T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP
(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

MAKİNE TEKNOLOJİSİ

STANDART MAKİNE ELEMANLARI

ANKARA-2006
 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı
Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında
kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim
programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik
geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).
• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye
rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış,
denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve
Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.
• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği
kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve
yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.
• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki
yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden
ulaşabilirler.
• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak
dağıtılır.
• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında
satılamaz.
 İÇİNDEKİLER

AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1
ÖĞRENME FAALİYETİ - 1 ................................................................................................... 3
1. STANDART MAKİNE ELEMANLARI............................................................................. 3
1.1. Birleştirmenin Önemi ve Çeşitleri................................................................................. 3
1.1.1. Önemi ..................................................................................................................... 3
1.1.2. Çeşitleri .................................................................................................................. 3
1.2. Vidalı Birleştirmeler ve Çeşitleri................................................................................... 4
1.2.1. Üçgen Vidalar......................................................................................................... 4
1.2.2.Kare Vidalar ............................................................................................................ 7
1.2.3. Trapez Vidalar........................................................................................................ 7
1.2 4. Testere Vidalar ....................................................................................................... 7
1.2.5. Yuvarlak Vidalar .................................................................................................... 8
1.2.6. Özel Vidalar ( Boru vidaları )................................................................................. 8
1.2.7. Saplamalar .............................................................................................................. 9
1.2.8. Somunlar .............................................................................................................. 10
1.2.9. Rondelalar ............................................................................................................ 12
1.3. Cıvata ve Somun Çizimleri ......................................................................................... 14
1.4. Birleştirme(Montaj) Çizimleri..................................................................................... 19
1.4.1. Vida ile Birleştirme .............................................................................................. 20
1.4.2. Somunları Emniyete Alınması ............................................................................. 22
1.5. Kamalı Birleştirmeler ve Çeşitleri............................................................................... 23
1.5.1. Kamalar, Çeşitleri ve Ölçüleri.............................................................................. 23
1.6. Pimli Birleştirmeler ve Çeşitleri TS 2337 ................................................................... 34
1.6.1. Pimlerin Çeşitleri Biçimleri ve Ölçüleri............................................................... 34
1.6.2. Pimlerin Standart Gösterilmesi............................................................................. 36
1.6.2. Pimli Birleştirme Çizimleri .................................................................................. 39
1.7. Perçinli Birleştirmeler ve Çeşitleri .............................................................................. 39
1.7.1. Tanımı .................................................................................................................. 39
1.7.2. Perçin Çeşitleri ve Biçimleri ............................................................................... 40
1.7.3. Perçinlerin Ölçüleri .............................................................................................. 42
1.7.4. Perçin Çapı ve Boyunun Seçilmesi ...................................................................... 42
1.7.5. Perçinlerin Standart Gösterilmesi......................................................................... 43
1.7.6. Perçinlerin Resimleri, Çizimleri, Ölçülendirilmesi ve Gösterilmesi .................. 44
1.7.7. Perçinlerin Şematik ve Sembollerle Gösterilmesi ................................................ 45
1.7.8. Perçinli Birleştirme Çizimleri.............................................................................. 46
UYGULAMA FAALİYETİ............................................................................................... 48
ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME ...................................................................................... 50
PERFORMANS DEĞERLENDİRME .............................................................................. 52
ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ................................................................................................... 54
2.ARAKESİT ALMAK.......................................................................................................... 54
2.1. Ara Kesitlerin Bulunması ............................................................................................ 54
2.1.1. Paralel Düzlemler Metodu.................................................................................... 55
2.1.2. Paralel Düzlemler Geçirerek Eğik Kesilen Koninin Ara Kesitini Bulma ............ 56
2.1.3. Paralel Düzlemler Geçirerek Eğik Kesilen Kürenin Ara Kesitini Bulma ............ 57
2.1.4. Cisimlerin Birbirleriyle Kesişmesi ....................................................................... 58
i
 2.1.5. Merkezi Düzlemler Metodu ................................................................................. 61
2.1.6. Küreler Metodu .................................................................................................... 62
2.1.7. Eksenleri ile Birlikte Dik Kesişen Silindirlerin Ara Kesiti .................................. 62
2.1.8.Eksenleri ile Birlikte Dik Kesişen Konilerin Ara Kesiti ....................................... 63
UYGULAMA FAALİYETİ............................................................................................... 64
ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME ...................................................................................... 66
PERFORMANS DEĞERLENDİRME .............................................................................. 68
MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 70
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 72
KAYNAKLAR....................................................................................................................... 73

ii
 AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD 520TC0025
ALAN Makine Teknolojisi
DAL/MESLEK Bilgisayarlı Makine İmalatı
MODÜLÜN ADI Standart Makine Elemanları
Makine resimlerinin çizimlerinde kullanılan
MODÜLÜN TANIMI Standard makine elemanlarını ve makine parçalarında
oluşan ara kesitlerini içeren öğrenim materyalidir.
SÜRE 40/32
Görünüş çıkarma, ölçülendirme, kesit alma, yüzey
ÖN KOŞUL
işaretleri ve toleranslara ait modülleri almış olmak
Standart makine elemanlarının ve dişli çarkların
YETERLİK
yapım resimlerini çizmek ve okumak.
Genel Amaç
Bu modül ile gerekli ortam, araç ve gereçler
sağlandığında; standart makine elemanlarının yapım
resimlerini teknolojisine uygun olarak çizer ve parçaların
ara kesitlerini alabilir.
MODÜLÜN AMACI
Amaçlar
¾ Standart makine elemanlarının çizimlerini
yapabilecektir.
¾ Makine parçalarına ait ara kesit alma çizimlerini
yapabilecektir.
Resim çizim odası, resim masası, resim çizim
EĞİTİM ÖĞRETİM aletleri, cıvatalar, somunlar, rondelâlar, saplamalar,
ORTAMLARI VE kamalar, Pimler, perçinler, projeksiyon, tepegöz.
DONANIMLARI
Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili
değerlendirme soruları ve uygulama yaprakları ile öğrenci
kendi kendini değerlendirecektir. Öğretmen modül sonunda
ÖLÇME VE size ölçme aracı (uygulama, soru-cevap) uygulayarak
DEĞERLENDİRME modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri
ölçerek değerlendirecektir.

iii
iv
 GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,

Makine teknolojileri alanı ülkemizde ve yurt dışında çok geniş bir kitleye hitap
etmektedir. Teknik resim bu alanın ortak anlaşma dilidir, temel kurallara ve uluslararası
standartlara uygun çizildiği zaman dünyanın her yerinde kolaylıkla okunup anlaşılır.

Bilindiği gibi makineler; birçok parçanın, birleştirme elemanları yardımıyla

birleştirilerek, bir araya getirilmesiyle meydana gelir.

Makinelerin birleştirilmesinde cıvatalar, somunlar, saplamalar, rondelâlar, kamalar,

pimler, perçinler kullanılırlar.

Makineleri meydana getiren parçalar arasındaki boyut ilişkileri çok önemlidir. Ayrı
yerlerde ve ayrı işçiler tarafından yapılan parçaların yerlerine takıldıkları zaman rahatça
çalışmaları gerekir. Bu özelliklere sahip parçaların imalatı ancak eksiksiz ve gereğine göre
ölçülendirilmiş ve yüzey işlemleri tanımlanmış standart makine elemanlarını tanımak ve
çizimlerle ifade etmekle mümkündür.

Bu modülde ilk olarak standart makine elemanlarının ifade edilişi, çizimi ve bu

elemanlarla makine parçalarının teknik resim kuralları ile birleştirilmesini öğreneceksiniz.

İkinci bölümde, makine parçaları arasında meydana gelen ara kesitin çizilmesi, uygun
metotla bulunması ve nasıl uygulanması gerektiğini kavrayacaksınız.

Bu modülü başarı ile tamamladığınızda, değişik standart makine elemanlarının imalatı

için gerekli olan görünüşlerini, birleştirme resimlerini, yapım resimleri ile birlikte
çizebileceksiniz. Makine parçalarının gerçek ara kesitlerinin çizim yöntemlerini
öğreneceksiniz. Böylece, makine teknolojileri sektöründe çalışan kalifiye elemanların sahip
oldukları bilgi ve becerileri kazanarak mesleğinizde söz sahibi olabileceksiniz.

1
2
 ÖĞRENME FAALİYETİ - 1

ÖĞRENME FAALİYETİ - 1
AMAÇ
Uygun ortam sağlandığında standart makine elemanlarının çizimlerini ve standart
makine elemanları ile birleştirme çizimleri yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA
Sevgili öğrenci, bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar
şunlardır:
¾ Standart makine elemanları ve çeşitlerini araştırınız.
¾ Standart makine elemanları şekillerini, ifade edilişlerini araştırınız.
Değişik makine parçalarının üretimini yapan atölyeleri gezerek, üretim yöntemleri
hakkında bilgi alınız. Makine Teknolojisi sektöründe kullanılan Standart Makine
Elemanlarını ve bunların özelliklerini bildiren kataloglar toplayınız. Topladığınız
materyalleri sınıf ortamında arkadaşlarınızla paylaşınız.

1. STANDART MAKİNE ELEMANLARI

1.1. Birleştirmenin Önemi ve Çeşitleri
1.1.1. Önemi

Birden çok parçadan oluşan makineyi meydana getiren cıvata, somun, kama, pim vb.
elemanlara makine elemanları denir.

Endüstride takım ve tezgâhların birden fazla sayıda parçadan bir araya getirilerek bir
bütün oluşturduğu düşünüldüğünde, bu parçaların birleştirme elemanları yardımıyla bir araya
getirilmeleri gerektiği sabittir. Bu durumda bu parçaların özelliklerine göre sökülebilen ya da
sökülemeyen birleştirme elemanlarıyla birleştirilmeleri gerekmektedir. Eğer birleştirme
elemanları olmamış olsaydı, takım ve tezgâhlar da olmayacaktı. Bu durumda birleştirme
elemanlarının önemi ortaya çıkmaktadır.

1.1.2. Çeşitleri
1.1.2.1.Sökülebilen Birleştirme Elemanları
¾ Cıvatalar
¾ Somunlar
¾ Kamalar
¾ Pimler
¾ Pernolar
¾ Ayar bilezikleri
¾ Emniyet segmanları
¾ Mil tespit plakaları

3
1.1.2.2. Sökülmeyen Birleştirme Elemanları

¾ Perçinler
¾ Kaynaklar
¾ Sıcak geçmeler

1.2. Vidalı Birleştirmeler ve Çeşitleri

¾ Vida tanımı

Silindirik ya da konik iç ve dış yüzeylere aynı adım ve profilde açılmış olan helisel
kanallara vida denir.

Silindirik ya da konik dış yüzeylere açılmış vidalara cıvata ya da saplama, silindirik ya

da konik iç yüzeylere (deliklere) açılmış olan vidalara ise somun adı verilir. Vidalar ISO
(Uluslar Arası Standartlar Organizasyonu) ve DIN (Alman Normları Enstitüsü) normlarına
göre standartlaştırılmıştır. TSE (Türk Standartlar Enstitüsü) de DIN ve ISO ya göre TS 61 de
vidaları standartlaştırmıştır.

Vidaların sınıflandırılması
Diş profiline göre Ölçü sistemine Kullanım yerine Ağız sayısına Helis
göre göre göre yönüne
göre
Üçgen vidalar Metrik vidalar Bağlantı vidaları Tek ağızlı vidalar Sağ vidalar
Kare vidalar Whitworth Hareket vidalalrı Çok ağızlı vidalar Sol vidalar
vidalar
Trapez vidalar
Testere dişi vidalar
Yuvarlak vidalar
Tablo 1.1: Vidaların sınıflandırılması
1.2.1. Üçgen Vidalar

¾ Metrik üçgen vida ve somunları

¾ Whitworth üçgen vida ve somunları

Metrik vida: Diş profil açısı 60° olan bir eşkenar üçgen vidadır. Bu vidalar TS 61/1-
15 de standardize edilmiştir. Metrik vidalarda adım, milimetre cinsinden belirtilir. Vidanın
elemanları adımına göre hesaplanarak bulunur.

4
 Anma ölçüsü : d = D
Adım :P
Cıvata diş derinliği :h3=0,6134 x P
Somun diş derinliği : H1 = 0,5413 x P
Diş dibi yuvarlatma : R = H / 6
= 0,1443 x P
Böğür çapı : d2 = D2 = d - 0,6495 x P
Cıvata diş dibi çapı : d3 = d – 1,2269 x P
Somun diş dibi çapı : D1 = d –1,0825 x P
Matkap çapı : dm = d - P
Diş profil açısı : 60°

Vida anma Adım Böğür Yuvarl Matkap

Diş dibi çapı Diş yüksekliği
çapı d=D çapı aklık çapı
İç
Dış vida İç vida Dış vida
SIRA P d2=D2 vida R Mç
d3 D1 h3
H1
M1 0,25 0,638 0,693 0,729 0,153 0,135 0,036 0,75
M2 0,40 1,740 1,509 1,567 0,245 0,217 0,058 1,60
M2,5 0,45 2,208 1,948 2,013 0,276 0,244 0,065 2,10
M3 0,50 2,675 2,387 2,459 0,307 0,271 0,072 2,50
M3,5 0,60 3,110 2,764 2,850 0,368 0,325 0,087 2,90
M4 0,70 3,545 3,141 3,242 0,429 0,379 0,101 3,30
M4,5 0,75 4,013 3,580 3,688 0,460 0,406 0,108 3,70
M5 0,80 4,480 4,019 4,134 0,491 0,433 0,115 4,20
M6 1,00 5,350 4,773 4,917 0,613 0,541 0,114 5,00
M8 1,25 7,188 6,466 6,647 0,767 0,677 0,180 6,80
M10 1,50 9,026 8,160 8,376 0,920 0,812 0,217 8,50
M12 1,75 10,863 9,853 10,106 1,074 0,947 0,253 10,20
M14 2,00 12,701 11,546 11,835 1,227 1,083 0,289 12,00
M16 2,00 14,701 13,546 13,835 1,227 1,083 0,289 14,00
M18 2,50 16,376 14,933 15,294 1,534 1,353 0,361 15,50
M20 2,50 18,376 16,933 17,294 1,534 1,353 0,361 17,50
M22 2,50 20,376 18,933 19,294 1,534 1,353 0,361 19,50
M24 3,00 22,051 20,319 20,752 1,840 1,624 0,433 21,00
M27 3,00 25,051 23,319 23,752 1,840 1,624 0,433 24,00
M30 3,50 27,727 25,706 26,211 2,147 1,894 0,505 26,50
M33 3,50 30,727 28,706 29,211 2,147 1,894 0,505 29,50
M36 4,00 33,402 31,093 31,670 2,454 2,185 0,577 32,00
M39 4,00 36,402 34,093 34,670 2,454 2,165 0,577 35,00
M42 4,50 39,077 36,479 37,129 2,760 2,436 0,650 37,50

M45 4,50 42,077 39,479 40,129 2,760 2,436 0,650 40,50

M48 5,00 44,752 41,866 42,587 3,067 2,706 0,722 43,00
M52 5,00 48,752 45,866 46,587 3,067 2,706 0,722 47,00

Tablo1.2: Metrik vida ölçüleri(ISO)

5
 Whitworth vida: Dış profil açısı 55° olan bir üçgen vidadır. Ölçüleri parmak
sistemine göredir. Vidanın elemanları adıma göre belirlenir. Whitworth vidalarda adım,
parmaktaki diş sayısı olarak verilir.

Anma ölçüsü : d = D
Diş dibi çapı : d1 = D1 = d – 1,28 x P
Böğür Çapı : d2 = D2 = d – 0,640 x P
Parmaktaki diş sayısı : z
Adım : P = 25,4 / z
Vida diş derinliği : h1 = H1 = 0,640 x P
Diş profil açısı : 55°
Diş yuvarlatma : R = 0,1375 x P
Üçgen Yüksekliği : H = 0,960 x P

Tablo 1.3: Whitworth vida ölçüleri

6
1.2.2.Kare Vidalar

Kare vidalar, diş kesitleri

kare biçiminde olan vidalardır.
Dişlerin yanal yüzeyleri vida
eksenine diktir. Kare vidaların
standardı yoktur. Kare vidalar
kuvvet iletmek maksadıyla ana
millerinde ve pres millerinde
kullanılırlar. Pratikte yapılan
uygulamasında diş genişliği adımın
yarısı kadardır.

Şekil 1.1: Kare vida ölçüleri

1.2.3. Trapez Vidalar

Trapez vidalar, diş kesitleri

ikizkenar yamuk biçiminde olan vidalardır.
Hareket iletimi maksadıyla ana millerinde,
sonsuz vidalarda ve pres millerinde
kullanılırlar. Açıları 30° dir.

Şekil 1.2: Trapez vida ölçüleri

1.2 4. Testere Vidalar

Diş profilleri dik yamuk biçiminde

olan vidalardır. Bu vidalarda dişlerin yanal
yüzeyleri arasında 30 + 3° profil açısı
bulunur.
Testere vidalar:
Cıvata diş yüksekliği : H3 = 0,866 x P
Somun diş yüksekliği: H1 = 0,75 x P

Şekil 1.3: Testere vida ölçüleri

7
1.2.5. Yuvarlak Vidalar

Yuvarlak vidalar, kesitleri belli bir yarıçapa göre kavisli vidalardır. Dişlerin yanal
yüzeyleri arasında 30° profil açısı bulunur. Fazla yüklere maruz millerde kumlu, tozlu ve
paslanmaya müsait olan millerde kullanılırlar.

Şekil 1.4: Yuvarlak vida ölçüleri

1.2.6. Özel Vidalar ( Boru vidaları )

Bu vidalar whitwort vidanın özel bir şeklidir. Boru vidasının adımı, normal whitwort
vidaya göre daha küçük olduğundan dişleri sıktır. Ayrıca borunun dış vidası 1:16 oranında
konik olarak yapılırlar. Bu koniklik boruların vidalanmasında sızdırmazlığı sağlar.

Şekil 1.5: Boru vidası

8
1.2.7. Saplamalar

Her iki ucuna vida açılmış başsız bağlantı elemanlarına saplama denir.

Saplamanın bir tarafı parçalardan birine vidalandıktan sonra, diğer tarafı ikinci
parçaya serbest geçirilerek, somun yardımıyla parçaları sökülebilir şekilde birbirine bağlar.

Saplamalar, vida çapına göre anılır. Siparişlerde vida çapı, serbest boyu, standart
numarası ve malzemesi belirtilir.

Saplama TS1025/1-M16x80-8.8

Saplamalar, malzemelerine, vidalanacağı malzeme cinsine ve çeşitli amaçlara göre

standartlaştırılmıştır.
Birleştirmeler için(TS1025/6)

T kanallar için (TS1026/5)

d M6 M8 M10 M12 M16 M20 M24 M30 M36
15 20 25 32 42 - - - -
a
15 18 20 22 28 - - - -
18 22 25 28 35 - - - -
b
40 52
l 33 40 47 57 77 - - - -
80 90 126 142 160 - - - -
b1 9 11 13 15 19 27 35 43 51
b2 20-54 20-43 25 25 28 28 45 54 80
50 40 125 125 140 190 250 315 250
l1 80 100 50 50 63 80 120 125 360
200 200 250 315 400 500 400
Tablo 1.4: Saplama ölçüleri

9
1.2.8. Somunlar

Vidalı birleştirmelerin en önemli elemanlarından birisi de somunlardır. Ortasında vida

açılmış deliklerden, cıvata, saplama takılmak suretiyle parçaları birbirine bağlayan elle,
tornavida veya anahtarla sökülüp takılacak şekilde yapılan elemanlara somun denir.

Somunların gösterilmesi TS8201’e göre yapılır. Bu gösterimde, somunun adı, standart

numarası, anma ölçüsü ve gereci yazılır. Altı köşe somun TS1026/1-M12-A 5

Tablo 1.5: Altı köşe somun ölçüleri

Tablo 1.6: Dört köşe somun ölçüleri

10
Tablo 1.7: Somun çeşitleri TS1026-1

11
1.2.9. Rondelalar

Birden fazla parçanın cıvata, somun vb. elemanlarla bağlanması sırasında, oturma
yerlerindeki yüzeylerin zedelenmesini önlemek, bağlantının kendiliğinden çözülmesini
engelleyerek, bağlantı yerindeki vida başını kapatmak veya somun yükünü geniş yüzeye
yaymak için kullanılan metalden yapılmış makine elemanına rondela denir.

d1 d2 s Cıvata çapı

3,2 7 0,5 3
4,3 9 0,8 4
5,3 10 1 5
6,4 12,5 1,6 6
7,4 14 1,6 7
8,4 17 1,6 8
10,5 21 2 10
Örnek: Rondela A 10,5 TS 79/2 13 24 2,5 12
A=Biçimi Pahsız, d1=10,5 mm delik çapını, 15 28 2,5 14
TS79/2 Standart numarası 17 30 3 16
19 34 3 18
21 37 3 20
23 39 3 22
25 44 4 24
27 50 4 26
28 50 4 27
29 50 4 28
31 56 4 30
Örnek: Rondela B 10,5 TS 79/2 33 60 5 32
34 60 5 33
36 66 5 35
37 66 5 36
Tablo 1.8: Rondela ölçüleri

12
 Şekil 1.6: Rondela yapım resmi
Rondelalar TS79 standardına göre çeşitli şekillerde yapılmıştır.

Rondelalar TS8201 esas alınarak ilgili standartlarında, standart numarası, tipi, iç delik
çapı, malzemesi belirtilir. Rondela TS79/2-B 17-Fe40

13
 Tablo 1.9: Rondela çeşitleri

1.3. Cıvata ve Somun Çizimleri

Bir cıvata resminin çizilebilmesi için şekil 1.7 ve 1.8 de gösterilen ölçülerin verilmesi
gerekmektedir. Bu ölçülerden ‘’AA’’ altı köşe olan cıvata başının ‘’anahtar ağzı ‘’ ölçüsünü
vermektedir. Bu ölçü aynı zamanda cıvatayı sökmede veya sıkmada kullanılacak anahtarın
ağız ölçüsüdür.

Cıvatanın vida dişi açılmış kısmı diş üstü çapı kalın sürekli çizgi ile diş dibi çapı ince
sürekli çizgi ile gösterilmelidir. Baş kısmı altı köşe ve kare şeklinde olan cıvataların bu
kısmının çizimi altı köşe ve kare şeklinde olan somun çizimleriyle aynıdır.

Altı köşe başlı cıvata çiziminde ortada kalan yüzey (anahtar yüzeyi) cıvata çapından
küçük çıktığı halde pratik olması bakımından cıvata çapına eşit alınır.

Diğer ölçüler standart tablolarda verilmektedir. Pratikte e=2 x d ve k=0,7 x d alınarak

cıvata başı çizilir.
14
 ¾ Metrik, Whitworth vida ve somun ölçüleri ile elemanlarının hesabı

• Metrik Vidalarda

e = Cıvata başı köşegeni e=2 x d

AA = Anahtar ağzı AA=0,866 x e
I = Cıvata boyu (Değişken) I=(4,5 x d )
b = Vida boyu (Değişken) b =(2,5 x d )
k = Cıvata başı kalınlığı k =0,7 x d
P=Adım: Metrik vidalarda adım mm olarak verilir veya cetvellerden alınır. Ayrıca
hesaplanmaz.
d = Diş üstü çapı: Verilen değer diş üstü çapını gösterir. Örnek:M16 gibi.16 mm
vidanın diş üstü çapıdır.
d1=Diş dibi çapı:d1 = d -1,2269 x P

Örnek: Adımı P = 2 mm olan M16 cıvatanın elemanlarını hesaplayalım.

d = 16 mm
d1 = d -1,2269 x 2 = 16 - 2,4538 = 13,55 mm
e = 2 x d =2 x 16 = 32 mm
AA = 0.866 x 32 = 27,71 mm
l =4,5 x 16 = 72 mm
b =2,5 x 16 = 40 mm
k =0,7 x 16 = 11,2 mm

Şekil.1.7: Cıvata ölçüleri

15
 P = Adım
D = Diş üstü çapı
D1 = Diş dibi çapı D1 = D – 1,0825 x P
e = Somun köşegeni e=2 x D
AA = Anahtar ağzı AA=0,866 x e
m = Somun kalınlığı m =0,8 x D

Şekil1.8: Somun ölçüleri

¾ Whitworth Vidalarda

Whitworth vidanın elemanlarının hesabında, metrik vidaya göre fark sadece adım ve
diş üstü hesaplamalarındadır.

Daha önce whitworth vidalar tanıtılmıştı. Buradan yola çıkarak;

Adım ( P ) = 25,4 / z idi.

z = Parmaktaki diş sayısı (tablolardan alınır)

Örnek : 5/16˝ parmak vidanın diş üstü çapı, d = 25,4 x 5 / 16 = 7,9375 mm’dir.

16
¾ Cıvatanın standartta gösterimi

Altı köşe başlı cıvata ISO 4014 - M12 x 80 – 8.8 – A 2 p

¾ Somunun standartta gösterimi

Altı köşe başlı somun TS 1026/2 – M10 – 10 A

¾ Altı köşe başlı cıvata ve somunun yapım resmi çizimi

• Cıvata ve somunun görünüşlerini, önce basit geometrik çizimler halinde

çizeriz.
• Kavisleri çizeriz.
• Diş üstü ve diş dibine ait kısımları tamamlarız.
• Diğer kısımları tamamlayarak çizimi bitiririz.

17
Şekil.1.9: Cıvata ve somun çizimi

18
1.4. Birleştirme(Montaj) Çizimleri

Şekil.1.10: Vidalı birleştirme parçaları

d d1 AA e k b l m d2 d3 d4 s
M8 6,5 13 14,4 5,5 22 35 110 6,5 8,4 11 9 1,6
M10 8,2 17 18,9 7 26 40 150 8 10,5 21 11 2
M12 9,9 19 21,1 8 30 45 180 10 13 24 14 2,5
M16 13,5 24 26,8 10 36 55 200 13 17 30 18 3
M20 16,9 30 33,5 13 46 65 220 16 21 37 22 3
M24 20,3 36 40 15 54 75 220 19 25 44 26 4
M30 25,7 46 51,3 19 66 90 260 24 31 56 33 4
1/4” 4,72 11 12,7 5 12 20 60 5,5 5,3 10 6 1
5/16” 6,13 14 16,2 6 16 25 80 6,5 6,4 12,5 7 1,6
3/8” 7,49 17 19,6 7 18 30 100 8 8,4 17 9 1,6
7/16” 8,79 19 21,9 7,7 22 35 120 8,8 10,5 21 10 2
1/2” 9,99 22 25,4 9 26 40 150 11 10,5 21 11 2
5/8” 12,94 27 31,2 11 30 45 180 13 15 28 14 2,5
3/4” 15,79 32 36,9 13 38 55 200 16 17 30 17 2,5
7/8” 18,61 36 41,6 16 42 60 220 18 19 34 20 3
1” 21,33 41 47,3 18 54 65 220 20 23 39 22 3
Tablo1.10: Vidalı birleştirmede parça ölçüleri
19
1.4.1. Vida ile Birleştirme

Bu birleştirme de birden fazla sayıdaki parçanın birleştirilmesinden söz edilmektedir.

Bu durumda birleştirilecek parçalardan birine birleştirme işlemini yapacak vidanın diş üstü
çapından biraz daha büyük (∼1-2 mm) delik delinir.İkinci parçaya da birleştirmeyi yapacak
vidanın ölçüsünde dişi vida açılmak suretiyle birleştirme işlemi gerçekleştirilir.

Bu durumda birleştirmenin en güvenli yapılabileceği vidayı seçmek önemlidir.

Vidanın biçimi önemli değildir. Vidanın baş kısmı birleştirme dışında kaldığında problem
oluyor ise gömme başlı vidalar kullanılmalıdır.

1.4.1.1. Cıvata ve Somunla Bağlama

Cıvata ve somun ile bağlama işleminde birleştirilecek parçaların her ikisi de cıvatanın
serbestçe geçebileceği kadar daha büyük çapta delinir.Cıvata her iki parçadan geçirilir.
Rondela ve somun kullanılarak sıkma işlemi gerçekleştirilir. Şayet çalışma ortamı sarsıntılı
ise böyle durumlarda bağlantı ya yaylı rondela kullanılarak yada ikinci bir somun
kullanılarak veya diğer somunların emniyete alınması yöntemlerinden birisi kullanılarak
güvenli duruma getirilir.

Şekil 1.11: Cıvata ve somun birleştirme

1.4.1.2. Kör Deliğe Vidanın Açılışı ve Cıvata İle Bağlanışı

Eğer parçalar kör delik delinerek bağlanacak ise parçanın birisi boydan boya ikincisi
ise vida çekilecek boyda kör delik delinerek hazırlanır. Kör deliğe cıvatanın ölçüsünde vida
açılarak bağlama işlemi yapılacak şekle getirilir. Parçalar uygun bağlama konumundayken
cıvata yerine takılarak bağlama işlemi gerçekleştirilir.

20
 Şekil 1.12: Cıvata ve Somunla birleştirme çizimleri
1.4.1.3. Saplama ile Birleştirme

Saplama ile birleştirmede saplama kör delik delinerek vida çekilmiş delik içerisine
dışarıda bağlamaya yetecek kadar uzunluk bırakılacak biçimde sıkılır. Dışarıda kalan
kısımdan bağlanacak ikinci parça geçirilir ve rondela somun kullanılarak bağlama işlemi
gerçekleştirilir. Eğer bağlama ortamı sarsıntılı çalışıyor ise gerekli önlemler alınarak
bağlama işlemi gerçekleştirilir.

Şekil 1.13: Saplama ile birleştirme çizimleri

21
1.4.2. Somunları Emniyete Alınması

Somunları çalışma ortamının özelliğinden dolayı kendiliğinden çözülmesini önlemek

makine tasarımı açısından önemli bir özelliktir. Somunun kendiliğinden çözülmesi sistemin
verimli çalışmasını engelleyen bir unsurdur. Bunu önleyebilmek için en sık kullanılan
yöntemler,

Somunların kontra somunla emniyete alınması:

¾ İlave (kontra) somun
¾ Taçlı somun ve kupilya ile.
¾ Yaylı rondela
¾ Kupilya ile
¾ Emniyet saçı kullanarak

a.İlave (kontra) somun b.Taçlı somun ve kupilya ile

c. Yaylı rondela d.Kopilya ile

Şekil 1.14: Somunların emniyete alınması

22
 a.Emniyet sacı kullanarak emniyet saçı

b. Somunun emniyete alınması emniyet saçı

c. Vidalı pim ile emniyete alma d.Vidalı pim ile emniyete alma
Şekil.1.15: Somun ve cıvataların emniyete alınması

1.5. Kamalı Birleştirmeler ve Çeşitleri

1.5.1. Kamalar, Çeşitleri ve Ölçüleri

Kamalar, kasnak, dişli çark, kavrama gibi hareket ve güç ileten makine parçalarını
millerin üzerine sökülebilir şekilde birleştirilmesini ve mildeki hareketin aktarılmasını
sağlayan makine elemanlarına kama denir.

23
 Şekil 1.16: Mil ve kasnağın kamayla birleştirilmesi
Dönerek, hareket ve kuvvet ileten dişli çark, kasnak, kavrama gibi elemanların , kama
adı verilen makine elemanlarıyla, sökülebilir şekilde meydana getirilen birleştirmeye kamalı
birleştirme denir.

Kamalar;TS 147 ye göre standartlaştırılmıştır. Kamalar enine ve boyuna kamalar

olmak üzere iki gurupta incelenir.

¾ Kamanın standart gösterimi

¾ Enine Kamalar
• Tek tarafı eğimli kama
• Çift tarafı eğimli kama

¾ Boyuna Kamalar
• Eğimli kamalar
o Düz kamalar
o Düz, yassı kamalar
o Düz, oyuklu kamalar
o Düz, çakma kamalar
o Düz, yassı, çakma kama
o Düz, oyuklu çakma kama
o Teğet kamalar

24
 • Eğimsiz kamalar
o Kalın kama
o İnce kama
o Memeli kama
o Yarımay kama

• Özel Kamalar
o Kamalı miller

1.5.1.1. Enine Kamalar

Takıldığı milin eksenine paralel olarak etkiyen kuvvetleri karşılayan kamalara enine
kama denir.

Ayar kamalarında koniklik 1/50……1/100 , kendiliğinden çözülmesi istenmeyen

yerlerde 1/15…1/20 alınır.

¾ Bir tarafı eğimli kamalar

¾ İki tarafı eğimli kamalar

Şekil 1.17: İki parçanın enine kama ile birleştirilmesi

1.5.1.2. Boyuna Kamalar

Mil eksenine paralel olarak çalışan kamalara ise boyuna kamalara denir.
Boyuna kamalar şekillerine göre isimlendirilir. Bunlar eğimli ve eğimsiz kamalar
olmak üzere iki grup ta incelenir.

25
 Şekil1.18: Boyuna kama ile birleştirilmesi
1.5.1.2.1. Eğimli kamalar

¾ Düz kamalar

TS 147/1 de standartlaştırılmıştır. Hem mil hem de göbekte kanalı bulunur.

Düz kamanın standart ölçüleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Çizim yapılırken değerler
bu tablodan alınarak çizim yapılacaktır.

a) A Tipi yuvarlak alınlı b) B tipi düz alınlı

Şekil1 1.19: Eğimli düz kamalar

26
b h d t1 t3 l
2 2 5-8 1,2 0,4 6-20
3 3 8-10 1,8 0,9 8-36
4 4 10-12 2,5 1,2 10-45
5 5 12-19 3 1,9 12-56
6 6 17-22 3,5 2,2 16-70
8 7 22-30 4 2,4 20-90
10 8 30-38 5 2,4 25-110
12 8 38-44 5 2,4 32-140
14 9 44-50 5,5 2,9 40-160
16 10 50-58 6 3,4 45-180
18 11 58-65 7 3,4 50-200
20 12 65-75 7,5 3,9 56-220
22 14 75-85 9 4,4 63-250
25 14 85-95 9 4,4 80-260
28 16 95-110 10 5,4 90-320
32 18 120-130 11 6,4 100-360
36 20 130-150 12 7,1 110-400
40 22 150-180 13 8,1 125-400
45 25 170-200 15 9,1 140-400
50 28 200-230 17 10,1 160-400
56 32 230-260 20 11,1 Serbest
63 32 260-290 20 11,1 Serbest
70 36 290-330 22 13,1 Serbest
80 40 330-380 25 14,1 Serbest
90 45 380-440 28 16,1 Serbest
100 50 440-500 31 18,1 Serbest

Tablo 1.11: Düz kamanın ölçüleri

¾ Düz, yassı kamalar

TS 147/2 de standartlaştırılmış olup, yüksekliği düz kamaya göre daha azdır.

27
 ¾ Düz, oyuklu kamalar

TS 147/3 de standartlaştırılmıştır. Mil üzerinde kanalı olmadığından göbeğe geçer.

Kamanın oyuk kısmı, mil üzerine oturur.

b 8 10 12 14 16 18 20 22 25 28 32 36
h 3,5 4 4 4,5 5 5 6 7 7 7,5 8,5 9
h1 7,5 8 8 9 11 11 14 15 18 20 22 25
R1 15 19 22 25 29 33 38 43 48 55 65 75
d 22 30 36 44 50 55 65 75 85 95 110 130
30 36 44 50 58 65 75 85 95 110 130 150

t 3,2 3,7 3,7 4 4,5 4,5 5,5 6,5 6,5 6,9 7,9 8,4
l 20 25 32 40 45 50 56 63 70 80 90 100
90 110 140 160 180 200 260 250 280 320 360 400

Tablo.1.12: Düz oyuklu kamanın ölçüleri

28
 ¾ Düz, çakma kamalar

TS 147/4’e göre standartlaştırılmıştır. Mil üzerinde bir ucu açık kanaldan çakma
işlemiyle takılır veya sökülür.
b h d t1 t2 l
2 2 5-8 1,2 0,4 6-20
3 3 8-10 1,8 0,9 8-36
4 4 10-12 2,5 1,2 10-45
5 5 12-19 3 1,9 12-56
6 6 17-22 3,5 2,2 16-70
8 7 22-30 4 2,4 20-90
10 8 30-38 5 2,4 25-110
12 8 38-44 5 2,4 32-140
14 9 44-50 5,5 2,9 40-160
16 10 50-58 6 3,4 45-180
18 11 58-65 7 3,4 50-200
20 12 65-75 7,5 3,9 56-220
22 14 75-85 9 4,4 63-250
25 14 85-95 9 4,4 80-260
28 16 95-110 10 5,4 90-320
32 18 120-130 11 6,4 100-360
36 20 130-150 12 7,1 110-400
40 22 150-180 13 8,1 125-400
45 25 170-200 15 9,1 140-400
50 28 200-230 17 10,1 160-400
56 32 230-260 20 11,1 Serbest
63 32 260-290 20 11,1 Serbest
70 36 290-330 22 13,1 Serbest
80 40 330-380 25 14,1 Serbest
90 45 380-440 28 16,1 Serbest
100 50 440-500 31 18,1 Serbest

Tablo 1.13: Düz, çakma kamanın ölçüleri

¾ Düz, yassı, çakma kama

TS 147/5 de standartlaştırılmıştır. Çakma kamadan farkı yüksekliğinin az olmasıdır.

¾ Düz, oyuklu çakma kama

TS 147/6 de standartlaştırılmıştır. Bu kamanın oyuk kısmı , doğrudan mil üzerine

oturur; milde kama kanalı yoktur.

¾ Teğet kamalar

TS 147/7-8 de standartlaştırılmış olup mile 120 derece ara ile teğet olarak açılan
kanallara çift olarak takılır. Teğet kamalar , büyük döndürme momentlerini iletmek için
kullanılır.

29
 Şekil.1.20: Teğet kama
1.5.1.2.2.Eğimsiz Kamalar

Bu kamaların üst yüzeyleri boşluklu olup, yan yüzeyleri kuvvetleri iletir. Eğimsiz
boyuna kamalar mil kanallarına alıştırılarak takılır.

¾ Kalın kamalar (TS 147-9,10)

Çeşitli tiplerde yapılır. Paralel yüzlü olup yan yüzeyleri ile döndürme momenti
iletirler. Kama, mil üzerinde oynamayacak şekilde yuvasına oturtulur ve mil üzerindeki
kanal içerisine sıkıca alıştırılır.

Şekil.1. 21: Eğimsiz kamanın çalışması

30
 Şekil 1.22: Eğimsiz kalın kama tipleri
b h d t1 t2 l
2 2 6-8 1,2 1 6-20
3 3 8-10 1,8 1,2 6-36
4 4 10-12 2,5 1,8 8-45
5 5 12-17 3 2,3 10-56
6 6 17-22 3,5 2,8 14-70
8 7 22-30 4 3,3 16-90
10 8 30-38 5 3,3 22-110
12 8 38-44 5 3,3 28-140
14 9 44-50 5,5 3,8 36-160
16 10 50-58 6 4,3 45-180
18 11 58-65 7 4,4 50-200
20 12 65-75 7,5 4,9 56-220
22 14 75-85 9 5,4 63-250
25 14 85-95 9 5,6 70-280
28 16 95-110 10 6,4 80-320
32 18 120-130 11 7,4 90-360
36 20 130-150 12 8,4 100-400
40 22 150-170 13 9,1 110-400
45 25 170-200 15 10,4 125-400
50 28 200-230 17 11,4 140-400
56 32 230-260 20 12,4 160-400
63 32 260-290 20 12,4 180-400
70 36 290-330 22 14,4 200-400
80 40 330-380 25 15,6 220-400
90 45 380-440 28 17,6 250-400
100 50 440-500 31 19,5 280-400

Tablo1. 14: Eğimsiz kalın kama ölçüleri

31
 ¾ İnce kama

(TS147/11) de standartlaştırılmıştır. Kalın kamalardan farkı, yüksekliğinin daha az

yassı olmasındandır.

¾ Memeli kama

(TS 147/13) de
standartlaştırılmıştır. Bu kamaların
iki ucunda da meme bulunur.
Memeli kama, karşılıklı mil uçlarını
birbirine bağlayarak kavrama
oluşturur.

Genişliği b=14 , yüksekliği

h1=9 ve boyu l1=160 mm olan
memeli kama şöyle gösterilebilir.

Kama 14 x 9 x160 TS 147/13 Şekil 1.23: Memeli kama ölçüleri ve gösterilmesi

¾ Yarım ay kamalar

Daire kesmesi şeklinde olan yarım ay kamalar mil üzerine açılan daire şeklinde olan
kanallara yerleştirilir. Genişliği b=8mm, yüksekliği h =11 mm ölçülerindeki bir yarım ay
kama sembollerle şöyle gösterilir.

Kama 8x11 TS 147/12

b 1 1,5 2 2 2,5 3 3 4 4 5 5 5 6 6 8 10
h 1,4 2,6 - 3,7 - 5 - - 7,5 6,5 7,5 9 - 10 11 13
d 4 7 - 10 - 13 - 16 - 19 16 19 22 - 28 32
2

d 3 4 5 6 7 8 10 12 14 16 18 20 22 28 28 32
1 4 5 6 7 8 10 12 14 16 18 20 22 25 28 32 36
t1 1 2 1,8 2,9 2,7 3,8 5,3 5 6 4,5 5,5 7 6,5 7 8 10
t2 0,5 0,8 1 1 1,2 1,4 1,5 1,8 1,8 2,3 2,3 2,3 2,8 3,3 3,3 3,3

Tablo 1. 15: Yarım ay kamanın ölçüleri ve parçaların birleştirilmesi

32
Özel Miller

• Kamalı miller

Büyük döndürme momentlerinin aktarılması istenen ve mil üzerinde eksenel

kaymaların olabileceği durumlarda; mil üzerine , kendinden oluşturulan çok sayıda kama
kullanılır. Bu tür miller, motorlu araç ve takım tezgahlarında kullanılır.

Kamalı milin gerçek resmini çizmek , zor ve zaman aldığından basitleştirilmiş olarak
çizilir.

Şekil 1. 24: Kamalı millerin gösterilmesi

33
 Tablo 1.16: Kamalı millerin gösterilmesi

1.6. Pimli Birleştirmeler ve Çeşitleri TS 2337

Tanımı: Pimler birbirine takılan makine parçalarının karşılıklı konumlarını tespit
ederek sökülebilir bir bağlantı sağlayan elemanlardır. Pimler TS 2337 de
standartlaştırılmışlardır.

Şekil 1. 25: Pimlerin kullanımı Şekil 1.26: Pimli Birleştirme

1.6.1. Pimlerin Çeşitleri Biçimleri ve Ölçüleri

1.6.1.1.Çeşitleri
¾ Silindirik Pimler
• Düz sertleştirilmemiş pim
• Düz sertleştirilmiş pim
• Düz iç vidalı pim
• Düz kertikli pim
• Düz ucu basamaklı kertikli pim
• Düz ortası kertikli pim
• Düz başa doğru kertikli pim
• Düz ortaya doğru kertikli pim
• Düz yarı kertikli boyunlu pim
• Düz yuvarlak başlı kertikli pim
• Düz havşa başlı kertikli pim
34
¾ Konik Pimler
• Sade pim
• Vidalı, vidalı kısmı sabit pim
• Vidalı, konik kısmı sabit pim
• İç vidalı pim
• Kertikli pim

¾ Vidalı Pimler
• Çentikli Pimler
• Çatal Maşalı (Kupilya) Pimler
olmak üzere sınıflara ayrılırlar.
ÇEŞİTLİ PİM RESİMLERİ VE GÖSTERİLMESİ

Tablo 1.17: Çeşitli pimlerin resimleri standart gösterilmesi

35
1.6.2. Pimlerin Standart Gösterilmesi

Pim TS2337/1 – 5 m6x20 – A – 9S Mn Pb 28

Pim TS2337/1 = Pimin standart numarası

5 = Pim çapı (d=5mm)
m6 = Alıştırma toleransı (+0,012 –0,004)
20 = Pimin boyu (L=20mm)
A = Tipi (sertleştirilmemiş)
9S Mn Pb 28 = Pimin malzemesi (çelik, %9 karbon az mangan, % 0,28 kükürt ve
kurşun

¾ Silindirik Pimler: 0,8 mm den 50mm ye kadar yapılırlar. Yuvarlak, pahlı ve

düz alınlı olmak üzere üç çeşidi mevcuttur.

Silindirik düz pim(sertleştirilmemiş)

d 2 3 4 5 6 8 10 12 16 20 25 30 40
6 8 8 10 12 14 18 22 22 35 50 60 80
l 20 30 40 50 60 80 100 140 180 200 200 200 200

Tablo 1.18: Silindirik düz pim standart ölçüleri

¾ Konik Pimler

Bu pimler 1/50 koniklik oranına göre yapılır. Küçük çap ve boyları ile tarif edilir.

Şekil 1.27: Konik pimli birleştirme

36
Anma a l Anma çapı a l
çapı d h10
d h10
0,6 0,08 2-8 6 0,8 22-90
0,8 0,1 2-12 8 1 22-120
1 0,12 6-10 10 1,2 26-160
1,2 0,16 4-16 12 1,6 32-180
1,5 0,2 4-25 16 2 40-200
2 0,25 10-35 20 2,5 45-200
3 0,4 12-45 25 3 50-200
4 0,5 12-55 30 4 55-200
5 0,63 18-60 - - -
Tablo 1.19: Konik pim ölçüleri
¾ Vidalı Konik Pimler: Konik bir pimdir . Uç kısımlarında pimin sökülmesini
kolaylaştırmak için yapılmış vidalı bir bölüm vardır. Bu pimler küçük çapları ve
bütün boyları ile anılırlar.

Şekil 1. 28: Vidalı konik pimler

¾ Çentikli Pimler: Bu pimler merkezlenme maksadıyla kullanılır.
Raybalanmamış ve büyük boşluk arz eden deliklerde kullanılır. Silindirik ve
konik olarak yapılan bu pimlerin çevresine üç adet çentik açılmıştır.

37
 Şekil. 1.29: Çentikli pim resimleri ve ölçüleri
¾ Çatal Maşalı (Kupilya) Pimler: Somunların ve pernoların güvenli
olmalarının sağlanmasında kullanılan yarım daire kesitli parçalardan yapılmış
maşa biçimde pimlerdir.

Şekil 1. 29: Çatal maşalı pim ve montajı

d1=5 mm, l=50mm olan çatal pimin gösterilmesi 5x50 TS 2339/1

Pernolar Civatalar için Çatal Normal a b c v
içind2 d2 pimd uzunluk max
> > 1 L min max
3 4 3,5 4,5 1 6 18 1,6 3 1,6 1,8 4
5 6 5,5 7 1,6 8 32 2,5 3,2 2,4 2,8 5
6 8 7 9 2 10 40 2,5 4 3,2 3,6 6
9 12 11 14 3,2 18 80 3,2 6,4 5,1 5,8 8
12 17 14 20 4 20 125 4 8 6,5 7,4 8
17 23 20 27 5 20 125 4 10 8 9,2 10
23 29 27 39 6,3 285 140 4 12,62 10,3 11,8 12
44 69 56 80 10 56 140 6,3 - 16,6 19 16
Tablo1.20: Çatal pim standart ölçüleri

38
1.6.2. Pimli Birleştirme Çizimleri

SİLİNDİRİK PİMLERİN MONTAJ KONİK PİMLERİN MONTAJ RESİMLERİ

RESİMLERİ

Şekil.1.30: Pimli birleştirmeler

1.7. Perçinli Birleştirmeler ve Çeşitleri

1.7.1. Tanımı

İki veya daha fazla saç parçasını, sökülemez bir şekilde birleştirmek için kullanılan
çelik, bakır, alüminyum ve bakır alüminyum alaşımlarından çubuk, boru veya saçtan preste
basılarak yada makinede yapılarak işin durumuna göre bir tarafına baş oluşturularak
hazırlanmış makine elemanlarına perçin denir. Perçinler TS 94 e göre standartlaştırılmıştır.

39
 Şekil 1.3: Perçin kısımları ve elemanları
1.7.2. Perçin Çeşitleri ve Biçimleri

Perçinler, sızdırmazlığı sağlamak veya parçaları birleştirmek, bağlamak maksadıyla,

değişik malzemelerden ve çeşitli şekillerde yapılmışlardır. Şekil1.31 de perçin çeşitleri
gösterilmiştir.

¾ Kullanma Yerlerine Göre Perçinler

• Çelik inşaat perçinleri
• Kazan perçinleri
• Lokomotif perçinleri
• Diğer perçinler (Mutfak eşyalarında, kayışlarda, fren balatalarında)
kullanılan perçinler.

¾ Malzemelerine Göre Perçinler

• Çelik
• Alüminyum ve alaşımları
• Bakır ve alaşımları

¾ Biçimlerine Göre Perçinler

• Başlı perçinler
o Yuvarlak başlı perçin
o Yassı yuvarlak başlı perçin
o Havşa mercek başlı perçin
o Havşa yassı mercek başlı perçin
o Havşa düz başlı perçin
o -Silindir başlı perçin

¾ Delikli perçinler
• Banttan yapılan
• Borudan yapılan
• İki parçalı
• Kör

40
¾ Başsız perçinler
• A tipi delikli
• B tipi delikli

Tablo 1.21: Perçin çeşitleri

41
1.7.3. Perçinlerin Ölçüleri

Perçinlere ait ölçüler ve toleranslar TS 94 de belirtilmiştir.

Havşa başlı perçin TS/94/8

Yuvarlak başlı perçin

TS94/8 a=0,1.d1 TS94/6
e =0,1.d1

Kazan inşaatı için TS 94/3

d 10 12 16 20 24 30 3 d 2 2,5 3 4 5 6 7 8
1 6 1
d 18 22 28 36 43 53 6 d 3,5 4,5 5, 7 8, 10, 12, 15,
2 4 2 2 8 5 2 8
k 7 9 11, 14 17 21 2 k 1 1,3 1, 2 2, 3 3,5 4
5 5 5 5
R 9, 11 14, 18, 22 27 3 Havşa mercek başlı perçin TS 94/6
5 5 5 3
Çelik inşaatı için TS 94/2 d 10 12 16 20 24 30 36 -
1
d 10 12 16 20 24 30 3 75 - 60 45 -
1 6
d 16 19 25 32 40 48 5 d 14, 18, 26 31,5 38 42, 51 -
2 8 2 5 5 5
k 6, 7, 10 13 16 19 2 k 3 4 6, 10 12 15 18 -
5 5 3 5
R 8 9, 13 16, 20, 24, 3 R 27 41 85 124, 91 114 164 -
5 5 5 5 0 5
Tablo 1.22: Perçin ölçüleri
1.7.4. Perçin Çapı ve Boyunun Seçilmesi

Perçinlerde anma çapı, pratik olarak baş kısımdan yarıçap kadar uzakta ölçülen değer
perçin çapıdır. Çaplar dayanım hesabı veya parça kalınlıklarına bağlı hesaplarla belirlenir.

Kazan ve çelik yapılarda mukavemet hesapları yapılmalıdır. Diğer bağlantılarda

perçin çapı şöyle hesaplanır;
Kalın parçalarda :d1= (S1 +S2)/2
İnce parçalarda :d1=S
Burada S, S1, S2 saç kalınlıklarıdır.

42
 Şekil 1.32: Perçin çap ve boy ölçüleri
Perçinleme esnasında perçinlene saç paketinden çıkan perçin miktarı çap cinsinden;
Yuvarlak başlı perçinlerde
(d<20 mm ise)…………………….........................……. 1,5. d1
(d>20 mm ise)…………………........................…………1,7. d1
-Havşa başlı perçinler . (Açısı 60°ila 90º ).............. 0,5 ile 0,7.d1
-Yarım havşa başlı perçinler.......................………...……. 1,2.d1
-Mercimek başlı perçinler................………………..……..0,7.d1
Not : Perçin çapı perçinlenecek malzeme kalınlığı ile orantılı olarak tespit
edilir.~d=1,8.S saç kalınlığıdır.

1.7.5. Perçinlerin Standart Gösterilmesi

Yuvarlak başlı perçin TS 94/1 – 5x20 – Fe34

TS 94/1= Perçinin standart numarası

5 = Perçin çapı (d=5mm)
20 = Perçin boyu (L=20mm)
Fe34 = Perçin malzemesi (Çelik 34 kg/mm2)

43
1.7.6. Perçinlerin Resimleri, Çizimleri, Ölçülendirilmesi ve Gösterilmesi

Perçinler hazır alındıkları için; perçinlere ait yapım resimleri çizilmez.Aşağıda perçin
seçiminde kullanılan ölçülendirme örnekleri ve perçin ölçülendirmeleri toplu olarak
gösterilmiştir.

PERÇİNLERİN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ VE GÖSTERİLMESİ

Tablo1.23: Perçinlerin ölçülendirilmesi ve gösterilmesi

44
1.7.7. Perçinlerin Şematik ve Sembollerle Gösterilmesi

Perçinlerin birleştirme resimlerinde , küçük çaptaki veya çok sayıdaki perçinler

gösterilirken, basitleştirilmiş resimleri çizilir ve gerekli bilgiler uygun şekilde yazılır.

Çelik konstrüksiyon resimlerinde, çok sayıdaki perçinlerin üst görünüşlerinde ,

semboller kullanılır. Bu sembollerde perçin çapı, şekli, perçin başı, durumu ve perçinlemenin
nerede yapılacağı ifade edilir.Tablo 1.
Önden görünüş

Önden görünüş
SADELEŞİRİLMİŞ GÖRÜNÜŞ
NORMAL GÖRÜNÜŞ

Üstten görunüş

Üstten görünüş

Şekil 1. 33: Perçinlerin basitleştirilmiş çizimleri

Tablo 1.24: Perçinlerin sembollerle gösterilmesi

45
1.7.8. Perçinli Birleştirme Çizimleri

Perçin resimleri çizilirken, kullanıldığı yer ve birleştirme şekli dikkate alınarak çizilir.
Perçinlenmiş parça resimlerinde (d) çapı , perçin deliğinin çapıdır.Resim çizilirken bu çap
kullanılır.

(d ) çapı, d1> 10 perçinlerde d=d1 + 1 mm

(d ) çapı, d1< 10 perçinlerde d=d1 + (0,2 ila 0,5 ) mm alınmalıdır.

Genellikle perçinli birleştirme resimlerinde ön ve üst görünüş çizilir. Ön görünüşler

kesit olarak çizilmişse , perçin taranmaz, kesit düzlemi arkasında kalan perçin gövdeleri
kesik çizgiyle , alt ve üst başları dolu çizgiyle çizilir.

Şekil 1.34: Perçin resimleri

Üst görünüşte perçin gövdeleri kesilmiş olarak çizilir. Küçültülmüş resimlerde veya
küçük çaplı perçinlemede , çizilen perçin çapı (d) yerine perçin başı (d2) çapı çizilir, ancak
bu durumda tarama yapılmaz.

46
Tek sıra bindirme Çift sıra düz bindirme Çift sıra zigzaklı bindirme
perçinleme perçinleme perçinleme
t =2.d+8 mm t =2,6d+10mm t =2,6d+15mm
e =1,5.d e =1,5d e =1,5d
s =s1+s2 toplam sac e 1=0,8.t e 1=0,6.t
kalınlığı Çelik inşaat için perçin boyu Havşa başlı için perçin boyu
Kazan imalatı için l =s+1,5d l =s+d
perçin boyu l =s+1,7.d

Tek yamalı Perçinleme İki yamalı Perçinleme

t =2d+8 mm t =2,8d+8 mm
e =1,5d e =1,5d
e 1=0,9.e e 1=0,9.e
s 1=1,2s s 1=(0,7-0,8)s

Şekil 1.35: Perçinli birleştirmeler

47
 UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
İŞLEM BASAMAKLARI
¾ Parçaların, cıvata, somun ve rondela
kullanarak birleştiriniz.
¾ Parçaların saplama ile birleştirme
resimlerini çiziniz.
¾ TS çizelgelerinden kama seçmek ve
standart tanımını yapınız.
¾ Kamalı birleştirme resimleri çiziniz.
¾ Standart çizelgelerden yararlanarak pim
ve pimli birleştirme resimleri çiziniz.
48
ÖNERİLER
¾ Çizim yapacağınız kağıdı resim
masasına T cetveli yardımı ile dik
olarak bağlayınız.
¾ Çizim takımlarının temiz olmasına
dikkat ediniz.
¾ Pergel uçlarının çizgi kalınlıklarına eşit
olmasına dikkat ediniz.
¾ Resmin kağıda yerleştirilmesinde kenar
boşluklarının eşit olmasına dikkat
ediniz.
¾ Çizgi kalınlıklarına dikkat ediniz.
¾ Ölçülendirme kurallarına uyunuz.
¾ Teknik resim kurallarına uyunuz.
¾ Diş diplerini gösterirken çizgi
kalınlıklarına uyunuz.
¾ Saplama ölçülerinde Standard
çizelgelerden yararlanınız.
¾ Kama tipine göre TS çizelgelerinden
uygun kama ölçülerini seçiniz.
¾ Mil çapına ve kama boyuna göre ön ve
sol yan görünüşleri çiziniz.
¾ Sol yan görünüş de daire üzerinde b,h,
t1 ,t2 ölçülerine göre kama kesitini
çiziniz. Ön görünüşte L boyunu
işaretleyiniz.
¾ Kesit düzleminin geçtiği yerleri
belirtiniz.
¾ Tarama çizgilerini çiziniz. Resmi
koyulaştırınız.
¾ Pim türüne göre Standard çizelgeden
pim ölçülerini doğru olarak seçiniz.
¾ Ölçülerinin doğruluğundan emin
olduktan sonra resim üzerine yazınız.
¾ Birleştirilen parçaların kesit
resimlerinde her bir parçanın yönlerini
farklı olarak tarayınız.
 ¾ Tarama kurallarına dikkat ediniz.

¾ Perçinli birleştirmelerde uygun perçini

seçerek çiziniz.
¾ Sembollerle ifade edilen perçinleri
¾ Birleştirmede perçin sembollerini standardına uygun seçerek belirtiniz.
kullanınız.

49
 ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME
ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları dikkatlice okuyunuz. Doğru düşündüğünüz cevabı
şıkkın üzerini daire içine alarak işaretleyiniz. Bunu tek başınıza yapınız.

1. Aşağıdakilerden hangisi birleştirme elemanı değildir?

A) Cıvata-somun B) Pim C) Yay D) Kama

2. Aşağıdaki birleştirmelerden hangisi sökülemeyen birleştirmedir?

A) Kaynak B) Vidalı C) Kamalı D) Pimli

3. Aşağıdaki birleştirmelerden hangisi sökülebilen birleştirmedir?

A) Kaynaklı C) Lehimli
B) Pimli D) Perçinli

4. Dış profil açısı 55 derece olan , ölçüleri parmak cinsinden verilen vida hangisidir?
A) Whithworth vida C) Kare vida
B) Metrik vida D) Trapez vida

5. Cıvata başı yüksekliği ne kadar alınarak çizilmelidir?

A) K=0,8x d C) K=0,7 x d
B) K=0,9x d D) K=0,5xd

6. Somun resmi çizerken somun yüksekliği ne kadar alınmalıdır?

A) K=0,9x d C) K=0,7 x d
B) K=0,8x d D) K=0,5xd

7. Mil eksenine paralel takılarak çalışan kama hangisidir?

A)Enine kama C) Gupilya
B)Yarımay kama D) Boyuna kama

8. Düz Kama TS147/1- A b x h x l –C 45 b , hangisini anlatır?

A) Tip C) Genişlik
B) Boy D) Yükseklik

9. Pim TS 2337/1- Ax10 x 40 – 9SMn Pb 28 ifadesinde altı çizili kısım neleri ifade eder?
A)Pim çapı-boyu-tipi C) Pim tipi-boyu-çapı
B)Pim tipi-çapı-boyu D) Pim boyu-çapı-tipi

10. 1:50 koniklikte yapılırlar.Küçük çapları ve boyları ile ifade edilir.tanımına uygun ifade
aşağıdakilerden hangisindedir?
A) Maşalı pim C) Konik pim
B) Silindirik pim D)Kertikli silindirik pim

50
DEĞERLENDİRME

Sorulara verdiğiniz cevaplar ile cevap anahtarınızı karşılaştırınız, cevaplarınız doğru

ise performans değerlendirme testine geçiniz. Yanlış cevap verdiyseniz öğrenme faaliyetinin
ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar ediniz.

51
 PERFORMANS DEĞERLENDİRME
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
Resimdeki cıvatanın anma ve parçaların kalınlık ölçüleri ile altı köşe cıvata, rondela,
somun ve birleştirilecek parçaların resimleri verilmiştir. Aşağıda ölçü ve özellikleri verilmiş
olan bu standard elemanlar ile yapılan birleştirmeye ait montaj resminin, aşağıda verilen
yerleştirme ölçülerine göre; ön , yan ve üst görünüşlerini çiziniz.

¾ Altı köşe başlı cıvata TS 1021/6-M24 x 70 -4.8

¾ Altı köşe somun TS1026 /1 – M24 -6
¾ Düz rondela TS 79/2 –B25 -200H

Not: Verilmeyen ölçüleri resmin üzerinden alınız.

¾ Kullanılacak Alet ve Avadanlıklar

• A4 çizim kağıdı
• T cetveli
• Pergel
• Gönye takımı (450 ,60 0 , 90 0)
• Kalem ve silgi

İşlem basamakları ve önerilerde belirtilen hususları dikkate alarak birleştirme çizimini

yapınız.

52
 AÇIKLAMA: Aşağıda listelenen davranışlarını gözlediyseniz EVET,
gözleyemediyseniz HAYIR, sütununda bulunan kutucuğa (X) işareti koyunuz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır

1 Çizim araç-gereçlerini eksiksiz hazırladınız mı?
Çizim araç-gereçlerinin ve ortamın temiz olmasını
2
sağladınız mı?
İş parçasının şekline ve çalışma konumuna göre
3
bakış yönünü belirlediniz mi?
Seçilen bakış yönüne göre görünüş sayısını tespit
4
ettiniz mi?
Çizilecek görünüşlerin boyutuna göre standart ölçek
5
ve kağıt seçtiniz mi?
Seçilen ölçeğe göre kâğıt üzerine görünüşlerin
6
yerleşim planını yaptınız mı?
Görünüşlerde açıklama, ve ölçülendirme gereken
7
kısımlar için kesit düzlemi belirlediniz mi?
Standart makine elemanları birleştirme çizimlerinde
8
standart çizelgelerden yararlandınız mı?
9 Çizilen görünüşlerin simetrikliğini tespit ettiniz mi?
Ölçü bağlama ve ölçü çizgilerini kurallarına göre
10
çizdiniz mi?
11 Ölçü oklarını standartlara uygun olarak çizdiniz mi?
Ölçü rakamlarını kurallarına uygun olarak yazdınız
12
mı?
13 Antet bilgilerini eksiksiz ve doğru yazdınız mı?

DEĞERLENDİRME

Değerlendirmedeki davranışları sırasıyla doğru olarak uygulayabilmelisiniz.

Uygulayamadığınız davranıştan diğer davranışa geçmeniz mümkün olamayacaktır. Ölçme
soruları ve performans değerlendirme testi sonunda başarısız olduğunuz kısımlar hakkında
yeniden konu ve uygulama tekrarı yapınız. Cevaplarınızın hepsi doğru ise bir sonraki
faaliyete geçiniz.

53
 ÖĞRENME FAALİYETİ-2
ÖĞRENME FAALİYETİ-2
AMAÇ
Makine parçalarına ait ara kesitlerini alabilecek, çizimlerini yapabilecektir.

ARAŞTIRMA
Makine parçalarının ara kesitlerinin çizim metotlarını araştırınız. Makine üretimi
yapan işletmeleri geziniz, üretilen parçalarda oluşan ara kesitleri yüzey durumlarını
inceleyiniz. Topladığınız bilgileri teknik resim çizim ortamında arkadaşlarınızla tartışınız.
Teknik resimlerde kullanılan ara kesitlerin bulunmasında uygulanacak yöntemleri araştırınız.

2.ARAKESİT ALMAK
2.1. Ara Kesitlerin Bulunması
Kesişen cisimlerin birleşim yerlerine ara kesit denir. Cisimlerin kesişme durumuna
göre değişik arakesitler oluşur. Ara kesitler, görünüşlerde ara kesit yüzeyi veya ara kesit
çizgisi olarak görünür.

Şekil 2.1: Ara kesit yüzeyinin oluşması

Birçok cismin normal görünüşlerinde, cismin çeşitli yüzeyleri arasında meydana gelen
ara kesit çizgilerinin gösterilmesi gerekir. Bir resimde bulunan tüm çizgiler birer ara kesit
çizgisidir. Genellikle iki düzlemin arakesiti bir doğru çizgidir, bir düzlem ile bir silindirin ara
kesiti bir daire veya elipstir. Yüzeylerin ara kesiti terimi, geometrik yüzeylerin koni, silindir,
prizma gibi birbiriyle kesişmesi sonucu meydana gelen oldukça karışık çizgileri belirtir.

Makine parçalarındaki ara kesit çizgileri, prizma, silindir, koni, küre gibi geometrik
şekillerin kesişmesiyle meydana gelir. Ara kesit çizgilerinin görünüşlerde doğru
çizilebilmesi, gereken çizim metotlarının kullanılması ile mümkündür.

54
 Ara kesitlerin bulunmasında uygulanan başlıca metotlar:

¾ Paralel düzlemler metodu

¾ Merkezi düzlemler metodu
¾ Küreler metodu

2.1.1. Paralel Düzlemler Metodu

Bir düzlemin doğrularından yeteri sayıda seçilir ve bu doğruların her birinin diğer
düzlemi deldiği noktalar bulunur. Bu noktaların birleştirilmesiyle iki yüzeyin ara kesit çizgisi
elde edilir.

Şekil 2.2: Cisimden geçtiği varsayılan düzlemler

Şekil.2.3: Paralel düzlemler metodu ile eğik kesilmiş silindirin arakesiti

Eğik kesilmiş silindirin ara kesit yüzeyinin bulunması için çevresinde, silindir
eksenine paralel 12 eleman alınarak görünüş tamamlanır. Bu elemanlar ile silindirin eğik
yüzeyinin kesiştiği noktalar ara kesit noktaları olarak işaretlenir. Eğik yüzey üzerinde,
silindir ekseni ile sınır kenarına ait noktalar elipsin dönüş noktalarıdır. Bulunan noktalar
pistole veya elle uygun biçimde birleştirilerek elips yüzey çizilir.
55
2.1.2. Paralel Düzlemler Geçirerek Eğik Kesilen Koninin Ara Kesitini Bulma

Koni tabanına eğik kesildiğinde meydana gelecek ara kesit yüzeyi elipstir.

Şekil.2.4: Ara kesit düzlemi ve ara kesit yüzeyi

Şekil 2.5. de koninin tabanına paralel düzlemler (A,B,C,D) geçirilirse, paralel düzlem
daireleri meydana gelir. Koninin yanal yüzeyini izleyen paralel düzlem dairelerinin ara kesit
yüzeyi ile birleşim yerleri, ara kesit yüzeyi ile birleşim yerleri, ara kesit noktalarını verir. Ara
kesit noktalarının iz düşümleri çıkarılırsa , ara kesit bulunmuş olur.

Şekil.2. 5: Paralel düzlemler geçirme

Şekil.2.6’ da görüldüğü gibi paralel düzlemler (A,B,C,D), ara kesit bölgesinden uygun
aralıklarla geçirilmiştir. B düzleminin ön görünüşten geçişini incelersek;

I-Düzlemin ön görünüşteki izi çizilir. Düzlemin izi, 2 (6) nolu noktalarla ara kesitte
ortaklaşa birleşir.

II-B düzleminin üst görünüşünü bulmak için yatay iz düşüm düzlemine ışın taşınır.

III-B düzleminin üst görünüşteki dairesel bölümü çizilir. 2 ve (6) nolu ara kesit
noktalarının üst görünüşleri bulunur.

IV-Ön ve üst görünüşten taşınan ışınlarla 2 ve (6) noktalarının yan görünüşleri

bulunmalıdır.
56
 Diğer paralel düzlemlerle ilgili olarak aynı işlemler tekrar edilerek tüm ara kesit
noktalarının üst ve yan görünüşleri bulunur. Bulunan noktalar pistole ile birleştirilerek
çizildiğinde ara kesitin görünüşleri tamamlanmış olur. Şekil.2.6.

Şekil 2.6: Eğik kesilmiş koninin arakesitinin çizimi

2.1.3. Paralel Düzlemler Geçirerek Eğik Kesilen Kürenin Ara Kesitini Bulma

Kürenin ara kesit yüzeyi, iz düşüm düzlemlerinden birine dik, diğer ikisine eğik
konumda ise eğik bulunduğu düzlemlerde elips olarak görünür.

Şekil.2.7’ de, ara kesit yüzeyinin çizgi görüntüsünü aralıklarla kesen paralel
düzlemler.geçirilmiştir.

I-(A, B) Paralel düzlemleri ön görünüşten geçirilir ve ara kesit noktaları oluşur.

II-Bu noktalardan ön görünüşe ışın taşınır.
III- Paralel düzlem daireleri çizilerek ara kesit noktalarını üst görünüşte bulalım.
Bu düzlemler ile üstten görünüşte farklı çaplarda dairesel yüzeyler meydana gelir.
IV-Önden görünüşte eğik yüzey ile paralel düzlemlerin kesiştiği noktalar üstten
görünüşteki daireler üzerine taşınır. Kesişme noktaları ara kesit noktalarıdır. Bu noktalar eğri
çizgilerle birleştirilerek elips olan ara kesit yüzeyi çizilir. Yandan görünüş için ara kesit
noktaları taşındıktan sonra elips yüzey çizilerek tamamlanır.

57
 Şekil.2. 7: Eğik kesilen kürenin ara kesiti
2.1.4. Cisimlerin Birbirleriyle Kesişmesi

2.1.4.1.Altıgen Piramit Ile Altıgen Prizmanın Ara Kesiti

Önce iki cismin kesiştiği ortak ara kesit noktalarından kolaylıkla belirlenebilecek
alanlara dikkat edilmelidir (Şeki2.8).

Şekil.2. 8: Cisimlerin birbiri ile kesişmesi

58
Şekilden ön görünüşte altıgen
prizmanın altıgen pramiti deldiği
üstteki kenarında ,4 nu’lu noktaların;
alt kenarında ise 1nu’lu noktaların
olduğu görülür. Bu noktaların üçer
görünüşü ilgili ışınların izlenmesiyle
bulunur.

Paralel düzlemin geçirilmesi:Paralel

düzlemin geçişinde (Şekil.2.8 )
I-Yan görünüşte 2-6 noktalarından
paralel düzlem çizgisinin geçişini
yapmak.
II-Paralel düzlemin üst görünüşteki
altıgen iz düşümünü çizilmelidir.
(Paralel düzlemin, pramitten geçen
bölümünün ,altıgen olacağına dikkat
edilmelidir.)
III-Yan görünüşten 2 nu’lu noktayı
taşıyınız.
IV-Ara kesitin 2 nu’lu noktasını üst
görünüşünü ,altıgen üzerinde
bulunuz.
V-Ön görünüşte 2 nu’lu noktayı
bulmak
Böylece, ara kesite ait 2-6
noktalarının görünüşleri
tamamlanmış olur.
Ara kesitin tamamlanması:İkinci
paralel düzlem, 3-5 noktalarından
geçirilerek ara kesit yerleri bulunur
(Şekil.2.8 ). Ön ve üst görünüşte
bulunan noktalar; 1,2,3,4. sıraya göre
doğru parçalarıyla birleştirilerek ara
kesit ve görünüşler tamamlanır.

Şekil.2.9: Altıgen piramit ile altıgen prizmanın ara

kesiti

59
60
 Şekil.2.10: Altıgen piramit ile silindirin ara kesiti
2.1.5. Merkezi Düzlemler Metodu

Bu metotta merkezi S noktasından geçtiği varsayılan eğik düzlemler (A,B,C,D); cismi,

üçgen dilimlere ayırır. Aşağıdaki şekilde A merkezi düzlemin geçişini ele alacak olursak:

Şekil.2.11: Merkezi düzlem

¾ Koni tabanında A düzlemine ait 2 ve 12 noktalarından ön görünüşteki S
merkezine ışın taşınarak; ara kesit noktalarının ön görünüşü a bulunmuş olur.
¾ Ön görünüşte bulunan ara kesit noktalarından yatay iz düşüm düzlemine ışın
taşıyarak , ara kesit noktalarının üst görünüşü bulunur.
¾ Ön görünüşteki noktalardan yan görünüşe ışın taşınır.
61
 ¾ Üst görünüşten yan görünüşe ışın taşınarak ara kesit yüzeyinin noktaları
bulunur. Ara kesit noktaları, merkezi düzlem üçgenlerine ait kenarlar üzerinde
olacaktır.

Şekil.2.12: Merkezi düzlemler metodu ile eğik kesilen koninin ara kesiti
2.1.6. Küreler Metodu

Bu metotta, aynı merkezli kürelerden daire kesitli cisimlerin geçtiği düşünülür.

Böylece, kürelerde de daire kesitleri oluşturacağından bu dairelerin teğet noktaları, kesişen
cisimlerin ara kesitini verecektir.

2.1.7. Eksenleri ile Birlikte Dik Kesişen Silindirlerin Ara Kesiti

Aşağıdaki şekilde d çaplı silindirin, D çaplı silindire girdiğini düşünerek ara kesitlerini
bulalım. Silindirlerin ikisinin de küreden geçebilmesi için; en küçük kürenin çapı 2Rı= D
olmalıdır.

Ara kesitlerin temel noktaları, silindirlerin ayrıtlarını dik kesiştiği köşelerdir. Diğer ara
kesit noktaları, kürelerle bulunur.

Arakesitin 1 nolu noktasını şöyle bulabiliriz;

2Rı =D çaplı küre yayı çizilir ve A noktası bulunur. d çaplı silindirin küre ile oluşan
ve A’dan geçen daire çizgisi çizilir. Bu çizgi, ortak düşey eksene dik olması gerekir. D çaplı
silindirin küre ile oluşturduğu daire kesit çizgisi ortak yatay eksene dik olarak taşınır.

Çizgilerin kesim noktası, ara kesitin 1 nolu kesim noktasını verir.1 nolu nokta ara kesit
eğrisinin tepe noktasıdır. D çapından büyük küreler çizilerek aynı işlemlerin benzeri
uygulanarak ara kesitin diğer noktaları 2 bulunur.Bu noktalar kürenin silindir ayrıtlarıyla
oluşan kesim yerlerinden ortak eksenler dik çizilerek ve kesiştirilerek bulunur.
62
 Noktaların eğri parçaları ile birleştirilmesi sonucu, ara kesit çizgisi tamamlanmış olur.

Şekil.2.13: Eksenleri ile birlikte dik kesişen silindirlerin ara kesiti

2.1.8.Eksenleri ile Birlikte Dik Kesişen Konilerin Ara Kesiti

Kullanılacak en küçük küre, büyük koninin yan ayrıt çizgilerine teğet olmalıdır.
Arakesitin temel noktaları, koni ayrıtlarının kesim noktalarıdır. Aşağıdaki şekilde 1
nolu ara kesit noktasını bulmak için R yarıçaplı küre kullanılır.2 nolu noktanın bulunması da
ilgili küreye göre, aynı yöntemle bulunur.

Şekil 2.14: Eksenleri ile birlikte dik kesişen konilerin ara kesiti

63
 UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
İŞLEM BASAMAKLARI
¾ Tabana eğik kesilmiş silindirin
görünüşleri ve yan görünüşteki
kesit yüzeyini çiziniz.
¾ Küre metodu ile eksenleri aynı
düzlemde olan iki silindirin
kesişmesinden meydana gelen ara
kesiti çiziniz.
¾ Kesme düzlemleri metodu ile aynı
çaptaki iki silindirin kesişmesinden ¾ Bulunan noktaları pistole ile birleştirip
meydana gelen ara kesiti çiziniz.
¾ Kesme düzlemleri metodu ile kare
prizmanın kare prizma ile
kesişmesinden meydana gelen ara
kesiti çiziniz.
ÖNERİLER
¾ Çizim yapacağınız kağıdı resim
masasına T cetveli yardımı ile dik
olarak bağlayınız.
¾ Çizim takımlarının temiz olmasına
dikkat ediniz.
¾ Pergel uçlarının çizgi kalınlıklarına eşit
olmasına dikkat ediniz.
¾ Resmin kağıda yerleştirilmesinde kenar
boşluklarının eşit olmasına dikkat ediniz.
¾ Çizgi kalınlıklarına dikkat ediniz.
¾ Teknik resim kurallarına uyunuz.
¾ Silindirin çevresini 12 eşit parçaya
bölünüz.
¾ Eğik yüzey üzerindeki noktaları diğer iz
düşümlere paralel taşımaya dikkat
ediniz.
¾ Bulunan ara kesit noktalarını pistole ile
veya serbest el ile çiziniz
¾ Dikey silindir ile yatay silindirin
eksenlerinin kesişme noktası M1 olmak
üzere iki silindirin sınır çizgilerini kesen
farklı çaplarda küreler geçiriniz.
¾ Daha çok ara kesit noktası bulmak için
çok sayıda küreler geçirebilirsiniz.
¾ Bulunan ara kesit noktaları pistole veya
serbest elle birleştirip ara kesiti
tamamlayınız.
¾ Deliğin eksen üzerindeki noktaları
görünüşlerde bulunuz.
¾ Silindir eksenine paralel düzlemleri
geçirilip ara noktaları bulunuz.
ara kesiti tamamlayınız.
¾ Prizma ayrıtlarının diğer prizmanın
yüzeylerinin çizgi görüntüsünü deldiği
noktalarla ara kesiti bulunuz.
¾ Burada düşey konumlu prizmanın
yüzeyleri üsten görünüşte çizgi
görüntüsünde, yatay konumlu prizmanın
yüzeyleri de yandan görünüşte çizgi
görüntüsünde olduğuna dikkat ediniz.
64
¾ Üst görünüşte, prizma yüzeylerinin çizgi
görüntüsü ile diğer prizmanın ayrıtlarının
kesiştiği noktalar, işaretlenip ön görünüşe
taşıyarak ara kesitleri bulunuz.
¾ Taşıma esnasında, çizgi kalınlıklarına ve
paralelliklerine dikkat ediniz.

65
 ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME
ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları dikkatlice okuyunuz. Doğru düşündüğünüz cevabı
şıkkın üzerini daire içine alarak işaretleyiniz. Bunu tek başınıza yapınız.

1. Paralel düzlemler geçirilerek eğik kesilen bir koninin ara kesit yüzeyi nasıl görünür?
A) Elips B) Daire C) Piramit D) Parabol

2. Kesişen cisimlerin birleşim yerlerine ne ad verilir ?

A) Kesişme noktası B) Kesit Yüzeyi C) Ara kesit D) Birleştirme düzlemi

3. Aşağıdakilerden hangisi , ara kesit görünüşlerin bulunmasında uygulanan metotlardan

değildir?
A) Paralel düzlemler metodu B) Merkezi düzlemler metodu
C) Küreler metodu D)Çokgenler metodu

4,5,6,7,8 ve 9. Soruları yandaki

şekle göre cevaplandırarak boşlukları
doldurunuz.

Koni düzlemlerle değişik açılarda

kesildiğinde ara kesit yüzeyleri farklı
özellikler de çıkar. Bu yüzeyler;

Aşağıdaki boşluk doldurma sorularını dikkatlice okuyunuz. Doğru düşündüğünüz

cevabı boşluk içine yazınız. Bunu tek başınıza yapınız.

4. Tepe noktasından geçen düzlem ile …….meydana gelir.

5. Koninin tabanına paralel kesen düzlem ile ……..yüzey meydana gelir.

6. Koni ile tabanına eğik geçen düzlem ile ……….yüzey meydana gelir.

7. Koninin görünüşteki sınır çizgisine paralel geçen düzlem ile ……….yüzey

meydana gelir.

8. Konin eksenine paralel geçen düzlem ile ……….yüzey meydana gelir.

9. Konin tepe noktasından geçen düzlem ile…….yüzey meydana gelir.

66
DEĞERLENDİRME

Sorulara verdiğiniz cevaplar ile cevap anahtarınızı karşılaştırınız, cevaplarınız doğru

ise performans değerlendirme testine geçiniz. Yanlış cevap verdiyseniz öğrenme faaliyetinin
ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar ediniz.

67
 PERFORMANS DEĞERLENDİRME
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki eksenleri dik kesişen silindirlerin ara kesitini küreler metodu ile çiziniz.
İşlemi yapabilme süresi = 2 ders saati

¾ A4 çizim kağıdı
¾ T cetveli
¾ Pergel
¾ Gönye takımı (450 ,60 0
, 90 0)
¾ Kalem ve silgi
¾ Pistole

68
 AÇIKLAMA: Aşağıda listelenen davranışlarını gözlediyseniz “evet”,
gözleyemediyseniz “hayır” sütununda bulunan kutucuğa (X) işareti koyunuz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır

1 Çizim araç-gereçlerini eksiksiz hazırladınız mı?
Çizim araç-gereçlerinin ve ortamın temiz olmasını sağladınız
2
mı?
Çizilecek görünüşlerin boyutuna göre standart ölçek ve kâğıt
3
seçtiniz mi?
4 İz düşümleri paralel taşıyabildiniz mi?
Paralel düzlemler metodunu kullanarak ara kesit çizebildiniz
5
mi ?
Cisimlerin bir birini kesmesi ile oluşan ara kesitleri uygun
6
metotla çizdiniz mi?
7 Küreler metoduyla ara kesit çizdiniz mi?
8 Antet bilgilerini eksiksiz ve doğru yazdınız mı?

DEĞERLENDİRME

Değerlendirmedeki davranışları sırasıyla doğru olarak uygulayabilmelisiniz.

Uygulayamadığınız davranıştan diğer davranışa geçmeniz mümkün olamayacaktır. Ölçme
soruları ve performans değerlendirme testi sonunda başarısız olduğunuz kısımlar hakkında
yeniden konu ve uygulama tekrarı yapınız. Cevaplarınızın hepsi doğru ise modül
değerlendirmeye geçiniz.

69
 MODÜL DEĞERLENDİRME

MODÜL DEĞERLENDİRME
Aşağıda belirtilen uygulama faaliyetini gözlenecek davranışları dikkate alarak
gerçekleştiriniz. İşlemi yapabilme süresi=4 ders saatidir.

Aşağıda resmi ve ölçüleri verilen iki levha ;

¾ A ekseninde silindirik pim TS 2337/1 A 10 x 80

¾ C ekseninde Konik pim TS2337/12 10 x 80
¾ B ekseninde Rondela kullanarak M20x 105 cıvata ve M20 somun ile
birleştiriniz.

Rondela TS79/2 -22

70
 AÇIKLAMA: Aşağıda listelenen davranışları gözlediyseniz “evet”,
gözleyemediyseniz “hayır” sütununda bulunan kutucuğa (X) işareti koyunuz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır

1 Çizim araç-gereçlerini eksiksiz hazırladınız mı?
Çizim araç-gereçlerinin ve ortamın temiz olmasını
2
sağladınız mı?
İş parçasının şekline ve çalışma konumuna göre
3
bakış yönünü belirlediniz mi?
Seçilen bakış yönüne göre görünüş sayısını tespit
4
ettiniz mi?
Çizilecek görünüşlerin boyutuna göre standart ölçek
5
ve kağıt seçtiniz mi?
Seçilen ölçeğe göre kâğıt üzerine görünüşlerin
6
yerleşim planını yaptınız mı?
Görünüşlerde açıklama, ve ölçülendirme gereken
7
kısımlar için kesit düzlemi belirlediniz mi?
Standart pim , cıvata somun birleştirme çizimlerinde
8
standart çizelgelerden yararlandınız mı?
9 M20 Altı köşe başlı cıvata çizebildiniz mi?
10 M20 Altı köşe başlı somun çizdiniz mi?
11 Rondela çizimini standartlara göre yaptınız mı?
12 Kesit alarak uygun taramaları yaptınız mı?
13 Ölçü oklarını standartlara uygun olarak çizdiniz mi?
Ölçü rakamlarını kurallarına uygun olarak yazdınız
14
mı?
15 Antet bilgilerini eksiksiz ve doğru yazdınız mı?

DEĞERLENDİRME

Sorulara verdiğiniz cevaplar ile değerlendirme kriterlerini karşılaştırınız. Modülün

değerlendirilmesi sonucunda eksik olduğunuz konuları yeniden tekrar ederek eksik
bilgilerinizi tamamlayınız. Hayır cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli
görmüyorsanız modülü tekrar ediniz. Kendinizi yeterli görüyorsanız bir sonraki modüle
geçmek için öğretmeninize başvurunuz.

71
 CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI

1 C
2 A
3 B
4 A
5 C
6 B
7 D
8 C
9 B
10 C

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI

1 A
2 C
3 D
4 Nokta
5 Dairesel
6 Elipsel
7 Parabol
8 Hiperbol
9 Üçgen

72
 KAYNAKLAR

KAYNAKLAR
¾ AKBIYIK, Aksun,Kudret KANDEMİR, Kemal TÜRKDEMİR,Teknik Resim
II,Bilal Ofset,Denizli, 2001.
¾ ÖZKARA, Hamdi, Tesviye-Makine Meslek Resmi II,Türkiye, 2000.
¾ ÖZÇİLİNGİR, Nail ve ŞEN, İ. Zeki. Makine Meslek Resmi I. İstanbul, Ege
Reklam Basım Sanatları Tesisleri, 2000.
¾ Türk Standartları Enstitüsü’nün konularla ilgili standartları.

73