1

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NEFT VƏ SƏNAYE UNİVERSİTETİ

Qazneftmədən ______ fakültəsi
Neft-qaz mühəndisliyi kafedrası
Qr.235.4 050606 Neft/qaz mühəndisliyi _____________ ixtisası

BURAXILIŞ İŞİ
Rotorlu idarə edilən sistemlərin tədqiq edilməsi____________________________
Tələbə: ______________________________________________Tarverdiyev X.Z.

Rəhbər: t.e.n.,dosent ______________________________________Səfərov Y.İ.

Məsləhətçilər:

Kafedra müdiri AMEA-nın müxbir-üzvü t.e.d., professor _________Salavatov T.Ş.

BAKI 2018
 2

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NEFT VƏ SƏNAYE UNİVERSİTETİ

Fakultə Qazneftmədən______________________________________
İxtisas 050606.1 Neft-qaz mühəndisliyi_________________________
Kafedra Neft-qaz mühəndisliyi___Qrup № 235.4____________
Tələbə Tarverdiyev X.Z _______________________
Buraxılış işinin tapşırığı
1.Buraxılış işinin mövzusu. “Rotorlu idarə edilən sistemlərin tədqiq edilməsi”
2.Buraxılış işi üzrə ilkin verilənlər.GİRİŞ. FƏSİL 1. ROTORLU İDARƏ
EDİLƏN SİSTEMLƏRİN TƏDQİQ EDİLMƏSİ. 1.1. Mövzuya aid dərc
olunmuş elmi-texnikiədəbiyyaın tədqiq edilməsi (icmal) Balta sürət
texnologiyası və bəzi MWD alətləri FƏSİL 2. ROTORLA MAİLİ VƏ ÜFÜQİ
QUYULARIN İDARƏOLUNAN SİSTEMLƏRİ. 2.2. Rotorla idarəolunan
sistemin texnologiyası 2.3. Əməliyyat baxışı 2.4. RSS BHA konfiqurasiyası
FƏSİL III. TOOL KONFİQURASİYASININ TƏHLİLİ VƏ ONUN MAİLİ
VƏ ÜFÜQİ QUYULARDA QAZIMA ALƏTİNİ İDARƏ EDİLMƏSİNDƏ
ROLU.3.1. Qazma rejimi parametrinin təhlili 3.2. Qazıma təcrübəsinin təhlili
3.3.RSS və idarəolunan mühərriklərin
təhlil edilməsi3.4. RSS və idarə olunan mühərrikləri müqayisə
edilməsi.NƏTİCƏ.
4.İstifadə olunan ədəbiyyat
4.Qrafiki materialların sayı və məzmunu.
5.Buraxılış işinin bölmələri üzrə məsləhət (ehtiyac olduğu hallarda)

6.Buraxılış işinin hazırlanıb ilkin müdafiə vaxtı_________________________

7.Tapşırığın verilmə
vaxtı___________________________________________

Kafedra müdiri: AMEA-nın müxbir-üzvü t.e.d., professor_____Salavatov T.Ş.

Buraxılış işinin rəhbəri:t.e.n.,dosent Səfərov Y.İ.
Tapşırığı icra etməyə qəbul etdim_________________________________
(tələbənin imzası, tarix)
 3

REFERAT

Buraxılış işi girişdən və üç fəsildən ibarətdir. Birinci fəsildə maili və üfüqi

quyuların qazılması zamanı idarə olunan rotor sistemlərindən bəhs edilir. Qeyd edilir
ki, neft yataqların işlənməsinə sərf edilən bütün vəsaitin 50%-dən çoxunu quyuların
qazılmasına sərf edilir, daha sonra dəniz stasionar platformalarda küt quyuların
qazılması məsələsinə baxılmışdır.
İkinci fəsildə rotorla maili və üfüqi quyuların qazılması zamanı idarə
olunmasından bəhs edilir. Bu fəsildə quyudibi hidravliki mühərriklə maili və üfüqi
quyuların qazılması zamanı müxtəlif xüsusiyyətli mürəkkbələşmələr yaranmağın
səbəbləri (başlıca səbəb – qazıma alətini quyu gövdəsinin aşağı hissəsində təmasda
olmasıdır) araşdırılır.
Üçünсü fəsildə TOOL konfiqurasiyasının təhlili və onun maili və üfüqi
quyuların qazıma alətinin idarə edilməsində rolundan bəhs edir. Burada hidravlik
mühərrik və rotor kombinə edilmiş idarə edilməsində qazıma rejimi parametrlərinin
təhlili verilmişdir.
İşin axırında tədqiqatların nəticələri və istifadə edilmiş ədəbiyyat verilmişdir.
 4

РЕФЕРАТ

Выпускная работа состоит из введения, трех глав, выводов и списка

использованной литературы.
В первой главе рассматриваются роторные системы при бурении
горизонтальных и вертикальных скважин. Отмечается, что более 50% вложений
идет на бурение скважин, далее рассмотрен вопрос кустового бурения на
стационарных платформах.
Вторая глава посвящена исследованию системы управления роторного
бурения горизонтальных и вертикальных скважин. Подробно рассмотрены
причины возникновения осложнений при бурении горизонтальных и
вертикальных скважин.
В третьей главе определяется значение конфигурации TOOL и ее роли в
управлении процессом бурения горизонтальных и вертикальных скважин, а
также анализируются параметры режимов бурения при комбинированном
способе.
В конце работы делаются выводы и приводится список использованной
литературы.
 5

ABSTRACT

Outbound work is based on the introduction, three main chapters, the results
and the list of used literatures.
In the first chapter, rotor systems are considered horizontally and vertical
wells. It is thought that more than 50% of the driving directions to the borehole is still
discussed in the question of bushes on stationary platforms.
The second chapter is based on the horizontal and vertical boreholes of the
rotor unit. They are characterized by the increase in bursts at horizontal and vertical
wells.
In Chapter three, the TOOL value defines the role of the horizontal and vertical
drilling operations in the horizontal and vertical wells, and the parameters are
analyzed in the combinator mode.
At the end of the workshop, the results are made and the list is used.
 6

MÜNDƏRİCƏT

Səh
GİRİŞ.................................................................................................... 7
FƏSİL 1. ROTORLU İDARƏ EDİLƏN SİSTEMLƏRİN TƏDQİQ
EDİLMƏSİ............................................................................................ 9
1.1. Mövzuya aid dərc olunmuş elmi-texnikiədəbiyyaın tədqiq edilməsi
(icmal)............................................................................................. 9
1.2. Balta sürət texnologiyası və bəzi MWD alətləri...................................... 19
FƏSİL 2. ROTORLA MAİLİ VƏ ÜFÜQİ QUYULARIN İDARƏOLUNAN
SİSTEMLƏRİ.......................................................................................... 26
2. 1. Rotorla idarəolunan sistemlərinin əsasları............................................. 26
2.2. Rotorla idarəolunan sistemin texnologiyası....................................... 28
2.3. Əməliyyat baxışı................................................................................ 30
2.4. RSS BHA konfiqurasiyası.................................................................. 33
FƏSİL III. TOOL KONFİQURASİYASININ TƏHLİLİ VƏ ONUN MAİLİ
VƏ ÜFÜQİ QUYULARDA QAZIMA ALƏTİNİ İDARƏ EDİLMƏSİNDƏ
ROLU......................................................................................................... 35
3.1. Qazma rejimi parametrinin təhlili....................................................... 35
3.2. Qazıma təcrübəsinin təhlili................................................................. 36
3.3.RSS və idarəolunan mühərriklərin təhlil edilməsi.................................... 38
3.4. RSS və idarə olunan mühərrikləri müqayisə edilməsi............................. 40
NƏTİCƏ.................................................................................................... 43
ƏDƏBİYYAT........................................................................................... 44
 7

GİRİŞ
Problemin müasir vəziyyəti. Hal-hazırda maili və üfüqi quyuların
qazılmasında aktiv olaraq idarə olunan rotor sistemi çox geniş tətbiq olunur. Əvvəllər
böyük həcmdə maili və üfüqi quyular quyudibi mühərriklərin istifadəsilə qazılırdı.
Belə ki, quyudibi mühərriklərlə üfüqi quyuların qazılması zamanı cidi çətinliklər
yaranırdı. Bunlardan başlıcası - şlamın üfüqi və böyük inhiraflı quyuarda yer səthinə
qaldırmaq, böyük sürtünmə qüvvəsi nəticəsində baltaya oxboyu yükün verilməsinin
çətinliyidir. Bu çətinliklər üfüqi intervalın uzunluğunun böyüməsi ilə artırdı.
Yuxarıda qeyd edilən rejimli qazımada fırlanma çatışmamazlığı səbəbindən
başqa mürəkkəbləşmələr yaranır. Əgər qazıma kəməri maili və üfüqi imtervallarda
quyu lüləsini aşağı hissəsinə yatırsa, bu zaman qazıma məhlulunun qazıma borusu
ətrafında qeyri-bərabər axın yaranır, bu isə qazılmış süxur hissəciklərinin qaldırılması
imkanını azaldır.
Bu yaranmış vəziyyət süxur hissəciklərinin quyu divarının aşağı hissəsinə
yığılmasına şərait yaradır və müəyyən təbəqə yaranır, bu isə qazıma kəmərinin
tutulma riskini artırr.
İRS-in əsasını QKAH fırlanması zamanı quyu oxundan fasiləsiz olaraq
uzaqlaşma imkanı təşkil edirdi. Hal-hazırda bu tip sistemləri Beyker Hyuz,
Hallyburton, Nobl Drilling şərkətləri hazırlayır.
Aktuallığı. Rotorla idarə olunan sistemlər konstruksiyalarına görə bir-
birindnən fərqlənir, iş prinsipləri isə qazıma kəməri ilə birlikdə daxili və ya xarici
inhirafetdirici elementi olan telemetrik sistem borusunun fırlanmasıdır. Sonuncu
elektronika vasitələrinin köməyilə idarə olunur, qazıma kəmərinin fırlanması
sinxronlaşdırılır və fsiləsiz olaraq quyu divarı ilə və ya baltaya yaxın val ilə kontaktda
olu, bu da quyu lüləsinin trayektoriyasının müntəzəm idarə olunmasına imkan verir.
İşin məqsədi. İdarə olunan rotor sistemi çox böyük inhiraflı və üfüqi quyuların
qazılamsına imkan verilməsidir.
İşin qarşısında duran əsas məsələlər. Neft yataqlarında qazılan quyularda baş
verən mürəkkəbləşmələrin səbəblərinin öyrənilməsi və bunların qarşısını almaqdan
 8

ötrü texnloloji tədbirlərin işlənməsi.Qazıma zamanı mürəkkəbləşmələr yaranacaq

amillərin tədqiqi və bunların qarşısını almaq üçün tədbirlərin işlənməsi.
Tədqiqat üsulu. Qarşıya qoyulmuş məsələlər mədən məlumatlarına rotor idarə
sistemindən və riyazi təhlil metodundan istifadə olunmaqla həll edilmişdir.
Elmi yenilik.
1.Təhlil nəticəsində maili və üfüqi quyuların qazılamsı zamanı idarə olunan
rotor sistemi təklif edilmişdir.
2.Tədqiqat nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, heç bir texnologiyanın işdə
təsvir etdiyi üstünlükləri var. İşdə üstün cəhəti olan texnologiya seçilmişdir.
3.RSS texnologiyası ROP daha əhəmiyyətlidir. Eyni neft yatağı və eyni qazıma
mühitində hidravliki mühərriklə qazılmış quyularda 54% daha yüksək olan RSS ilə
qazılması təklif olunmuşdur.
 9

FƏSİL 1. ROTORLU İDARƏ EDİLƏN SİSTEMLƏRİN TƏDQİQ

EDİLMƏSİ
1.1. Mövzuya aid dərc olunmuş elmi-texnikiədəbiyyaın tədqiq edilməsi
(icmal)

Maili və üfüqi quyuların qazılması və neft-qaz yataqlarının açılması ən önəmli

məsələlərdən biridir. Neft yataqlarının işlənməsinə sərf edilən bütün vəsaitin 50% -
dən çoxu quyuların qazılması üçün sərf edilir. İstiqamətli qazma platformalarından
dənizdə küt qazma işləri, milli parklar kimi ətraf mühitə həssas ərazilərdə neft
ehtiyatlarının asanlaşdırılması, üfüqi quyuların qazılması yolu ilə pay bölgəsində
filtrasiya sahəsinin artırılması və bu quyulardan hasilatın artırılması, həmçinin
çoxtərəfli tamamlanma və geo-idarə.
1933-cü ildə Kaliforniyada ilk maili istiqamətli neft quyuları qazılmışdır [1].
Tezliklə, Meksika Körfəzində dəniz sularında yönlü qazma başlandı. Bu cür quyu
əsasən başlanğıc istiqamətdə qaya traektoriyalarının sapmasını təmin etmək
məqsədilə sınaq kimi texnoloji və alətlərdən istifadə etməklə ya da başqalarından
istifadə etməklə qazılmışdır. Bundan sonra quyu qazma prosesi zamanı istiqamətini
dəyişdirmək imkanı olmayan yaxşı traektoriya üçün passiv nəzarət təmin etmək üçün
nəzərdə tutulmuş bir neçə stabilləşdirici qazıma alətini aşağı yığımında istifadə
edərək yaxşı yollar üçün bəzi nəzarət səviyyəsi əldə edilmişdir.
1962-ci ildə, ilk növbədə, dəniz platformasından dəniz yatağının işlənməsinə
başlamaq üçün ilk təcrübə və praktiki bacarığı təmin edən, müsbət köçürmə və
əyilmiş subs ilə hidravlik mühərrikləri istifadə edən ilk sistem tətbiq edilmişdir.
Hidravliki mühərriklu yönlü qazma sistemi Kaliforniya əyalətində tətbiq olundu və
tezliklə Meksikanın Körfəzində yerləşən neft quyularında yayıldı. Nəhayət, bu gün
dünyada yaygın olaraq istifadə edilən müasir dayanıqlı mühərriklər sistemlərinə
çevrildi [2].
İlk növbədə quyuların əksəriyyəti sadə "S" şəklində və ya "J" şəklində
(həmçinin "qurmaq və saxlama") traektoriyalarla qazılmışdır. Belə növlərdən istifadə
edərək, BHA-nın rotasiya tipində dəyişdirilə biləcəyi və rotasiya rejimində davam
 10

etdiriləcəyi təqdirdə, bərkidilmiş quyu ilə qazıma mühərriki ilə başlana bilər. Belə
yaxşı yolların əsas məqsədi seçilmiş hədəfə dəqiq qazma deyil, qazma quyusunun
başlanğıc koordinatlarından sonuncu quyu deformasiya koordinatlarının bəzi
planlaşdırılan hədəf sahəsinə qədər yerinin dəyişdirilməsidir. Traektoriyanın meyl
baxımından və azimutda daha çox düzəlişlər edilməsi lazım olduqda, fırlanan BHA-
dan əlavə qazma həyata keçirmək və sonra bu mühərriklə sürüşmə aparmaq üçün
bükülmüş alt qazımalı mühərrik ilə BHA-nın işə salınması lazımdır. qazma istənilənə
qədər. Ümumiyyətlə, BHA, qazıma mühərrikləri ilə qısa bir məsafədə aralandı və
daha sonra novdan çıxdı və yenə fırlanan BHA ilə əvəz edildi. Beləliklə, traektoriya
üçün dəqiq nəzarətin saxlanması çox sərfəli və çox praktik bir proses idi [3].
Bent sub-qazıma mühərrikləri istiqamətləndirici qazma işləri üçün 1980-ci ilin
sonuna qədər yalnız düzəlişlərdə istifadə edilmişdir. 1985-ci ildə idarə olunan
mühərrik texnologiyası tətbiq edilmişdir. Bu texnologiya əlavə qazma işləri olmadan
qazma işləri zamanı yaxşı yola nəzarət imkanını təmin edərək, istiqamətləndirmə
qazma işinin effektivliyini artırmışdır. Eyni zamanda, yaxşı yolun traektoriyasına
nəzarətin səmərəliliyinin artırılması ilə bağlı digər texnologiyalar tətbiq edilmişdir ki,
bu da istiqamətli qazma imkanlarını çox yaxşılaşdırmışdır. BHA'ları, MWD
sistemleriyle ve endüstriye sağlanan yönlendirici mühərriklərı, daha karmaşık ve
daha uzun süreli yol yollarını qazma imkanı vermişdir.
Bəzi quyular müəyyən növ su anbarlarından istehsalın gücləndirilməsinin
səmərəli yoludur. 3-D seysmik texnologiya resurs menecerlərinə daha kiçik və daha
mürəkkəb bir anbar tənzimləyicisini təyin etmək imkanı verməyə başladı. LWD
qabiliyyəti, quyu qazılan quyu kimi formalaşmanın qiymətləndirilməsini təmin etdi.
Bunun nəticəsi olaraq, geokimyəvi hərəkətə gətirib çıxardı ki, quduqdan əvvəlcədən
təyin edilmiş bir geometrik traektoriya əsasında deyil, real vaxt ölçülmüş formalaşma
parametrləri əsasında idarə olunmalıdır.
Bu gün, yönlü quyuların əksəriyyəti sükan çənləri mühərriklərından istifadə
edərək qazılmışdı. Bu tip alt quyruq qurğusu qazma bitinə bəzi hidravlik təzyiq tətbiq
etmək üçün bir maye güc və bükülmüş sub istifadə edir, belə ki, istənilən istiqamətdə
lazımi it-ayağın şiddəti ilə qazma mümkün olur. Sürətli sürüşmə əməliyyatları ilə
 11

yönlü nəzarət və ya sükan idarə olunur. Dəzgahın sürüşmə prosesində, alət üz yönü
deyilən bəzi xüsusi istiqamətə yönəldilir. Sürüşmə zamanı yalnız qazma biti qazıma
mühərrikinin hidravlik gücüylə fırlanır, qalan hissəsi də qazma işarəsi dönmədən
qalır. Hidravliki mühərrikinin inşası, materialları və tətbiqi texnologiyasında
innovasiyalar artıq 50 ildən artıqdır ki, qazma sənayesində vacib məsələlərdən biridir.
Sabalta mühərriklər effektiv yönlü qazma prosesinin təmin edilə biləcəyi ən təsirli və
etibarlı alətlərdən birinə çevrilmişdir. Hidravliki mühərrikli tətbiqin digər əhəmiyyətli
xüsusiyyəti, RSS kimi digər yönlü qazma vasitələrinə nisbətən aşağı qiymətdir.
Ümumilikdə, qazma mühərriki bu gün effektiv, etibarlı test edilmiş və nisbi qazma
nəzarətində nisbətən ucuz vasitədir.
Mühərriklə qazma işlərinin ROP xüsusilə hidravliki mühərriki üçün güclü və
zəif bir xarakter daşıyır. Sürüşmə əməliyyatları apararaq yönlü nəzarət olduqca yavaş
bir proses ola bilər - ROP rotasiya rejimindən iki dəfə az ola bilər. Bir BHA üçün
ümumi yüksək sürəti hələ də kifayət qədər əhəmiyyətli olmasına baxmayaraq, çox
vaxt biz sürüşmə rejimində sürüşmə rejimini yalnız qazma zamanı yaxşı yola
düzəltmək lazım deyil. Sürüşmə ilə düzəliş edildikdən sonra daha yüksək ROP ilə
fırlanma rejimində düz bir hissəyə qazmağı davam etdirmək mümkündür. Rotasiya
rejimində qazıma mühərriki əlavə ROP təmin edir, çünki bu rejimdə mühərriki və
dönmə enerjisindən gələn hidravlik güc birləşdirilir və beləliklə altındakı qazma
bitində yüksək at gücü dəyərləri təmin edir. Hidravlik mühərriklərin bu üstünlüyü,
RSS kimi digər rəqabət aparan texnologiyalarda, hidravlik enerji istifadəsinin oxşar
prinsipi bir şəkildə tətbiq edilməlidir. T. Warren [3] qeyd edir ki, əks halda,
traektoriyanın parametrləri ilə uzunmüddətli qazma sahələrinin ROP-u sabitləşməsi
istiqamətində kiçik istiqamətdə düzəlişlərin olmaması və ya olmaması səbəbindən
idarə olunan hidravlik mühərriklərlə daha yüksək olacaq.
 12

Şəkildəki azaldılmış tipli pərlərin növü həmçinin yataklar hissəsinin içərisində

yerləşdirilən bir dişli reduktor dəsti ola bilər. Bəzi mühərriklərdə qazıma məhlulu var.

Şəkil 1.1. Hidravliki mühərrikin tikinti çöküntü alt qurğusu

Tökmə alt qurğusu təzyiq və sızanaqlı yollarla problemlərin qarşısını almaq

üçün istifadə olunur. Quraşdırma hidrolik güclə aktivləşdirilir. Montajın əsas
elementi qazıma mühərrikinin üst tərəfindəki valfdir. RIH əməliyyatları zamanı
qazma dəmini hidravlikila doldurmaq, eləcə də ROOH əməliyyatları zamanı simli
boşaltmaq imkanı verir. Qazma nasosları işləndikdə, dibindəki alt valve avtomatik
olaraq bağlanır və hidravliki mühərriki vasitəsilə çöküntü axını qazanır [5].
• Enerji bölməsi
Hidravliki mühərriklərin güc hissəsi pozitiv yerdəyişmə ilə hidravlik nasosların
növündən birinə uyğundur. Əsasən, güc hissəsi qazma qazıma axınının hidravlik
gücünü qazma bitinin mexaniki at gücünə çevirə bilər.
Güc hissəsinin iki əsas komponenti rotor və statordur. Stator, bir metal boru
(tipik olaraq polad boru) içərisində içərisində olan bəzi elastomerləri divarları
bağlamışdır. Elastomer bədənində helikal naxış loblarına malikdir. Rotor, elastomerin
modelinə uyğun olan lobları olan bir helikal polad çubuqdur. Stator və rotor bir araya
toplandıqda, qazıma mühərrikindan axan mayelərin loblara bir neçə təzyiq düşməsini
 13

təmin etmək və rotorun içərisində statorun ətrafına dönməsinə səbəb ola bilər. Bu
qazıma mühərrik işinin əsas nümunəsidir.
Güc hissəsinin çıxış xüsusiyyətləri lobların uzunluğu və nişanəsi ilə diktə
edilir. Hər hansı bir stator və rotor üçün dizaynın əsas xüsusiyyəti, rotorun həmişə
mühərriklə müqayisədə daha az bir loba malik olmasıdır. Şəkil 1.2-də təsvirlər 3: 4-
dən 9:10 lob-nisbətinə qədər fərqli lobe kəsikliyini göstərir. Ümumiyyətlə, lobe-
nisbəti aşağı olduqda, mühərriki fırlanma sürəti daha yüksəkdir, lakin qazma bitində
olan tork daha azdır [5].

Şəkil 1.2. Stator və rotor kəsikləri

Güc hissəsinin başqa xüsusiyyətləri onun uzunluğudur. Güc bölmələri

mərhələlərin miqdarı ilə təsvir edilə bilər. Bir mərhələ statorun bir spiral rotasiyasıdır.
Üç mərhələdən ibarət olan güc bölməsi iki mərhələyə nisbətən bir daha tam sarmal
fırlanma ehtiva edir. Güc hissəsində təzyiq diferensiyası daha çox mərhələ ilə daha
çox olur və bu, daha yüksək tork dəyərlərini təmin edir.
Bu xüsusiyyətlər qazıma mühərriklərinin xüsusiyyətlərini dəyişmək üçün
istifadə olunur. Onun xüsusiyyətlərini dəyişdirmək üçün bir mühərrikdə güc hissəsini
dəyişdirmək mümkündür.
Statorun içindəki rotorun ekssentrik rotasiyasını kompensasiya etmək və
konsentrik fırlanmağa çevirmək üçün istifadə olunur. Sürücü mexanizminin əsas
elementləri sürət şaftı və şaftın uçlarına bağlı sürətləndirici keçidlərdir. Bu oynaqlar
güc hissəsinin torkun yüksək hündürlüyünə tab gətirmək üçün modelləşdirilir [5].
• Tənzimlənən Məclis
 14

Tənzimlənən birləşmə hidravlik motosiklet itinin ayaqların qurma dərəcəsini 0-

dan 3 dərəcə təşkil etməyə imkan verir. Bu dizayn, yaxşı yoldan asılı olaraq hər bir
xüsusi qazma işi üçün mühərrikin qurma dərəcəsini dəyişməyə imkan verir. Geyimi
yastıqları, tənzimlənə bilən komponentlərin aşınmasını minimuma endirmək üçün
tənzimlənən montaj bükülündən aşağıda və üstündə yerləşdirilir [5].
• Rulman bölməsi (Qazıma yağlı və ya möhürlənmiş)
Yataq bölməsi yataqları (sürtünmə növü və radial növü) və buruqları ehtiva
edir. Dəyirmi bitdən qazma dəmirinə yüklərin ötürülməsi üçün istifadə olunur.
Yatağın bölməsi yağlı, möhürlənmiş, qazıma yağlı və ya təzyiqli kompensasiya
qurğularını ehtiva edə bilər. Möhürlənmiş birləşmələrdə bərkitmə qazma qazımaları
ilə qarşılıqlı əlaqədardır və yağış üçün qazıma axını istifadə edilmir, hamısı
düzbucaqlı bite doğru yönəldiləcək, beləliklə onun hidravlik effektivliyini maksimum
dərəcədə yaxşılaşdırmaqla, daha yaxşı quyu qazma təmizləməsinə və nəticədə daha
uzun qazma balta həyat və ROP artmışdır. Yatağın qazımalılığı yağdırıldıqda yatağın
4-10% -i yağlanır. Hidravliki mühərrik daha sonra birbaşa dəzgahın yuxarı
hissəsindən yuxarıya doğru qaldırılır [5].
Hidravliki mühərrik texnologiyaları. Bu texnologiyanın əsas çatışmazlığı
fırlanan zamanı traektoriyanın düzəldilməsini idarəolunan mühərriklə təmin etmək
mümkün deyil. Digər bir çatışmazlıq isə, qazıma mühərrikinin vaxt keçirməsi ilə
düzəldilmədən düz hissələr qazmağı bacara bilməməsidir. Yüksək ROP ilə qazılmış
şəffaf bölmələr onun gedişindən kənara çıxmağa başladıqda, ROP-nin azalmasını
sürətləndirən düzəlişlər tətbiq etmək və nəticədə qazma qiymətini artırmaq lazımdır.
Bu məsələlər nəzərdən keçirildi və nəticə etibarilə teqran bölməsində yüksək
səviyyədə sabitləşmə təmin edən mühərriklərın müxtəlif növləri inkişaf etdirildi.
Beləliklə 6 sürüşmə əməliyyatına ehtiyac var.
Tangent bölmələri azalıb, nəhayət, tənzimlənən gauge stabilizatorlar (AGS)
tətbiq edilmişdir. AGS qazma mühərrikləri bütün qazma magistralını döndərərkən
yaxşı yolun düzəldilməsinə imkan verərək bir sıra hallarda qiymətli olmuşdur.
Baxmayaraq ki, AGS bir ciddi çatışmazlığı var - yalnız iki ölçüdə düzəlişlər təmin
edə bilər, yuxarı və ya aşağı, beləliklə, sürüşmə olmadan AGS vasitəsi ilə azimut
 15

istiqamətini idarə etmək mümkün deyil. Ancaq AGS-in tətbiqi ilə xeyli miqdarda
sürüşmənin qarşısını almaq hələ də mümkündür, bəzi hallarda sürüşmə tamamilə yola
çıxa bilər. AGS-nin digər bir faydası bu alətlə və AGS-nin nisbətən aşağı qiyməti ilə
əməliyyatların yüksək etibarlılığıdır. AGS və hidravliki mühərrikinin ayrı BHA
konturları olduğundan əlavə etibarlılıq təmin edilir. Beləliklə, əgər AGS başarısız
olursa, lazımlı olursa, hidravliki mühərriki ilə sürüşərək planlaşdırılmış traektora
uyğun olaraq quyuya yönəltmək mümkündür [23].
Tangent bölmələrini qazma üçün əyilmiş bir alt qazıma mühərriki istifadə
edərək, keçmişdə yönlü qazma üçün tez-tez istifadə edilən köhnə fırlanan BHA-
lardan istifadə etməklə müqayisə edilə bilər. Yığındakı qazıma mühərrikinin üstünə
yerləşdirilmiş yuxarı stabilizatorlar (adətən 1 və ya 2) mühərrikin altına yerləşdirilmiş
damcı dərəcəsi və stabilizatorların artmasına səbəb olacaq, qazma biti qurma sürətini
artıracaqdır [6]. Ancaq bükülmüş bir alt mühərrik düzənliyinin fırlanma prinsipinə
daha yaxın baxdığımız təqdirdə, burulma lateral qazma balta güclərinin salınması
üçün daha mürəkkəb bir tətbiq görürük. Bu qüvvələr qazıma əyləcinin əyilmiş alt
qaynağına çevrilmiş qazma dəmiri kimi fərqlənir. Bu qüvvələr, stabilləşdirmə, qurma
və ya traektoriyalarını fırlanan qurğular kimi eyni şəkildə atmağın xalis təsirinə
malikdir. Düzgün birləşmə sələflərindən fərqli olaraq, qazma balı üçün tətbiq olunan
qüvvələr bir qazma simasının bir dönüşündə ciddi şəkildə dəyişir və ümumiyyətlə
kəsilməzdir.
AGS, hidravliki mühərrik bir dönmə qurğusunu istifadə edərkən əyilməni idarə
etmək üçün ümumi metodlardan biri olmuşdur. AGS, tipik olaraq hidravliki
mühərrikinin üstünə quraşdırılmışdır, bu istiqamətdə qazma bitində davamlı qüvvə
tətbiq etmək prinsipi ilə işləyir, ancaq yuxarı və ya aşağı. Bu prinsip, bəzi fırlanan
yığınların fasilə qurma və ya qurma işlərinin necə prinsiplərə çox oxşardır. AGS-nin
üstünlüklərindən biri də BHA aşağı hissəsində AGS stabilizator diametrinin
dəyişdirilə bilməsi və bununla yanaşı, əlavə ROOH əməliyyatına ehtiyac yoxdur.
Bükülmüş quyruq qazma biti yaxınlığında istifadə edildikdə, rotasiya baş verərkən
qüvvələr qazma bitinə lateral istiqamətdə tətbiq olunur. Beləliklə, mühərrik əyilmiş
 16

məsafədə döndərən fırlanan toplaşma hərəkətlərinə bənzəmir - proses dövri olaraq

təsvir edilə bilər.
Mühərrik alt nöqtələrini aşağı salır və stabilizator bu cür mühərrikin üzərində
istifadə olunur. Bu qüvvələrin tam bir qaynaşma nöqtəsini bir neçə dəqiq istiqamətdə
toplamaq və həll edə bilərik.
AGS geri çəkilən mövqedə olduqda, hidravliki mühərrikinin yuxarı hissəsində
yerləşdirilən yanaq tipik olaraq alt quyruqda yandırıla bilər və əgər mühərrik bir az
yuxarıya doğru əyilmişsə, qolu çəki qaldırılmalıdır. Belə konfiqurasiyada qazma biti
adətən bitlərə tətbiq edilən yanal yüklərin dövrlərində açar qurur. Mühərrikin
bükülmüş alt mövqeyi aşağıya keçərsə, qazma sətri üçün bəzi təhriflər əlavə olunur.
Qazma simasının fırlanma istiqamətinin son istiqaməti yuxarıdır. Yanal yüklər,
mühərrikin əyilmiş alt və ya alət üzündən asılı olaraq funksional olaraq dəyişə bilər.
Alçaq çuxurun yaxınlığında yaxası varsa, qazma biti yuxarı istiqamətdə hərəkətə
keçir. Yekunlaşdırmaq üçün, demək olar ki, mühərriki əyilmiş altındakı qazma biti
qüvvələrin müxtəlif dövr dəyişikliyinə məruz qalır (yanal qüvvələr) və bu
dəyişikliklərin (drop və ya quruluş) net təsiri yuxarıda yerləşdirilən stabilizatorun
dəyişdirilməsi vasitəsilə nəzarət edilə bilər mühərrik bent alt.
Əgər bu dəyişən (a) mühərrik qazma istiqaməti dəyişikliyinə təsir göstərə
biləcək qədər güclü olsaydı və (b) qazma istiqamətində dəyişikliklərə təsir göstərə
bilsəydi, müəyyən qazma traektoriyası boyunca bir qazıma mühərrikini idarə etmək
zərurəti birbaşa bent alt rotasiya daxilində digər qazma parametrlərini dəyişməklə
çoxaltıla bilər simli döndüyü kimi hər hansı əyilmiş nöqtə açıq mövqeyində dəqiq
görünür. Bir AGS-dən istifadə etmək onu həyata keçirmək üsullarından biridir [7].
Dəzgah balığına periodik yan yüklərin tətbiqi ilə qazma yastıqları çəkisi çəkməyə
qarşı işləyir, bu da yuxarı gücə səbəb olur.
Bir çox hallarda hidravlik qaynaqlı mühərriki ilə yönəldilmiş qazma işlərinin
aparılması əlverişli olarsa da, qazıma mühərrikinin effektiv şəkildə tətbiq oluna
biləcəyi bəzi hallar və vəziyyətlər mövcuddur. Bəzi xüsusi tətbiqlərdə, yola salınan
bir mühərriklə birlikdə bir yolun düzəldilməsi bir yavaş və bahalı proses ola bilər.
Misal üçün, traektoriya mürəkkəbdirsə və nisbətən uzun aralıqlarla aşındırıcı və ya
 17

ağır qaya vasitəsilə sürüşmə ilə aparılmalıdırsa, bu, sonradan uzun müddətli
dövrlərdə olduqca aşağı ROP gətirə bilər. Nəhayət, bu hətta yönlü sükanın davam
etdirilməsinin tamamilə mümkün olmamasına gətirib çıxara bilər. Belə bir
vəziyyətdə, qazıma mühərrikləri qazma sətrinin fırlanma dayandırılmadan trajectory
sapmasını təmin edə bilən digər rotasiya sistemlərinin lehinə olaraq tərk edilə bilər.
Bu qaynaqçı idarə olunan sistemlər tez-tez çox bahalı və hidravliki mühərrikləri kimi
adətən etibarlı deyildirlər, baxmayaraq ki, onlar tez-tez iqtisadi cəhətdən effektiv
yönlü qazma prosesinin mümkün mənası ola bilərlər.
Birinci konturundan bu yana bir çox konstruktiv və texnoloji inkişaflar yönlü
qazıma mühərrikləri üçün təklif edilmiş və təqdim olunmuşdur. Bu inkişafın bir neçə
vacib mərhələləri var (şəkil 1.3.).

Şəkil 1.3. Müsbət yer dəyişdirmə istiqamətli mühərrikləri yaxşılaşdırmaq üçün

texnologiya daim təkmilləşdirilmişdir.

Qazıma məhlulu mühərrikinin üstünlükləri: hidravliki mühərriklər MWD

sistemləri ilə real vaxtda yaxşı yola nəzarət etmək üçün istifadə olunur. Müxtəlif ölçü
və xüsusiyyətlərdə ucuz və geniş yayılmışdır. Həm də bu alətlərin istifadəsi və
saxlanması asandır, nisbətən az miqdarda hərəkət edən hissələr və etibarlılıq
səviyyəsi olduqca yüksəkdir [9].
 18

Mühərriklər üçün əsas məhdudiyyətlər: sükan çuqunlu mühərrikləri sadə qaya

traektoriyalarının qurulması üçün daha münasibdir. Motorsun müəyyən bir mühitdə
düzgün nəzarət səviyyəsini saxlamağa imkanlarını təsir edən məhdudiyyətləri vardır.
Hidravliki mühərrikləri ilə qazma sürüşmə fasilələri ilə bölünür. Bu
intervallarda trajectory planlaşdırılan istiqamətdə aparılır, rotasiya dövründə isə heç
bir aktiv trajectory yoxdur nəzarət. Bununla bağlı problemlər Cədvəl 1.1-də
verilmişdir. ROP adətən 40-60% sürüşmə zamanı azalır və bəzi dərinlikdə təsirli
sürüşmənin davam etməsi mümkün olmaya bilər.
Səmərəsizliyin və məhdudiyyətlərin çox hissəsi quyu qazma sətrinin fırlanma
müddəti olmadan və ya xüsusi dogleg dəyərləri üçün rotasiya məhdudiyyətləri də
daxil olmaqla hidravlik mühərriklərin texniki məhdudiyyətləri olmadan qazılmağa
ehtiyacın olması ilə bağlıdır. Hidravliki mühərrikinin qurulması və parametrlərinin
yüksəldilməsi problemlərin bir çoxunu həll edə bilməz, çünki bu problemlər əsas
sükan hidravliki mühərrik xüsusiyyətlərinə əsaslanır.
Cədvəl 1.1.
İdarə edən mühərrik yönlü qazma sistemlərinin mənfi cəhətləri
Ümumi sürüşmə problemləri Ümumi fırlanma problemləri
Titrəmələr (mühərrik uğursuzluqları,
Sürüşmək mümkünsüzdür
MWD uğursuzluqları)
Orientasiya aparmaq Sürətləndirilmiş balta geyimi
Zəif çuxur təmizləmə Zəif çuxur keyfiyyəti qeydləri
Məhdud balta seçimi Havada pis performans
Aşağı təsirli ROP
Yüksək tortuqluq
Həssaslığın formalaşması
ECD dalğalanmaları
Fərqli yapışma
Buckling və kilidləmək

Steerable mühərrikləri təkmilləşdirilməsi:

- Qazma bitinə daha çox hidravlik gücün çatdırılmasına imkan verən daha
yüksək performanslı yeni enerji bölmələri.
- Sükan çənə mühərrikinin işlənməsini yaxşılaşdırmaq üçün xüsusi dizaynı
olan qazma bitləri. Belə bitlər mühərriklə qazma zamanı daha yüksək WOB-yə imkan
 19

verir. Digər qazma bitinin təkmilləşdirilməsi məqsədi xüsusilə sürüşmə rejimində

sükan mühərriklərı ilə qazma zamanı yaxşı stabilləşdirməyi təmin etməkdir [11].
- sürüşmə zamanı sürtünməni azaltmaq üçün mexaniki sistemlər tətbiq
edilmişdir. Bu sistemlər, quyu divarının və qazma şeridinin sürtünmə əlaqəini
azaltmaq üçün simli enerji təmin edir.
- Biçimə yaxınlaşan xüsusiyyətlərin və meylinin monitorinqi üçün sensorlar.
Bu coğrafi idarəetmə imkanını açır və qazma mühəndisinə alətlərinin performansını
optimallaşdırmağa kömək edən qazma məlumatları təmin edir [12].
MWD sistemləri ilə birlikdə sükan çənə mühərrikləri hələ də müasir neft-qaz
sənayesi üçün tipik olan quyu tiplərinin çox hissəsini qazanmağa qadirdir. Bu
mühərriklər 3D dizaynlı quyulardan bəziləri də qazmağa qadirdirlər. Bununla yanaşı,
bu mühərriklərin planlaşdırılmış yaxşı yola uyğun olaraq bir quyu qazmağı mümkün
olmadığı üçün avtomatik olaraq belə mühərriklərın istifadəsi ən effektiv və səmərəli
üsuldur.

1.2. Balta sürət texnologiyası və bəzi MWD alətləri

Balta sürət texnologiyası və bəzi MWD alətləri ilə birlikdə qazıma mühərrik
əyilmiş konut ilə şərti yönlü qazma dən əldə edilmişdir. Bu texnologiya RSS
(qaynaqlı idarəedici) qazma üçün oxşar üstünlüyə malikdir və sürüşmə əməliyyatları
üçün fırlanan istifadəyə ehtiyac olmadan bütün üç istiqamətdə tam istiqamətdə
nəzarət etməyə imkan verir. Qazma magistralının idarə edilməsi qazma magistralının
içərisindəki mayenin axını modullaşdırmaqla həyata keçirilir. Bu axını modulasiyası
hidravliki mühərrik axınının dərəcəsində kiçik salınımlar yaradır. Bu texnologiya
sondajın parametrlərindəki yüksək frekanslı variasiyalara matkap sürəti sürətini idarə
etməyə imkan verir, bu da o deməkdir ki, hər hansı bir hədəf istiqamətində quyuya
yönəldir. Bəzi hallarda planlaşdırılan DLS TBS qazma texnologiyası vasitəsi ilə əldə
edilə bilməz, beləliklə, belə şəraitdə mühərriki konvensional şəkildə istifadə etmək
mümkündür - hələ də hədəf istiqamətinə yönəldilə bilər və sürüşmə standart
 20

istiqamətdə istifadə edilə bilər yönlü qazma işləri üçün qazıma mühərrik texnikaları
[14].
Məqsədli balta sürətinin (TBS) qazma üsulunun əsas məqsədi qazma
xüsusiyyəti istiqamətində modulyasiya edilmiş qazma sürətinin təkrarolunmasıdır.
Bitin nüfuz dərəcəsi (ROP) dəqiqliklə idarə edilməlidir, beləliklə, simli dönmə
ardıcıllığının hər bir hissəsi qazma simli fırlanma zamanı eyni sürətlə bölünür.
Ardıcıl və dəqiq ROP hədəf sərhədlərini həyata keçirmək üçün, ən aşağı və ən yüksək
matkap balta sürəti eyni alət-ölçmə dəyərlərində, qazma simli və mühərrik əyilmiş
altındakı hər bir devirlə hədəflənir. Matkap balta sürətinin modulyasiya təkrarlığı,
ROP modulyasiyasını yüksək səviyyəli həssaslıqla bərabərləşdirəcək və bu da bu
üsulun səmərəliliyini maksimum dərəcədə artırmalıdır. Hedefler farklılaşmaya
başlarsa ve tutarsız ve netleşmeye başlamazsa, her rotasyondan sonra yaxşı bir
şekilde tırtık yönü değiştirilecek ve yönlendirme yapısının eğilimi öngörülemeyen ve
farklı takım yüz değerleri arasında dolaşıma dönüşecektir.
Qaya yolunun yüksək keyfiyyəti qazma simli və BHA-da hər hansı bir
vasitənin performansını optimallaşdırmaq üçün mühüm bir xüsusiyyətdir. Yaxşı
yolun forması və quyu ölçüsü xüsusilə stabilizatorlar quyunun yamacının qeyri-
sabalta parametrləri ilə bölmələrə daxil olduqda qazma balta yüklərinə əhəmiyyətli
dərəcədə təsir göstərir. Bu cür amillər BHA-nın idarəedilməsinə mənfi təsir göstərə
bilər, əksinə, düzgün idarə olunan qazma mühiti ola bilər. Seçilən qazma bitinin
seçilmiş hidravliki mühərrikina uyğun olmadığında xüsusilə vacibdir. Belə
vəziyyətlərdə qazma balta yükündə dəyişikliklər baş verə bilər.
Daha uzunluqlu ölçüləri olan bitlər bir çox hallarda qısa göstəriciləri olan
qazma bitlərinə nisbətən daha yaxşı tikinti dərəcələri, daha yaxşı yol və quduz
keyfiyyəti və daha yaxşı yönlü qazma nəzarətini göstərmişdir. Test göstərmək ki,
müvafiq qazma balta sabitləşməsi vasitəsi ilə hədəf balta sürəti (TBS) üsulu ilə
istifadə edilən hidravliki mühərriklu qurğunun kəsiksiz və digər mənfi amillər
olmadan yüksək keyfiyyətli traşoriya təmin edə biləcəyini göstərir [8].
Bu fəsildə biz bir neçə quyudan real sahə nəticələrini tədqiq edəcəyik, burada
TBS texnologiyası S-şəkilli quyu yolları ilə quyular qazmaq üçün istifadə edilmişdir.
 21

S-formalı traektoriyalar, əyri hissəsini qazma, tangent bölməsində burun qətiliklə

sabalta tutmağı və sonra buraxılması üçün lazımlı olduğundan davamlı qazma
dəzgahı fırlanma və alt çuxur düzəldici ilə əyilmə üçün ən çətin olanıdır. eyni qazma
vasitələrini istifadə edərək, quyu açısı. TBS texnologiyası tətbiq edilməzdən əvvəl
bütün quyu qazma işləri üçün bir BHA-nın belə konsepsiyası mümkün olmayıb. Bu
fəsildə mümkün təkmilləşdirilmələrə diqqət yetirilir. TBS metodundan istifadə
edərək, ROL-də yönlü nəzarətdə və ROP-da əldə edilə bilər.
TBS dövri sükan üsullarından biridir. TBS metodu fırlanma ilə qazma zamanı
yaxşı yol nəzarətini təmin etmək üçün bükülmüş quyu ilə qazıma mühərrikinə tətbiq
edilən bir salınım axını tətbiq edir. Zamanlaşdırma axını həcmi müəyyən bir
əvvəlcədən müəyyən edilmiş əyilmiş-yaşayış vasitəsi üzünə dəyişir, belə ki, hər hansı
bir mürəkkəbliyin yaxşı yollarını qazma mümkün olur. Akış varyasyonları eksenel
qazma dərəcəsində kiçik dəyişikliklərə səbəb olur və mühərrik əyləc alt ilə
birləşdirildikdə qazma biti hədəf istiqamətinə daha aktiv şəkildə aparılır. Bu axın
fərqləri hidravlik mühərrik əyilmiş məsafənin bucağının eyni vəziyyətinə davamlı
tətbiq olunur. Qazma simli qazma mühəndisi tərəfindən hər hansı bir 3 ölçülü quyu
yolunun seçilə biləcəyi şəkildə dönmüşdür. Bəzi üsullarla bu üsul qazma dəzgahının
fasilələrlə sürüşmə metoduna tamamilə bənzəyir, amma vurğulanır ki, qazma zamanı
yaxşı yol nəzarətini təmin etmək üçün qazma sətrinin fırlanma dayandırılmasına
ehtiyac yoxdur. Bununla yanaşı, qazma bitinin sürəti təkərdə açısal mövqelərdən asılı
olaraq dəyişir (15).
Dövri axın, bir telemetriya cihazı (MWD sistemi) tərəfindən yaranan qazma
simli daxilində təzyiqin sadə dəyişmələrinin tətbiqi ilə həyata keçirilir. Təzyiq
təzyiqləri adətən bir qazıma mühərriki yuva mövqeyinə təyin edilir. Belə təzyiq
dəyişiklikləri qazma qazıma mühərrikina daxil olan maye həcmlərinin salınmasını
idarə edir, belə ki, fırlanan balta sürəti bir vasitə üz funksiyası kimi dəyişə bilər.
Hidravliki mühərriki, çuxurdakı xüsusi alət-üz seqmentində qeyri-mütənasib
qaya həcmində qazma imkanını təmin edir, beləliklə də quyunun yüksək balta sürəti
istiqamətində təqib olunmasına səbəb olur.
 22

Hidravliki mühərriki, tənzimlənən hidravliki mühərrikinin əyilmiş alt

hissəsində tipik olaraq 1,15-1,5 dərəcə bükülmüş və quyu kənarında traektoriya sağa
doğru əyilmiş (şəkil 1.4).
Hidravliki mühərriki bir aşağı doğru yola səpilirsə, tipik bir quyu və hidravliki
mövqeyidir. Bu vəziyyətdə qazma biti dəyirmi dönərsə, mühərriki bükülmə onu quyu
və ya alət üzünün xüsusi tərəfinə keçirir. Həm də, TBS-dən istifadə edərkən, simli
davamlı döndüyündə qazma balta sürətinin maksimal olması lazım olan açısal
mövqe. Hidravliki mühərriklə, planlaşdırılmış qaya traektorundan 180 dərəcə dönə
bilər (şəkil 1.5). Bu vəziyyətdə, TBS üsulu tətbiq edildikdə, qazıma mühərriki sürəti
minimuma endiriləcəkdir. Ardıcıllığı təkrarladığımız zaman, traektoriyanın meyl
baxımından aşağı düşməsi mümkün olmuşdur [15].

Şəkil 1.4. Döndürülmüş mühərrik, quyruğu qıvrım istiqamətində işarə etdi

Şəkil 1.5. Dönən mühərrik, quyruğu qıvrımın istiqamətinə işarə etdi

Rotor BHA prinsiplərinin fərqli tətbiqlərini odatda əyilmiş məsafəli

mühərriklərə tətbiq edərkən nəzərə alsaq, müəyyən bir qazma parametrlərinin bir
vasitə-üz funksiyası kimi dövri dəyişikliklərin üsulu tamamilə yeni bir texnika
olmadığını söyləyə bilərik; TBS, iki ölçülü əvəzinə 3 ölçülü trayektoriyada nəzarət
təmin etmək üçün belə bir model tətbiq edir. Beləliklə, bu texnologiya RSS
 23

texnologiyası kimi sübut olunmuş məhsulların bütün faydalarına malikdir, buna

baxmayaraq qazma qiyməti aşağı.

Şəkil 1.6. Bent sub və mühərrik yuxarı stabilizatordan istifadə edərək düşmə
meylini göstərdi

Şəkil 1.7. Üst stabilizatoru istifadə etmədən bent alt və mühərrikdəki bina
meylini bükülmüşdür
 24

TBS metodu ABŞ-da icad edilmiş və sınaqdan keçirilmişdir. Dərhal aşağı BUR
yardım aləti kimi qəbul edildi. Orijinal testlər kiçik qazma balta ölçülərinin daha
böyük qazma dərəcələri (BURs) olduğunu göstərir, daha böyük qazma balta ölçüləri
isə eyni mühitdə aşağı BUR göstərir. Məsələn, 6 düymlük bir 4,75 düymlü TBS aləti,
100 fut başına 2,5 - 3.0 dərəcə ətrafında qurma dərəcəsi təmin edə bilər. Böyük TBS
alət ölçüləri, məsələn, 12.25 düymlük matkap balı ilə 8.5 düymlük alət kimi, eyni
mühitdə BUR'a 0,5-1,0 dərəcə bərabər ola bilər [16].
TBS üsulunun tətbiqləri [14]:
1. TVD-nin idarə edilməsi (Dikey nəzarət)
2. Üfüqi hissələrin qazılması
3. Tangensial bölmələrdə bucağı tutun
4. S tipi traektoriyalar ilə quyuların qazılması
TBS üsulu xüsusilə teğet və üfüqi fasilələr üçün effektivdir, burada yalnız
bucaqın vaxtını vaxtında düzəldmək lazımdır. Aşağı səviyyədə qurulma dərəcələri
belə hallarda çox faydalıdır və qazma işlərinin çox yüksək həssaslığını təmin edə
bilər [16]. Uzun tangensial bölmələr, eləcə də üfüqi tangensial bölmələr qazma
dəzgahının təbii bir açı qurmağa, düşməyə və ya hər hansı bir istiqamətə dönməsinə
səbəb ola biləcək geoloji və digər təbii tendensiyalara qarşı mübarizə aparır, çünki
bəzən geoloji ciddi şəkildə təsir edə bilər. qazma tendensiyası. S tipli traektoriya ilə
olan quyular TBS metodunun tətbiqi üçün ən mürəkkəb hallardan biridir, çünki eyni
BHA bütün quyu bölmələrini - şaquli bölməni, hissə hissəsini, tangens bölməsini, açı
hissəsini buraxmaq və nəhayət, yenidən bir şaquli bölmə. Qazma prosesində bütün bu
bölmələr davamlı fırlanan zaman azimut və meyl üçün düzgün qazma nəzarətini
təmin etməlidirlər. Baxmayaraq ki, bəzi hallarda bir qədər sürüşmə göstərmək
mümkündür. Lakin sürüşmə məbləği çox yüksək olacağı təqdirdə, TBS
texnologiyasını xüsusi quduqda tətbiq etmək müvəffəq olmamışdır.
TBS metodunun üstünlükləri
1. TBS sistemi təsiri asanlıqla sübut edir. Beləliklə, bu texnologiya nisbətən
sürətli şəkildə kommersiya uğurlu oldu. Texnologiya yüksək səviyyədə etibarlılıq,
ölçü imkanları və effektiv qazma imkanlarını təmin edən MWD sistemləri və PDM
 25

hidravlik at gücünü istifadə edərək, dəqiq yönlü nəzarətin birləşməsini təmin edir.
TBS metodu və bu üsulla birlikdə istifadə olunan texnologiyalar, neft sənayesindəki
mütəxəssislər tərəfindən yaxşı başa düşülür. TBS qazma anlayışı minimal təcrübəyə
malik olsa belə həm ofis, həm də qurğular personalı tərəfindən asan başa düşülür.
Minimal nəzəri izahat və texniki təcrübə tələb olunur [14].
2. TBS metodu, qazma dizəsinin davamlı fırlanma ilə tam 3 ölçülü yönlü
nəzarətə imkan verir [16].
TBS metodunun tipik BHA-lərində bükülmüş bir alt konvansiyalı hidravliki
mühərriki istifadə edildiyi üçün sürət rejimində qazma zamanı azimuta və meyl
etməyə nəzarət etmək üçün sükan üçün istifadə edilə bilər. Əslində, hədəf balta sürəti
üsulunun ən böyük üstünlüyü ola bilər [14]. Səviyyəli qazma qurğusu hər hansı bir
zamanda TBS qazma dayandırmasını dayandırır və hidravliki mühərrikinu slaydlar
vasitəsilə qazma üsulu ilə yönəltməklə qazma dəmir yolunu konvensional şəkildə
idarə etməyə başlayır. TBS qazma zamanı sürüşmə əməliyyatları, planlaşdırılan DLS
yalnız TBS texnologiyası vasitəsi ilə əldə edilə bilmədikdə aparılır.
4. Hidravliki mühərrikindan əlavə hidravlik at gücü ilə birlikdə slaydlar və
davamlı qazma dəzgahının fırlanma olmaması səbəbindən ROP əhəmiyyətli dərəcədə
artır. Bu, RSS-də qazma ilə müqayisədə hətta hidravlik gücünü əhəmiyyətli dərəcədə
artırır [14].
 26

FƏSİL 2. ROTORLA MAİLİ VƏ ÜFÜQİ QUYULARIN

İDARƏOLUNAN SİSTEMLƏRİ
2. 1. Rotorla idarəolunan sistemlərinin əsasları

Rotorla idarəolunan sistemlər (RSS) hidravliki mühərrik məhdudiyyətlərindən

bəzilərini aradan qaldıra bilər.

Şəkil 2.1. Əvvəlcədən dönən idarəolunan alət konsepsiyaları

RSS qazma simasını davamlı olaraq döndərərkən, hədəf istiqamətdə quyu

yolunun meylini və azimutunu təmin etməyə imkan verən yönlü vasitədir. Bu gün
rotary idarə ediləcək sistemlərin müxtəlif anlayışları var.
Mexanik RSS haqqında ilk qeyd 1960-cı ildəki ədəbi mənbələrdən bir yerdə
tapıla bilər. Bu sistemlərin əsas konsepsiyası müasir rotor sərnişinlərə çox oxşardır.
Şəkil 2.1a 1955-ci ildə yaradılmış bir sistem konsepsiyasını göstərir [17]. Bu
konsepsiya, qazma bitini hədəf istiqamətinə istiqamətləndirməyə imkan verən
eksantrik qeyri-fırlanan koldan istifadə edir.
Digər bir sistem isə 2.1b rəqəmində göstərilir. Bu tip sistem 1959-cu ildə
patentləşdirilmişdir [18]. Bu sistem, bəzi modern RSS növlərinə bənzər bir şəkildə
traektoriyaya nəzarət etmək üçün qazma biti yaxınlığında kölgə ilə hidravlik güclə
aktivləşdirilmiş hidravlik ayaqqabıları istifadə etmişdir. Yol göstərən ayaqqabı
qazıma axınının təzyiqi ilə təchiz edilmiş və 18-dən geri çəkilməlidir
 27

ROOH əməliyyatları olmadan aktivləşdirilmişdir. Bu cür alətləri yaratmağın

əsas məqsədi altındakı ağacın yerləşdirilməsi üçün əlavə ROOH və RIH
əməliyyatlarının zəruriliyini aradan qaldırmaq idi.
Neft bazarına hakim olan başlanğıc hidravlik mühərriklərdən daha effektiv
yönlü qazma məqsədi ilə patentləşdirilmiş alətlərin daha çox nümunəsi var. Alətlər
qazma bitinə işarə edərək ya da qazma bitini hədəfə yönəldərək yönlü nəzarət təmin
etdi. Müasir RSS vasitələri bu ilk anlayışlara çox oxşardır. Baxmayaraq ki, bu köhnə
idarəolunan sistemlərin heç biri kommersiya uğurlu olmadı.
Erkən RSS vasitələrinin mexaniki olduğu üçün, RSS anlayışlarını tətbiq
edərkən, hidravlik MWD sistemləri, tullantı elektronikası, kompüterlər və nəzarət
sistemləri kimi müasir dünyada ümumi olan şeylər mövcud deyildi. Hidravlik
mühərrik yönlü sistemlər geniş qəbul edilmiş və ticari uğur qazanmışdır. RSS
konsepsiyalarına yönəldilmiş nəzarət vasitəsi kimi qazıma mühərriklərinin geniş
yayılması, hidravlik mühərriklərin RSS kollarından daha asan və daha ardıcıl şəkildə
yönəldilməsi ilə bağlıdır [3].
İlk RSS-də heç bir müvəffəqiyyət olmaması bu istiqamətdə gələcək tədqiqat
cəhdlərinə mane olmurdu. Sükanlanan mühərriklər tərəfindən təxminən 40 illik
istiqamətə nəzarət edildikdən sonra, qaya traektoriyalarının artan mürəkkəbliyi
səbəbindən yeni maraq dalğası fırlanan idarəedici sistem konsepsiyasına çevrildi.
Bir neçə onillikdə qazıma mühərrikləri inhisarlığından sonra RSS
texnologiyasının dirildilməsinin səbəblərindən biri ERD quyularının qazılması
zərurətinin artmasıdır. Hidravliki mühərriklərinin qabiliyyəti ERD quyularının
səmərəli və səmərəli qazılması tələblərinə cavab vermək üçün kifayət etmədi.
BHA'ların hidravlik mühərrikləri ilə qazılmış quyuların üfüqi həddi 16.000 ft
(təxminən 5000 m) idi. Aşağı dərinlikdə trayektoriya nəzarət keyfiyyəti əhəmiyyətli
dərəcədə pisdir və istiqamətin özünü idarə etməsi daha mürəkkəb olur. RSS
vasitələrindən təxminən iki dəfəyə qədər 28,000 ft-lik yanal çatışmazlığı artırmağa
icazə verilir. Direktor nəzarət də təkmilləşdirilmişdir. Günümüzdə dönmə sükan
sistemlərinin maksimum çatışmazlığı 35.000 mdən çoxdur [19].
 28

RSS-nin yüksək qiymətləndirildiyi digər bir sahə, yol yollarının mürəkkəb

geometriyaları ilə kompleks ERD yatay quyuları ilə dəniz qazma qurğusudur. Sıxan
qazıma mühərrikləri bu cür quyular üçün uyğun deyildir və ən çox ehtimal ki,
mühərriklərın istifadəsi texniki cəhətdən mümkün olsa belə, iqtisadi cəhətdən təsirli
olmayacaqdır.
Şəkil 2.2 RSS sistemi ilə qazılabilə bilən quyuların traektoriyasının bir
nümunəsini göstərir. Qazma proqramına əsasən, 255 dərəcə azimut növbəsini yerinə
yetirməli və meyl açısının 88 dərəcədən yuxarı olmasını tələb etmişdir. Bununla
yanaşı, qonşu qazılmış quyuların çoxluğuna görə ciddi yanğına qarşı mübarizə
aparmaq lazımdır.

Şəkil 2.2. Səmərəli mühərriklə qazılmayan RSS ilə qazılmış qazma yolu

Qoyunların genişləndirilmiş qaynaqları yuvarlanan qaynaqlı sistemlərin

imkanları sayəsində daha çox yayılmağa davam edir. RSS ilə qazma qazmağı çətin
ERD quyularının qazılması üçün ciddi üstünlüklər təmin edir. Bu üstünlüklər RSS
texnologiyası və əməliyyat aspektləri ilə bağlı növbəti bölmədə nəzərdən keçiriləcək.

2.2. Rotorla idarəolunan sistemin texnologiyası

Bu tezislərdə rotifər idarə olunan sistemlərin texnoloji aspektləri Weatherford

"Revolution" Rotary Sifariş Sistemi nümunəsi ilə nəzərdən keçiriləcək.
 29

1990-cı illərin əvvəllərində sənayeyə müasir rotary steerable sistem dizaynları

təqdim edildi. Hal-hazırda iki əsas RSS anlayışı var. Birincisi "push-the-bit" və
ikincisi "point-the-bit" konsepsiyasıdır. Bit üsulu ilə itələmək qazma prosesi zamanı
qazma bitinə tətbiq olunan yan tərəfdən qüvvə tətbiq etməyə aiddir. Biti göstərmək
texnoloji baxımdan daha mürəkkəbdir və qazma bitinin planlaşdırılan istiqamətdə
göstərilməsinə imkan verən BHA əyilməsini nəzərdə tutur. Point-the-bit ümumiyyətlə
push-the-bit anlayışından daha üstün sayılır, daha da artan dogleg qabiliyyətləri ilə
daha yaxşı yaxşı qazılan traektoriyalar yaradır [20].

Şəkil 2.3. Biti itələyib müqayisə və bit texnologiyaları

RSS inkişafı, qazma işini davamlı şəkildə döndərərkən, kuyu xəttinin sükan
arxasında əldə edilə biləcək texnoloji imkanları və iqtisadi üstünlükləri ilə idarə
olundu. Operatorun tələbi yaxşı profillərin artan çətinliklərindən, bəziləri isə 20-dən
çox idi bu anda mövcud olan yalnız konvensiv sükan sistemlərini istifadə etmək
mümkün olmadı. Yönlü qazma prosesində RSS tətbiq edərək üstünlüklər mövcuddur
[20]:
- Sükanla mühərriki ilə alətin üzünü birləşdirmək üçün vaxt sərf edin; RSS
aracı avtomatik olaraq nəzarət edir.
- Hidravliki mühərriklu sürüşmə əvəzinə fırlanan qazma zamanı ümumi ROP-
nın 50% -dən çox artması.
 30

- Hidravlik mühərriki ilə sükan prosesini müqayisə edən ECD dəyərlərinin

yüksək tutarlılığına səbəb olan yaxşı çuxur təmizlənməsi.
- sürüşmə sürüşmə ilə müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə azaldılır. Nəticədə
daha ardıcıl WOB və aşağı-delikli avadanlıqlarda azaldılmış stress.
- Qazma vaxtının ən çoxunu döndərsək qazma dəmirinin sıxışdırılmasına
imkan yoxdur.
- Dəyişiklik dərəcəsi daha ardıcıldır, çünki lazımi DLS istehsal üçün sürüşmə
və fırlanma arasında qazma rejimində dəyişiklik yoxdur.
- Daha çox aqressiv dizaynlı PDC qazma bitləri ROP performansı və qazıma
mühərriki istifadə edərkən alət üzünü idarə etmək bacarığı arasında bir balans deyil,
ROP performansı üçün optimallaşdırıla bilər.
- Yaxşı profillər sürüşmə və fırlanan rejimlər arasında dəyişikliklər nəticəsində
keçid köçürmələri olmadan daha hamar edir.
- Davamlı fırlanma prosesinə görə MLWD məlumatlarının keyfiyyətinin
yaxşılaşdırılması. Slayd fasilələri eyni səviyyədə nəticə əldə etmək üçün istifadə
olunmalıdır.
- yaşlı səfərlərin mümkünsüzlüyü. Bu nəm səfərlər sürətlərin açılmasına və
sürətlənməsinə gətirib çıxara bilər və mühərrikin boşaldılması ilə bağlıdır.

2.3. Əməliyyat baxışı

The Weatherford Revolution sistemi, kəmər keyfiyyətini və qazma bit həyatını

yaxşılaşdıran tikintidə nöqtə-bit texnologiyasını tətbiq edən 4.75 düymlük RSS-dir.
Bu RSS qazma bit ekseninin istənilən quyu istiqamətinin istiqamətinə yönəldilməsi
üçün yaxın qazma bit sabitləşdirici istifadə edir. Test və təcrübə göstərir ki, nöqtə-bit
texnologiyalı qazma matkapları qazma bitinin üzü ilə formasiyaları kəsərək daha
hamar və təmiz quyulara malikdir. Weatherford RSS-in sadə və kompakt dizaynı,
müxtəlif alət ölçüləri üçün qənaətcil, etibarlı və asanlıqla asanlaşdırır [20].
Dönməz bir RSS kolu, bütün qazma simli ilə bərabər fırlanma ilə
məhdudlaşdırmaq üçün xüsusi paddles ilə istifadə olunur. RSS sürücüsü mil aşağı
 31

itələmə vasitəsi ilə qazma bitinə tork göndərmək üçün qurulmuşdur. Mərkəzi RSS
şaftı və dönməz manjetlər arasında fırlanma hidravlik nasosları idarə edir. Nasos,
sürücünün milini istənilən istiqamətdə RSS qolu içərisində bağlamaq üçün lazım olan
qüvvəni yaradır. Trajectory istiqamətində dəyişikliklər lazım olduqda, hidravlik
pistonlar enerji verilir və beləliklə şaftın stabilizator mərkəzinin qolundan əyilməsini

təmin etmək üçün aktivləşdirilir. Şaftın qıvrılması qazma bitini tərs istiqamətə
yönəldir [20].
Şəkil 2.4. 4 3/4-düymlük rotor idarə sistemi

Şəkil 2.5. Sükan prosesi zamanı şaft sapması

 32

RSS daxili naviqasiya idarəetmə sistemi daxili hidrolik sistemini elektriklə

işləyən solenoid vasitəsilə idarə edir. Solenoid bəzi xüsusi pistonlara enerji təmin
edir, bu vasitələrlə alət-üz və traektoriya qüsurunu nəzarət edir.

Şəkil 2.6. Test zamanı RSS qüsurları

Xarici qolu gəzməyə başlamaq lazımdırsa, RSS elektronikası lazımi sapma və

alət parametrlərini qorumaq üçün hidravlik sistemi qurur. Mərkəzi mil üzərində
quraşdırılmış sensorlar faktiki qıvrımanı, faktiki matkap simli alət-üzünü və şaft və
qol arasında nisbi rpmləri ölçə bilər. İdarəetmə sistemi üçün güc daxili lityum
batareyaları ilə təmin edilir. Elektronikanın bir hissəsi bir az yaxın nişan sensörünə
malikdir və yaxın bit gamma ışınları və azimut ölçüləri üçün ehtiyata malikdir.
Uplink telemetri MLWD sistemi ilə daxili əlaqə vasitəsilə qazıma pulse ilə həyata
keçirilə bilər [20].
Devirləşmə dərəcələri və alət üz dəyərləri rpm dəyişikliklərindən istifadə
edərək səthdən müəyyən edilir. Parametrlər 4-9 dəqiqə ərzində dəyişdirilə bilər.
Weatherford RSS 4 rejimdə fəaliyyət göstərə bilər [20]:
1) Enerjili pistonların hazırlanaraq burulma dərəcəsini və qazma istiqamətini
saxlamaq üçün qazma rejimi.
 33

2) Pump-back rejimi, xarici qolu möhkəmləndirən bütün pistonları enerji verir.

Stabilizator kovanı ilə mil konsentrasiyasını tutur. Geri rejimi və açma əməliyyatları
üçün bu rejim təklif olunur.
3) Sərt rejimi (əvvəlki rejimə bənzər) pistonlar, bəzi düzəlişlər lazım olduqda
pompa-geri rejimində hərəkət edən pistonlardan fərqli olaraq, 100% -ə qədər olan iş
dövrünə qədər enerji verir.
4) Bütün pistonların enerjisi olmayan və xarici qolun RSS şaftına nisbətən
hərəkət edə biləcəyi nöqtə rejimi. Matkap-qaynaşma dövrü dayandığı zaman, RSS
aracı avtomatik olaraq neytral rejimə keçir. Reaming üçün neytral rejimi istifadə
etmək tövsiyə edilmir.

2.4. RSS BHA konfiqurasiyası

Standart RSS BHA konfiqurasiyası növbəti elementlərdən ibarət ola bilər [20]:

Şəkil 2.7. RSS ilə BHA (şaquli qazma)

RSS xarici qolu, köpək alt və stabilizatorun hamısı doğru ölçüyə malikdir və ya
ona yaxındır. Test və təcrübə göstərir ki, bu, RSS vasitəsi ilə maksimum istiqamətdə
qazma işi üçün optimal BHA konfiqurasiyasıdır. RSS, bəzi hallarda 100 metr və ya
daha çox olan 12 dərəcə DLS təmin edə bilir. 90 dərəcə meyl dəyərində testlər
göstərir ki, sıfır deflection parametri RSS vasitəsi meyl baxımını saxlamağa və ya
yüngül quruluşa malikdir. Bu qaya meydana gəlməsindən asılıdır və buna görə bir
dərəcədə bir quyudan birinə dəyişə bilər.
 34

Bu RSS vasitəsi ilə 100 metrlik 6 dərəcə meyl açmağı az və ya heç bir dönüş
ilə qurmaq üçün 0 dərəcə alət-yüz və 50% sapma seçilməlidir. Nəticədə aparılan
sorğular yoxlanılmalı və sonra lazımi DLS əldə etmək və hər hansı bir azimut
növbəsinə qarşı çıxmaq üçün parametrlər uyğunlaşdırılmalıdır. Rok formalaşması
dəyişikliklərinin RSS vasitəsi reaksiyasına əhəmiyyətli təsir göstərə biləcəyini bilmək
daha yaxşıdır. BHA, xarici qolunu yuxarıya və daxili RSS şaftını aşağıya doğru
yönəldərək quruluşa nail olur ki, bu da öz növbəsində pivot stabın yuxarı hissəsində
yuxarı kəndirini itələyir. Dəyirmə qolu köpek altını və qazma bəndini yuxarıya doğru
istiqamətləndirir. Aşağıdakı şəklə təsvir olunur:

Şəkil 2.8. RSS ilə BHA (sapma ilə qazma)

Başqa bir istiqamətdə sürüşmək üçün alət üzünü dəyişdirmək lazımdır. Fərqli
DLS yaratmaq üçün qüsurları dəyişdirmək lazımdır. RSS aracı ayarlarda tətbiq
olunan dəyişikliklərə cavab vermək üçün bir az vaxt tələb edə bilər, ancaq adətən
yalnız bir neçə dəqiqə.
 35

FƏSİL III. TOOL KONFİQURASİYASININ TƏHLİLİ VƏ ONUN

MAİLİ VƏ ÜFÜQİ QUYULARDA QAZIMA ALƏTİNİ İDARƏ
EDİLMƏSİNDƏ ROLU

RSS adətən MLWD sistemi ilə işləyir. Bu yönlü qazma qurğusunun, faktiki
alət-üz, faktiki sapma, aşağı hole rpm və parametrlərdəki dəyişikliklərin
təsdiqlənməsi kimi RSS-dən əməliyyat məlumatlarını görmək imkanı verir. RSS tək-
tək də işlədilə bilər (MLWD olmadan). MLWD olmadan işləməsinə baxmayaraq,
yönlü qazma qurğusu, RSS performansıyla əlaqəli real vaxt məlumatı və ya daha da
vacib olan, alət ilə ayarların dəyişməsi barədə məlumatları görməyəcək. RSS
performansını yoxlamaq üçün yalnız yol MLWD sorğularını təhlil etməkdir. Bu,
problemlərin vaxtında müəyyənləşdirilməsi imkanını əhəmiyyətli dərəcədə azaldır və
bu da proqnozlaşdırılan quyu yolunda qalma qabiliyyətini azaldacaqdır [20].
Point-the-bit RSS'ler genellikle PDC bitleri ile bir neçə çalıştırılır. Push-the-bit
RSS fərqli olaraq, gauge uzunluğu və yan kəsmə qabiliyyəti daha az vacibdir,
beləliklə qazma bitinin optimallaşdırılması və seçimi konvensial fırlanan BHA'lara
tətbiq edilən prinsiplərə daha çox oxşardır [20]. Seçilən BHA-nı asanlıqla qazıma
mühərrikləri üçün lazım olan alətlə asan saxlamağa imkan verən qazma bit dizaynına
daxil etmək zərurəti yoxdur. Beləliklə, daha aqressiv kəsici elementin açıları qazma
dərəcəsini maksimum dərəcədə artırmaq üçün nöqtə-bit RSS ilə tətbiq oluna bilər.

3.1. Qazma rejimi parametrinin təhlili

Qazma maye axını və nasos təzyiqi tipik olaraq MLWD alətləri üçün tələblərə
uyğun olaraq seçilir. WOB, adətən RSS seçiminə təsir edə biləcək bir məsələ deyil.
Ancaq RPM əhəmiyyətli bir amildir çünki dəyişikliklərin təyin edilməsi üçün bütün
siqnallar və əmrlər RPM dəyərlərini dəyişdirərək ötürülür. Beləliklə, qazma qurğusu
avadanlıqları ilə təmin edilə bilən RPM diapazonunu əvvəlcədən bilmək vacibdir:
- Qazma qurğusunun ardıcıl fırlanma aralığının təmin edəcəyi maksimum və
minimum RPM.
 36

- Altında isə mümkün və ya planlaşdırılan qazma RPM diapazonu.

Şəkil 2.9. RSS ölçüsü konfiqurasiyaları

3.2. Qazıma təcrübəsinin təhlili

RSS BHA qazma prosesi zamanı fırlanma anı kimi qəbul edilməlidir. Titrəmə,
zibil şoku və sopa slipsin qarşısını almaq üçün qazma parametrlərini
optimallaşdırmaq vacibdir.
Son nöqtə-bit RSS, 250-290 rpm-ə qədər işləyə bilir, ancaq keçmə sürüşmə
problemi sayəsində aşağı hole rpm bu daha yüksək ola bilər, eləcə də qazma biti bir
müddət müddətində dayana bilər aləti söndürə bilər. Etibarlı səliqəli sürüşmə
vəziyyətində, istiqamətləndirici performans azalıb və davamlı alətlə üz-üzə davam
edir və qıvrım nisbəti daha çətin olacaq [20].
 37

Dibindəki qazma zamanı çubuq slipsinin göründüyü halda, qazma biti 5-15 m-
də altdan qaldırılmalı və ondan sonra rpm artırılmalıdır. Döner masanın və ya üst
sürücünün daha yüksək RPM təmin edən digər modelə dəyişdirilməsi və daha sonra
artan sürətin stick-slip parametrini yaxşılaşdırdığını görmək üçün WOB-u yavaş-
yavaş artıraraq qazma prosesinə qayıtmaq lazımdır. RPM artımı heç bir təsirə malik
deyilsə, WOB-ni azaltmaq lazımdır. Müxtəlif RPM / WOB varyasyonlarının
birləşməsi çubuq slipslərini azaltmaq üçün sınanmalıdır. ROP azalması görüləcək,
lakin yadda saxlamaq lazımdır ki, aşağı yönlü nəzarət ilə yüksək ROP-dan daha orta
ROP ilə yaxşı yönlü nəzarətə sahib olmaq daha yaxşıdır. Azaldılmış yönlü nəzarət
qazma intervalı və ya hətta bütün quyu yenidən qazılmaq üçün lazım ola biləcəyi
vəziyyətlərə gətirib çıxara bilər.
Çubuq sürüşü yuxarıda göstərilən bütün üsullarla azaltılamazsa, mühəndislər
müxtəlif tipdə qazma bitinin işləməsi imkanını nəzərdən keçirməlidirlər. Bundan
əlavə, qazma budu ilə yaranan stik slipini azaltmaq üçün qazma qazımalarında sürtkü
yağları əlavə edilə bilər.
Çubuq sürüş problemi quduzun altındakı yerə baxdıqda və çıxsınsa, bunun
üçün ən çox ehtimal olunan səbəb BHA qarşılıqlı və qazma ardıcıllığının quyu
traektoriyası ilə birləşməsidir. Çubuq slipsini azaltmaq üçün bu halda qazma qazıma
sisteminə bəzi yağlar əlavə edilməlidir. Çuqun təmizlənmə keyfiyyəti də yoxsul bir
çuxurun təmizlənməsi kimi, sopa sürüşməsi baş verməsinin başqa bir səbəbi ola bilər.
BHA və sonrakı bit işlərinin aparılması üçün qazma sətri qazma qurğularına uyğun
olaraq dəyişdirilməlidir və ya dəyişdirilməlidir, beləliklə stik slipə və torka və
sürükləməyə səbəb olan komponentlərin ehtimalı azaldır.
5. Səthdən TBS metodu üçün qazma istiqamətinin idarə olunması üçün iki
mümkün yol var. Birincisi qısa dövrlərdə nasos axını dərəcəsini dəyişdirərək
hidravlik pulsları göndərir. İkincisi, qazma dizəsinin fırlanma sürətini dəyişdirərək
bəzi RPM ardıcıllığı göndərir [14].
6. TBS sisteminin dizaynı, formalaşdırma qiymətləndirməsinin yönlü nəzarət
prosesi ilə eyni zamanda ötürülməsinə imkan verir [14].
 38

7. Hidravlik mühərrikləri və MLWD sistemlərinin istifadəsi və təmiri ilə bağlı

böyük təcrübə ümumi sistemin yüksək etibarlılığını təmin edən TBS sisteminin necə
normal səviyyədə saxlanılacağını yaxşı başa düşür. Mövcud infrastruktur və alətlərin
saxlanılması üçün yaxşı müəyyən edilmiş üsullarla alətlərin nəqli və təmiri asandır.
TBS sistemi elementlərinin əksəriyyəti hava ilə nəql edilə bilər, beləliklə, bu
avadanlıqdan uzaq əməliyyatlarda və dənizdə qazma işində istifadə etmək
mümkündür [16].
8. Ənənəvi hidravlik mühərrik qazma üsulu ilə olduğu kimi, deşik vəziyyətinin
dəyəri təxminən eyni. Bir RSS ünitesi üçün zərərin qiyməti ilə müqayisədə böyük
üstünlükdür [14].

3.3.RSS və idarəolunan mühərriklərin təhlil edilməsi

Ticarət RSS alətləri təxminən 20 ildir mövcud idi [3]. Əvvəlcə bu alətlər üçün
yeganə ərizə ən çətin quyulardır. Lakin tezliklə RSS RSS-də hidravlik mühərriklər
üçün geniş texniki imkanlar təmin edə biləcəyi aydın oldu [21]. Beləliklə, RSS bu
günədək davamlı böyüməyə başladı. RSS texnologiyası artıq yönlü qazma işlərinin
20% -dən çoxunu təşkil edir.
Rotor sükan sistemləri hələ də idarə olunan mühərriklərlə müqayisədə daha
bahalıdır. RSS üçün istehsal, inkişaf, xidmət xərcləri və əməliyyat xərcləri hələ də
yüksək səviyyədədir. Rotary idarəolunan sistemlər qazıma mühərrikləri ilə
müqayisədə daha mürəkkəbdir və bu, qismən deməkdir ki, daha az etibarlıdır. Şəkil
2.10 dönmə sükan sistemlərinin etibarlılığını istiqamətli qazma işində istifadə olunan
digər texnologiyalarla müqayisə edir [22].
 39

Şəkil 3.1. RSS etibarlılığı istehsalatda tətbiq edilməsi

Directional quyular J-tipi trajectory ilə sadə quyulardan müxtəlif mürəkkəb

quruluşa və yaxşı yola malik ola bilər. Bir neçə sidetracks ilə geniş strukturlara,
genişləndirilmiş üfüqi çatma hissəsinə və bütün üç ölçüdə dəyişən parametrlər ilə
kompleks qatar yollarına qədər.
Daha çox problemlərlə mübarizə aparan quyular, adətən yüksək yayılmış
investisiya mühitində qazılmışdır. Belə quduzluqlar rotasiya idarəetmə sistemlərinin
istifadə olunduğu layihələrin əsas hissəsini təşkil edir.
Bütün dərin su quyusunun təxminən 90% -i, dəniz quyusunun 50% -dən çoxu
və səthdə olan quyuların yalnız 3% -i hesabatlara görə RSS texnologiyasından
istifadə edir [22].
Beləliklə, RSS-nin davamlı böyüməsi daha az bahalı qazma mühitləri üçün bu
texnologiyanı daha əlverişli etmək tələb olunur.
 40

3.4. RSS və idarə olunan mühərrikləri müqayisə edilməsi

Bu bölmədə RSS ilə qazılmış 13 istiqamətdə quyulardan və 5 ədəd qazımalı

mühərriklu quyulardan məlumatların təhlili nəticələri toplanmışdır. Həmin quyuda
eyni sahədə qazılmış quyuların hamısı oxşar tikinti və yaxşı yollara malikdir.
Şəkil 3.2 seçilmiş neft yatağında RSS qazma üçün istifadə edilən tipik BHA-
lardan birini göstərir.

Şəkil 3.2. Tipik RSS BHA

Şəkil 3.3. Seçilmiş qruplar üçün tipik yaxşı yol göstərir.

Şəkil 3.3. RSS ilə qazılmış quyulardan biri

 41

Şəkil 3.3-də RSS ilə qazılmış quyulardan birinin üfüqi hissəsinin coğrafi
idarəetmə görüntüsü göstərilir.
Şəkil 3.4-də göstərilən quyuların hamısı RSS və hidravlik mühərrikləri ilə
qazılmış orta ROP ilə göstərilmişdir. Bu dəyərlər seçilmiş neft sahəsində RSS yalnız
bu bölmə üçün istifadə olunduğu üçün 6 düymlük qazma biti ilə qazılmış bölmə üçün
yalnız ROP məlumatlarını ehtiva edir.
Grafikin açıq olaraq görüləbiləcəyi kimi, RSS ilə dəlinmiş quyular üçün
ortalama ROP, hidravliki mühərrikiyla dəlinmiş quyular üçün ROP ile
qarşılaştırıldığında daha yüksəkdir. Belə bir fərqin əsas səbəbi RSS ilə qazma zamanı
qazma qurğusunun 100% qazma vaxtının rotasiyasını davam etdirməkdir. Küləklər,
son ROP-da mühərriki boşaltdılar, çünki sürüşmə əməliyyatları aparmaqla təmin
edilən bu quyulara istiqamətli nəzarət edilir.
 42

Şəkil 3.4. RSS ilə qazılmış quyulardan biri yataq hissəsidir

Şəkil 3.4. RSS ilə eyni quyuda qazılmış quyuların 4 ¾ hissəsi üçün orta ROP
müqayisəsi
 43

NƏTİCƏLƏR

1. Təqdim olunan materiallardan və bu materialların təhlilindən TBS

texnologiyası ROP-nun adi texnologiyaya görə demək olar ki, eyni dəyəri və
etibarlılığı ilə artmasını təmin edir.
2. TBS üçün sürüşmə nisbəti 14,0%, ortalama ROP isə 27,5% artdı.
3. RSS texnologiyası ROP-nin daha əhəmiyyətli büstünü təmin edir. Eyni neft
yatağı və eyni qazma mühitində hidravlik mühərriklərlə qazılmış quyulardan 54%
daha yüksək olan RSS ilə qazılmış quyularda orta ROP.
4. Hər bir texnologiyanın işdə təsvir etdiyi üstünlükləri və mənfi cəhətləri var,
baxmayaraq ki, hər bir xüsusi qazma işi üçün ən uyğun təchiz edilmiş texnologiyanı
seçmək lazımdır.
 44

ƏDƏBIYYAT
1. Brantly J. E., History of Oil Well Drilling, Gulf Publishing Co., Houston,
TX, 1971.
2. Garrison E. P., “Downhole motor Cuts Directional Drilling Costs”,
Petroleum Engineer, Jan, 1965.
3. T. Warren, “Steerable motors Hold Out Against Rotary Steerables”, SPE-
104268, Tesco Corp., San Antonio, 2006
4. S. Devereux, “Practical Well Planning and Drilling Manual”, PennWell
Corporation, 1998
5.Downhole mud motors. Available from
https://sites.google.com/site/directionaldrillingclub/downhole-mud-motors (read
10.04.2016)
6. Millheim. “Directional Drilling (Eight-Part Series)” Oil & Gas Journal,
1978.
7. Rasheed, W. “Controlling Inclination in Rotary Mode in Tight TVD
Corridors using a 2-Dimensional Steerable System”, SPE-65540, Alberta, 2000.
8. Pastusek, P. and Bracken, V. “A Model for Borehole Oscillation”, SPE-
84448, Denver, 2003.
9. Wand, P., Bible, M., Silvester, I., “Risk-Based Reliability Engineering
Enables Improved-Rotary-Steerable System Performance and Defines New Industry
Performance Metrics”, IADC/SPE-98150, Miami, 2006.
10. Bourgoyne, Adam T. Jr., Chenevert, Martin E., Millheim, Keith K., Yong,
F. S. Jr, Applied Drilling Engineering, SPE Textbook Series, Society of Petroleum
Engineers, 1986
11. Grindrod, J., Rayton, C., Sim, C., Biggs, N., Brown, A., Taylor, P., “The
Introduction of New-Generation Positive Displacement Mühərrik Technology in
combination with Application-Specific PDC Bits: A Step Improvement in Drilling
Performance on Horizontal Rotliegendes Sandstone Section”, IADC/SPE-74455,
Dallas, TX, 26-28 Feb., 2002.
 45

12. Peach, S. R. and Kloss, P. J. C., “A New Generation of Instrumented

Steerable Motors Improve Geosteering in North Sea Horizontal Wells”, SPE/IADC-
27482, Dallas, TX, 15-18 Feb., 1994.
13. Stockhausen, E. J., Lesso, W. G. Jr., “Continuous Direction and Inclination
Measurements Lead to an Improvement in Wellbore Positioning”, SPE/IADC-79917,
Amsterdam, The Netherlands, 19-21 Feb., 2003.
14. Christopher A. Maranuk, SPE, Wendell Bassarath, SPE, Nikolay
Abaltusov, Weatherford International, Vladimir F. Groshev, Sergey P. Zolotukhin,
Anton Kutlashov, TNK-BP “Application of Targeted Bit Speed Technology to
Directional Drilling in Buzuluk Russia”, SPE-160660, Moscow, Russia, 2012
15. S. R. Farley, C. A. Maranuk, B. J. Hronek, and C. Jasper, “Controlling
Well Path Trajectory with Rate of Penetration Modulation”, SPE-139925,
Weatherford International, Amsterdam, 2011
16. Andrey Dubrovin, Nikolay Abaltusov, and Sergey Rublev, Weatherford;
Evgeny Kiselev and Sergey Ovchinnikov, Rospan International CJSC, “Analysis of
Targeted Bit Speed Technology Performance While Directional Drilling at
Urengoyskoe Field”, SPE-176521-MS, Moscow , Russia, 2015
17. U. S. Patent 2,712,434, “Directional Drilling Tool”, issued July 5, 1955.
18. U. S. Patent 2,891,769, “Directional Drilling Tool”, issued June 23, 1959.
19. Meader, Tony, Allen, Frank, and Riley, Graham, “To the Limit and Beyond
– The Secret of World-Class Extended-Reach Drilling Performance at Wytch Farm”,
IADC/SPE-59204, New Orleans, LA, 2000.
20. Rotary steerable operations manual, Weatherford, 2008
21. Warren, Tommy, “Rotary steerable technology – part 1”, Oil and Gas Jour.
Dec. 21, 1998
22. Probert, T., presentation at 2006 IADD Rotary Steerable Forum, Galveston
TX, 13-16 Feb., 2006.
23. Lawrence, S. R. “Steerable Mühərrik with Integrated Adjustable Gauge
Stabiliser Provides Improved Directional Drilling Performance in the Middle-East”,
SPE 68088, Bahrain, 2001.