Πρόλογος ................................................................................................................

3
Foreword . ............................................................................................................... 4
Γεώργιος Ν. Λεοντσίνης, «Ιστορία και καθημερινός λόγος μαθητών και ενηλίκων.
Λάθη «συγγνωστά» και «ασύγγνωστα» ..................................................................... 5
Χαράλαμπος Μπαμπούνης, «Ιστορική διαδικασία, αφήγηση και ιστορικές πηγές» . . 19
Βικτωρία Παύλου, «Μουσεία, υλικός πολιτισμός και ιστορική ενσυναίσθηση:
πώς προετοιμάζουμε τους μελλοντικούς δασκάλους να ανταποκριθούν
στις σύγχρονες ανάγκες της μουσειακής αγωγής»....................................................... 33
Παναγιώτης Νταβαρίνος, «Η θεωρία και η ερμηνεία των πηγών της Ιστορίας
υπό την έποψη της θετικιστικής και νέο-θετιστικής ιστοριογραφίας» .......................... 41
Γιώργος Γιώτης, «Τοπική ιστορία και εκπαίδευση: Οι μαθητές της έκτης δημοτικού
γνωρίζουν την ιστορία της πόλης τους. Βύρωνας: η συνοικία των προσφύγων» .......... 57
Παρασκευή Κοψιδά-Βρεττού, «Ερευνώντας την ιστορική έρευνα.
Μια παιδαγωγική-διδακτική «επίσκεψις»»................................................................. 75
Νικολέττα Ζυγούρη, «Το «ιστορείν» και η εκπαιδευτική του αξιοποίηση
στο μουσείο Το παράδειγμα του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου»..................................... 95
Μαίρη Πλέσσα, «Το ιστορικό ντοκιμαντέρ στη διδασκαλία της Ιστορίας
Γ΄ Λυκείου Ομάδων Προσανατολισμού».................................................................... 109
Γαβριήλ Παντιώρας, «Τεχνικές θεάτρου: μια εναλλακτική βιωματική προσέγγιση
της σχολικής ιστορίας».............................................................................................. 127
Αικατερίνη-Παναγιούλα Διακογεωργίου, Ραφαηλοζωή Παπάζογλου,
«Η διδακτική της ιστορίας στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών
του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Ε.Κ.Π.Α.».......................... 151
Εμμανουήλ Θωμαΐδης, «Βιβλιοκρισία: M. Suzanne Donovan, John D. Bransford
(επιμέλεια), How Students Learn History in The Classroom, The National Research
Council of The National Academies, Washington D.C. 2005».................................... 169
Leda Ntavarinou, “Teaching History in contemporary Germany: Principles in didactics
and methods”........................................................................................................... 179
Αναστασία Ν. Μαργέτη, « Ιστορία – Λογοτεχνία – Σχολική έρευνα
με μαθητές Δ΄ Δημοτικού: τα ιστορικά μνημεία της Ακρόπολης των Αθηνών»............. 179
Κανονισμός Λειτουργίας του Περιοδικού ................................................................ 197
Regulation Form of the Journal . .............................................................................. 199

ISSN 1790-5168
 ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ SCIENCE AND EDUCATION
ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ RESEARCH CENTER
(Κ.Ε.ΕΠ.ΕΚ.) (S.E.R.C.)

Ηώς
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ
ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Eos
JOURNAL OF SCIENTIFIC
AND EDUCATIONAL RESEARCH

Ειδικό αφιέρωμα
στην ιστορία
και στη διδακτική της ιστορίας.

ΤΟΜΟΣ 5 • Αθήνα 2017, ΤΕΥΧΟΣ 1&2 VOLUME 5 • Athens 2017 SECTION 1&2
 Πρόλογος

Το περιοδικό ΗΩΣ είναι ένα περιοδικό επιστημονικών και εκπαιδευτικών

ερευνών, που έχει ως στόχο να προβάλλει ποικίλα επιστημονικά και εκπαι-
δευτικά θέματα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος σε ένα ευρύ φάσμα επιλογών.
Στη σημερινή εποχή των πολλαπλών επιστημονικών προκλήσεων, της ρα-
γδαίας τεχνολογικής ανάπτυξης και των ριζικών κοινωνικών, οικονομικών
και άλλων αλλαγών, μέσα σ’ ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο κοινωνικό, πολι-
τιστικό και εκπαιδευτικό περιβάλλον, το περιοδικό ξεκινά την πορεία του
φιλοδοξώντας να αποτελέσει πόλο έλξης του σύγχρονου επιστημονικού προ-
βληματισμού και να αναδείξει πτυχές της σύγχρονης επιστημονικής και εκπαι-
δευτικής έρευνας.
Το περιοδικό φιλοξενεί πρωτότυπες ερευνητικές εργασίες και μελέτες από
όλους τους γνωστικούς χώρους, με την προϋπόθεση ότι πληρούν τα κριτή-
ρια ποιότητας και δεν έχουν υποβληθεί για δημοσίευση σε άλλο περιοδικό.
Οι εργασίες είναι δυνατόν να αναφέρονται εν γένει σε επιστημονικά ή εκ-
παιδευτικά θέματα ή να είναι αποτέλεσμα έρευνας οποιασδήποτε μορφής. Τα
κείμενα που αποστέλλονται για δημοσίευση πρέπει να διακρίνονται για την
πρωτοτυπία τους, τη σαφήνεια στη διατύπωση των εννοιών, την επιστημονική
τους επάρκεια και τη βιβλιογραφική τους τεκμηρίωση. Το υψηλό επίπεδο των
εργασιών εξασφαλίζεται και με την εφαρμογή του συστήματος των κριτών, οι
οποίοι επιλέγονται μεταξύ μελών Δ.Ε.Π., ερευνητών ή επιστημόνων αναγνω-
ρισμένου κύρους, ειδικευμένων στο θεματικό πεδίο της υπό κρίση εργασίας.
Οι εργασίες υπόκεινται σε κρίση ανώνυμα από δύο ειδικούς κριτές.
Το ΗΩΣ εκδίδεται δύο φορές το χρόνο με την ευθύνη του Κέντρου Έρευνας
Επιστήμης και Εκπαίδευσης (Κ.Ε.ΕΠ.ΕΚ,), του Προέδρου του και του Διοικη-
τικού του Συμβουλίου. Την εποπτεία της έκδοσης έχει η συντακτική επιτροπή.

ΘΕΟΔΩΡΟΣ Γ. ΕΞΑΡΧΑΚΟΣ
Ιούνιος 2005 Πρόεδρος του Κ.Ε.ΕΠ.ΕΚ
Ομ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών
 Foreword

Eos is a journal of scientific and educational research. Its aim is to promote

various scientific and educational topics of special interest across a wide range
of options.
In the contemporary era of multiple scientific challenges, rapid technological
development and radical social, economic and other changes, in a constantly
fluid social, cultural and educational environment, the journal sets forth with the
ambition to form a pole of attraction for the contemporary scientific speculation
and mark aspects of the contemporary scientific and educational research.
The journal hosts original articles, research papers and essays by scholars
working in any field of learning on condition that they meet the quality criteria
set and have never been submitted to another journal. The papers may refer
to any scientific, educational subject or they could be the result of any kind of
research. Texts sent for consideration need to be distinguished for their originality,
clarity in the articulation of ideas and concepts, their scientific validity and their
bibliographical documentation. The high level of quality will also be assured by
applying a system of peer-review with reviewers who are selected among members
of the university teaching staff, acknowledged researchers, or scholars, who are
experts in the theoretical framework of the paper submitted for publication. The
essays are subject to anonymous peer-review by two independent referees.
Eos is published annually by Science and Education Research Center
(S.E.R.C.), under the supervision of the President and the Board of Directors.
The publication is supervised by the Editorial Board.

THEODOROS G. EXARCHAKOS
June 2005 President of S.E.R.C.
Professor Emeritus, University of Athens
 Πρόλογος του επιμελητή του αφιερώματος
«Ιστορία και Διδακτική της Ιστορίας»

Στο ανά χείρας αφιέρωμα του περιοδικού «Ηώς» στην «ιστορία και στη διδακτική
της ιστορίας», που εκδίδεται από το «Κέντρο Έρευνας, Επιστήμης και Εκπαίδευ-
σης», περιλήφθηκαν δεκατέσσερα άρθρα και μία κριτική παρουσίαση ξενόγλωσσου
βιβλίου, σχετικού με το αντικείμενο μελέτης, έρευνας και διδακτικής της ιστορίας.
Τα άρθρα έχουν γραφεί από μάχιμους στην πλειονότητά τους εκπαιδευτικούς σε
όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, εξειδικευμένους στα επιστημονικά αντικείμενα
της ιστοριογραφίας και της διδακτικής της ιστορίας. Αποτυπώνονται σε αυτά βα-
σικοί άξονες και πρακτικές διδασκαλίας του μαθήματος της ιστορίας, που συμβάλ-
λουν σε έναν σύγχρονο προβληματισμό γύρω από ζητήματα εφαρμογής βασικών
θέσεων ιστοριογραφικής προσέγγισης στη διδακτική της ιστορίας. Επιχειρείται,
συγκεκριμένα, μέσω των συμβολών των συγγραφέων του αφιερώματος, ένα μείζον
διακύβευμα, αυτό που αφορά στο κατά πόσον έγκυρες σήμερα μορφές ιστοριογρα-
φικής προσέγγισης είναι δυνατόν πρακτικά να συμβάλλουν στον εκσυγχρονισμό
της μεθοδολογίας και της διδακτικής της ιστορίας.
Αναγνωρίζουμε οι συγγραφείς των άρθρων του αφιερώματος πως οι πρακτι-
κές και η μεθοδολογία της ιστοριογραφίας επηρέαζαν πάντοτε και την ιστορική
εκπαίδευση, σε βαθμό όμως που στο παρελθόν, κυρίως η τελευταία, έμενε αρκετά
βήματα πίσω από τις εκάστοτε προοπτικές της κοινωνίας και της ιστορικής επιστή-
μης. Ο αναγνώστης των άρθρων μπορεί να παρακολουθήσει πώς τα δύο αυτά πεδία
του επιστητού αλληλοσυνδέονται και από τη φύση τους αλληλοπλέκονται. Μπορεί
ακόμη να αναγνωρίσει μεθοδολογία και εγχειρήματα διδακτικής της ιστορίας που,
στο δικό της πρακτικό και παιδαγωγικό επίπεδο και με τη μεθοδολογία της, η δι-
δακτική της ιστορίας αποκτά δυνατότητες εναρμονισμού της με σύγχρονες μορφές
ιστοριογραφικής προσέγγισης, ιεραρχώντας με τον τρόπο αυτόν και αναδεικνύο-
ντας στοχεύσεις ιδεωδών και πρακτικών που σχετίζονται με την καθημερινότητα
της ζωής του σύγχρονου ανθρώπου.
Γενικότερα, αποτυπώνονται από τους συγγραφείς ζητούμενα ιστορικής μάθη-
σης, ώστε, κατά περίπτωση, μέσα από τη διδασκαλία της ιστορίας, μαθητές της
γενικής εκπαίδευσης και φοιτητές να αναπτύσσουν δεξιότητες κριτικής σκέψης
και αναγνώρισης των δομών και της λειτουργίας του εκάστοτε παρόντος της ζωής
του ανθρώπου στο παρελθόν, με αμεσότερο δυνητικό αποτέλεσμα τον εντοπισμό
της πολυπλοκότητας και των διαφορών και του δικού τους παρόντος συγκριτικά
με το παρελθόν και την εξέλιξη στο μεταξύ του ανθρώπου, στον οποίο εκάστοτε
6 Γεώργιος Ν. Λεοντσίνης

αναφέρονται και μελετούν. Γενικά, προτείνονται, όπως έχουν δοκιμασθεί από

τους συγγραφείς, δραστηριότητες και διδακτική μεθοδολογία που αυτοί χρησι-
μοποιούν και επιστημονικά και παιδαγωγικά την τεκμηριώνουν.
Με το κείμενο «Ιστορία και καθημερινός λόγος μαθητών και ενηλίκων. Λάθη
“συγγνωστά” και “ασύγγνωστα”» του Γεωργίου Ν. Λεοντσίνη τίθεται προς συ-
ζήτηση μια βασική διαπίστωση της καθημερινής ζωής, που είναι σχετική με την
επιστήμη της ιστοριογραφίας, τη διδακτική της ιστορίας και τον επιστημονικό
και τον παιδαγωγικό τους λόγο. Σχετίζεται με το αίτημα για εκδημοκρατισμό
της πολιτικής ζωής και της κοινωνίας και με το νόημα όμως, που ο καθένας από
εμάς δίνει σε αυτόν. Τρία ερωτήματα, που διαθέτουν ένα κεντρικό πυρήνα θεώ-
ρησης, επιχειρείται να απαντηθούν:
α) Σε ποιο βαθμό η ιστοριογραφία και η κοινωνική και πολιτική ζωή υφίστα-
νται αλληλεπιδράσεις, ώστε να αποβαίνουν αποτελεσματικές σε βασικές παρα-
μέτρους της ζητούμενης πολιτικής και κοινωνικής ισότητας; Πόσο, μέσα από τη
σχέση αυτή, αναπτύσσεται, καλλιεργείται και υλοποιείται ό, τι για τις απαιτήσεις
του κειμένου αυτού, αποκαλείται «πολιτισμός προφορικού και γραπτού λόγου»;
β) Επηρεάζει η ιστοριογραφία το λόγο των ιστορικών και των διδασκόντων
ιστορία, ώστε να αποφεύγονται συνειδητές ή και ασύνειδες, σε κάποιες περιπτώ-
σεις, διακριτικές φραστικές διατυπώσεις, ενέργειες και πράξεις που επιμένουν να
συντηρούν με λόγια και πρακτικές την κοινωνική και την πολιτική ανισότητα,
το ρατσισμό, τον εθνικισμό, την ξενοφοβία, το δογματικό υποκειμενισμό και τις
μειονεκτικές αξιολογήσεις για πρόσωπα, κοινωνικές ομάδες και κατηγορίες;
γ) Πόσο η ιστορική εκπαίδευση ενεργοποιεί σύγχρονα εργαλεία της, ώστε ο
καθημερινός λόγος μαθητών και ενηλίκων να διατυπώνεται στη βάση ενός ισότι-
μου τρόπου αξιολόγησης της καθημερινότητας της ζωής του ανθρώπου;
Ο Χαράλαμπος Μπαμπούνης με το άρθρο του «Ιστορική διαδικασία, αφή-
γηση και ιστορικές πηγές» αποκαλύπτει στην ιστορική αφήγηση εκφράσεις
της πολυεπίπεδης ιστορικής διαδικασίας στη βάση της αιτιακής πολλαπλότη-
τας, που δείχνει τη συνέχεια μέσα από την ασυνέχεια. Ο συγγραφέας σημειώνει
πως η "αφηγηματική εξιστόρηση" συνήθως χρησιμοποιούνταν σε αντιπαράθεση
προς την "ανάλυση" και το "επιστημονικό δοκίμιο", ενώ είναι δυνατόν να απο-
τελέσουν συμπληρωματικούς τρόπους έκφρασης του παρελθόντος. Η αφήγηση
είναι μια διαλεκτική διαδικασία του υποκειμενικού με το αντικειμενικό στη
δράση, αναζητεί μια αντιστοίχιση με τις πηγές που εκδηλώνονται με την αφηγη-
ματική τους λειτουργία, η οποία έχει την τάση να υπερβεί την απλή νοητική ή
ιδεολογική κατασκευή. Επιτυγχάνεται, έτσι, ένα βιωματικό παρόν καθώς και η
δυνατότητα οριακά να κατανοηθεί η ιστορική αλήθεια.
Με το άρθρο της η Βικτωρία Παύλου, που φέρει τον τίτλο «Μουσεία, υλικός
πολιτισμός και ιστορική ενσυναίσθηση: πώς προετοιμάζουμε τους μελλοντικούς
δασκάλους να ανταποκριθούν στις σύγχρονες ανάγκες της μουσειακής αγωγής»,
επικεντρώνεται σε μεθόδους υποκίνησης και ενεργού εμπλοκής των μελλοντικών
δασκάλων στη μουσειακή αγωγή κατά τη διάρκεια της αρχικής τους εκπαίδευσης.
 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ 7

Αναφέρεται σε μια μελέτη περίπτωσης κατά την οποία αξιοποιήθηκαν οικογενεια-

κά κειμήλια, ώστε να συμμετάσχουν οι φοιτητές σε βιωματική μελέτη των αντικειμέ-
νων ως δειγμάτων του υλικού πολιτισμού και, κατ’ επέκταση, να κατανοήσουν τον
εκπαιδευτικό ρόλο των συλλογών σε μουσεία.
Με το άρθρο «Η διδασκαλία της ιστορίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση
της Κύπρου από την Αγγλοκρατία μέχρι σήμερα» οι Αιμίλιος Α. Σολωμού και
Μαίρη Αντωνίου επιχειρούν να εξετάσουν την εξελικτική πορεία της διδακτι-
κής αντιμετώπισης της ιστορίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση της Κύπρου
από την περίοδο της βρετανικής διοίκησης της Κύπρου (1878-1960) έως και τις
μέρες μας, λαμβάνοντας υπόψη τις προσπάθειες εφαρμογής εκπαιδευτικής πολι-
τικής, τα προγράμματα σπουδών και τις κατά καιρούς αποφάσεις των αρμόδι-
ων φορέων. Διαφαίνονται οι αντιλήψεις που επικρατούσαν στους κύκλους της
ελληνοκυπριακής κοινότητας και ο τρόπος που αυτές επέδρασαν στη διδασκα-
λία του μαθήματος της ιστορίας. Περιγράφονται οι αλλαγές που επήλθαν στο
πέρασμα του χρόνου, πριν οδηγηθεί στην τελευταία μεταρρύθμιση που σήμανε
και την αλλαγή του προγράμματος σπουδών, το έτος 2010. Τέλος, γίνεται ανα-
φορά σε αλλαγές – προτάσεις, οι οποίες, κατά τους συγγραφείς, απαιτείται να
επέλθουν στη διδασκαλία του μαθήματος της ιστορίας σε περίπτωση επίλυσης
του κυπριακού προβλήματος.
Στο άρθρο του «Η θεωρία και η ερμηνεία των πηγών της ιστορίας υπό την
έποψη της θετικιστικής και της νεο-θετικιστικής ιστοριογραφίας», ο Παναγιώ-
της Νταβαρίνος εξετάζει το ζήτημα της ερμηνείας των πηγών και το αίτημα της
αυστηρής κριτικής των πηγών, το οποίο έχουν κληροδοτήσει τα πνευματικά
κινήματα του θετικισμού και του ιστορισμού του 19ου αιώνα, τα οποία βασί-
ζονται στην ιστορική μέθοδο του Θουκυδίδη. Ο συγγραφέας τεκμηριώνει ότι η
αναζήτηση της αλήθειας από τις πηγές της ιστορίας είναι δύσκολη, όχι, όμως,
ακατόρθωτη για τον επιστήμονα ιστορικό.
Η Χρυσούλα Γαλάνη με το κείμενό της «Εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις και
διδασκαλία της ιστορίας στη Γαλλία (Μάης του 1968 -2008)», εμβαθύνει σε ση-
μαντικές αλλαγές στην εκπαίδευση, που από το τέλος της δεκαετίας του 1960 μια
σειρά από οικονομικές, κοινωνικές και επιστημονικές μεταβολές επέφεραν σημα-
ντικές αλλαγές στην ιστορική εκπαίδευση και ανάγκασαν το γαλλικό κράτος να
υιοθετήσει εκσυγχρονιστικές πολιτικές και να προβεί σε σημαντικές εκπαιδευτι-
κές μεταρρυθμίσεις. Από τη συγγραφέα εντοπίζονται συγκεκριμένα αποτελέσμα-
τα αλλαγής του περιεχομένου και της μεθοδολογίας της σχολικής ιστορίας στη
Γαλλία, τα οποία υποδηλώνουν απομάκρυνσή της από τα εθνικιστικά στερεότυ-
πα και συμμόρφωση με τις νέες ιστοριογραφικές αντιλήψεις και τις παιδαγωγικές
θεωρίες, που ήθελαν το παιδί ενεργό υποκείμενο της μάθησης. Σημειώνεται πως
αυτό επέφερε την υπέρβαση της σειραϊκής, της εθνοκεντρικής και της γεγονοτο-
λογικής ιστορίας, προς μια θεματική, κοινωνική και πολιτισμική, ιστορία, που
βασίζεται στις ιστορικές πηγές και αποσκοπεί σε ένα συνεκτικό σύνολο γνώσεων
και μεθόδων για την κατανόηση του σύγχρονου κόσμου.
8 Γεώργιος Ν. Λεοντσίνης

Ο Γιώργος Γιώτης, με την εφαρμογή ενός δημιουργικού του project, αξιοποι-

εί το πολύτιμο ιστορικό υλικό που προσφέρουν πρωτογενείς και δευτερογενείς
πηγές. Οι μαθητές της Στ΄ Δημοτικού ταξινομούν χρονολογικά φωτογραφίες,
συντάσσουν σύντομα αφηγήματα, εντοπίζουν πληροφορίες στο χάρτη, ερευ-
νούν τοπωνύμια και οδωνύμια, αναπαριστούν ιστορικά γεγονότα, μαθαίνουν
την ιστορία της πόλης τους και κατανοούν το ρόλο και το έργο του ιστορικού.
Ο συγγραφέας δίνει έμφαση σε βιωματικές μορφές προσέγγισης της ιστορίας
από μαθητές της έκτης τάξης του Δημοτικού Σχολείου, αναδεικνύοντας, με μία
ποικιλία παιδαγωγικών και εποπτικών πρακτικών, το ρόλο της τοπικής και της
επιτόπιας έρευνας και της μελέτης του ιστορικού χώρου.
Η Παρασκευή Κοψιδά-Βρεττού απαντά σε ερωτήματα με επίκεντρο μία προ-
σωπική-επαγγελματική βιβλιοθήκη, την προσωπική Βιβλιοθήκη του ιστορικού
Νίκου Σβορώνου στη Δημοτική βιβλιοθήκη της Λευκάδας, προτείνοντας την ορ-
γάνωση ενός σχεδίου εργασίας με μαθητές, έχοντας ως στόχο να βιώσουν μέσα
σε αυθεντικά περιβάλλοντα μάθησης και με τη συνέργεια της τεχνολογίας την
πορεία της ζωής και της σκέψης, των σπουδών και του ερευνητικού έργου του
συγκεκριμένου ιστορικού. Συγκεκριμένα μέσα από μια μελέτη περίπτωσης ορ-
γανώνει τους μαθητές της να γνωρίσουν, να κρίνουν, να ερευνήσουν και να κα-
τανοήσουν πράττοντας, το έργο του ιστορικού. Η συγγραφέας στοχεύει με τη
διαδικασία αυτήν, από το συγκεκριμένο υποκείμενο στη γενική θεώρηση, να εν-
δυναμώνει το ενδιαφέρον των μαθητών και να καθιστά πιο οικείες τις αφαιρετι-
κές έννοιες της ιστορικής έρευνας, ενώ συνδέει το τοπικό περιβάλλον με ευρύτερα
περιβάλλοντα σπουδών και έρευνας και καθιστά βίωμα των μαθητών την υφή της
πνευματικότητας και των ηθικών της παραμέτρων.
Με το κείμενο «Το ιστορείν και η εκπαιδευτική του αξιοποίηση στο μουσείο –
το παράδειγμα του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου» της Νικολέττας Ζυγούρη αξι-
οποιείται το «ιστορείν» σε ένα περιβάλλον μη τυπικής εκπαίδευσης, όπως είναι
το μουσείο και επιχειρείται να γίνει αυτό αντιληπτό μέσα από δράσεις που προ-
βάλλουν τον ψυχαγωγικό ρόλο του μουσείου και στοχεύουν στην κατανόηση της
ιστορικής γνώσης και στη δημιουργία μιας ευχάριστης μαθησιακής εμπειρίας σε
αυτό. Το άρθρο παρουσιάζει ως παράδειγμα ενός «ιστορείν» στο μουσείο, εκπαι-
δευτικό πρόγραμμα του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου «Όψεις της καθημερινής
ζωής των Ελλήνων 18ος-19ος αιώνας», το οποίο προτείνει σε μαθητές ηλικίας 12
και 15 ετών (Στ΄ Δημοτικού και Γ΄ Γυμνασίου) την ιστορική έρευνα, με στόχο να
ανακαλύψουν, με ένα ευχάριστο διαδραστικό τρόπο, θέματα ιστορίας της καθη-
μερινής ζωής των Ελλήνων, που επιλεγμένα για την περίπτωση μελέτης αντικείμε-
να και έγγραφα του μουσείου αφηγούνται.
Η Μαίρη Πλέσσα στο άρθρο της «Το ιστορικό ντοκιμαντέρ στη διδασκαλία
της ιστορίας Γ΄ Λυκείου Ομάδων Προσανατολισμού» προτείνει τρόπους αξιο-
ποίησης του ιστορικού ντοκιμαντέρ με ενδεικτικά μικροσενάρια στο μάθημα της
ιστορίας της Γ΄ Λυκείου Ομάδων Προσανατολισμού σε συνδυασμό με πρωτογενείς
και δευτερογενείς πηγές, με εικόνες και με στατιστικούς πίνακες. Αναδεικνύεται η
 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ 9

αξία του ντοκιμαντέρ ως συμπληρωματικής «πηγής» της ιστορίας, παρατίθενται

είδη των ντοκιμαντέρ που σχετίζονται με τη νεότερη ιστορία και εξετάζονται οι
προϋποθέσεις υλοποίησης της προβολής των ντοκιμαντέρ στη σχολική αίθουσα
ως συμπληρωματικών ιστορικών πηγών. Εντοπίζονται, ωστόσο, με σαφήνεια για
τη διδασκαλία της γενικής και της τοπικής ιστορίας κριτήρια αξιολόγησης του
ντοκιμαντέρ ως πηγής της ιστορικής γνώσης.
Ο Γαβριήλ Παντιώρας με το άρθρο του, που φέρει τον τίτλο «Τεχνικές θεά-
τρου: μια εναλλακτική βιωματική προσέγγιση της σχολικής ιστορίας», προκει-
μένου να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα κατανόησης, αλλά κυρίως για να
αποκτήσει νόημα η ιστορική γνώση, ως μια άλλη συμπληρωματική προσέγγιση,
προτείνει συγκεκριμένες τεχνικές θεατρικής παιδείας. Με μεθοδολογικό εργαλείο
την ιστορική ενσυναίσθηση, τη φαντασιακή διείσδυση «στο άλλο, στο άλλοτε και
στο αλλού», μπορούν να καθοδηγήσουν το μαθητή, ώστε να κατανοεί βιωματικά
την ανθρώπινη συμπεριφορά στο χώρο και στο χρόνο.
Η Λήδα Νταβαρίνου στο άρθρο της «Teaching History in contemporary Germany:
Principles in didactics and methods» διαπιστώνει ότι η διδασκαλία της ιστορίας στη
Γερμανία έχει χάσει σε μεγάλο βαθμό την αστική-ιδεολογική και εθνοπολιτική της
σημασία και έχει γίνει σχετικά αδιάφορη για το ευρύ κοινό. Οι διδακτικές ενότητες,
που αφορούν γεγονότα πριν από το έτος 1800, φαίνεται ότι δεν εγείρουν τη διάθε-
ση για κριτική ανάγνωση. Το μάθημα της ιστορίας βρίσκεται σε μειονεκτική θέση,
όπως συνάγεται από τα Προγράμματα Σπουδών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευ-
σης. Η συγγραφέας διαπιστώνει πως στα συνδυαστικά θέματα της τοπικής ιστορί-
ας, της πολιτικής και της κοινωνικής επιστήμης, η ιστορία αντικαθίσταται όλο και
περισσότερο από τις συστημικές κοινωνικές επιστήμες.
Η Αναστασία Μαργέτη στο άρθρο της, με τίτλο «Ιστορία – Λογοτεχνία – Σχο-
λική έρευνα με μαθητές Δ΄ Δημοτικού Σχολείου: τα ιστορικά μνημεία της Ακρό-
πολης των Αθηνών», παρουσιάζει σχέδιο εργασίας (project), το οποίο σχεδίασε,
οργάνωσε και υλοποίησε με μαθητές της Δ΄ τάξης. Το διαθεματικό σενάριο επι-
μερίζεται σε πέντε διδακτικές ενότητες και στοχεύει στην ενίσχυση της ιστορικής
κατανόησης των μαθητών. Επιχειρεί να δείξει πώς μια βίαιη πράξη του παρελθό-
ντος, που συντελέστηκε σε βάρος ιστορικών μνημείων της πολιτιστικής μας κλη-
ρονομιάς, όπως η υφαρπαγή των γλυπτών του Παρθενώνα από τον λόρδο Έλγιν,
μπορεί να έχει επιπτώσεις στο παρόν. Το project στοχεύει επίσης, στην γνωριμία
των μαθητών με τα αρχαιολογικά ευρήματα της αρχαίας ελληνικής περιόδου και
στην ευαισθητοποίησή τους σε αυτά, τα οποία αποτελούν ιστορικά μνημεία της
πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Ταυτόχρονα φιλοδοξεί να προσελκύσει το ενδια-
φέρον των μαθητών στη σχολική έρευνα με τρόπο έμμεσο και εμπειρικό. Λογο-
τεχνικά κείμενα και ψυχοκινητικά παιχνίδια συνιστούν το όχημα για μια παιδα-
γωγική εμπειρία με στόχο τη βιωματική εμπλοκή των μαθητών στη μαθησιακή
διαδικασία.
Οι Αικατερίνη Παναγιούλα Διακογεωργίου και Ραφαηλοζωή Παπάζογλου
με την κοινή συμβολή τους αναδεικνύουν όψεις οργάνωσης και λειτουργίας του
10 Γεώργιος Ν. Λεοντσίνης

«Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών Ιστορίας και Διδακτικής της Ιστορίας»

σε σχέση με τη μελέτη της τοπικής ιστορίας και τη μελέτη του περιβάλλοντος. Στις
επιμέρους ενότητες του άρθρου αυτού αναλύονται σκέψεις και προβληματισμοί
τους ως προς την παιδαγωγική και τη διδακτική διάσταση του αντικειμένου της
ιστορίας και της διδακτικής της. Αναδεικνύονται οι βασικές αρχές και οι στόχοι
διδακτικής της ιστορίας, η ιστορική διαδρομή του μεταπτυχιακού προγράμματος,
καθώς και η σημασία γενικότερα του μαθήματος διδακτικής της ιστορίας σε μετα-
πτυχιακά προγράμματα σπουδών άλλων πανεπιστημιακών σχολών. Γίνεται ανα-
φορά σε ερευνητικές εργασίες, που εκπονήθηκαν από την ίδρυση του προγράμμα-
τος μεταπτυχιακών σπουδών (1994 κ.ε.) στην κατεύθυνση «Ιστορία και Διδακτική
της Ιστορίας» του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Ε.Κ.Π.Α.
Ο Μανώλης Θωμαΐδης με τη βιβλιοκρισία του συλλογικού έργου των M.
Suzanne Donovan, John D. Bransford (επιμέλεια), How Students Learn History in
The Classroom, αναδεικνύει προτεινόμενες από τους συγγραφείς διδακτικές μεθό-
δους της ιστορίας στην εκπαίδευση. Εντοπίζει τις μεθοδολογίες που εφαρμόζουν οι
εκπαιδευτικοί, θέτοντας ως στόχους την όσο το δυνατόν καλύτερη και βαθύτερη
κατανόηση από τους μαθητές του μαθήματος της σχολικής ιστορίας. Αναγνωρίζει,
ως μεταπτυχιακός φοιτητής του Προγράμματος «Ιστορία και Διδακτική της Ιστο-
ρίας», τη χρησιμότητα του συγκεκριμένου βιβλίου αναφορικά με το γεγονός ότι οι
συγγραφείς παρουσιάζουν μεθοδολογία και τρόπους διδακτικής του μαθήματος
της ιστορίας και παραλλήλως αναδεικνύουν προσπάθειες των εκπαιδευτικών να
διορθώνουν τις όποιες τυχόν αδυναμίες των μαθητών τους, ώστε να τούς κάνουν
να σκέφτονται ως ιστορικοί και ερευνητές επάνω σε ζητήματα μεθοδολογίας της
ιστοριογραφίας και του έργου των ιστορικών.
Ευχαριστώ τον Ομότιμο Καθηγητή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπι-
στημίου Αθηνών, Καθηγητή Μαθηματικών κ. Θεόδωρο Εξαρχάκο, Πρόεδρο του
«Κέντρου Έρευνας, Επιστήμης και Εκπαίδευσης» και τα μέλη του Δ.Σ., όπως και
τα μέλη της συντακτικής επιτροπής του Περιοδικού «Ηώς», για την πρότασή τους
να συγγράψουμε και αφιερώσουμε τα κείμενα του παρόντος τεύχους στην ιστορία
και στη διδακτική της ιστορίας. Ωστόσο, ιδιαίτερες ευχαριστίες εκφράζονται στους
προσκεκλημένους συγγραφείς, κύριους συντελεστές του αφιερώματος.

Γεώργιος Ν. Λεοντσίνης
 Τοπική ιστορία και εκπαίδευση:
Οι μαθητές της έκτης δημοτικού
γνωρίζουν την ιστορία
της πόλης τους.
Βύρωνας: η συνοικία των προσφύγων
Γιώργος Γιώτης
Δρ. Ιστορίας και Διδακτικής Ιστορίας
του Ε.Κ.Π.Α.

Περίληψη
Αξιοποιώντας το πολύτιμο ιστορικό υλικό που προσφέρουν πρωτογενείς και
δευτερογενείς πηγές, οι μαθητές της έκτης δημοτικού ταξινομούν χρονολογι-
κά φωτογραφίες, συντάσσουν σύντομα αφηγήματα, εντοπίζουν πληροφορίες
στον χάρτη, ερευνούν τοπωνύμια και οδωνύμια, αναπαριστούν ιστορικά γε-
γονότα, μαθαίνουν την ιστορία της πόλης τους και κατανοούν τον ρόλο και
το έργο του ιστορικού.

λέξεις – κλειδιά: Βύρωνας, τοπική ιστορία, διδακτική της ιστορίας, πρόσφυ-

γες, πηγές, ενσυναίσθηση, κατανόηση, ταυτότητα.

Abstract
Taking advantage of the valuable historical material offered by primary and
secondary sources, sixth grade primary students classify photographs in
chronological order, write short stories, spot information on the map, search for
place and street names, act out historical events, learn about the history of their
hometown and understand the role and the work of the historian.

Keywords: Vyronas, local history, teaching history, refugees, sources, empathy,

understanding, identity.

Η θέση της τοπικής ιστορίας στο πρόγραμμα σπουδών της γενικής ιστορίας
αξιολογείται ως απαραίτητο τμήμα του με στόχο να διαμορφώνει, με σταθε-
ρούς διδακτικούς όρους, τα πρώτα βήματα των μαθητών της πρωτοβάθμιας
120 Γιώργος Γιώτης

εκπαίδευσης στην ιστορία1. Η ταύτιση με το παρελθόν, που συντελείται για

τους συγκεκριμένους μαθητές μέσα στο σχολείο και έξω από αυτό, αποτελεί
αναμφίβολα ένα από τα πιο κοινά ιστορικά ενεργήματα, αποσκοπώντας σε:
• μια «αίσθηση του εαυτού», που καλύπτει τη διάρκεια της ζωής του
ίδιου του ατόμου, αλλά και των συγγενών και των προγόνων του
• κοινές συνδέσεις με το έθνος ή άλλες ομάδες μέσω αφηγήσεων για τις
ρίζες και την εξέλιξη
• σύζευξη του παρελθόντος και του παρόντος του έθνους, προκειμένου
να νομιμοποιηθούν ή να δαιμονοποιηθούν σύγχρονες καταστάσεις2.
Η μελέτη της τοπικής ιστορίας σχετίζεται με δραστηριοποίηση που δεν εί-
ναι μακριά από τις δυνατότητες των μαθητών, ακριβώς επειδή τα βήματα προς
το άγνωστο δεν είναι πολύ μεγάλα. Η επιδιωκόμενη ενεργητική συμμετοχή
των μαθητών στη μαθησιακή διαδικασία γίνεται αποτέλεσμα πρόκλησης της
περιέργειας και ενίσχυσης του ενδιαφέροντός τους για τη μελέτη της ιστορίας
και του περιβάλλοντος3.
Οι ρίζες του παρόντος βρίσκονται στο παρελθόν και δεν μπορούν να πα-
ραβλεφθούν, οπότε με συγκεκριμένες αναφορές στο γνωστό κοινωνικό περι-
βάλλον των μαθητών στοχεύουμε τόσο στην κατανόηση του ιστορικού χρόνου,
όσο και στον εντοπισμό της ιστορικής εξέλιξης και της αλλαγής του ιστορικού
χώρου4. Κάθε τόπος προσφέρει πολύτιμο ιστορικό υλικό, οπτικό, προφορικό,
γραπτό για να αναζητηθούν απαντήσεις σε ερωτήματα που θέτουν οι ίδιοι οι
μαθητές και σχετίζονται με την καθημερινότητά τους. Άλλωστε δεν μπορούμε
να περάσουμε στο άλλοτε και στο αλλού των ανθρώπινων κοινωνιών χωρίς να
μαρτυρήσουν γι’ αυτό μάρτυρες που το έζησαν, ιστορικοί που το μελέτησαν5.
Στο ευρύτερο θεματικό πεδίο της τοπικής ιστορίας ανήκει ο τοπικός ιστορικός
χώρος, οι γεωγραφικές και μορφολογικές συνιστώσες του, η αλλαγή του τοπίου
μέσα από τις φυσικές και τις ιστορικές συνθήκες και τη συγκυρία καθώς και η
ονοματοδοσία της τοπικής αλλά και της ευρύτερης περιοχής6. Στο συγκεκριμένο
διδακτικό παράδειγμα οι μαθητές καλούνται να ερευνήσουν πώς γεννήθηκε ο δή-
μος Βύρωνα, στον οποίον κατοικούν και σε ποιο βαθμό το φυσικό και ιστορικό

1. Γ.Ν. Λεοντσίνης, «Πλαίσιο Θεωρητικών και Μεθοδολογικών αρχών ενός προγράμματος

σπουδών Τοπικής Ιστορίας στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση», Γ.Ν. Λεοντσίνης, Φ.Σ. Ασδεράκη,
Φ.Ε. Μανωλτζάς, Α.Κ. Κότσιρα, Χ.Ν. Μπαμπούνης, Πειραματικό Πρόγραμμα για τη διδασκα-
λία της Τοπικής Ιστορίας στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, Αθήνα 1999, σσ. 19-61.
2. K.C. Barton, L.S. Levstik, Διδάσκοντας ιστορία για το συλλογικό αγαθό, μτφρ. Α. Θεοδωρα-
κάκου, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2007, σ. 89.
3. Γ.Ν. Λεοντσίνης, Διδακτική της Ιστορίας, γενική – τοπική ιστορία και περιβαλλοντική εκ-
παίδευση, Αθήνα 1996, σ. 90.
4. Γ.Ν. Λεοντσίνης (1996), ό.π., σ. 71.
5. Θ. Ροντογιάννης, «Η Τοπική Ιστορία στα ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ του Δημοτικού Σχολείου. Μια διδα-
κτική πρόταση», Π. Κοψιδά – Βρεττού (επιμ.), Σχολική Έρευνα και Διδακτική της Ιστορίας.
Από το βίωμα στην ιστορική γνώση,
6. Γ.Ν. Λεοντσίνης (1999), ό.π.

·
ἠώς ΤΟΜΟΣ 5, Τεύχος 1&2 eos VOLUME 5 , Section 1&2
 Τοπική ιστορία και εκπαίδευση 121

πλαίσιο διαμόρφωσε τα τοπωνύμια και τα οδωνύμια της πόλης τους.

Στόχοι του σχεδίου εργασίας είναι η διερεύνηση της πραγματικότητας του
συγκεκριμένου τόπου μέσα στον οριοθετημένο χρόνο, η αποτύπωση της ατο-
μικής εμπειρίας και η μετατροπή της αρχειακής πληροφορίας σε κείμενο προ-
σωπικής γραφής στο δεσμευτικό πλαίσιο που ορίζεται από τις ιστορικές πηγές.
Επιλέγεται η ομαδοσυνεργατική μέθοδος με τη συγκρότηση ομάδων ερ-
γασίας συγκεκριμένα προσδιορισμένων, προκειμένου να συγκεντρωθεί, να
ελεγχθεί και να αποτιμηθεί το απαιτούμενο πληροφοριακό υλικό σε συνθήκες
επικοινωνίας, αλληλοπληροφόρησης και ανατροφοδότησης των ομάδων.

Η κατανόηση της αλλαγής μέσα στον χρόνο

Δίνονται στους μαθητές οι ακόλουθες πηγές:

1. Φωτογραφία με τίτλο «Μερική άποψη της Αθήνας από την Ακρόπολη

(1910), στην οποία διακρίνονται οι στύλοι του Ναού του Ολυμπίου Διός,
η συνοικία του Μετς, αριστερά ο λόφος του Αρδηττού με το Παναθηναϊκό
Στάδιο και στο βάθος στους πρόποδες του βουνού διακρίνεται μια περι-
φραγμένη έκταση με ένα λευκό κτίριο στο κέντρο.

·
ἠώς ΤΟΜΟΣ 5, Τεύχος 1&2 eos VOLUME 5 , Section 1&2
122 Γιώργος Γιώτης

2. Φωτογραφία με λεζάντα: «Greece Athens mountain with snow 1911

UNUSED Paschas edition», στην οποία εικονίζεται περιοχή με ένα και μο-
ναδικό κτίσμα στους πρόποδες του βουνού.

3. Φωτογραφία με λεζάντα: «Το παρεκκλήσι της Αναλήψεως», η οποία απο-

τελεί μεγέθυνση της δεύτερης φωτογραφίας.

·
ἠώς ΤΟΜΟΣ 5, Τεύχος 1&2 eos VOLUME 5 , Section 1&2
 Τοπική ιστορία και εκπαίδευση 123

4. Φωτογραφία με λεζάντα: «Η περιοχή του Βύρωνα με τα πρώτα προσφυγι-

κά σπίτια που ανέγειρε η κυβέρνηση. Στο βάθος η Ανάληψη (1924)».

5. Απόσπασμα από το βιβλίο του Απόστολου Κ. Κοκόλια «90 χρόνια Βύρω-

νας. Στους πρόποδες του Υμηττού», το οποίο μάλιστα έχει ως εξώφυλλο
την τελευταία φωτογραφία που δώσαμε στους μαθητές να χρησιμοποιή-
σουν ως ιστορική πηγή.
«Η επίσημη ονομασία του είναι: «Ιερά Μονή Σίμωνος Πέτρας – Μετόχιον
Αναλήψεως». Και το Μετόχι αυτό είναι το μοναδικό Αγιορείτικο Μετόχι
στην Αθήνα.
[…]
Το βέβαιο είναι ότι στην κορυφή του λόφου από το 1889 ήταν χτισμένο
ένα μικρό παρεκκλήσι, ρυθμού Βασιλικής, αφιερωμένο στην Ανάληψη του
Κυρίου.
[…]
Στα χρόνια 1916-1920 άρχισε να χτίζεται πέτρινος μοναστικός ναός, νε-
οκλασικός, με στοιχεία Βυζαντινού ρυθμού. Το 1923 αποπερατώθηκε στην
αρχική του μορφή το Επιτροπικό, που αποτελεί και το δεύτερο χρονολογικά
κτίσμα στο Βύρωνα. Το πρώτο ήταν το σπίτι της Ισιδώρας Ντάνκαν.
[…]
Όταν το 1923 στην περιοχή άρχισαν να συρρέουν οι Μικρασιάτες και να
δημιουργείται ο νέος προσφυγικός συνοικισμός, ο ναός αποπερατώθηκε.»7

7. Α. Κ. Κοκόλιας, 90 χρόνια Βύρωνας, Στους πρόποδες του Υμηττού, Αθήνα 2012, σ. 103.

·
ἠώς ΤΟΜΟΣ 5, Τεύχος 1&2 eos VOLUME 5 , Section 1&2
124 Γιώργος Γιώτης

6. Φωτογραφία με λεζάντα: «Το αγιορείτικο μετόχι της Αναλήψεως στον Βύ-

ρωνα Αθηνών».

Ενδεικτικές δραστηριότητες
1. Δίνουμε στους μαθητές τις φωτογραφίες χωρίς κανένα διευκρινιστικό
στοιχείο (τίτλος, λεζάντα) και τους καλούμε να δουλέψουν σε ομάδες,
να υποβάλουν ερωτήματα στις πηγές, να τις περιγράψουν και να εντο-
πίσουν ομοιότητες και διαφορές.
2. Ζητάμε από τους μαθητές να ταξινομήσουν χρονολογικά τις πέντε φω-
τογραφίες και να εξηγήσουν τι τους βοήθησε να ανακαλύψουν ποια
είναι η παλαιότερη και ποια η πιο πρόσφατη.
3. Έχοντας εντοπίσει ομοιότητες και διαφορές καλούνται να συντάξουν
ένα σύντομο αφήγημα, στο οποίο θα δώσουν έμφαση στις αλλαγές του
τοπίου. Αναζητούν λογικές και χρονολογικές ακολουθίες, αιτίες και
συνέπειες, δράστες και κίνητρα8.
4. Συζητούν στην ολομέλεια της τάξης τα προβλήματα που συνάντησαν,
τις διαφορετικές απόψεις που προέκυψαν τόσο κατά τη διάρκεια της
έρευνας όσο και μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων. Κρίνουν
τη σύνθεση και την παράσταση της ιστορικής πληροφορίας, λαμβάνο-
ντας υπόψη τις οπτικές γωνίες των άλλων μαθητών και προσπαθούν να
ανακαλύψουν τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν να αποκλείσουν
από την έρευνά τους τυχόν αναχρονισμούς.

8. K.C. Barton, L.S. Levstik, ό.π., σσ. 187-191.

·
ἠώς ΤΟΜΟΣ 5, Τεύχος 1&2 eos VOLUME 5 , Section 1&2
 Τοπική ιστορία και εκπαίδευση 125

5. Καλούνται να περιγράψουν τον τρόπο με τον οποίο οι ίδιοι μετασχη-

μάτισαν έναν τυχαίο σωρό οπτικών δεδομένων σε ιστορικό αφήγημα.
Συνειδητοποιούν ότι ιστορία δεν είναι οι πηγές, αλλά αυτό που προ-
κύπτει από την παρέμβαση του ιστορικού. Κατανοούν τον ρόλο και το
έργο του ιστορικού, ο οποίος με τον κατάλληλο σχεδιασμό καταφέρνει
να συνενώσει στοιχεία που ανακαλύπτει στις πηγές, για να συνθέσει
τον ιστορικό του απολογισμό.

Η ιστορία του παρόντος

Ένας από τους ευρύτερα αποδεκτούς λόγους για τη μελέτη της ιστορίας είναι
η κατανόηση της εξέλιξης της κοινωνίας έως σήμερα. Οι μαθητές ενδιαφέρο-
νται να εξηγήσουν στοιχεία του παρόντος ερευνώντας τις ρίζες και την εξέ-
λιξή τους στο παρελθόν9. Οι μαθητές της έκτης τάξης διαβάζουν στο σχολικό
εγχειρίδιο ιστορίας, στο κεφάλαιο για τον Μεσοπόλεμο:
«Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, περισσότεροι από ένα εκατομ-
μύριο πρόσφυγες έφτασαν στην Ελλάδα. Η ανακούφιση και η εγκατά-
στασή τους ήταν το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετώπισε η χώρα
την περίοδο του Μεσοπολέμου. Ταυτόχρονα, την ίδια περίοδο στην
Ελλάδα επικρατούσε πολιτική και κοινωνική αναταραχή».
Εκτός σχολείου τα παιδιά βρίσκουν στα ονόματα των οδών την ιστορία της
πόλης τους, την ιστορία των συμπολιτών τους, το ίδιο τους το παρελθόν. Μόνο
που τα παραπάνω σπανίως έχουν τη συνοχή ενός ιστορικού απολογισμού. Οι
γονείς και οι παππούδες δείχνουν στα παιδιά φωτογραφίες, ξετυλίγουν ανα-
μνήσεις όσο το βιβλίο της ιστορίας μιλάει για μια Καταστροφή, που έδιωξε από
τα σπίτια τους περισσότερους από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες. Κυνηγημένοι
έφτασαν στην Ελλάδα. Η ανακούφιση και η εγκατάστασή τους ήταν το μεγα-
λύτερο πρόβλημα που αντιμετώπισε τότε μια χώρα μικρή ανάμεσα σε πολλούς
πολέμους, μια χώρα μικρή, επειδή ένιωθε προδομένη σε μέρες δύσκολες, την
περίοδο του Μεσοπολέμου. Μια χώρα μικρή, προδομένη και φοβισμένη για το
μέλλον της σε πολιτική και κοινωνική αναταραχή. Τότε και τώρα.
Δίνονται στους μαθητές οι ακόλουθες πηγές:
1. Απόσπασμα από το βιβλίο του Απόστολου Κ. Κοκόλια «90 χρόνια Βύρω-
νας. Στους πρόποδες του Υμηττού», στο κεφάλαιο με τον τίτλο «Τα γεννη-
τούρια»

«Ως χρονολογία γέννησης θα πρέπει να θεωρηθεί η 29/4/1923. Εκείνη

την ημέρα έγινε η παράδοση από το Ταμείο Αποκαταστάσεως Προσφύ-
γων των πρώτων 305 δωματίων (κατ’ άλλους 500), που είχαν χτισθεί

9. K.C. Barton, L.S. Levstik, ό.π., σσ. 106-112.

·
ἠώς ΤΟΜΟΣ 5, Τεύχος 1&2 eos VOLUME 5 , Section 1&2
126 Γιώργος Γιώτης

στα πρώτα 6 οικοδομικά τετράγωνα και σε έκταση 98 στρεμμάτων. Κα-

ταλάμβαναν το δυτικό, δηλ. το προς το Παγκράτι τμήμα του «χωνιού»
και γι’ αυτό πήραν την αρχική ανεπίσημη ονομασία «Συνοικισμός Πα-
γκρατίου». Χτίσθηκαν εκατέρωθεν της αρχής της οδού Χρυσοστόμου
Σμύρνης και περικλείονταν από τους δρόμους Μεσολογγίου (τότε Έρ-
μου), Αδαμαντίου Κοραή και Κύπρου (τότε Μαιάνδρου). Σημείο αφε-
τηρίας η Γέφυρα. Γύρω από τα πρώτα αυτά 305 δωμάτια, που στέγα-
σαν τότε 200 περίπου οικογένειες, ο ευρύτερος χώρος και κυρίως ο
περίβολος του Αγίου Λαζάρου, ήταν γεμάτος από σκηνές και πρόχειρες
παράγκες με πρόσφυγες που περίμεναν τη σειρά τους. Και οι άρρωστοι,
κυρίως φυματικοί έβρισκαν καταφύγιο μέσα σε μικρές σκηνές πάνω
στον Υμηττό, που τον είχαν έτσι μετατρέψει σε υπαίθριο σανατόριο
(περιοχή Σακέτα).»10

2. Πληροφοριακά στοιχεία για τις περιοχές από το ίδιο βιβλίο:

• Το χωνί είναι το τμήμα γης 193 στρεμμάτων, στο οποίο έγινε πλήρης και
οργανωμένη δόμηση του πρώτου συνοικισμού στον Βύρωνα.
• Γέφυρα είναι παλαιότερο όνομα της σημερινής πλατείας Δεληολάνη.
Ήταν η βάση του χωνιού, όπου υπήρχε μια πραγματική γέφυρα, εκεί
ακριβώς όπου βρίσκεται σήμερα το μεσαίο περίπτερο.
• Περιοχή Σακέτα ονομάζεται η περιοχή, στην οποία βρίσκεται το στρα-
τόπεδο Σακέτα, όπου εδρεύει το Ειδικό Κέντρο Εφοδιασμού Μονάδων
Στρατού (ΕΚΕΜΣ).

3. Χάρτης της περιοχής

10. Α. Κ. Κοκόλιας, ό.π., σ. 70.

·
ἠώς ΤΟΜΟΣ 5, Τεύχος 1&2 eos VOLUME 5 , Section 1&2
 Τοπική ιστορία και εκπαίδευση 127

4. Πληροφοριακά στοιχεία σχετικά με τα οδωνύμια:

• Ο αντισυνταγματάρχης Αθανάσιος Σακέτας υπήρξε μία από τις θρυλι-
κές, όσο και εμβληματικές μορφές του Ελληνοτουρκικού Πολέμου (Μι-
κρασιατική Εκστρατεία), που έλαβε χώρα κατά την περίοδο 1919-1922.
Ο Σακέτας έπεσε μαχόμενος ηρωικά κατά των Τούρκων τον Αύγουστο
του 1922, αρνούμενος να παραδοθεί στο Μουστάφ Κεμάλ Ατατούρκ,
παρά την αντίθετη απόφαση του διοικητή του, Αντιστράτηγου Νικο-
λάου Τρικούπη.
• Ο Χρυσόστομος Σμύρνης υπήρξε η κορυφαία μορφή της Μικρασιατι-
κής Καταστροφής και ο τελευταίος Επίσκοπος Σμύρνης, της μιας από
τις επτά Εκκλησίες της Αποκαλύψεως, Μητροπολίτης Χρυσόστομος
Καλαφάτης. Ο μαρτυρικός του θάνατος από τον τουρκικό όχλο είναι
άρρηκτα δεμένος με τις τελευταίες στιγμές της ελληνικής Σμύρνης και
του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Αν και του προσφέρθηκαν πολλές ευ-
καιρίες να εγκαταλείψει τη Σμύρνη αυτός προτίμησε να μείνει και να
συμμεριστεί την τύχη του ποιμνίου του. 
• Ο Έρμος είναι ποταμός της Δυτικής Τουρκίας και εκβάλει στο Αιγαίο. 
• Ο  Μαίανδρος  ή  Μεντερές  είναι ποταμός της νοτιοδυτικής  Τουρκί-
ας στην αρχαία Καρία της Μικράς Ασίας.

5. Γλωσσάρι του σχολικού εγχειριδίου με τους ορισμούς εννοιών

6. Η παράγραφος του σχολικού εγχειριδίου σχετικά με τη Συνθήκη της Λω-

ζάννης (1923).

«Η Μικρασιατική Καταστροφή επισφραγίστηκε με τη Συνθήκη της Λω-

ζάννης, το 1923. Η Ελλάδα αποσύρθηκε από την Ανατολική Θράκη, τα
νησιά Ίμβρο και Τένεδο και την περιοχή της Σμύρνης, ενώ τα Δωδεκά-
νησα παρέμειναν στην Ιταλία. Ταυτόχρονα αποφασίστηκε η ανταλλα-
γή των πληθυσμών ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία με βάση το
θρήσκευμα. Δε μετακινήθηκαν μόνο οι Χριστιανοί Έλληνες που ζούσαν
στην Κωνσταντινούπολη, την Ίμβρο και την Τένεδο και οι Μουσουλμά-
νοι της Δυτικής Θράκης».

·
ἠώς ΤΟΜΟΣ 5, Τεύχος 1&2 eos VOLUME 5 , Section 1&2
128 Γιώργος Γιώτης

7. Απόσπασμα από το βιβλίο του Απόστολου Κ. Κοκόλια «90 χρόνια Βύρω-

νας. Στους πρόποδες του Υμηττού», στο κεφάλαιο με τον τίτλο «Η πρώτη
πληθυσμιακή σύνθεση του πληθυσμού»:
«Η πρωτεύουσα αυτής της Κυθηραϊκής παροικίας ήταν το χωριό Κου-
κλουτζάς. Απείχε 6 χιλιόμετρα από τη Σμύρνη και το ελληνικό του
όνομα ήταν Εύοσμος. Οι κάτοικοι του ήταν περίπου 5.000, όλοι απο-
κλειστικά Έλληνες. Απ’ αυτούς οι 2.600 ήταν Κυθήριοι. Ήταν τέτοια
τα προνόμια του Κουκλουτζά, ώστε όποιος καταδιωκόμενος Έλληνας
κατέφευγε στο χωριό, σωζόταν γιατί περνούσε στο “Ελληνικό”, δηλ.
ουσιαστικά σε ελληνικό έδαφος.
Άλλα προάστια της Σμύρνης με κυρίαρχο το Κυθηραϊκό στοιχείο ήταν
ο Βουτζάς, το Κορδελιό και ο Μπουρνόβας. Αλλά και το Αξάριο και
τα αρχαία Θυάτειρα.
[…]
Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή ήταν φυσικό ο Κουκλουτζάς να
υποστεί περισσότερο από κάθε άλλη περιοχή τις γνωστές φρικιαστικές
συνέπειες. Επειδή μάλιστα οχυρώθηκε και αμύνθηκε στα στρατεύμα-
τα του Κεμάλ, εξαφανίστηκε τελείως από προσώπου γης. Πολλοί λίγοι
κάτοικοι σώθηκαν από τη σφαγή και κατόρθωσαν να φτάσουν στην
Ελλάδα. Οι περισσότεροι από αυτούς κατέφυγαν στη Θεσσαλονίκη και
έχτισαν το Νέο Κουκλουτζά (σημερινή κοινότητα Ευόσμου). Αρκετοί
έφθασαν και στο Βύρωνα. Ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν και οι Κυθήριοι του
Κουκλουτζά, του Βουτζά και του Κορδελιού. Η γειτονιά τους στο Βύ-
ρωνα ήταν η περιοχή γύρω από την Αγία Τριάδα. Και γι’ αυτό δόθηκαν
εκεί τα ονόματα οδός Βουτζά, Κουκλουτζά και Κορδελιού»11.

Ενδεικτικές δραστηριότητες

1. Οι μαθητές μελετούν το απόσπασμα από το βιβλίο του Α. Κοκόλια για

τη γέννηση της συνοικίας Βύρωνα (πηγή 1) και καλούνται να εντοπίσουν
στον χάρτη (πηγή 3) τα πρώτα έξι οικοδομικά τετράγωνα στα οποία εγκα-
ταστάθηκαν οι πρώτοι πρόσφυγες, αξιοποιώντας και τα πληροφοριακά
στοιχεία για τις περιοχές από το ίδιο βιβλίο (πηγή 2).
2. Συνδυάζουν τις πληροφορίες για τα τοπωνύμια και τα οδωνύμια (πηγή
4), καταγράφουν ομοιότητες μεταξύ τους, συζητούν τις απόψεις τους και
απαντούν στο ερώτημα γιατί προτιμήθηκαν αυτά τα ονόματα.
3. Επεκτείνοντας την έρευνα, μελετούν τα οδωνύμια στην περιοχή γύρω
από την Αγία Τριάδα, αναζητούν πληροφορίες και στο τέλος, αφού με-
λετήσουν το σχετικό απόσπασμα από το βιβλίο του Απόστολου Κοκόλια

11. Α. Κ. Κοκόλιας, ό.π., σ. 76.

·
ἠώς ΤΟΜΟΣ 5, Τεύχος 1&2 eos VOLUME 5 , Section 1&2
 Τοπική ιστορία και εκπαίδευση 129

(πηγή 7) αιτιολογούν την επιλογή τους από τους πρώτους κατοίκους.

4. Με τις λέξεις από το Γλωσσάρι των εννοιών (πηγή 5) και αφού μελετή-
σουν το κείμενο του σχολικού εγχειριδίου (πηγή 6) για τη Συνθήκη της
Λωζάννης συντάσσουν κείμενο με τίτλο: «Πρόσφυγες οι πρώτοι κάτοικοι
του Βύρωνα».

Ενσυναίσθηση
Στο Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών Ιστορίας (2003)
ο γενικός σκοπός του μαθήματος συνδέθηκε με την ανάπτυξη της ιστορικής
σκέψης και της ιστορικής συνείδησης. Η ιστορική σκέψη προϋποθέτει την κα-
τανόηση των ιστορικών γεγονότων μέσα από την εξέταση των αιτίων και των
αποτελεσμάτων, ενώ η ιστορική συνείδηση αφορά στην κατανόηση της συ-
μπεριφοράς των ανθρώπων σε συγκεκριμένες καταστάσεις και τη διαμόρφω-
ση αξιών και στάσεων που οδηγούν στην εκδήλωση υπεύθυνης συμπεριφοράς
στο παρόν και στο μέλλον12.
Η κατανόηση σηματοδοτεί ένα συναίσθημα (empathy). Η ιστορία είναι μια
υπόθεση ζωντανή και ο ιστορικός δεν μπορεί να μην αισθάνεται, όχι μόνο
συμπάθεια (sympathy), αλλά και αγάπη για τον άνθρωπο και αυτή η διαθεσι-
μότητα του επιτρέπει να αισθανθεί τα πάθη και να ξανασκεφθεί τις ιδέες του
«άλλου»13.
Όσοι είναι αρκετά μεγάλοι ξέρουν κάτι που ένας νεαρός ιστορικός δεν
μπορεί να ξέρει, δίχως ειδική προσπάθεια, ότι «το παρελθόν είναι μια άλλη
χώρα. Τα πράγματα εκεί γίνονται διαφορετικά». Και αυτό μπορεί να έχει άμε-
ση σχέση με το πώς κρίνουμε τόσο το παρελθόν όσο και το παρόν14.
Τα παιδιά έρχονται σε επαφή με το φαινόμενο του ξεριζωμού ανθρώπων
από την πατρίδα τους και την αναζήτηση μιας νέας αρχής διαβάζοντας το θε-
ατρικό κείμενο του Ιάκωβου Καμπανέλλη «Η αυλή των θαυμάτων».
Ο ίδιος ο Βυρωνιώτης θεατρικός συγγραφέας σημειώνει στην πρώτη ιστο-
ρική παρουσίαση του έργου το 1957, από το Θέατρο Τέχνης:
«Η Αυλή των θαυμάτων βασίζεται στην έλλειψη σταθερότητας και σι-
γουριάς, που χαρακτηρίζει τη ζωή του Έλληνα. Όλα στην Ελλάδα ανε-
βοκατεβαίνουν πολύ εύκολα, κυλούν, φεύγουν κι η συνηθισμένη λαχτά-
ρα του Ρωμιού είναι να στεριώσει κάπου, να σιγουρέψει κάτι».

12. Γ. Γιώτης, Η ιστορία στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, Αναλυτικά Προγράμματα και εγχει-
ρίδια (19ος -21ος αι.), εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2014, σ. 49.
13. Γ.Ν. Λεοντσίνης, «Ενσυναίσθηση και διδακτική της ιστορίας» στο: Θεωρητικά και μεθοδο-
λογικά ζητήματα διδακτικής της ιστορίας και του περιβάλλοντος, εκδ. Ινστιτούτο του βιβλίου
– Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2003, σσ.104 κ.εξ και Δ. Κάββουρα, Διδακτική της ιστορίας, επιστή-
μη, διδασκαλία, μάθηση, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2010, σ. 90.
14. E. Hobsbaum, Για την ιστορία, μτφρ. Π. Ματάλας, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα σ. 283.

·
ἠώς ΤΟΜΟΣ 5, Τεύχος 1&2 eos VOLUME 5 , Section 1&2
130 Γιώργος Γιώτης

Δύο δεκαετίες αργότερα για την παράσταση στο Θεσσαλικό θέατρο (1975-
1976) σημειώνει:
«Η απόσταση από το οικονομικά ρωμαλέο κέντρο της Αθήνας ως τις
γειτονιές της με τους χωματόδρομους, τους προσφυγικούς συνοικι-
σμούς, τις πυκνοκατοικημένες αυλές έγινε ακόμα πιο μεγάλη. Σε αυτές
τις αυλές που κάποια προπολεμική αφέλεια τις είχε πασπαλίσει με ει-
δυλλιακότητα και ρομαντισμό, η ζωή στην πραγματικότητα ήταν μια
πολύ σκληρή ιστορία κι η αθλιότητα περίσσευε»
Τα παιδιά μοιράζονται ρόλους και παίζουν μια σκηνή του έργου. Έμφαση
δίνεται στην κατανόηση της προσπάθειας ξεριζωμένων προσφύγων, εσωτερι-
κών μεταναστών της ελληνικής περιφέρειας και άλλων απόκληρων να επιβιώ-
σουν στον νέο τους τόπο ανάμεσα σε χαρές, λύπες, αγάπες, καυγάδες, απογο-
ητεύσεις κι ανεκπλήρωτα όνειρα για μια καλύτερη ζωή.
ΑΝΝΕΤΩ: (Το μάτι της πέφτει στον Ιορδάνη). Κατέβα πια, χρυσέ μου
άνθρωπε… Τι ωφελεί; Γεννημένοι πρόσφυγες είμαστε… ακόμα δεν το
χώνεψες; Καλά το λέει η κυρά σου… «και νερό να ’μαστε θα ’χαμε βρει
ένα στέκι»…15
Η θεατρική παρουσίαση του παρελθόντος αποτελεί μια ιδιαίτερα αποτελε-
σματική μέθοδο που μπορεί να συμπληρώνει τη διδασκαλία του μαθήματος της
ιστορίας. Τα παιδιά παίζοντας τους ρόλους ιστορικών προσώπων, αντιμετω-
πίζουν τα ίδια προβλήματα και τις ίδιες αποφάσεις, αναπτύσσουν κίνητρα για
μάθηση, καλλιεργούν την κατανόηση και μαθαίνουν ιστορία «από τα μέσα»16.
Η διδασκαλία της ιστορίας θα πρέπει να δίνει βαρύτητα στο εθνικό και
ιστορικό παρελθόν, να αναδεικνύει όλες τις πτυχές του και να υπηρετεί όχι
μόνο την ανάγκη για τη συγκρότηση μιας συλλογικής ταυτότητας αλλά και
την παραδοχή ότι το παρόν που βιώνουμε έχει ρίζες. Η περιέργεια για την
ιστορία είναι διαφορετική. Ξέρεις το τέλος κι αναζητάς πώς ξεκίνησαν όλα
και πώς φτάσαμε ως εδώ. Ακριβώς το αντίθετο από έναν αγώνα ποδοσφαί-
ρου. Δεν έχεις παρακολουθήσει την εξέλιξη των γεγονότων, αλλά γνωρίζεις
την έκβαση. Έτσι θέλεις να μάθεις πώς ξεκίνησαν όλα. Είναι σα να βλέπεις
κάτι μισό και να θέλεις να δεις το άλλο μισό. Όταν το βρίσκεις, απαντώνται
εκατομμύρια ερωτήματα που άλλαξαν τον κόσμο17. Επιπλέον, οι «αληθινές»
ιστορίες του παρελθόντος είναι αυτές που αποκαλύπτουν τις κρυμμένες δυνα-
τότητες του παρόντος18. Μαθητές και εκπαιδευτικοί, ανατρέχοντας στο πα-
ρελθόν «μας» και, λειτουργώντας ως ιστορικοί, απαντούμε σε κρίσιμα ερω-
τήματα από καλύτερη θέση από ποιους και από πού «καταγόμαστε», με ποια
έννοια, με ποια ιδιότητα, με ποιον τρόπο, από κοινού με ποιους και πώς, εξα-

15. Ι. Καμπανέλλης, Θέατρο, τόμος Α΄, εκδ. Κέδρος, σσ. 91-187.

16. Έ. Αβδελά, Ιστορία και Σχολείο, εκδ. νήσος, Αθήνα 1998, σσ. 121-126.
17. K.C. Barton, L.S. Levstik, ό.π., σ. 108.
18. Χ. Μπαμπούνης, Ιστορική Αφήγηση και Πηγές, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2013, σ. 54.

·
ἠώς ΤΟΜΟΣ 5, Τεύχος 1&2 eos VOLUME 5 , Section 1&2
 Τοπική ιστορία και εκπαίδευση 131

κολουθώντας να συμβιώνουμε σήμερα στην κοινωνία, ο καθένας φέροντας

την προσωπική του ευθύνη, και οραματιζόμενοι το μέλλον19.

Βιβλιογραφία

[1] Barton K., Levstik L., Διδάσκοντας ιστορία για το συλλογικό αγαθό,
μτφρ. Α. Θεοδωρακάκου, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2007.
[2] Hobsbaum E., Για την ιστορία, μτφρ. Π. Ματάλας, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα.
[3] Moniot H., Η διδακτική της ιστορίας, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2000.
[4] Αβδελά Έ., Ιστορία και Σχολείο, εκδ. νήσος, Αθήνα 1998.
[5] Γιώτης Γ., Η ιστορία στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, Αναλυτικά Προ-
γράμματα και εγχειρίδια (19ος -21ος αι.), εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2014.
[6] Κάββουρα Δ., Διδακτική της ιστορίας, επιστήμη, διδασκαλία, μάθηση,
εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2010.
[7] Καμπανέλλης Ι., Θέατρο, τόμος Α΄, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2011.
[8] Κοκόλιας Α., 90 χρόνια Βύρωνας, Στους πρόποδες του Υμηττού, Αθήνα
2012, σ. 103.
[9] Κολλιόπουλος Ι., Μιχαηλίδης Ι., Καλλιανιώτης Α., Μηνάογλου Χ., Ιστο-
ρία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου, Βιβλίο Μαθητή Στ΄ Δημοτι-
κού, εκδ. ΙΤΥΕ Διόφαντος, Αθήνα 2012.
[10] Λεοντσίνης Γ. Ν., «Πλαίσιο Θεωρητικών και Μεθοδολογικών αρχών
ενός προγράμματος σπουδών Τοπικής Ιστορίας στην Πρωτοβάθμια Εκ-
παίδευση», Γ.Ν. Λεοντσίνης, Φ.Σ. Ασδεράκη, Φ.Ε. Μανωλτζάς, Α.Κ. Κό-
τσιρα, Χ.Ν. Μπαμπούνης, Πειραματικό Πρόγραμμα για τη διδασκαλία
της Τοπικής Ιστορίας στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, Αθήνα 1999, σσ.
19-61.
[11] Λεοντσίνης Γ. Ν., Διδακτική της Ιστορίας, γενική – τοπική ιστορία και
περιβαλλοντική εκπαίδευση, Αθήνα 1996.
[12] Λεοντσίνης Γ. Ν., «Ενσυναίσθηση και διδακτική της ιστορίας» στο: Θε-
ωρητικά και μεθοδολογικά ζητήματα διδακτικής της ιστορίας και του
περιβάλλοντος, εκδ. Ινστιτούτο του βιβλίου – Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα
2003, σσ.104 κ.εξ.
[13] Μπαμπούνης Χ., Ιστορική Αφήγηση και Πηγές, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα
2013.
[14] Ροντογιάννης Θ., «Η Τοπική Ιστορία στα ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ του Δημοτικού
Σχολείου. Μια διδακτική πρόταση», Π. Κοψιδά – Βρεττού (επιμ.), Σχο-
λική Έρευνα και Διδακτική της Ιστορίας. Από το βίωμα στην ιστορική
γνώση, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2011, σσ. 36-45.

19. H. Moniot, Η διδακτική της ιστορίας, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2000, σ. 332.

·
ἠώς ΤΟΜΟΣ 5, Τεύχος 1&2 eos VOLUME 5 , Section 1&2
Πρόλογος ............................................................................................................................. 3
Foreword . ............................................................................................................................ 4
Πρόλογος του επιμελητή του αφιερώματος «Ιστορία και Διδακτική της Ιστορίας»................. 5
Γεώργιος Ν. Λεοντσίνης, Ιστορία και καθημερινός λόγος μαθητών και ενηλίκων.
Λάθη «συγνωστά» και «ασύγνωστα»...................................................................................... 11
Χαράλαμπος Μπαμπούνης, Ιστορική διαδικασία, αφήγηση και ιστορικές πηγές . .................. 35
Βικτωρία Παύλου, Μουσεία, υλικός πολιτισμός και ιστορική ενσυναίσθηση:
πώς προετοιμάζουμε τους μελλοντικούς δασκάλους να ανταποκριθούν στις σύγχρονες
ανάγκες της μουσειακής αγωγής............................................................................................. 51
Δρ. Αιμίλιος Σολωμού και Μαίρη Αντωνίου, Η διδασκαλία της ιστορίας της Κύπρου
στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση από την Αγγλοκρατία μέχρι σήμερα . ....................................... 69
Παναγιώτης Νταβαρίνος, Η θεωρία και η ερμηνεία των πηγών της ιστορίας
από την έποψη της θετικιστικής και νεο-θετικιστικής ιστοριογραφίας....................................... 91
Χρυσούλα Γαλάνη, Εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις και διδασκαλία της ιστορίας στη Γαλλία
(Μάης του 1968-2008)........................................................................................................... 103
Γιώργος Γιώτης, Τοπική ιστορία και εκπαίδευση: οι μαθητές της έκτης δημοτικού
γνωρίζουν την ιστορία της πόλης τους. Βύρωνας: η συνοικία των προσφύγων............................ 119
Παρασκευή Κοψιδά-Βρεττού, Εξερευνώντας την ιστορική έρευνα.
Μια παιδαγωγική-διδακτική «επίσκεψις»................................................................................ 133
Νικολέττα Ζυγούρη, Το «ιστορείν» και η εκπαιδευτική του αξιοποίηση στο μουσείο.
Το παράδειγμα του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου.................................................................... 149
Μαίρη Πλέσσα, Το ιστορικό ντοκιμαντέρ στη διδασκαλία της ιστορίας Γ΄ Λυκείου
Ομάδων Προσανατολισμού.................................................................................................... 165
Γαβριήλ Παντιώρας, Τεχνικές θεάτρου: μια εναλλακτική βιωματική προσέγγιση
της σχολικής ιστορίας............................................................................................................. 179
Leda Ntavarinou, Teaching History in Contemporary Germany:
Principles in didactics and methods....................................................................................... 193
Αναστασία Μαργέτη, Ιστορία – λογοτενία – σχολική έρευνα με μαθητές Δ’ Δημοτικού:
τα ιστορικά μνημεία της Ακρόπολης των Αθηνών.................................................................... 205
Αικατερίνη Παναγιούλα Διακογεωργίου και Ραφαηλοζωή Παπάζογλου,
Η διδακτική της ιστορίας στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών του Παιδαγωγικού
Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Ε.Κ.Π.Α...................................................................... 225
Μανώλης Θωμαϊδης, Βιβλιοκρισία: M. Suzanne Donovan, John D. Bransford (επιμέλεια),
How Students Learn History in The Classroom, The National Research Council
of The National Academies, Washington D.C. 2005................................................................ 235
Κανονισμός Λειτουργίας του Περιοδικού ............................................................................. 245
Regulation Form of the Journal . ........................................................................................... 247

ISSN 1790-5168