UNIVERZITET U BEOGRADU

RUDARSKO-GEOLOŠKI FAKULTET

SEMINARSKI RAD

VILSONOV CIKLUS

STUDENT/KINJA PROFESOR

Prezime, Ime, br. indeksa dr Marinko Toljić, red.

prof.

Beograd, Decembar, 2018.

 SADRŽAJ

1. UVOD 3

2. OKEANIZACIJA I NASTANAK OKEANSKE KORE 4

3. VILSONOVI CIKLUSI 7

4. ZAKLJUČAK 14

5. LITERATURA 15

2
 1. UVOD

Vilsonov ciklus je model u kome kontinentalni riftovi formiraju okeanski basen

između, a zatim počinje proces konvergencije koji dovodi do sudara dve ploče i zatvaranja
okeana. Model je dobio ime po njegovom pronalazaču John Tuzo Wilsonu. Pretpostavljeno je
da su Vilsonovi ciklusi na Zemlji započeli pre oko 3 Ga (3 milijarde godina) u Arheanskom
Eonu Zemljine istorije.

Vilsonov ciklus nije isti kao superkontinentni ciklus, koji predstavlja raspad
supkontinenta i razvoj drugog i odvija se na globalnom nivou. Vilsonov ciklus se retko
sinhronizuje sa vremenom supkontinentnog ciklusa. Međutim, superkontinentni ciklusi i
ciklusi Vilsona bili su uključeni u stvaranje Pangee i Rodinije.

Teorija Vilsonovog ciklusa okeana koja se zatvara i ponovo otvara duž bivše šupljine
je temeljni koncept u tektonici ploča. Imenovan je po J. Tuzo Vilson-u koji je prepoznao
različite morske paleo-faune sa obe strane današnjeg Atlantskog okeana i najbolje je objasnio
raniji proto-Atlantski okean.

Teorija Vilsonovog ciklusa podrazumeva da zona sudara može lokalizovati

ekstenzivne deformacije stotinama miliona godina nakon sudara.

Već neko vreme početkom šezdesetih godina, neki fizičari i geolozi verovali su u ideju
rastuće Zemlje, zasnovanu na sada diskreditovanoj modifikaciji Ajnštajnove teorije
gravitacije. Drugi geolozi su prepoznali da se dno okeana zapravo reciklira u područjima
intenzivne vulkanske i seizmičke aktivnosti duž obala basena Tihog okeana.

Kanadski geolog J. Tuzo Vilson je po prvi put opisao tektoniku širom sveta u smislu
rigidnih "ploča" koje se kreću preko površine Zemlje. U tom kontekstu, u članu iz 1966.
godine "Da li se Atlantik zatvorio i ponovo otvorio?", on dovodi u pitanje zatvaranje i
ponovno otvaranje Atlantskog okeana. Studije o tektonici ploča koncentrišu se na deformacije
(u velikoj meri) koje se javljaju na planeti i na snage koje proizvode ovu deformaciju.

Vilsonov Ciklus predstavlja najjednostavniji (idealni) tektonski model „rada” Zemlje i

trošenja njene energije. Iako je sam način rada naše planete mnogo komplikovaniji model
omogućava lakše razumevanje načina pojavljivanja različitih entiteta na površini Zemlje
odnosno odražava pravac njene evolucije.

3
 2. OKEANIZACIJA I NASTANAK OKEANSKE KORE

U prvoj etapi koja se naziva okeanizacija ili geosinklinalna etapa počinju

konvekcijska strujanja, stvara se pukotina i dolazi do spredinga te se stvara okeanska zavala.
Na zoni pukotina izbija magma, ploče se razmiču, a na rubovima dolazi do subdukcije i
nastaju orogeni, često praćeni vulkanskom aktivnošću. Ako dođe do podvlačenja okeanske
kore jedne ploče pod okeansku koru druge ploče, između će nastati geosinklinalna udolina
odnosno jarak, a na višoj okeanskoj ploči će nastati geosink linala odnosno vulkanski ostrvni
niz koji odvaja unutrašnja mora od velikog okeanskog basena.

Slika 1. Okeanizacija kroz faze

Pre 4.5 milijardi godina Zemljina površina bila je vruća, ali se unutrašnjost
konvekcijom hladila puno brže nego danas. Zbog razlika u gustoći, lakši minerali iz
unutrašnjosti su se izdigli prema površini, a oni teži su se spuštali prema unutrašnjosti. Ti
lakši minerali izdvojili su se iz magme i počeli kristalizirati te izgrađivati kontinentsku koru.
Kad su iz magme iskristalizirali svi lakši elementi, od težih elemenata počela je nastajati
okeanska kora. To je glavni razlog što je okeanska kora teža i gušća od kontinentske. Zato
kontinentska kora trajno opstaje, a okeanska se neprestano reciklira.

Tanka postojana Zemljina kora formirala se pre oko 3.5 milijardi godina, no često je
lomljena vulkanskim eksplozijama i meteoritima. Najstarije nađene stene datiraju od pre 3.9
milijardi godina. Vulkanskim eksplozijama oslobađaju se vodena para, ugljen dioksid,
amonijak i metan. (Kiseonik nije izlazio iz vulkana već je on posledica života na Zemlji.)
Vodena para se pritom kondenzuje, a kad se temperatura spustila ispod 100°C, kondenzovana
vodena para mogla se održati na površini u obliku manjih mora. Daljim hlađenjem nastao je
praokean.

4
 Kontinentska kora i dalje nastaje izlivima lave, utiskivanjem batolita ili kristalnim
zadebljavanjem (underplaitingom), a raste i subdukcijom tj. kolizijom pa nastaju egzotični
tereni. Za razliku od okeanske kore koja se formira isključivo od magmatskih stena, u građi
kontinentske kore učestvuju i metamorfne i sedimentne stene. Stvaranje kontinentske kore
bilo je najbrže pre 2.5 milijardi godina.

Okeanska kora je mlada, mlađa od 180 miliona godina i starije nema. Razlog tome
možemo potražiti u teoriji Vilsonovih ciklusa koja tvrdi da otvaranje odnosno zatvaranje
okeana traju do 200 miliona godina.

Budući da nastaje u zoni spreadinga i uzimajući u obzir trajanje otvaranja okeana,

najveća moguća starost kore je oko 200 miliona godina pri završetku faze divergencije ili
početku faze konvergencije i ona se tada nalazi u blizini zone subdukcije. Okeanska kora
subdicira zbog svoje mase dok je kontinentska kora lakša pa ne može subdicirati. Procenjeno
je da se okeanska kora obnavlja u vrednosti od 17 km3 godišnje.

U svojoj evoluciji nemaju svi okeani istu sudbinu. U Atlantiku, na primer, trenutno
deluje spreading dok u Pacifiku deluju i spreading, ali i subdukcija. Prema Vilsonovim
ciklusima, Atlantik se nalazi u fazi divergencije, još će se 20 miliona godina otvarati a nakon
toga će ući u fazi konvergencije i postupno nestajati. Pacifik se pak nalazi u fazi
konvergencije.

Slika 2. Konvergencija Pacifika i divergencija Atlantika

Kontinentalnom riftogenezom otpočinje proces razmicanja litosfernih ploča. Tom

prilikom formiraju se riftni pojasevi i manje taksonomske kategorije kao što su riftne zone i
riftne grane. Reč je o embrionima budućih okeana i marginalnih mora, odnosno pasivne
kontinentalne margine.

Glavni savremeni pojas kontinentalne riftogeneze proteže se meridionalno više od

3000 kilometara, kroz Istočnu Afriku (istočnoafrički riftni pojas), formirajući pri tome brojne
manje zone i grane koje sve zajedno formiraju složenu strukturnu sliku.

5
 Kontinentalni rift se transformiše u okean tokom nekoliko faza. Tokom ovih procesa
dolazi ne samo do formiranja krupnih struktura – tipa okeana već i oblikovanja graničnog
područja između okeana i kontinenta poznatog kao pasivna kontinentalna margina.

Suštinu okeanske riftogeneze predstavlja razmicanje litosfernih ploča mehanizmima

magmatskog uklinjavanja, pa se na taj način može smatrati i nastavkom kontinentalne
riftogeneze. Međutim, mnoge savremene riftne zone začete su i na okeanskoj kori kao
posledica transformacije kretanja ploča i odumiranja starijih riftnih zona.

Obrazovanje drugog sloja okeanske kore sa bazaltima na vrhu i kompleksom

paralelnih doleritskih dajkova u donjem delu već je razmotreno kao rezultat postupanog
hidrauličkog uklinjavanja magmatskog mateijala. Ognjišta bazaltnih rastopa koja prihranjuju
magmatske klinove u savremenim divergentnim zonama mogu se registrovati instrumentalno
i to samo u zonama srednjih i velikih brzina razmicanja litosfernih ploča.

Ova ognjišta su izdužena, prosečne širine oko 1 km, i visine svega nekoliko stotina
metara i nalaze se na dubini od 1-2 km, od površine. Iznad njih u drugi okeanski sloj mogu se
intrudovati štokovi gabrodijabaza i mikro-gabrova, a i oni sami mogu biti ispresecani
kasnijim kompleksima dajkova.

Sa pomeranjem novoobrazovane kore od ose spredinga ona se udaljava i od oblasti

prihranjivanja, odnosno magmatskog ognjišta. Ona se više ne popunjava novim bazaltnim
rastopima iz astenosfere. Na taj način se hladi, što ima za posledicu ostvarivanje uslova
povoljnih za kristalizacionu diferncijaciju. Tako se ispod drugog formira treći okeanski sloj –
raslojeni kompleks gabroida predstavljen gradacijama: od leukokratnih vrsta na vrhu do
dunitskih kumulata u bazi. Manja količina rezidualnog rastopa obrazuje manje intruzije
plagiogranita.

Kasnije, tokom premeštanja još dvoslojne okeanske kore iz domena osne zone na
padini srednjookeanskog grebena postoji mogućnost akumulacije sedimenata, odnosno
formira se prvi okeanski sloj. U principu, ovaj sloj se generiše tokom čitavog vremena
postojanja okeana. Istovremeno, na niže, u bazi kore otpočinje hlađenje i konsolidacija
astenosferskog restita, koji je zaostao posle izdvajanja bazaltnih rastopa.

Kristališu peridotiti (uglavnom harcburgiti) i pri tome se okeanska litosfera

zadebljava, tako da u domenu okeanske kore jurske starosti iznosi i više od 80 km. Priraštaj
peridotita u profilu okeanske kore dovodi i do povećanja njene srednje gustine i samim tim
do izostatičkog reagovanja spuštanjem

Tokom konsolidacije peridotita u bazi litosfere, u njima dolazi do fiksiranja

orijentacije olivina i drugih minerla koji markiraju pravce tečenja astenosferskog materijala.
Sudeći po brzinama azimutalne anizotropije astenosfere pod savremenim srednjookeanskim
grebenima takva tečenja usmerena su od grebena. To se može utvrditi i strukturološkim
istraživanjima stare okeanske kore koju reprezentuju ofioliti.

6
 3. VILSONOVI CIKLUSI

Vilsonovi ciklusi objašnjavaju ponavljanje procesa uzrokovanog tektonikom ploča, tj.

objašnjavaju otvaranje i zatvaranje okeana. Prema geofizičaru, Johnu Wilsonu, jedan ciklus
otvaranja i zatvaranja okeana traje 450 do 500 miliona godina.

Prema Vilsonovim ciklusima može se objasniti ''život'' okeana i superkontinenta Život

okeana započinje riftingom koji traje nekoliko desetina miliona godina. Nakon toga sledi
otvaranje okeana i ono traje sledećih oko 200 miliona godina. To je faza divergencije. U
jednom trenutku dolazi do približavanja kontinentskih masa između kojih se nalazi okean
čime započinje subdukcija okeanske kore pod kontinentsku. Tada započinje faza
konvergencije koja takođe traje oko 200 miliona godina. U konačnoj fazi dolazi do kolizije
dveju kontinentskih masa pri kojoj okean između njih u potpunosti nestaje. Kolizija traje
desetak miliona godina. Prema toj teoriji svakih 500 miliona godina stvara se superkontinent
koji je stabilan pedesetak miliona godina, a nakon toga puca. Superkontinent koji je postojao
u kasnom proterozoiku nazivao se Rodinija, zvali su ga i Pangeom proterozoika. U permu se
superkontinent zvao Pangea (zvana i permskom Pangeom) koja je bila okružena okeanom
koji se zvao Panthalassa.

Iz prethodnih prikaza jasno je da naša planeta, kao i sva ostala tela u kosmosu,
predstavlja jedan otvoren sistem koji već 4.5 milijardi godina troši unutrašnju energiju za
formiranje brojnih entiteta koje danas posmatramo na površini (stene, kontinenti, okeani i dr).

Da nema te energije Zemlja bi geološki bila mrtva i u perfektnoj ravnoteži (kao

Mesec, na primer). Znači, sve te pojave su rezultat načina na koji ona radi.

Vilsonov Ciklus predstavlja najjednostavniji (idealni) tektonski model „rada” Zemlje i

trošenja njene energije. Iako je sam način rada naše planete mnogo komplikovaniji model
omogućava lakše razumevanje načina pojavljivanja različitih entiteta na površini Zemlje
odnosno odražava pravac njene evolucije.

Prema teoriji tektonike ploča procesi riftovanja izazivaju razdvajanje jedne ploče i
rađanje novog okeanskog basena, praćenog reversnim kretanjem. Procesi divergencije,
otvaranje,a potom i širenje i zatvaranje okeanskog basena usled priliva novog materijala iz
zemljine unutrašnjosti, uslovljavaju primicanje ploča (konvergecija), koliziju i formiranje
nabranih planinskih venaca.
Taj proces otvaranja i zatvaranja okeanskih basena naziva se Vilsonov Ciklus.

Ciklus počinje sa hipotetički zamišljenim tektonski neaktivnim kontinentom i

prikazan je kroz devet idealnih faza.

Zemlja predstavlja entitet koji se razvija kroz seriju vrlo složenih i

povezanih procesa. Zato ovaj model uvek treba uzeti s oprezom.Veoma je važno razumeti i
objasniti te procese tj. načine na koji će jedan proces izazvati sledeći.

Jedna od najvažnijih poruka teorije tektonike ploča jeste da su stene koje danas
nalazimo na površini Zemlje nastale u različitim tektonskim režimima odnosno sredinama.

7
 Slika 3. Šematski prikaz Vilsonovog ciklusa

Tokom poslednje decenije, nekoliko istraživača došlo je do zapanjujućeg zaključka da

kretanje zemlje na koru sledi određeni stepen pravilnosti: za nekoliko stotina miliona godina
kontinenti formiraju jedan kontinentalni superkontinent. Teorija superkontinentalnog ciklusa
koju su razvili su zasnovani na Vilsonovom ciklusu. Ciklus nazvan po J. Tuzo Vilson (Naučni
centar Ontario) je proces otvaranja zatim zatvaranja okeanskih basena, i nastanka
superkontinenata.

Kao prvi korak u ciklusu Vilsona, vulkanske "vruće tačke" se formiraju unutar kopna.
Oni su kasnije povezani kravatskim dolinama na kojima se kontinent raspada. Kada se
zemljište razdvoji, proširene pukotine otvaraju novi okeanski basen, dok se vreli materijal
plitke pritiska iznutra i stvara morsko dno. Više od jednog materijala se razbija iz ploče, a
kontinentalni delovi koji se nagibaju sa mesta odliva rastu dalje. Međutim, tokom godina,
materijal okeanskog dna stari, hladi, zgušnjava i biva potopljen, što dovodi do produbljivanja
okeana. Konačno, oko 200 miliona godina nakon pojavljivanja prve pukotine, najstariji deo
novog dna okeana (koji se direktno odnosi na kontinentalne snopove) postaje toliko gust da
pada ispod kontinentske kore i dolazi do subdukcije. Subdukcija zatim zatvara okean i
približava se zemljištu. Na kraju se kontinenti sukobljaju i ponovo se spajaju.

8
 Na osnovu činjenice da je zemaljska litosfera sastavljena od nekoliko ploča ili
komada, plutajući u duktilnoj pločici, poput blokova leda u jezeru, Teorija tektonike ploča
pojednostavljuje istoriju Zemlje na sledeći način: pojava kretanja odstupa od plaka u
stabilnom krunu, što dovodi do novih okeanskih basena; onda je došlo do konvergencije i
sudara ploča, što je rezultiralo zatvaranjem okeana. Ovaj ciklus nastanka i uništenja okeanske
kore naziva se Vilsonovim ciklusom, koji se može podeliti na devet koraka:

1 - Stabilni Kraton

2 - Žarišta

3 - Crveno more

4 - Pasivna margina

5 - Formiranje lukova ostrva

6 - Formiranje kolizije lukova ostrva / Kontinenta

7 - Nastanak Planinskih venaca

8 - Kontinent / kontinentni sudar

9 - Stabilni Kraton

1- Stabilni Kraton

Izveden iz termina Kratogen ("rođen snažan"), kratoni su geološki stabilni delovi

korice koji nisu oslobođeni orogenih deformacija. Sastoji se od relativno laganih felsičnih
maglovitih stena, kao što su graniti, granodioriti, tonaliti, između ostalog. Dakle, ovaj deo
kora "pluta" usred mafijskih maglovitih stena mantile i dna okeana. Stoga, ovaj deo litosfere
je u savršenoj izostatičkoj ravnoteži. Ne postoje tektonske aktivnosti kao što su vulkanske
aktivnosti, zemljotresi i slično. Što dovodi do toga da krunice budu uglavnom pokrivene
peščarima i kvarcnim stenama koje će trajati milionima godina

Slika 4. Mapa sveta sa geološkim provincijama

9
 2- Žarišta

Nakon ove faze stabilnosti pojavljuju se tzv. vruće tačke ili vruće tačke su vulkanske
regije.. Ona su vruće ili ultramafične magme koje se kreću ka površini. Kontroverzno poreklo
vrućih tačaka može se objasniti hranjenjem ovih vrućih tačaka uskim tokovima toplog mantla
koji se podižu od granice zemlje u jezgru u strukturama koje se nazivaju pljosnato perje.
Primeri uključuju žarišta na Havajima, Galapagosu, Islandu.

Toplina vrućeg tla gori kontinentalnu koru, prouzrokujući da se proširuje i ojača u

kupolu visoku 3-4 kilometra i oko 1.000 kilometara u prečniku. Pošto kupola ojača, ona se
oštro i proteže dok se krhka površina ne probije kroz seriju tri doline koje zrači od centra
vrućeg mesta. Ove formiraju trostruki spoj, iniciraju proces riftovanja.

Idealno, tri doline rifta zrače iz centra na 120 °, ali često trostruki spoj nije simetričan.
Dve od tri doline rifta formiraju pasivne okeane i kontinentalne margine. Međutim, korica je
očuvana od potpune rupture duž treće frakture, postajući prekinuti rift, koji se naziva
aulakogen. Ruptura je ekstenzivni tektonski proces koji će kasnije podeliti izvorni kontinent
na dva dela, zapad i istok, iako su i dalje povezani u ovoj fazi. Raznolikost sedimentnih stena
je odložena popunjavanjem tektonskog bazena nastalog riftovanjem.

3- Crveno more

Ubrzo posle inicijalne faze razdora, uz potpunu narušavanje kontinentalne litosfere,

počinje tzv. Crveno more sa Vilsonovim ciklusom, kao što je prikazano u nastavku. Ova faza
se zove po regionu Crvenog mora, između arapskog i afričkog kontinenta, gde postoji
trenutna pojava ove faze Vilsonovog ciklusa.

Slika 5. Presek koji predstavlja crvenu morsku fazu i formiranje okeanske korice (crno)

U ovoj fazi se odvija formiranje uskog mora sa morskim dnom, sastavljenim od

okeanske litosfere bazaltne kompozicije. Početak ovog procesa je i dalje sa upadanjem
osnovne magme koja će rezultirati masom nasipa u stenama kontinentalne litosfere koja
karakteriše područje prelazne korice. Kako se nastavlja magmatizam, distinktivne sile
stvaraju dovoljno prostora da se više magnetnih stena uspostavi i počne da generiše okeansku
koru, sa pridruženim stranama i postavljanjem početne pasivne margine.

10
 4 – Pasivna margina

Kako kontinentalni rifting nastavlja do faze rasipanja okeanskog dna, kontinentalne

ivice postaju tektonski neaktivne, nazivaju se pasivnim marginama.

Slika 6. Presek koji predstavlja stepen pasivne margine

Uklanjanje novonastalih kontinentalnih obala sa vrućih tačaka dovodi do toga da se

ohlade. Budući da je hladna kora gustija od toplih kori, strane rifta će istaknuto potonuti na
nivo ispod mora, što olakšava akumulaciju sedimenta. Ovakvo preklapanje delimično
regulišu mehanički efekti istezanja litosfere i postepenog hlađenja kora. Količina taloženja je
vezana za veličinu faktora istezanja i jačinu savijanja litosfere. Kompletno hlađenje i
stabilizacija pasivne margine traje oko 110 miliona godina, a u procesu se može naći deo
sedimenta debljine oko 14 kilometara.

U tom delu se nalazi veliki broj sedimenta. Odloženi sedimenti potiču iz kontinenta u
eroziji, kao što su peščani, i hemijskom i biološkom aktivnošću u slučaju karbonata, poput
krečnjaka i dolomita. Sastoji se uglavnom od plitkih morskih depozita, s obzirom da se
sipanje i taloženje javljaju približno istom brzinom. Pasivne kontinentalne margine mogu biti
vulkanske ili ne-vulkanske. Vulkanske karakterišu guste zapaljive sekvence. Ne-vulkanske
margine mogu sadržati kontinentalnu litosferu, okeansku litosferu koja se formira sporim
raspršivanjem dna na okeanu.

Slika 7. Presek koji predstavlja završnu fazu riftovanja i formiranje pasivne kontinentalne
margine
11
 5 - Formiranje lukova ostrva

Raspodela plaka i stvaranje nove okeanske litosfere mogu trajati desetine ili stotine
miliona godina. Međutim, u nekom trenutku, divergentno kretanje je prestalo i počinje
konvergencija ploča, označavajući drugu polovinu Vilsonovog ciklusa, završnu fazu.
Konvergentno kretanje počinje kada se okeanska kora odvaja, odnosno, ako se negde probije
i počinje da se spušta u ploču duž zone subdukcije.

Subduktivna okeanska korica započinje hladno spuštanje, ali se zagreje dok se spusti
u ploču. Na oko 120 km dubine stena počinje da se topi kako bi se formirala magma. Magma,
vruća i male gustine, se podiže na površinu, formira batolite i prodire u dnu okeana kao lava,
gradi vulkan koji se na kraju povećava dovoljno da formira ostrvo. Japanska ostrva se
formiraju iz ovog procesa. Lokacija vulkana se naziva vulkanskim frontom. Područje sa
strane vulkanskog fronta je prednje lučni bazen. Kreirana je nova konvergentna granica duž
zone subdukcije.

Slika 8. Presek koji predstavlja sistem vulkanskog luka

U prethodnoj slici, okeanski basen zapadno od vulkanskog luka je zarobljen između

divergentne kontinentalne margine i zone subdukcije. Očigledno, ako se nastavak nastavi,
okeanski bazen između njih će postati manji i manji dok se zapad i vulkan ne sruče. Osim
toga, što se više kontinent i vulkanski luk kreću zajedno, više okeanske korice se subdukuje i
uništava. Ove okeanske basene, koji će uskoro nestati u zoni subdukcije, nazivaju se preostali
okeani.

12
 6 - Formiranje kolizije lukova ostrva / Kontinenta

U ovom delu, preostali okean već se potrošio, skoro totalno, sudarom između luka
ostrva i kontinentalne margine. Kao rezultat toga, postoji izgradnja kolizionog orogena (kao
što je pojas na Tajvanu u jugozapadnom Pacifiku), a mali deo okeanske korice se odvaja,
odnosno vrši proces protiv subdukcije. Dakle, ovo se čuva u obliku ofiolita u šupljoj zoni, čiji
region odgovara zoni smicanja između ploče koja teče (vulkanskog dela) i kontinenta koji je
stvoren.

7 – Nastanak planinskih venaca

Zona subdukcije pod lukom ostrva se završila, ali istočni i zapadni kontinenti i dalje
guraju zajedno sile izvan poprečnog preseka. Zbog toga, druga zona subdukcije mora
započeti negde u okeanskom basenu, formirajući još jedan levi luk koji može da se okreće u
bilo kom smeru. U ovom modelu dolazi do razdvajanja koje se spušta na istoku ispod ivice
istočnog kontinenta. Ima izgradnju kontinentalnog luka planinskog područja.

8 – Kontinent / Kontinentalni sudar

Prateći unutar ciklusa zatvaranja okeanskog basena, u fazi sudara na kontinentu, koji
se naziva i sudarom kolizionog orogena, cela okeanska litosfera se koristi, a deo je očuvan u
predelima stena nad kojima se dešava sudar.

Slika 9. Presek koji predstavlja fazu sudara kontinenta

9 – Stabilan kraton

Kraj Vilsonovog ciklusa karakteriše stabilan kontinentalni kraton, ali se razlikuje od

kratera sa početnog koraka. Ova nova konfiguracija je prilično kompleksna u poređenju sa
inicijalnim, izloženim stenama i raznovrsnim strukturama. Pored originalnih blokova koji su
bili razdvojeni tokom riftovanja, stene su formirane tokom sledećih faza, kao što su magline i
metamorfne stene nastale u vulkanskim i magmatskim lukovima. Sa evolucijom planinskog
lanca, kontinentalna kora se povećava u debljini i time povećava brzina erozije na kontinentu,
stvarajući veliki volumen klastičnih sedimentnih stena. Erozija koja olakšava penušanje
oslobađa koru na nivou mora, tako da konfiguriše kraj ciklusa.

Slika 10. Presek koji predstavlja stabilnu kontinentalnu kratonsku fazu

13
 4. ZAKLJUČAK

Vilsonov ciklus je model u kome kontinentalni riftovi formiraju okeanski basen

između, a zatim počinje proces konvergencije koji dovodi do sudara dve ploče i zatvaranja
okeana. Model je dobio ime po njegovom pronalazaču John Tuzo Wilsonu. Vilsonov Ciklus
predstavlja najjednostavniji (idealni) tektonski model „rada” Zemlje i trošenja njene energije.

Prema Vilsonovim ciklusima može se objasniti ''život'' okeana i superkontinenta Život

okeana započinje riftingom koji traje nekoliko desetina miliona godina. Nakon toga sledi
otvaranje okeana i ono traje sledećih oko 200 miliona godina.

U jednom trenutku dolazi do približavanja kontinentskih masa između kojih se nalazi

okean čime započinje subdukcija okeanske kore pod kontinentsku. Tada započinje faza
konvergencije koja takođe traje oko 200 miliona godina. U konačnoj fazi dolazi do kolizije
dveju kontinentskih masa pri kojoj okean između njih u potpunosti nestaje.

Vilsonov Ciklus predstavlja najjednostavniji (idealni) tektonski model „rada” Zemlje i

trošenja njene energije. Ciklus počinje sa hipotetički zamišljenim tektonski neaktivnim
kontinentom i prikazan je kroz devet idealnih faza.

Ciklus nastanka i uništenja okeanske kore naziva se Vilsonovim ciklusom, koji se

može podeliti na devet koraka:

1 - Stabilni Kraton

2 - Žarišta

3 - Crveno more

4 - Pasivna margina

5 - Formiranje lukova ostrva

6 - Formiranje kolizije lukova ostrva / Kontinenta

7 - Nastanak Planinskih venaca

8 - Kontinent / kontinentni sudar

9 - Stabilni Kraton

14
 5. LITERATURA

[1] Milun Marović ,,Geotektonika skripta”, Rudarsko-geološki fakultet, Beograd 2005.

[2] Neven Tandarić ,,Opšta Geomorfologija”, Zagreb 2010.

[3] https://csmgeo.csm.jmu.edu/geollab/Fichter/Wilson/wilssimp.PDF

[4] www.geotop.ca/pdf/classes/jcm/SCT4003/Rifts.pdf

[5]http://www.mantleplumes.org/NAWorkshop/PaperPDFs/SchifferPDFs/Petersen_Schiffer_
GondwanaRes_2016.pdf

[6] https://geografijazasve.me/2018/07/27/tektonika-ploca/

[7] http://csmgeo.csm.jmu.edu/geollab/Fichter/Wilson/Wilson.html

[8] https://www.le.ac.uk/geology/art/pdfdocs/wilsoncy.pdf

15