Sporogoreći štapin

Sredstvo za paljenje detonirajucih kapisli.

Sastoji se od:
-Pamucne niti
-Omotaca od pamucne niti
-Bitumenske izolacije
-Srzi stapina

Srz stapina-Sitno zrnasti barut sa koncem.

Omotac-Od kudelje ili pamucne predje.
Bitumenska izolacija se nanosi u dva sloja.

Vrste stapina:
-Obicni-za suve terene.
-Specijalni(podvodni)-sa omotacem od PVC-a.

Zahtevi koje moraju da se ispune:

-1m stapina gori brzinom od 100-150 m/s.
-Da pri gorenju ne dolazi do bocnog pogorevanja omotaca i varnicenja.
-Da prenos detonacije ne bude manji od 30 mm.

Nacin pakovanja-u koturima po 200m koji se pakuju u kutije ili sanduke.

Ispitivanje sporogoruceg stapina:

a)Provera brzina gorenja.
b)Provera na prenos varnica.
c)Provera na niske temperature.
d)Provera otpornosti na visoke temperature.
e)Provera da li stapin inicira rudarsku kapislu.

Mere bezbednosti pri rukovanju:

Cuvati stapin od uticaja vlage,niskih temperatura i od savijanja.

Pomocna oprema:
-Minerska klesta
-Kanap
-Glatka dascica
-Izolir traka
-Noz

Detonirajuci stapin

Detonirajuci stapin kao i rudarska kapisla sluzi za iniciranje mina.

Sastoji se od srzi,omotaca i izolacije.
U srzi se nalazi pamucna nit,srz moze biti od fulminata zive(sa parafinom) i pentrit.
Brzina detonacije fulminackog stapina iznosi 5000 m/s,pentrit 6500 m/s.
Omotac je dvostruki pamucni.Izolacija PVC.
Jedan metar stapina ima 0.5 - 40 g eksploziva.
Zahtevi koje treba da ispuni detonirajuci stapin:
1)Brzina gorenja veca od 5000 m/s (ili jednaka).
2)Zasticen od vlage i vode.
3)Otporan na udar,trenje.
4)Temperatura izdrzljivosti t = +50c , t = -40c

Rudarska kapisla

Rudarska kapisla sastoji se iz:

-Metalne caure
-Sekudarnog (Brizantnog) punjenja
-Primarnog (Inicijalnog) punjenja
-Otvora na zdelici

Brizantno punjenje:Trotil,Tetril i njihova mesavina.

Inicijalno punjenje (smesteno je u zdelici):caura od bakra-Fulminat zive,caura od
aluminijuma-Olovo azid.

Zdelica sluzi za zastitu inicijalnog punjenja od istresanja i mehanickih ostecenja.

Vrste kapisli:
-Kapisla broj 6 (radna sposobnost 15 cm3).
-Kapisla broj 8 (radna sposobnost 25 cm3).

Osobine kapisli:
-Osetljive na potres,udar i trenje.
-Pakuje se u kutijama od 100 komada.

Greske pri miniranju

Greske pri miniranju su:

1)Potpuni otkaz eksplozije
2)Zakasnela eksplozija
3)Preuranjena eksplozija
4)Nepotpuna eksplozija
5)Izgaranje eksploziva bez eksplozije

Uzroci:
1)Potpuni otkaz eksplozije
a)Prekid gorenja sporogoruceg stapina
b)Lose spojeni provodnici
c)Los kvalitet provodnika
d)Nepravilno ukljuceni uredjaji u mrezi
e)Nepravilnost kapisle

2)Zakasnela eksplozija:-Javlja se kod paljenja sporogorucim stapinom.

3)Preuranjena eksplozija-Paljenja elektricnim putem usled lutajucih struja,nepravilno

punjenje busotine.

4)Nepotpuna eksplozija-Usled neispravnosti eksploziva ili slabog prenosa detonacije.

5)Izgaranje eksploziva bez eksplozije-Usled neispravnosti eksploziva ili detonirajuce kapisle.

Tehnicke osobine eksploziva

1)Brzina detonacije(m/s)
Brzina udarnih talasa
2)Gustina punjenja (g/cm3)
3)Radna sposobnost eksploziva (Trauclov ogled-U olovni valjak stavi se 10g eksploziva i
zatim se izmeri zapremina)
4)Prenos detonacije daje se u cm i predstavlja rastojanje izmedju 2 patrone postavljene
ceono od kojih jednu aktiviramo i ona dovodi do detonacije 2 patrone.
5)Kriticni precnik-je najmanji precnik eksplozivnog punjenja ispod koga ne dolazi do
detonacionog talasa punjenja.

Rudarski eksplozivi moraju da ispune sledece uslove:

1)Trajnost na stovaristu
2)Sigurnost pri rukovanju i transportu
3)Odsustvo otrovnih gasova posle miniranja
4)Treba da ima dovoljnu jacinu
Proizvodi eksplozije su sledeci gasovi:N(azot),CO2(Ugljen-dioksid),O(kiseonik) i vodena par.

Osnovni pojmovi o eksploziji

Da bi se neka materija nazvala eksplozivom potrebno je da ispunjava 3 uslova:
1)Da pri razlaganju oslobodi veliku kolicinu energije koja se moze pretvoriti u mehanicki rad
2)Da je proces razlaganja brz (nekoliko mili sekundi)
3)Da pri razlaganju ovih materija dobije velika kolicina gasova i obezbedi visok pritisak i
temperatura.

Eksplozija je proces brzog oslobadjanja energije pri razlaganju eksplozivne

materije.Potencijalna hemiska energija eksplozivne materije se pretvara u kineticku energiju
nastalih gasova koji se naglo sire i izazivaju pucanje i razaranje stenskog materijala.

Detonacija je proces u kojem se razlaganje eksplozivne materije vrsi brze od brzine zvuka
(360m/s)brzina detonacije se krece od 1000-9000 m/s .
Brzina detonacije zavisi od:
1)Sastava eksploziva
2)Brzine punjenja
3)Precnika minskog punjenja
4)Precnika busotine

Perkusivno busenje minskih busotina malog precnika

Izrada hodnika u tvrdom i abrazivnom materijalu busacko minerskih radova
podrezumava:busenje,miniranje,provetravanje,utovar,transport...
Busenje je operacija za izradu minskih supljina cilindricnog oblika razlicitih precnika i
dubine.Za izradu jamskih prostorija koristi se Perkusivno(Udarno) busenje sa minskim
busotinama malog precnika(2r =50mm) dubine α=5m.
Busenje se vrsi rucno busecim cekicem i dletom.
Busacki cekic preko klipa i klipnjace nanosi udare na dno busotine preko dleta i utiskuje se u
materijal za izvesnu dubinu h posle svakog udara dleto se okrece za izvestan ugao β i na taj
nacin smice odredjenu kolicinu materijala a zatim dleto podize i proces se ponavlja.
Da bi se dleto utisnulo u materijal potrebno je da sila udara (P) bude veca (ili jednaka)od
proizvoda povrsine seciva dleta(s) i pritisne cvrstoce stene.Dubina prodiranja dleta u
materijal se povecava sa povecanjem sile udara(P),smanjuje se sa povecanjem otpora koji
pruza stena(cvrstocom stene),smanjuje se sa povecanjem precnika seciva dleta i smanjuje
se povecanjem ugla ostrenja dleta,da bi se moglo izvrsiti smicanje materijala pri zaokretanju
dleta netreba da iznosi vise od 10-15 stepeni.

Pneumatski buseci cekic

Pneumatski buseci cekic -masina za busenje koja je konstruisana na principu rucnog
busenja cekicem i dletom.Dleto nanosi udare krecuci se napred nazad i primajuci udare od
klipa i klipnjace.Klip i klipcnjaca se krecu pod dejstvom komprimovanog vazduha,klipnjaca je
spojena sa dletom pomocu caure za vezu.Za okretanje dleta vrsi se pomocu uredjaja za
okretanje:Ozubljeni venac,helikoidni umetak koji ulazi u helikoidni kanal klipa.Razvodjenje
vazduha vrsi se pomocu:kuglastog,prstenastog ili automackog ventila za razvodjenje
vazduha.
Ispiranje busotine vrsi se na 2 nacina:
1)Voda se ubrizgrava kroz suplji klip i klipnjacu i suplje dleto do dna busotine.
2)Voda prolazi samo kroz suplje dleto.
Ispiranje vodom se vrsi da bi se oborile cestice prasine,ocistila busotina od sitnog
materijala,vrsilo hladjenje dleta.
Osim ispiranja vodom prasina koja nastaje pri busenju moze se odstraniti posebnim
usisivacem za prasinu na oba ova nacina.
Rucni buseci cekici mogu biti laki do 20 kg, i teski preko 25 kg,pneumacki buseci cekici mogu
biti uskopni i stubni.

Vrste dleta pneumatskih busecih cekica

Dleta za busenje se sastoje iz celicne sipke koja na jednom kraju ima usadnik za
usadjivanje dleta u grlo busackog cekica,a na drugom kraju busacke sipke je glava busaceg
dleta.Najjednostavnije dleto je monoblok dleto(monolitno)gde se cela busacka sipka sa
glavom dleta izradjuje iz jednog dela.Druga vrsta je dleto sa izmenjivom glavom,izmernjiva
glava se namesta na kraju sipke u obliku zavojnice ili konusa.seciva glave dleta izgradjuje se
od legiranog celika(volfram-karbicke legure),dok se buseca sipka izradjuje od alatnog
celika.Slozene glave dleta imaju jedno vodece secivo koje ima precnik 1/3 precnika busotine
i dva pomocna seciva (2/3precnika busotine)busaca sipka najcesce ima 6-to ugao poprecni
presek.Kod duzih busotinapreko 5m busece sipke se sastavljaju spojnicama.
Rotaciono busenje minskih busotina malog precnika
Rotaciono busenje zasniva se na stalnom obrtanju elementa za busenje (svrdla) uz normalni
pritisak.
Rotaciono busenje ima prednost u odnosu na udarno:
1)Neprekidno busenje
2)Manje stvaranje prasine(u odnosu na udarno)
3)Sira primena elektricne energije
Nedostaci:svrdla brze tupe,cesce ostrenje i brza potrosnja,pa se zato ovo busenje
ogranicava na mekse materijale i srednje cvrste (lezista uglja,kamene soli,kalijumove soli).

Rucna rotaciona busilica moze biti:

1)Pneumacka (do 12kg)se sastoji od trupa sa dve rucke za drzanje busilice,sjedne strane
trupa nalazi se grlo za usadjivanje busacke sipke,na jednom kraju rucke nalazi se pustac
komprimiranog vazduha.
2)Elektricna (od 12kg-20kg) ima asinhroni elektromotor sa reduktorima,svrdlo se navija na
busecu sipku koja je spiralnog oblika i na drugom kraju ima usadnik.

Podela eksploziva
Po sastavu eksplozive delimo na :
1)Cista hemiska jedinjenja-Penterit,Trotil,Heksogen,Nitroglicerin
2)eksplozivne smese

Vrste eksploziva:
1)Vojni
2)Privredni(rudarski)
3)Eksplozivi za specijalne namere

Privredni(rudarski) eksplozivi predstavljaju mesavinu eksploziva i nekih materija koje imaju

svoju ulogu.
1)Oksidacione materije (nosioci kiseonika)
2)Sagorljive materije(kameni ugalj)
3)Materije nosioci osetljivosti (Nitroglikan,Nitroglicerin)
4)Deflograntne materije (one smanjuju osetljivost eksploziva pri rukovanju ili transportu)
5)Stabilizatori (agregratnog stanja)

Podela rudarskih eksploziva po brzini sagorevanja:

1)Deflagrantni- 1000m/s (crni barut)
2)Brizantni-Primarni i Sekundarni
Primarni jako osetljiv na udar(koristi se u rudarskoj kapisli).Sekundarni nije puno osetljiv na
udar pa ih moze aktivirati samo detonacija primarnog brizantnog eksploziva.

Eksplozivne smese i vodo plasticni eksplozivi

A-N uljani eksplozivi (AN-FO smese)
Granulisani AN(Amonijum-Nitrat) + dizel gorivo (94-97%AN i 3-6%dizel goriva)
Stabilna smesa osetljiva na vlagu,nije osetljiva na udar,trenje ni na plamen,Nepostojni su u
vodi pa se ne koriste u vodenim slojevima.
Moguca je zastita u gumenom crevu,pakuje se u patronama ili se mesanje komponenti vrsi
na mestu punjenja busotina.
Prednosti ovog eksploziva su:stabilnost pri rukovanju i transportu,jeftin je i pri detonaciji ne
oslobadja otrovne gasove.
Aktiviraju se pojacnicima eksploziva (Busterima).

Vrste i osobine Rudarskih eksploziva

Prema sastavu Rudarski eksplozivi mogu biti:Eksplozivi opste namene i Metanski sigurnosni
eksplozivi.

Eksplozivi opste namene:

1)Praskasti(Amonijum-Nitracki eksploziv)-*Kamniktit
2)Prasklasti(Amonijum-Nitracki eksploziv)sa dodatkom Nitroglicerila -*Vitezit 5
3)Polu plasticni(A-N eksploziv)sa dodatkom zeliranog nitroglicerina-*Vitezit 17
4)Plasticni (A-N eksploziv)-*Vitezit 30
5)Praskasti do granulisanog (A-N eksploziv)sa dodatkom gorivog ulja-*Nitrol
6)Plasticni nitro-glicerinski -*Vitezit 100
7)Vodoplasticni(kasasti)(A-N eksploziv)sa dodatkom ulja i vode -*Borit
* Eksplozivi predstavnici date grupe

Metanski eksplozivi
1)Praskasti Metanski eksplozivi
2)Plasticni Metanski eksplozivi

Izrada jamskih prostorija

Jamske prostorije izgradjujemo da bi smo vrsili istrazivanjalezista,otvaranje lezista i
eksplotaciju.

Delimo ih:

1)Prema fazi eksplotacije:

a)Istrazne prostorije
b)Prostvorije otvaranja
c)Pripremne prostorije
d)Otkopne prostorije
e)Pomocne prostorije-(navozista,pumpne stanice,trafo
stanice,kancelarije,bunkeri,magacini,radionice)

2)Prema polozaju u prostoru:

a)Horizontalne
b)Vertikalne
c)Kose

3)Prema nameni:
a)Izvozne
b)Ventilacione
c)Prostorije za odvodavanje
d)Servisne prostorije

Odredjivanje oblika,velicine i profila horizontalnih jamskih prostorija

Oblik profila jamskih prostorija odredjuje se na osnovu:

1)Fizicko-Mehanickih osobina i sastava stenskog materijala.

2)Na osnovu pritisaka koji deluju na odredjenoj dubini gde se izgradjuju horizontalne jamske
prostorije

3)U zavisnosti od vrste stenskog masiva kroz koji se prostorija izgrađuje i vremena trajanja
horizontalne jamske prostorije najcese se izgradjuju sledeci oblici:

a)Pravougaoni poprecni presek

b)Trapezasti poprecni presek
c)Zasvodjeni poprecni presek
d)Lucni poprecni presek
e)Potkovicasti poprecni presek
f)Kruzni poprecni presek

Velicina profila zavisi od dimenzija transportnih sredstava koji ce se koristiti u tim

prostorijama.Visina hodnika se odredjuje na visini gornje ivice transportnog sredstva.Sirina
hodnika mora biti dovoljno velika da omoguci transport,utovar i kretanje ljudi.
Postupci pri izradi hodnika u mekom i cvrstom materijalu
Nacin izrade hodnika zavisi od fizicko-mehanickih i rudarsko-geoloskih karakteristika radne
sredine:

1)Izrada hodnika u cvrstom i umereno cvrstim stenama f>5.

-Busenje
-Miniranje
-Provetravanje
-Utovar
-Podgradjivanje
-Transport
-Odvodnjavanje(pomocna operacija)

2)Izrada hodnika kombinovanim masinama u mekom materijalu-Za izradu hodnika u jamama

u kojima se dobija ugalj krozugljeni sloj ili pratece stene koriste se kombinovane masine za
kopanje i utovar.Radni elemenat ovih masina je u obliku rotora koji svojim pokretima
otkopava ceo poprecni presek hodnika.Osim rotora koriste se i lancane otkopne masine koje
u svom sastavu imaju i utovarivace.

3)Izrada hodnika hidromehanizacijom,ovaj nacin izrade hodnika primenjuje se u ugljenim

slojevima sa velikim brojem pukotina.Za izradu se koriste uredjaji sa usmerenim jakim
mlazom vode koji se zove hidromonitor.

Osnovni principi povrsinske eksplotacije

Pojedine vrste stena(gradjevinski kamen i glina)dobijaju se povrsinskim nacinom jos u
kamenom dobu.Ove mineralne sirovine nalaze se na samoj povrsini zemlje pa je njihova
eksploatacija najjednostavnija.Pocetkom 20. veka sa novim pronalascima raste udeo
povrsinske eksplotacije.

Prednosti povrsinske eksplotacije su:

1)Primena visoko produktivnih masina na povrsinskom kopu i potpuna automehanizacija
radnih procesa u svim fazama eksplotacije.
2)Visok stepen sigurnosti ljudi i opreme.
3)Veca produktivnost(cena 1t proizvoda manja je nego u jamskoj eksplotaciji)
4)Proizvodnja se izvodi na jednom frontu radova.(radovi su koncentrisani na manja mesta ili
manja radilista)
5)Bolje iskoriscenost lezista 95% (jamski 65-70%)
6)Izgradnja povrsinskih kopova je jeftinija i prosirenje povrsinskog kopa je lakse.

Nedostaci povrsinske eksplotacije:

1)Narusavanje zivotne sredine,oduzimanje plodnog i korisnog zemljista.
2)Moguce je presusivanje bunara u okolini povrsinskih kopova sto zahteva dodatno ulaganje.

Eksplozivi V-20 do V-40 su nitroglicerinski plastični visokobrizantni eksplozivi koji se izrađuju

po diskontinuiranom (šaržnom) postupku i smjesa su više kemijskih jedinjenja.
Osnovne komponente smjese su senzibilne, gorive i oksidativne materije, a u manjim
količinama i drugi dodaci koji utjeću na fizičko-kemijske osobine eksploziva. Senzibilator
plastičnih eksploziva je smjesa tečnih nitroestera i nitroaromata, a oksidanti su nitrati
amonijaka i natrija. Gorive materije su određeni celulozni produkti koji osiguravaju dodatnu
količinu energije eksplozivu.
Dodaju se i stabilizatori tipa aromatskih nitrata i amina koji obezbjeđuju postojanost
homogene smjese tečne i čvrste faze u garantnom roku upotrebe eksploziva. Imaju veliku
detonacionu brzinu, brizantnost i radnu sposobnost koja raste od Vitezita-20 prema Vitezitu-
40.
Postojanost plastičnih eksploziva pri temperaturnim promjenama omogućava njihovu
uspješnu primjenu na niskim i visokim temperaturama.
Otporni su na utjecaj vlage i vode, a ukoliko bi takvim utjecajima trebali biti izloženi dulje od
48 sati prije aktiviranja, treba prethodno patrone staviti u polietilenska crijeva.

U ovisnosti od detonacije brzine i brizantnosti, namijenjeni su za miniranje tvrdih i jako tvrdih

stijena u rudarstvu (na površinskim kupovima, u jamama koje nisu ugrožene od pojava
metana ili opasne ugljene prašine), građevinarstvu (hiarogradnji, tunelogradnji i dr.),
metalurgiji, kao i za rušenje objekata od armiranog betona, željeza i dr.
Plastična konzistencija i gustina od 1,5 kg/l omogućava korištenje patrona ovih eksploziva i
prilikom šaržiranja bušotina ispunjenih vodom i muljem, pa se uspješno mogu koristiti za
podvodna miniranja.

INICIRANJE

Praškasti eksplozivi su osjetljivi na inicijalni impuls detonatora No6, a za iniciranje u praksi

preporučuje se upotreba detonatora N08 odnosno detonirajućeg štapina C-12.

Tehničko-minerske karakteristike:

Vrijednost minersko-tehničkih karakteristika daju se za ispitane patrone Ø 30 mm i potpuno

zadovoljavaju zahtjeve propisane u standardima.

Osobine Vitezit V20

Gustina patrone (kg/l) 1,5

Bilans kiseonika % +4

Zapremina plinova (l/kg) 856

Energija eksplozije (KJ/kg) 4157

Temperature eksplozije (ºC) 2639

Spec. pritisak (Kbar) 8,6

Prenos detonacije (cm) 6

Brzina detonacije (m/s) 6000

Čvrstoća-težina % 80

Trauzill-test (cm2) 390

RIOGEL TRONER HE je patronirani vodoplastični eksploziv u čiju izradu su ugrađena

najnovija dostignuća industrije eksploziva. Sadrži soli oksidansa, aluminija, vode,
senzibilizatora i sredstva za zgušnjavanje. U proizvod se kemijskim načinom utiskuje plin a
namijenjen je miniranju na površinskim kopovima, kamenolomima i građevinskim projektima.
RIOGEL TRONER HE ima mekanu ali stabilnu konzistenciju te je srebrne boje zbog dodatka
aluminija. Pakira se u fleksibilna plastična crijeva (HDPE) i kvalitetne kartonske kutije.
RIOGEL TRONER HE proizvodi se u trazličitim dimenzijama što ga čini upotrebljivim u svim
uvjetima. RIOGEL TRONER HE je spoj osjetljivosti i visoke energije.

Gustoća i način pakiranja čine ga idealnim za upotrebu u bušotinama sa vodom. Može se

koristiti kao glavno punjenje kada nije moguća upotreba eksploziva u rasutom stanju te kao
pomoćno punjenje u mokrim bušotinama. RIOGEL TRONER HE idealan je za mala precizna
punjenja npr. kod ravnanja terena te kod usitnjavanja vangabarita. RIOGEL TRONER HE
dostupan je u više veličina te je namijenjen korištenju sa DETINEL inicijalnim sustavom i
RIOTRONIC elekroničkim detonatorima. Kod upotrebe više patrona u minskoj bušotini treba
osigurati kontakt između patrona, osobito u mokrim bušotinama tijekom punjenja.

Tehničke karakteristike (Nominalne vrijednosti) Gustoća Brzina detonacije * Relativna

efektivna energija1 (%) Relativna tećinska snaga Relativna volumna snaga Volumen
plinova** 1.25g/cm3 2800 6800 m/s1 108% 169% 886 l/kg * Vrijednosti brzine detonacije
mogu varirati ovisno o uvjetima iniciranja, prostornom ograničenju patrone i promjeru
patrone. 1 ANFO: gustoća 0.80 g/cm3. Efektivna energija 2.59MJ/kg. 60x500 70x500
PREPORUKE KOD UPOTREBE Izvrsna vodootpornost te visoka gustoća omogućuju
upotrebu u mokrim bušotinama. Ne koristiti u atmosferi sa prisustvom metana ili ugljene
prašine. Za pouzdano iniciranje RIOGEL TRONER-a HE osigurati detonator snage br.8 ili
detonirajući štapin 12g. Osigurati temperauru proizvoda u rasponu od –10ºC do +60ºC. Pod
temperaturom proizvoda misli se na temperaturu materijala (gela) a ne na temperauru
okoliša. Za daljnje informacije potražite “Preporuke za upotrebu” koje se nalaze u kutiji sa
proizvodom te Sigurnosno tehničke upute. SKLADIŠTENJE Za očuvanje stabilnih
karakteristika MAXAM-ovih eksploziva preporučujemo da budu uskladišteni u odobrena
skladišta, na suhom i hladnom mjestu sa dobrom ventilacijom. Trajnost proizvoda ukoliko je
propisno uskladišten iznosi 24 mjeseca od datuma proizvodnje. Klasifikacija kod transporta
Klasa UN broj Standnardno pakiranje 1.1D (Nominalne vrijednosti) 1786 2400 14 10 25 24
Plastični film (HDPE)

Otporan na vodu i abraziju Spoj osjetljivosti i visoke energije Izvrsna vodootpornost Čvrsta
konzistencija olakšava upotrebu Dolazi u patronama različitih promjera i dužina