AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NEFT VƏ SƏNAYE UNİVERSİTETİ

Qaz-Neft-Mədən fakültəsi
Neft – qaz mühəndisliyi kafedrası
Qrup 235.4 Neft – qaz mühəndisliyi ixtisası

BURAXILIŞ
İŞİ

“Azərbaycan Respublikasının dənizdəki neft yataqlarında məhsuldar layın təzyiqi

39 MPa olduqda qazvurucu quyusunun qazılmasının layihələndirilməsi və
keyfiyyətli sementləmə aparmaqla kəmərarxası təzahürün aradan qaldırılması”

Tələbə Camallı.Y.M.
Rəhbər dos.Axundov C.S.
MƏSLƏHƏTÇİLƏR:

Kafedra müdiri: AMEA-nın müxbir üzvü t.e.d.,professor Salavatov T.Ş.

BAKI – 2018
 AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NEFT VƏ SƏNAYE UNİVERSİTETİ

Fakültə Qaz Neft Mədən

İxtisas 050606 “Neft-qaz mühəndisliyi”
Kafedra Neft-qaz mühəndisliyi
Tələbə Camallı Yusif Qrup №235.4

BURAXILIŞ İŞİNİN TAPŞIRIĞI

1.Buraxılış işinin mövzusu: “Azərbaycan Respublikasının dənizdəki neft

yataqlarında məhsuldar layın təzyiqi 39 MPa olduqda qazvurucu quyunun
qazılmasının layihələndirilməsi və keyfiyyətli sementləmə aparmaqla kəmərarxası
təzahürün aradan qaldırılması”
2. Buraxılış işi üzrə ilkin verilənlər: İstehsalat təcrübəsi zamanı əldə edilmiş
mədən materialları; Birgələşdirilmiş təzyiqlər qrafiki.

3. Buraxılış işinin yerinə yetirilmə planı: Referat. Giriş. Mündəricat. I fəsil.

Ədəbiyyatın icmalı: Mövzuya aid dərc olunmuş elmi-texniki ədəbiyyatın təhlili; II
fəsil. Tədqiqat üsulları: 2.1 Əsaslandırılaraq quyu quruluşunun hesablanaraq
seçilməsində aparılan tədqiqat işləri. 2.2 Qazıma üsulunun seçilməsi. 2.3
Keyfiyyətli sementləmənin aparılması. 2.4 Tamponaj məhlulunun keyfiyyətinə
nəzarət. 2.5 Sementləmə nəticəsində kəmər arxasında yaranan izafi təzyiq. III fəsil.
Layihənin yerinə yetirilməsində aparılan hesablamalar: 3.1 Maili quyu profilinin
hesablanması. 3.2 Qazıma borularının hesablanaraq seçilməsi. 3.3 Qazıma
qurğusunun hesablanaraq seçilməsi. Nəticə və ədəbiyyat.

4. Qrafiki materialların sayı və məzmunu:

İşə aid prezentasiya hazırlamaq

5. Buraxılış işinin bölmələri üzrə məsləhətlər (ehtiyac olduğu hallarda):

6. Buraxılış işinin hazırlanıb ilkin müdafiəyə təqdim edilmə vaxtı

7. Tapşırığın verilmə vaxtı

Kafedra müdiri: AMEA-nın müxbir üzvü,prof. T.Ş.Salavatov

Buraxılış işinin rəhbəri: dos. C.S.Axundov
Tapşırığı icra etməyə qəbul etdim:
(Tələbənin imzası, tarix)
 Referat

Günəşli sahəsində dərinliyi 2950m,inhirafı 350m olan maili quyu qazılan

zaman yaranan müqavimət qüvvələrini hesablamaqla bu işdə quyu quruluşunun
əsaslandırılması,seçilməsi,qazıma kəmərinin hesablanaraq seçilməsi,maili quyu
profilinin hesablanması,qazıma rejimi,quyu lüləsinin yuyulmasının hidravliki
hesabatı,istismar kəmərinin hesablanması,168mm diametrli istismar kəmərinin
sementlənməsi və qazıma avadanlığının seçilməsi verilmişdir.
Buraxılış işi layihələndiriləndə mədən materialları və texniki ədəbiyyatdan
ətraflı istifadə edilmişdir. Layihə mövzüsunun aktuallığı,reallığı nəzərə alınaraq
buraxılış işi müasir qazıma texnika və texnologiyasının inkişaf səviyyəsinə uyğun
yerinə yetiriliməlidir. “Keyfiyyətli sementlənmənin aparılması” quyuların
qazılmasında çox vacib məsələdir. Dərin quyuların anomal yüksək lay təziyiqində
qazılması,quyu lüləsinin əksər hissələrinin məsaməli laylardan ibarət
olması,quyunun vaxtından əvvəl sulaşmasına,onun neft hasilatının azalmasına
laylardakı məhsulların bir-birinə axaraq qatışmasına səbəb olur. Keyfiyyətsiz
sementləmə qaz-neft-su təzahürünü yaranmasına səbəb olur ki,açıq fontan və
qrifon yaranır.
 Abstract

The diploma work concerns calculation of resestance forces appeared during

the drilling of 350m inclined well with 2950 depth in Gunashli oil field. The
structure of the well was justified drilling regime was chosen,hydraulic calculation
of the washing of wellbore,cementing of production casing with 168mm diameter
and choice of drilling equipment were carried out.

Materials of the oil field and technical literature were used in the
work.Considering urgency of the theme the dissertation work was done due to the
modern technics and technology. Caryying out of qualitative cementing is the main
problem. Drilling of wells in high,anormal pressure,floading of wells,reduce of oil
extraction are the causes mixing of layer products. Unqualitative cementing brings
to the appearance of gas-oil-water,and as a result open gushering and grypon
create.
 Реферат

В выпускной работе были вычислены силы сопротивления

появивщиеся во время бурения 350 м наклонной скважины глубиной 2950 м
на участие Гюнешли. Структура скважины обоснована выбраны режим
бурения,проведен гидравлический расчёт промывание ствола скважины,
цементирование производственной обсадной трубы диаметром 168 мм и
выбор бурового оборудования.
В работе использованы материалы месторождения и техническая
литература. Принимая во внимвние актуальность темы выпускная работа
была выполнена в соответствии современной техники и технологии.
Проведение качественного цементирования является важной проблемой.
Бурение скважин при высокой аномальной давлении обводнение скважины
уменьшение нефтедобычи являющся причиной смешивания продуктов слоёв.
Некачественное цементирование приводит к появлению газо-нефте-воденого
проявления и в результате создаётся открытый фонтан и грифон.
 Mündəricat

Giriş............................................................................................................... 7

I fəsil. Ədəbiyyat icmalı................................................................................ 9

II fəsil..Tədqiqatın üsulları............................................................................. 16

2.1 Əsaslandırılaraq quyu quruluşunun hesablanaraq seçilməsində aparılan

tədqiqat işləri....................................................................................................... 16

2.2. Qazıma üsulunun seçilməsi.................................................................... 20

2.3. Keyfiyyətli sementlənmənin aparılması................................................... 20

2.4. Tamponaj məhlulunun keyfiyyətinə nəzarət.............................................. 22

2.5. Sementlənmə nəticəsində kəmər arxasında yaranan izafi təzyi................. 24

III fəsil.. Layihənin yerinə yetirilməsində aparılan hesablamalar............... 27

3.1. Maili quyu profilinin hesablanması.......................................................... 27

3.2. Qazıma borularının hesablanaraq seçilməsi........................................... 31

3.3. Qazıma qurğusunun hesablanaraq seçilməsi................................................ 32

Nəticə.......................................................................................................... 34

İstifadə olunmuş ədəbiyyatlar..................................................................... 35

 GİRİŞ

İşin aktuallığı. Neft sənayesində olan problemlərin aradan qaldırılması

məsələsi geniş tərəqqi tapmışdır. Bu problemlər birbaşa olaraq qazımanı ləngidir
və maya dəyərinin artmasına gətirib çıxarır. Bu problemlərə qazıma məhlulun
udulması,neft qaz və su təzahürlərini,qazıma prosesində quyu divarının
stabilliyinin pozulması və s. hadisələri göstərmək olar. Stabilliyin pozulması quyu
kəmərinin lülədə ilişib qalmasına,əlavə xərclərin artmasına səbəb olur.
Quyu lüləsinin dayanıqsızlığının pozulmasına səbəb olan amillərə lülənin
bağlanması və ya daralması,lülənin genişlənməsi,yarılmalar və başqa səbəblərdir.
Sahədə quyu qazıntısı zamanı dəyanətliyin qorunmasına xidmət şirkətləri nəzarət
edirlər. Onlar mütəmadi olaraq ölçülər apararaq quyunun effektiv diametrinin
gözlənilən həddən çox olmamasına həmçinin quyuda lazımi hidrostatik təzyiq
yaratmaq üçün qazıma məhlullarının sıxlığına nəzarət edirlər. Sıxlığın lazımi
normadan az və ya çox olduğu hallarda quyu gövdəsinin uçması prosesi baş verir.
Bunun üçün də müasir dövrdə bu problemin aradan qaldırılması keyfiyyətli qazıma
prosesi üçün vacib amildir.
Tədqiqatın məqsədi. Neft yataqlarında quyular qazılarkən optimal rejimi
seçərək kəmərlərin buraxılması üçün ideal intervallar müəyyən olunmalıdır.
Bununla yanaşı quyuağzından quyudibinə qədər bütün mürəkkəbləşmələri
müəyyən edilməklə yanaşı onların aradan qaldırılmasına çalışmaq və bütün bu
prosesləri yerinə yetirmək üçün lazım olan maya dəyərinin aşağı limitdə
tutulmalıdır.
Buraxılış işinin qarşısında duran əsas məsələlər: Layların qazılması
zamanı quyu divarının uçmasının qarşısını almaq məqsədilə qazıma məhlulların
hesabatlarında daha təkmilləşdirilmiş metodlardan istifadə edərək müasir dövrə
uyğun hesabatların təşkil edilməlidir. Qazıma kəmərlərinin göstərilən hidravliki
yarılma və lay təzyiqləri intervallarını aşmamasını təmin etmək üçün hesabatların
mükəmməlləşdirilməlidir. Quyu gövdəsinin stabilliyini daim təmin etmək
məqsədilə lazım olan reagentləri xidmət şirkətləri tərəfindən mütəmadi olaraq

7
qazıma məhlulu tərkibinə daxil edilməsini dəqiqləşdirmək və daim qazıma
məhlulunun hesabatlarını aparmaq.
Tədqiqat işinin yeniliyinin şərh edilməsi. Buraxılış işində problemlərə qarşı
göstərilən həll yolları və edilən hesablamalar müasir dövrün tələb etdiyi şəkildə
aparılmışdır və mürəkkəb strukturlu quyuların qazılması zamanı aparılan
hesabatların mükəmməlləşdirilmiş formasıdır. Günəşli sahəsində qazılan dərin neft
quyularının səmərəli konstruksiyası hesablanaraq seçilmişdir. Qazılan dərin neft
quyusunun istisamar kəmərinin keyfiyyətli sementlənməsini təmin edən quru
sement növü seçilmişdir. Sementləmə zamanı quyuya endrilmiş qoruyucu
kəmərlərin həlqəvi fəzasında keyfiyyətli sement daşı əldə etmək üçün kəmərarxası
təzahürün qarşısını alınması üsulları müəyyənləşdirilimişdir.

8
 I fəsil. Ədəbiyyat icmalı

Qazma əməliyyatları vaxtı o cümlədən də həddindən çox diqqətlə

planlaşdırılmış quyularda qazma problemləri olur. Bu hadisənin səbəbi bir-birinə
yaxın olan iki quyuda geoloji şəraitlər fərqli olarsa müxtəlif problemlər yaranır.
Baş verən qazma problemləri həddən artıq baha ola bilər həmçinin maye
dövranının həcmi,borunun tutulması,quyu lüləsinin dayanaqsızlığı,lülənin
yayınması,qazma məhlunun çirklənməsi,lülənin təmizlənməsi,avadanlıq həmçinin
işçilərlə bağlı olan problemləridir. Qazma əməliyatları zamanı borunu
zədələnmədən o cümlədən qazma qurğusunu yol verilən qarmaq yükünü ötmədən
azad etmək mümkün deyilsə,bu vəziyyət borunun tutulması sayılır. Boru
tutulmasının iki növü təzyiqlər düşgüsü nəticəsində borunun tutulması həmçinin də
borunun mexaniki tutulmasıdır. Borunun təzyiqlər düşgüsü nəticəsində tutulması
qazma alətinin bir hissəsinin qazma zamanı keçilən formasiyanın divarlarında
yaranan məhlulun yaratdığı təbəqəsnin tutulması nəticəsində yaranır. Boruların
xarici divarina təsir göstərən qazma məhlulunun təzyiqi Pm formasiyasının flüid
təzyiqindən Pf çox olarsa borunun təzyiqlər düşgüsünün tutulması hesab edilir [2].

Borunun mexaiki tutulmasına həlqəvi fəzada qazma şlamlarının normaldan

çox yığılması,quyunun lüləsinin dayanıqsızlığı,alətin quyu lüləsində yuva açaraq
tutulmasını göstərmək olar. Lülənin uyğun dərəcədə təmizlənməməsi səbəbi ilə
həlqəvi fəzada həddindən çox qazma şlamlarının yığılması borunun mexaniki
tutulması ilə nəticələnə bilər. Bu hadisə maili istiqamətləndirilmiş quyunun
qazılması vaxtı quyu lüləsinin aşağı hissəsində olan stasionar şlam yatağının
yğılması nəticəsində yaranır. Bu hadisə aləti lülədən çıxaran vaxt olarsa,borunun
tutulması baş verəcək. Bəzi profilaktik tədbirlərə həlqəvi boşluqda burulğanlı axını
saxlamaq üçün vacib hidravlik parametrlər və ya məhlulun özlülüyü,quyu lüləsinin
aşağı hissəsində yığıla biləcək hər hansı stasionar şlam yatağını tərpətmək üçün
qazıma alətini kifayət qədər çox sürətlə fırlatmaq ola bilər. Bu hal ən çox da gilli
laylarda qazma zamanı yaranır. Məhlulun tərkibindən həmçinin sıxlığından asılı
olaraq,gillər laylara soyula o cümlədən plastik qaydada axaraq borunun mexaniki
9
tutulması ilə nəticələnə bilər. Təbii təzyiq altında olan plastik davranış meyli olan
duzlardan qazmada problemlər baş verə bilər. Məhlulun sıxlığı çox olmadıqda
duz daxilə doğru meyl edərək borunun mexaniki tutulması ilə nəticələnə bilər.
Alətin tutulması borunun mexaniki tutulmasının önəmli səbəblərindəndir. Alətin
tutulması mexanizmi tam ölçülü lülənin yanında balaca dəliyin açılmasıdır. Açılan
dəlik isə qazma alətinin yan qüvvənin təsiri ilə fırlanması nəticəsində olur. Maye
dövranının sıradan çıxması bütövlükdə məhlulun bəzən isə udulma zonası adlanan
formasiyaya nəzarəti itirilmiş axını kimi qəbul edilir. İtki əsasən qismən və ya tam
olur. Qismən itmə vaxtı məhlulun müəyyən hissəsi formasiyaya,müəyyən bir
hissəsidə səthə çıxır. Maye dövranın tam itkisində bütövlükdə maye formasiyaya
axaraq səthə qayıtması hadisəsi yaranır. Bu təbiətcə yarılmış,tükənmiş və yaxud
kavernalı olan,yaxud böyük keçiricili formasiyalar maye dövranının itməsinə səbəb
olur [1].

Yarılmaların yaranmasının səbəbləri izafi quyudibi təzyiq həmçinin aralıq

kəmərin endirilmə dərinliyinin əsasən də keçid zonasında uyğun olmamasıdır.
Kavernalı formasiyalar təbiətcə böyük boşluqlara malik əhəng daşlarından
ibarətdir. Mayenin dövranın itkisinin qarşını tam şəkildə almaq mümkünsüzdür.
Maye dövranının itirliməsi problemləri müəyyən ehtiyat tədbirləri ilə azaltmaq
olar. Bunlar lazimi məhlul sıxlığının saxlanması, keçid zonalarda yuxarıdakı daha
zəif formasiyaları mühafizə etmək üçün kəmərin endirilməsi qazma və lüləyə
endirmə əməliyyatları zamanı həlqəvari fəzada sürtünmə təzyiqinin itkisinin
minimuma endirmə aiddir. Maye dövranının itməsi yaranarsa,geoloji şərait maye
dövranı itkisi ilə qazmanı davam etdirməyə yol verdiyi hallar istisna
olmaqla,zonanı tıxaclamaq tələb olunur. İtki zonaları tıxaclamaq üçün məhlulla
qarışdırılan ümumi tamponaj materialları lifli,kəpənəkli,dənəvər bunların
birləşməsi kimi qruplaşdırıla bilər.Maye dövranının ciddi itkisi baş verən zonalarda
zonanı tıxaclamaq üçün muxtəlif tamponaj materiallarından istifadə məcburidir.
İstifadə edilən tıxac növlərinə bentonit-dizel məhlulunun təzyiq altında
vurulması,sement və barit daxildir. Quyu lüləsinin əyilməsi qazma baltasının

10
əvvəlcədən seçilmiş lülə trayektoriyasından gözlənilmədən yayınmasıdır. Baltanın
seçilmiş trayektoriyadan əyilməsinə səbəb olan amillərə formasiyanın müxtəlif
tipli olması və enmə bucağı,qazma alətinin xasssələri,lülə bucağının şaquldan
əyilməsi,baltanın hidravlik xassələri göstərmək olar [8].

Qazma borusunun sınması hallarına burulma,aralanma,yarılma və ya

bükülmə və yorulma daxildir. Borunun burulma nəticəsində sınması yüksək
fırlanma mometindən yaranan yarıcı təzyiqin boru materialının son yarılma
təzyiqindən artıq olduğu hallarda baş verir. Borunun aralanma nəticəsində sınması
yaranan dartınma təzyiqinin boru materialının son dartımnma təzyiqindən artığ
olduğu hallarda baş verir. Məhsul sıxlığının yüksək olduğu və maye dövranının
tam itirildiyi müstəsna hallarda borunun baş verir. Yorulma təzyiqin təkrar tətbiqi
nəticəsində mikro-çatların və makro-çatların yaranması və yayılması kimi qəbul
edilir. Təkrarlanan yüklərin altında baş verən sınma yorulma nəticəsində sınma
adlanır. Borunun sınması hallarını minimuma endirmək üçün müəyyən tədbirlər
etmək olar. Yorulmadan sınmalar yaranan siklik (təkrarlanan) təzyiqləri minimuma
endirmək və qazma əməliyatları zamanı korroziv olmayan mühiti təmin etməklə
azaltmaq olar. Quyu lüləsinin dayanıqsızlığı öz ölçüsünü və formasını və yaxud
struktur tamlığını saxlamayan açıq lülə intervalının arzuedilməz şəraitidir. Quyu
lüləsinin dayanıqlığının növlərinə lülənin bağlanması və ya daralması,lülənin
genişlənməsi,yarılma,uçma aiddir. Bu hal quyu lüləsinin daralmasının vaxtdan asılı
olan prosesi olub,izafi təzyiq altında sürüşmədə adlanır. Lülənin bağlanması
plastik axan gillərdə və duz intervallarında baş verir. Lülənin genişlənməsinə çox
vaxt yuyulmada adlanır,yəni lülə lazım olandan arzuedilməz dərəcədə böyük olur.
Yarılma quyu lüləsində qazma məhlulu təzyiqin formasiyasının yarılma
təzyiqindən artıq olduğu halda baş verir. Əlaqədar problemlər maye dövranın
itməsi və mümkün atqı hallarıdır. Qazma məhlulunun təzyiqinin qazılmış lülənin
struktur tamlığını saxlamaq üçün kifayət qədər olmadığı hallarda baş verir.
Əlaqədər problemlər borunun tutulması və quyunun itirilmə mümkünlüyüdür.
Məhlul sisteminə yad material daxil olaraq onun paramnetrlərinə arzuolunmaz

11
dəyişiklik yaradarsa məhlul çirklənmiş sayılır. Məhlulun çirklənməsinə səbəb olan
şeyler-məhlul sisteminin əlavələrlə həddindən artıq işlənməsi və ya qazma zamanı
materialın məhlula daxil olması. Lülənin təmizlənməsinə təsir edən amillər həlqəvi
fəzada flüidin sürəti,lülənin maillik bucağı,qazma aləti dəstinin fırladılması,qazma
flüidinin parametrləri,qazılmış şlamın xassələridir. Qazma avadanlığının tamlığı və
ona texniki xidmət qazma problemlərinin azalmasının əsas amillərindən biridir.
Quyudibinin və həlqəvi fəzanın səmərəli təmizlənməsi üçün qazma qurğusunda
hidravliki xassələrdən istifadə olunması tələb olunur;aləti səmərəli qaldırmaq üçün
lazımı yük qaldırma gücü tələb olunur;quyuda lazımi nəzarət
sistemləri(plaşkalı,universal,daxili preventorlar) [6];

Quyuların sementlənməsi prosesinin texnologiyası geoloji və texniki faktorlardan

asılıdır. Tamponaj materialını seçmək üçün əvvəlcə geoloji
şərait(temperatur,təzyiq,məsaməlilik,udulmalar və s.) əsas götürülür. Yüksək
temperatur,təzyiq və korroziya malik olan layların sementlənməsi aparmaq üçün
müxtəlif növ sement materiallarından və onlara qatılan kimyəvi reagentlərdən
istifadə edərək sement məhlulunun tələb edilən xüsusiyyətini əldə etmək
mümkündür. Layların kənarlaşma keyfiyyəti məhsuldar layla yüksək təzyiqli sulu
laylar arasında məsafədən asılıdır. Aralarındakı məsafə kiçik olduqda sement
daşının arxasında olan gil qabığının dağılması zamanı yüksək təzyiqə malik olan
məhsuldar laya daxil olur. Son zamanlarda quyulara endirilən istismar
kəmərlərinin sementlənməsində tamponaj portland sement növündən istifadə edilir.
Portland sementin baza və xüsusi növlü sementlərə bölünür. Baza sementin əsasını
klinkerdən ibarətdir. Baza sementlərin hazırlanmasında sement məhlulunun su
saxlama,hərəkətetmə,suvermə,sıxlıq,qatılaşma və tutuşma sürəti bunlarla yanaşı
sement daşının məsaməliliyi də öyrənilir. Həlqəvi fəzanın sementlənməsi zamanı
bir çox hallarda mürəkkəbləşmələr baş verir. Tamponaj sementindən hazırlanmış
məhlulun bərkimə şəraitindən asılı olaraq məhlul bərkiyərək daş halına keçir bu
zaman həcim dəyişir. Bu zaman həcmin dəyişməsi nəticəsində laylardan sorulma
meydana çıxır ki,bu da mürəkkəbləşmənin yaranmasına səbəb olur. Quyuda

12
sementləmə prosesi qurtardıqda aşağı təzyiqli məsaməli laylarda suverməsi 480-
680 sm3 olan sement məhlulun tərkibində suyun bir hissəsi izafi təzyiq nəticəsində
laya süzüldüyündən həlqəvi fəzada olan sement məhlulun həcmi azalır və nəticədə
sement daşının xarici diametri ilə quyu divarı arasında məsafə əmələ gəlir. Sement
daşı genişlənən zaman quyudakı kəmərə və quyu divarına əlavə təzyiq yaranır
[15].

Aşağı lay təzyiqi olan yataqlarda quyuya buraxılan istismar kəmərinin

arxasındakı məhsuldar layların qarşısına vurulan sement məhlulu genişlənən
tamponaj sementindən hazırlanmalıdır.

Qoruyucu kəmərlər quyuya buraxılan zaman sonuncu kəmərin başmağında

yuma əməliyyatı aparılır. Bu əməliyyatdan sonra bir neçə intervallarda aralıq yuma
işləri aparılır. Bəzən quyunu yuyan zaman qoruyucu kəmər tutulur. Aralıq
intervallarda yuma zamanı quyuya tökülən şlamlar maye selinin hərəkətiylə
birləşib “üzən” kipkəc yaradır. Bunların birləşməsiylə böyük kipkəc meydana gəlir
ki,qazma məhlulu quyuda hərkəti dayanır və qoruyucu kəmər tutulur. Qoruyucu
kəməri quyuya buraxmazdan əvvəl quyu yuyulmasının texnloji üsullarla ilə
işlənməsi lazımdır. Üsulun mahiyyəti quyuların qazılması zamanı qoruyucu kəməri
buraxmazdan əvvəl kahalı quyuların yuyulmasını həyata keçirmək lazımdır.
Quyuya buraxılacaq qazma kəməri ilə balta üstündə yerləşdirilmiş böyük diametrli
qazma borusu elementi və maye selinin en kəsiyinin artırılması effekti hesabına
kahada süxur hissəcikləri çıxarılmasıdırki, bundan ötrüdə kaha səviyyəsində qazma
aləti fasilələrlə qaldırıb endirilməsini təmin edilməlidir [7].

Qorucu kəməri quyuya buraxmazdan əvvəl quyunu yumaq üçün balta

üzərində yerləşdirilmiş böyük diametrli elementlə quyuya buraxılan qazma
kəmərindən istifadə edərək yeni üsul təklif olunur. Böyük diametrli element
qismində diametr quyuya buraxılan qoruyucu kəmərin diametrinə bərabər olan
borucuqdan istifadə edilir. Bu zaman mexaniki təsir etməklə yaranan təzyiq
impulsuna isə quyuağzında manometr vasitəsilə nəzarət olunur.

13
 Mürəkkəbləşmə dedikdə,qazımanın normal texnoloji prosesinin (endirmə,
qazıma və qaldırma əməliyyatı) pozulması və qarşıya çıxan bütün çətinliklərin (bu
zaman qəza nəzərə alınmır) aradan qaldırılması başa düşülür. Qazıma vaxtı
müxtəlif mürəkkəbləşmələr olur. Onlara qazıma məhlulunun və sement
məhlulunun udulması,neft-qaz-su təzahürləri, süxurların uçulub tökülməsi, qazıma
alətinin,eləcə də qazıma kəmərinin ilişməsi və tutulması daxildir [3].

Neft quyularını qazılması zamanı bəzən bir sıra sahələrdə uçulan süxurlara
təsadüf edilir. Bu süxurlar əsasən çox boşluqları və çatlayışları olan gillərə aiddir.
Lakin bəzən başqa süxurlar da uçulmaya qadirdir. Adətən quyuda uçqun olduqdan
sonra orada tıxac əmələ gəlir,bu da qazıma alətini quyu dibindən qaldırdıqda
yaxşıca hiss edilir. Neft hövzəsi və ya quyunun neftlə yuyulması müsbət nəticə
vermədikdə,qazıma alətini quyudan qaldırmaq üçün iki vasitə qalır: ya borular
frezerlənib açılmalı və ya borulat tutulmuş yerin yuxarısından kəsilməli,ya da
torped ilə partladılıb qaldırılmalıdırlar. Mürəkkəb qəza nəticələrinin ləğvi
prosesində,aparılan tutma işləri qazıma borularını frezerləyib süxurdan ayırmaqdan
ibarət olan hazırlıq işləri və sol tutucu qlətlə frezerlənmiş boruların açılıb
qaldırılması işi [4].

Quyuların qazılması zamanı texniki və texnoloji proseslərin pozulması

nəticəsində bir çox qəzalar baş verir ki,onların da ləğv edilməsinə külli miqdarda
maddi və texniki vəsait, vaxt, enerji, əmək sərf olunur. Odur ki,qazımada baş verə
biləcək qəzaların əvvəlcədən aşkar edilməsi,onların qarşısının alınması və eləcə də
bu və digər səbəblərdən baş vermiş qəzaların tez bir zamanda ləğv edilməsi üçün
tədbirlərin işlənib hazırlanması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Qazıma kəmərinin
tutulması: quyu lüləsində qazıma məhlulu sütununun yaratdığı hidrostatik təzyiqin
azalması təsirindən,kəmərin novlarda quyu divarına yapışması, quyu lüləsinin
daralmış hissələrində və yaxud quyuya kənar cisimlərin düşməsi nəticəsində
qazıma kəmərinin pərçimlənməsi, quyu divarının uçulması,gil tıxacının əmələ
gəlməsi,qazıma kəmərinin quyuda uzun müddət hərəkətsiz qalması,qazıma
məhlulu parametrlərinin geoloji-texniki tapşırıqda göstərilən qiymətlərə uyğun
14
olmaması,quyu quruluşunun düzgün seçilməməsi nəticəsində baş verir. Quyu
divarlarının möhkəmləndirilməsi zamanı əsasən aşağıdakı qəzalar baş verə bilər:
qoruyucu kəmərlərin tutulması,bir və ya bir neçə borunun açılaraq quyuya
düşməsi,qoruyucu boruların əzilməsi və deşilməsi,yiv birləşmələrindən qopması
(sınması),sement stəkanın,istinad həlqəsinin,əks klapanın istiqamətləndirici tıxacın
qazılması zamanı boruların zədələnməsi və ya kəmərin aşağı hissəsi elementlərinin
düzgün yığılmaması ilə əlaqədar baş verən qəzalar. Kənar cisimlərin quyuya
düşməsi nəticəsində baş verən qəzalar qazıma alətinin endirilib-qaldırılması
zamanı rotor pazının,açarların, kuvald (iri ağır çəkic), adi çəkic, pnevmatik
pazların hissələrinin,pnevmatik buruq açarının hissələrinin və başqa əl alətlərinin
quyu ağzında aparılan iş zamanı quyuya düşməsi nəticəsində baş verən qəzalardır.
Belə qəzalar alətin endirilib-qaldırılması zamanı halqavari fəza (quyu ağzında)
xüsusi rezin manjetlə bağlanmadıqda və ya kənar cisimlərin quyuya düşməsinin
qarşısını alan rezin tərtibatların qoyulmadığı hallarda,quyu ağzında təmir işləri
görüldükdə və s. hallarda baş verir. Qazıma baltaları ilə əlaqədar baş verən
qəzalara baltaların,qazıma başlıqları,onların elementləri və hissələrinin hər hansı
bir texniki və ya texnoloji səbəblərdən sınması yaxud tutulması nəticəsində quyuda
qalması ilə əlaqədar baş verən qəzalar aid edilir.Belə qəzalar baltanın tipindən asılı
olaraq yəni pərli baltalarla baş verən qəzalar onların açılması,pərlərin gövdədən
sınması və s.,almazlı baltalarla baş verən qəzalar qazıma və eləcə də endirmə-
qaldırma zamanı baltanın pərçimlənməsi və ya açılması,şaroşkalı baltalarla baş
verən qəzalar-baltaların bağlanması qaydalarına düzgün əməl etmədikdə açılması
və onun normadan artıq işlədilməsi, buraxıla bilən yükdən çox boyuna yükün
verilməsi,baltanın quyu dibinə zərbə ilə vurulması,qazılan süxurların bərkliyinə
görə düzgün seçilməməsi,dayaqlarının və qaynaq yerlərinin zəif olması nəticəsində
sınmasıdır [10].

15
 II FƏSİL. TƏDQİQAT ÜSULLARI
2.1 Əsaslandırılaraq quyu quruluşunun hesablanaraq seçilməsində
aparılan tədqiqat işləri

Quyunun quruluşu seçilərkən müəyyən ediən amillər əsasən aşağıdakılardır:

a) quyu qazlması məqdəsi
b) quyu layihə edilən horizontunun dərinliyi həmçinin istismar kəmərin
diametri
c) Müəyyən edilimiş stratiqrafik kəsilişə müvafiq lay təzyiqi o cümlədən
yarılma təzyiqi
Bildiyimiz kimi quyunun quruluşu layihə edildikdə kəmərlərin növünü
taraq həmçinin də geoloji şəraiti nəzərə almaq vacibdir. Bidiyimiz kimi Günəşli
yatağında olan quyular geoloji çətin şəraitdə qazılır. Müəyyən vaxta yaranan
çətinliklər intervallar görə aşağldakı kimi müəyyən edilir:
0 − 410 – 𝑡ö𝑘ü𝑙𝑚ə 𝑣ə 𝑢ç𝑚𝑎
400 − 2450 – 𝑠𝑢 − 𝑞𝑎𝑧 𝑡ə𝑧𝑎ℎü𝑟ü
2450 − 2950 − 𝑞𝑎𝑧 − 𝑠𝑢 𝑡ə𝑧𝑎ℎü𝑟ü.
Geoloji şəraiti mürəkkəb olan quyular bütöv qoruyucu kəməri endirməklə o
cümlədən onu yaxşı sementləməklə dayanıqlı quyu gövdəsinə nail olmaq olar.
Amma dərin quyularda qazarkən qoruyucu kəmərlərin endirilməsi çox metal
həmçinin sementin artıq israfına yol açır. Bildiyimiz kimi metal həmçinin
materialların işlədilməsinə az istifadə etmək, quyunun bərkidilməsi , sürətləndirmə,
qazma həmçinin sementləmə prosesində hidravlik müqavimətləri azaltma
məqsədlərinə quyuların qazılması zamanı geoloji şəraitə uyğun olaraq bütöv
qoruyucu kəmərlərin quyu lüləsinə endirilməsi daha məqsədə uyğundur.
Bildiyimiz kimi hidravliki yarılma təzyiqi o cümlədən lay təzyiqlərinin
qradientlərini modul qiymətlərini tapdıqdan sonra layihə olunan quyuya salınması
lazım olan kəmərin sayını habele onların salınma dərinliklərini tapmaq
mümkündür. Uyğunlaşdırlmış təzyiqlər qrafikini yaratmaq üçün neft yatağın
kəsilişi üzrə lay təzyiqini o cümlədən hidravlik yarılma təzyiqinin müəyyən
dərinliklərə görə müəyyən etdikdən sonra qrafikin qurulması vacibliyi meydana
çıxır. Bu qrafiklərin bir yerdə çəkilməsi ilə birgələşdirilmiş təzyiqlər qrafiki
yaranır.
Layihə etdiyimiz quyunun müəyyən dərinliyindən asılı olaraq təzyiq
qradiyentləri bərabər dəyişilməsi asılılığı tapılır. Ekvivalent təzyiq qradiyenti
dedikdə, elə bir mayenin sıxlığı müəyyən edilir ki, bu məhluldan ibarət mayenin
sütunu tapılan dərinlikdə qiymətcə layın təzyiqinə həmçinin hidravliki yarılma
16
təzyiqinə uyğun təzyiq olur. H dərinlik üçün layın təzyiqinin (𝑃𝑙𝑎𝑦) o cümlədən
hidravliki yarılma təzyiqinin qiymətlərini tapsaq bu təzyiqlər üçün təzyiq
qradiyent bərabər qiymətlərini tapırıq:
𝑃𝑙𝑎𝑦.𝑖.
Э𝑙𝑎𝑦 =
0,01𝐻𝑖

𝑃ℎ𝑦.
Эℎ𝑦. =
0,1𝐻𝑙 𝑖
İlkin göstərilmiş tədqiqata görə dərinliyə uyğun olaraq lay həmçinin hidravlik
yarılma təzyiqlərin tapılan qiymətləri cədvəldə göstərilir.
Cədvəl 2.1

𝑃𝑙𝑎𝑦.𝑖. 𝑃𝑛.ℎ𝑦.
Е𝑙𝑎𝑦 = ; Эℎ𝑦. 𝑖 = düsturlarına görə cədvəldə göstərilmiş 𝑃𝑙𝑎𝑦. və
0,01𝐻𝑖 0,01𝐻𝑖
𝑃ℎ𝑦. təzyiqlər qradiyentinin uyğun qiymətlərini tapırıq:
Э𝑙𝑎𝑦(1) = 𝑃_(𝑙𝑎𝑦 (1))/(0,01𝐻_1 ) = 4,0/(0,01 ∙ 400) = 1,0 𝑞/𝑠𝑚3
𝑃𝑙𝑎𝑦 (2) 13.2
Э𝑙𝑎𝑦(2) = = = 1,05 𝑞/𝑠𝑚3
0,01𝐻2 0,01 · 1300
𝑃𝑙𝑎𝑦 (3) 37,8
Э𝑙𝑎𝑦(3) = = = 1,08 𝑞/𝑠𝑚3
0,01𝐻3 0,01 · 2950
O cümlədən hidravlik yarılmanın təzyiqinin qradiyentinin bərabər nəticəsini
tapırıq:
𝑃ℎ𝑦 (1) 6.4
Эℎ𝑦(1) = = = 1,6 𝑞/𝑠𝑚3
0,01𝐻1 0,01 ∙ 400
𝑃ℎ𝑦 (2) 22,8
Эℎ𝑦(2) = = = 1,75 𝑞/𝑠𝑚3
0,01𝐻2 0,01 ∙ 13000
𝑃ℎ𝑦 (3) 58.6
Эℎ𝑦(3) = = = 1,86 𝑞/𝑠𝑚3
0,01𝐻3 0,01 ∙ 2950
Beləliklə,
𝐾𝑜𝑛𝑑𝑢𝑘𝑡𝑜𝑟 𝑘ə𝑚ə𝑟𝑖 – 400 𝑚
𝐼 𝑇𝑒𝑥𝑛𝑖𝑘𝑖 𝑘ə𝑚ə𝑟 – 13
İ𝑠𝑡𝑖𝑠𝑚𝑎𝑟 𝑘ə𝑚ə𝑟𝑖 – 2950 𝑚

17
Şəkil 2.1 Birgələşdirilmiş təzyiqlər qrafiki
18
 Daha sonra isə, qoruyucu olan kəmərlərin diametrlərini həmçinin bunların
yerini qazacaq baltanın diametrini tapırıq.
𝐷𝑏 = 𝐷𝑚 + 2𝛥𝑘
𝐷𝑚 – uyğun olaraq istismar kəmərinin borusunun muftunun diametri;
𝛥𝑘 – isə qoruyucu borunun muftunun xarici və quyunun divarı arasında olan
həlqəvi boşluq.
𝐷𝑏 = 188 + 2 · 10 = 212 𝑚𝑚
𝑄𝑂𝑆𝑇 − 𝑎 𝑔ö𝑟ə 𝐷𝑏 = 215,9𝑚𝑚 𝑠𝑒ç𝑖𝑟𝑖𝑘.
Əvvəlcə II aralıq kəmərinin daxili diametrini tapırıq:
𝐷𝑑𝑎𝑥 = 𝐷𝑏 + 2𝛥
𝛥 – burada isə baltanın öncəki qoruyucu borudan keçməsi
boşluğudur.Həmin bu məsafəni 3 - 4 mm götürürük.
𝐷𝑑𝑎𝑥 = 215,9 + 2 · 4 = 223,9 𝑚𝑚
Salınış kəmərin xarici diametrini isə tapsaq
Dx= Ddax+2 𝛿
𝛿𝑚𝑎𝑥 = 10 𝑚𝑚 borunun divarlarının tapılan qalınlığıdır. 𝐷Üİ𝑆𝑇 632 − 64
cədvəldən tapılır.
𝐷𝑥 = 220,7 + 2 · 11 = 242,7 𝑚𝑚
Kəmərin uyğun diametrin isə 244,5 mm secirik
Quyunun lüləsini qazarkən baltanın diamerini hesablayaq:
𝐷𝑏 = 𝐷𝑚 + 2𝛥𝑘 = 270 + 2 · 11 = 292 𝑚𝑚
𝐷𝑏 = 295 𝑚𝑚 𝑠𝑒𝑐𝑖𝑟𝑖𝑘
texniki kəmərin endirildiyi yeri qazilacaq diametrinə müvafiq olan baltanı
tapırıq:
𝐷𝑏 = 295 𝑚𝑚
Daha sonra kəmərini daxili diametrini tapaq:
𝐷𝑑𝑎𝑥 = 𝐷𝑏 + 2𝛥 = 295 + 2 · 4 = 303𝑚𝑚
Hesabladığımız borunun diametri isə
𝐷𝑥𝑎𝑟 = 𝐷𝑑𝑎𝑥 + 2 𝛿𝑚𝑎𝑥 = 303 + 2 · 9 = 321 𝑚𝑚
𝛿𝑚𝑎𝑥 = 11 𝑚𝑚 götürmıliyik.
𝐵𝑢𝑛𝑎 𝑢𝑦ğ𝑢𝑛 𝑔ə𝑙ə𝑛 𝑡𝑒𝑥𝑛𝑖𝑘𝑖 𝑘ə𝑚ə𝑟𝑖𝑛 𝑑𝑖𝑎𝑚𝑒𝑡𝑟𝑖 𝐷𝑥𝑎𝑟 = 324 𝑚𝑚 𝑞ə𝑏𝑢𝑙 𝑒𝑑𝑖𝑟𝑖𝑘.
Sonra texniki kəmərin salınacaq yeri qazacaq baltanın diametri:
𝐷𝑏 = 𝐷𝑚 + 2𝛥𝑘
Dm – isə istismar kəmərinin borusunun muftunun diametri,
Δk – isə qoruyucu borunun muftunun xarici və quyunun divarı arasında olan
həlqəvi məsafə.
𝐷𝑏 = 351 + 2 · 30 = 411 𝑚𝑚
DÜİST 20692-75 uyğun baltaların diametri 444,5 götürürük.
19
 Alınan nəticələrə əsasən aşağıdakı cədvəli qururuq
Cədvəl 2.2

2.2.QAZIMA ÜSULUNUN SEÇİLMƏSİ

Bildiymiz kimi Günəşli yatağının kəsilişi məhsuldar olan lay süxurlarından ,

onların mexaniki və fiziki xassələri müxtəlif olaraq yumşaq,az bərklikli,bərk
həmçinin çox bərk süxurlardan ibarətdir. Bu yatağın Abşeron-Akcagil layları
nisbətən yumşaq süxurlardan ibarət olduğundan aparılan qazma işlərini qismən az
oxboyuna yük o cümlədən baltanın çox dövrlər sayında görülməsi uyğun
olduğundan həmin bu intervalı qazılması turbin qazma üsulu ilə görülməsi yaxşı
nəticə verir. Məlumdur ki, Suraxanı,Sabunçu o cümlədən Balaxanı lay dəstələri
nisbətən orta bəklikli süxurlardan ibarət olunduğundan bu layların rotor qazması
ilə görülməsi daha məqsədə uyğundur.Fasilə lay dəstələsi həmçinin VIII horizont
sementlənmiş qum daşından ibarət olunduğu üçün həmin bu layların qazılması
almazlı baltala turbin qazması ilə qazılması daha yaxşı nəticə verir.

2.3. Keyfiyyətli sementlənmənin aparılması

Ümumiyyətlə dağ süxurları mexaniki xassələrinə,qaz və neftlə doymalarına

əsasən bir-birindən fərqlənirlər. Məlumdur ki,dağ süxurları böyük möhkəmlikli
çətin qazılır,başqa süxurlar dəyanətsiz olduqları üçün quyunun divarlarından
çıxaraq quyunun lüləsinə uçur.
Qazma vaxtı qarşıya çıxan horizontlar böyük anomal həmçinin az anomal
təzyiqə malik olurlar. Böyük təzyiqli laylarda yaranan təzahürlər
mürəkkəbləşmələrlə nəticələnir. Hidrostatiki təzyiqlə qazılması olan laylar bir
yerdə qazdıqdan daha sonra onlara tək qoruyucu kəmər ilə bağlanıldıqdan sonra
həlqəvi boşluq sement məhlulula doldurulur. Həmin bu prosesə sementləmə
deyilir.

20
 Kəmərin arxasında olan layların təcrid edilməsi aparılan sementlənmənin
keyfiyyətindən asılıdır. Sementlənmənin keyfiyyətli olması yatağın düzgün şəkildə
işlənilməsi ilə istismarın quyunun ömürlü olmasına şərait yaradır.
Sementlənmənin yaxşı aparılmaması quyunun daha tez sulaşmasına
həmçinin onun neft veriminin azalmasına laydaki məhsulların qarışmasına
həmçinin layda olan neftin düzgün şəkildə hesablanmamasına zəmin yaradır.
Düzgün aparılmamış sementləmə nəticəsində quyudan o cümlədən kəmərin
arxasında qaz-neft-su təzahürünün baş verməsinə səbəbdir ki,bunun nəticəsində də
açıq fontanlar o cümlədən quyu lüləsinin yan zonalarından qrifonlar yaranması ilə
nəticələnir.
Aparılan sementləmə aşağıdakılara uyğun olmalıdır:
1 .Məhsuldar olan laydakı məhsulun yer səthinə təhlükəsiz çıxarılması üçün
dayanıqlı kanal yaratmalıdır.
2.Kəmərin arxasında olan yumşaq süxurları dayanıqlı edərək kəmərlə süxur
dayanıqlı semet daşı şəklində olmalıdır.
3.Quyunun lüləsinə endirilən kəmərin zədələnməsi və korroziyaya
uğramasına qarşı tədbir görülməlidir.
Yatağı qazan vaxt neftli-qazlı horizont yatım bucağına,keçiriciklərinə
həmçinin doyma dərəcəsinə görə və digər xüsusiyyələrə görə fərqlənirlər. Həmin
bu göstərilən səbəbləri nəzərə alsaq fərqli sementləmədən istifadə edirlər. Hazırda
bütöv sementləmə, iki pilləli, manjetlə, təzyiq altında və s. olunur.
Sementləməyə görə aparılmış işlərin əsasını məhsuldar olan horizontun ətraf
mühitdən təcrid edilməsi həmçinin laylardan quyuya çox miqdarda məhsulun
axmasını təmin olunmasını yaradır.
Qoruyucu kəmər quyuya endirilərək yuma aparıldıqdan daha sonra yuma
kəmərinin başlığı sementləmə başlığı ilə dəyişilirərək sementləyici aqreqatlara
qoşulur. İlk öncə kəmərin içərisinə ilkin şarvari tıxac buraxıldıqdan sonra lazımi
miqdarda sement məhlulununu quyuya vururuq. Sement məhlulunun vurulması
bitdikdən sonra sementləmə başlığında olan əsas tıxac quyuya buraxılır.
Aydındır ki, ayırıcı olan sement tıxacı quyuya vurulmuş sement məhlulunun
quyuda olan qazma məhluluna qarışmasının o cümlədən kəmərin divarının sement
məhluldan təmizlənməsinə həmçinin sementləmənin qurtararaq “zərbənin”
yaranmasını reallaşdırır.

21
 2.4.Tamponaj məhlulunun keyfiyyətinə nəzarət

Məlumdur ki , neft və qaz quyularında sementləmənin lazımı keyfiyyətdə

olması tamponaj məhlulunun fiziki və kimyəvi xüsusiyyətləri görə
müəyyənləşdirilir. Məhlulunun xüsusiyyətlərindən olan bərkiməsi vaxtı,qatılaşma
zamanı,axıcılıq qabiliyyəti,sıxlığı və s. başa düşərkən tənzimləməyi bacarmağı
qəzasız aparılmış sementləmənin vacib hissəsidir.
Bildiyimiz kimi sement məhlulu dispers bir sistem olduğu üçün onun
müvazinətinin saxlanılması o cümlədən bu dayanıqlığın sementləmənin qurtarana
kimi saxlanılması vacibdir. Sement məhlulunun müvazimətini çoxaltmaq üçün
məhlul hissəcikləri arasında olan molekulyar cazibə qüvvəsini minimuma
endirmək vacibdir. Buna görə də sement məhluluna xüsusi səthi aktiv maddə
əlavə olunmalıdır. Sement məhlulunun sabitliyini qorumaq üçün FXLS , KSSB,
sulfanol və s. kimi SAM-dən istifadə edilir. Bu prosesi qəzasız olaraq böyük
temperaturlu olan çox dərin quyuların sementlənməsini sona çatdırmaqdan ötürü
sement məhlulunun sabitliyi tələb edilən zaman müddətində stabil saxlamaq
vacibdir.
Sement məhlulunun axma qabiliyyəti elə bir xüsusiyyətidir ki,onun
nəticəsində də quyuda olan sementin axın sistemində məhlulun axıcılığı təmin
olunur. Bildiyimiz kimi praktikada sement məhlulunun axıcılıq qabiliyyətinin
AzNİİ-in konusu ilə tapılır. Bunun üçün konus sement məhluluyla doldurulduqdan
daha sonra cihazı masadan yuxarı qaldıran vaxt məhlulun yayılması 18 sm - dən az
olmasa axma qabiliyyəti uyğun hesab edilir.
Ümumiyyətlə tamponaj məhlulunun su vermə qabiliyyətinin böyük
olmasına görə məhlul həlqəvi fəzaya qalxdıqdan sonra tutuşması olmadıqda bərk
fəzanın öz ağırlığı nəticəsində çökməsi suyun ayrılması hadisəsi baş verir. Əlavə
olaraq hidrostatik təzyiq lay təzyiqindən böyük olduğu zaman laylarda olan
məsamələrə məhlulun tərkibində olan su daxil olur. BM-6 cihazı ilə sement
məhlulunun su verməsini müəyyən edilir.
Quyuda aparılan sementləmə zamanı sement məhlulunun sıxlığının stabil
qalması yaranacaq udulma o cümlədən təzahürün qabağının alınması görə əsas
şərtlərdən biridir. Sement məhlulunun sıxlığının kiçik olması zamanı yaranan
təzahür həlqəvi boşluğa qaldırılmış sement məhlulununu quyudan qırağa ataraq
quyuda yanğın ilə nəticələnən açıq fontan baş verir.
Dərin neft quyularına endirilən qoruyucu kəmərlərin sementlənməsi zamanı
eyni zamanda sement məhlulu düzəldən sement qataqlarının sayı isə 3-4 olur.
Buna görə də bir neçə yerdə hazırlanmış sement məhlulunun sıxlığının lazım
olunan həddə saxlanılmasına görə lazımi işlər görülməlidir. Sementləməni aparan

22
vaxt hər bir sement qatağında hazırlanan məhlul uyğun sıxlığını 2-3 dəqiqədən gec
olmamaqla ölçmək üçün bir ədəd areometr olmalıdır həmçinin ölçülmüş sıxlıqlar
ardıcıl qeyd etmək lazımdır.
Böyük temperatur həmçinin təzyiqdə sement məhlulunun tutuşmasının
başlanğıcı УС-1 cihazı ilə təyin olunur. Tutuşma zamanı elə olmalıdır ki,
sementləmənin aparılmasına vacib olan zamandan 25% çox olsun. Əks halda
sementləmə sona çatmamış məhlul bərkiməsi nəticəsində quyuda qəza yaranır.
Sement məhlulunun tutuşma zamanını müəyyən etmək üçün maye halında
düzəldilmiş sement məhlulunun içinə Vik cihazıyla diametri 1,1 mm olan iynəni
qabin içində məhlula müəyyən fasilələrlə batırmaqla bunun bərkiməsi yoxlanılır.
Qab içərisində olan iynə sement məhlulunun dibinə 1 - 2 mm dərinliyinə daxildirsə
buna məhlulun bərkimə əvvəli , sement məhlulunun hazırlandığı zamandan iynənin
bu məhlula 1 mm-dən az girməsi zamanına qədər olan vaxt tutuşmanın sonu
sayılır.
Hərəkət edən sement məhlulunun dinamiki sürüşmə gərginliyi o cümlədən
plastik özlülüyü çoxalmağa başladıqda sement məhlulunun borunun daxili ilə
hərəkətdə olanda və ya həlqəvi boşluqda qalxdıqca sementləyici qurğularda təzyiq
çoxalmağa başalyır və bəzi vaxtlarda isə təzyiqin artması səbəbi ilə sementləmə
sona çatmadan dayandırılır. Bu da qəzanın yaranmasıdır.
Tamponaj sementindən məhlul hazırlayan zaman müəyyən həcimdə sudan
istifadə edilir. Məhlulun hazırlanması zamanı istifadə edilən suyun miqdarı ilə
quru sementin miqdarın nisbətindən (s/s) asılı olaraq hazırlanan sement
məhlulunun tutuşma zamanın dəyişməsi ilə nəticələnir.
İlk öncə semenetləməni aparmaq üçün quyunun dibində olan temperatur
ölçülür bununla yanaşı hidrostatik təzyiq tapılır. Daha sonra isə sement
məhlulunun qatılaşmasını KTC - 3 və KTC - 5 konsistometrlər ilə müəyyən edilir.
Məhlulun konsistensiyası 3 Pa·s çatdıqda bu tutuşmanın başlanğıcı, 5 Pa·s olduqda
isə - sonu hesab olunur.
Konsistometr şərait yaradır ki, sementin tutuşması zamanı 1500 kq/sm3 təzyiqə
və 3000S temperatura sınaqdan keçirə bilmək üçün. Daha dəqiqi isə quyu dibində
sement məhlulunun qatılaşması müəyyən olunsun.

23
 2.5. Sementlənmə nəticəsində kəmər arxasında yaranan təzyiq

Bəzi neft yataqlarında tədqiqatlar nəticəsində tapılmışdır ki, quyu lüləsiylə

qazılmış məsafənin ancaq 10 – 15%-i layda olan məhsular quyu lüləsinə daxil
olur.
Bizə məlumdur ki, quyuların möhkəmləndirilməsindəki çətin proseslərdən
biri də sementləmə işidir. Bu zaman quru sementin seçilməsi, hazırlanması və
sement məhlulunun quyu tələbatlarına uyğun olan parametrlərə uyğun seçilərək
hazırlanması, kəmər arxası boşluğa qaldırılması prosesslərdən ibarətdir. Kəmərin
arxasında olan layların lazımı dərəcədə təcrid edilməsi və sonradan yarananacaq
mürəkkəbləşmənin qarşısının almaq apardığımız sementlənmənin keyfiyyətindən
asılıdır.
Quyuların sementlənməsi vaxtı kəmər arxasında olan layların bir-birindən
lazımı qədər təcrid olunmaması quyuya vurulmuş sement məhlulunun lazimı
vaxtdan öncə tutuşaraq kəmərin içərində qalması, arzu olunmaz neft-qaz
təzahürünün yaranması , qrifonun olması həmçinin sement daşıyla məhsuldar olan
layın arasında tutuşmanın olmamamsı zamanı yaranan mürəkkəbləşmə və
qəzaların kompensasiya edilməsi böyük vəsaitə yol açır. Bəzi hallarda isə yaranan
mürəkkəbləşmələr qazılan quyunun ləğv olması ilə bitir.
Bildiyimiz kimi,sementlənməyə təsir göstərən təbii amillərlə yanaşı texniki-
texnoloji səbəbləri də nəzərə almaq vacibdir. Texnoloji amillərin daha dərindən
öyrənilməməsi,sementlənmə bitdikdən sonra çatdıqdan sonra kəmərarxası olan
təzyiqin yaranması həmçinin bu təzyiqin çoxalaraq neft-qaz-su təzahürlərinin
yaranması və sonda arzu olunmaz qrifonun yaranması ilə bitir.
Aparılmış bəzi texnoloji proses vaxtı quyu lüləsinində olan qazma
məhlulunun sıxlığından yaranmış olan hidrostatik təzyiqin qiyməti,qazma zamanı
alətinin quyudan qaldırılıb endirilməsi zamanı yaranmış olan hidrodinamiki
təzyiqin qiyməti qədər çoxalır və yaxud azalır. Buna görə də quyuda təzahür o
cümlədən udulma hadisəsi baş verir. Buna görə də hidrostatik təzyiqin kiçilməsi ilə
yaranan mürəkkəbləşmənin öncədən qarşısını almaqdan ötrü qazma məhlulunun
sıxlığından alınan hidrostatik təzyiq lay təzyiqindən dərin quyular üçün 5-10% və
müəyyən layihə dərinliyi 1200 m-dən kiçik quyularda isə 10-15% çox saxlanılır.
Bu da öz növbəsində qazmanın mexaniki sürətinin azalmasına həmçinin qazma
məhluluna sərf edilən vəsaitin çoxalması ilə nəticələnir və yaranacaq
mürəkkəbləşmələrin qabağının alınması ilə yanaşı quyuda aparılan sementləmə
vaxtı kəmərin arxasında baş verən təzahürlərin qabağının alınmasına yaxşı təsir
göstərir.

24
 Tərsdəllər, Naftalan, Cahandar, Kalmaz, Xərə-Zirə, Lökbatan həmçinin Puta
ərazilərində qazılan quyular göstərir ki, kəmərlərin sementlənməsi bitdikdən
sonra, təxminən quyuların 43,4% - də kəmərarxası təzahür yaranır. Sementləmə
bitdikdən sonra 4-5 saat kəmərin arxasında qazma məhlulunun hərəkəti öz-özünə
yaranır və həlqəvi boşluqda izafi təzyiq yaranmağı ilə nəticələnir.
Quyunun dibindən yuxarıda olan laylarda lay temperaturunun az olması
nəticəsində həlqəvi boşluğa qaldırılmış olan sement məhlulunun tutub bərkiməsi
müəyyən dərinlikdən asılı olaraq müəyyən zamanlarda olur.
Müşahidələr nəticəsində tapılmışdır ki,qazma vaxtı fərqli yataqlarda olan
müəyyən kəsilişdə sementləmə bitdikdən sonra kəmərin arxasında yaranmış olan
izafi təzyiqin qiyməti fərqli olur.
Lökbatan sahəsinə daxil olan quyuda 1500 m dərinliyə qədər buraxılan
kəmərin kəmərarxası olan təzyiqinin ən böyük qiyməti 2 MPa, Kalmaz sahəsinə
daxil olan 2500 m dərinliyə qədər buraxılan kəmərin kəmərarxası ən böyk təzyiqin
qiyməti 4 MPa həmçinin Xərə-Zirə sahəsində daxil olan 4800 m dərinliyə
buraxılmış kəmərin kəmərarxası ən böyük təzyiqinin qiyməti 7,5-8,0 MPa
hesablanmışdır.
Düzgün aparılmamış sementləmə bitdikdən sonra kəmərin arxasından qazma
məhlulunun axmasına nəzarət edilməməsindən keçirici olan laylarla sement daşı
arasında yığılmış lay məhsulları kəmərin arxasından üst hissəyə tərəf hərəkət
edərək quyunun divarında olan gil qabıqlarını yuyaraq yaranan kanallarla çox
hündürlüyə qalxdığından kəmər arxasında böyük təzyiq yaranmışdır. Kəmərin
arxasında yaranmış olan təzyiqin qiyməti quyuya endirilən kəmərin əzilmə
təzyiqinin qiymətindən və ya quyu ətrafında qrifon yarada biləcək təzyiqin
qiymətindən çox olduqda həlqəvi boşluqdan atılan təzahür məhsulları quyu
ağzında olan preventorun atqı xətti vasitəsi ilə kənar edilir. Quyuda yaranan bu tip
mürəkkəbləşmə çətin həll edilən qəza olub və hətda quyunun ləğv edilməsinə
səbəb olur.
Məlumdur ki, Abşeron neftli zonasında dərinlik çoxaldıqca eyni bir kəsilişdə
keçiriciliyə malik olan layların qalınlıqları böyüyür. Bunun səbəbi ilə quyuda
sementlənmə bitdikdən sonra kəmər arxasında olan təzyiqin qiyməti çoxalır.
Dənizdə həmçinin quruda qazılmış quyularda endirilən kəmərlərin
sementlənməsindən daha sonra kəmər arxasında olan təzyiq qiymətinin
dəyişməsinin orta qiyməti təcrübə əsasında aşağıdakı empirik düsturla tapılır:
𝑷𝒌. 𝒂. = 0,0036h (2.1)
Pk.a.- sementləmə bitdikdən sonra kəmərarxasında meydana gələn təzyiqdir,
MPa
h – isə kəmər arxasında qaldırılan sement məhlulunun hündürlüyüdür, m.
25
Quyunun aşağı hissəsindən yuxarıda olan layların lay temperaturları aşağıdan
yuxarıya kiçildiyindən kəmərin arxasına yüksəldilmiş sement məhlulunun
tutuşaraq bərkiməsi aşağıda yerləşən laylara nisbətən yuxarı hissədə gec olur.
Zamandan asılı olaraq layda olan məhsullarının quyunun həlqəvi boşluğuna daxil
olması çoxaldıqca həlqəvi boşluqda quyu dibində hidrostatik təzyiq kiçilir. Buna
görə də kəmərarxası sement məhlulunun tutuşması səbəbindən quyunun həlqəvi
boşluğunda təzyiq belə tapılır:
𝑷𝒌. 𝒂. = 𝟎, 𝟏(𝝆𝒒. 𝒎. − 𝝆𝒍. 𝒎. )𝒉𝒌 (2.2)
ρq.m.-qazma və yaxud sement məhlulunun sıxlığıdır;ρl.m.- isə keçiriciliyə malik
olan laylardakı lay məhsulunun sıxlığıdır;hk – isə sementlənmiş məsafədə olan
keçiriciliyə malik olan layların hündürlükləri cəmidir.
Qoruyucuq kəməri quyuya endirərək sementlənmə bitdikdən sonra həlqəvi
boşluqda olan izafi təzyiqin çoxalaraq quyuda mürəkkəbləşmə yaratmamasına görə
sementlənmədən öncə quyunun həlqəvi boşluğu texniki vasitələr ilə
möhkəmləndirilməlidir.
Həlqəvi boşluqda quraşdırılmış olan texniki vasitə quyuda aparılan
sementlənmə bitdikdən sonra həlqəvi fəzada olacaq izafi təzyiqin qiymətindən 1,5
dəfə böyük olan təzyiqdə hermetikliyə yoxlanılır. Quyuda sementləmə bitdikdən
sonra həlqəvi fəzanın hermetikliyinə tam əmin olmaqdan ötrü sementləyici
aqreqatla həlqəvi fəzada 10-15 kq/sm2 izafi təzyiqlə saxlanılır. Preventorun işçi
xəttinin üstündə olan manometrlə təzyiqin çoxalmasına nəzarət olunur.
Təcrübələrə əsasən kəmərin arxasına vurulmuş sement məhlulu 18 - 20 saat
zaman fasiləsində bərkiyir. Buna görə də həlqəvi fəzada olan izafi təzyiqin qiyməti
ən yüksək həddə çatır.
Həlqəvi boşluqda olan izafi təzyiqi azaltmaq üçün quyu ağzı bağlı halda
olmalıdır. Həlqəvi fəza 36 - 48 saat zaman ərzində təzyiq altında qapalı
saxlanıldıqda izafi təzyiqin qiyməti uyğun olaraq azalır. Əgər izafi təzyiqin qiyməti
manometrdə “0” olarsa quyu ağzında olan texniki vəsait açılır həmçinin həlqəvi
boşluqdan qazma məhlulunun hərəkəti olmadıqda quyuda digər işlər görülür.
Müəyyənləşdirilmişdir ki, həlqəvi fəza təzyiqi altında olan zaman məsaməli layla
daşlaşmış sement daşı arasında olan xırda ölçülü məsafə burada olan su-neft-qaz
məhsuluyla lay səthində olan gil qabığının tərkibində olan gil həmçinin ona
qatışmış bərk hissəciklərlə birləşərək yaranmış balaca ölçülü məsafəni
bağlayır.Layın məhsulunun üst intervala qalxma yolları bağlanır o cümlədən
həlqəvi boşluqda təzyiq olmur. Həlqəvi fəzada təzyiq olmadıqdan sonra
sementlənmiş qoruyucu kəmər üstündə kəmər başlığı quraşdırır və kəmərin daxili
hermetikliyə yoxlanır daha sonra isə quyuda qazma işləri görülür.

26
 III.FƏSİL. Layihənin yerinə yetirilməsində aparılan hesablamalar.
3.1.Maili quyu profilinin hesablanması.

Dənizdə o cümlədən quruda olan neftli və qazlı yataqlarda lay məhsulunun

yer səthinə çıxarılması üçün şaquli olan quyuların qazılması mümkün olmadıqda
maili quyular qazılır.Maili quyular isə nəzərdə tutulmuş layihə profillərindən birilə
qazılır. Qeyd edək ki layihə profili 5 tipdə mövcuddur.Qazma profili bu
intervallarda olur: şaquli,əyriliyin yığılması və maili düz həmçinin əyriliyin
azalması intervalları. Maili quyuların qazlması aşağıda göstərilən vaistələrlə idarə
edilir:quyunun şaqul dərinliyinə görə,quyunun zenit və azimut
bucağlarına,quyunun inhirafı o cümlədən lülənin üfiqi,şaquli proyeksaları.Qazma
vaxtı quyunun lüləsi müstəvi profillər ilə layihələndirilsə belə çox amillərə görə
quyunun profili fəza trayektoriyasınında olur. Bizim layihə etdiyimiz quyunun
dərinlik intervalı 2950 m , zenit bucağının quyunun uzaqlaşması 𝐿 = 350 𝑚. zenit
bucağının internsivliyi isə 8 𝑑ə𝑟/100 𝑚, olduğundan buna uyğun hesablamanı
edək.
𝐸 = 𝐻𝑡𝑔𝛼 − 𝐿 = 2950 . 𝑡𝑔150 − 350 = 440 𝑚
Ə𝑦𝑟𝑖𝑙𝑖𝑘 𝑦𝚤ğ𝚤𝑙𝑛𝑎 𝑖𝑛𝑡𝑒𝑟𝑣𝑎𝑙𝚤𝑛 “𝑦” 𝑜𝑥𝑢𝑛𝑑𝑎𝑘𝚤 𝑝𝑟𝑜𝑦𝑒𝑘𝑠𝑖𝑦𝑎𝑠𝚤:
𝑡𝑔2 𝛼 0,072
𝑦1 = = = 24,55
2𝜑 2,94 ∙ 10−3
𝐸 + 𝑦1 440 + 24,5
𝑥1 = = = 1734
𝑡𝑔𝛼 0,268
𝑡𝑔150 0,268
𝑥0 = 1733 − = 1733 = 1456 𝑚
𝜑 1,37 ∙ 10−3
Zenit bucağının üfüqi proyeksiyası 𝐿 = 9 𝑚, və maili əyri sahəsinin üfüqi
proyeksiyası 𝐿1 = 140 𝑚.
𝐷ü𝑧𝑥ə𝑡𝑙𝑖 𝑚𝑎𝑖𝑙𝑖 ℎ𝑖𝑠𝑠ə𝑛𝑖𝑛 ş𝑎𝑞𝑢𝑙 ü𝑧𝑟ə 𝑝𝑟𝑜𝑦𝑒𝑘𝑠𝑖𝑦𝑎𝑠𝚤
ℎ2 = 𝑎2/𝑡𝑔𝛽 = 55 𝑚
𝑌𝑢𝑥𝑎𝑟𝚤 ş𝑎𝑞𝑢𝑙𝑖 ℎ𝑖𝑠𝑠ə𝑛𝑖𝑛 𝑢𝑧𝑢𝑛𝑙𝑢ğ𝑢
𝑥0 = ℎ = 𝐻 − (ℎ1 + ℎ2) = 2950 − (56 + 1446) = 1858 𝑚
Layihə etdiyimiz quyunun profilini hesabatını kompüterlə “Naklon”
proqramıyla hesablayıb göstərilən cədvəldə qeyd edirik.

27
28
29
Şəkil 3.1 Hesablanaraq seçilmiş layihə profil

30
 3.2.Qazıma borularının hesablanaraq seçilməsi

Qazma kəməri quyuya salınmış baltayla yuxarı hissədə yerləşmiş rotor

arasında əlaqə qurur. Rotor qazmasında hər zaman fırlanaraq baltaya fırlanma
hərəkətini verən həmçinin quyunun dibindən qazılmış süxurları yer səthinə
qaldılan qazma məhlulu verən qoruyucu kəmərdən istifadə edilir.
Aydındır ki, qazma növündən, quyunun layihə dərinliyindən, geoloji
həmçinin texnoloji şəraitdən asılı bir vəziyyətdə kəmərə təsir göstərən qüvvələrin
qiyməti dəyişkən olur.Buna görə də rotor üsulu vasitəsilə qazarkən qazma kəməri
dartılma,burulma həmçinin əyilmə qüvvələrinə hesabatlar aparılmalıdır.
Qazma kəmərini təşkil edən borular aşağıdan yuxarıya hesablanaraq onların
möhkəmliyi və qalınlıqlarına görə ehtiyat əmsalını nəzərə almaqla dəqiq
seçilməlidir.
İntervallar üzrə AQB baltaya verilən oxboyu yük nəzərə alınmaqla diametr
və uzunluqları hesablanaraq seçilməlidir.
AQB-nın düzgün hesablanaraq seçilməsi baltaya verilən oxboyu yükü təmin
edir və quyu lüləsinin şaqulu istiqamətdə meyillənərək əyilməsinə imkan
vermir,bununla yanaşı quyunun layihə profili saxlanır.
Qazıma üsulundan asılı olmayaraq AQB-nin uzunluğu elə seçilməlidir ki,
onların maye içərisində ağırlığı səmərəli qazıma rejimi üzrə baltaya veriləcək
oxboyu yükündən az olmasın.
Qazıma quyuya buraxılacaq Ø168 mm qoruyucu kəmər buraxmaq üçün
aparılır. Qazıma turbin üsulu ilə aparılır.
-Baltanın Ø 212,7 mm.,
-boyuna yük 8000 kq,
-turboburun çəkisi 3440 𝑘𝑞,
- turbin qazıyıcısında təzyiq itkisi 60 𝑘𝑞/𝑠𝑚2,
-qazıma məhlulıunun sıxlığı 1,6 𝑞/𝑠𝑚3,
- boru materialının sıxlığı 7,85.
Verilmiş bu şərtlər daxilində ədəbiyyatdan [1] istifadə edirik.
AQB-nin uzunluğu:
𝑘𝑝 1.25∙8000
𝑙𝑎𝑞𝑏 = 𝛾𝑞𝑚 = 1,6 =100𝑚
𝑄𝑎𝑞𝑏 (1− 𝛾 ) 156(1−7,85)
𝑝
Bu kəmərin çəkisi
𝑄𝑎𝑞𝑏 = 100 · 156 = 12480 𝑘𝑞
Qazıma kəmərinin hesabatı.
-Qazıma üsulu – turbin
Diametri 127 𝑚𝑚 olan qazıma kəmərinin hesablanması
31
 -Möhkəmlik həddi127 𝑚𝑚 “𝐷”
-seçilən borunun divarının qalınlığı 8 mm
𝛾𝑞𝑚 1,6
𝑄𝑏 (𝑄𝑎𝑞𝑏 + 𝑄𝑡 ) (1 − 𝐹𝑃
𝛾𝑝 ) 0 0 88462 − (12480 + 3430) (1 − 7,85)
𝑙𝑏𝑏 = 𝛾𝑞𝑚 =
1,6
𝑄′ (1 − ) 27,9 (1 − )
𝛾𝑝 7,85
= 2553 𝑚
Onda
𝑄127 = 27,9 · 2523 = 71228 𝑘𝑞
𝑙 ″ = 2950 − 2553 − 100 = 397 𝑚
397 𝑚 hissəsi Ø127 mm , poladın markası 𝐸, s\divarın qalınlığı 10 𝑚𝑚,
Onda127 mm

𝑄″127 = 397 · 33.1 = 13141𝑘𝑞

Hesabatın Nəticələri Cədvəl 3.2

3.3. Qazıma qurğusunun hesablanaraq seçilməsi

Qazıma avadanlığını seçmək üçün quyu lüləsinə buraxılan qoruyucu

kəmərlərin və qazıma kəmərinin ağırlığı ilə bərabər quyuda qazma zamanı
gözlənilən mürəkkəbləşmələrdən yaranan dartırmaların qiyməti nəzərə alınmalıdır.
Eyni zamanda qazma avadanlığını seçərkən aşağıdakılarda nəzərə alınmalıdır:
quyunun layihə dərinliyi;qazımanın iqlim şəraiti;yerli şəraitin texniki səviyyəsi;
istifadə dilən enerjinin növü.
Qazma avadanlığının məlum olan qoruyucu kəmərlərin və ya qazıma
kəmərinin çəkisinin maksimum qiymətləri nəzərə alınmalıdır.

32
 Quyu lüləsinə endirilən kəmərlərin ağırlıqları aşağıdakı cədvəldə göstərilir .
Cədvəl 3.3

Quyuların qazılması zamanı baş verən mürəkkəbləşmələrdən yaranan

dartılmalar nəzərə alındığı üçün qazıma qurğusunun ehtiyat əmsalı 𝐾 = 1,3 qəbul
götürülür.
Qazıma qurğusunu seçmək üçün aşağıdakı kimi hesabat aparılır:
𝑄𝑞𝑢𝑟 = 1,3𝑄𝑚𝑎𝑥
𝐵𝑢𝑟𝑎𝑑𝑎, 𝑄 – 𝑞𝑢𝑦𝑢𝑦𝑎 𝑏𝑢𝑟𝑎𝑥𝚤𝑙𝑎𝑛 𝑘ə𝑚ə𝑟𝑙ə𝑟𝑖𝑛 ə𝑛 𝑎ğ𝚤𝑟𝚤𝑛𝚤𝑛 çə𝑘𝑖𝑠𝑖
𝑄𝑞𝑢𝑟 = 1,3 · 10,72 = 13,98 𝑘𝑁
URALMAŞ-3D qazıma qurğusu 30kN yükqaldırma qabiliyyətinə malik
olduğundan bu qazma qurğusu qəbul edilir.

33
 Nəticə

1. Günəşli sahəsində qazılan dərin neft quyularının səmərəli konstruksiyası

hesablanaraq seçilmişdir.
2. Qazılan dərin neft quyusunun istisamar kəmərinin keyfiyyətli
sementlənməsini təmin edən quru sement növü seçilmişdir.
3. Sementləmə zamanı quyuya endrilmiş qoruyucu kəmərlərin həlqəvi
fəzasında keyfiyyətli sement daşı əldə etmək üçün kəmərarxası təzahürün
qarşısını alınması üsulları müəyyənləşdirilimişdir.

34
 İSTİFADƏ OLUNAN ƏDƏBİYYAT

1. Axundov C.S. Qazımada baş verən mürəkkəbləşmələr və qəzalar. Bakı,

Elm, 2013
2. A. Chiriac, 2013, Drilling fluids Types, testing and related problems, 9th
semester Project presented at Aalborg University Esbjerg, Denmark, Pg. 29-
38
3. Вахитов Р.Ш., Шаринов А.У., Ризванов Н.М. Результаты опытного
бурения с использованием аэрированного полимерного раствора. // М.:
Бурение, 1989, № 12, с. 9-10
4. Сафаров Я.И., Рашидов Х.Я., Ахундов Ф.А., Тагиев А. Способ
определения величины давления гидроразрыва пласта в бурящейся
сважине // АС ССР № 1273519, 1985.
5. Сафаров Я.И., Рашидов Х.Я., Ахундов Ф.А., Тагиев А. Способ
определения величины давления гидроразрыва пласта в бурящейся
сважине // АС ССР № 1355695, 1987.
6. C. Vipulanandan, M. Heidari, Q. Qu, H. Farzam, and J. M. Pappas,
"Behavior of Piezoresistive Smart Cement Contaminated with Oil Based
Drilling Mud," presented at the Offshore Technology Conference, 05-08
May, Houston, Texas, 2014
7. Chang S. Hsu and Paul R. Robinson , 2006 , Practical Advances in
Petroleum Processing Volume 1, Springer Science Business Media, Inc.,
New York, page 81-83. ISBN-10: 0-387-25811-6, ISBN-13: 978-0387-
25811-9
8. Файман В.П. Рекорды проходки осложненных интервалов в глубоком
бурении на нефть и газ. // Нефтяное хозяйство, 1991, № 8, с. 43-44.
9. Нескоромных В.В. Направленное бурение и основы кернометрии:
Учебник. — 2-е изд. — М.: ИНФРА-М; Красноярск: Сиб. федер. ун-т,
2015. – 336 с.

35
10. Гараськин В.Г., Гарбузов Г.Г. Регулирование дифференциального
давления в процессе бурения скважин в ПО Краснодарнефтегаз. /
Техника и технология строительства скважин на суше и на море. 1989,
№ 2, с. 9-11.
11. Метод борьбы с поглощениями бурового раствора при бурении
скважин. / Патент 4470257, США, МКИ Е 01 Д 3/12, Е 21 В 33/138.

12. N. Henriksen, "Drilling engineers in Wintershall view on todays

problems," K. T. Borsheim, Ed., ed, 2015.
13. Oil and Gas UK, "Classifying Wells and Abandonment Cost Estimation,"
in Guideline on Well Abandonment Cost Estimation. vol. Issue 1, O. a. G.
UK, Ed., ed: Oil and Gas UK, 2011, pp. 15-23.
14. Oil and Gas UK, The Voice of the Offshore Industry, Knowledge Center,
2010-2014 The UK Oil and Gas Industry Association Limited trading as Oil
& Gas UK http://www.oilandgasuk.co.uk/knowledge_centre.cfm
08.04.2014
15. Robert F. Mitchell, Stefan Z. Miska, Fundamentals of Drilling Engineering,
2011, page 625-634.
16. R. Ravitz, C. Svoboda, M-I Swaco, 2005, Reservoir drill-in fluid
provideschannels, Offshore Magazine, http://www.offshore-
mag.com/articles/print/volume-65/issue-9/production/reservoir-drill-influid-
provides-channels.html
17. S. Taoutaou, I. Kurawle, A. M. Mesa, and T. Khan, "Modified Approach
Leads to Successful Off-Bottom Cementing Plugs in Highly Deviated Wells
in the Caspian Sea," presented at the SPE/IATMI Asia Pacific Oil & Gas
Conference and Exhibition, 20-22 October, Nusa Dua, Bali, Indonesia,
2015.
18. S. Norway, "Abandonment activities," in NORSOK Standard D-010: Well
integrity in drilling and well operations, Rev. 4 ed: Standards Norway,
2013, pp. 81-111.

36
19. Səfərov Y.İ., Mirzəyev X.B., Yadullayev N.N., Hacıyev N.A. Neft və qaz
quyularının qazılmasında udulma ilə mübarizəyə təlimat // Bakı,
AzNSETLİ, 1996, s.46
20. Щясянов Г.Т., Зейналов Н.Я., Шыхялийев Ф.А. МК 1506060 СССР
МКИ Е21/Б 21/08.

37