İçindekiler

ÖZET ......................................................................................................................................... 3
Mikroskopik Yöntemler ........................................................................................................ 4
Fiziksel Yöntemler ................................................................................................................ 5
Kimyasal Yöntemler ............................................................................................................. 6
1-Yakma testleri ............................................................................................................... 6
2-Çözünürlük testleri........................................................................................................ 6
3-Lekeleme testleri .......................................................................................................... 7
LİFLERİN ANALİZİ İÇİN ÇÖZÜCÜ UYGULAMASINDA SİSTEMATİK YÖNTEM .............................. 7
LİFLERİN YANMA SIRASINDAKİ DAVRANIŞLARI ........................................................................ 8
LİF NEDİR ? ............................................................................................................................... 9
LİFLERİN ÖZELLİKLERİ ............................................................................................................... 9
Geometrik Özellikler .......................................................................................................... 10
Kimyasal Özellikler ............................................................................................................. 11
Fiziksel Özellikler ................................................................................................................ 11
BİTKİSEL LİFLER....................................................................................................................... 12
Bazı Bitkisel Liflerin Bileşimleri........................................................................................... 13
KENEVİR KULLANIM ALANLARI .............................................................................................. 14
1-Isı Yalıtım Malzemelerinde ............................................................................................. 14
2-Sanayi Keneviri Yağı ....................................................................................................... 14
3- Sanayi Keneviri İnşaat Malzemesi ................................................................................. 14
ERKEK KENEVİRİNDEN ÜRETİLEBİLEN SANAYİ ÜRÜNLERİ ...................................................... 15
TEKSTİL LİFİNİN TANIMI VE YAPISI ......................................................................................... 16
TEKSTİL LİFİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ ...................................................................................... 16
Kısa Lifler ......................................................................................................................... 17
Uzun lifler ........................................................................................................................ 17
Kesiksiz (filament) Lifler .................................................................................................. 17
İncelik .............................................................................................................................. 18
Mukavemet ..................................................................................................................... 18
Parlaklık ........................................................................................................................... 19
Eğirme Yeteneği .............................................................................................................. 19
Uzama ve Esneklik ........................................................................................................... 20

1
 Işıktan Etkilenme Özelliği ................................................................................................. 20
Bazı bitkisel liflerin gerilme mukavemeti ve kopmada uzaması .................................... 20
Nem Çekme Özelliği ........................................................................................................ 21
KENEVİR LİFİ ........................................................................................................................... 21
KENEVİRİN TANIMI ................................................................................................................. 22
DÜNYADA KENEVİR ................................................................................................................ 22
ENDÜSTRİYEL TİP KENEVİR (Cannabis Sativa L.) YETİŞTİRİCİLİĞİ ........................................... 23
Kenevirin Bitkisel Özellikleri ............................................................................................... 23
Toprak ve İklim İsteği ......................................................................................................... 23
Ekim Nöbeti ve Bitki Sıklığı ................................................................................................. 24
Ekim Zamanı ....................................................................................................................... 25
Ekim ve Bakım İşlemleri ......................................................................................................... 25
Hasat .................................................................................................................................. 26
Havuzlama.......................................................................................................................... 27
ENDÜSTRİYEL TİP KENEVİR (Cannabis Sativa L.) YETİŞTİRİCİLİĞİ ....................................... 27
KENEVİR BİTKİSİNİN TARİHÇESİ .............................................................................................. 27
KENEVİR SAPLARINDAN LİF ELDESİ ........................................................................................ 28
KENEVİR LİFLERİNİN KİMYASAL YAPISI................................................................................... 29
KENEVİR LİFİNE KİMYASALLARIN ETKİSİ................................................................................. 30
KENEVİR LİFİNİN EKOLOJİK ÖZELLİKLERİ ................................................................................ 30
HEMP-SYS ............................................................................................................................... 31
KENEVİR LİFİNİN KULLANIM ALANLARI .................................................................................. 31
TEKSTİL LİFLERİNİN TERMAL ANALİZİ KARAKTERİZASYONU .................................................. 32
TEHLİKELER............................................................................................................................. 33
Memleketimizde Kenevir Üreten Bölgeler Şunlardır: ....................................................... 33
TEMPO ARACILI OKSİDASYON ................................................................................................ 34
TEMPO OKSİTLENMİŞ KENEVİR LİFİNİN ÖZELLİKLERİ............................................................. 34
KENEVİR LİFLERİNİN KONVANSİYONEL ve ............................................................................. 35
MİKRODALGA YÖNTEMİNE GÖRE MALEİK ANHİDRİT ile ....................................................... 35
YÜZEY MODİFİKASYONU ........................................................................................................ 35
 Materyal ..................................................................................................................... 35
 Kenevir Liflerine Uygulanan Kimyasal İşlemler .......................................................... 35
 Kimyasal İşlemlerden Sonra Kenevir Liflerine Yapılan Testler ................................... 36

2
KAYNAKÇA VE YORUM ........................................................................................................... 36
Kaynakça ............................................................................................................................ 36
YORUM ............................................................................................................................... 37

ÖZET
Bu araştırma lifler ve kenevir lifleri üzerinedir. Tekstil dünyada ve ülkemizde
şüphesiz en önemli çalışma alanıdır. Ülkemizde yetişme şansı bulunan kenevir bitkisi
tekstil ürünü olarak kullanılabilmektedir. Ancak uyuşturucu madde özelliği
yüzünden yetiştirilme izni verilmeyen kenevir bitkisi yeni yönetmelik ile bazı illerde
üretim izni verilmiştir. Bu yönetmelik kapsamında yetiştirilmesinde artış beklenen
kenevirin tekstil sektöründe kullanılabilmesi ülke ve çifti ekonomisine şüphesiz katkı
sağlayacaktır. Bu bilgiler bu hedef doğrultusunda giriş özelliği taşımaktadır. Bu
çalışmada lif nedir, lif kimyası nedir, kenevir ve kullanım alanları nelerdir gibi
sorulara cevap bulabilirsiniz.

3
LİF ANALİZİNDE KULLANILAN YÖNTEMLER

Mikroskopik Yöntemler Kimyasal yöntemler Fiziksel Yöntemler

Uzunluğuna görünüş Yakma testleri Yoğunluk
Kesit görüntüsü Çözünürlük testleri Erime Noktası
Kırılma indisi Isıl analiz Nem Tutuculuk
Çift kırma indisi Kimyasal etkileşimler Ir
 Lekeleme
 Diğerleri
Uv
Mekanik Testler

Mikroskopik Yöntemler
Yöntemde lifin mikroskop altında incelenmesi ile elde edilen bilgiler değerlendirilir.
Mikroskop altında kesit ve uzunluğuna görüntüler incelenir ve türü belirlenebilir.
Ancak elde edilen görüntülerin karşılaştırılabilmesi için analiz yapan kişide doğal
liflerin ve değişik ticari isimler altında üretilen liflerin orijinal kesit ve uzunluğuna
görüntülerini içeren zengin bir kataloğun bulunması gerekir. Liflerin kesitleri veya
eksenleri doğrultusundaki kırma indisi değerleri de analizde yardımcı olabilir. Bu
değerler kaynak kitaplarda yer alan verilerle karşılaştırılır ve değerlendirilir. Her iki

4
yöndeki kırma indisi ölçülmüş ise, bunların farkına eşit olan çift kırma indisi değeri
hesaplanarak analizde kullanılabilir.

Fiziksel Yöntemler
Erime noktaları belirlenerek yapılan analizde liflerin tek tür yani saf olduğundan
emin olmak gerekir. Lifin erime noktası belirlenir ve çizelgelerle karşılaştırılarak
hangi lifin erime noktasına uyduğu kontrol edilir. Tek başına erime noktası liflerin
analizinde çoğu kez yetersizdir. Ölçüm inceliği sağlansa bile erime noktaları yakın
olan lifler arasında bir seçime gitmek güç olabilir.

Benzer şekilde lifin nem tutuculuk değeri de analizlerde kullanılabilir. Nem

tutuculuğu düşük lifler genelde insan-yap ısı liflerdir. Bulunan nem tutuculuk değeri
uygun çizelgelerle karşılaştırılır ve yardımcı bir veri olarak analiz de kullanılır.

Kopma dayanımı, elastik modül, kopma uzaması gibi mekanik özellikler de

analizlere yardımcı olur. Ancak tür mekanik yöntemlerin fazlaca yararı yoktur.

Özellikle nem tutuculuk, erime noktası , gibi veriler tek başlarına lif türünü
aydınlatmakta çok yetersizdirler. Olasılığın çok aza indirildiği durumlarda belki de
yararlı olabilirler.

Bu nedenle bir lifin analizi yapılırken daha önce de belirtildiği gibi kesin sonuca
ulaşılana kadar uygulanabilecek diğer analiz yöntemleri denenmeli ve erime noktası,
mekanik özellikler, nem tutuculuk gibi veriler destekleyici olarak kullanılmalıdır.

UV, IR gibi aletsel yöntemler lif analizlerinde çok yararlıdır. Özellikle IR

spektrumlarından yararlanılarak, başka veri gerekmeden doğrudan sonuca gidilebilir.
Ancak, IR yönteminin kullanılabilmesi için lifin saf olması gerekir ve spektrumlarda

5
yanlış değerlendirmelere yol açabilecek katkı maddeleri, boya gibi yabancı
maddeleri içermemesi istenir. Bu tür maddeler analizden önce uygun işlemlerle liften
uzaklaştırılmalıdır. Temizlenen lifin doğrudan KBr pelleti hazırlanarak spektrumu
alınabilir. Daha iyi bir yöntem lifin uygun bir çözücüde çözülüp film haline
getirilerek spektrumunun alınmasıdır. UV spektrumları IR kadar yararlı değildir.

Liflerin yoğunlukları da analizlerde yardımcı olur. Elde edilen yoğunluk değeri lif
yoğunlukları ile karşılaştırılarak hangi lif olabileceğine ilişkin bilgi edinilir.

Kimyasal Yöntemler

1-Yakma testleri
Kimyasal lif analiz yöntemleri içerisinde yer alan yakma testleri lifin alev
karşısındaki davranışlarına dayanır. Lifler türlerine bağlı olarak aleve yaklaşırken,
alevde ve alevden uzaklaştırılırken belirgin davranışlar gösterirler. Yanma sonucunda
bıraktıkları artık ve yanma sırasında duyulan koku da analizde önemli ip uçları verir.
Asbest lifler erimez ve yanmaz, cam lifler ise erir fakat yanmaz. Protein lifleri olan
yün, ipek türü lifler tipik tüy (veya saç) yanığı kokusu vererek yanarlar.

2-Çözünürlük testleri
Çözünürlük testleri uygulanırken lif örneğinden alınan küçük bir parçanın değişik
çözücülerdeki davranışı gözlenir Yalnızca tek tür lifler için uygulanabilir. Birden
fazla lif türü içeren dokumalar veya diğer ürünler için sistematik analiz yolu
izlenebilir. Çözücü lif oranı 100/1 olacak şekilde verilen sıraya göre çözücüler
kullanılır. Lifin her bir çözücü içerisinde bekletilme süresi yaklaşık 5dk olmalıdır.
Çizelge 9.5 izlendikten sonra hala çözünmeyen k ısım varsa, analiz edilen örnek
içerisinde çizelgedeki çözücülerde çözünmeyen asbest, kauçuk, cam veya
florokarbon türü lif olduğu düşünülmelidir.

6
3-Lekeleme testleri
Lekeleme testleri renksiz veya çok açık renkli liflere uygulanabileceği için, renkli
lifler üzerinde yapılacak testlerde boyanın liften uzaklaştırılması gerekir. Lif
lekeleme testine hazırlandıktan sonra çeşitli ticari isimler altında satılan lif
belirteçleri ile etkileştirilir. Lif belirteçleri değişik boyalar içeren karışımlardır.
Örneğin, Stain A belirteci eşit oranda Du Pont Antrokinon Blue SWF, Du Pont
Asetamit Yellow CG ve Karbik Kromordin BR boyaları içerir. Bu belirteçler türüne
bağlı olarak lifi spesifik bir renge boyar. Bazı lif belirteçlerinin liflerle etkileşimi
sonucu gözlenecek renkler verilmiştir.

LİFLERİN ANALİZİ İÇİN ÇÖZÜCÜ UYGULAMASINDA SİSTEMATİK

YÖNTEM

Çözücü Sıcaklık Çözünen Örnek Genel Lif Grubu

Lifler
Asetik Asit Oda Sıcaklığı Arnel,asetat Asetat
%20’lik HCL Oda Sıcaklığı naylon 6, Poliamit
naylon. 6-6
Dioksan Kaynama Saran Viniliden
Dimetil Formamit 93.3℃ Spandex Poliiiretan
%75H2SO4 43.3℃ Pamuk, Keten, Selülozik
Rayonlar

7
LİFLERİN YANMA SIRASINDAKİ DAVRANIŞLARI

Lif Türü Aleve Alevde Alevden Artık Koku

Yaklaşırken Uzaklaşınca
Viskoz Erimez Erimeden Erimeden Topak ya kağıt
Pamuk Büzülmez Yanar Yanmaya da yanığı
Keten Devam Eder Boncuk ,
Bırakmaz
Yün Erir Biraz Yanmaya Yumuşak, , tüy
İpek Kıvrılır Eriyerek Yavaş Yavaş Kabarık, , yanıgı
Yavaş Devam Eder Siyah Kül
Yavaş Bırakır
Yanar
Selüloz Erir Eriyerek Eriyerek Kırılgan, Asetik
Triasetat Yanar Yanmaya Şekilsiz Asit
Devam Eder Siyah
Boncuk
Bırakır
Poliamit Erir Eriyerek Genellikle Katı, Plastik
Poliester Büzülür Yavaş İçten Ezilmez Yanığı
Yavaş Yanmaya Yuvarlak
Yanar Devam Eder Boncuk
Akrilik Erir Eriyerek Eriyerek Sert Plastik
Yanar Yanmaya Kırılgan Yanığı
Devam Eder Şekilsiz
Boncuk

Modakrilik Erir Eriyerek İçten Sert

Yavaş Yanmaya Şekilsiz
Yavaş Devam eder Boncuk
Yanar

8
LİF NEDİR ?

Lifler en genel anlamda esnek, makroskopik olarak homojen yapıda, uzunluk/çap

oranı çok büyük olan küçük kesitli materyaller olarak tanımlanır. Bir maddenin lif
olarak kabul edilebilmesi için uzunluk/çap oranının en az 100 olması gerektiği
varsayılır. Uzunluk/çap oranı için verilen bu sayı kesin bir değer olamamakla birlikte
bir maddenin lif olarak kabul edilebilmesi için uzunluğunun çap (kesit) değerine göre
çok büyük olması gerektiğini vurgulamak açısından önemlidir. Bu nedenle lif tanımı
daha çok geometrik ağırlıklı bir tanımdır. İnsan-yapısı liflerde uzunluk/çap oranı
istenildiği gibi ayarlanabilir. Doğal lifler olan yün ve pamukta uzunluk/çap oranı
1000-3000 arası değerler alır.

LİFLERİN ÖZELLİKLERİ

Liflerin özellikleri, geometrik, fiziksel ve kimyasal özellikler şeklinde üç başlık

altında incelenebilir. Bir materyali lif grubuna sokabilmek için göz önüne alınması
gereken temel özellik uzunluk/çap oranının değeridir. Bu oran lif tanımında
belirtildiği gibi en az 100 dolayında olmalıdır. Bu nedenle geometrik özellikler
içerisinde yer alan uzunluk ve kesit kavramları önemlidir. Çoğu materyal lif tanımı
kapsamına girecek boyutlarda şekillendirilebilir.

9
Liflerin Özellikleri
Geometrik Fiziksel Kimyasal
Uzunluk Yoğunluk Davranış
Ortalama Değer Doğrusal Asitlere
Dağılım Yığın Bazlara
Isıya
Kesit Isıl Erime Noktası Sorpsiyon
Ortalama Değer Camsı Geçiş Sıcaklığı Nem
Dağılım İletkenlik Boya
Şekil
Büküm Optik Kırma İndisi Çift Şişme
Sıklık Kırma İndisi Renk ve Anizotropi
Biçim Parlaklık

Geometrik Özellikler
Uzunluk, kesit şekli; kesit alanı, çap, hüküm gibi lifin boyutları ve şekli ile ilgili
karakteristikler lifin geometrik özelliklerini belirler. Geometrik özellikler daha çok
kesikli liflerde bir anlam kazanır.

Büküm, lifin gergin ve normal hali arasındaki uzunluk farkının bir ölçüsüdür. Bu
nedenle lifin uzunluğuna görüntüsü ile ilgilidir. Büküm verilmemiş lifler düz bir
görüntüdedir. Bükümlü liflerin ise uzunluğuna görüntüsü dalgalıdır.

10
Kimyasal Özellikler

Liflerin asitleri, bazlara, kuru temizleme maddelerine ve ultraviyole ışınlarına karşı

dayanıklı olmasa istenir. Kullanımları süresince dokumalar bu tür madde ve
ortamların sıkça etkisinde kalırlar. Lifin bu ortamlardaki davranışı elde edildiği
polimerin kimyasal yapısıyla yakından ilişkilidir. Bu nedenle her lif türünü kimyasal
özellikler açısından, polimerinin kimyasal yapısı göz önüne alınarak kendi içinde
değerlendirmelidir. Lif çeşitleri ayrı ayrı incelenirken önemli kimyasal özellikleri
verilmiştir.

Fiziksel Özellikler
Liflerle ilgili önemli bir fiziksel veri lifin birim uzunluğunun kütlesidir. Böyle bir
ölçüm lifin doğrusal yoğunluğunu verir ve seçilen birim uzunluk değerine bağlı
olarak değişik tür doğrusal yoğunluk birimleri kullanılır.

11
BİTKİSEL LİFLER

Bitkisel lifler arasında tartışmasız en önemlisi pamuktur. Pamuk dışında sınırlı

kullanım alanları olsa da yüzlerce bitkisel lif türü vardır. Bitkilerin yapraklarından,
kabuklarından, tohumlarından, köklerinden lif amaçlı yararlanılabilir. Bitkilerin
yapraklarından elde edilenlere sert lifler, diğerlerine ise yumuşak lifler denir. Bitkisel
liderin temel bile şeni selülozdur ve doğada en fazla bulunan polimerdir. Selüloz
anhidroglikoz birimlerinden (glikoz attığı) oluşan yüksek molekül ağırlıklı bir
polimerdir ve selülozun yapısı,

farklılıklar gösterir. şeklindedir. Bitkisel liflerdeki selüloz ve diğer bileşenlerin

oranları üretim bölgelerine göre farklılık gösterir.

12
Doğal selülozun polimerizasyon derecesi selüloz kaynağına ve ayırma/saflaştırma
yöntemlerine yakından bağlıdır. Pamuk selülozu molekül ağırlığı en yüksek olanıdır
ve 800 bin dolayındadır. Odun ve diğer kaynaklardan elde edilen selülozun Molekül
ağırlığı ise 160 bin dolayındadır. Katı halde iken selülozda hidroksil grupları nedeni
ile molekül içi ve moleküller arası yoğun hidrojen bağı gözlenir. Hidrojen bağları ve
yüksek molekül ağırlığı nedeni ile selüloz klasik çözücülerde çözünmez. Metal
komplekslerinin (bakır etilamin gibi)
sulu çözeltilerinde çözünür. Kuvvetli asitlerde çözünmesi hidroliktik bozulmayla
birlikte yürür.

Bazı Bitkisel Liflerin Bileşimleri

LİF SELÜLO HEMİSELÜLO PEKTİ LİGNİ EKSTRAKTLA

Z Z N N R
Pamuk 94.0 2.0 2.0 2.0
Kapok 64.0 23.0 23.0 13.0
Keten 71.2 18.5 2.0 2.2 6.0
Kenevi 74.3 17.9 0.9 3.7 3.1
r
Jüt 71.5 13.3 0.2 13.1 1.8

13
KENEVİR KULLANIM ALANLARI

1-Isı Yalıtım Malzemelerinde

Sanayi kenevirinden yapılan doğal ısı yalıtım malzemesi taş yününden %40 daha az
enerji ile üretiliyor ve DIN E-13501-1 yangın standardına uymakta ve normal
ateşlenmekte. Bu ürün uygulandığından itibaren hem çevre dostu hem de sağlıklı
yaşam. Size enerji tasarrufu yaparak, yazın serin, kışın sıcak kalmanızı sağlar.

2-Sanayi Keneviri Yağı

Sanayi keneviri tohum yağı yüksek proteinli bir yağ kaynağıdır, ceviz aromasına da
benzeyen omega3, 6, 9 yağ asitleri içeren, direnç sistemi antioksidan zenginliğini
destekleyen bir besin kaynağıdır. Sanayi keneviri yağı sağlıklı kalmanın yolunu açan
bir besindir.

Sanayi keneviri tohum yağı thc içermez ve piskoaktif değildir. Çocukların beyin
gelişimi için son derece faydalıdır ve birçok sağlık sorunlarına çözüm imkânı sunar.

3- Sanayi Keneviri İnşaat Malzemesi

Sanayi Keneviri tahtası kireç Karışımlı bir tuğla. Tamamıyla doğal sürdürülebilen bir
inşaat malzemesi yaşam ve sağlık açısından son derece faydalı. Yanmaz, rutubet
çeker, kışın sıcak yazın serin tutan, iklim koşullarına uyumlu hafif ve maliyeti düşük
bir üründür

14
ERKEK KENEVİRİNDEN ÜRETİLEBİLEN SANAYİ ÜRÜNLERİ

– İpliği antibakteriyeldir. İpliğinden yapılan kumaşlar medikal sanayi dahil yüzlerce

yerde kullanılabilinir. (Maalesef Türkiye’deki son kenevir ipliği fabrikası hammadde
olmamasından yıllar önce kapanmıştır.)

– Lüks arabaların iç ahşap malzemesinde kenevir ağacı kullanılmaktadır.

– Kenevir elyafı inşaatlarda izolasyon malzemesi olarak kullanılır.

– Kenevirden suntadan sağlam tahta (fibreboard) yapılır.

– Kenevirden yapılmış doğal çimentodan su karıştırılıp kalıplara dökülerek inşaat

tuğlası yapılır. Tuğladan, betondan daha hafiftir ve daha sağlamdır. 600 yıl
dayanıklıdır.

– Ses geçirmez materyaldir.

– Keneviri izolasyon maddesi olarak kullandığınızda yakıt tüketimini azaltırsınız

– Ateşe dayanıklıdır. Bu materyalden yapılan evler yalnız sağlıklı değil daha

güvenlidir.

– Bataklık kurutmada çok etkilidir.

– Radyasyon temizleyicidir.

– Bir dönümlük kenevir, 25 dönümlük orman kadar oksijen üretir.

15
– Derine inen kökleri toprağın havalandırılmasını sağlar

– Bir ağacın beş katı daha fazla çevreye oksijen yayar.

– Kağıt yapılmaya ağaçtan daha uygun olduğu için ormanları korur.

– Tohumu omega kompleksleri bakımından zengin ve besleyicidir. Tohumunun yağı

bir çok hastalığa iyi gelir.

– Yaprağındaki cannabidiol maddesi ilaç yapımında kullanılır. Bu bileşenleri içeren

kırmızı reçete ile Türkiye de satılan Sativex kanser hastaları tarafından kullanılıyor.

TEKSTİL LİFİNİN TANIMI VE YAPISI

Doğada lifli yapıya sahip polimerik çok sayıda madde bulunmakta olup, bunların
iplik haline getirilip dokumaya elverişli olanlara tekstil elyafı adı verilir. Elyafın
ticari olabilmesi için ürün pahalı olmamalı, yeterli miktarda elde edilmeli, yeterince
sağlam, esnek, eğrilebilir, yumuşak ve dayanıklı olmalıdır. Elyafın eğrilebilir olması
için yüzeyinin pürüzlü, çapının aynı ve ince olması gerekir.

Giyim ihtiyacı insanların temel ihtiyaçlarından birisidir. Yaşamın her alanında çeşitli
tekstil materyalleri kullanılır.
Tekstil, elyafın elde edilmesinden tüketicinin istediği özelliklere sahip bir materyal
haline gelinceye kadar geçirdiği aşamalarla ilgili bir terimdir.

TEKSTİL LİFİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

Tekstil lifinin değeri, sahip olduğu bazı temel özelliklere göre belirlenir. Bu
özellikler:
Uzunluk,

16
 İncelik,
Mukavemet,
Parlaklık,
Eğrilme yeteneği,
Uzama ve esneklik,
Yoğunluk,
Nem çekme,
Isıdan etkilenme,
Işıktan etkilenme,
Kimyasal reaktiflerden etkilenme,
Elektriksel özellikler,
Uzunluk

Tekstil liflerinde uzunluküç şekilde tanımlanır

Kısa Lifler

Bu lifler pamuk ve kesikli yapay liflerden oluşmuştur. Uzunlukları tür ve soylarına

göre değişir ve ortalama olarak 1 cm’den 40 cm’ye kadar olan bu liflere "stapel lif"
denir

Uzun lifler

Bu lifler yün ve kesikli yapay liflerden oluşmuştur. Lif Uzunlukları koyunun tür ve
soylarına göre değişir.Ve 40 milimetrenin üzerinde olan doğal liflerle birlikte işlenen
yapay
kesikli liflere “uzun lif"denir. İplikçilikte, makinenin ayarları ortalama stapel boyuna
göre
yapılır.

Kesiksiz (filament) Lifler

17
Kontinü elyaf da denilen kesiksiz elyafta liflerin boyu sonsuz uzunluktadır. Bu liflere
"filament" adı verilir.

Doğal ipek ve yapay lifler, filament yani sonsuz haldedir. Yapay liflerin uzunluğu ise
üretim metoduna ve kullanılacağı alana göre belirlenir.

İncelik

Elyafın bir diğer özelliği de enine kesitinin(çapı) büyüklüğü ve biçimidir.

Bu büyüklük, elyafın inceliği olarak da belirtilir.
Lifin enine kesitinin boyutu, yani çapı, doğrudan doğruya ölçülemez; dolaylı olarak
verilir. Çünkü çok az lifin enine kesiti yuvarlaktır ve standart bir çapa sahiptir.

İplik çapını, yan yana gelen lifler oluşturur. Dolayısıyla ince liflerden ince iplik elde
edilebilir. İplik numarası değişmediği halde çaptaki lif sayısı arttıkça sağlam ve
kaliteli iplik
yapılır.

Lifin veya filamentin 10 mikron (µm)’dan ince olanları ile 50 mikron (µm)’dan fazla
olanları iplik yapımı için uygun değildir, ince olanlar çok çabuk kopabilir. Kalınlar
ise çok kaba iplikler meydana getirir.

Mukavemet

Elyaf, iplik ve kumaşın dayanıklılığını ölçen cihazlara “mukavemet ölçüm cihazı”

denir. (Resim 1.7) Elyafın, iplik veya kumaş haline gelinceye kadar uğradığı
gerilimlere
karşı, kopmadan durmasına dayanıklılık denir.

Tekstil lifleri, yeterli mukavemete yani dayanıklılığa sahip olmalıdır. Tekstil

liflerinin mukavemeti, ölçme yapılan yerin atmosfer neminden etkilenir.
Genellikle doğal bitkisel lifler ıslandıklarında veya nemli halde daha sağlam olurlar.

18
Bunun dışındakilerin ise dayanıklılığı azalır. En sağlamı cam lifidir. Bundan sonra
sırasıyla poliamid, poliester, ipek, keten, pamuk, akrilik, rayonlar ve yün gelir

Parlaklık

Parlaklık düzgün bir yüzeyden ışığın yansıması ile oluşur. Lifin parlaklığı, üzerine
düşen ışığı yansıtmasına bağlıdır.

Gelen ışığı, doğrusal düzgün olarak yansıtmayıp dağıtarak yansıtan lifler az parlak
veya donuktur.
Pamuk ve yün gibi lifler üzerine düşen ışığı dağınık yansıttıklarından dolayı az
parlak görünümlüdürler.
Keten, merserize pamuk ve ipek gibi lifler ise ışığı düzgün yansıttıklarından dolayı
parlak görünümlüdürler.
Lifler elde edilme yöntemleri, yetiştirildiği doğal çevre, cins ve türüne göre farklı
yapıda olacağından üzerine düşen ışığı yansıtmaları da değişik olacaktır. Parlak lifler
tekstilde tercih edilir.

Eğirme Yeteneği

Her lifin iplik haline gelebilmesi için eğrilme yeteneğine sahip olması gerekir. Bu
özellik, liflerin birbirine biraz yapışıcı olması yanında kütle halinde iken birleşik
halde bulunmasından ileri gelir.
Bir elyaf demetindeki lifler arasında gizli temas uçları, sayesinde liflerin birbirine
yapışmasına(tutunmasına) sebep olur. Lif inceliği, lif yüzeyinin yapısı, uygulanan
basınç ve lif uzunluğu, bu özelliğe etki eden faktörlerdir.

19
 Uzama ve Esneklik

İki ucundan tutularak çekilen lif esneyerek kopmadan bir miktar esneyebilir. Lif
bırakıldığında tekrar eski haline döner. Buna esneklik denir. Fakat daha fazla gerilim
uygulanırsa lif eski haline dönemez. Bir miktar uzama gösterir. Lif,
esneyebileceğinden fazla
miktarda kuvvetle gerilirse uzamanın sonunda lif kopar.

Işıktan Etkilenme Özelliği

Işık bir enerji türüdür. Bu nedenle organik bir bileşik olan lifler, uzun zaman içinde
ışık enerjisinden etkilenir. Bu durumdaki elyaf kolayca hava oksijeni ve diğer
etkenlerle reaksiyona girer. Bu da polimerleşme derecesinin düşmesi ve buna bağlı
olarak dayanıklılığın düşmesi şeklinde ortaya çıkar. Tüm lifler, ışıktan olumsuz
etkilenir. Bu etki süresi, life göre değişir. Ancak etki süresi bazıları için kısa
sürelidir; bazıları ise uzun yıllar alabilir.

Bazı bitkisel liflerin gerilme mukavemeti ve kopmada uzaması

Elyaf Cinsi Gerilme Mukavemeti Kopmada Uzama

Pamuk 46 6.8
Keten 55 3.0
Jüt 32 1.8
Kenevir 48 2.2

20
 Nem Çekme Özelliği

Tekstil liflerinin, belli sıcaklık ve rutubette sıvıları emme(içine çekme) kabiliyetidir.

Emilen sıvı miktarı, elyaf türüne ve ortamın rutubet miktarına göre değişir. Liflerin
nem çekme özelliği; iplik, dokuma, ağartma ve boyama işlemleri için gereklidir.
Rutubetli ortama bırakılan bir kumaş, üzerine su toplar; buna karşılık nemli veya
ıslak bir kumaş kuru havada üzerinde bulunan suyu kaybeder(deserpsiyon). Su
absorpsiyonu ve deserpsiyon, bir denge kuruluncaya kadar devam eder. Bir elyaf ne
kadar çabuk su absorpluyorsa o kadar çabuk kurur

KENEVİR LİFİ

Kendir adı da verilen bir tekstil bitkisidir(Resim 1.43).Ekiminden 120–140 gün sonra
hasadı yapılır. Ketende olduğu gibi lif hücreleri, kabuk kısmında demetler halindedir.

Lif üretimi ketende olduğu gibi çürütme, dövme ve taraklama işlemleri ile
gerçekleştirilir.
Lif uzunluğu 40-45mm’ dir.
Parlak sarı veya esmer renklidir.

Genellikle halat, urgan, yelken, çadır bezi, çuval yapımında ve halının çözgü
ipliğinde kullanılır.

Kendir adı da verilen bir tekstil bitkisidir. Ekiminden 120-140 gün sonra hasadı
yapılır. Ketende olduğu gibi lif hücreleri, kabuk kısmında demetler halindedir. Lif
üretimi ketende olduğu gibi çürütme, dövme ve taraklama işlemleri ile
gerçekleştirilir. Lif uzunluğu 40-45 mm'dir. Parlak sarı veya esmer renklidir, Kenevir
devlet kontrolünde üretilir; çünkü dişi kenevirde esrar adı verilen uyuşturucu bir
madde salgısı vardır. Genellikle halat, urgan, yelken, çadır bezi, çuval yapımında ve
halının çözgü ipliğinde kullanılır.

21
KENEVİRİN TANIMI

Kenevir (Cannabis), Cannabaceae familyasına ait, tek yıllık bitki insanlık tarihinin
en eski bitkisel hammadde kaynağıdır. Kenevir 120 ile 450 cm yüksekliğe ve 0.6
ila 1.9 cm arası bir çapa sahip, ince bir sapı olan yıllık, otsu bir bitkidir. En içteki
katman, hasır (kelek) olarak bilinen odunsu malzemeyle çevrili ilik vari boşluktur.
Odunsu malzemenin dışında “Bast fiber” olarak bilinen lifler Kenevir (C. Sativa L.)
çok eski kültüre sahip bir bitkidir. Tarihte bilinen en eski kullanım amacı liftir.
Ancak, tohumundan elde edilen yağı (sabun, kozmetik, boya, vs) kullanılmaktadır.
Diğer taraftan sapları yakacak olarak ta değerlendirilmiştir.
Kenevir çok yönlü kullanıma sahip bitkidir. Her türlü bitkisel kısmı ekonomik olarak
kullanılabilmektedir. Sapları inşatta betonunda katkı maddesi, ısı ve ses izolasyon
malzemesi, hayvan altlığı, araç kaportası yapımında ve kağıt sanayisinde
kullanılabilmektedir. Kenevirden çıkarılan liflerden ip, urgan ve sicim yapılabileceği
gibi pamuk lifinin kullanılabildiği birçok alanda değerlendirilebilmektedir. Kenevir
liflerinden elde edilen kumaşın uzun ömürlü olması, kenevirden elde edilen
kıyafetlerin vücudun havalanmasına müsaade etmesi gibi bir takım üstünlüğü vardır.

DÜNYADA KENEVİR

2002 yılında 28 bin ha alanda 63 bin ton iken 2013 yılında yaklaşık 22 bin ha alanda
68 bin ton iken. 2013 yılı dünyada ortalama tohum verimi 311 kg/da’dır.
2014yılında yaklaşık 36 bin ha alanda 78 bin tona yükselmiştir. 2014 yılı dünya
ortalama tohum verimi 217 kg/da’dır (FAO).
TÜRKİYEDE KENEVİR YETİŞTİRİCİLİĞİ
2002 yılında kenevir üretimi 950 ton iken, 2014 yılında 1 ton olarak gerçekleşmiştir
(TÜİK).
• Takım : Urticales
• Familya : Cannabinaceae
• Cins : Cannabis Kenevir sistematik bakımdan şu varyetelere sahiptir;
• Cannabis sativa var. vulgaris L. (Kültürü yapılan kenevir)
• Cannabis sativa var. indica Lam. (Hint keneviri)

22
• Cannabis sativa subvar. gigantica (Dev cüsseli kenevir)
• Cannabis sativa var. ruderalis (Yabani kenevir)
Kültürü yapılan kenevir bitkisi diploid yapıda ve 20 kromozomludur.
Kültürü yapılan kenevirin,
• Kuzey Rusya-Finlandiya,
• Orta Avrupa,
• Güney Avrupa-Küçük Asya ve
• Hint (narkotik)
olmak üzere 4 eko tipi mevcuttur.

ENDÜSTRİYEL TİP KENEVİR (Cannabis Sativa L.) YETİŞTİRİCİLİĞİ

Kenevirin Bitkisel Özellikleri

Kenevir (Cannabis sativa L.), 120 ila 450 cm yüksekliğe ve 0.6 ila 1.9 cm arası bir
çapa sahip, ince bir sapı olan yıllık, otsu bir bitkidir. En içteki katman, hasır (kelek)
olarak bilinen odunsu malzemeyle çevrili ilikvari boşluktur. Odunsu malzemenin
dışında “Bast fiber” olarak bilinen lifler gelişir.
Bitki yoğunluğuna bağlı olarak ana sap az ya da çok dallanır. Sık ekim yapılırsa
saplar dallanmaz. Yaprakları palmiye tiplidir. Her yaprak 7 ila 11 kenarları tırtıklı
yaprakçıktan oluşur. Güçlü kökleri toprağa derinlemesine nüfuz eder. Bununla
birlikte, toprak koşulları olumsuz olursa, ana kök kısa kalır, yan kökler daha fazla
gelişir.

Toprak ve İklim İsteği

Endüstriyel kenevir, çok çeşitli toprak tiplerinde yetiştirilebilir. Kenevir, iyi nem ve
besin madde tutma kapasitesi ile birlikte, pH değeri 6 veya daha fazla olan, yeterince
derin, iyi havalandırılmış bir toprakları tercih eder.
Bununla birlikte, aşırı yağış sonrasında yüzeyde tutulan su, kenevir bitkisine zarar
verebileceğinden, zayıf drenajı olan topraklar tavsiye edilmez. Kenevir, su taşkınına
ve toprağın sıkışmasına son derece duyarlıdır.

23
Kenevir tohumunun hızlı ve üniform çimlenmesi için ince partiküllü, iyi bir tohum
yatağı gereklidir. Klasik tohum yatağı hazırlığı uygulanabilir (Sonbaharda derin
sürüm, ilkbaharda ikileme, tırmık ve taban) Tohum, 5 cm’den daha derine ekilirse,
çıkış homojen olmaz. “Toprak işlemesiz tarım sisteminden iyi sonuçlar
alınabilmesine rağmen çıkışlarda düzensizliklerin görülme ihtimali çok yüksektir
En uygun kenevir verimini elde etmek için hasatta toprağa nihayet çıkarılacak olan
bitki için iki kat daha fazla besin mevcut olmalıdır. Bir kenevir tarlası, bitki
örtüsünün kısa bir bitki örtüsünde çok büyük bir dökme kütlesi üretir. Azot alımı, ilk
6-8 hafta arasında en yoğun, potasyum ve özellikle de fosfor, çiçeklenme ve tohum
oluşumu sırasında daha fazla ihtiyaç duyulur. Endüstriyel kenevir tarımı için,
ortalama 9-11 kg/ da azot, 4-6 kg/da fosfor ve 6-8 kg/da potasyum gereklidir.
Kenevir yumuşak iklimi, nemli atmosferi ve yılda en az 630-760 mm yağış tercih
etmektedir. Tohum çimlenmesi için ve genç bitkiler gelişene kadar toprak neminin
iyi olması gerekir

Ekim Nöbeti ve Bitki Sıklığı

Endüstriyel kenevir, yabancı otlara karşı oldukça başarılı mücadele eder ve onları
bastırır. Kenevir yetiştirilmesi için hiçbir kimyasala ihtiyaç yoktur. Endüstriyel
kenevir, çok az bakım ister. Kenevir tarımı için kayıtlı kimyasal veya herbisit
bulunmamaktadır. Metrekareye 200 ila 300 bitki yabancı otları gölgede bırakarak
onları etkisiz hale getirir ve hasatta yabancı otsuz temiz bir tarla sağlanmış olur.
Seyrek ekim yapıldığında ise kenevir yabancı otlarla gerektiği gibi mücadele
edemez.

24
Ekim Zamanı

Kenevir kenevir için en uygun zaman takvimdeki tarih yerine hava ve toprak
şartlarına göre belirlenmelidir. Kenevir, toprak koşullarının optimum olması
koşuluyla, mısırdan 2-4 hafta önce erken ekilebilir. Bununla birlikte, toprak sıcaklığı
minimum 6-8 °C ulaşana kadar ekim yapılmamalıdır. Kenevir, sıcaklık uygun
olduğunda 24-48 saat içinde çimlenir ve 5-7 gün içinde çıkış yapar. Lif için
yetiştirilen kenevir, olabildiğince erken ekilmelidir. Tohum için yetiştirilecekse, bitki
boyunun fazla uzamaması için nispeten daha geç ekilmelidir.

Ekim ve Bakım İşlemleri

Kaliteli elyaf ve yüksek verim, uygun bitki yoğunluğu ile elde edilebilir. Toprağın
türüne, toprak verimliliğine ve çeşitlerine bağlı olarak metrekare başına 250 ila 400
canlı tohumun ekilmesi gereklidir. Tohum üretimi, için metrekareye 150-250 tohum
atılması gereklidir. Seyrek ekimlerde (70-120 tohum/m²), hem lif hem de tohum
üretimi için, yabancı ot istilası riski bulunmaktadır.
Genellikle, kenevir dioecious bir bitkidir. Bununla birlikte, çeşitlerin üç
sınıflandırması vardır:
1. Monoecious tipler; erkek ve dişi çiçekler aynı bitki üzerinde geliştiğinde
2. Dioecious tipler, erkek ve dişi çiçekler farklı bitkilerde
3. Baskın dişi tipler, dioecious dişinin monoecious polenle melezlenmesinden edilir.

Kullanımlarına endüstriyel kenevir iki tipte çeşitleri bulunmaktadır;

25
1. Lif çeşitleri - uzun saplı ve az dallı,
2. Tohum çeşitleri - kısa saplar, daha büyük tohum başlıkları ve birden fazla
dallanmış olabilir (tohumda % 30-35 yağ içerir). Her iki tip de THC
(Tetrahydrocannabinol-esrar) içeriği % 0,3'ten daha azdır.
Kenevir aynı arazide art arda birkaç yıl yetiştirilebilir, ancak diğer bitkilerle ekim
nöbetine girmesi tavsiye edilmektedir. Kenevir, iyi bir münavebe bitkisidir.
Kenevirin münavebe sistemi içerisine alınmasıyla toprak yapısında iyileşmelerin
olabileceği bildirilmektedir. Bir araştırma sonucuna göre; kenevirin soya kisti
nematodlarının popülasyonunu önemli ölçüde azaltabileceğini ifade edilmiştir.
• Kaymak Tabakası
• Yabancı Ot Mücadelesi
• Azot Gübrelemesi
• Hastalık ve Zararlılarla Mücadele
• Sulama

Hasat

Yüksek kaliteli elyaf için kenevirin hasat edilmesi için en uygun zaman, erkeklerin
polen salmasının sona ermesiyle oluşur.
Tohum için hasat, lif hasadınından 4-6 hafta sonra, tohumların % 60'ının
olgunlaştığında yapılır. Lif kenevirleri, ekimden sonra 70 ila 90 gün içinde normalde
hasat edilmesi için hazırdır.
Lifin kullanılma şekli hasat yöntemi üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir. Lifin
kullanılma amacına uygun hasat ve işleme teknolojileri geliştirilmiştir. Ve halen de
geliştirilmeye devam edilmektedir. Klasik anlamda lif hasadı, bitkilerin toprak
yüzeyine yatırılması, kurutulması (çiğde havuzlama), suda havuzlama (tercihen),
balyalama, depolanma ve işleme esasına dayanır.
En iyi elyaf (lif) kenevir sapının odunsu kısmına yapışık olan liflerin pektin mikrobik
ayrışması ile elde edilir (havuzlama).

26
Havuzlama

Arazi havuzlaması; Çok nemli bölgelerde uygulanır, hava şartlarına bağlı olarak 14-
21 gün arasında gerçekleşir. Yerde serili durumdaki saplar, birkaç kez çevrilmek
suretiyle homojen havuzlama sağlanır. Elyaflar altın veya gri renkli renge
döndüğünde ve liflerde saptan kolayca ayrıldığında, havuzlama işlemine son verilir.
Suda havuzlama; Tarlada kurutulan saplar, durgun veya akar suya yatırılır. Suyun
sıcaklığına bağlı olarak 10-20 gün sürer. Saplardan liflerin kolayca ayrışması
sağlandığında havuzlamaya son verilir.
İyi drenajlı tınlı topraklarda dönüm başına 750 ila 1 ton balyalanmış kenevir sapı
alınabilir. Klasik lif/sap oranı 1/3-1/4’tür.

ENDÜSTRİYEL TİP KENEVİR (Cannabis Sativa L.) YETİŞTİRİCİLİĞİ

Tohum verimi ise dekara 90-135 kg arasındadır. Ülkemizdeki kenevir lif verimi
dekara 100 kg dolaylarındadır. Tohum verimi ise 60-80 kg civarındadır.
Depolanacak kenevir saplarının nem içeriği % 10'dan fazla olmamalıdır. Balya
halinde baraka, kulübe, ahır gibi kapalı alanlarda depolama yapılabilir.

KENEVİR BİTKİSİNİN TARİHÇESİ

Kenevir, ısırgangillere yakın, cannabinaceae familyasına mensup, tek yıllık odunsu

bir bitkidir. Anavatanı Asya olan bu bitki çeşitli yollar izleyerek tüm dünyaya
yayılmıştır. Bugün iki alttürü bulunmaktadır. Bunlar; cannabissativa ve
cannabisindicadır. Lif üretimi için kullanılan ve endüstriyel öneme sahip olan cinsi
cannabissativadır. Diğer türünün narkotik özellikleri nedeniyle tüm dünyada üretimi
yasaklanmış bulunmaktadır.

27
Tekstil endüstrisi dışında, başka alanlarda da kenevirden yararlanılmaktadır.
Tohumları yağ üretiminde ve hayvan yemi yapımında, lifleri ayrıca kağıt yapımında
kullanılmaktadır.
Kenevir, insanlık tarihinde yetiştirilmiş ilk kültür bitkilerinden birisidir. Arkeolojik
araştırmalar sonucunda M.Ö.8000 yıllarına tarihlenen kenevirden üretilmiş kumaş
kalıntılarına rastlanmıştır. M.Ö. 1500’lü yıllarda Anadolu’da kenevir üretimi
yapıldığı bilinmektedir. Kenevir lifleri tarih boyunca tekstil üretiminde çok önemli
yer tutmuş, ülke ekonomilerini şekillendirmiştir. Öyle ki 19. yüzyıl sonlarına kadar
dünya üzerindeki tüm tekstil ürünlerinin %80’inin hammaddesini kenevir lifi
oluşturmuştur. 20. yüzyıl başlarında gelişen teknoloji ile birlikte pamuk lifinin
kullanılmaya başlanmasıyla daha ince iplikler üretilebilmiş, daha hafif elbiselerin
elde edilmesi mümkün olmuştur. 1930’lu yıllarda çıkarılan esrar karşıtı yasalarla
kenevir tarımı büyük sekteye uğramış, buna ek olarak savaş sanayisine paralel olarak
geliştirilen sentetik liflerle beraber kenevir tekstiller eski önemini yitirmeye
başlamıştır.
Günümüzde kenevir liflerinden üretilen tekstil ürünlerine olan talebin hızla
yükseldiği görülmektedir. Çevresel kaygıların üst düzeyde olması bu ilginin temel
sebebidir. Dünyada en çok kullanılan doğal lif olan pamukla ve petrol türevi sentetik
liflerle karşılaştırıldığında kenevir lifleri, üstün ekolojik özellikleriyle ve organik
tekstil üretimi potansiyeliyle dikkat çekmektedir Kenevir tekstillerin son zamanlarda
ön plana çıkmasındaki bir diğer sebepse üstün kullanım özellikleri sağlamalarıdır. Bu
özellikler lifin fiziksel ve kimyasal yapısından kaynaklanır.

KENEVİR SAPLARINDAN LİF ELDESİ

Endüstriyel uygulamalarda kullanılacak lifler için olgunluk önemli bir parametredir.

Tek bir lifin olgunluğu ikincil duvarın gelişimiyle dıştan içe doğru gerçekleşir.
Olgunlaşmış sakta hücre duvarları incedir ve lümen küçük bir hacim kaplar. İkincil
duvarın gelişimi bitkinin büyüme evresinde başlar ve çiçeklenmeden sonra da devam
eder. Lif karakteristliği bitkinin hasat edilme dönemine göre farklılıklar gösterir bu
yüzden elde edilmek istenen lif kalitesine göre doğru hasat dönemi seçilmelidir.

28
İstenen lif olgunluğuna göre şu yöntemlerle hasat yapılabilir:
• Erkek bitkilerin çiçeklenmesinden sonra erkek bitkiler hasat edilir.
• Tozlaşmadan sonra erkek ve dişi bitkiler hasat edilir, böylece dişi bitkilerin
lifinden de yararlanılabilir.
• Tohum oluşumundan sonra dişi ve erkek bitkiler hasat edilir. Bu yöntemde lif
üretimi ikinci plandadır asıl amaç tohum elde edilmesidir.

Hasattan sonra saplardan liflerin ayrılması işlemi keten lifleriyle benzerlik gösterir.

Bu işlem için mekaniksel metot şunlardır :

1. çiğde bekletme,
2. havuzlama yöntemi,
3. kimyasal yöntem ve
4. enzimle muamele metodu
Burada amaç, odunsu kısımların uzaklaştırılması suretiyle liflerin elde edilmesidir.

KENEVİR LİFLERİNİN KİMYASAL YAPISI

Doğal bir selüloz lifi olan kenevir, selülozun yanında hemiselüloz, lignin ve pektin
gibi safsızlıklar içermektedir. Liflerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin daha iyi
kavranabilmesi ve üretimde uygulanacak proseslerin verimli şekilde seçilebilmesi
için liflerin içerdiği selüloz dışı maddelerin incelenmesi önemlidir.
Kenevir lifleri birçok elementer lifin bir araya gelmesiyle oluşur. Elementler lifler
pektin zamk sayesinde bir araya gelirler. Pektik maddeler yapısal polisakkaritlerdir
ve yüksek su tutma kapasitesine sahiplerdir. Kenevir lifinde pektin, primer duvarda
ve orta lamelde bulunur. Orta lamelde pektin, lignin ile kaplanmış haldedir.
Lignin, dünya üzerinde selülozdan sonra ikinci en çok bulunan biyopolimerdir.
Selülozdan farklı olarak aromatik ve alifatik gruplara sahiptir. Temel bileşeni
alkilkatekol olarak göz önüne alınabilir. Lignin, ayrıştırması zor olan bir moleküldür
ve enzimlere karşı dirençlidir.

29
Toprak seviyesinin üzerinde boylanan bitkilerin ayakta kalması lignin tarafından
sağlanır. Lignin, liflerin reaktivitesini arttırır fakat aynı zamanda liflere sert tutum
verir.

KENEVİR LİFİNE KİMYASALLARIN ETKİSİ

Liflerin selülozik yapısından dolayı derişik inorganik asitlerden zarar görürler. Zayıf
asitler sıcaklık yükselişiyle birlikte mukavemet kaybına neden olur.
Asitlerle muamele gerekiyorsa organik asitlerin seçilmesi yararlıdır. Kenevir lifleri
alkalilere karşı oldukça dayanıklıdır. Özellikle kotonize edilmiş kenevir lifleri bazik
işlemlere karşı oldukça mukavimdir. Lifler sıcak yoğun bazlarda erir, soğuk yoğun
bazların kullanımıyla ise lifler şişer ve merserize etkisi yaratılır. Kuru temizleme
çözeltileri de dahil olmak üzere organik çözücüler kenevir liflerine zarar vermez.
Mikroorganizmalara karşı çok dirençlidir.

KENEVİR LİFİNİN EKOLOJİK ÖZELLİKLERİ

Organik tarım, çevre ve insan sağlığını korumayı amaçlayan, doğal kaynakları ve

ekolojik sistemi tahrip etmeden sürdürülebilir üretimi amaçlayan, yüksek derecede
kontrol edilebilirliği olan üretim sistemidir. Organik ürünlerin kullanımı yavaş yavaş
bir yaşam tarzı haline gelmektedir. Önceleri sağlık nedenleriyle tercih edilen organik
ürünler, artık çevrenin korunması ve gelecek nesillere bozulmamış şekilde
aktarılabilmesi amacıyla da talep edilmektedir. İlgili kurumların verilerine göre
dünya üzerindeki sera gazlarının salınımının %10-12’si direkt tarım sektöründen
kaynaklanmaktadır, dolaylı salınımlar bu orana dahil değildir Organik tarımda
sentetik gübrelerin, tarım ilaçlarının ve genetiği değiştirilmiş organizmaların
kullanımı yasaklanır. Bu şekilde hava, su ve toprağın kirlenmesinin minimize
edilmesi ve kaynakların korunması amaçlanmaktadır.

30
Tekstil endüstrisinde en çok kullanılan doğal lif olan pamuğun ve kullanımı çok olan
ketenin yüksek su, tarım ilacı ve gübre ihtiyacına ve sentetik liflerin fosil yakıt
kaynaklarıyla ilişkisine karşılık kenevirin, gübre ve tarım ilacına hiç ihtiyaç
duymadan da yetiştirilebilmesi, toprak ve çevrenin korunabilmesi açısından
önemlidir. Ayrıca kenevirin lif verimi çok daha fazladır.

HEMP-SYS
HEMP-SYS, Avrupa Birliği’nin ‘Yaşam Kalitesi ve Canlı Kaynakların Yönetimi’
adlı program çerçevesinde destek verdiği bir projedir. Proje 1 Kasım 2002 Tarihinde
başlamıştır ve 3 yıllık bir plan dahilinde yürürlüğe konmuştur. Programın asıl amacı
yenilikçi, rekabetçi sürdürülebilir kenevire dayalı tekstil endüstrisinin
geliştirilebilmesi ve yüksek katma değere sahip ürünlerin üretilmesidir.
Proje çerçevesinde bilimsel ve endüstriyel ortaklarla çalışılarak şu adımların
gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir:
 Yüksek kaliteli kenevir lifleri için geliştirilmiş ekolojik olarak sürdürülebilir
bir üretim zinciri oluşturmak ve bu olguyu lif üretiminden nihai ürüne kadar
tüm işlem basamaklarına yaymak
 Etkili ve yaygın bir kenevir tekstil pazarının ve ekonomik altyapının
oluşturulması
 Konuyla ilgili bilginin gelişmiş iletişim kaynaklarıyla yayılması
Başlı başına bu proje gelişmiş ülkelerin kenevir tekstillere verdikleri önemi
göstermektedir.

KENEVİR LİFİNİN KULLANIM ALANLARI

Kenevir lifi yüksek mukavemet özellikleri, yüksek nem çekme ve nefes alabilirlik
kabiliyeti, pilling oluşturmaması, organik ürünler sunması, anti bakteriyellik
özellikleri, UV koruma sağlaması, iyi elektrostatik özellikler göstermesi gibi üstün
özellikleri sebebiyle katma değeri yüksek ürünlerin kullanımında kullanılmaktadır.

31
Kenevir liflerinden üretilen çok çeşitli ürünler mevcuttur. Gömlek, pantolon, ceket, t-
shirt, etek gibi dış giyim ürünleri, iç giyim ürünleri, havlu, perde, paspas, çanta ve
bunlar gibi birçok tekstil ürünü kenevir liflerinden üretilebilir.

Bu ürünlerde %100 kenevir lifleri kullanılabileceği gibi kenevir ve diğer lif

karışımlarından oluşan kumaşlar da kullanılabilmektedir. Kenevir liflerinin kısa
stapel liflerle karıştırılabilmesi için kotonizasyon işlemine tabi tutulmaları gerekir.
Kotonizasyon işleminde kenevir lifleri, keten lifleri gibi kimyasal veya biyolojik
işlemlerle kısa stapel lifler haline dönüştürülür.
Kenevir liflerinden, giyim ve ev tekstili ürünlerinin yanı sıra kompozit malzemelerin
üretiminde de yararlanılmaktadır.

TEKSTİL LİFLERİNİN TERMAL ANALİZİ KARAKTERİZASYONU

Diferansiyel termal analiz (ısı-akı diferansiyel taramalı kalorimetri, DSC olarak da

bilinir) ve daha az ölçüde, termogravimetrik analiz (TGA) gibi termal teknikler,
polimerler ve fiberlerin yanı sıra çok çeşitli diğerlerinin karakterizasyonu için
kullanışlıdır.
Yakıtlar, yağlayıcılar, çözücüler, katkı maddeleri, mineraller, yapıştırıcılar, gıda
maddeleri, farmasötik ürünler ve kozmetikler dahil olmak üzere gruplandırılır. Fiber
numunelerden elde edilen belirli termal özellikler, adli karakterizasyon amaçları için
parmak izi bilgisi sağlayabilir. Bir termal analiz, adli amaçlar için geleneksel olarak
kullanılan kızılötesi (IR) mikroskobu başarılı bir şekilde tamamlayabilir.
Bu metotlar kullanılarak tespit edilebilen numunenin özellikleri arasında cam geçiş
sıcaklığı, yüzde kristallik, erime sıcaklığı, soğuk kristalleşmenin sıcaklığı, su, katkı
maddesi veya çözücü kalıntılarının salınması, faz dönüşümleri, ve termal bozunma
ile ilgili termal süreçler mevcuttur. Bu teknikler, olası tekstil kaynaklarını
tanımlayabilmekte ya da ortadan kaldırabilse de daha karmaşık fiber karışımları için,
bazı termal gözlemlerin çözülmesi zor olabileceğine dikkat edilmelidir.
Açıklanan deneysel aktivitede, termal analiz, belirli tekstil liflerini tanımlamak için
basit ve tekrarlanabilir bir yöntem olarak değerlendirilir .

32
TEHLİKELER

Bu aktivitede incelenen materyallerin hiçbiri zararlı olarak kabul edilmez. Örneklerin

manipülasyonu sırasında toz veya lif parçalarının ve makasın keskin kenarlarının
solunmasını önlemek için bazı özen gösterilmelidir. İyi laboratuvar uygulamasının
normal kurallarının uygulanması, mevcut olabilecek sindirim, inhalasyon veya temas
risklerini kontrol etmek için yeterli olmalıdır.
Liflerde bulunan metastabil polimer kristalleri, ergime noktalarına yakın
sıcaklıklarda kısmi erime, kristal-mükemmelleştirme ve yeniden kristalleşme
geçirdikleri için çoklu erime endotermleri gösterme eğilimindedirler . Bu özellik,
özellikle termal ve işleme geçmişine duyarlı olduğundan, adli giysi − fiber eşleşmesi
için yararlı kanıtlar sağlayabilir. Doğal elyaflarda olduğu gibi, TGA'dan elde edilen
bilgiler, termal olayları fiziksel süreçlere atmada yararlı bir destek sağlar.
Anavatanı Asya olan bu bitki çeşitli yollar izleyerek tüm dünyaya yayılmıştır. Bugün
iki alttürü bulunmaktadır. Bunlar; cannabis sativa ve cannabis indicadır. Lif üretimi
için kullanılan ve endüstriyel öneme sahip olan cinsi cannabis sativadır. Diğer
türünün -narkotik özellikleri nedeniyle- tüm dünyada üretimi yasaklanmış
bulunmaktadır. Tekstil endüstrisi dışında, başka alanlarda da kenevirden
yararlanılmaktadır. Tohumları yağ üretiminde ve hayvan yemi yapımında, lifleri
ayrıca kağıt yapımında kullanılmaktadır. Kenevir, insanlık tarihinde yetiştirilmiş ilk
kültür bitkilerinden birisidir. Arkeolojik araştırmalar sonucunda M.Ö.8000 yıllarına
tarihlenen kenevirden üretilmiş kumaş kalıntılarına rastlanmıştır. M.Ö. 1500’lü
yıllarda Anadolu’da kenevir üretimi yapıldığı

Memleketimizde Kenevir Üreten Bölgeler Şunlardır:

1-Kastamonu(Taşköprü)-Zonguldak Bölgesi: Lif keneviri en fazla bu bölgede yapılır.

2-İzmir(Ödemiş-Tire)-Burdur Bölgesi: Tohum üretimi en fazla bu bölgede

yapılmaktadır.

3-Samsun-Ordu(Ünye, Fatsa) Bölgesi: Hem lif hem de tohum üretimi yapılmaktadır.

33
4-Ş.Urfa(Suruç,Birecik)-MalatyaBölgesi: Hem lif hem tohum üretimi yapılır.

5-Amasya(Merzifon, Gümüşhacıköy)-Çorum-Yozgat Bölgesi: Gümüşhacı köyde

dünyanın en iyi lif kenevir tohumu üretilir.

TEMPO ARACILI OKSİDASYON

TEMPO aracılı oksidasyon, selüloz ve aldehit fonksiyonel gruplarının sulu yumuşak
koşullar altında lifli selülozlara etkili bir şekilde dahil edilebildiği doğal selülozların
ilginç modifikasyon yöntemlerinden biri olabilir . TEMPO aracılı oksidasyon, yani,
katalitik miktarda sodyum bromür ve nitroksil radikali 2,2,6,6-tetrametilpiperidin-1-
oksi radikali (TEMPO) varlığında sodyum hipoklorit ile oksidasyon seçici
oksidasyona neden olur.
Ara aldehit aşaması yoluyla karboksil grupları mevcuttur. Bununla birlikte, TEMPO'
nun doğal selülozların oksidasyonuna ilişkin önceki çalışmaların hemen hemen
hepsi, örneğin, bir veya iki çeşit pamuk linterleri veya ağartılmış odun hamurları gibi
bir veya iki çeşit doğal selüloz numunesinde gerçekleştirilmiştir.

TEMPO OKSİTLENMİŞ KENEVİR LİFİNİN ÖZELLİKLERİ

Oksidasyon prosedürü, literatür metodolojisine dayanmaktadır. Kenevir lifleri (10 g

kuru lif ), TEMPO (0.025 g) ve sodyum bromür (0.25 g) içeren su (750 mL) içinde
süspanse edilmiştir. Ardından, sürekli karıştırma altında selüloz bulamacına 0.30,
2.42, ve 9.67 mmol / g kuru selüloz liflerine karşılık gelen % 13 kullanılabilir klor
içeren tasarlanmış bir miktar NaClO çözeltisi ilave edilmiştir. Bulamacın pH değeri,
1-4 saat boyunca 0.5 M NaOH ilave edilerek oda sıcaklığında tutulmuştur. Literatür
verilerine göre oksidasyon süresi 4 saatten uzun olduğunda modifiye liflerde
karboksil içeriğinde anlamlı bir artış olmadığını göstermektedir. Tasarlanan bir süre
karıştırıldıktan sonra oksidasyon etanol (5 mL) ilave edilerek söndürülmüştür.
Oksitlenmiş lifler bir Buchner hunisinde ayarlanmış bir filtre kağıdına su ve daha
sonra etanol ile iyice yıkanmıştır. Oksitlenmiş numuneler daha sonra oda
sıcaklığında 48 saat kurutulmuştur.

34
KENEVİR LİFLERİNİN KONVANSİYONEL ve

MİKRODALGA YÖNTEMİNE GÖRE MALEİK ANHİDRİT ile

YÜZEY MODİFİKASYONU

 Materyal

Ortalama lif boyu 400 mm ve 600 mm arasında değişen kenevir lifleri, yüzeye
tutunmuş safsızlıkları uzaklaştırmak amacıyla, 20°C’da 30 dakika süresince destile
su ile yıkanmıştır. Yıkama işleminden sonra 70°C’da 6 saat süreyle kurutulmuştur.
Kurutmadan sonra lifler TS EN ISO 139:2006 standardına uygun olarak
kondisyonlanmıştır

 Kenevir Liflerine Uygulanan Kimyasal İşlemler

Kenevir liflerinin kimyasal işlemleri için uygulanan konvansiyonel ve mikrodalga

enerjisinin kullanıldığı yöntemlere ait çalışma koşulları aşağıda yer almaktadır.
Çalışmada Kenwood marka MW 467 Model mikrodalga fırın ve konvansiyonel
yöntemde Termal Laboratuvar boyama cihazı kullanılmıştır.

35
  Kimyasal İşlemlerden Sonra Kenevir Liflerine Yapılan Testler

Kenevir liflerinin kopma dayanımı ve kopma anında uzama yüzdesi değerlerini

belirlemek için, ölçümler Instron 4411 mukavemet test cihazında (50 N – 10
mm/dak) ASTM D 3822 standardına göre gerçekleştirilmiştir.

KAYNAKÇA VE YORUM

Kaynakça
• Heimler, D.; Vignolini, P.; Dini, M. G.; Vincieri, F. F.; Romani, A.
Antiradical activity and polyphenol composition of Brassicaceae edible varieties.
Food Chem. 2006

• Batra, S. K. Other long vegetable fibers: abaca, banana, sisal, henequen, flax,
ramie,hemp, sunn, and coir. In Handbook of Fiber Chemistry; Lewin, M., Eds.;
Taylor and Francis Group, Boca Raton, 2007; pp453– 520.

• Vignon, M. R.; Dupeyre, D.; Garcia-Jaldon, C. Morphological

characterization of steam-exploded hempfibers and their utilization in
polypropylene-based composites Bioresour. Technol. 1996, 58, 203–215

• Wang, H. M.; Postle, R.; Kessler, R. W.; Kessler, W. Removing pectin and
lignin during chemical processing of hemp for textile applications Text. Res. J. 2003,
73, 664– 669

• Harmancıoğlu, M. Yazıcıoğlu, G.- Bitkisel Lifler- İzmir 1979

36
 • Mangut, M. Karahan, N. – Tekstil Lifleri

• İmer, Z – Sayısız Özellikleriyle Göze Çarpan Bir Doğal Elyaf Kendirin

Dünyada ve Türkiye’de Geçmişi ve Bugünü – Tekstil ve Konfeksiyon 6/1999

 Doç. Dr. Mehmet SAÇAK-Lif Kimyası

 http://dergipark.gov.tr/download/article-file/199604

 https://www.derstekstil.name.tr/dogal-lifler/bitkisel-lifler/kenevir-elyafi.html

YORUM
Ülkemizi ekonomik sıkıntılarla boğuştuğu günlerde hem yatırımcı için karlı
olabilecek hem çifti açısında yetiştirilmesi kolay olay kenevirden tekstil ve diğer
ürünleri üretmek dış alımı azaltmasından dolayı kritik öneme sahip olduğunu
aşikardır. Tüketici toplum olmak yerine kendi kendine yetebilen bir toplum olma
zorunluluğu bu kadar göz önüne çıkmışken bu bitkiden yararlanmamak şüphesiz
saçmalıktır.

37