SEMINARSKI RAD

Tema:
Veliki i mali brojevi

Student Mentor
 1. UVOD
Korišćenje matematičkih simbola u bilo kom vidu (počev od cifara pa do složenih
matematičkih oznaka) predstavlja rutinsku stvar koja ne zahteva razmišljanje o njenom nastanku.
Uglavnom se odnosimo prema matematičkom aparatu kao da je oduvek postojao i to u obliku
koji danas koristimo. Ova iluzija podstaknuta je i činjenicom da mi svoje prvo matematičko
znanje stičemo tako rano da se toga i ne sećamo. Štaviše, skloni smo verovanju da su neki od
apstraktnih pojmova (kao pojam broja ili decimalni sistem) intuitivni.

Međutim, ne sme se zaboraviti da je sadašnjem stanju u ovoj oblasti prethodio dug period
od oko 6000 godina postepenog razvoja matematike u kome je matematička apstrakcija dala
neke od najbriljantnijih doprinosa ljudskoj misli. Tako fascinantan tok pronalazaka u matematici
ne postoji ni u jednoj drugoj nauci. Uporedo s njim došlo je do razvoja matematičke simbolike i
terminologije. Nezgrapna i nejasna u početku, ona se razvila do današnjeg elegantnog i mnogo
razumljivijeg oblika u procesu koji još uvek traje i predstavlja rastuće polje stalno promenljivih
oblika apstraktnih pojmova.

Broj je jedan od osnovnih pojmova matematike. U svakodnevnoj komunikaciji je pojam

broja intuitivno poznat, dok matematičari radije primenjuju neki od formalizama za
predstavljanje i opisivanje ovog pojma. U tom smislu se primenjuje teorija skupova, a broj služi
da opiše osobinu mnoštva skupa.

Broj je matematički objekat koji se koristi za brojanje, merenje, i označavanje. Originalni

primeri su prirodan brojevi 1, 2, 3, 4 i tako dalje. Notacioni simbol koji predstavlja broj se naziva
cifra. Osim njihove upotrebve u brojanju i merenju, brojevi se često koriste za obeležavanje (kao
u telefonskim brojevima), za uređivanje (npr. serijski brojevi), i kao kodovi (npr. kodovi). U
uobičajenoj upotrebi, broj se može odnositi na simbol, reč, ili matematičku apstrakciju.

Slika 1. Brojevi

2
 2. VELIKI BROJEVI

Veliki brojevi su brojevi koji su znatno veći od onih koji se uobičajeno koriste u
svakodnevnom životu, na primer u jednostavnom brojanju ili u monetarnim transakcijama.
Termin se obično odnosi na velike pozitivne cele brojeve, ili uopšteno, na velike pozitivne realne
brojeve, ali se može koristiti i u drugim kontekstima.

Veoma veliki broj se često javlja u oblastima kao što su matematika, kosmologija,
kriptografija i statistička mehanika. Ponekad ljudi nazivaju brojeve kao "astronomski velike".
Međutim, lako je matematički definisati brojeve koji su mnogo veći od onih koji se koriste u
astronomiji.

Naučna notacija je stvorena da se nosi sa širokim spektrom vrednosti koje se javljaju u

naučnim istraživanjima. 1,0 × 109, na primer, znači jedna milijarda, a 1 sledi devet nula: 1 000
000 000, i 1,0 × 10−9 znači jedan milijardi, ili 0,000 000 001. Pisanje 109 umesto devet nula
štedi čitaoce napora i opasnosti brojanja dugih nizova nula da bi se videlo koliko je veliki broj.

Primeri velikih brojeva koji opisuju svakodnevne objekte iz stvarnog sveta uključuju:
Broj bitova na čvrstom disku računara (od 2010, obično oko 1013, 500–1000 GB) Procenjeni
broj atoma u vidljivom univerzumu (1080) Masa Zemlje se sastoji od oko (4k1051) nukleona
Broj ćelija u ljudskom telu (procenjeno na 3,72 × 1013) Broj neuronskih veza u ljudskom mozgu
(procenjeno na 1014) Donja granica kompleksnosti šahovskog stabla, poznata i kao "Shannon
broj" (procenjeno na oko 10120) Avogadro konstanta je broj "elementarnih entiteta" (obično
atoma ili molekula) u jednom molu; broj atoma u 12 grama ugljenika-12 - približno 6.022 ×
1023.

Veliki broj je bio ključan za “razmišljanje zasnovano na statistici”, koje je postalo

“sveprisutno u modernom društvu”. Počevši od teorije verovatnoće iz 17. veka, statistike su
evoluirale i postale sastavni deo vladinog znanja i moći. Postoji složen "reciprocitet između
modernih vlada i matematičkih artefakata koji i diktiraju dužnosti države i mere njene uspehe".
Ovi alati uključuju ekonomiju, matematičku statistiku, medicinsku statistiku, verovatnoću,
psihologiju, sociologiju i istraživanja. To je dovelo do primene ekonometrije u modernim
vremenima.

Ostali veliki brojevi, što se tiče dužine i vremena, nalaze se u astronomiji i kosmologiji.
Na primer, trenutni model Velikog praska sugeriše da je univerzum star 13,8 milijardi godina
(4,355 × 1017 sekundi), i da vidljivi svemir iznosi 93 milijarde svetlosnih godina (8,8 × 1026
metara) i sadrži oko 5 × 1022 zvijezde, organizovano u oko 125 milijardi (1.25k1011) galaksija,
prema zapažanjima Hubble svemirskog teleskopa. Postoji oko 1080 atoma u vidljivom svemiru,
grubom procenom.

3
 Standardizovani način pisanja veoma velikih brojeva omogućava im da se lako sortiraju u
rastućem redosledu, i može se dobiti dobra ideja o tome koliko je veći broj od drugog.

Da biste uporedili brojeve u naučnoj notaciji, recimo 5 × 104 i 2 × 105, prvo uporedite
eksponate, u ovom slučaju 5> 4, tako da 2 × 105> 5 × 104. Ako su eksponenti jednaki, mantisu
(ili koeficijentu) treba uporediti, dakle 5 × 104> 2 × 104 jer 5> 2.

Pretpostavimo da je veliki komad papira, debljine hiljaditog dela centimetra, presavijen

tačno na pola, a zatim da je dobijeni komad ponovo presavijen. Ako bi se ovaj proces
presavijanja papira izvršio 50 puta, kolika bi bila visina dobijene gomile papira?
Mnogi će na ovo pitanje odgovoriti metar ili dva, oni oprezniji rekli bi možda 1 kilometar a
najluđi odgovor mogao bi da bude, na primer, 100 kilometara. Međutim, tačan odgovor na ovo
pitanje je krajnje zaprepašćujući: debljina papira iznosila bi preko 11 miliona kilometara!

Profesor Edvard Kasner sa Univerziteta Kolumbija u Njujorku sakupio je tokom godina

neke interesantne podatke koji se tiču velikih brojeva:

1. Temperatura u centru eksplozije atomske bombe iznosi 2 x 108 stepeni Farenhajta;

2. Procenjuje se da je ukupan broj reči izgovorenih od početka sveta približno 1018;

3. Ukupan broj štampanih reči počev od pojave Gutenbergove Biblije je nešto veći od
1017;

4. Starost Zemlje procenjuje se na oko 10 milijardi godina ili oko 1018 sekundi;

5. Poluvreme raspada uranijuma 238 iznosi 1.42 x 1017 sekundi;

6. Broj zrna peska na obali Koni Ajlenda kraj Njujorka je oko 1020;

7. Ukupno vreme širenja svemira je verovatno manje od 2000 miliona miliona godina, ili
oko 1022 sekundi;

8. Masa Zemlje je oko 5.4 x 1024 kilograma;

9. Broj atoma kiseonika u jednom naprstku prosečne veličine iznosi oko 1027;

10. Prema teoriji relativiteta, prečnik univerzuma iznosi oko 1029 santimetara;

11. Broj snežnih kristala potrebnih da se formira ledeno doba bio bi oko 1030;

12. Ukupan broj načina da se 52 karte poređaju u niz je reda 8 x1067;

13. Ukupan broj elektrona u svemiru prema jednoj proceni iznosi oko 1079;

4
 Baratajući s velikim brojevima, profesor Kasner je smatrao potrebnim da smisli naziv
broja 10100, koji je znatno veći od bilo kog od prethodno navedenih brojeva. Konačno je usvojio
naziv gugol koji mu je predložio njegov devetogodišnji nećak. Kasnije, kada se pokazalo da ni
ovaj broj nije dovoljno veliki, uveden je naziv gugolpleks za broj 10gugol.

Googolplek je broj 10googol, ili ekvivalentno, 10 (10100). Napisano u običnom decimalnom

zapisu, 1 je praćeno sa 10100 nulama, odnosno 1 praćeno googolovim nulama.

Tipična knjiga se može odštampati sa 106 nula (oko 400 stranica sa 50 redova po stranici
i 50 nula po liniji). Zbog toga je potrebno 1094 takvih knjiga da bi se odštampale sve nule
googolpleka (tj. Štampanje googol nula). Ako bi svaka knjiga imala masu od 100 grama, sve bi
imale ukupnu masu od 1093 kilograma. Za poređenje, masa Zemlje je 5.972 k 1024 kilograma, a
masa galaksije Mlečnog puta je procenjena na 2.5 k 1042 kilograma. Da bi se ovo stavilo u
perspektivu, masa svih takvih knjiga potrebnih za pisanje googolpleka bila bi znatno veća od
mase galaksije Mlečni put i kombinacije Andromeda galaksija (faktor otprilike 2,0 k 1050).

U čistoj matematici, postoji nekoliko notacionih metoda za predstavljanje velikih brojeva

pomoću kojih bi se mogla prikazati veličina googolpleksa, kao što su tetracija, hiperoperacija,
Knuthova notacija strelica prema gore, Steinhaus-Moser notacija ili Convaiova lančana notacija.

Ubedljivi gigant među giganskim brojevima je Skjuesov broj. U odnosu na njega čak i
gugolpleks je patuljak. Ovaj broj nazvan je prema engleskom matematičaru Skjuesu (Skewes), a
pojavio se u vezi sa izučavanjem distribucije prostih brojeva i iznosi10101034 .

Ukupan broj svih mogućih poteza u jednoj šahovskoj partiji je reda 101050

Čuveni matematičar Godfri H. Hardi (1877-1947), dugogodišnji profesor Univerziteta u

Kembridžu, jednom je izneo sledeću zanimljivu teoriju. Ako bismo pretpostavili da je ceo
univerzum jedna trodimenzionalna šahovska tabla na kojoj su figure protoni i ako pod potezom u
ovoj kosmičkoj igri smatramo zamenu mesta bilo koja dva protona, tada bi ukupan broj mogućih
poteza bio upravo Skjuesov broj.

U teoriji brojeva, Skjuesov broj je bilo koji od nekoliko ekstremno velikih brojeva koje je
koristio južnoafrički matematičar Stanlei Skeves kao gornju granicu za najmanji prirodni broj x
za koji π (x) > li (x).

Najveći broj ikad korišćen u matematičkom dokazu je granična vrednost publikovana

1977. u radu Ronalda Grahama, matematičara i istaknutog naučnika u oblasti kompjuterskih
nauka zaposlenog u kompaniji AT&T Bell Labs (Murej Hil, SAD). Taj broj se odnosi na
bihromatske hiperkocke koje se pojavljuju u Ramzejevoj teoriji, i nemoguće ga je iskazati bez
posebne notacije sa ,,strelicama" . Notaciju je smislio 1976. čuveni Donald Knut, profesor
Univerziteta u Stenfordu. Ovaj broj prikazan je pomoću 64 sloja. On je tako neshvatljivo veliki
da nema žički analogon čak ni u odnosu na broj atoma u vasioni.

5
 3. MALI BROJEVI

Veoma mali brojevi ili ekstremno mali brojevi odnose se na one male brojeve koje ljudi
ne shvataju u potpunosti ili shvataju njihov opseg i značaj. Na primer, mnogi ljudi će tumačiti
99,9% i 99,99% kao isti broj, psihološki fenomen poznat kao pretpostavka numeričke
ekvivalencije.

Delimično je to zato što kognitivna pristrasnost utiče na rešavanje problema i donošenje

odluka. Ponekad način predstavljanja brojeva može uticati na to kako ih ljudi tumače. Ali i neki
brojevi su mali na skali koju većina ljudi ne shvata.

Neki mali brojevi imaju ogromne posledice. Na primer, Hubble teleskop, kada je prvi put
pokrenut, šalje nazad mutne slike. Ispostavilo se da je primarno ogledalo, objekat veličine 2.4 m,
bio prizemljen, duž ivice, 2 mikrona tanji. To je milioniti deo metra, ili 1 x 10-6 m tanji.

A ta razlika je prouzrokovala da se teleskop fokusira samo 10% - 15% na svetlosnu

zvezdu, kada je trebalo da sakupi 70% svetla zvezde u žižnu tačku. NASA je morala da pošalje
još jednu misiju sa ljudskom posadom u svemir da popravi teleskop po procenjenoj ceni od 1,5
biliona $, da se popravi greška od 0.000001 m.

Slika 2. Snimci istog Galaksij-a (M100) pre i posle nego što je NASA ispravila grešku na
teleskopu Hubble od 2 mikrona.

6
 Jedinice za merenje ponekad čine male brojeve većim nego što jesu. Na primer, atom
vodonika je 52.9 pm. To ne izgleda tako malo. Ali jeste.

Mali broj takođe može postati komplikovaniji kao eksponencijalno jedinjenje.

Medicinska područja, kao što su Zdravlje i preventivna medicina, samo su dve oblasti u
kojima mali brojevi utiču na svakodnevni život svakoga. Na primer, za test se može reći da je
99% afektivan, ili antibakterijski sapun može da reklamira da ubija 99% bakterija.

Iako se tvrdnja čini impresivnom i može dovesti do toga da se klijenti osećaju sigurno,
nedostaju nekoliko važnih informacija, kao što su:

1. Koji procenat bakterija ubija konkurent, kao što je običan sapun? - Da li je to velika
razlika ili mala razlika.

2. Koje vrste bakterija i koliko bakterija je potrebno da bi osoba bila bolesna? - Šta ako je
1% dovoljno opasan? Možda bi klijent mogao biti bolji sa proizvodom koji je 99,9% efikasan?

Razlika između jednog veoma malog broja i drugog veoma malog broja može biti veoma
velika. Na primer, razlika između 0.0000001 i 0.0000000001. Međutim, lako je zanemariti ove
slične brojeve. Takođe je lako jer ponekad mala prilagođavanja rezultiraju velikim razlikama.

Izražavanje malih brojeva kao eksponenta:

Mali broj takođe može postati komplikovaniji kao eksponencijalno jedinjenje. Ovi
brojevi se mogu pojaviti kada se rešavaju kompleksni brojevi ili rade u malim prostorima kao što
je kvantna mehanika.

Beskonačno mali brojevi:

Neke brojke, posebno jednostrane granice serija, mogu da se spuste ka beskonačnom.

Arhimedova osobina definiše broj n kao beskonačan ako n može zadovoljiti svojstvo
|n| > 1, |n| > 1+1, |n| > 1+1+1,...i n biti beskonačno mali broj ako je n ≠0 i slično svojstvo ima.
Kako god, veoma mali prirodni broj zadržava svojstva koja beskonačnost nema.

7
 4. ZAKLJUČAK

Broj je jedan od osnovnih pojmova matematike. U svakodnevnoj komunikaciji je pojam

broja intuitivno poznat, dok matematičari radije primenjuju neki od formalizama za
predstavljanje i opisivanje ovog pojma. U tom smislu se primenjuje teorija skupova, a broj služi
da opiše osobinu mnoštva skupa.

Broj je matematički objekat koji se koristi za brojanje, merenje, i označavanje. Originalni

primeri su prirodan brojevi 1, 2, 3, 4 i tako dalje. Notacioni simbol koji predstavlja broj se naziva
cifra. Osim njihove upotrebve u brojanju i merenju, brojevi se često koriste za obeležavanje (kao
u telefonskim brojevima), za uređivanje (npr. serijski brojevi), i kao kodovi (npr. kodovi). U
uobičajenoj upotrebi, broj se može odnositi na simbol, reč, ili matematičku apstrakciju.

Veliki brojevi su brojevi koji su znatno veći od onih koji se uobičajeno koriste u
svakodnevnom životu, na primer u jednostavnom brojanju ili u monetarnim transakcijama.
Termin se obično odnosi na velike pozitivne cele brojeve, ili uopšteno, na velike pozitivne realne
brojeve, ali se može koristiti i u drugim kontekstima.

Primeri velikih brojeva koji opisuju svakodnevne objekte iz stvarnog sveta uključuju:
Broj bitova na čvrstom disku računara (od 2010, obično oko 1013, 500–1000 GB) Procenjeni
broj atoma u vidljivom univerzumu (1080) Masa Zemlje se sastoji od oko (4k1051) nukleona
Broj ćelija u ljudskom telu (procenjeno na 3,72 × 1013) Broj neuronskih veza u ljudskom mozgu
(procenjeno na 1014) Donja granica kompleksnosti šahovskog stabla, poznata i kao "Shannon
broj" (procenjeno na oko 10120) Avogadro konstanta je broj "elementarnih entiteta" (obično
atoma ili molekula) u jednom molu; broj atoma u 12 grama ugljenika-12 - približno 6.022 ×
1023.

Veoma mali brojevi ili ekstremno mali brojevi odnose se na one male brojeve koje ljudi
ne shvataju u potpunosti ili shvataju njihov opseg i značaj. Na primer, mnogi ljudi će tumačiti
99,9% i 99,99% kao isti broj, psihološki fenomen poznat kao pretpostavka numeričke
ekvivalencije.

Medicinska područja, kao što su Zdravlje i preventivna medicina, samo su dve oblasti u
kojima mali brojevi utiču na svakodnevni život svakoga.

8
 5. LITERATURA

[1] Miodrag Petković, Ljiljana Petković: MATEMATIČKI VREMEPLOV, prilozi za istoriju

matematike, ZMAJ, Novi Sad 2006.

[2] NASA, . Hubble-Images-of-M100-Before-and-After-Mirror-Repair.

[3] Mastin, L. The-Physics-of-the-Universe.

[4] www.vets.edu.yu/im/htm/Radionica/Istorija.html

[5] http://sh.wikipedia.org/wiki/Dekadni_sistem

[6] http://antje.users.cg.yu/brojevi.html

[7] www.dms.org.yu/prilozi

[8] https://sr.wikipedia.org/wiki/Број

[9] https://brilliant.org/wiki/very-small-numbers/

9
 6. SADRŽAJ

1. UVOD ..........................................................................................................................................2
2. VELIKI BROJEVI ....................................................................................................................3
3. MALI BROJEVI ........................................................................................................................6
4. ZAKLJUČAK ............................................................................................................................8
5. LITERATURA ...........................................................................................................................9
6. SADRŽAJ .................................................................................................................................10

10