ratno pravo. Na osnovi svojih zakonskih ovlašćenja i duţnosti, ministar odbrane RBiH donio je
Uputstvo o primjeni pravila meĊunarodnog ratnog prava u Oruţanim snagama i Uputstvo o
postupanju vojnih pravosudnih i drugih organa pri voĊenju kriviĉnog postupka protiv ratnih
zarobljenika. Agresor na našu zemlju, meĊutim, svojom barbarskom surovošću, manifestirao je
skoro svakodnevno u ratu, vlastito nepoštivanje i kršenje najosnovnijih pravila meĊunarodnog
ratnog prava i elementarnih normi kulturno-civilizacijskog ponašanja.
PREDAJA - prestanak borbe i pruţanja otpora polaganjem oruţja. Predaja moţe obuhvatati
oruţane snage jedne od sukobljenih strana, samo njihove dijelove, jedinicu, formaciju, brod ili
pojedinca.
PREKID ODNOSA MEĐU DRŢAVAMA - moţe biti izraz volje jedne, dviju ili više drţava
istovremeno, u pogledu diplomatskih, ekonomskih i drugih odnosa. Moţe biti i mjera Ujedinjenih
naroda spram drţave koja ugroţava meĊunarodni mir.
PREVRAT - korjenita i nagla promjena koja nastane u politici i organima vlasti jedne drţave.
Najĉešće se izvodi silom kroz drţavne udare, puĉeve, strane oruţane intervencije, revolucijom ili
kontrarevolucijom.
PRIJEKI SUD - sud koji u pojedinim prilikama (rat, pobuna, ....) obrazuju drţave, armije ili pokreti
radi suĊenja poĉiniocima odreĊenih djela po kratkom postupku (poprijeko). Obiĉno izriĉe smrtnu
kaznu ili oslobaĊa od optuţbe (najĉešće bez prava na ţalbu).
PRIMIRJE - okonĉanje ratnog stanja, ili obostrani prekid borbenih djelovanja na odreĊeno
vrijeme. Po ratnom pravu, ugovor kojim se to stanje okonĉava. Pojedinosti ugovaranja ostavljaju
se za mirovni ugovor. Glavna odlika primirja je sporazum o obustavljanju borbe.
PROJEKTIL - (lat. projicere - baciti pred koga ....) svako tijelo baĉeno izvjesnom silom u prostor.
U vojnom smislu element municije koji se upućuje na cilj. Konstrukcija projektila proistjeĉe iz
zahtjeva da se odreĊena koliĉina energije, kao koristan teret, dovede do cilja i na njemu pretvori
u drugi oblik energije, najpovoljniji sa stanovišta ţeljenog efekta. Većina projektila sastoji se od
košuljice, energetskog dijela i upaljaĉa. Projektili strjeljaĉke municije i nekih vrsta municije za
topove (potkalibarna granata) nemaju punjenje, već se njihova kinetiĉka energija pretvara u
mehaniĉki rad razaranja. Po naĉinu upućivanja na cilj, mogu biti klasiĉni, raketni i aktivno-
reaktivni, a prema kalibru oruĊa, kalibarni, potkalibarni natkalibarni. Po naĉinu djejstva taktiĉkoj
namjeni, mogu biti probojni, razorni, kumulativni, s plastiĉnim eksplozivom, nuklearni,
osvjetljavajuće- dimni, zapaljivi, hemijski, biološki, propagandni, vjeţbovni i opitni. Prema
vrstama oruţja u projektile spadaju zrn; granate, mine, bombe, rakete i torpeda
PROMATRAĈ UJEDINJENIH NACIJA - vojna ili civilna lica zaduţena za praćenje i evidentiranje
aktivnosti politiĉkih organa ili vojnih aktivnosti u nekoj drţavi sa zadatkom objektivnog
izvještavanja nadleţnih organa Ujedinjenih nacija o ponašanju strana u sukobu. Postoje i druge
vrste arbitraţe kao što je privredna, pomorska i druge.
PROPAGANDA - (lat. propagare -rasprostraniti) planski organizirano širenje politiĉkih,
privrednih, religioznih i drugih ideja radi pridobijanja javnog mišljenja: govorima, predavanjima,
masovnim skupovima, manifestacijama, filmom, televizijom, video i audiosredstvima, lecima,
štampom itd.
PROTEKTORAT - (lat. protegere-pokriti, zakloniti, zaštititi) u meĊunarodnim odnosima,
sporazumom osigurano pokroviteljstvo jedne (ili više) drţava nad drugom, u kojem drţava -
protektor ima odreĊeni utjecaj na vanjsku politku, pa i unutrašnje poslove drţave - protektorata.
Teritorij koji nije formalno anektiran, ali nad njim drţava - protektor ima vlast i jurisdikciju, ne i
puni suverenitet.
PROTEST - u meĊunarodnim odnosima, prigovor koji jedna drţava uputi (u pismenoj ili usmenoj
formi) drugoj, kao izraz protivljenja u odnosu na neki ĉin, dogaĊaj ili politiĉki stav.
PROVOKACIJA - (lat. provocare- izazivati, poticati ....) u meĊunarodnim odnosima izazivanje
graniĉnih i drugih incidenata, demonstracija sile i preduzimanje sliĉnih mjera ĉiji je cilj
zastrašivanje, odnosno vršenje politiĉkih i vojnih pritisaka i prisiljavanje druge strane na
odreĊene protivmjere. Najĉešći oblici provokacije su vojne vjeţbe, manevri i druge vojne
aktivnosti u blizini granice zemlje koja se provocira, povreda teritorija, zraĉnog prostore i
teritorijalnih voda, diplomatsko-konzularnih predstavništava itd. Moţe biti i suptilnija korišćenjem
metoda i sredstava specijalnog rata. Sposobnosi za efikasno suprotstavljanje i spreĉavanje
provokacije bitan je sadrţaj odbrambene sposobnosti.
PRVI SVJETSKI RAT - poĉeo je augusta 1914. i trajao je do 11. novembra 1918. godine, kao
oruţani sukob dviju imperijalistiĉkih grupacija, odnosno kapitalistiĉkih velikih sila. U samom
poĉetku je zahvatio: Veliku Britaniju, Francusku, Rusiju kao velike sile na strani Antante, te
Njemaĉku i Austro-Ugarsku kao Centralne sile. Zapoĉeo je kao evropski rat, da bi se 1917.
godine pretvorio u svjetski, u kojemu je uĉestvovalo 28 drţava sa ukupno tri ĉetvrtine svjetskoga
stanovništva. Ratne operacije su se vodile na prostoru od oko 4 miliona km2 i gotovo na svim
morima i okeanima. U ratu je mobilizirano oko 70 miliona ljudi, od ĉega je oko 20 miliona
poginulo ili umrlo od rana i epidemija, dok ih je pribliţno toliko ranjeno. Razaranja na ratištima su
bila ogromna i troškovi u naoruţanju nemjerljivi. Munjeviti rat kao osnovna strategija velikih sila
nije dala oĉekivane rezultate i u mnogim sluĉajevima se pretvorila u pozicioni rat. Kopnena
vojska i u njenim okvirima pješadija, zadrţala je ulogu osnovnog vida oruţanih snaga, dok je
konjica uveliko bila zamijenjena tenkovskim snagama. Ratna mornarica Antante je izborila
glavnu ulogu u pomorskom saobraćaju i time omogućila koncentraciju nadmoćnih snaga na
frontovima u Evropi. Zrakoplovstvo se od malobrojnog roda oruţanih snaga, u toku rata razvilo u
moćne snage osposobljene za raznovrsne akcije na ĉitavoj dubini ratišta. Dugotrajan i intenzivan
rat je katastrofalno iscrpio zaraćene strane izuzev Sjedinjenih Ameriĉkih Drţava, što je proizvelo
masovne štrajkove, koji su 1917. god. u Rusiji prerasli u socijalnu revoluciju i njen izlazak iz rata.
Revolucionarnim previranjima su krajem 1918. god. zahvaćene i Centralne sile osovine, što je
dovelo do njihove kapitulacije miru doveli su do novoga ureĊenja svijeta i njegove podjele u
korist Antante, ali je poslijeratno beznaĊe, prvo u Italiji, a onda i u nekim drugim zemljama
iznjedrilo fašizam koji će izazvati novi, još krvaviji (Drugi) svjetski rat.
PUĈ - (njem. Putsch) prevrat, udar, prepad, iznenadni oruţani ustanak jedne organizirane
skupine kojoj je cilj preuzimanje vlasti.

R
RACIJA - (arap. pracia) policijska akcija, sistematski pretres prethodno blokiranih podruĉja radi
pronalaţenja i hvatanja prijestupnika ili pripadnika protivniĉkih oruţanih formacija.
RADNA OBAVEZA - jedna od obaveza graĊana, radi osiguranja ratne proizvodnje i rada
drţavnih organa i drugih društvenih djelatnosti u ratu. Podlijeţu joj svi radno sposobni graĊani,
oni koji nisu obuhvaćeni vojnom obavezom ili drugim obavezama u odbrani zemlje.
RANJENIK - lice (vojnik) koje je zadobilo ratnu ranu, ostvarenu povredu na tijelu nanesenu
djelovanjem oruţja u ratu. Zaštićeni su Ţenevskom konvencijom iz 1949. godine i Dopunskim
protokolima iz 1977. godine (o zaštiti ţrtava meĊunarodnih oruţanih sukoba).
RASA - (španj. razo-soj, vrsta, sorti odlika) rasa je termin koji je uveo prirodoslovac I. Rjuffo kao
oznaku vrstama ţivotinja i biljaka. Ljudske rase su historijski nastale grupe ljudi, obiljeţene
odreĊenim skupom vanjskih fiziĉkih osobenosti kao što su: boja koţe, oĉiju, kose uzrastom i sl.
MeĊutim, temelji genetske i psihofiziĉke osobine ljudi, svih rasa su istovjetne, ĉovjeĉanstvo
predstavlja jedinstvenu biološku vrstu.
RASELJENA LICA - općenito osobe koje su u ratu morale da napust mjesto prebivališta i
privremeno se naseliti u drugi dio vlastite drţave. Ova lica uţivaju zaštitu propisanu Ţenevskim
konvencijama o zaštiti ţrtava rata iz 1949. godine.
RASELJENA OSOBA - Osobe koje napuštaju svoje domove zbog oruţanog konflikta,
unutrašnjih nestabilnosti ili prirodnih katastrofa, i naseljavaju se na drugo podruĉje u granicama
svoje drţave. Izraz se koristi i za osobe koje su prešle granicu svoje drţave ali se nisu
kvalificirale u status izbjeglice.
RASIZAM - teorije koje ljude dijele na "više i niţe" rase. Rasne teorije (naroĉito fašistiĉka) su
reakcionarna shvaćanja po kojima rasna svojstva naroda odluĉuju o historijskim tokovima,
istiĉući pojedine "rase" vrednijim, dok su one druge "predodreĊene" da se potĉinjavaju. U ime
ovih teorija, naroĉito u Drugom svjetskom ratu uĉinjeni su brojni zloĉini i genocid nad pojedinim
narodima.
RASNA DISKRIMINACIJA - praksa neprihvatljivoga, nehumanoga, nedemokratskoga
postupanja prema pripadnicima odreĊene ljudske skupine-rase, odnosno naroda.Rasna
diskriminacija je suprotna meĊunarodnome pravu, posebno Povelji Ujedinjenih nacija i
predstavlja delikt meĊunarodnoga prava.
RAT - kompleksan, intenzivan i masovan sukob drţava, vojno-politiĉkih saveza ili razliĉitih
društvenih snaga unutar jedne zemlje, u kojem se masovno i organizirano primjenjuje oruţana
sila i vodi oruţana borba radi ostvarivanja odreĊenih politiĉkih, ekonomskih i vojnih ciljeva,
drţava, naroda itd. Osnovni sadrţaj rata je oruţana borba, ali se on ne svodi samo na nju već
ukljuĉuje i druge oblike borbe (politiĉku, ekonomsku, psihološku, moralnu itd.), što ga ĉini
totalnim sukobom. U suštini, rat je nastavak politike drugim (nasilnim) sredstvima i predstavlja
najgrublji oblik politiĉke borbe. Rat je društveno-historijska pojava nastala i razvijala se usporedo
s razvojem ljudskog društva i civilizacije. Podjela i klasifikacija ratova vrši se na osnovi razliĉitih
kriterijuma. Prema društveno-politiĉkoj suštini i karakteru, dijele se na pravedne i nepravedne.
Prema razmjeru moţe biti svjetski i lokalni, a prema upotrijebljenim sredstvima nuklearni i
konvencionalni, ograniĉeni rat itd. MeĊunarodno pravo posmatra rat kroz postojeća ugovorna i
obiĉajna pravila koja reguliraju, odnosno ograniĉavaju voĊenje rata. Pravila ratnog prava
primjenjuju se u ratu bez obzira gdje se izvode oruţane operacije (na kopnu, moru ili u zraĉnom
prostoru). Poveljom Ujedinjenih naroda napadaĉki rat je pravno zabranjen i predstavlja zloĉin
protiv meĊunarodnog prava. Istom poveljom ţrtvi agresije dozvoljeno je da se brani
primjenjujuće mjere individualne ili kolektivne samoodbrane, a meĊunarodna zajednica se
obavezuje da se organizirano suprotstavi agresoru.
RATIFIKACIJA - (lat. rats-valjan + fikacija-ĉiniti, raditi, stvarati, nastojati) odobrenje, potvrda,
prihvatanje i potpisivanje odredaba meĊunarodnih ugovora od vrhovne vlasti neke suverene
drţave, koji mogu biti politiĉke, ekonomske, vojne, privredne i druge naravi.
RATNA DOBIT - imovina steĉena u ratu, materijalna dobra, novac, dragocjenosti i sl. do kojih su
pojedinci, organizacije, udruţenja, banke ili drţava i njeni organi došli u ratu, koristeći se
nestašicama roba i drugim teškim uvjetima i prilikama koje je proizveo rat. Općeprihvaćen laiĉki
izraz: ratno profiterstvo.
RATNA ŠTETA - materijalno obeštećenje koje jedna do tada zaraćena strana plaća drugoj na
osnovu ugovora o miru za štete i gubitke pretrpljene agresijom ili ratom. Plaća se u robi, novcu ili
prenosom zemljišta u svojinu (vlasništvo), odnosno u eksploataciji pobjednika do visine oštetnog
zahtjeva. Štete priĉinjene u Prvom i Drugom svjetskom ratu bile su takvih razmjera da krivci za
rat nisu, faktiĉki, bili u mogućnosti da ih plate. Zbog toga se praksa namirivanja ograniĉila na
povećanje zaplijenjene imovine, zadrţavanje neprijateljeve imovine koja se zatekla na teritoriji
pobjednika i, u izvjesnoj mjeri, na odreĊivanje
RATNI PLIJEN - cjelokupna neprijateljeva javna, drţavna, društvena i pokretna imovina.
Naoruţanje, municija, vojna oprema i drugi materija namjenjena za upotrebu u oruţanim
snagama, sva sredstva veze, transportna sredstva svih vrsta, novac i hartije od vrijednosti koje
pripadaju protivniĉkoj drţavi, kao i ratni fondovi, ako padnu u ruke jedne od zaraćenih strana.
Privatna pokretna imovina (oruţje, municija, vojna oprema, vojni dokumenti, ţivotinje, prevozna
sredsva itd.). Imovina u posjedu ratnih zarobljenika, takoĊer se smatraju ratnim plijenom ukoliko
se mogu iskoristiti za voĊenje ratnih operacija. Od ratnog plijena su izuzeta javna dobra od
znaĉaja za kulturu, konzularna i diplomatska predstavništva, šume, rude i sl. a mogu biti izuzeta
i pokretna dobra koja sluţe kulturi, prosvjeti, nauci, umjetnosti, uopće humanim ciljevima.
MeĊunarodno ratno pravo i pravni propisi većini zemalja zabranjuju pljaĉku i prisvajanje radi
liĉne koristi. Ratni plijen predstavlja dopunski izvor snabdijevanja oruţanih snaga u ratu, pa u
mnogim armijama postoje posebne jedinice i sluţbe za njegovo prikupljanje. U pomorskom ratu
ratnim plijenom smatraju se i neprijateljevi trgovaĉki brodovi i brodovi u javnoj sluţbi
neprijateljske drţave. U ratnom zrakoplovstvu zaplijenjeni zrakoplovi, objekti, ureĊaji i tehniĉka
sredstva predaju se vlastitim zrakoplovnim jedinicama, a oboreni i prinudno sletjeli zrakoplovi
tehniĉkim institutima i poligonima radi prouĉavanja i ispitivanja taktiĉko-tehniĉkih osobina.
Drastiĉni primjeri kršenja pravnih, ali i moralnih normi u pogledu ratnog plijena su nebrojeni
primjeri pljaĉke koje su ĉinili pripadnici vojnih snaga agresora na Bosnu i Hercegovinu (1992
1995).
RATNI RASPORED - status graĊana drţave u pogledu njihova angaţiranja u ratu, koji moţe biti
u skladu sa vojnom i drugim obavezama propisanim zakonom. Vlada drţave propisuje kriterije i
normative za rasporeĊivanje graĊana i materijalnih dobara na odreĊene vojne i druge poslove, a
u njeno ime ovu vrstu posla i saopćavanje ratnoga rasporeda graĊanima najĉešće vrše lokalne
jedinice ministarstva odbrane.
RATNI REŢIM – (lat. regere - vladati) sistem ponašanja u ratu. Odnosi se na rad u ratnim
uvjetima, materijalnu, radnu i druge obaveze graĊana, ratnu proizvodnju, ekonomsku,
ograniĉenje i kontrolu kretanja, djelatnost javnih glasila itd. Osnovna mu se naĉela propisuju još
u miru i u skladu s njima poduzimaju odreĊene mjere pripreme za ţivot i rad u ratu .
RATNI ZAROBLJENIK - pripadnik zaraćenih oruţanih snaga koji se nalazi u vlasti neprijatelja!
Po odredbama Haške konvencije o postupanju sa ratnim zarobljenicima "treba postupati
ĉovjeĉno" sa ratnih zarobljenicima, ne smiju se prisiljavati na odavanje vojnih tajni i koristiti za
sudjelovanje u ratnim operacijama. Mogu se upotrebljavati iskljuĉivo za javne radove (osim
oficira), ali taj rad mora biti plaćen. Vlada koja ih drţi u zarobljeništvu duţna je da ih izdrţava
(ista hrana i odjeća kao i za njene vojnike). Zarobljeništvo je privremena mjera i nije ni kazna ni
osveta. Zato se u niediinarodnom ratnom pravu nalaţe poštovanje ĉasti i liĉnosti zarobljenika.
Ratni zarobljenik ima pravo na reparaciju (povratak na svoje ognjište) i, prema dogovoru
zaraćenih strana, na razmjenu u naoruţanog sukoba. Suvremeno meĊunarodno ratno pravo
priznaje status ratnih zarobljenika još nekim kategorijama lica, ali to ni u kom sluĉaju ne moţe
biti civilno stanovništvo.
RATNI ZLOĈIN – teškapovreda pravila meĊunarodnoga ratnoga prava. Poĉinioci ratnih zloĉina
mogu biti pripadnici oruţanih snaga, vojni organi i druga lica po vlastitoj odluci. Pravno
formuliranje ratnih zloĉina utemeljeno je nakon Nirnberskog stenja poslije 1945. godine.
Formiranje meĊunarodnoga Tribunala u Haagu, meĊunarodna zajednica se opredijelila na
sankcioniranje ratnih zloĉina.
RATNI ZLOĈIN PROTIV CIVILNOGA STANOVNIŠTVA - kriviĉna djela protiv ĉovjeĉnosti i
meĊunarodnoga prava, koja se izvrše u vrijeme oruţanoga sukoba ili okupacije teritorije jedne
drţave, kao što su: ubistva, muĉenja, neĉovjeĉna postupanja, biološki eksperimenti, nanošenje
velikih patnji ili povreda tjelesnoga integriteta ili zdravlja; progon, raseljavanje ili prisilno
preseljavanje, prisilno odnarodovanje ili prevoĊenje u drugu vjeru; silovanje i prisiljavanje na
prostituciju; zastrašivanje, teror, uzimanje talaca, kolektivno kaţnjavanje, odvoĊenje u
koncentracione logore, protiv-zakonita hapšenja, lišavanje prava na nepristrasna suĊenja;
prisiljavanje na rad, izgladnjivanje, konfiskacija imovine, pljaĉka, i druga djela zabranjena
meĊunarodnim aktima, odnosno Ţenevskim konvencijama iz 1949/77. godine.
RATNI ZLOĈIN PROTIV RANJENIKA I BOLESNIKA - akti kršenja pravila meĊunarodnoga
ratnoga prava za vrijeme agresije, rata ili okupacije prema ranjenicima, bolesnicima,
brodolomcima ili sanitetskom osoblju, kao što su: ubistva, muĉenja, neljudska postupanja,
biološki eksperimenti, nanošenje velikih patnji ili povreda tjelesnog integriteta ili zdravlja;
protivpravno ili samovoljno uništavanje ili prisvajanje materijala i zaliha zdravstvenih ustanova ili
jedinica, koje nije opravdano vojnim potrebama; Ovo kriviĉno djelo ĉini lice koje ga nareĊuje ili
izvrši po naredbi ili vlastitoj inicijativi.
RATNI ZLOĈIN PROTIV ZAROBLJENIKA - kršenje meĊunarodnoga prava u odnosu na
zarobljenike: ubistva, muĉenja, neljudsko ponašanje, biološki eksperimenti, nanošenje velikih
patnji ili povreda tjelesnoga integriteta ili zdravlja; prisiljavanje na vršenje sluţbe u oruţanim
snagama neprijatelja; lišavanje prava na nepristrasno suĊenje. Zloĉine ove vrste i sve druge
zloĉine protiv zarobljenika koje brani meĊunarodno pravo ĉini lice koje ih nareĊuje, izvršava po
nareĊenju ili vlastitoj volji.
RATNO PRAVO - meĊunarodni pravni sistem koji ureĊuje odnos meĊu drţavama
meĊunarodnog prava za vrijeme oruţanog sukoba i u vezi s oruţanim sukobom. OdreĊuje
meĊusobna prava i duţnosti strana u sukobu i njihova prava i duţnosti u odnosu na neutralne
zemlje i obrnuto. Cilj mu je da ograniĉi surovost i nepotrebnu okrutnost rata, da npr. poboljša
poloţaj ranjenika, bolesnika, brodolomnika i civilnog stanovništva, da zaštiti spomenike kulture,
da osigura odrţavanje veze izmeĊu strana u sukobu i sl. Nekim svojim pravilima ratno pravo
ograniĉava sredstva i naĉin ratovanja, tj. propisuje koji objekti i lica ne smiju biti napadnuti, koja
oruţja i municija su zabranjeni, kakvim se naĉinom ratovanja strane u sukobu ne smiju sluţiti (v.
zabranjena sredstva i naĉin ratovanja). Pojam ratnog prava obuhvaća i ratno zakonodavstvo
jedne zemlje tj. njene unutrašnje propise koji stupaju na snagu u sluĉaju rata. To ratno pravo, po
pravilu, znatno mijenja njen privredni, upravni i pravosudni sistem i utjeĉe na cjelokupan ţivot
zemlje. Dolazi do izmjene u organizaciji i nadleţnosti zakonodavnih, izvršnih i upravnih organa,
do izmjene politiĉko-teritorijalne organizacije zemlje, a pojedinac-graĊanin podlijeţe posebnim,
novim obavezama prema odbrani zemlje i civilnoj zaštiti.
RATNO STANJE - stanje odnosa izmeĊu dviju ili više drţava koje nastaje uz ili bez objave rata,
odnosno otpoĉinjanjem neprijateljstava oruţanim sukobom, agresijom, kojoj je pruţen masovan,
organizirani i intenzivan otpor. Ratno stanje traje do prestanka vojnih operacija, odnosno do
kapitulacije jedne od zaraćenih strana, do okupacije ili poslije potpisivanja sporazuma o miru,
onog koji se obostrano ispoštuje. Ako se uopće proglasi ratno stanje, onda to najĉešće ĉine
najviši, zakonima drţave odreĊeni organi. Ratno stanje najĉešće proglašava zemlja na koju je
izvršena agresija, kako bi svoju i svjetsku javnost, te organe Ujedinjenih naroda obavijestila o
tome da je napadnuta, ĉime je stekla pravo na vlastitu odbranu. Time se obznanjuje postupanje
po pravilima ratnoga prava, ratnoga reţima za organe drţave, oruţane snage, privredu i ostale
subjekte (graĊane takoĊer) koji prelaze na ratni naĉin rada i funkcioniranja. Ratno stanje u Bosni
i Hercegovini je proglašeno od Predsjedništva 20. juna 1992. godine i trajalo je do potpisivanja
Dejtonskog sporazuma 1995. god. (v. proglašavanje ratnog stanja).
REGIONALNI RAT - masovan, intenzivan i kompleksan oruţani sukob u kojem uĉestvuje više
drţava ili vojni savezi i vodi se na širem prostoru (regionu) koji ĉini jedinstvenu geografsku
cjelinu. Regionalni rat moţe nastati eskalacijom lokalnoga rata ili širenjem (izlaskom) mimo
granica oruţanoga sukoba (graĊanskoga rata) koji se vodio unutar jedne drţave, miješanjem u
njega drugih drţava. U regionalne ratove se poslije 1945. godine mogu ubrojati: korejski rat,
ratovi u Jugoistoĉnoj Aziji, naroĉito vijetnamski, bliskoistoĉni ratovi.
REGRUT - (franc. recrue-prinova, podmladak) lice koje je po zakonu o vojnoj obavezi uvedeno u
vojnu evidenciju i podlijeţe vojno-ljekarskim pregledima radi utvrĊivanja sposobnosti za vojnu
sluţbu i odreĊivanje roda ili sluţbe u kojoj će regrut sluţiti vojni rok. Regrut je, dakle, lice,
obveznik prvoga dijela vojne obaveze, sve do njegovoga upućivanja na sluţenje vojnoga roka.
REGRUTNA OBAVEZA – (franc. recrue -prinova, podmladak) duţnosti i obaveze (regruta) lica
koje podlijeţe vojnoj obavezi, odreĊeno vrijeme prije stupanja na sluţenje vojnog roka u
oruţanim snagama. Sastoji se od duţnosti odazivanja općem ili pojedinaĉnom pozivu,
izvršavanja propisa u vezi s evidentiranjem u vojnu evidenciju kandidata za sluţenje.
REGULARNE TRUPE - (lat. reg - pravilo, mjerilo, propis ....) snage, formacije, jedinice
meĊunarodno-pravno i politiĉki priznatih drţava. Naoruţane, obuĉene i osposobljene da vode
oruţanu borbu i napadaĉki odnosno odbrambeni rat ili da u njemu uĉestvuju bilo na strani
napadaĉa (agresora), bilo na strani koja se brani. Pojam je nastao i korišćen u vojnoj literaturi i
meĊunarodnom ratnom pravu, naspram neregularnih ,paravojnih snaga, formacija, jedinica i sl.
Kao što su partizanske, gerilske itd., te da bi i oznaĉila razlike izmeĊu regularne borbe koje vode
ove (regularne) snage, zaraćenih drţava od neregularno (kakvim su se nekad, za vrijeme
osvajaĉkih, osobito imperijalistiĉkih pohoda, smatrali oslobodilaĉki ratovi) koji vode neregularne
snage. Oznaĉava i razliku izmeĊu rata koji se vodi izmeĊu drţava od graĊanskog rata i
revolucije koje se vode u jednoj drţavi. Suvremeno meĊunarodno ratno pravo daje svakom
narodu, odnosno drţavi pravo na samoodbranu i suprotstavljanje agresiji, pomoć u takvim
situacijama od meĊunarodne zajednice ili drugih drţava. U tome smislu, Ţenevskim
konvencijama i protokolima, dokumentima Organizacije ujedinjenih naroda i drugim
meĊunarodno-pravnim i ratnim dokumentima, ugovorima, sporazumima, dogovorima,
rezolucijama itd. sa regularnim trupama izjednaĉene su sve snage koje se suprotstavljaju
agresiji i agresoru (oslobodilaĉki, nacionalni, politiĉki i drugi pokreti, gerilske, partizanske i druge
jedinice) pod pretpostavkom da se bore organizirano, da javno nose oruţje i znakove
raspoznavanja, te da poštuju uvjete koje za takve situacije propisuje meĊunarodno ratno pravo.
Time se, u znatnoj mjeri, ukida i razlika izmeĊu regularnih i neregularnih ratova, kao i regularnih i
neregularnih trupa koje u njima uĉestvuju.
REKVIZICIJA – (lat. requirere-traţiti, zahtijevati) oduzimanje pokretnih dobara (hrane, goriva,
stoke, prevoznih sredstava i dr.) od njihovih vlasnika za potrebe oruţanih snaga, drţavnih
organa i rjeĊe stanovništva. Primjenjuje se u ratu i ratnoj opasnosti, a rjeĊe u drugim
okolnostima, moţe se primijeniti na vlastitoj ili protivniĉkoj teritoriji. Po meĊunarodnom pravu, to
je dokument ili radnja ovlašćenog predstavnika strane u sukobu kojim se oduzimaju pojedini
predmeti, dobra ili nareĊuje vršenje usluga (konak, transport i sl.) fiziĉkim i pravnim licima
neprijatelja. Oduzeta sredstva plaćaju se novcem ili se daju priznanice s obavezom vraćanja ili
kasnijeg plaćanja. Regulira se obiĉno zakonom. Vojni starješina na poloţaju komandanta
samostalnog bataljona ili na višem poloţaju, moţe izuzetno narediti rekviziciju hrane, pogonskih
sredstava, goriva i drugih materijalnih sredstava odreĊenih propisom. Provode je nadleţni organi
civilne vlasti, a izuzetno vojni starješina koji je i naredi.
RENDŢER - (engl. renger-skitnica, lovaĉki pas...) pripadnik specijalnih, izviĊaĉkih, desantnih,
diverzantskih i drugih jedinica ameriĉke vojske još iz 18. stoljeća, (v. komandosi).
REPARACIJA - (lat. reparare -povratiti, naknaditi) poseban oblik naknade ratne štete predviĊen
mirovnim i drugim ugovorima. U meĊunarodnom ratnom pravu predstavlja sankciju, prema kojoj
drţava odgovorna za nastanak oruţanog sukoba i za povrede pravila ratnog prava mora da
nadoknadi štetu oštećenima. Naknada se vrši novcem, robom, industrijskim i drugim
postrojenjima i objektima. Za razliku od ratne štete, cilj reparacije je, iskljuĉivo, stvarno
obeštećenje pobjednika za štetu koju je pretrpio u ratu.
REPATRIJACIJA - (lat. re - natrag .... + patria - domovina) duţnost drţave koja drţi ratne
zarobljenike (strane drţavljane) da ih vrati u njihovu zemlju poslije završetka rata. MeĊunarodno-
pravna nadleţnost drţave je da ta lica vrati u njihovu zemlju i onda kada ni ta lica ni njihova
drţava to ne traţe, osim onih lica koja su izuzeta od repatrijacije, protiv njihove volje.
Repatrijacija je pravno i stvarno prihvatanje od drţave svojih drţavljana ili svojih bivših
drţavljana i davanje drţavljanstva tim licima, ako su ga ona izgubila. Pravila o repatrijaciji sadrţe
i Ţenevske konvencije o poboljšanju sudbine ţrtava rata iz 1949. god. REPRESALIJE - (lat.
repressum od rebrimere - potiskivati, suzbijati) mjere odmazde koje jedna drţava ili više njih
preduzima prema drugoj kako bi se ova prisilila na poslušnost. U ratu ih obiĉno preduzima
agresor u namjeri da mjerama odmazde i terora zaplaši narod, sprijeĉi njegovu borbu i prisili ga
na poslušnost. Prema meĊunarodnom pravu, represalije mogu biti i dozvoljene ako predstavljaju
odgovor na postupke i djelatnosti protivnika koji su suprotni normama meĊunarodnih odnosa i
zabranjene, kada sadrţe primjenu vojne i druge sile iz teroristiĉkih i sliĉnih pobuda. U oba
sluĉaja svode se najĉešće na zakon odmazde prema neduţnima, te predstavljaju vid nepravde u
sluţbi prava. Ţenevskom konvencijom iz 1929. zabranjene su represalije prema ratnim
zarobljenicima, a iz 1949. godine i prema ranjenicima i bolesnicima, zaštićenim graĊanskim
licima, sanitetskom osoblju, kulturnim i drugim radnicima
RESTITUCIJA – (lat. restitutio od restituere -popraviti, postaviti natrag) prema meĊunarodnom
pravu obaveza okupatora da, poslije završetka rata, vrati imovinu koju je bespravno oduzeo i
opljaĉkao na okupiranom teritoriju. To mogu biti tvornice, tvorniĉka i druga postrojenja,
umjetniĉke slike i druge umjetnine, arhivi, spomenici, monetarno zlato itd.
RETORZIJA – (lat. retorquere -okrenuti, uzvratiti) u meĊunarodnim odnosima protivmjera bez
povrede prava. Poduzima se prema drţavi koja, koristeći se strogo pravom koje joj pripada,
nanosi štetu drugoj drţavi. Ova joj tada odgovara protivmjerom (retorzijom), takoĊer, pravno
dopustivom mjerom, ali štetnom za drţavu izazivaĉa.
REVANŠIZAM – (franc. revanche -osveta, odmazda, uzvrat ....) teţnja da se pod svaku cijenu,
pa i oruţanom silom, vrate pozicije ili teritorije, kao i politiĉko-ekonomske privilegije izgubljene,
najĉešće porazom u ratu. Izraz se prvi puta spominje nakon njemaĉko-francuskog rata 1870.-71.
godine kao politiĉki pokret s ciljem ponovnog obraĉuna Francuske sa Njemaĉkom i vraćanja
Francuskoj porazom izgubljenih privilegija i dijela teritorija. Ĉesta pojava nakon ratova izraţena
kao tendencija unutar nekih u ratu poraţenih zemalja.
REVOLUCIJA – (lat. revalvere -natrag valjati) prevrat, preokret, buna, ustanak, temeljita nasilna
promjena društvenog poretka koja nastupa kao rezultat prethodno nagomilanog nezadovoljstva i
društvenih protivrjeĉnosti i sukoba. Javlja se najĉešće u dva vida i to kao socijalna, kada jedna
društvena grupacija, nasilnim sredstvima nastoji izmijeniti, odnosno poboljšati svoj društveni
poloţaj i kao politiĉka, ĉija je pretenzija obaranje postojećeg politiĉkog poretka i vlasti i njihova
zamjena drugim. Politiĉke revolucije su mnogo širih razmjera, a zbog radikalnosti svojih
pretenzija odlikuju se i većom mjerom oruţanog i politiĉkog nasilja nego socijalne revolucije. U
nekim sluĉajevima i politiĉka i socijalna revolucija odvijaju se kao jedinstven proces kada npr.
promjena jednog politiĉkog poretka oznaĉava i promjenu socijalnog i materijalnog statusa
najbrojnije društvene grupacije. Kao društvena pojava odvija se ponekad i u toku rata kao
paralelan proces. Najpoznatije društveno-historijske oblike ove pojave predstavljaju burţoaska i
socijalistiĉka revolucija koje su, svaka na svoj naĉin, oznaĉile ne samo krupne društveno-
historijske i politiĉke promjene nego i radikalan zahvat u strukturi vlasniĉkih odnosa. Burţoaska
revolucija ukinula je feudalne društvene odnose i njihove politiĉko-pravne institucije, a
socijalistiĉka revolucija imala je za cilj ukidanje klasnog i uspostavu besklasnog društva. Na ovim
osnovama razvile su se i diferencirale graĊanska i marksistiĉka teorija revolucije kao dva
najpoznat socijalno-filozofska i politiĉka gledišta na ovu pojavu. U širem smislu, sva radikalna
promjena većih razmjera koja vodi odreĊenom progresu društva (npr. nauĉna, tehniĉka,
tehnološko-industrijska revolucija itd.). U astronomiji, vrijeme potrebno Zemlji da preĊe svoju
putanju oko Sunca (za razliku od rotacije tj. vremena obrta oko vlasti ose).
REZIDENT – (lat) diplomatski predstavnik niţega ranga, tajni opunomoćenik obavještajne
sluţbe neke drţave koji djeluje na teritoriji druge zemlje.
REŢIM - (franc. regime od lat. Regere-vladati)drţavni poredak,naĉin vladanja,taĉno odreĊeni red
ţivota u bolnici, u vojnoj jedinici itd.
RIO-PAKT – vojno-politiĉki sporazum zemalja ĉlanica Organizacije ameriĉkih drţava o sigurnosti
i vojnoj pomoći, potpisan 1947. godine u Rio de Ţeneiru. Stupio je na snagu 1948. godine, a iz
Pakta je istupila Kuba 1962. godine.

S
S.O.S - skraćenica engleskih rijeĉi, a u prijevodu "spasite našu dušu". Znak je poziva za pomoć,
usvojen na MeĊunarodnoj radiotelegrafskoj konferenciji u Berlinu 1906. god.
SABOTAŢA – (franc. Sabotage) prikrivena, spontana ili organizirana djelatnost pojedinaca ili
grupa ljud kojom se, za kraće ili duţe vrijeme onemogućava ili ometa normalno funkcioniranje
proizvodnje, upravnih i drugih djelatnosti društva, zemlje drţave i, posredno ili neposredno
prouzrokuju odreĊene materijalne politiĉke posljedice. Najĉešće se javlja u periodima zaoštrenih
društvenih protivrjeĉnosti, nesreĊenih meĊunarodnih odnosa, u sluĉaju neposredne ratne
opasnosti, mobilizacijskih priprema i prelaska s mirnodopskog u ratno stanje. U svakom
zakonodavstvu sabotaţa se klasificira kao kriviĉno djelo protiv osnova društvenog ureĊenja i
sigurnosti drţave. Vojna sabotaţa predstavlja specifiĉan oblik sabotaţe koji se realizira
oštećenjem, kvarenjem, onesposobljavanjem ratne opreme i naoruţanja, vozila, odnosno
znaĉajnih objekata, radi njihovog dovoĊenja u stanje namjenske neupotrebljivosti ĉime se
direktno utjeĉe na borbenu gotovost i sposobnost jedinica. Predstavlja i oblik otpora stanovništva
protiv okupatora na privremeno zaposjednutoj teritoriji.
SADIZAM - (po. franc. markizu de Sade) naslaĊivanje tuĊim mukama, uţivanje u tuĊim
patnjama.
SAMORANJAVANJE - pokušaj suicida oruţjem. Neophodno ga je razlikovati od sluĉajnog,
nenamjernog samopovreĊivanja ili namjernoga povreĊivanja koje je uĉinjeno u cilju simulacije.
SANDŢAK - (tur. sandţak-zastava) pokrajina, upravna jedinica, veće vojno-politiĉko ili vojno
podruĉje.
SANITETSKE ZONE I ZONE SIGURNOSTI - (lat. sanitas - zdravlje i grĉ. zone - pojas) odreĊene
teritorije neke drţave koje sluţe za smještaj, lijeĉenje i njegu naroĉito ugroţenih katergorija lica
koja ne uĉestvuju u neprijateljstvima i na kojima se, na osnovu meĊunarodnoga sporazuma u
sluĉaju rata ne smiju voditi nikakve operacije, niti izvoditi pokreti vojnih trupa (Ţenevska
konvencija o zaštiti ţrtava rata- 1949).
SANKCIJA, SANKCIJE - (lat. sanctio-sveĉana naredba, naredba) odobrenje više vlasti niţoj
nekoga ĉina, kaznena odredba za povrede nekoga zakona, kaznene mjere ekonomske,
finansijske i vojniĉke prirode, koje se primjenjuju i protiv prekršitelja meĊunarodnih ugovora,
meĊunarodnoga prava.
SANKCIJE ZA POVREDE RATNOG PRAVA - jedan od vidova odgovornosti za kršenje
meĊunarodnog prava ĉiji je sastavni dio i ratno pravo. Sankcije poznaju materijalnu, politiĉku i
historijsku odgovornost drţava, individualnu kriviĉnu odgovornost, represalije, protest
komandantu neprijateljske jedinice i neprijateljskoj vrhovnoj komandi ili vlasti, objavljivanje
ĉinjenica o povredama ratnog prava, posredovanje, dobre usluge i intervencije silom
zaštitnicom, meĊunarodnom organizacijom ili neutralnom drţavom. Specifiĉnost sankcija je u
tome da zaraćena strana odgovara za svaku povredu ratnog prava, bilo da je izvršena po
nareĊenju ili sa znanjem vlade i vrhovne komande, bilo da je samovoljno izvršena od
pojedinaca, grupa, organa itd. Individualna odgovornost je novijeg datuma i efikasna mjera protiv
kršenja ratnog prava, a proglasili su je Moskovska (1943.) i osnovu ĉega je suĊeno i zloĉincima
iz Drugog svjetskog rata. Sankcije za povredu ratnog prava mogu biti i ekonomske, moralne i
druge naravi.
SAVJET EVROPE - (engl. Council of Europe) meĊunarodna regionalna evropska organizacija
zasnovana Statutom Evropskoga savjeta potpisanim u Londonu 5. maja 1949. godine, u cilju
ostvarivanja većeg jedinstva izmeĊu ĉlanica. Osnovni organi Savjeta su: Komitet ministara,
Parlamentarna skupština i Sekretarijat. Sredinom 1996. God. u ĉlanstvu Savjeta je bilo 39
drţava Evrope, a pored ĉlanstva odreĊenje status "promatraĉa" i "specijalnog gosta" (v.
Evropska konvencija o ljudskim pravima).
SEATO - (engl. South East Asia Treatv Organisation) odbrambena organizacija jugoistoĉne
Azije stvorena u Manili 8.9.1954. godine, potpisana od: Australije, Filipina, Francuske, Novog
Zelanda, USA, Pakistana, Tajlanda, Velike Britanije. Sjedište joj je bilo u Bangkoku.
Rasformirana je 30.6. 1977. godine.
SECESIJA - (lat. secessio od secedere-odmaći, udaljiti se) razdruţivanje, rascjep, otcjepanje,
prvenstveno dijelova teritorije jedne drţave.
SECESIONIZAM - (lat. secessio -odmaći, udaljiti se) otcjepljenje dijela teritorija od drţave s
ciljem osnivanja samostalne drţave ili pripajanja drugoj, susjednoj drţavi (usp. iredentizam,
separatizam).
SEGREGACIJA - (lat. segregase-razluĉiti, rastaviti) termin kojim se u meĊunarodnim odnosima
oznaĉava izdvajanje, razdvajanje ljudi po rasi odnosno boji koţe - rasna diskriminacija.
SEPARATIZAM - (grĉ. separatio -razluĉiti, rastaviti) pokret koji teţi za odvajanjem,
osamostaljivanjem od veće zajednice. Kao politiĉka teţnja, obiĉno je izraţen kod manjih naroda
koji ţive u politiĉkoj ili drţavnoj zajednici sa većim narodom ili narodima i ugroţeni su njihovom
hegemonijom ili teţnjom za dominacijom \ majorizacijom (usp. Iredentizam)
SEPARATNI MIR - (lat. Separatu-odvojen) mir koji sa neprijateljem sklopi ĉlanica nekoga
saveza, ĉekajući da to uĉine i druge ĉlanice koje su u ratu sa istom drţavom.
SFERA UTJECAJA - (grĉ. sfaira -lopta) kugla u prenesenom znaĉenju, teritorij koji je pod
odreĊenim politiĉkim, ekonomskim ili vojnim utjecajem jedne zemlje mimo njenih granica.
SIGURNOST – općenito znaĉi stepen zaštićenosti ljudi od razliĉitih oblika ugroţavanja, zaštitu
materijalnih i kulturnih dobara, zaštitu društva i njihovih vrijednosti. U politiĉkom smislu
podrazumjeva stepen zastite drţave od ugroţavanja iznutra i iz vana.
SILA - u najširem znaĉenju mogćnost, sposobnost za proizvoĊenje odreĊenih promjena u prirodi
i društvu. Moţe dakle, biti prirodna, društvena, politiĉka, vojna, ekonomska itd. Pod društvenom
silom podrazumijevaju se najĉešće ukupni potencijali jednog društva, te organizacijske i druge
njegove sposobnosti za proizvoĊenje odreĊenih unutarnjih i izvanjsk promjena, a u uţem smislu
mogućnost upotrebe sredstava fiziĉke prinude radi ostvarivanja odreĊenih ciljeva. Pravni sistemi
drţava predviĊaju organizaciji upotrebu sile u odreĊenoj mjeri, radi oĉuvanja poretka i sistema
vlasti odbrane teritorijalnoga integriteta, ali osiguranja mjesta drţava u meĊunarodnim
odnosima.
SILA ZAŠTITNICA - neutralna drţava koja u jednom oruţanom sukobu štiti interese jedne strane
kao druge strane u sukobu. To posredovanje, odnosno zaštita interesa podrazumjeva izmeĊu
ostaloga, prenos poruke protesta, ţalbi i prijedloga drugoj strani u sukobu ili drugim
meĊunarodnin subjektima, kontrolu primjene zakonskih i drugih konvencija, nadzor nad
diplomatsko-konzularnim predstavništvima, zastupanje interesa drţavljana zemlje kojoj je
štićenica itd.
SLOBODA – jedan od osnovnih i najsloţenijih filozofskih pojmova i pojmova ljudske misli i
prakse uopće. U uobiĉajenom smislu mogućnost ĉovjeka da, ţiveći zajedno sa drugim ljudima,
izraţava u cjelini i na adekvatan, društveno primjeren naĉin, sebe i svoje ljudske potencijale i da
zadovoljava svoje individualne i društvene, materijalne i duhovne potrebe. U politiĉkome smislu,
pravo ĉovjeka da ĉini sve što zakonom nije zabranjeno i što ne šteti ili ograniĉava slobodu
drugih, jednakosti i ravnopravnosti sa njima. Filozofija i društvene nauke oblikuju velikim
mnoštvom najrazliĉitijih definicija ovog pojma. Nacionalna sloboda podrazumijeva stanje
suprotno stanju ropstva, potĉinjenosti i strane dominacije, pravo na samoopredjeljenje kao
politiĉko i svako drugo samoodreĊenje.
SLOBODNA TERITORIJA - dio prostora jedne drţave koji nije pod vlašću agresora, ona na kojoj
se ostvaruje vlast suverene drţave.
SLUŢBA TRAŢENJA - organizira s kao drţavna ili meĊudrţavna organzacija sa zadatkom
prikupljanja i razmjene informacija o nestalim i zarobljenim licima za vrijeme rata i mirnodopskih
uvjeta.
SLUŢBENI AKT - sluţbeni materiji u pisanom obliku kojim se nalaţe, otvara, zapoĉinje, pokreće,
obrazlaţe dopunjava ili prekida odreĊena aktivnost. Moţe biti drţavnog, vojnog ili poslovnog
karaktera, a po svojoj namjeni otvorene ili tajne prirode, razliĉitih stepena tajnosti.
SMJERNICA - uputa, okvir, orijentacija koja sadrţi ciljeve, pravce metode i naĉine rada, koji na
osnovi svojih ovlašćenja zadaju drţavni organi, komande, organizacije ...., svojim niţim
organizacionim dijelovima, jedinicama i potĉinjenima.
SMRTNA KAZNA - sankcija za najteţa kriviĉna djela, ubojstva s predumišljajem, za ratne
zloĉine, za izdaju (drţave) u ratu i sl. Propisana je u zakonodavstvu mnogih zemalja, iako ima
sporenja za i protiv smrtne kazne na nivou meĊunarodne zajednice.
SPECIJALNE OPERACIJE - skup organiziranih aktivnosti i djelovanja koje odreĊena drţava ili
više njih poduzimaju u miru, u politiĉkom, ekonomskom, vojnom, medijskom, ideološkom,
vojnom, kulturnom i svakom drugom pogledu, radi slabljenja sposobnosti za otpor, druge drţave
(drţava), a u ratu slabljenje njene (njihovih) sposobnosti za odbranu i dovoĊenje te drţave
(drţava) u odreĊeni stepen zavisnosti i potĉinjenosti, ali bez masovne upotrebe vojne sile.
Odavno već uobiĉajeni naziv "specijalni rat" jeste izraz kojim se u politici i praksi, udarno,
naroĉito onim "rat" hoće prikazati vaţnost neprijateljskoga djelovanja koje ne podrazumijeva
sukob visokoga intenziteta, odnosno masovan, intenzivan oruţani sukob (rat). Sa struĉnoga
stajališta, najprimjereniji izraz za neprijateljske djelatnosti drţava jednih protiv drugih, koje ne
podrazumijevaju oruţanu borbu jeste "specijalne operacije". U ime drţava, specijalne operacije
izvode specijalne snage, namijenjene za tu vrstu djelatnosti (uprave, agencije, komiteti ....),
diplomacija, ekonomske, informatiĉke, nauĉne, trgovinske, turistiĉke i druge agencije i ustanove,
obavještajne sluţbe, te pojedinci itd.
STRAH - emocionalno stanje liĉnosti kao reakcija na opasnost. U fiziološkom pogledu i
spoljašnjoj manifestaciji moţe se prepoznati po povišenom krvnom pritisku, odnosno proširenim
zjenicama, prevelikim znojenju, nekontroliranim pokretima i reakcijama. Posebno je izraţen u
ratu, a dijelom se moţe prevladati kroz obuku, razvijanjem borbenoga morala, kroz ratno
iskustvo, itd.
STRANA U SUKOBU - drţava, više drţava ili oslobodilaĉki pokret (pokreta) koji uĉestvuje
(uĉestvuju) u oruţanom sukobu na odreĊenom prostoru ili cijeloj teritoriji jedne ili više drţava. Do
usvajanja Povelje Ujedinjenih nacija, strane u sukobu su nazivane zaraćenim stranama.
STRANE TRUPE - vojne formacije ili jedinice jedne ili više drţava koje po nekome osnovu
borave na teritoriji druge drţave, sa ili bez njenoga odobrenja, po meĊudrţavnim ili
meĊunarodnim ugovorima ili u okviru mirovnih operacija, kao meĊunarodne oruţane snage-
trupe pod upravom Organizacije ujedinjenih nacija.
STVARANJE MIRA - diplomatski procesi, posredovanja, pregovaranja i drugih formi mirnog
rješavanja koji oruţani sukob dovode do kraja rješavaju pitanja koja su do njeg dovela.
SUBORDINACIJA - (lat. sub-ispod + ordinis-red) potĉinjavanje, podreĊenost kao karakteristika
sluţbene discipline. U odbrani i oruţanim snagam jedan od principa rukovoĐenja komandovanja
koji osigurava odnos izmeĊu donosilaca odluka, nareĊenja dr. i izvršilaca.
SUBVERZIJA – (lat. subvertere -srušiti, urušiti) potajno djelovanje usmjereno na obaranje
postojeće politiĉke strukture. Rušilaĉka prevratniĉka djelatnost koja se vrši i ostvaruje razliĉitim
sredstvima i na razliĉite naĉine.
SUD ĈASTI - organ pojedinih društvenih ili politiĉkih organizacija koji provodi postupak protiv
svojih nelojalnih ĉlanova i predlaţe ili izriĉe mjere odgovornosti u skladu sa pravilima te
organizacije (sud ĉasti za oficire i rezervne vojne oficire).
SUICID - (lat. sui-sebe + ocidere-ubiti) samoubojstvo, samouništenje, hotimiĉno (namjerno)
prekidanje vlastitog ţivota na razliĉite naĉine.
SUKCESIJA - (lat. successio od succedere - ići za kim, slijediti) slijed, niz,
uzastopnost,nasljeĊivanje, prijelaz subjektivnih prava i obaveza od dosadašnjeg nosioca na
novog stjecatelja. Nakon raspada jedne sloţene drţavne zajednice, kao drţave sukcesori
javljaju se drţave koje su tim raspadom nastale i osamostalile se kao nove nezavisne i suverene
drţave.
SUSPENZIJA - (lat. suspendere-ostaviti nešto da lebdi, neodluĉeno, objesiti) privremena mjera
udaljavanja lica sa duţnosti pa i u armiji za vrijeme dok se protiv njega vodi disciplinski ili kriviĉni
postupak.
SUVERENA JEDNAKOST DRŢAVA - jednakost drţava u meĊunarodnom pravu, jedno od
osnovnih naĉela meĊunarodnog politiĉkog i pravnog poretka. U meĊusobnim duţnostima i
pravima sve su drţave izjednaĉene (jednake) unatoĉ nejednakosti po sili i bogatstvu kojima
raspolaţu. Pravna nejednakost nastaje samo ako je pojedine drţave meĊusobnim ugovorom
stvore i prihvate i to u odreĊenim oblastima, ali se nikako ne smije nametati od jedne drţave
drugoj ili jedne grupe drugoj grupi drţava (v. suverenitet).
SUVERENITET - (franc. souverain vlasti, vladar. neograniĉeni, neprikosnoveni vladar ....)
najviša drţavna vlast. Apsolutna i samostalna vlast vladara, drţave ili naroda nad vlastitim
teritorijem. Potpuna drţavna nezavisnost prema spoljnjim faktorima. Dijeli se na unutarnji i
vanjski. Unutarnji suverenitet znaĉi daje drţava, vladar ili narod u posjedu drţavne vlasti unutar
svoga teritorija. Ta vlast i ta moć iskljuĉuju svaku drugu vrhovnu vlast i moć. Vanjski suverenitet
znaĉi da na odreĊenu drţavu, vladara ili narod ni jedna druga drţava, vladar ili narod nemaju
pravo vršiti nikakav prinudni utjecaj ili prisilu. Sinonim je za nezavisnost drţave, vladara ili
naroda kao nosioca ili subjekta suvereniteta odnosno vrhovne vlasti.
 Š
ŠEF DRŢAVE - (franc. chef- glava, starješina, poglavar, prvak ....) lice na ĉelu drţave, jedan od
najviših drţavnih organa koji predstavlja drţavu u zemlji i inozemstvu. Moţe imati i druge
funkcije predviĊene ustavom. Po pravilu i najĉešće je vrhovni komandt oruţanih snaga. Ulogu
šefa drţave nekim zemljama ima i kolektivno tijlo (prezidijum, predsjedništvo i sl.) drţavama sa
republikanskim ureĊenjem šef drţave je, po pravilu, presjednik republike koji se bira na
odreĊeno vrijeme, a moţe biti i predsjednik vlade. U monarhijama to je monarh (car, kralj i sl.).
ŠEHID - (tur. arap. šehit-muĉenik, svjedok) vjernik koji pogine ili umre na pravednom (Boţijem)
putu. Šehid je onaj ko pogine braneći svoje dostojanstvo i ţivot, svoju imovinu, porodicu,
domovinu. U islamu se oni koji su poginuli na Boţijem putu ne smatraju mrtvima.
ŠENGENSKI SPORAZUM - sporazum o postepenom ukidanju kontrole nad zajedniĉkim
granicama meĊu pojedinim zemljama Evrope, potpisan u Šengenu (Luksemburg), a detaljnije
razraĊen Konvencijama o primjeni Sporazuma iz Šengena (1990).
ŠESTA KOLONA - naziv za organiziranje i djelovanje neprijateljske i ekstremne emigracije protiv
svoje zemlje.
ŠOK (stres) - (franc. shoc) subjektivni osjećaj iscrpljenosti i nesposobnosti da se za duţi ili kraći
period mobilizira energija u konstruktivnom pravcu. Pojava šoka moguća je i u miru (nesretni
sluĉajevi u toku obuke vojnika), a posebno dolazi do izraţaja u opasnim ratnim situacijama
(ranjavanje, zasjeda, okruţenje i sl.). Na šok su otporniji bolje obuĉeni, više motivirani i
inteligentniji pripadnici vojne jedinice.
ŠOVINIZAM - (prema imenu francuskog vojnika Nikolasa Šovena, polonika Napoleonove
osvajaĉke politike s kraja XVIII i poĉetka XIX stoljeć) politika i praksa ugnjetavanja, progon
istrebljenja drugih naroda, raspirivanje nacionalne mrţnje, propovijedanje nacionalne
iskljuĉivosti.
ŠPIJUN - (ital. spione, spia) tajni agent koji istraţuje i prikuplja vaţne drţavne, vojne,
ekonomske i druge tajne podatke za drţavu koja ga je zaduţila ili unajmila, potkupila.
ŠPIJUNAŢA - (ital. spione) uhoĊenje, potajno motrenje neĉijeg rada i kretanja, potkazivanje.
Kaţnjiva obavještajna djelatnost koja se sastoji u odavanju drugoj osobi podataka, što
predstavljaju tajnu (vojnu, ekonomsku, sluţbenu, drţavnu). U zakonodavstvu svih drţava smatra
se jednim od najteţih kriviĉnih djela (v. špijun).

T
TAJNA - u najširem smislu, sve što predstavlja nepoznanicu. U uţem smislu sve što valja skriti
od javnosti. Ĉinjenica poznata jednoj ili uţem krugu osoba za koju postoji individualni grupni ili
opći interes da se saznanje o njoj ne proširi. Tajna moţe biti drţavna, vojna, sluţbena ili liĉna, a
moţe se mjeriti stepenom povjerljivosti sve do najvišega nivoa-drţavne tajne. Posebnim aktima
ureĊuje se oblast zaštite tajnih podataka na drţavnom, vojnom i svakom drugom planu.
TALAC - osoba data ili silom uzeta u zalog. Uzimanje ili davanje talaca poznato je od najstarijih
vremena. Praksu uzimanja talaca meĊu civilima, njihovo maltretiranje i likvidaciju naroĉito su
prakticirali njemaĉki nacional-socijalisti u Drugom svjetskom ratu. Nakon rata praksu otimanja
talaca i pretvaranje neduţnih graĊana u taoce koji su upotrebljavani kao sredstva najrazliĉitijih
ucjena, nastavile su i razvile razne organizacije i grupe. MeĊunarodni vojni sudovi proglasili su
ubijanje talaca ratnim zloĉinom, a Ţenevska konvencija iz 1949. godine izriĉito zabranjuje
uzimanje talaca. Unatoĉ tome, a praksa se i dalje nastavlja, a njome i sluţi i srbijansko-
crnogorski agresor na našu zemlju.
TAMNICA - (zatvor, rešt, hapsana) kazna lišavanja slobode s prinudnim radom. Ustanova u
kojoj se izdrţava kazna.
TAMPON-ZONA - (franc. tampon ĉep, zapušivaĉ + grĉ. zone – pojas) zona razdvajanja,
razgraniĉenja pošteĊena od borbenih djejstava dogovorom zaraćenih strana ili posredstvom
mirovnih pregovaraĉa. Obiĉno je pod nadzorom i kontrolom mirovnih snaga, a koristi se i kao
zona djelovanja humanitarnih organizacija koja mora biti posebno oznaĉena (v. ţenevski znaci).
TERITORIJA DRŢAVE - prostor (kopneni, vodeni, zraĉni), na kojem se prostire suverenitet
jedne drţave. OmeĊena je uspravnom ravni u odnosu na tlo ili vodenu površinu.
TERITORIJALNI INTEGRITET - (lat. territorium - zemljište + integritas - cjelovitost, potpunost,
nedjeljivost ....) sveukupnost i nepovredivost teritorija drţave. Sa gledišta meĊunarodnog prava
predstavlja predmet osnovih prava drţave u meĊunarodnim odnosima, kao što su pravo na
samoodrţavanje (odbranu), nezavisnost i poštivanje njenog dostojanstva. Povreda teritorijalnog
integriteta predstavlja, prema meĊunarodnom pravu i Povelji Ujedinjenih naroda iz 1945. god.
nedozvoljen ĉin i akt agresije.
TEROR - (lat. terror-strah, uţas) primjena nasilja, bez obzira na naĉin i sredstva, radi
zastrašivanja ili slamanja otpora politiĉkog protivnika. Javlja se u uvjetima zaoštravanja
antagonistiĉkih grupa, organizacija društvenih slojeva, a posebno na okupiranim teritorijama u
ratovima i radikalnim ciljevima. U meĊuljudskim odnosima nasilje postoji od davnina, ali se
termin prvi put javio za vrijeme jakobinske diktature u Francuskoj revoluciji. Naroĉito izraţen i
masovan teror provodile su fašistiĉke drţave u tok Drugog svjetskog rata, a na razliĉitenaĉine ga
primjenjuje srbijansk- crnogorski agresor i kolaboracionisti agresije na Bosnu i Hercegovinu. Od
poĉetka agresije teror koji provode, predstavlja niz genocidnih radnji nad nesrpskim
stanovništvom, njihovim materijalnim i kulturnim dobrima. ProvoĊenje terora i izdavanje
nareĊenja za njegovo provoĊjenje predstavlja tešku povredu Ţenevskih konvencija iz 1949.
godine i povlaĉi kriviĉnu odgovornost.
TERORIZAM - organizirana i sistematska primjena nasilja sa namjerom da se, izazivanjem
straha i liĉne nesigurnosti graĊana, naruši autoritet drţave ili ostvare neki od politiĉkih ciljeva.
Kao sredstvo politiĉke borbe zabranjen je od meĊunarodne zajednice. Drţavni teror je jedan od
naĉina voĊenja specijalnog rata jedne drţave protiv druge. Republika Srbija i Crna Gora sluţile
su se ovom vrstom terora i prije otvorene agresije na našu zemlju, a njegovi metodi i sredstva
obilato su od agresora korišćeni i u agresiji protiv naše zemlje. Suvremeni teror moţe biti
meĊunarodni i unutrašnji. Metodi terora su razliĉiti: ubacivanje diverzanata na teritoriju suverenih
drţava radi ubojstava i drugih zloĉina do otmica aviona, otmica, ucjene ili ubojstava politiĉkih i
dr. istaknutih liĉnosti itd. (v. teror).
TIRANIN - (grĉ. tyrannos - gospodar, vladar ....) samovladar, okrutan vlastodrţac, autokrat-
uzurpator, despot.
TOPOGRAFIJA - (grĉ. topos - mjest + grafa - pišem) u širem smislu, op(opis zemljišta). U uţem
smislu, dio geodezije koji se bavi detaljnim izuĉavanjem kopnenog dijela Zemljine površine u
geometrijskom i sadrţajnom pogledu, te njenim predstavljanjem na planovima i kartama
krupnijeg razmjera, (topografski premjer). Zasebno podruĉje predstavlja vojna topografija.
TORTURA - (lat. torguere - okretati) muĉenje, prvobitno na toĉku. Podvrgavanje tjelesnim i
duševnim mukama u svrhu da se izmami priznanje.
TOTALITARIZAM - (lat. Totus-cio, cjelokupan, sveobuhvatan) naĉin ostvarivanja vlasti u jednoj
drţavi od jedne politiĉke strukture ili pak jedne liĉnosti na njenome ĉelu, što podrazumijeva
potpuni utjecaj te vlasti u svim sferama društvenoga ţivota. Pojava suprotna demokraciji.
Karakteristiĉni primjeri su: fašizam, staljinizam...
TOTALNI RAT - (lat. totus - sav, , ....) rat koji se vodi svim raspoloţiv sredstvima, svim ljudskim i
materijalnim potencijalima zaraćenih strana, na cjelokupnoj teritoriji i akvatoriji protivnika. Objekti
djejstva agresije postaju sva ljudska i materijalna dobra napadnute zemlje, pri ĉemu se krše
osnovne norme meĊunarodnog ratnog prava. Rat se proširuje na sve oblasti društvenog ţivota,
a jedini cilj je da se ţrtva agresije potĉini i slomi. Prema civilnom stanovništvu se primjenjuju
najbrutalniji postupci, ukljuĉujući masovno uništavanje (genocid). Takav rat su vodile fašistiĉke
drţave u Drugom svjetskom ratu, a sliĉnih primjera ima i danas. Opća osuda totalnog rata
izreĉena je u nirnberškoj presudi. U suvremenim uvjetima opasnosti koje donosi takav rat,
znatno su porasli zbog postojanja NHB-oruţja i drugih sredstava za masovno uništavanje.
Totalni rat podrazumijeva i totalai otpor agresoru, angaţiranje svih raspoloţivih snaga i
sredstava, voĊenje rata na cijeloj teritoriji i primjeni svih oblika borbe i otpora. Totalnost je u
ovom znaĉenju ograniĉena i usmjerena iskljuĉivo na oruţanu silu agresora. Srbijansko-
crnogorski agresor pokrenuo je totalni rat protiv naše zemlje primjenjujući sve dozvoljene i
nedozvoljene metode i sredstva borbe.
TRAJNA NEUTRALNOST - (v.neutralnost).
TRIBUNAL - (lat.Tribunal-sudska sjedišta na kojima su sjedili tribuni) općenito, sudski kolegij,
sud, sudište.
TRIJAŢA - (franc. triage - prebiranje, odabir) razvrstavanje povrijeĊenih i oboljelih na osnovu
utvrĊivanja vrste, teţine i lokalizacije povrede ili oboljenja, vrste i stepena hitnosti potrebne
medicinske pomoći i mjesta gdje se ona pruţa, kao i stepena hitnosti i naĉina evakuacije. To je
neophodna organizaciono-medicinska mjera, naroĉito u ratu pri iznenadnoj masovnoj pojavi
raznovrsnih povreda ili oboljenja, jer se njome osigurava da se i oskudnim snagama i sredstvima
svima pruţi neophodna medicinska pomoć, a najprije onima kojima je najpotrebnija. Vrši se u
svim sanitetskim etapama, naroĉito u prijemno-trijaţnim odjeljenjima, a radi olakšanja rada
koriste se i trijaţni taloni. Primjenjuje se i u veterinarskom zbrinjavanju kopitara i pasa koji se
koriste u oruţanim snagama. Poĉinje već na mjestu pruţanja prve pomoći i nastavlja se u svakoj
veterinarskoj jedinici i ustanovi kroz koju povrijeĊena ili bolesna ţivotinja prolazi. NHBO-trijaţom
se naziva izdvajanje ozraĉene ili kontaminirane ţive sile i oštećene tehnike radi poduzimanja
daljih mjera (evakuacije, dekontaminacije itd.). Obavlja se poslije kontrole ozraĉenosti
(kontaminacije) ţive sile i tehnike, na osnovu simptoma radijacione bolesti ili trovanja, odnosno
stepena kontaminacije ili oštećenja tehnike. Izvode je starješine osnovnih jedinica uz pomoć
organa NHBO, sanitetske i drugih sluţbi.
TRKA U NAORUŢANJU - ukupnost mjera koje se preduzimaju u svijetu radi podsticanja
proizvodnje, posjedovanja, razvoja i nagomilavanja svih vidova naoruţanja. Zavisi od niza
faktora, meĊu kojima su najvaţniji stanje meĊunarodnih odnosa, ekonomski i industrijski
potencijal, strategijska koncepcija i spoljna politika velikih sila, kao i postojanje vojnih blokova.
Velika trka u naoruţanju zapoĉela je poslije Drugog svjetskog rata izmeĊu supersila - SAD i
bivšeg SSSR-a i dva antagonistiĉka bloka - NATO-a i bivšeg Varšavskog ugovora. I pored svih
izjava, deklaracija, rezolucija i pregovora izmeĊu SAD-a i SSSR-a u okviru detanta o
ograniĉavanju (pregovori o ograniĉenju strategijskog naoruţanja, pregovori o ograniĉenju
naoruţanja u Evropi, Konferencija o evropskoj sigurnosti i saradnji i jedno od osnovnih obiljeţja
meĊunarodnih odnosa. Stalno povećavanje izdataka za naoruţanje vrši snaţan utjec na opći,
ekonomski, socijalni i politiĉki razvoj suvremenog svijeta, a troškovi vojne potrebe i naoruţanje
stalno povećavaju. Proces suprotan ovom naziva se razoruţanje.
TROJNI PAKT - sporazum nacional - socijalistiĉke Njemaĉke, fašistiĉke Italije i militaristiĉkoga
Japana potpisan u Berlinu 27. septembra 1940 godine. Izrazitoga je vojnog karaktera a zemlje
potpisnice su povele Drugi svjetski rat.

U
UDAR - jednovremeno, snaţno, ĉesitoiznenadno i odluĉujuće djejstv vatrom i pokretom kojim se
neprijatelj razbija i onesposobljava za borbu, element je borbe, boja i operacije. Obzirom na
angaţirane snage, sredstva i postignute rezultate, moţe imati taktiĉki, operativni i
strategijskiznaĉaj. Ako se vrši samo vatrenim oruţjem, naziva se vatreni udar. Prema vrsti
naoruţanja, moţe biti nukleano - raketni, raketno- artiljerijski i artiljerijski. Djejstva glavnih snaga
po osnovnim grupacijama protivnika nazivaju se obiĉno, glavnim udarom. U ratnoj mornarici,
snaţno, savremeno djejstvo pomorskih i pomorsko-zrakoplovnih sastava ili njihovih dijelova po
protivnikovom pomorskom sastavu ili nje govim dijelovima radi uništenja ili slabljenja i stvaranja
povoljnih uvjeti za djejstvo vlastitih snaga. Moţe bit jednovremeni - kada svi dijelovi napadaju
istodobno i ešelonirani - kada dijelovi napadaju jedni za drugim i isto tako, glavni i prethodni,
torpedni udar, artiljerijski i raketni udar sa brodova, podmornica i iz mornariĉkih zrakoplova. U
ratnom zrakoplovstvu i protivzraĉnoj odbrani, snaţno vatreno djejstvo zrakoplova po ciljevima na
zemlji i vodenim površinama (rijeke, kanali, jezera, mora) radi njihovog uništenja ili
neutraliziran]a.
UJEDINJENE NACIJE - UNITED NATIONS (UN) - v. Organizacija ujedinjenih nacija.
UKAZ - (rus. ukaz) akt šefa drţave kojim se vrši proglašenje zakona, imenovanja i postavljanja
visokih civilnih i vojnih duţnosnika, dodjeljuju odlikovanja itd.
ULTIMATUM - (lat. ultimus - krajnji, posljednji) zahtjev popraćen prijetnjom. U meĊunarodnom
pravu, posljednji zahtjev koji jedna drţava predaje drugoj, meĊunarodne politiĉke i vojne
organizacije (OUN, Vijeće sigurnosti i dr.) odreĊenoj drţavi ili njenoj vladi, s prijetnjom da će u
sluĉaju neizvršenja ili odbijanja zahtjeva, primijeniti odreĊene nasilne mjere, pa i otvoreni oruţani
napad.
UNIJA - (lat. unus - jedan) sjedivanje dvije ili više odvojenih stvari,pojava; savez nezavisnih
politiĉkih entiteta, najĉešće stranaka ili drţava (usp. koalicija, federacija, konfederacija), npr.
personalna unija. 0d sloţene drţavne zajednice (sa drţava) sa unitarnim, manje ili
centraliziranim ureĊenjem, najĉešće monarhijskog tipa.
URBICID - oblik genocida, odnosno genocidnog djelovanja usmjerenog na razaranje i
uništavanje gradova i drugih naseljenih mjesta kako bi se njihovo stanovništvo primoralo da
napusti teritorij koji agresor ţeli da zaposjedne. Naroĉito izraţen u toku agresije na BiH (v.
genocid).
UREDBA - normativni akt što ga propisuje šef drţave ili vlade, a donosi se po ovlašćenju ustava
ili zakona.
USTANAK - oruţani oblik politiĉke borbe i pokušaj nasilne promjene društveno-politiĉkog stanja
u jednoj drţavi, koji ima obiljeţja masovne spontanosti, ali i organiziranost u skladu sa ciljevima.
Ustanci ne moraju imati progresivan i reakcion karakter, odnosno mogu se oznaĉiti kao prevrat,
puĉ, zavjera ili poprimiti prirodu revolucije (korjenitih društvenih promjena).
USTAV - najviši zakon jedne drţave, konstitucija; obiĉno sadrţava naĉelne propise o
društvenom, ekonomskom i politiĉkom ureĊenju drţave, definirana prava i duţnosti graĊana,
odreĊuje najviše organe vlasti, njihove meĊusobne odnose i odnose prema niţim organima i
graĊanima. Donosi ga posebno, u tu svrhu izabrano predstavniĉko tijelo (ustavotvorna
skupština, konstituanta). U znaĉenju pisanog, temeljnog drţavnog zakona prvi puta upotrijebljen
je u francuskoj "Deklaraciji o pravima" 1789. godine. Prvi pisani ustav imale su Virginia
(Virdţinija) (1776.), SAD (1787.), i Francuska 1791. godine.

V
VANDALIZAM - (vandal - pripadnik germanskog plemena, poznatog po ljutim borbama s
Rimom: godine 445. zavladali su Vandali Rimom i uništili u njemu mnoštvo umjetnina) divljaštvo,
rušilaštvo, rušilaĉka pomama, bezobzirnost prema kulturnim vrijednostima. Tokom rata u Bosni i
Hercegovini ovaj izraz se udomaćio u narodu da bi oznaĉio sve strahote i primitivizam
srbijansko-crnogorskog agresora i srpskih paramilitarnih organizacija u našoj zemlji koji na
istovjetan naĉin ubijaju civilno stanovništvo, razaraju bosansko-hercegovaĉke gradove, ruše
privredne, infrastrukturne i druge objekte, vjerske i kulturno-historijske spomenike itd. (usp.
barbarizam).
VARŠAVSKI UGOVOR (PAKT) -vojnopolitiĉki savez o prijateljstvu, saradnji uzajamnoj pomoći,
potpisan u Varšavi 1955. godine izmeĊu vlada bivšeg SSSR-a, bivše Ĉehoslovaĉke, bivše DR
Njemaĉke, Bugarske, MaĊarske, Poljske, Rumunije i Albanije. Savez je na ĉelu sa SSSR-om
doprinio utrci u naoruţanju i vojnoj polarizaciji svijeta nasuprot NATO-paktu. Godine 1989. se
raspao SSSR, pa je samim time došlo do prestanka vaţenja Ugovora koji je bio potpisan na 20
godina sa mogućnošću produţenja na narednih 10 godina.
VETERAN - (lat. veteranus, od vetis -star) isluţeni vojnik (u rimsko doba), sudionik u jednom od
prošlih ratova; iskusni, iskušani zasluţni vojnik ili radnik na nekom podruĉju.
VETO - (lat. vetare - zabraniti, ne dopustiti) zabrana, uskraćivanje saglasnosti, formula kojom se
obustavlja izvršenje zakljuĉaka ili naredbi; ustavno pravo ili ovlast izvršne vlasti da odbaci odluku
nekog drugog drţavnog organa; u Vijeću sigurnosti UN svaka od pet stalnih ĉlanica (SAD, Velika
Britanija, Francuska, Ruska Federacija i Kina) raspolaţe pravom veta pa moţe, teoretski i
praktiĉno, zakoĉiti svaku neproceduralnu odluku samog Vijeća. Pravo veta praktiĉki je moguće u
svakom konsenzualnom odluĉivanju (v. konsenzus).
VITEŠTVO - izraz za plemenitost duha i osjećaj praviĉnosti spojene sa finim manirima. U
srednjovjekovnoj. feudalnoj epohi poseban vojniĉki staleţ profesionalnih ratnika-konjanika
(ritera) u sluţbi nekog velikaša vladara, podvrgnut posebnim etiĉkim principima (u Japanu npr.
samuraji pravilima ponašanja ĉije su glavne karakteristike bile: plemenitost, pravednost,
uglaĊenost, zaštita nemoćnih, kult ţene, odanost gospodaru. Uĉestvovali su u svim ratnim
pohodima svojih gospodara, što im je, kao profesionalnim ratnicima, i bilo jedino zanimanje. S
pojavom vatrenog oruţja i pješadije poĉeli su nestajati sa historijske scene.
VIZA - (lat. visum - viĊeno, odobreno) klauzula kojom nadleţni drţavni organ odobrava ulaz,
izlaz, boravak, prolaz (tranzit) stranom drţavljanu (unosi se u pasoš.)
VOJNA ĈAST - kodeksi i idealne vrijednosti koje predstavljaju temelje vojne discipline; blisko su
povezane sa principom vojne sluţbe. U okviru meĊunarodnog zakona sporazumi o kapitulaciji
moraju u obzir uzeti i pravila vojne ĉasti.
VOJNA DISCIPLINA - bezuvjetno, taĉno i pravovremeno izvršavanje svih vojnih propisa i
obaveza radi jaĉanja unutrašnje ĉvrstine reda i moralne stabilnosti vojnih jedinica. Pretpostavlja
više ili manje svjesno i dobrovoljno podvrgavanje ljudi odreĊenom obiĉajnom ili propisanom
redu, moralnim normama i autoritetu. Njena suština se izraţava u podreĊivanju liĉnih interesa
zajedniĉkim ili grupnim interesima, u jedinstvu misli i akcije odreĊene grupe ljudi (vojnog
kolektiva, vojne jedinice ili oruţanih snaga u cjelini), u njihovom saznanju o nuţnosti takvog
odnosa i o potrebi sankcija da bi se postigao zajedniĉki cilj (v. disciplina).
VOJNA JEDINICA - dio oruţanih snaga organiziran u specifiĉnu cjelinu radi lakše obuke,
odgoja, komandovanja, upotrebe, osiguranja i snabdijevanja. Bitni elementi svake jedinice su
ljudstvo, naoruţanje i vojna oprema. Prema veliĉini i ciljevima koje ostvaruju u borbi, postoje
osnovne taktiĉke jedinice, zdruţene taktiĉke jedinice i strategijsko-operativne grupacije.
VOJNA KONVENCIJA - sporazum izmeĊu zaraćenih strana. Vojne konvencije su obiĉno pisane,
ali mogu biti i usmene, ako su njihovi obim i trajanje ograniĉeni, ili se odmah trebaju izirati.
Sadrţaj konvencija nije ograniĉen nikakvim kvalitativnim i kvantitativnim limitima, već zavisi
odţelja strana. Njihovo stupanje na snagu definiraju strane, a vaţenje im treba prestati kada se
njihovi ciljevi ostvare.
VOJNA KRAJINA - graniĉna oblast, pograniĉno podruĉje sa posebnim vojnim reţimom u odnosu
na unutrašnjost zemlje. Vrsta graniĉne zaštite, ĉiji su vojnici jaĉe vezani za zemlju, militarizirano
zemljoradniĉko stanovništvo.
VOJNA LICA - u miru, lica na sluţbi u oruţanim snagama, vojnici, lica koja pohaĊaju vojne
škole, aktivna vojna lica, odnosno, sva lica dok se nalaze na vojnoj duţnosti. U ratu, vojno lice je
i svaki graĊanin, koji organizirano nosi oruţje ili na drugi naĉin uĉestvuje u oruţanom otporu
protiv agresora, a potĉinjen je odreĊenoj komandi (pripadnik oruţanih snaga).
VOJNA MISIJA - (lat. missio - slanje, odašiljanje; zadatak, poslanje ....) delegacija sastavljena
od vojnih predstavnika koje drţava, oruţane snage ili odreĊeni vojni starješina šalje drugoj
drţavi, oruţanim snagama druge drţave ili nekom vojnom starješini te drţave, radi
uspostavljanja ili razvijanja postojećih odnosa, u prvom redu radi vojne suradnje. Moţe biti
privremena ili stalna (stalno vojno predstavništvo).
VOJNA MOĆ - ukupni vojni efektivi jedne drţave ili vojnog saveza koji, pored oruţanih snaga,
ukljuĉuju i ostale ljudske i ekonomske potencijale. Uvjetovana je veliĉinom drţave ili vojnog
saveza, brojem stanovnika, geostrategijskim poloţajem, stepenom razvoja privrede, veliĉinom i
kvalitetom oruţanih snaga, unutrašnjom politikom, usvojenom ratnom doktrinom itd. Pored
oruţanih snaga, kao nosioca oruţane borbe, nju ĉine i odreĊuju ukupni ljudski i materijalni
potencijali, tj. sve ono ĉime se moţe suprotstaviti i suprotstavlja agresoru ili upotrijebiti u
oruţanoj borbi i ratu.
VOJNA SILA - ukupni potencijali jedne drţave, naroda, pokreta, koji se mogu upotrijebiti u ratu,
prvenstveno za voĊenje oruţane borbe (demografski, nauĉni, ekonomski, politiĉki, materijalni,
tehniĉki, proizvodni, prirodni, duhovni i drugi potencijali). Uţi pojmovi: oruţane snage, armija,
vojska
VOJNA TAJNA - svi podaci o oruţanim snagama i njihovoj djelatnosti, za koje se procijeni da bi
njihovo otkrivanje moglo izazvati štetne posljedice za oruţane snage i njihove pripreme za
oruţanu borbu i izvoĊenje pojedinih borbenih djelovanja.
VOJNI ATAŠE - sluţbeni savjetnik za vojna pitanja i suradnju u diplomatsko-konzularnom
predstavništvu (v. ataše).
VOJNI OBAVEZNIK - lice koje po zakonu podlijeţe vojnoj obavezi, odnosno regrutnoj obavezi,
obavezi sluţenja vojnoga roka i sluţenja u rezervnom sastavu oruţanih snaga.
VOJNI PRITISAK - oblik ispoljavanja vojne sile u meĊunarodnim odnosima koji se moţe
manifestirati kroz izvoĊenje vojnih vjeţbi i manevara u blizini granice, provokacije i izazivanje
incidenata na granici, izvoĊenje ficikacijskih radova, izgradnja vojnih baza na tuĊoj
teritoriji,,iseljavanjepograniĉnoga stanovništva, prijetnja silom itd.
VOJNI ROK - vrijeme koje u zemljama sa općom vojnom obavezom graĊanin sposoban za
vojnu sluţbu provede u aktivnom sastavu oruţanih snaga.
VOJNI SAVEZ (pakt) - sporazum dvije ili više drţava vojnoga, odnosno vojno-politiĉkoga
karaktera.

Z
ZAKLETVA - sveĉana obaveza, ĉin kojim se sva vojna lica prilikom stupanja u oruţane snage,
zaklinju i obavezuju da će sluţiti odbrani nezavisnosti, suverenosti i teritorijalnog integriteta
drţave i njenog ustavnog ustrojstva. Daje se usmeno ili pisano.
ZAKON - normativni akt što ga donosi zakonodavni organ po taĉno odreĊenoj proceduri, poslije
ustava najviši pravni propis; postojana pravilnost (obiĉno matematiĉki izraţena) kojom se odvija
neki prirodni proces (prirodni zakon).
ZAKON O ORUŢANOM KONFLIKTU - korpus odredaba meĊunarodnog prava izvedenih iz
konvencija ili obiĉaja rata, namijenjenih da reguliraju probleme koji se pojavljuju u vremenu
meĊunarodnog ili nemeĊunarodnog oruţanog konflikta. Ove regulative ograniĉavaju, izbor
strana u konfliktu, u pogledu metoda i sredstava ratovanja i ciljeva rata, u bilo kojoj operativnoj
situaciji. One se odnose na:
(a) neprijateljstva uopće;
(b) voĊenje neprijateljstava od oruţanih snaga;
(c) ponašanje zaraćenih strana;
(d) zaštitu osoba zahvaćenih konfliktom (civilnih osoba, medicinskog i vjerskog osoblja, osoblja
civilne odbrane, osoblja ukljuĉenog u zaštitu kulturnih dobara, boraca i ostalih). Zakon o
oruţanom konfliktu sadrţi i odredbe o neutralnosti, koje reguliraju prava i duţnosti zaraćenih
strana u neutralnim drţavama. Zakon o oruţanom konfliktu stupa na snagu kod postojanja
ratnog stanja ili na poĉetku okupacije koja ne nailazi na otpor, zavisno od okolnosti. Prestaje da
vaţi sa završetkom ratnog stanja, ili nakon što se završi repatrijacija svih zaštićenih osoba koje
su pale u ruke neprijatelju. Primjenjuje se ne samo u drţavama potpisnicama odgovarajućih
sporazuma, već i na drţave i nacionalno-oslobodilaĉke pokrete koji se, iako nisu dio tih
sporazuma, sloţe da ih primjenjuju i primjenjuju ih u praksi. Drţave su obavezne primjenjivati
zakon o oruţanom konfliktu u svim okolnostima, prenositi njegovo poznavanje u miru i
sankcionirati njegovo kršenje
ZAROBLJENICI - (v. ratni zarobljenici).
ZAŠTIĆENE ZONE - uobiĉajeni naziv za zone sigurnosti, za odreĊena mjesta jedne zemlje, koja
su po nekom osnovu proglašena teritorijom koja se ne smije napadati, radi zaštite odreĊenih
kategorija stanovništva. U toku agresije na Bosnu i Hercegovinu (1992-95) mnoga mjesta i
teritorije su od Vijeća sigurnosti bile proglašenezaštićenim zonama (Srebrenica, Goraţde....).
Naţalost, agresor nije ispoštovao ove rezolucije, ali Ujedinjene nacije nisu poduzele
odgovarajuće mjere kojima bi osigurale vlastite odluke o
zaštićenim zonama. Drastiĉan primjer nepoštivanja meĊunarodnoga prava u ovome pogledu
uĉinjeni genocid nad Bošnjacim uSrebrenici 1995. godine, zaštićenoj zoni, u kojoj su boravile i
snage Ujedinjenih nacija.
ZBJEG - privremeno sklonište udaljeno od komunikacija u kojem se sklanja stanovništvo ispred
najezde neprijatelja i njegovog terora na kraće ili duţe vrijeme. U organiziranim zbjegovima
organi njegove komande vrše izbor mjesta, organiziraju smještaj u prirodnim skloništima ili u
barakama, šatorima, zemunicama itd. i osiguravaju zaštitu, kolektivnu ishranu, pitku vodu i vodu
za odrţavanje liĉnog ili kolektivnog higijenskog minimuma. Sanitetski organi vrše stalno
epidemiološko osmatranje i poduzimaju preventivne mjere zasprašivanje, insekticidima,
vakcinaciju itd.
ZEMALJSKO ANTIFAŠISTIĈKO VIJEĆE NARODNOG OSLOBĐENJA BOSNE I
HERCEGOVINE (ZAVNOBiH)- najviši organ narodne vlasti u Bosni i Hercegovini u toku
Narodnooslobodilaĉkog rata za period od 1943. do 1945. godine. Konstituirano je na skupštini
narodnih predstavnika iz cijele Bosne i Hercegovine 25. XI 1943. godine u Mrkonjić-Gradu kada
je, nakon duţeg vremena, ponovo uspostavljena drţavnost BiH i Deklaracijom proklamirana
ravnopravnost sva tri bh. konstitutivna naroda - Muslimana (Bošnjaka), Srba i Hrvata). Na svome
Drugom zasjedanju u Sanskom Mostu od 30.VI do 1. VII 1944. godine ZAVNOBiH se konstituira
u najvišu zakonodavnu i upravnu vlast u BiH i usvaja ĉuvenu Deklaraciju o pravima graĊana
Bosne i Hercegovine. Treće zasjedanje ZAVNOBiH-a odrţano je u slobodnom Sarajevu od 26.
do 28.IV 1945. godine i ovaj je organ rekonstruiran u Narodnu skupštinu Bosne i Hercegovine.
ZLOĈIN PROTIV ĈOVJEĈNOSTI - prema meĊunarodnom ratnom pravu pod ovim pojmom
kodificirano je: ubojstvo, istrebljenje, porobljavanje, deportacija i svako drugo neĉovjeĉno djelo
protiv civilnog stanovništva uĉinjeno u vezi sa zloĉinom protiv mira ili ratnim zloĉinom, kao i
svako proganjanje na politiĉkoj, rasnoj ili vjerskoj osnovi.
ZLOĈIN PROTIV MIRA - prema meĊunarodnom ratnom pravu pod ovim pojmom smatra se
planiranje, pripremanje, zapoĉinjanje, odnosno voĊenje agresorskog rata ili rata kojim se krše
meĊunarodni ugovori, sporazumi ili garancije. Za zloĉin protiv mira predviĊaju se sankcije protiv
lica koja uĉestvuju u dogovaranju o izvršenju bilo kojeg od pomenutih djela kao i lica koja
uĉestvuju u njihovom izvršenju
ZONA SIGURNOSTI - (sigurna ili sigurnosna, osigurana zona ili zona osigurjnja, UNPA-
podruĉje, zaštićena zona i naseljeno mjesto, grad, podruĉje, teritorija drţave na koju je izvršena
agresija (koja se nalazi u ratu), od Ujedinjenih naroda proglašeno izuzetim ili iskljuĉenim,
odnosno zaštićenim od borbenih, ratnih djejstava pod prijtnjom poduzimanja odgovarajućih
mjera od meĊunarodne zajednice, ukljuĉujći meĊunarodnu oruţanu intervenciju njenom
odobrenju protiv strane koja prekrši odredbu o zoni sigurnosti. Trebala bi biti pošteĊena
(zaštićena) svih oruţanih napada i drugih nejprijateljskih postupaka i osloboĊena svih
neprijateljskih vojnih i paravojnih jedinica i njihova naoruţanja smjeste na odstojanju sa kojeg
prestaju biti prjetnjom njenoj sigurnosti. Pravo neometanog pristupa u zonu sigurnosti pod istom
prijetnjom, imaju Zaštitne snage Ujedinjenih naroda (UNPROFOR), UNHCR, Crveni kriţ/krst i
druge meĊunarodne humanitarne organizacije. Nadgledanje i kontrolu sigurnosti ovih podruĉja
vrše snage UN koje se razmještaju oko njega i ĉine liniju razdvajanja izmeĊu tog podruĉja i
neprijateljskih snaga. O svojim zapaţanjima i kršenju mjera sigurnosti proglašenih od UN one
obavještavaju Vijeće sigurnosti UN koji je Rezolucijom 819 iz aprila 1993. proglasio podruĉje
Srebrenice, a Rezolucijom 824 od 6. maja iste godine i podruĉja Sarajeva, Tuzle, Ţepe, Goraţda
i Bihaća sigurnim tj. zaštićenim zonama. Kršeći sve norme meĊunarodnog ratnog prava,
srbijansko-crnogorski agresor, meĊutim, nastavio je povremena djejstva, s manjim ili većim
intenzitetom, po zaštićenim podruĉjima, a meĊunarodna zajednica se, ne poduzimajući
odgovarajuće efikasne mjere protiv agresora, oglušila o norme koje je sama usvojila i
proklamirala (v. demilitarizirana zona).
ZONA ZABRANE LETOVA - (engl. no-fly-zone) zraĉni prostor iznad dijela ili cjeline teritorije
neke drţave u kome je zabranjen let zrakoplova. O veliĉini zone, zabrani i vremenu njenog
trajanja odluĉuje konkretna drţava ili meĊunarodna zajednica putem odgovarajućih organa
Ujedinjenih naroda, rukovoĊena posebnim ili specifiĉnim razlozima, a odluke o zabrani mogu se
donositi u miru i u ratu. Zabrana letova moţe se odnositi na sve vrste zrakoplova ili samo na
odreĊene npr. vojne letjelice, putniĉke avione itd. U ratnoj situaciji zonu zabrane letova utvrĊuje
meĊunarodna zajednica, odnosno Vijeće sigurnosti Ujedinjenih naroda da bi se zaštitilo neduţno
civilno stanovništvo, kulturno-historijske znamenitosti, zdravstvene i druge ustanove od
nepotrebnih ratnih razaranja. Svojim rezolucijama 781 od 9. X i 786 od 10. XI 1992. godine
Vijeće sigurnosti UN proglasilo je zraĉni prostor iznad ĉitave teritorije Republike Bosne i
Hercegovine zonom zabrane vojnih letova, a Rezolucijom 816 od 31. III 1993. ova je zabrana
proširena na sve letove zrakoplova sa fiksiranim ili obrtnim krilima. Zabranom nisu obuhvaćeni
letovi koje, prema Rezoluciji 816 odobri UNPROFOR, te humanitarni i drugi letovi u skladu s
intencijama ovog dokumenta, a ustanovljena je u cilju zaštite neduţnog i nenaoruţanog civilnog
stanovništva naše zemlje od borbenih djejstava vojnih zrakoplova agresorske vojske tzv. SR
Jugoslavije i paravojnih formacija bosanskih Srba. Unatoĉ tome, agresor je, meĊutim, nastavio
sa povremenom upotrebom borbenih zrakoplova, djejstvujući na odreĊene civilne ciljeve u našoj
zemlji, koristeći ih i u druge nedozvoljene svrhe (prevoz trupa, transport oruţja i municije itd.), te
druge letjelice (civilne helikoptere, helikoptere Crvenog kriţa/krsta itd.), nastavljajući kontinuitet
kršenja navedenih rezolucija. Mada organ koji propisuje zabranu letova, utvrĊuje i mjere za
sluĉaj kršenja zabrane, meĊunarodna zajednica nije poduzela dovoljno energiĉne i efikasne
mjere da sprijeĉi agresora u ostvarivanju njegovih zloĉinaĉkih namjera.
ZONA ZABRANJENOG DJELOVANJA - oblast u kojoj otvaranje vatre, paljba ili efekti paljbe
nisu dozvoljeni. To moţe biti zona u kojoj se ima namjera iznenaditi neprijatelja ili je to zona na
koju su ubaĉene vlastite snage u blizini neprijatelja itd.

Ţ
ŢALBA - pravni lijek koji se moţe izjaviti protiv rješenja i drugih akata donesenih u prvom
stepenu. Njome se moţe postići njihova izmjena ili poništenje. Podnosi se u odreĊenom roku na
naĉin i pod uvjetima propisanim odgovarajućim pravnim aktima (zakon i podzakonski pravni akti,
odluke rješenja i sl.) na akte - rješenja u disciplinskom postupku, postupku pred vojnim sudom i
sudovima u graĊanstvu i na akte drugih drţavnih organa, odnosno organa i organizacija koje
vrše javna ovlašćenja.
ŢANDARMERIJA - (franc. gendarmerie) u nekim drţavama (npr. Francuska, Turska, Argentina i
dr.) oruţane formacije za oĉuvanje javnog reda i borbu protiv kriminaliteta. Kao posebna vojna
organizacija javlja se najprije u Francuskoj 1791. U kolonijalnim imperijama evropskih zemalja
imala je glavnu ulogu u gušenju oslobodilaĉkih pokreta naroda kolonijalnih zemalja. U pogledu
organizacije, naoruţanja, discipline i sl. i druge jedinio ţandarmerije sliĉne su jedinicama
operativne armije. Ĉesto sinonim za policijske i milicijske snage.
ŢENEVSKA MJESTA - opći naziv za zone sigurnosti, sanitetske zone i mjesta, te neutralizirane
zone. To su dijelovi teritorije jedne drţave, odnosno ratišta, koji su sporazumom zakljuĉenim
izmeĊu strana u sukobu iskljuĉeni iz ratišta i protiv kojih se ne smiju izvoditi borbena djelovanja,
odnosno napadi i bombardovanja. Osnivaju se i odreĊuju iz humanitarnih razloga kako bi se
zaštitile odreĊene kategorije stanovnika. Naziv "ţenevska mjesta" pripada teritorijama na kojima
je neophodno postupiti prema odredbama Ţenevskih konvencija o zaštiti ţrtava rata (v.
zaštićene zone).
ŢENEVSKE KONVENCIJE I PROTOKOLI - meĊunarodni ugovori sklopljeni na diplomatskim
konferencijama (ţenevske konferencije) 1863., 1864., 1925., 1929., 1946.-49. i 1974.-77. u
Ţenevi. Reguliraju vidove i stupnjeve zaštite ţrtava rata - ranjenih i oboljelih pripadnika oruţanih
snaga, ratnih zarobljenika, brodolomnika, sanitetskog osoblja, jedinica i ustanova, kao i civilnih
bolnica i medicinskih ustanova, zdravstvenog osoblja koje u njima radi, te civilnog stanovništva.
Inicijator i pokretaĉ prve konferencije i sklapanja ovih ugovora bio je francuski humanist A.
Dinan, osnivaĉ Crvenog kriţa/krsta meĊunarodne humanitarne organizacije. Historijat ţenevskih
konferencija i ugovora svojevrsna je evolucija zaštite prava ţrtava rata i civilnog stanovništva,
ţrtava elementarnih nepogoda, kao i pojedinaca, organizacija i ustanova zdruţenih za pruţanje
pomoći u takvim situacijama, odnosno borbe za stalno proširivanje tih pojava. Jedna od
najznaĉajnijih tekovina te borbe predstavljaju i zone sigurnosti, sanitetske zone i mjesta, te
neutralne zone (tzv. ţenevska mjesta) kao dijelovi nacionalne teritorije, odnosno ratišta koji su,
sporazumom zakljuĉenim izmeĐu sukobljenih strana, iskljuĉeni iz ratnih aktivnosti i zaštićeni od
borbenih djejstava. Osnivanje tih zona motivirano je humanitarnim razlozima zaštite od vojnih
djejstava nezaštićenog civilnog stanovništva. Godine 1925. od većeg broja drţava prihvaćen je
Ţenevski protokol kao meĊunarodni ugovor koji sadrţi Deklaraciju o zabrani uptrebe u ratne
svrhe otrovnih, zagušljivih i drugih, po zdravlje štetnih, materija, tekućina, plinova i sliĉnih izuma.
Ova zabrana proširena je kasnije i na korišćenje bakterioloških sredstava u ratnim djejstvima.
Godine 1977. prihvaćenje i Dopunski protokol kojim se proširuju mjere zaštite ţrtava rata
ustanovljene Konvencijom iz 1949. Po mnogim tumaĉenjima, ţenevskim dokumentima
zabranjuje se i upotreba nuklearnog oruţja. Ţenevske konvencije i protokole ratificirale su skoro
sve drţave svijeta ali se oni, naţalost, nedovoljno poštuju što dokazuju i ratovi koji se i danas
vode. Naroĉito su to povrdile agresorske snage na Bosnu i Hercegovinu 1992. - 1995. godine.
ŢENEVSKI ZNACI - znak Crvenog kriţa/krsta ustanovljen Ţenevskom konvencijom iz 1963. i
drugi s njim izjednaĉeni i ostali znaci predviĊeni Ţenevskim konvencijama o zaštiti ţrtava rata.
Sa znakom Crvenog kriţa/krsta, koji ima obrnute boje od švicarskog grba, izjednaĉeni su znaci
Crvenog polumjeseca i Crvenog lava sa suncem na bijelom polju. U oruţanim sukobima ovi
znaci sluţe za obiljeţavanje u cilju zaštite: pokretnih sanitetskih jedinica i stalnih sanitetskih
ustanova oruţanih snaga i društava za pruţanje dobrovoljne pomoći, sanitetskog osoblja,
materijala, vozila, plovila i zrakoplova, sanitetskih zona i mjesta, civilnih bolnica i njihovog
osoblja, transportnih sredstava i drugih pokretnih i nepokretnih objekata, zaštićenih zona
sigurnosti, mjesta i objekata u kojima su smješteni ili locirane sve vrste ranjenih, povrijeĊenih i
oboljelih, nezaštićeno civilno stanovništvo itd. U miru ovim se znakovima obiljeţavaju i štite:
zgrade, vozila, sanitetsko osoblje, oprema i materijali koji sluţe za pruţanje hitne i redovne
medicinske pomoći u elementarnim nepogodama ako je ta pomoć besplatna. Izvan zaštitne,
pokazani znak Crvenog kriţa/krsta moţe imati i druge funkcije. MeĊu ostale ţenevske znake
spadaju krupno i vidljivo ispisana velika slova RW i PG kojima se oznaĉava zarobljeniĉki logori,
crvene pruge na bijelom polju kojima se obiljeţava zaštićena mjesta i drugi znaci. Rušeći
bolnice, maltretirajući i ubijajući zarobljenike, djejstvujući po zaštićenim zonama i masovno
likvidirajući civilno stanovništvo, snage agresije na našu zemlju svakodnevno su od 1992-1995.
godine pokazivale da ovi znaci kao uostalom i sve norme meĊunarodnog i ratnog prava, ništa
nisu predstavljale.
ŢIVA SILA – ljudstvo, odreĊene jedinice, teritorije, oruţanih snaga ili drţave u cjelini koja
uĉestvuje ili na bilo koji naĉin moţe uĉestvovati u izvoĊenju borbenih djejstava. Jedan je od prvih
i najvaţnijih faktora oruţane borbe (ljudski faktor) i osnovnih parametara za procjenu
potencijalnih mogućnosti i sposobnosti svake armije i svih oruţanih snaga.
ŢRTVE RATA - lica koja su zbog ratnog djelovanja izbaĉena iz stroja - ranjenici, bolesnici,
brodolomci, ratni zarobljenici i civilno stanovništvo (civilne ţrtve rata) koje trpe od ratnih djejstava
i njihovih posljedica. Općenito, to su lica koja će teško ostati u ţivotu ako im se ne pomogne.
MeĊunarodno ratno pravo pruţa ţrtvama rata posebnu zaštitu (v. Ţenevske konvencije i
protokol, ţenevski znaci).