Ο Zygmunt Bauman για τη νεωτερική κοινωνίαZygmunt Zygmunt Bauman για τη νεωτερική κοινωνίαBauman Zygmunt Bauman για τη νεωτερική κοινωνίαγια

Zygmunt Bauman για τη νεωτερική κοινωνίατη Zygmunt Bauman για τη νεωτερική κοινωνίανεωτερική Zygmunt Bauman για τη νεωτερική κοινωνίακοινωνία
Παναγιώτης Πάνος
Πίνακας περιεχομένων
Εισαγωγή.........................................................................................................................................3
Προνεωτερικές, νεωτερικές και μετανεωτερικές κοινωνίες............................................................3
Ατομική και συλλογική ταυτότητα.............................................................................................5
Οικογενειακό - καταναλωτικό σεξ..............................................................................................6
Κοινωνική αντίθεση τουρίστα - πλάνητα...................................................................................6
Κοινωνικοί αποκλεισμοί: Τα σκουπίδια της (μετα)Νεωτερικότητας..............................................7
Η νεωτερική τάξη και τα θύματά της..........................................................................................7
Οικονομική ανάπτυξη.................................................................................................................8
Παγκοσμιοποίηση.......................................................................................................................9
Βιβλιογραφία.................................................................................................................................10
Εισαγωγή

Η δυτική κοινωνία στη σύγχρονη εποχή έχει μεταβεί στην μετανεωτερική κατάσταση, ή όπως
την χαρακτηρίζει ο Μπάουμαν στη ρευστή νεωτερικότητα. Στην εργασία αυτή θα εξεταστούν κύρια
οι απόψεις του Μπάουμαν σχετικά με τα χαρακτηριστικά της μετανεωτερικής κοινωνίας και τις
διαφοροποιήσεις της με τη νεωτερική. Παράλληλα όπου κρίνεται σκόπιμο, θα εξεταστούν
συμπληρωματικά οι απόψεις του Γκίντενς. Πιο συγκεκριμένα τα θέματα που θα αναλυθούν είναι η
συγκριτική εξέταση των χαρακτηριστικών των προνεωτερικών, νεωτερικών και μετανεωτερικών
κοινωνιών, η διαμόρφωση της ταυτότητας στις αντίστοιχες κοινωνίες, ο ρόλος του σέξ και η
κοινωνική διαστρωμάτωση της μετανεωτερικότητας όπως την προτείνει ο Μπάουμαν σε τουρίστες
και πλάνητες. Τέλος θα παρουσιαστούν οι διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισμού που σχετίζονται με
τη νεωτερική τάξη και τα θύματα που προέρχονται από αυτήν, τους κοινωνικούς αποκλεισμούς που
προέρχονται από την οικονομική ανάπτυξη και κατ΄ επέκαταση την ίδια την παγκοσμιοποίηση.

Προνεωτερικές, νεωτερικές και μετανεωτερικές κοινωνίες

O Μπάουμαν προκειμένου να δείξει τον τρόπο αλλαγής των κοινωνιών επιχειρεί να περιγράψει
τις τρεις βασικές φάσεις της νεωτερικότητας με τον εξής παραλληλισμό. Την προνεωτερική
κατάσταση την αντιστοιχεί με τον “δασοφύλακα” όπου ο ρόλος και η ευθύνη του είναι να
διαφυλάξει την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων. Την νεωτερική κατάσταση ή όπως την χαρακτηρίζει
“συμπαγή νεωτερικότητα”, την παραλληλίζει με το ρόλο του “κηπουρού”, που διαθέτοντας τη
γνώση είναι σε θέση να σχεδιάσει και να καθορίσει την τάξη πραγμάτων. Και στις δύο καταστάσεις
υπάρχει τόσο ο χρόνος όσο και η σταθερότητα για να επιτευχθούν οι στόχοι (Κονιόρδος, 2010, σ
24).

Για τον Γκίντενς πολλά στοιχεία από αυτές τις δύο καταστάσεις ενυπάρχουν παράλληλα στις
νεωτερικές κοινωνίες. Αυτό όμως που χαρακτηρίζει τις νεωτερικές κοινωνίες είναι ο ραγδαίος
ρυθμός της ιστορικής αλλαγής. Η νεωτερικότητα επιδιώκει το καινοτομικό και το διαφορετικό, σε
παγκόσμιο επίπεδο και όχι σε τοπικό σε σχέση με τις παραδοσιακές κοινωνίες, ενώ έχουμε την
ανάδυση μοντέρνων θεσμών, κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών (Μαυρίδης, 2010, σ 374).
Όμως κύριο συστατικό της νεωτερικότητας είναι αναστοχαστικότητα που επέδειξαν οι κοινωνίες,
αλλά και ο στοχασμός πάνω στον ίδιο τον στοχασμό. Η συνεχής πληροφόρηση από την συνεχώς
μεταβαλλόμενη κοινωνία, οδήγησε σε μια συνεχή αναδιαμόρφωση των κοινωνικών πρακτικών,
αλλά και η ίδια η αναστοχαστικότητα αυτοϋπονόμευε την ίδια την γνώση που παρήγε (Μαυρίδης,
2010, σ 378). Η γνώση αυτή καθόριζε και τη σχέση του υποκειμένου με τη φύση, καθώς στη

3
νεωτερική κοινωνία η εκβιομηχάνιση έδωσε τη δυνατότητα ελέγχου και διαμόρφωσης της φύσης
(Μαυρίδης, 2010, σ 381).

Η μετανεωτερικότητα αύξησε κατά πολύ τον ρυθμό μεταβολής των κοινωνιών, γεγονός που
έχει αρνητικές επιπτώσεις στην κοινωνία. Αυτή την κατάσταση της μετανεωτερικότητας ή ρευστής
νεωτερικότητας, ο Μπάουμαν την παραλληλίζει με τη φιγούρα του “κυνηγού” που αναζητά την
επιτυχία χωρίς όμως να αποσκοπεί σε μια τελική κατάσταση, ενώ παράλληλα μεταβάλλεται
συνεχώς, στο βαθμό που τίθεται εκτός ελέγχου. Η κατάσταση της ρευστής νεωτερικότητας
διαβρώνει την πραγματικότητα, ενώ παράλληλα την διασπά και την αποπροσανατολίζει
(Κονιόρδος, 2010, σ 25).

Σύμφωνα με τον Ulrich Beck, η νεωτερικότητα συνδεόταν με την βιομηχανική κοινωνία και το
κεντρικό της δίλημμα ήταν ο πλούτος και η κατανομή του, ενώ για την επίτευξη των στόχων
χρησιμοποιούσε την τυπική ορθολογικότητα με απρόβλεπτα αποτελέσματα. Η μετανεωτερικότητα
συνδέεται με την “κοινωνία της διακινδύνευσης” και στόχο είχε τη διαχείριση του κινδύνου.
Σύμφωνα με τον Frederic Jameson η νεωτερικότητα είναι ένας ρηχός, επιφανειακός κόσμος, που το
άτομο δεν αντιλαμβάνεται το ρόλο του ως ιστορικό υποκείμενο, ενώ παράλληλα η κοινωνία
κυριαρχείται από ισοπεδωτικές τεχνολογίες (π.χ. τηλεόραση) (Ritzer, 2012, σ 132).

Για τον Bauman η νεωτερική κοινωνία χαρακτηρίζεται από αβεβαιότητα, λόγω του ραγδαίου
ρυθμού μεταβολής της και της αναστοχαστικότητας της όπως περιέγραψε ο Γκίντενς. Οι άνθρωποι
επεδίωξαν να υπερνικήσουν την αβεβαιότητα μέσω της ορθολογικότητας αξιοποιώντας, αλλά και
εναποθέτοντας την μοίρα τους στην επιστήμη και την τεχνολογία. Η νεωτερικότητα αποτελούσε
ένα πρόταγμα όπου ορισμένες πτυχές πραγματώθηκαν, κάποιες καταπιέστηκαν, ενώ κάποιες άλλες
έμειναν ανολοκλήρωτες. Η μετανεωτερικότητα από την πλευρά της, για τον Bauman είναι μια
νεωτερικότητα χωρίς αυταπάτες και ακριβώς για αυτόν το λόγο ασκεί κριτική στη νεωτερικότητα
(Δεμερτζής & Περεζούς, 2010, σ 350).

Ο ρόλος του χώρου και του χρόνου έχει διαφοροποιηθεί λόγω των ραγδαίων αλλαγών που
επιτελούνται. Στις προνεωτερικές κοινωνίες ο χώρος και ο χρόνος ρυθμίζονταν από την κοινωνία
και οι κοινωνικές πρακτικές και πεποιθήσεις οργανώνονταν βάσει αυτών, σύμφωνα με τη λογική
της επανάληψης (Μαυρίδης, 2010, σ 391). Στη νεωτερική κοινωνία ο χρόνος είχε εγγενώς το
παρελθόν και το παρόν και η τάση ήταν να κινείται το υποκείμενο προς τα εμπρός στο χρόνο. Ο
χρόνος ήταν συνδεδεμένος με το χώρο σε μια συμπαγή δομή και ανθεκτική. Οι δραστηριότητες
σχεδιάζονταν σύμφωνα με τον χρονοχώρο αυτό με έλλογο και ασφαλή τρόπο. Ο νεωτερικός
άνθρωπος είχε γνώση της δομής αυτού του χρονοχώρου και τη σιγουριά να πορευτεί σε αυτόν
(Bauman, 2002, σ 167).

4
 Μια από τις βασικές διαφοροποιήσεις μεταξύ νεωτερικότητας και μετανεωτερικότητας είναι ο
χαρακτηρισμός των κοινωνιών ως κοινωνία της παραγωγής για τη νεωτερικότητα καθώς οι
άνθρωποι προσδιορίζονται και αυτοπροσδιορίζονται κύρια μέσω του ρόλου τους στην παραγωγική
διαδικασία και κοινωνία της κατανάλωση για τη μετανεωτερικότητα. Ο άνθρωπος εδώ
προσδιορίζεται από την δυνατότητα του για κατανάλωση. Οι άνεργοι δεν θεωρούνται προσωρινά
εκτός εργασίας, αλλά ως κακοί καταναλωτές. Στην κοινωνία της παραγωγής οι εργαζόμενοι
συνασπίζονταν μέσω συλλογικοτήτων, στην κοινωνία της κατανάλωσης ο καταναλωτής λειτουργεί
ατομικά συνήθως με αντίθετες επιδιώξεις με τους υπολοίπους. Είναι πρωταρχικά συλλέκτης
αισθήσεων και εμπειριών και δευτερευόντως συλλέκτης πραγμάτων. Ως αποτέλεσμα οι επιδιώξεις
της ζωής δεν ενατενίζουν το μέλλον, ούτε το υπερβατικό, αλλά το παρόν και το γήινο (Δεμερτζής &
Περεζούς, 2010, σ 352).

Ατομική και συλλογική ταυτότητα

Η έννοια της ταυτότητας τόσο της ατομικής, όσο και της συλλογικής έχει καθορίσει σε μεγάλο
βαθμό τις νεωτερικές και μετανεωτερικές κοινωνίες. Σύμφωνα με τον Γκίντενς στη νεωτερική
κοινωνία το άτομο επιλέγει τον τρόπο ζωής του σύμφωνα με τις επιλογές του στους τομείς του
επαγγέλματος, της κατανάλωσης, των συνηθειών και συμπεριφορών, των πεποιθήσεων, των
γούστων, των σχέσεων και του life-style. Τα παραπάνω συγκροτούν και την ταυτότητά του. Αν και
το άτομο μέσω του αναστοχασμού του επαναπροσδιορίζει την ταυτότητά του σύμφωνα με τις
αλλαγές που προκύπτουν στα παραπάνω, εντούτοις μπορούμε να μιλάμε για τη δυνατότητα
προσδιορισμού μίας εν γένει σταθερής κοινωνικής ταυτότητας.

Στη μετανεωτερική εποχή δεν υπάρχει η δυνατότητα ορθολογικού υπολογισμού των κινδύνων,
με αποτέλεσμα το άτομο να χρειάζεται να ανακατασκευάζει την ταυτότητά του μέσω
κατακερματισμένων και αντιφατικών στοιχείων. Αυτή η διαρκώς μεταβαλλόμενη ταυτότητα
καθορίζεται όχι από κοινωνικές σταθερές, αλλά από ατομικές επιλογές που σε μεγάλο όμως βαθμό
είναι προκαθορισμένες κοινωνικά, πολιτισμικά και οικονομικά (Μαυρίδης, 2010, σ 387).

Ο Μπάουμαν θεωρεί πως το άτομο στη νεωτερικότητα συγκροτεί το ίδιο την προσωπική του
ταυτότητά που δεν προσδιορίζεται κοινωνικά, στη μετανεωτερικότητα προσπαθεί να αποφύγει να
δεθεί με μια ταυτότητα, καθώς μπορεί να εξελιχθεί σε εμπόδιο. Πιο συγκεκριμένα περιγράφει τον
μετανεωτερικό πολιτισμό ως έναν πολιτισμό απεμπλοκής, ασυνέχειας και λησμονιάς. Ο διαρκώς
μεταβαλλόμενος κόσμος επιβάλλει την αποφυγή της δέσμευσης τόσο όσον αφορά το χώρο, όσο και
στις σχέσεις με τους ανθρώπους, την αποποίηση της ευθύνης, όπως επίσης και την αποφυγή της
υποθήκευσης του μέλλοντος. Συνεπώς το διαχωρισμό του παρόντος από το παρελθόν και το μέλλον

5
(Δεμερτζής & Περεζούς, 2010, σ 355), (Bauman, 2002, σ 171).

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω στην κοινωνία της παραγωγής, τα άτομα διαμόρφωναν μια
συλλογική ταυτότητα μέσω του συνασπισμού τους κάθε φορά που το δικαίωμα τους στην εργασία
παραβιαζόταν. Ο Γκίντενς θεωρεί πως στις νεωτερικές κοινωνίες, οι παραδοσιακές συλλογικές
ταυτότητες (π.χ. εθνικές, θρησκευτικές, πολιτισμικές) ασκούσαν επιρροή πλην όμως ο ρόλος τους
έφθινε με το χρόνο (Μαυρίδης, 2010, σ 389).

Οικογενειακό - καταναλωτικό σεξ

Καθώς το μετανεωτερικό άτομο αποφεύγει την δέσμευση, την ίδια στιγμή αναζητά ως
καταναλωτής τη συλλογή πρωτόγνωρων αισθήσεων. Στη προνεωτερική κοινωνία το σεξ
προσδιορίστηκε μέσα από την οικογένεια. Η οικογένεια αποτελούσε σημαντικό παράγοντα τάξης
στην κοινωνία και μέσω αυτής επιβάλλονταν οι κοινωνικοί κανόνες. Στη μετανεωτερική κοινωνία
το σεξ αποσυνδέθηκε από την οικογένεια και τους κοινωνικούς ρόλους που αυτή επέβαλε, και
μετατράπηκε σε μια αγχωτική διαδικασία, που όμως ακολουθούσε τους καταναλωτικούς κανόνες
της συλλογής εμπειριών. Οι δεσμεύσεις διαρκείας μετατράπηκαν σε καταπίεση και η σταθερή
αφοσίωση παρουσιάζεται ως μια ευνουχιστική εξάρτηση. Οι ανθρώπινες σχέσεις στη
μετανεωτερικότητα μετατράπηκαν σε εν δυνάμει θνησιγενείς και μη βιώσιμες (Δεμερτζής &
Περεζούς, 2010, σσ 352–353).

Κοινωνική αντίθεση τουρίστα - πλάνητα

Η ατομική ταυτότητα που έχει συγκροτήσει το μετανεωτερικό υποκείμενο, βρίσκει

εναργέστερη εικόνα του μέσα από το παράδειγμα του τουρίστα. Αρχικά δεν ανήκουν στο μέρος που
επισκέπτονται κάθε φορά. Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Μπάουμαν, “... το θαύμα του είναι το να
είναι και συγχρόνως να μην είναι στο μέρος αυτό” (Bauman, 2002, σ 172). Είναι σαν να έχει
περικλειστεί σε μία φυσαλίδα και να αισθάνεται ασφαλής εντός της. Την στιγμή που οι εμπειρίες
του φθίνουν σε απόλαυση, ή προκύψουν εμπειρίες δελεαστικότερες, είναι έτοιμος να αναζητήσει το
νέο του προορισμό, ζώντας σε μια διαρκή κινητικότητα, μια αέναη κίνηση χωρίς να προγραμματίζει
τη χρονική διάρκεια της διαμονής του. Οι σχέσεις με τους ντόπιους είναι τυχαίες και επιδερμικές.
Όλα τα παραπάνω του δίνουν την αίσθηση του ελέγχου, ακόμα και αν αυτός είναι ένας έλεγχος
προσωρινός. Διαμορφώνει τον κόσμο σύμφωνα με τις δικές του προσδοκίες, χωρίς να κάνει κάποια
ιδιαίτερη προσπάθεια, χωρίς να υπόκειται σε συνέπειες. Η ζωή του δεν είναι το αποτέλεσμα μιας
διαρκούς διαδικασίας αλλά το σύνολο από επιμέρους κατακερματισμένα επεισόδια (Bauman, 2002,
σσ 173–175). Οι ραγδαίοι ρυθμοί της ζωής του τουρίστα, του δημιουργούν την πίεση πως αδυνατεί

6
να επιβραδύνει. Το πλήθος των επιλογών, δημιουργεί το αίσθημα της αβεβαιότητας, ενώ
παράλληλα κάθε επιλογή συνοδεύεται από αντίστοιχα ρίσκα και κινδύνους (Ritzer, 2012, σ 604).

Σε αντίθετη μοίρα βρίσκεται ο πλάνητας. Ενώ ο τουρίστας μετακινείται από δική του επιλογή,
ο πλάνητας ταξιδεύει επειδή δεν μπορεί να κάνει αλλιώς, ο κόσμος είναι για αυτόν δυσβάσταχτος
και αφιλόξενος. Ο κόσμος που ζει καθορίζεται από τις επιδιώξεις του τουρίστα, είναι ο κόσμος του
τουρίστα. Ο πλάνητας είναι ξεριζωμένος πρωτίστως πνευματικά και στη συνέχεια σωματικά. Η
παραμονή τους σε ένα μέρος προορίζεται να είναι προσωρινή, ακόμα και αν δεν το επιθυμούν και
κατά τη διάρκεια παραμονής τους θα είναι ανεπιθύμητοι. Οι πλάνητες αν και το επιθυμούν, δεν
πρόκειται να μετατραπούν σε τουρίστες. Και το επιθυμούν καθώς το μόνο σχέδιο καλής ζωής που
διαθέτουν, είναι να τους επιτραπεί να γίνουν τουρίστες (Δεμερτζής & Περεζούς, 2010, σ 358).

Κοινωνικοί αποκλεισμοί: Τα σκουπίδια της (μετα)Νεωτερικότητας

Η πόλωση μεταξύ τουρίστα και πλάνητα και παράλληλα κοινωνική διαστρωμάτωση

χαρακτηρίζει τις αντιθέσεις της μετανεωτερικής κοινωνίας και αποτελεί το βασικό χαρακτηριστικό
διαφοροποίησης των ανθρώπων. Τουρίστες και πλάνητες είναι αλληλεξαρτώμενοι, η ελευθερία του
τουρίστα προκύπτει από τον περιορισμό της ελευθερίας του πλάνητα. Αυτή η πόλωση αποτελεί
συνέπεια της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης. Η μετανεωτερική κοινωνία κάτω από την
επίφαση της ελευθερίας επιλογής δημιουργεί τη νέα διαστρωμάτωση της κοινωνίας, που στηρίζεται
στις αντιθέσεις και τους ανταγωνισμούς.

Παράλληλα η τεχνολογική πρόοδος ενώ θα μπορούσε να αμβλύνει τις ανισότητες, αντίθετα τις
όξυνε. Η διαρκής κινητικότητα της μετανεωτερικής κοινωνίας καθορίζονταν από τις αντίστοιχες
ανισότητες, οπότε και τις ενίσχυε. Διαμορφώνεται μια πολωμένη ιεραρχία της κινητικότητας που
από τη μία μεριά τοποθετούνται οι ευνοημένοι της παγκοσμιοποίησης και στην άλλη οι απόβλητοι
της κοινωνίας (Δεμερτζής & Περεζούς, 2010, σ 356).

Η νεωτερική τάξη και τα θύματά της

Οι απόβλητοι της κοινωνίας δημιουργούν στην κοινωνία μία αταξία, βρωμίζουν και
ασχημαίνουν τον κόσμο. Η νεωτερικότητα σύμφωνα με τον Μπάουμαν επιδίωκε τη δημιουργία της
τάξης, την αποκάθαρση και συνεπώς την ωραιοποίηση της κοινωνίας. Η φύση από μόνη της είναι
καθαρή και μόνο η ανθρώπινη παρέμβαση την βρωμίζει, δημιουργεί αταξία. Κάθε τι που βρίσκεται
σε λάθος θέση δημιουργεί αταξία είναι βρώμικο και αν αυτό κινείται ή τοποθετείται μόνο του
γίνεται επικίνδυνο, απειλεί την ασφάλεια και την υγεία (Bauman, 2002, σ 25). Ο Ξένος υπό αυτήν
την έννοια είναι όχι μόνο βρώμικος, αλλά και επικίνδυνος, καθώς επιδιώκει να ορίσει τον νέο

7
φυσικό και κοινωνικό του χώρο. Στην κοινωνία όμως προκαλεί δυσφορία και αβεβαιότητα που
εκφράζεται ως ξενοφοβία, οπότε πρέπει να του επιβληθεί η τάξη. Αφυπνίζοντας παράλληλα παλιές
επαναδιατυπωμένες φυλετικές απόψεις που συνδυάζονται και αλληλοενισχύονται με τις
αβεβαιότητες και τις ανασφάλειες της ρευστής νεωτερικότητας, αναζητούν φταίχτες για τα βάσανά
τους. Ενώ οι ξένοι υπήρχαν πάντα και διεκδικούσαν το χώρο τους, το νεωτερικό κράτος
δημιούργησε την έννοια του έννομης τάξης και τους ταξινόμησε ως απόρριμμα (Δεμερτζής &
Περεζούς, 2010, σ 361).

Η νεωτερικότητα δημιουργούσε κάθε φορά νέα πρότυπα καθαριότητας έτσι ώστε να

προσαρμόζει το αντίστοιχο πρόγραμμα επιβολής της τάξης. Πιο συγκεκριμένα χρησιμοποιήθηκαν
δύο συγκεκριμένες στρατηγικές. Η μία, η ανθρωποφαγική, ήταν η στρατηγική της αφομοίωσης
όπου εξισωνόταν το διαφορετικό καταπνίγοντας κάθε πολιτισμική και γλωσσική διαφορά και η
άλλη ήταν η ανθρωποεμετική, η στρατηγική του αποκλεισμού που στόχο είχε τον περιορισμό των
ξένων τόσο χωρικά όσο και κοινωνικά, τοποθετώντας τους σε γκέτο και απαγορεύοντάς τους τη
συμβίωση, την επιγαμία και τις εμπορικές συναλλαγές (Bauman, 2002, σ 47).

Στην περίπτωση που δεν επιτυγχάνονταν η επιβολή της τάξης χρησιμοποιούνταν η φυσική
εξόντωση των ξένων. Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα προϊόν της νεωτερικότητας ήταν το
Ολοκαύτωμα που εφαρμόστηκε απόλυτα η τυπική ορθολογικότητα. Για τον Μπάουμαν το
Ολοκαύτωμα δεν ήταν αποτέλεσμα ανορθολογικότητας και βαρβαρότητας, αλλά αποτέλεσμα της
σύγχρονης ορθολογικής γραφειοκρατίας (Ritzer, 2012, σ 581).

Οικονομική ανάπτυξη

Η επόμενη διαδικασία παραγωγής ανθρώπινων απορριμάτων προέρχεται από την οικονομική

ανάπτυξη. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω η νεωτερικότητα προσδιόρισε την κοινωνία της
παραγωγής και η μετανεωτερικότητα την κοινωνία της κατανάλωσης. Στην κοινωνία της
παραγωγής ο άνεργος θεωρείτε προσωρινά ακατάλληλος για εργασία μέχρι να ξαναβρεί τη φόρμα
του. Η κοινωνία άπλωνε ένα προστατευτικό δίχτυ μέσω της κοινωνικής πρόνοιας που θεωρούταν
δικαίωμα του πολίτη, έως ότου επανενταχτεί στην αγορά εργασίας. Στην κοινωνία της
κατανάλωσης το δικαίωμα μετατρέπεται σε στίγμα του απρονόητου ανθρώπου με αποτέλεσμα να
υποστεί τις συνέπειες (Bauman, 2002, σ 81).

Παράλληλα η οικονομική ανάπτυξη επιδιώκει την περικοπή των θέσεων εργασίας, το κλείσιμο
των παραγωγικών κλάδων μετατρέποντας την εργασία από σταθερή σε ελαστική (Bauman, 2002, σ
79). Στη σημερινή κοινωνία έχουμε αποδεχθεί την έννοια της δομικής ανεργίας και ο δρόμος για
την αποφυγή της είναι η ευελιξία, η ανοχή, η απουσία προσδοκιών, αλλά και η πεποίθηση πως η

8
εργασία θα είναι προσωρινή. Παράλληλα οι φτωχοί αντί να θεωρούνται θύματα της κοινωνίας,
απεναντίας θεωρούνται ένοχοι για την κατάστασή τους (Δεμερτζής & Περεζούς, 2010, σ 365).

Παγκοσμιοποίηση

Τέλος η παγκοσμιοποίηση αποτελεί την τρίτη διαδικασία παραγωγής ανθρώπινων απορριμάτων

και οφείλεται στην ανισότητα μεταξύ των εκσυγχρονισμένων και εκσυγχρονιζόμενων χωρών και
των μη εκσυγχρονισμένων και τον παράλληλο υπερπληθυσμό αυτών. Η παγκόσμια διάδοση του
σύγχρονου τρόπου ζωής επεκτείνεται σε όλη την έκταση της υφηλίου. Οι χώροι που στο παρελθόν
αποτελούσαν τη χωματερή των ανθρώπινων αποβλήτων, τώρα παράγουν οι ίδιοι δικά τους
απόβλητα. Και ενώ στο παρελθόν υπήρχε η δυνατότητα να δοθούν παγκόσμιες λύσεις σε τοπικά
προβλήματα, στην εποχή μας αυτό δεν είναι πλέον εφικτό και όλες οι χώρες πρόκειται να υποστούν
τις συνέπειας αυτής της κατάστασης. Οι μετανάστες είναι τα χαρακτηριστικά παραδείγματα
απόβλητων ανθρώπων και αυτό είναι ορατό από την ατζέντα της πολιτικής που εστιάζουν σε
θέματα μεταναστών και ασύλου (Δεμερτζής & Περεζούς, 2010, σ 366).

9
Βιβλιογραφία

Δεμερτζής, Ν., & Περεζούς, Κ. (2010). Ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν και η Διφορούμενη

Νεωτερικότητα. Στο Σ. Μ. Κονιόρδος (Επιμ.), Κοινωνική Σκέψη και Νεωτερικότητα (1η, σσ

347–369). Αθήνα: Gutenberg.

Κονιόρδος, Σ. Μ. (2010). Νεωτερικότητα και Σύγχρονη Κοινωνική Σκέψη. Στο Σ. Μ. Κονιόρδος

(Επιμ.), Κοινωνική Σκέψη και Νεωτερικότητα (1η, σσ 11–36). Αθήνα: Gutenberg.

Μαυρίδης, Η. (2010). Αναστοχαστικότητα, Διακινδύνευση, Ταυτότητα: Για την Κοινωνιολογία της

Νεωτερικότητας του Άντονυ Γκίντενς. Στο Σ. Μ. Κονιόρδος (Επιμ.), Κοινωνική Σκέψη και

Νεωτερικότητα (1η, σσ 371–396). Αθήνα: Gutenberg.

Bauman, Z. (2002). Η μετανεωτερικότητα και τα δεινά της (1η έκδ.; Γ.-Ί. Μπαμπασάκης, μτφ.).

Αθήνα: Ψυχογιός.

Ritzer, G. (2012). Σύγχρονη κοινωνιολογική θεωρία (Ι. Καυτανζόγλου, επιμ.; Γ. Χρηστίδης, μτφ.).

Αθήνα: Κριτική.

10