:

ई साहित्य प्रतिष्ठान
“बहिणी म्िणे फ़डकिी ध्वजा” िे पस्
ु िक ववनामल्
ू य
वाचनासाठी आिे . त्यावर सवाांचा कायदे शीर अधिकार आिे .
या पस्
ु िकािील सवव साहित्य िे ववववि वेबसाईट्सवरून
घेिले आिे . त्या त्या वेबसाईट्सचे आम्िी आभारी आिोि.
िे पस्
ु िक जास्िीि जास्ि लोकाांना वाटण्याचे अधिकार व
जबाबदारी आम्िी आपल्याकडे दे ि आिोि.

ई साहित्य प्रतिष्ठान िे नवीन लेखक कवीांना जास्िीि

जास्ि वाचकाांपयांि पोिोचण्याचे सािन आिे . िसेच सम
ु ारे
दोन लाख वाचकाांसाठी दजेदार साहित्य ववनामल्
ू य
तनयममिपणे ममळण्याचे सािन आिे . सम
ु ारे दोन लाख
मराठी वाचक ई मेल द्वारे व वेबसाईट्द्वारे ई साहित्य
प्रतिष्ठानच्या पस्
ु िकाांचा आस्वाद घेि असिाि.

भावार्व ज्ञानेश्वरी, छत्रपिी मशवाजी, शांभरू ाजे, मावळे ,

वववेकानांद, सावरकर, जािककर्ा आहद ववषयाांवरची
पस्
ु िकांिी िरूण मराठी मल
ु ाांपयांि आणण्याचां काम ई
साहित्य प्रतिष्ठान करिां. दर आठवड्याला नवनवीन
पस्
ु िकां प्रकामशि करणार्या ई साहित्य प्रतिष्ठानला
आपल्या सिकायावची गरज आिे .

नवीन साहित्यासाठी.

नवीन वाचकाांसाठी.

मराठीला नवीन क्षितिजाांशी नेण्यासाठी.

 कळकळीची ववनांिी

आजचा काळ जागतिकीकरणाचा आिे . जागतिक ककिीच्या ववद्वानाांचे

साहित्य आिा सिजासिजी उपल््ि िोिे आिे . त्याचबरोबर आपल्याकडील मिान
ववचारवांिाांचे ववचारिी जगभर पसरि आिे ि.

२३०० वषां जुन्या असलेल्या मराठी भाषेििी ज्ञानोबा िुकारामाांसारखे मिान

सांि आिे ि. त्याांचे साहित्य जागतिक दजावचे आिे . िे सांि मोठमोठ्या गोष्टी,
अगदी सिज साध्या भाषेि साांगिाि. क्लीष्ट भाषेि, बोजड करून साांगि नािीि.
मग त्याचां भाषाांिर वाचन
ू अमेररकेिले ववद्वान जी पस्
ु िकां मलहििाि िी जगभराि
बेस्ट सेलर िोिाि. गुद
ु दे व टागोराांनी नोबेल पाररिोवषक ववजेिी गीिाांजली
मलहिण्याआिी िुकारामाांचे अभांग वाचले आणण बांगालीि भाषाांिररि केले. गुुददे व
रववांद्रनार्ाांचे बांिू सत्येंद्रनार् िे पहिले भारिीय ICS सनदी अधिकारी. िे १८७१
साली अिमदनगर, सािारा, पुणे आणण मुांबई भागाि िोिे. त्या काळाि त्याांनी
िक
ु ारामाांचे अभांग वाचले आणण िे प्रभाववि झाले. त्यानांिर त्याांनी व त्याांचे भाऊ
रववांद्रनार् याांनी िुकारामाच्या अनेक अभांगाांचे “िक
ु ोबा” या नावाने बांगाली व नांिर
इांग्रजी भाषाांिर केले. व याच प्रभावाखाली त्याांनी गीिाांजली मलहिली. गीिाांजलीच्या
अनेक कवविाांवर िुकारामाांची छाप आिे . गीिाांजलीचे इांग्रजी भाषाांिर वाचन
ू तयट्स
िा इांग्लीश कवी प्रभाववि झाला. त्यािले मानविावादी आणण भूिदयावादी
ित्त्वज्ञान िे लोक प्रर्मच वाचि िोिे. एका वषाविच त्याची फ़्रेंच, जमवन आदी
दिा भाषाांि भाषाांिरे झाली. खद्द
ु गाांिीजीांनी िुकारामाच्या अभांगाांचे भाषाांिर केले.

पण आम्िी मराठी मांडळी मात्र िक

ु ाराम आणण ज्ञानेश्वर शाळे िल्या
पुस्िकाि नाईलाजाने वाचिो. आणण नांिर तिकडे वळूनिी बघि नािी. ज्या
िुकाराम मिाराजाांनी छत्रपिीांनी पाठवलेला नजराणा नम्रपणे नाकारला आणण
मिाराजाांना िात्रिमावचा उपदे श केला. िे िुकाराम मिाराज
आपल्यासाठी िजारो अभांगाांचा नजराणा ठे वून गेले आिे ि. त्यािली प्रत्येक
ओळ, श्द म्िणजे जीवनाचा मागव दाखवणारा प्रकाश झोिच आिे . पण िा
नजराणा आपण पणे नाकारि आिोि.
 ममत्रिो, मराठीिले असे अनमोल सांिसाहित्य आपल्या प्रत्येकाच्या घरी
असले पाहिजे. वाचनाि असले पाहिजे. आणण आचरणाि आले पाहिजे. कारण आज
जग आपल्या या खजजन्याने श्रीमांि िोि आिे . आणण जर आपण िा खजजना रद्दीि
टाकू िर आपल्यासारखे करां टे आपणच ठरू. िे पुस्िक आपल्या जास्िीि जास्ि
ममत्राांना आणण नािेवाईकाांना पाठवा. प्रत्येक मराठी माणसाला िे ममळू दे .

सांिसाहित्य ववनामूल्य आिे . अमूल्य आिे . येणार्या वपढयाांना नवा मागव

दाखवण्याची िमिा याि आिे .

चला िर. लागा कामाला. करा फ़ॉरवडव. प्रत्येक मराठी माणसाच्या लॅ पटॉप,
टॅ ्लेट, डेस्कटॉपवर आणण मोबाईलमध्ये सांिाांची गार्ा असली पाहिजे.

आपले नम्र

टीम ई साहित्य
 अनक्र
ु म

सांि बहिणाबाई : सांि कर्ा

बहिणाबाई : मराठी ववकीवपडडया

Bahinabai : Wikipedia

क्राांतिकारी सांि बहिणाबाई : शामसांद

ु र सोन्नर (प्रिार)

वारकरी ध्वजा : बहिणाबाई : श्रीरां ग गायकवाड (्लॉग)

बहिणाबाई : मािवी कांु टे (मिाराष्र टाईम्स)

Sant Bahinabai : Hindupedia

सांि बहिणाबाईंचे अभांग

 सांि बहिणाबाई

शके १५५१

बहिणाबाईंचा जन्म वेुदळच्या पजश्चमेकडे, वैजापूर िालुक्यािील दे वगाव (रां गाऱ्याचे) येर्े
झाला. त्याांच्या आईचे नाव जानकी व वपत्याचे नाव आऊजी कुलकणी. बहिणाबाई या वारकरी
सांप्रदायाच्या शेवटच्या सांि कवतयत्री. त्याांचे लग्न वयाच्या तिसऱ्या वषीच झाले. त्याांचा नवरा
बबजवर िोिा. त्याचे वय िीस वषावचे िोिे. त्यामळ
ु े बहिणाबाई याांच्या वाट्याला जास्िच द:ु ख
आले.

एकदा सांि िुकारामाचा अभांग त्याांच्या वाचनाि आला. बहिणाबाई याांच्या वाचनाि
आला. बहिणाबाईंनी साि हदवस िक
ु ाराम मिाराजाांचा ध्यास घेिला. सािव्या हदवशी त्याांना
िुकाराम मिाराजाांच्या स्वप्न-सािात्कार झाला.

िक
ु ारामुदपे घेऊतन प्रत्यि ।
म्िणे पव
ू स
व ि साांभािीजे ।
ठे ववलया कर मस्िकी बोमलला ।
मांत्र साांधगिला कणवरांध्री ॥
िुवषिाांची जैसे आवड जीवन ।
िैसा वपांड प्राणववण िया ।
बहिणी म्िणे िे िू िुकोबाचे ठायी ।
ऎकोतनया दे िी पदे त्याांची ॥

http://www.santkatha.com/sant-bahinabai.php
 बहिणाबाई

ववकीवपडडया

जन्म (इ.स. १६२९/३० (शके १५५१) – मत्ृ यू २ ऑक्टोबर १७००) सांि िुकारामाांच्या
समकालीन पुढच्या वपढीिील वारकरी सांप्रदायािील मराठी स्त्री सांि कवी आणण सांि
िक
ु ारामाांच्या मशष्या.

स्त्री सांि मामलकेिील अग्रेसर मुक्िाबाई, कान्िोपात्रा, जनाबाई, वेणाबाई, आक्काबाई,

मीराबाई याांसि बहिणाबाईंचे स्र्ान मानावे लागेल.

जीवन

बहिणाबाईंचा जन्म, गोदावरीच्या उत्िरे स घष्ृ णेश्वराच्या पजश्चमेस, वैजापूर िालुक्यािील

दे वगाांव (रां गाऱ्याचे) येर्े शके १५५१ मध्ये रामाम्िण कुटुांबाि झाला. तिच्या आईचे नाांव जानकी
व वपत्याचे नाांव आऊजी. मािा-वपत्यानी तिचा वववाि वयाच्या पाचव्या वषी त्याच गावािील
पाठक कुटुम्बाि लावला.

सांि बहिणाबाईना लिानपणापासुनच परमार्ावची व भक्िीची ओढ िोिी. कर्ा – कीिवने,

पुराण-श्रवण आणण सत्पुरूषाांची सेवा याि सांि बहिणाबाई रमली िोिी. पण तिची सांसारावरील
आसक्िी कमी िोवन
ू परमार्ीक वत्ृ िी वाढि गेली. घरची गरीबी, मशिणाचा अभाव, िरीिी
समािानी वॄत्िी व सांिवत्ृ िीला साजेशी पाण्डुरां गाची ओढ मनाि िोिीच. अखांड नामस्मरण
चालू असे. शेिाि काम कररि असिानािी िा भजक्िभाव अभांगाचे रूपाने तिच्या मुखािून
बािे र पडे.

पढ
ु े कोल्िापरू वास्िव्याि जयराम स्वामीच्या कर्ा कीिवनाने सांि बहिणाबाईच्या
मनावर प्रभाव पडला. िी रोज िुकोबाचे अभांग म्िणू लागली व िुकोबाचे दशवनाचा ध्यास
घेिला. तिला िुकोबारायाना सदगुरू करून त्याांचे अनुग्रि व आमशववाद ययावयाचा िोिा. म्िणून
रात्रांहदवस िक
ु ोबाचे अभांग म्िणि त्याांचे ध्यान करू लागली शेवटी कातिवक व. ५ शके १५६९
रोजी िुकोबारायानी स्वप्नाि येवून गुरूपदे श हदला. बहिणाबाईचे सारे जीवन गुरूबोिामुळे
बदलून गेले. तिनें आपले गुुद सांि िुकाराम मिाराज व त्याांचीहि गुुदपरां परा आपल्या अभांगाांि
वणवन केली आिे .

त्याांचे वणवन करिाना गेल्या शिकािील एक श्रेष्ठ सन्ि, सन्िचररत्रकार आणण 'श्री
गजानन ववजय'किे सन्िकवी दासगणू मिाराज मलहििाि ..

पिा केवढा अधिकार ..

ऋणण तिचा परमेश्वर ...

या साध्वीची समािी 'शेऊर' या गावी आिे .

चमत्कार

असे साांगिाि की त्याांना त्याांच्या पूवीच्या िेरा जन्माांचे स्मरण िोिे. या साध्वीच्या
चररत्रािील एक प्रसांग ज्ञाि आिे िो असा: नेमाप्रमाणे एकादशीच्या वारीकररिा पांढरीला
तनघालेल्या असिाना त्याना अचानक र्ांडी वाजून िाप भरला.परां िू पाण्डुरां गाच्या भेटीची केवढी
िळमळ, की त्यानी अांगावरच्या फाटक्या घोंगडीला ववनांिी केली, " िी माझी िुडिुडी िात्परु िी
िझ्
ु याजवळ ठे व. एवढी वारी करून येईन आणण मग माझा भोग भोधगन." िी घोंगडी त्यानी
एका झाडावर ठे वली व त्या वारीस तनघून गेल्या. त्या सुखरूप परि येईपयवन्ि िे झाड िीव
भरल्यामुळे र्ड्र्ड िालि िोिे.

http://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%A3%E
0%A4%BE%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%88_%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E
0%A4%95_(%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%A4)
 Bahinabai
Wikipedia

Bahinabai (1628–1700 AD) or Bahina or Bahini is a Varkari female-saint from

Maharashtra, India. She is considered as a disciple of another Varkari poet-saint Tukaram.
Having been born in a brahmin family, Bahinabai was married to a widower at a tender age
and spent most of her childhood wandering around Maharashtra along with her family. She
describes, in her autobiography Atmamanivedana, her spiritual experiences with a calf and
visions of the Varkari's patron deity Vithoba and Tukaram. She reports being subjected to
verbal and physical abuse by her husband, who despised her spiritual inclination but who
finally accepted her chosen path of devotion (bhakti). Unlike most female-saints who never
married or renounced their married life for God, Bahinabai remained married her entire life.

Bahinabai's abhanga compositions, written in Marathi, focus on her troubled marital

life and the regret being born a woman. Bahinabai was always torn between her duties to
her husband and her devotion to Vithoba. Her poetry mirrors her compromise between her
devotion to her husband and God.

Early life

Bahinabai has written an autobiographical work called Atmamanivedana or Bahinibai

Gatha, where she describes not only her current birth but also twelve previous births. The
first 78 verses of the total 473 trace her current life.

As per the account, she was born in Deogaon(Rangari) or Devgaon(R) near Ellora or
Verul in northern Maharashtra, where she spent her childhood. Her parents, Aaudev
Kulkarni and Janaki were brahmins, the Hindu priest class, and considered their first child
Bahinabai as a harbinger of good fortune. Bahinabai started reciting the names of God from
an early age, while playing with her mates.
 Bahinabai was married at the age of three with a thirty-year-old widower called
Gangadhar Pathak, who she describes as a scholar and "an excellent jewel of a man", but
stayed with parents until she reached puberty as per the custom. When Bahinabai was
about nine years old, she with her parents and husband, had to leave Devghar due to a
family dispute. They wandered with pilgrims along the banks of river Godavari and begged
for grain, as customarily wandering holy men do. They visited Pandharpur, the city which
hosts the chief temple of Vithoba, in this period. By the age of eleven, she with her family
finally settled in Kolhapur. She was "subjected to the demands of married life" at this age,
but she was not into it.

Later life

Bahinabai reported visions of the Varkari's patron deity Vithoba, pictured

In Kolhapur, Bahinabai was exposed to Hari-Kirtana songs and tales from the
scripture Bhagavata Purana. Here, Bahinabai's husband was gifted a cow, who soon gave
birth to a calf. Bahinabai reports a spiritual encounter with the calf. The calf, in Varkari
literature, symbolizes a person who has attained the highest state of yogic concentration in
the previous birth, but due to some fault, is forced to take birth as a calf. The calf followed
Bahinabai wherever she went. Bahinabai with the calf also attended the Kirtana of the
famed swami Jayaram. Jayaram patted heads of the calf and Bahinabai. When Bahinabai's
husband heard of the incident, he dragged Bahinabai by her hair, beat and tied her up in the
house. Following this, the calf and the cow gave up food and water leading to the former's
death. At its burial, Bahinabai fainted and lay unconscious for days. She awoke with her first
vision of the Varkari's patron deity Vithoba and later of her contemporary poet-saint
Tukaram. Following the incident, she had another vision of the duo that revived her from
the sorrow of the calf's death. In these visions, Tukaram fed her nectar and taught her the
mantra "Rama-Krishna-Hari".Thereafter, Bahinabai pronounced Tukaram as her guru.[7] In
her visions, Tukaram initiated her into the path of bhakti (devotion) and instructed her to
recite the name of Vithoba. Some people considered her behaviour as a sign of madness,
while others considered it a mark of sainthood.

Bahinabai's husband dissuaded her by saying that she being of a Brahmin, should not
listen to the lower caste Shudra Tukaram. However, Bahinabai did not find happiness in the
life of a dutiful wife and turns to bhakti, at the same time serving her husband. As her fame
spread, her husband is portrayed to have been jealous of the attention Bahinabai received.
Her hot-tempered husband is reported to have abused, beaten and confined Bahinabai to
the cattle-shed. When all methods fail to deter her, he decided to leave Bahinabai, who was
three months pregnant at the time. However, he could not do so as he suffered a burning
limbs sensation lasting a month, on the day of departure. Finally, he repented and was
convinced of Bahinabai's faith and devotion to God. At the same time, Bahinabai realized
her neglect of her husband and decided "serving him was more important than devoting
herself to (another) god." Bahinabai writes:

I'll serve my husband - he's my god ...

My husband's my guru; my husband's my way this

is my heart's true resolve.

If my husband goes off, renouncing the world,

Pandurang (Vithoba), what good will it do me to live among men? ...

My husband's the soul; I'm the body ...

My husband's the water; I'm a fish in it.

How can I survive? ...

Why should the stone god Vitthal (Vithoba)

and the dream saint Tuka (Tukaram)

deprive me of the happiness I know?

The family of Bahinabai went to Dehu, the home-town of Tukaram and paid their
respects to him. Here, the brahmin Bahinabai's acceptance of the lower caste Sudra
Tukaram as her guru, agitated local brahmins, which led to harassment of the family and
threatening of ostracism. In Dehu, Bahinabai gave birth to a daughter, who she named
Kasibai. But, she was distressed and mediated suicide. Tukaram in her vision, stopped her
and blessed her with poetic powers and prophesied that she would have a son who was a
companion in her previous birth, thus Bahinabai is believed to have started composition of
poetry, the first of which were dedicated to Vithoba. Consequently, she had a son, who she
named Vithoba, the exact time of his birth is not provided, but he is mentioned in a later
part of her autobiography.

Finally the family moved to Shirur, where Bahinabai practised a vow of silence for a
while. In 1649, on Tukaram's death, Bahinabai revisited Dehu and fasted for eighteen days
where, according to the traditional account, she was blessed with a vision of Tukaram again.
She then visited the saint Ramdas and stayed in his company until his death in 1681.
Afterwards she returned to Shirur.

In last sections of her autobiography, Bahinabai says she has "seen her death".She
prophesied her death and wrote a letter to Vithoba, her son, who had gone to Shukeshwar
to perform last rites of his wife. On her death-bed, Bahinabai told Vithoba (her son) that he
had been her son throughout her twelve previous births and also in her current (thirteenth)
birth, which she believed was her last. Further, she narrated the tale of her twelve previous
births, which are recorded in her autobiography. She died in 1700, at the age of 72.

Literary works

Apart from her autobiography, Bahinabai composed abhangas, which deal with
various subjects like praise of god Vithoba, Atman, Sad-guru, sainthood, Brahmanhood, and
devotion. Bahinabai's abhanga compositions also focus on her troubled relationship with
her husband, the conflict between husband and wife, and to certain extent its resolution.
She even portrays her husband's hostile and harmful feelings with empathy. Unlike many of
the woman-saints of the period, Bahinabai remained married her entire life, dutifully serving
her husband, balancing her roles pativrata (a devoted wife) and virata (the detached).
Bahinabai does not revolt against social traditions and believed denouncement of the world
is not the solution to a woman's suffering. Her poetry reflects her compromise between her
devotion to her husband and her god Vithoba.

Bahinabai also comments on the duties of a married woman. Some abhangas extol
the merits of a pativrata, others advocate pure devotion to God which may lead to the ire of
society. Others advocate the compromise. She also speaks of pravrtti (action) and nivrtti
(quiescence), personified as wives of manas (the mind). Both of them argue over their own
superiority, winning a particular moment in the debate and finally reconciling and together
directing the mind to its ultimate goal. In her own life, Bahinabai sought to balance these
two: pravrtti - the duties of a virtuous wife and nivrtti - renunciation of the world.

Bahinabai sometimes curses his fate of being born as a woman, which author Tharu
interprets as "her scepticism, her rebelliousness and her insistent refusal to abandon her
aspiration for the truth". She regrets her female birth as she was kept away from the
knowledge of the holy scriptures like Vedas and sacred mantras, by the male-dominated
brahmin society. Bahinabai sings in her abhanga:
 The Vedas cry aloud, the Puranas shout

"No good may come to woman."

I was born with a woman's body

How am I to attain Truth?

"They are foolish, seductive and deceptive -

Any connection with a woman is disastrous."

Bahina says, "If a woman's body is so harmful,

How in this world will I reach Truth?"

At times, Bahinabai's abhangas call out to her god Vithoba (Panduranga, Hari) to help
her to balance her twin roles. Bahinabai's wisdom can be summed up in her words as: "A
woman's body is a body controlled by somebody else. Therefore the path of renunciation is
not open to her." Bahinabai's philosophy reveals the social status of the seventeenth
century Indian woman, who was supposed to no existence apart from her husband.

She has also composed a text called Pundalika-Mahatmya, which details the legend
of Vithoba and devotee Pundalik, a central figure in Varkari tradition.
 क्राांतिकारी सांि बहिणाबाई

शामसुांदर सोन्नर
दै तनक प्रिार : सुखदा
October 3, 2013

भारिीय समाजमनावर वणवव्यवस्र्ेची आणण स्त्री-पुुदष भेदभावाची मगरममठी घट्ट िोिी,

अशा कालखांडाि सांि बहिणाबाई पाठक याांनी केलेले िाडस खऱ्या अर्ावने क्राांतिकारी म्िणायला
पाहिजे. खरे िर िमाम जस्त्रयाांच्या मनाि खदखदणाऱ्या आक्रांदनाला त्याांनी आपल्या कृिीिून
वाट करून हदली. रामाह्मण कुळाि जन्मलेल्या बहिणाबाईंनी त्या काळी िुद्र समजल्या
जाणाऱ्या कुणबी िुकारामाांचा अनुग्रि स्वीकारावा िे केवढे िाडस! पिीचा ववरोि झुगारून न
दे िा त्यालािी आपल्या भक्िीच्या वाटे वर चालण्यास भाग पाडणारी त्याांची पररपक्विा खऱ्या
अर्ावने अधिक ठळकपणे प्रतिबबांबबि िोिे. त्या बहिणाबाईंच्या क्राांतिकारी व्यजक्िमत्त्वाचा
घेिलेला िाांडोळा..

वणवव्यवस्र्ेच्या घट्ट मगरममठीि अडकलेल्या समाजाला मुक्ि करण्यासाठी सांि नामदे व

आणण ज्ञानदे वाांच्या पुढाकाराने वारकरी सांप्रदायाची वाट अधिक ववस्िीणव झाली. स्त्री-शूद्राांना
वेदाने नाकारलेला अधिकार ममळवन
ू दे ण्याचे िाडसी पाऊल वारकरी सांप्रदायाने उचलले. अर्ावि,
िी वाटचाल करणाऱ्याांमध्ये वणवव्यवस्र्ेचे चटके बसलेल्याांचा अधिक भरणा असला िरी
समाजाच्या सवव घटकाांचा त्याि समावेश िोिा. म्िणजे चोखोबाांसारखा गावकुसाबािे र वाढलेला
सांिकवी जजिक्या अधिकाराने वारकरी सांप्रदायाि वावरि िोिा, तििक्याच अधिकाराने
दे वळाच्या गाभाऱ्याि पूजापाठ करणारे रामाह्मण कुळािील पररसा भागवि वारकरी सांप्रदायाशी
एकरूप झाले िोिे. कदाधचि िाच भेदाभेद भ्रम गाडून टाकणारा ववचार सांि बहिणाबाईंना
भावला असावा म्िणूनच त्याांनी त्या काळाची समाज व्यवस्र्ेची कांु पणां िोडून समिेचा जागर
घालणाऱ्या वारकरी सांप्रदायाि सिभागी िोण्याचा तनिावर केला असावा.

वेदाांनी स्त्री-शद्र
ू ाहदकाांना वेद अध्ययनाचा अधिकार नाकारला िोिा. मात्र शद्र
ू म्िणन
ू
गणल्या गेलेल्या िुकारामाांना बोचणारी िी जाणीव त्याांनी आपल्या अनेक अभांगाांिून माांडली.
इिकेच नव्िे िर जे वेद अध्ययनाचा अधिकार साांगिाि त्याांना खडसाविाना साांधगिले, िुम्िी
वेदाांचे पूजन केले असेल, पाठाांिर केले असेल, मात्र त्याचा खरा अर्व जर कुणाला कळला असेल
िर िो फक्ि आम्िीच जाणलेला आिे -

वेदाचा िो अर्व आम्िाशीच ठावा।

येरानी वािवा भार मार्ा॥

कदाधचि िी सल बहिणाबाईंच्यािी मनाि असावी. इिराांना जर वेदाचा अधिकार आिे ,

िर आपल्याला का नसावा. शूद्र िक
ु ोबाांनी िो अधिकार ममळवला असेल िर िेच जस्त्रयाांनािी
िो अधिकार ममळवन
ू दे िील, या भावनेिन
ू बहिणाबाई िक
ु ाराम मिाराजाांच्या ववचाराकडे
आकवषवि झाल्या असाव्याि. रामाह्मण कुळाि जन्मलेल्या बहिणाबाईंच्या घराि भक्िी परां परा
पूवीपासूनच िोिीच. वेद, उपतनषदे , भागवि कर्ा याांचे तनत्य धचांिन त्याांना घडलेले िोिे. मात्र
िुकोबाांची अभांगवाणी जशी त्याांच्या कानी पडली, िशी त्याांना त्या ववचाराांचाच ध्यास लागला.
अर्ावि रामाह्मण कुळाि जन्मलेल्या पिीला त्याांची कुणबी िक
ु ारामाांवर असणारी तनष्ठा सिज
पचनी पडण्यासारखी नव्ििी. म्िणन
ू पिीववरोि त्याांनी झग
ु ारून हदला नािी, िो सुद
ु वािीला
सिन करि त्याांनी िुकोबाांच्या अभांगाांचे धचांिन सुरू ठे वले. िळूिळू पिीच्यािी मनाि िो आदर
तनमावण केला आणण एके हदवशी िुकाराम मिाराजाांनी स्वप्नाि बहिणाबाईंना अनुग्रि दे ऊन
कववत्वाची आज्ञा हदली. योगायोग म्िणजे िुकाराम मिाराज याांनािी नामदे व मिाराजाांनी
स्वप्नामध्येच जाऊन कववत्वाची स्फूिी हदली िोिी. िे िक
ु ारामाांनीच एका हठकाणी नमद
ू
केलेले आिे . िे म्िणिाि-

नामदे वे केले स्वप्ना माजी जागे।

सवे पाांडुरां ग येऊ तनया॥
साांधगिले काम करावे कववत्व।
वावूगे उत्िर बोलो नये।।

िीच परां परा पढ

ु े चालवि िक
ु ाराम मिाराजाांनी बहिणाबाईंना कववत्व करण्याची आज्ञा
केली, स्फूिी हदली. त्या काळी एका रामाह्मण स्त्रीने कुण्याचा अनुग्रि ययावा, िे खधचिच
समाजमनाला मानवणारे नव्ििे. पिीने िर त्याांना एक वेळ िू िुकोबाांचा अनुग्रि घेणारच
असशील िर मी िुला टाकून दे ईल, अशी िमकीिी हदली िोिी. मात्र पिीला झुगारून न दे िा,
त्याचे कौशल्याने मन वळवण्याचे काम बहिणाबाईंनी केले. पिीलाच परमेश्वराचा दजाव दे ऊन
त्याांनी त्याच्यावर असणारी आपली तनष्ठा प्रकट केली. त्या म्िणिाि-

भ्रिाराची सेवा िोधच आम्िा दे व।

भ्रिार स्वयमेव पररामह्म॥

वारकरी ववचाराांचा िाच खरा गाभा आिे . समाजािल्या अनेक भक्कम व्यवस्र्ेला मोडून
काढि असिाना त्याांनी कुठे िी ववद्रोिाची भाषा न करिा समन्वयाचा मागव स्वीकारल्याचे
हदसिे. समिेचा जागर माांडि असिाना कुठे िरी आम्िी फार मोठे पररविवन घडवायला
तनघालो आिोि आणण अगोदरचे सववच उलर्वून टाकणार आिोि, अशी आक्रस्िाळी भूममका न
घेिा त्याांनी र्ेट कृिीिून आपला ववचार पुढे नेला. नामदे व मिाराजाांनी चोखोबाांना पाांडुरां गाच्या
मांहदराि प्रवेश ममळावा म्िणून आांदोलने केली नािीि. मोचे काढले नािीि. जर मला भक्िाला
दे वाकडे नेिा येि नसेल िर मग दे वालाच भक्िाकडे घेऊन जाईन, अशी भमू मका घेिली.
म्िणून नामदे वाने आपले पहिले कीिवन पाांडुरां गाच्या मांहदराि केले नािी, िर िे पांढरपूरच्या
वाळवांटाि केले. कारण त्या काळी समाजािल्या सवावनाच मांहदरामध्ये प्रवेश नव्ििा.
वाळवांटािील कीिवनाि मात्र सवव जण सिभागी िोऊ शकले. ज्याि दमलि समाजािील
चोखोबाांपासून िे उच्च समजल्या जाणाऱ्या रामाह्मण कुळािील पररसा भागवि याांचा समावेश
िोिा. त्या बदलाचीच प्रकक्रया पढ
ु े सांक्रममि िोऊन वणवव्यवस्र्ेच्या गाठी कािी प्रमाणाि सैल
झाल्याचे हदसिे. बहिणाबाईंनीिी त्याांच्या िुकारामभक्िीला ववरोि िोि असिाना कुठे िी
ववद्रोिाची भाषा केली नािी. मात्र आपल्या पिीसि सवव नािेवाइकाांचे मन वळवून त्याांनािी
िुकारामभक्िीि सामील करून घेिले.

वारकरी ववचाराचा झेंडा खाांद्यावर घेऊन या परां परे चा इतििास आपल्या काव्यािून
माांडणाऱ्या बहिणाबाईंचा जन्म औरां गाबाद जजल्ह्यािील वैजापूर िालुक्यािील मशऊर येर्े
गोदावरीच्या पववत्र कुशीि झाला. त्याांच्या आईचे नाव जानकी िोिे, िर वपत्याचे नाव आऊजी.
त्यावेळच्या परां परे प्रमाणे त्याांचा वववाि वयाच्या पाचव्या वषीच त्याच गावािील पाठक
घराण्याि झाला. मािे री आणण सासरी दोन्िीकडे भक्िी परां परा असल्याने त्याांना
लिानपणापासून भक्िीची गोडी िोिी. घरची पररजस्र्िी बेिाचीच असली िरी वत्ृ िी समािानी
िोिी. मात्र पुढे पररजस्र्िी अधिकच खालावल्याने त्याांना आपले गाव सोडावे लागले. कोल्िापूर
येर्े वास्िव्यास जावे लागले. िेर्े असिाना जयराम स्वामी याांची कर्ा-कीिवने ऐकण्याची सांिी
त्याांना ममळाली. त्यािन
ू त्याांची भक्िी अधिकाधिक पररपक्व िोि गेली. त्यावेळी मावळ
प्राांिाि िक
ु ोबाांनी भक्िीचा डाांगोरा वपटला िोिा. त्याांची कीिी सववदरू पसरली िोिी. जयराम
स्वामी याांच्या कीिवनाििी िुकारामाांच्या अभांगाांचे अनेक सांदभव येि. त्याि स्त्री-िुद्राांना वेदाचा
अधिकार नाकारणाऱ्याांना िुकोबाांनी खडसावले. त्याचा अर्व आपल्यालाच केवळ ‘ठाऊक’
असल्याचे साांधगिले. या ववचाराांचा बहिणाबाईंवर पररणाम झाला असावा. त्यािून त्याांनी
िुकोबाांची अनेक अभांग मुखोद्गि केले. त्याांच्या भेटीची ओढ मनाि लागून राहिली. पिीला
साांधगिले िेव्िा त्याने सुद
ु वािीला दल
ु ि
व केले. िेव्िा िू िक
ु ोबाांच्या भेटीचा नाद सोड, नािी िर
मी िुला सोडिो, अशी िमकी हदली. बहिणाबाईंनी पिीचीिी आज्ञा मोडली नािी आणण
िुकारामाांवरील श्रद्धािी कमी िोऊ हदली नािी. त्या ध्यासािूनच त्याांना िुकाराम मिाराजाांनी
स्वप्नाि अनुग्रि हदला. त्यानांिर पिीचे मन वळवून बहिणाबाईंनी िुकाराम मिाराजाांची दे िू
येर्े जाऊन भेट घेिली. त्याांच्या साजन्नध्याि दोघे पिी-पत्नी कािी काळ राहिले. िुकाराम
मिाराजाांच्या ववचाराांचा आणण श्दकळे चा प्रभाव बहिणाबाईंच्यािी अभांगाांि हदसन
ू येिो. पढ
ु े
आपल्या सासरी गेल्यानांिर बहिणाबाईंनी आपली अभांग सािना सुरूच ठे वली. त्याांनी एकाच
अभांगािून वारकरी सांप्रदायाचा इतििास माांडला आिे .

ज्ञानदे वे रधचला पाया।

उभारीले दे वालया।। १॥
नामा ियाचा ककांकर।
िेणे केला िा ववस्िार॥ २॥
जनादव न एकनार्।
खाांब हदला भागवि॥ ३॥
िक
ु ा झालेसे कळस।
भजन करा सावकास॥ ४॥
बहिणी म्िणे फडकिी ध्वजा।
तनुदपण केले ओजा॥ ५॥

असा समिेचा जागर माांडि डोळस भक्िीचा डाांगोरा वपटणाऱ्या िुकारामाांच्या परां परे शी
बहिणाबाईंची असलेली नाळ कायम राहिली. पुढे त्या आपल्या मशऊर गावी गेल्यानांिर त्याांनी
आपली अभांगरचना सुरूच ठे वली. िुकाराम मिाराजाांच्या ववचाराांशी असणारा एकतनष्ठ भाव
लिाि घेऊनच दे िू गावाि बहिणाबाईंच्यािी मि
ू ीची प्रतिष्ठापना करण्याि आली आिे . मशऊर
गावाििी त्याांचे भव्य मांहदर आिे . िे मांहदरच जस्त्रयाांना खऱ्या भक्िीची वाट दाखवि रािील.
 वारकरी ध्वजा- बहिणाबाई

श्रीरां ग गायकवाड

जािीपािीांची बांिनां िोडून वारकरी पांर्ाची ध्वजा फडकावण्याचां मिान काम केलां, सांि
बहिणाबाईनां. रामाम्िण जािीिल्या बहिणाबाईनां कुणबी समाजािल्या िुकोबारायाांचां मशष्यत्व
पत्करलां. आणण सांिसाहित्याि मोलाची भर घािली.

‘ज्ञानदे वे रधचला पाया, िुका झालासे कळस’ िी वारकरी साांप्रदायाची रचना साांधगिली िी
सांि बहिणाबाईंनी. वारकरी पांर्ाचां ित्वज्ञान साांगणाऱ्या बहिणाबाईंचा जन्म औरां गाबादमिील
दे वगावचा. वयाच्या तिसऱ्याच वषी त्याांचां लग्न झालां, एका ३० वषाांच्या बीजवराशी.

बहिणाबाईंचे पिी मराठवाड्यािल्या मशऊर गावचे कमवठ रामाम्िण. लिानग्या

बहिणाबाईला या नवऱ्याचा जाच िोऊ लागला. बहिणाबाईंनी आईवडील आणण नवऱ्यासोबि
गाव सोडलां. कोल्िापूरला एका बहिरां भट नावाच्या रामाम्िणाच्या घराि त्याांना आश्रय ममळाला.
इर्ांच त्याांना अध्यात्माची गोडी लागली.

िुकोबारायाांचा दृष्टाांि

एका लिान प्रसांगाने बहिणाबाई िुकोबारायाांशी जोडल्या गेल्या. बहिरां भटाच्या घरी
त्याांच्या एका गायवासरावर जीव जडला. यािील वासराचा मत्ृ यू झाल्याने द:ु खाने बहिणाबाई
बेशुद्ध पडल्या. या अवस्र्ेिच त्याांना िुकोबारायाांचा दृष्टाांि झाला.
 िुकोबारायाांच्या भेटीची ओढ लागलेल्या बहिणाबाईंना िुकोबारायाांनी दृष्टाांि दे ऊन
‘रामकृष्ण िरी’ िा मांत्र हदला. िुकोबारायाांचा ध्यास घेिलेल्या बहिणाबाईंच्या नवऱ्याचां मनिी
नांिर पालटलां. आणण िे दोघेिी दे िूला पोिोचले. दे िूि त्याांना िुकाराममिाराजाांचां मागवदशवन
ममळालां. आणण िुकोबारायाांप्रमाणांच त्याांनी आयुष्यभर सांसाराि रािून परमार्व केला.

मशऊरमध्ये अभांगलेखन

िुकोबारायाांचे मागवदशवन घेऊन बहिणाबाई आपल्या सासरी म्िणजेच औरां गाबाद

जजल्ह्यािल्या मशऊर इर्ां परिल्या. इर्ांच बहिणाबाईंनी ववपुल अभांग मलहिले.

बहिणाबाईचे असे अनेक अभांग वारकरी गािाि. पदे , आरत्या, िमामा, पाळणा, वपांगा,
णझांपा, सौरी, डोिो अशी ववववि प्रकारची रचना बहिणाबाईंनी केली. त्याि कािी हिांदी रचनािी
आिे ि.

िुकोबारायाांप्रमाणे या अभांगाांिून बहिणाबाईंच्या श्दाांना िार चढिे. भोंद ू सांि, भ्रष्ट

रामाम्िण, अतनिी, दरु ाचार व्यसने याांवर बहिणाबाई कोरडे ओढिाि.

आपल्या अभांगािून बहिणाबाईंनी क्राांिीकारक ववचार माांडले. बौद्धत्त्वधचांिक अश्वघोष

याांनी मलहिलेल्या रामाम्िण्यववध्वांसक ‘वज्रसधू च’वर बहिणाबाईंनी अभांगात्मक भाष्य केलां. िी
वज्रसधू च जन्माधिष्ठीि रामाम्िण्याला ववरोि करिे. वारकरी पांर्ाने साांधगिलेला समिेचा ववचार
बहिणाबाईंनी खऱ्या अर्ावने उां च नेला.

मशऊरमध्ये भव्य मांहदर

सांि बहिणाबाईचे अभांग िर अमर झाले आिे िच, पण तिच्या आठवणीिी वारकऱ्याांनी
जपून ठे वल्याि. मशऊरमध्ये तिचे भव्य मांहदर उभारण्याि आलांय, िर दे िूि बहिणाबाईंच्या
मूिीची प्रतिष्ठापना करण्याि आलीय.

इर्ां बहिणाबाईची समािीिी आिे . िक

ु ारामाांची राांगडी भाषा बोलणाऱ्या बहिणाबाई
मूळच्या औरां गाबादमिील वैजापुरािल्या मशऊर गावािल्या. गावच्या या र्ोर लेकीचां
गावकऱ्याांनी भव्य मांदीर बाांिलांय. इर्ां तनयममिपणे भजन कीिवनाचे कायवक्रम िोिाि.
मांहदराच्या मभांिीवर सांगमरवरी दगडाांवर बहिणाबाईंचे अभांग कोरण्याि आलेि. महिला
भाववकाांची मांहदराि सिि वदव ळ असिे.

दे िूि बहिणाबाईंची मूिी

बहिणाबाईंची अशीच आठवण जपलीय िी सांि िुकोबारायाांच्या दे िू नगरीनां. इर्ां

बहिणाबाईंच्या मूिीची प्रतिष्ठापना करण्याि आलीय.

बहिणाबाईंची िी स्मारकां माणुसकी मशकवणारी िसांच सवाांना सवव िमव समभावाची

प्रेरणा दे णारी ठरली आिे ि.

http://shreerangngaikwad.blogspot.in/2011/07/blog-post_267.html
 बहिणाबाई

- मािवी कांु टे

Maharashtra Times :

Jul 3, 2009,

कान्िोपात्रेखेरीज ववठ्ठलाला सांपूणव समवपिव झालेली ठळक स्त्रीसांि म्िणजे बहिणाबाई!

बहिणाबाईने स्वि: र्ोडक्याि आपलां ओवीबद्ध आत्मवत्ृ ि मलहिलां आिे . त्यामुळे त्याांचां जीवन
समजून घेणां अधिक सुलभ िोिां. बहिणाबाईंचा जन्म शके १५५० मध्ये झाला आणण शके
१६२२ मध्ये त्या समाधिस्र् झाल्या. वेरूळच्या पजश्चमेस असलेलां दे वगाव िे त्याांचां जन्मग्राम.
दे वगावाचां फार सांद
ु र वणवन बहिणाबाईने केलां आिे . गावाच्या पजश्चमेस मशवनदी वाििे आणण
त्या िीर्वनजीकच्या लिाग्रामाि लितिर्े वास करिाि, असां त्याांनी म्िटलां आिे . अशा पावन
स्र्ळी आऊजी आणण जानकी कुळकणी याांच्या पोटी त्याांचा जन्म झाला. बहिणाबाई नवसाने
झाल्या. असां म्िटलां जािां की बारशाच्या उत्सवानांिर आऊदे व अरण्याि गेले, िेव्िा वेुदळच्या
वाटे वर पीिाांबराच्या गाठीि बाांिलेली मोिर सापडली. या शुभशकुनानांिर ज्योतिषानेिी
साांधगिलां की, या मल
ु ीमळ
ु े िम
ु चां कल्याण िोईल. पाच वषाांच्या बहिणाबाईंचां िीस वषाांच्या
वविरु रत्नाकर पाठक याांच्याशी लग्न लावून हदलां. रत्नाकर मशरूर इर्े ज्योतिषी िोिे. नांिर
त्याांच्या वडडलाांचां कुळकणीपण िोक्याि आल्यावर त्याांनी जावई आणण लेकीस बोलावून घेिलां.
सगळे ममळून दे वदशवन करि भीमािीरी आले. पांढरीला येिाच बहिणाबाईला वाटलां तिर्ेच
ां णापुरला आली. यावेळी बहिणाबाई नऊ वषाांच्या
रािावां. पण पुढे शांकरदशवन करून मांडळी मशग
िोत्या. नांिर सवाांनी रहिमिपरु ला मक्
ु काम केला. त्या अकरा वषाांच्या झाल्या आणण त्याांना
सांिपदाची िीव्र ओढ लागली. योगयोगाने मांडळी कोल्िापुरला आली. बहिरां भट या रामाह्मणाकडे
बबऱ्िाड करून राहिले.

इर्े बहिणाबाईंच्या आयष्ु याला मोठी कलाटणी ममळाली. बहिरां भटाला एक सवत्स िेनू
ममळाली. त्याला स्वप्नाि दृष्टाांि झाला की िुझ्या ओसरीि रामाह्माण कुटुांब आिे , त्याांना गाय
दे . त्यानुसार गायीची सेवा करण्याची जबाबदारी बहिणाबाईंकडे आली. गाईचां वासरू
सदासववकाळ त्याांच्या बरोबर रािी. बाईंचा जीव त्याच्याि फार गुांिला. त्याच सुमारास
कोल्िापुरास जयरामस्वामी वडगाांवकर आले. बाई त्याांचां कीिवन ऐकण्यास जाि. िेव्िा वासरूिी
त्याांच्यासोबि जाई. बाईंच्या जवळ उभे रािी. पुढे मोरोपांि नावाच्या गि
ृ स्र्ाघरी कीिवन िोिां.
तिर्ेिी िे वासरू गेलां. लोकाांनी त्याला िाकलल्यावर वासरू िां बरू लागलां. िे ऐकून बाई रडू
लागल्या. िेव्िा जयरामस्वामीांनी स्वि: वासरास तिर्े आणलां. बहिणाबाईंनी जयरामस्वामीांच्या
चरणी लोटाांगण घालिाच वासरानेिी िसांच केलां. िे सवव घडल्यावर मांडळी घरी आली.

पिाटे मीराबाई नावाच्या बाईने िा प्रकार बहिणाबाईंच्या नवऱ्याच्या कानावर घािला.

त्यामुळे नवऱ्याला प्रचांड सांिाप आला. त्याने बाईंना बेदम मारलां. नांिर आईवडडलाांनी ववचारलां
की तिने असा कोणिा अपराि केला? िेव्िा िर त्याने तिला मोटे स बाांिलां. िे सगळां बघून
बहिरां भटाांनाच असह्य झालां. त्याने सवाांनाच घराबािे र काढलां. सवाांनी त्याच्याकडे एक हदवस
आसऱ्याची ववनांिी केली. त्या हदवशी गाय आणण वासरू याांनी अन्नपाणी ववज्य केलां. िेव्िा
बहिणाबाईंनीिी अन्नपाणी ववज्य केलां. तिर्े स्वि: जयरामस्वामी आले. त्याांनी गाय, वासरू
आणण बहिणाबाईंच्या पव
ू ज
व न्मीचे वत्ृ ि साांधगिलां. द्वादशीला वासरू मरणासन्न असिाना
बहिरां भटाने म्िटलेल्या श्लोकाचा उत्िरािव वासराने सिज मनुष्यवाणीि म्िटला. नांिर वासरू
मि
ृ झालां. बहिणाबाई बेशुद्ध पडल्या. लोकाांनी त्या वासराची अांत्ययात्रा काढून समािी हदली.
बहिणाबाई िीन हदवस बेशुद्ध िोत्या. चौथ्या हदवशी मध्यरात्री एक रामाह्मण त्याांच्या स्वप्नाि
येऊन म्िणाला - 'बाई सावि व्िा' बाई जाग्या झाल्या आणण त्याांच्याच श्दाि साांगायचां झालां
िर,

िेर्तु नयाां मन करूनी सावि ।

स्मरणी स्वि:मसद्ध धचत्ि केले

बिे णी म्िणे दे ि सवविी ववकळ ।

पररिे तनश्चळ धचत्ि माझे

उघडोतनया नेत्र पािें जावे पुढे ।

िांव दृष्टीपुढे पाांडुरां ग

 बाईंना डोळ्यासमोर पांढरपरू हदसलां. िुकारामाचे अभांग त्या म्िणू लागल्या. िुकारामच्या
दशवनाची उत्कांठा लागली. लिान वयाि पराकाष्ठे चा छळ, वासराचा चमत्कार आणण त्याचा
मत्ृ यू त्यानांिर त्याांच्या आयुष्याला िे वळण ममळालां. गुरू कोण िे कळलां. पुढील आयुष्याची
वाट लख्ख हदसली. बाई िुकारामबुवाांच्या भेटीसाठी िळमळू लागल्या.

बिे णी म्िणे माझा जाऊ पािे जीव । काां बा नये कीांव िुकोबा रे , अशी अवस्र्ा झाली.
िक
ु ाराम बव
ु ाांनी त्याांना स्वप्नाि येऊन दशवन हदलां. गरू
ु कृपा झाल्याचा आनांद बहिणाबाईंना
झाला. त्याांना वासराच्या मत्ृ यूनांिर आठवड्याच्या आि या गोष्टी घडल्या. िे ऐकून खद्द
ु
जयरामस्वामी बाईंना भेटायला आले. बाईंनी स्वामीांची मनािल्या मनाि पूजा केली. पुढे
स्वामीांना आणण बाईंनािी िुकारामबुवाांनी मनोमय दशवन हदलां आणण आिा आत्मज्ञानबोिाच्या
मागावला लागा, असां साांधगिलां. िे सवव कळल्यावर लोकाांच्या झुांडी बाईंना भेटायला येऊ
लागल्या. बाईंच्या नवऱ्याला, शद्र
ु िकु ारामाने बायकोला स्वप्नाि दशवन हदल्याचा खप
ू सांिाप
आला. िी बबघडली आिे , असां कारण दे ऊन त्याने तिचा त्याग करण्याचां ठरवलां. बाईंना त्याने
तनदव यिेने मारलां, झोडलां, छळ केला. पण बाईंच्या मनाि जरािी राग नव्ििा.

यानांिर िो खप
ू आजारी पडला. बाईंनी अपार सेवा करून त्याला जीवावरच्या
आजारािून वाचवलां. त्याची अांि:करणशुद्धी झाली. सववजण दे िूला गेले. िुकारामबुवाांचां दशवन
घेिलां. मांबाजीने त्याांना आग्रि केला की त्या सवाांनी त्याचां मशष्यत्व ययावां. या मांडळीांनी नकार
हदला िेव्िा त्याने त्याांचा खप
ू छळ केला. त्याांच्या गायीला मारलां. त्या माराचे वळ िुकोबाच्या
पाठीवर उमटले असां म्िटलां जािां. िक
ु ोबाचे मशष्यत्व पत्करल्यावर बाईंची अध्याजत्मक प्रगिी
िोऊ लागली. त्या म्िणू लागल्या -

प्रपांच असत्य कळो आले ज्या । ववषय िे िया नावडिा।।

रामाह्मण्याववषयी त्याांचे ववचार स्पष्ट िोिे, त्याांनी म्िटलां आिे की,

जरामत्ृ युभय सवाांसी समान ।

िरी िें रामाह्माण कांवी म्िणों ।।

या लागी वववेक िरून मानसी ।

रामाह्माण पदासी ओळखावे ।।

 हदवसेंहदवस त्या ववठ्ठलभक्िीि मुरि गेल्या. सवव जीवमात्राांि ववठ्ठल असल्याचा प्रत्यय
येऊ लागला. ववठ्ठलाववण कािीच अजस्ित्वाि नािी िे अनुभवास आले. त्या म्िणू लागल्या -

आम्िी िो तनिे िव साि ऐसी येि ।

भोगा माजी धचत्ि िण नािी ।।

आिा मना िुझे येर्े काय चाले ।

तनिे िव पाऊलें ववठ्ठलाचीां ।।

मनाि पाहिलें बुद्धीि गाईलें ।

धचत्िाांि ध्याइलें ववठ्ठलासी ।।

वासना गामळली सवविी चाळीली ।

शाांति जस्र्रावली ववठ्ठलीां िे ।।

काम, क्रोि, लोभ मत्सराचे अांग ।

झाला पाांडुरां ग आपणाचे ।।

बिे णी म्िणे मना िे िूचा उगाणा ।

करूनी तनवावणा पाििसे ।।

वयाच्या पाचव्या वषाांपासून बाईंचा ओढा परमार्ावकडे िोिा. िे पव

ू ज
व न्म सांधचि असावां
असां म्िटलां जािां. गरू
ु सांि िक
ु ारामबव
ु ा, त्याांच्याप्रमाणे बहिणाबाईंनािी सांिाांचा सिवास आवडे.
पण सांि कोण याबद्दल त्याांचां मि अर्ावि िुकाराम मिाराजाांच्या ववचार मुशीिून ियार झालेलां
िोिां.
 दस
ु ररयाचे द:ु खे मशणे ज्याचे धचत्र ।

िोधच एक सांि ओळखावा ।।

पाांडुरां गाच्या पायी धचत्ि एकाग्र झाल्यावर त्याचे जे सुांदर वणवन बाईंनी अभांगाि केले
आिे िे अस्सल भक्िीिन
ू उमटलेलां आिे . बहिणाबाई म्िणिाि -

माझी दीनानार् दीनबांिु िरर ।

नाांद भीमािीरी पांढररये ॥

ववटे नीट उभा समचरण साजजरीां ।

पाऊलें गोजजरी सुकुमार ॥

वैजयांिी माळा रूळिसे गळाां ।

काांसेसी वपांवळा पीिाांबर ॥

भाळी ऊध्वव पुांडू कांु ठले गोमटी ।

चांदनाची उटी सवाांगासी ॥

मशरी टोप साजे रत्नाचा साजजरा ।

काहढयेला िुरा मोतियाांचा ॥

जैशा हिऱ्याांच्या शोभिी दां िपांजक्ि ।

बिे णी म्िणे ध्यािी ह्रदयासी ॥

ववठोबाच्या भक्िीि िल्लीन झाल्यावर बहिणाबाई म्िणू लागल्या-

 भक्िी प्रेम सुख न कळे आणणकाां ।

पांडडिाां वाचकाां वैहदकासी ।।

ववठ्ठलापायी बुद्धी एकाग्र झाल्यावर बुद्धीपलीकडे असलेल्या प्रज्ञेच्या प्रदे शाि बहिणाबाई
सिज पोिोचल्या असाव्या. गीिेचां ित्वज्ञान त्याांनी सिज सोप्या श्दाि हठकहठकाणी
उलगडलेेेलां हदसिां.

सूयावधचये अांगी भासले मग

ृ जळ ।

सूयव िो केवळ नेणे िया

िैसी जाण माया रामह्माेीेांच आभासे।

परी स्पशव नसे रामह्मात्वासी ।।

त्याांचां अध्यात्म ज्ञान वाढि गेलां. त्या जोडीला ववठ्ठलभक्िी रोमरोमाि िोिी. ववठ्ठलनाम
श्वासागणणक उच्चारले जाि िोिे. आपला िा जन्म अखेरचा असल्याचां त्याांना समजलां िोिां.
या आिीच्या िेरा जन्माांचां स्पष्ट ज्ञान त्याांना िोिां.

दे िू इर्े असिाना एकदा िीन रात्र बाई इांदायणीिीरी एकाांिाि बसलेल्या िोत्या. तिर्े
तिसऱ्या हदवशी िुकाराम मिाराज त्याांना िीन सोपे मांत्र साांगून म्िणाले की, िा िुझा िेरावा
जन्म. अखेरचा! िुझ्या पूवव योगसािनेमुळे आिा मुक्िी समीप आली आिे . िुझ्या उदरी पुत्र
आिे . िो िुझा िेरा जन्माांचा सोबिी आिे . िोिी आत्मतनष्ठ ज्ञानी असेल. िुला कववत्वशक्िी
हदली आिे . िझ
ु ी बद्ध
ु ी आत्मज्ञानाि जस्र्र रािील. इिके बोलन
ू बाईंच्या मभवयाांच्यामध्ये स्पशव
करून िुकाराबुवा गुप्ि झाले.

नांिर बाईंनी इांदायणीि स्नान करून ववठ्ठल दशवन घेिले. पाच पदे आणण एक आरिी
रचन
ू ववठ्ठलाला समवपिव केली. त्यानांिर अखेरच्या श्वासापयांि त्या उत्कृष्ट भक्िी, अध्यात्मपर
अभांग रचना करि राहिल्या. त्याांचा मुलगा ववठोबा आपल्या पत्नीच्या अांत्यवविीनांिर गावी
गेला िोिा. त्यास बाईंनी बोलावलां. वयाची बाित्िर वषे उलटली िोिी. आजपासून पाच
हदवसाांनी आपण दे ि ठे वणार असल्याचां साांधगिलां. त्या वायुतनरोिन करून मत्ृ यूकालची वाट
बघि िोत्या. त्याांनी आपल्या िेरा गिजन्माांची िकीगि आपल्या मुलाला साांधगिली. अखेरचे
अभांग साांगून बाई समाधिस्र् झाल्या.

आपले आपण दे णखले मरण ।

िो झाला शकुन खानदे शी
उभाररली गुढी मनाच्या शेवटी ।
झाली मज भेटी आत्मारामी
केला प्राणायाम सोिां िारणेशी ।
ममळाली ज्योिीसीज्योि नेणे
सरले सांधचि आयुष्य दे िाचे।
कक्रयामाण अांिीचे रामरूप

अशी आपल्या अांिकाळची जस्र्िी खुद्द बहिणाबाईंनी वणवन केली आिे . आिा
आपल्याला पुनजवन्म नािी. याबद्दल त्याांच्या मनाि कािीिी सांदेि नव्ििा. बहिणाबाई र्ोडेबिुि
मशकलेल्या िोत्या. लोक त्याांना मान दे ि. पण त्याांना कसलाच अिां कार नव्ििा. राग लोभिी
तनमाले िोिे. ववठ्ठल भक्िीिन
ू अध्यात्मज्ञानापयांि पोिोचलेली र्ोर स्त्रीसांि म्िणन
ू
बहिणाबाईंचां स्र्ान अढळ आिे . त्याांच्या प्रासाहदक साध्या सोप्या अभांग रचनेने त्याांची
मशकवण आजिी लोकमानसाि दृढ आिे .

http://maharashtratimes.indiatimes.com/articleshow/4730929.cms
 Sant Bahinabai

Bahinabai was not just a poetess, she was a devout worshipper of Lord Vithoba of
Pandharpur. She was born to Audeo Kulkarni and Jankibai in 1628 A.D. at a town named
Deogaon, to the west of Verula, a place well known for its carved temples. Her father,
Audeo Kulkarni was a Yajurvedi Brahman and village scribe. A childless couple, Bahinabai
was born to them after much penance and austerities. After the birth of Bahinabai, they
were also blessed with two sons.

When Bahina was five years old, her parents married her off to a very learned
businessman in Shivpur called Ratnakar Pathak, a widower aged thirty. After Bahina's
marriage, her father Audeo due to family feuds fell into debts and was imprisoned. The son-
in-law Ratnakar helped to set him free and the whole family set off to Rahimatpur. After
staying there for two years they finally decided to settle in Kolhapur, where they got shelter
in the verandah of a learned Brahmin named Bahirambhat. But, of all the places they visited,
Bahina liked Pandharpur the best. She was fascinated by the idol of Lord Vithoba and
thrilled to hear the Abhangas by Tukaram.

Very soon Bahirambhat received the gift of a cow and a calf which, in response to his
dream, he offers to Ratnakar. Bahina and Ratnakar. They took great care of the cow. The
calf took a great liking for Bahina and followed her wherever she went. Once it so happened
that Jayaram-swami, a well-known Kirtankar performer of kirtans or devotional musical
discourses) had come to Kolhapur. Bahina attended the kirtans with her family, and as
usual, the calf followed her to the kirtan. Jayaram Swami noticed this and appreciated the
bond between the calf and Bahina, but the people around thought that the calf had strayed
into the pandal and drove it out. Noticing this, Jayaram Swami called the calf back and
patted both the calf and Bahina. Some people around at the time of the incident don't take
kindly to the Swami's chidings, and complain to Bahina's husband, Ratnakar, does not
approve of the attention shown by Swami on Bahina and beat her severely. The calf unable
to bear the ill-treatment meted to Bahina, gives up eating thus giving up her life.

Grief-stricken, Bahina falls unconscious for three days on hearing about the calf's
death. On regaining consciousness, she finds herself surrounded by her family, but Bahina
was a changed person. She had experienced enlightenment in her unconscious state and
had seen Lord Vithal before her. She had also seen Sant Tukaram. She becomes a devotee of
Lord Vithal and spents her time singing Tukaram's abhangas. On hearing this, Jayaram
Swami tells Ratnakar that his wife Bahina was no ordinary woman but a saint and Yoga-
brastha (a former yogi under a temporary lapse) and that he was very fortunate in having
her as a wife.
 The fame of Bahina's devotional music spread far and wide, but Ratnakar consumed
by jealousy, decides to leave her. On hearing this, Bahina was determined to give up her life
in case he did leave her. And strangely enough, before leaving the house Ratnakar was
taken suddenly ill and was in great agony. Bahina nursed him patiently day and night which
made Ratnakar realize his mistakes, more so since he had abused not just another mortal,
but a saint. After Ratnakar recovers his health, the whole family shifts to Dehu. In Dehu,
they wanted to shift to locality of Mumbaji, but were refused admission because he was
against them, being devotees of Tukaram, who was of a low caste. But this time Ratnakar
stood by his wife and she came to be respected even more. They were given a place to stay
in the temple of Tukaram. Here they regularly listened to Tukaram's abhangas and kirtans,
and Bahinabai thought herself most fortunate because she could hear Tukaram's Abhangas
day and night. Since then Ratnakar also became a devotee of Tukaram.

The couple Bahinabai and Ratnakar lived quite happily in the premises of the temple
but Mumbaji could not bear to see their happiness. Once he drags their cow, ties it in his
house and thrashes it severely which the people around can't bear to see, and beat him.
However, Bahinabai intervenes in the nick of time and saves Mumbaji, who repents for his
wrong doings and becomes a follower of Bahinabai. In Dehu Bahinabai gives birth to a
daughter, Kashi and son, Vithoba, who becomes a great poet and kirtankar like her in the
future.

One day, in the absence of her husband, Bahinabai goes to pilgrim quarters and
meditates continuously for three days. At the end of the meditation, she felt as though
Tukaram himself had placed his hand on her head, blessed her and asked her to compose. It
was a transcendental event for her. Overjoyed, she went to bathe in the river and as she
came out, words flowed from her mouth. With the blessings of Tukoba, she got full
inspiration to compose devotional songs. She began composing abhangas on spiritual
subjects.

In many of her abhangas she has expressed on how she attained knowledge of
Advaita Vedanta. She lived till 72 years. In her verses, her last message to her son gives
description of her previous thirteen births and it is said she knew beforehand the time of
her death. It is surmised that she had initiated disciples too. Deenakavi, the author of
Panchkaran Mahavakya, was one of her disciples. A collection of her abhangas, songs and
poems has been published in a book form by Shri Umarkhani. Bahinabai has specifically
acknowledged Tukaram as her Guru and that he initiated her has been clearly expressed in
all her Abhangas.

http://www.hindupedia.com/en/Sant_Bahinabai
॥सांि बहिणाबाईचे अभांग॥
 ----------------- १ -----------------

आहदनार्ें उपदे श पावविीस केला । मत्स्येंद्रें ऐककला मच्छगभी ॥ १ ॥

मशवह्रदयीांचा मांत्र पैं अगाि । जालासे प्रमसद्ध भजक्ियोगें ॥ २ ॥

िेणें त्या गोरिा केलें कृपादान । िेर्ोनी प्रकट जाण गहिनीप्रिी ॥ ३ ॥

गहिनीनें दया केली तनवजृ त्िनार्ा । बाळक असिाां योगरूप ॥ ४ ॥

िेर्ोतन ज्ञानेश पावले प्रसाद । जाले िे प्रमसद्ध मसद्धासनीां ॥ ५ ॥

'सजच्चदानांद बाबा' भक्िीचा आगरू । त्यासी अभयवरू 'ज्ञाने' केला ॥ ६ ॥

पढ
ु ें ववश्वांभर मशवरूप सांद
ु र । िेणें राघवीां ववचार ठे ववलासे ॥ ७ ॥

केशव चैिन्य बाबाजी चैिन्य । झालेसे प्रसन्न 'िक

ु ोबासी' ॥ ८ ॥

एकतनष्ठ भाव िुकोबा-चरणीां । म्िणोनी 'बहिणी' लािलीसे ॥ ९ ॥

 ----------------- २ -----------------

उघडोनी नेत्र पािे जांव पढ

ु ें । िांव दृष्टी पडे पाांडुरां ग ॥ १ ॥

दे णखली पांढरी ध्याना िेची येि जयराम हदसि दृष्टीपढ

ु ें ॥ २ ॥

रामाह्मण स्वप्नाांि दे णखला िो जाण । त्याची आठवण मनीां वािे ॥ ३ ॥

न हदसे आणणक नेत्राांपढ

ु ें जाण । नामाचें स्मरण मनीां रािे ॥ ४ ॥

पव
ू ील िररकर्ा आयककल्या िोत्या । त्या मनीां मागुत्या आठविी ॥ ५ ॥

िक
ु ोबाची पदें अद्वैि प्रमसद्ध । त्याांचा अनव
ु ाद धचत्ि झरु वी ॥ ६ ॥

ऐसीां ज्याचीां पदें िो मज भेटिाां । जीवास या िोिाां िोष बिु ॥ ७ ॥

िुकोबाचा छां द लागला मनासी । ऐकिाां पदाांसी कर्ेमाजीां ॥ ८ ॥

िुकोबाची भेटी िोईल िे िण । वैकांु ठासमान िोये मज ॥ ९ ॥

िुकोबाची ऐकेन कानीां िररकर्ा । िोय िैसें धचत्िा समािान ॥ १० ॥

िुकोबाचें ध्यान करोनी अांिरीां । रािे त्याभीिरीां दे िामाजीां ॥ ११ ॥

बहिणी म्िणे िक
ु ा सद्गुुद सिोदर । भेटिाां अपार सख
ु िोय ॥ १२ ॥
 ----------------- ३ -----------------

मच्छ जैसा जळावाांचोनी िडफडी । िैसीच आवडी िक

ु ोबाची ॥ १ ॥

अांिरीांचा सािी असेल जो प्राणी । अनभ

ु वें मनीां जाणेल िो ॥ २ ॥

िवृ षिाांसी जैसें आवडे जीवन । िैसा वपांड प्राणावीण िया ॥ ३ ॥

बहिणी म्िणे िे ि िक
ु ोबाांचे पायीां । ऐकोतनया दे िीां पदें त्याांचीां ॥ ४ ॥
 ----------------- ४ -----------------

सांधचिासी दग्ि करी ऐसा कोण । सद्गुुदवाांचोन जाण मना ॥ १ ॥

यालागीां सद्गुद
ु असावा उत्िम । जेणें तनमे श्रम सांसाराचा ॥ २ ॥

बत्रववि िापासी कोण करी शाांि सद्गुुद एकान्ि न जोडिाां ॥ ३ ॥

जन्ममरणाची कर्ा कैं तनवारे । सद्गुुद तनिावरें न भेटिाां ॥ ४ ॥

वासना तनिःशेष तनवारे ल िेव्िाां । भेटेल िक

ु ोबा सद्गुुद िो ॥ ५ ॥

बहिणी म्िणे माझा जाऊां पािे जीव । का िो न ये कीांव िुकोबा ॥ ६ ॥

 ----------------- ५ -----------------

न बोलवे श्द अांिरीांचा िावा । नायके िक

ु ोबा काय कीजे ॥ १ ॥

अदृष्ट करां टें साह्य न िो दे व । अांिरीांची िाांव काय करूां ॥ २ ॥

िेरा हदवस ज्यानें वह्या उदकाांि । घालोतनयाां सत्य वाचववल्या ॥ ३ ॥

मिाराष्री श्दाांि वेदान्िाचा अर्व । बोमलला लोकाांि सववद्रष्टा ॥ ४ ॥

अांिर साि आिे तनरोपणीां िे ि । जडे परी धचत्ि वोळखेना ॥ ५ ॥

बहिणी म्िणे मीच असेन अपरािी । अध्याय बत्रशद्ध

ु ी काय त्याांचा ॥ ६ ॥
 ----------------- ६ -----------------

बिुि अांिरीां शोक आरां मभला । काां मज ववठ्ठला मोकमललें ॥ १ ॥

बत्रववि िपानें िापलें मी बिु । जाईना काां जीऊ प्राण माझा ॥ २ ॥

िांव अकस्माि सािववया हदनीां । नामसांकीिवनीां घोषयक्

ु ि ॥ ३ ॥

िुकाराम रूपें येवोनी प्रत्यि । म्िणे पव

ू प
व ि साांभाळीांजे ॥ ४ ॥

नको करूां धचांिा असें मी िज

ु पाशीां । घेईं अमि
ृ ाशी िािीांचीया ॥ ५॥

गाय केलें वत्स मख

ु ीां तनघे िार । अमि
ृ िें सार सेवीां िें ची ॥ ६ ॥

ठे वोतनयाां कर मस्िकीां बोमलला । मांत्र साांधगिला कणवरांध्रीां ॥ ७ ॥

म्याांिी पायाांवरी ठे ववलें मस्िक । हदिलें पस्

ु िक मांत्र गीिा ॥ ८ ॥

कातिवकाांि वद्य पांचमी रवववार । स्वप्नीांचा ववचार गुद

ु कृपा ॥ ९ ॥

आनांदले मन धचद्रप
ू ीां कोंदलें । उठोतन बैसलें चमत्कारें ॥ १० ॥

मांत्र आठवविी िक
ु ोबास्वरूपा । स्वप्नामाजीां कृपा पण
ू व केली ॥ ११ ॥

अमि
ृ पाजजलें चवीां अनाररसीां । साि ज्याची त्यासी मनामाजीां ॥ १२ ॥

बहिणी म्िणे ऐसी कृपा सद्गुरूची । िक

ु ारामें साची पण
ू व केली ॥ १३ ॥
 ----------------- ७ -----------------

जालें समािान रामाह्मणाच्या श्दें । स्वप्नामाजीां पदें आठवविी ॥ १ ॥

परी अांिरीांच िुकोबाचें ध्यान । दशवनावाांचोन कररिसें ॥ २ ॥

जयाधचया पदें िोिसे ववश्राांिी । िेधच दे िाकृति ववठ्ठलाची ॥ ३ ॥

ववठ्ठलासी िया नािीां भेदभाव । ऐसे माझें मन साि आिे ॥ ४ ॥

पाांडुरां ग िुका पाांडुरां ग िुका । वेगळीक दे खा िोय केवीां ॥ ५ ॥

कमलयग
ु ीां बौद्धरूप िरी िरी । िक
ु ोबा शरीरीां प्रवेशला ॥ ६ ॥

िक
ु ोबाची बवु द्ध पाांडुरां ग रूप । मन िें स्वरूप िक
ु ोबाचें ॥ ७ ॥

िुकोबाचे सवव इांहद्रयचालक । पाांडुरां ग दे ख सत्य आिे ॥ ८ ॥

िुकोबाचे नेत्र िेिी पाांडुरां ग । श्रोि ृ िे अभांगरूप त्याचे ॥ ९ ॥

िुकोबाचे िाि मलहििािी जें जें । िें धच िें सिजें पाांडुरां ग ॥ १० ॥

सवविी व्यापार िक
ु ोबाचे िरी । आपणधच करी अद्वयत्वें ॥ ११ ॥

बहिणी म्िणे रूपें व्यापक 'िुका' वा । ध्यान माझ्या जीवा िें धच पािे ॥१२॥
 ----------------- ८ -----------------

भ्रिारें टाककलें मोट बाांिोतनया । न सोसी िे िया क्लेशावस्र्ा ॥ १ ॥

चिुर्व हदवशीां जीव टाककयेला । ववठ्ठलें दाववला चमत्काुद ॥ २ ॥

रामाह्मणाच्या रूपें येवोनी साांगि । साविान धचत्ि करीां पढ

ु ें ॥ ३ ॥

अांिरीां सावि िोउनी राहिलें । धचत्ि म्याां गोववलें िक

ु ोबासी ॥ ४ ॥

वत्स गेलीयासी हदवस सािवा । येवोनी िक

ु ोबा स्वप्नामाजीां ॥ ५ ॥

केले समािान पाजजलें अमि

ृ । वत्सासी करीि गाय भेटी ॥ ६ ॥

अमि
ृ ा पाजोनी साांधगिला मांत्र । जो काां िा सववत्र लोक जपिी ॥ ७ ॥

मस्िकीां िस्िक ठे वोतनया कृपा । केली त्या स्वरूपा िोची जाणे ॥ ८ ॥

कृपेचा महिमा आिे िो अपार । वत्स बोले सार श्लोकअर्व ॥ ९ ॥

आठवे हदवशीां सावि इांहद्रयें । अमि

ृ ें िामलये िक
ु ोबाच्या ॥ १० ॥

िेिवाां िी गाय दे णखली सन्मख

ु । तनमालीसे दे ख वत्स कळे ॥ ११ ॥

म्िणे या वत्सािें पाजजलें अमि

ृ ु । ियासी िो मत्ृ यु कदाां नोिे ॥ १२॥

अमर िें वत्स आिे मजपासीां । धचत्ि अमि

ृ ासी घेि गोडी ॥ १३ ॥

बहिणी म्िणे इिक

ु ें विवलीयावरी । पढ
ु ें िी ववस्िारीां साांधगजेल ॥ १४ ॥
 ----------------- ९ -----------------

जयराम समर्व ज्ञानाचा सागर । साि िें अांिर त्याचें िया ॥ १ ॥

बोलाववलें िेणें हिरां भटाप्रिी । माझी िया जस्र्िी पस

ु ीयेली ॥ २ ॥

साांधगिला िेणें वत्ृ िान्ि सवविी । विवला जो काांिीां गि

ृ ीां त्याचें ॥ ३ ॥

स्वप्नागि गुुद िक
ु ोबाचे रूपें । स्वप्नीांधचये कृपें बोि केला ॥ ४ ॥

सावि िोउनी िे मल
ु ी बैसली । गायीस गौरववली कुवावळूनी ॥ ५ ॥

दग्ु ि दोिोतनया घेिलें तियेनें । पाणी आणी िण

ृ ें भिीिसे ॥ ६ ॥

परी िें मल
ु ीचें रूप पालटलें । पण
ू व िें दाटलें ह्रदय तिचें ॥ ७ ॥

िुकोबाचा छां द अांिरीां लागला । मायबापें तिला साांगिािी ॥ ८ ॥

भ्रिार िा तिचा वेडावला रािे । उगाची िो पािे तियेकडे ॥ ९ ॥

छाांहदष्टा िोउनी बैसली घराांि । िुकोबासी धचत्ि लावन

ु ीया ॥ १० ॥

ऐसा िा वत्ृ िाांि हिरां भट साांगे । जयराम तनजाांगे सांिोषला ॥ ११ ॥

बहिणी म्िणे ऐसा तनिावर ऐकोनी । जयराम स्वामीांनीां कृपा केली ॥ १२ ॥

 ----------------- १० -----------------

मजवरी दृष्टी कृपेची ओतिली । प्रेमाची गांि

ु ली माय जैसी ॥ १ ॥

अांिरीांची पज
ू ा घेऊनी जयराम । गेला िो सप्रेम स्वस्र्ाना ॥ २ ॥

उगाची बैसला आसनीां समस्ि । करोतनयाां स्वस्र् धचत्िवजृ त्ि ॥ ३ ॥

िव काांिीां एक अपव
ू व विवलें । िक
ु ारामें हदलें दशवनासी ॥ ४ ॥

केला नमस्कार भेटुनी आनांदें । अत्यांि आल्िादें स्वामी सखा ॥ ५ ॥

मजिी दशवन हदिलें अळुमाळ । घािला कवळ मख

ु ामाजीां ॥ ६ ॥

मज म्िणे आलों जयराम भेटीसी । िज

ु िी मानसीां ओळणखलें ॥ ७ ॥

िुम्िी आिाां येर्ें नको रािों कदा । आत्मज्ञानबोिा न सांडी वो ॥ ८ ॥

बहिणी म्िणे दशवन दस

ु रें । मनाच्या व्यापारें िक
ु ोबाचें ॥ ९ ॥
 ----------------- ११ -----------------

भ्रिारें वैराग्य घेिलीया वरी । जीव िा तनिावरीां दे ईन मी ॥ १ ॥

वत्सा साठीां दे ि अचेिन पडे । िें िांव रोकडें पररामह्म ॥ २ ॥

भ्रिाराचें िीर्व न साांपडे जरी । अन्न खाय िरी माांस आम्िाां ॥ ३ ॥

भ्रिाराचें शेष न साांपडे िरी । पापें माझ्या मशरीां त्रैलोक्याचीां ॥ ४ ॥

धचत्ि िें भ्रिाराववण जरी जाये । िरी वास िोय नरकीां आम्िाां ॥ ५ ॥

भ्रिारदशवनाववण जाय दीस । िरी िेधच रास पािकाांची ॥ ६ ॥

बहिणी म्िणे मज आज्ञाची प्रमाण । रामह्म सनािन स्वामी माझा ॥ ७ ॥

 ----------------- १२ -----------------

पाषाण ववठ्ठल स्वप्नाांिील िक

ु ा । प्रत्यि काां सख
ु ा अांिरावें ॥ १ ॥

घेईन उदां ड सेवासख

ु दे िीां । साि या ववदे िी आिे मज ॥ २ ॥

भ्रिाराची सेवा पतिव्रिा करी । िरी िी उद्धरी उभय कुळें ॥ ३ ॥

बहिणी म्िणे माझ्या जीवाची ववश्राांति । भ्रिारें समाप्िी जन्ममत्ृ यु ॥ ४ ॥

 ----------------- १३ -----------------

भ्रिारें तनश्चय केला मनामाजीां । जावें उद्या आजज टाकोनीया ॥ १ ॥

िांव त्यासी व्यर्ा जाली शरररास । झाला साि हदवस ज्वाळ दे िीां ॥ २ ॥

ओळखीचे जन नायके उत्िर । आपण अिोरात्र ियापासीां ॥ ३ ॥

हदिल्या औषि नेदी िया मान । जीव व्यर्ा फार पण

ू व सोसी ॥ ४ ॥

एक मासवरी अन्न वववजीि । व्यर्ा िे अद्भि

ु सोसीिसे ॥ ५ ॥

नाना दे व कुळें दे विाांची भाष । ठे ववल्या ववशेष बिु काांिीां ॥ ६ ॥

परी िया व्यर्ेलागीां न ये गण

ु । म्िणे िो मरण आलें मज ॥ ७ ॥

काय पाांडुरां गा िक
ु ोबासी तनांदी । व्यर्ा िेधच सांधि आली मज ॥ ८ ॥

जरी िुकाराम तनांहदला त्यागुणें । असेल दख

ु णें व्यर्ा मज ॥ ९ ॥

िरी चमत्कार दाखवावा सध्याां । जीवीां ववश्ववांद्या िक

ु ारामा ॥ १० ॥

बहिणी म्िणे झाला अनि

ु ाप भ्रिारा । पाांडुरां ग परु ा अांिरसाि ॥ ११ ॥
 ----------------- १४ -----------------

वद्ध
ृ सा रामाह्मण येऊनी बोलिु । म्िणे काां रे मत्ृ यु इजच्छिोसी ॥ १ ॥

वैराग्य काां िज
ु आले असें मना । स्त्रीचा त्याग कोणा गुणें केला ॥ २ ॥

आिीां इचा ववचारीां अपराि अांिरीां । मग कोपा करीां प्रविाववें ॥ ३ ॥

वाांचण्याची इच्छा असमलया मानसीां । िरी िांू इयेसी अांधगकारीां ॥ ४ ॥

स्विमावववरहिि विेल िी जरी । िरी तिचा करीां त्याग वेड्या ॥ ५ ॥

िी आिे ववरक्ि तनजश्चिी िररभक्ि । िुवाां पािीां सत्य िैसें व्िावें ॥ ६ ॥

िोईल कल्याण बोलि रामाह्मण । भ्रिारें चरण वांहदयेले ॥ ७ ॥

साांधगिलें सवव कारण आपण । दे ईं जीवदान आजी मज ॥ ८ ॥

ये व्यर्ेपासोनी वाांचवीां स्वामीया । जीव िुझ्या पायाां वािीन मी ॥ ९ ॥

जस्त्रयेसी सववर्ा न बोले आपण । िरीसी शरण जीवें भावें ॥ १० ॥

केला नमस्कार प्रत्यि उठोन । िोईल कल्याण म्िणे द्ववज ॥ ११ ॥

ऐकिें मीिी दोघाांचें बोलणें । घालीां लोटाांगणें भ्रिारासी ॥ १२ ॥

झाला िो अदृश्य रामाह्मण िात्काळ । आरोग्य कुशल दे ि झाला ॥ १३ ॥

बहिणी म्िणे दे व कृपा करी िरी । सवव मसद्धी द्वारीां तिष्ठिील ॥ १४ ॥

 ----------------- १५ -----------------

आरोग्य िात्काळ व्यर्ेचा िारास । झाला हदसांदीस भ्रिाराचा ॥ १ ॥

मग करी कृपा बोले समािानें । द्वेषाचें िें ठाणें दरू केलें ॥ २ ॥

म्िणे आिाां सवव जावें येर्तु नयाां । आपल

ु ीया ठाया स्वस्र्ानाां ॥ ३ ॥

दे वें आपणासी रामाह्मणाच्या वेषें । साांधगिला शेष प्राक्िनाचा ॥ ४ ॥

िें धच आिाां करूां िरीची वो भक्िी । ममरासीांची खांिी वाहटयेली ॥ ५ ॥

माझीां मायबापें ियाांसी साांगि । िुम्िी जा तनवाांि दे वगाांवा ॥ ६ ॥

आपण अरण्याि दोघे करूां वास । दे वाच्या बोलास िरोनीया ॥ ७ ॥

िोवो आिाां कल्याण ककांवा अकल्याण । आम्िी िों सांपण

ू व भक्िी करूां ॥८॥

िक
ु ोबाचे गाांवा जाऊनीया रािों । मनीांच दृढावो िरोनीया ॥ ९ ॥

ऐसी पालटली भ्रिाराची बवु द्ध । स्वामी कृपातनिी अांिरसाि ॥ १० ॥

काय एक दे व करील िें नव्िे । प्रत्यि अनभ

ु वें सववजनाां ॥ ११ ॥

बहिणी म्िणे अवघी चामललों । िक

ु ोबाच्या आलों दशवनासी ॥ १२ ॥
 ----------------- १६ -----------------

वत्साधचये माय कवपला साांगािें । िाांवे एकधचत्िें आम्िाांपढ

ु ें ॥ १ ॥

मायबाप बांिु भ्रिारासहिि । इांद्रायणी जेर् िेर्ें आलों ॥ २ ॥

करोनीया स्नान पाांडुरां गभेटी । आनांदली सष्ृ टी अांिरां गें ॥ ३ ॥

िुकोबा आरिी करीि िोिे िेर् । नमस्कारें स्वस्र् धचत्ि केलें ॥ ४ ॥

स्वप्नीां जो दे णखला िें च ध्यान िेर्ें । दे णखलें नेमस्ि पण

ू व दृष्टी ॥ ५ ॥

बहिणी म्िणे िेर् भ्रिारें साष्टाांग । केला अांिरां ग भावयक्

ु ि ॥ ६ ॥
 ----------------- १७ -----------------

मांबाजी गोसावी त्या स्र्ळीां नाांदिाां । गि

ृ प्रवेशिाां दे णखयेले ॥ १ ॥

जाऊनी ियासी माधगिलें स्र्ळ । िो अति चांचळ क्रोि िया ॥ २ ॥

मारावया उठे घािलें बािे री । आनांदें वो वरी प्राधर्वयेलें ॥ ३ ॥

िेर्ें रािोतनया भोजनासी गेलों । बिुि पावलों समािान ॥ ४ ॥

वत्ृ िान्ि पस
ु ीला कोठोतन आलाांि । चालिसा पांर् कवण कायाव ॥ ५ ॥

काांिीांबािी िया साांधगिलें पव

ू व । म्िणे रिा सवव पववणीसी ॥ ६ ॥

सोमवरीां आिे अमावस्या पढ

ु ें । रिा भजक्िकोडें सख
ु ययावें ॥ ७ ॥

तनत्य िररकर्ा िोिसें दे ऊळीां । िक

ु ोबा माऊली वैष्णवीची ॥ ८ ॥

रिा येर्ें िुम्िाां भिावया िान्य । दे ऊां िें िी पण्

ु य आम्िाां घडे ॥ ९ ॥

बहिणी म्िणे मग राहिलों दे िूस । िरूनी िव्यास िुकोबाचा ॥ १० ॥

 ----------------- १८ -----------------

दे ऊळाांि कर्ा सवव काळ िोि । श्रवण करीि हदनरात्रीां ॥ १ ॥

िुकोबाची कर्ा वेदाांिील अर्व । पावे माझें धचत्ि समािान ॥ २ ॥

िुकोबाचें ध्यान पव
ू ी कोल्िापरु ीां । जें स्वप्नामाझारीां दे णखयेलें ॥ ३ ॥

िें धच ध्यान डोळाां प्रत्यि दे खोनी । आनांद लोचनीां िे लावि ॥ ४ ॥

रात्रांहदन तनद्रा न ये तिळभरी िक

ु ोबा अांिरीां प्रवेशला ॥ ५ ॥

बहिणी म्िणे येिी सख

ु ाचे डोलावे । जाणिी अनभ
ु वे जाणिे जे ॥ ६ ॥
 ----------------- १९ -----------------

आपाजी गोसावी पण्

ु याांि रिाि । जो अति ववख्याि राजयोगी ॥ १ ॥

ियाप्रिी पत्र मांबाजी पाठवी । िक

ु ोबा गोसावी शद्र
ू वाणी ॥ २ ॥

कर्ा कररिसे दे ऊळीां सववदा । द्ववज त्याच्या पदा लागिािी ॥ ३ ॥

रामेश्वर भट अति योगी र्ोर । िेिी नमस्कार त्याांसी कररिी ॥ ४ ॥

आम्िाांसी अन्याय िाची र्ोर वाटे । िोि असें खोटें वेदवाक्य ॥ ५ ॥

िुम्िी र्ोर आिाां दां ड करावया । बाांिोनीया िया न्यावें िेर्ें ॥ ६ ॥

आणीक िी एक स्त्री-पुद
ु ष आिे िी । िेिी म्िणवविी मशष्य त्याचे ॥ ७ ॥

म्िणवविी रामाह्मण आिे िी सोनार । कुळकणी िी फार मान्य केले ॥ ८ ॥

स्विमावचा लोप िोिसे दे खोन । िाडडलें मलिोन म्िणोतनया ॥ ९ ॥

याचा कीां अपमान न कररिाां जाण । राज्यिी बड

ु ोन जाय िरी ॥ १० ॥

डोंबाळें माांडून स्विमव लोपला । पाहिजे रक्षिला स्वामीराजें ॥ ११ ॥

बहिणी म्िणे ऐसें पत्र पाठववलें । चोरोनी मलहिलें घरामाजीां ।

 ----------------- २० -----------------

आपाजी गोसावी वाचोनीया पत्र । क्रोिें फार नेत्र भोवांडीि ॥ १ ॥

शद्र
ु िोवोतनया नमस्कार घेि । पाप िें अद्भि
ु िोि असे ॥ २ ॥

सोनाराच्या जािी म्िणवविी रामाह्मण । ियाचें दशवन घेऊां नये ॥ ३ ॥

शद्र
ू ाचा अनग्र
ु ि घेिािी रामाह्मण । भ्रष्टाकार पण
ू व िोि असे ॥ ४ ॥

त्यासी मशिा द्यावी दोष नािीां यासी । ऐसा तनश्चयेंसी नेम केला ॥ ५ ॥

बहिणी म्िणे याचें प्रत्यत्ु िर मलहिलें । िोय यर्ाकालें कायवमसद्धी ॥ ६ ॥

 ----------------- २१ -----------------

कोल्िापरु ीां गाय िोिी जे साांगािे । काांिीां िें दग्ु िािें दे ि िोिी ॥ १ ॥

गाय िे बाांिोनी घािकी घराांि । सोटे िी मारीि ियेलागीां ॥ २ ॥

पािों गाय िांव न हदसे पाििाां । िक

ु ोबासी व्यर्ा िेधच झाली ॥ ३ ॥

पािािोसी काय िोि असे कष्टी । िीन रात्री खांट

ु ी बाांिलीसे ॥ ४ ॥

नािीां िण
ृ पाणी माररलेंसें फार । िाांवण्यासी र्ोर नािीां हदसे ॥ ५ ॥

िुकोबा जागि
ृ झाले िांव पाठ । सज
ु ेली िी नीट िोयेची ना ॥ ६ ॥

सोटे अांगावरी हदसिी िुकोबा । आठवी ववठोबा नानापरी ॥ ७ ॥

दे खोनी ियासी कष्ट िोिी जनाां । साांधगिलें स्वप्नाांिील सवव ॥ ८ ॥

िुकोबा अांिरीां आठवन

ु ी दे वा । िाांव रे मािवा सोड म्िणे ॥ ९ ॥

कोणें गाय कोठें बाांधिली कळे ना । िाांव नारायणा गाय रिीां ॥ १० ॥

िांव अकस्माि ियाधचये गि
ृ ीां । अजग्न लागे िोिी मिार्ोर ॥ ११ ॥

िाांवोतनया लोक ववझवविी अजग्न । गाय िे तनमग्नीां बैसलीसे ॥ १२ ॥

जे गाय पिािी आजी िीन हदवस । चाांडाळें तियेस बाांधिलेंसें ॥ १३ ॥

गाय सोडोतनया आणणली बािे री । िांव पाहठवरी माररलेंसे ॥ १४ ॥

भ्रिार आपल
ु ा बोलावन
ु ी पािे । गाय साांभाळीां िें रामाह्मणा िांू ॥ १५ ॥

िुकोबा िाांवोनी करी प्रदक्षिणा । नमस्कारी गण

ु ा िन्य िुझे ॥ १६ ॥

दाखववलें स्वप्न मज गाय िुवाां । न कळे धच िाांवा केला माझा ॥ १७ ॥

िुझा माझा एका आत्मा सवाांगि । िे साि तनजश्चि आली मज ॥ १८ ॥

ऐसा िक
ु ोबानें केला फार िाांवा । िांव माझ्या जीवा दिःु ख झालें ॥ १९ ॥

मजिी िैसेची क्लेश झाले फार । साि िें अांिर ववठ्ठलाचें ॥ २० ॥

िक
ु ोबाचे पाठी पािािािी जन । गायिी दे खोन र्ोर कष्टी ॥ २१ ॥

बहिणी म्िणे ऐसें विवलें िें जाण । गायीचें तनवावण िरी जाणे ॥ २२ ॥
 ----------------- २२ -----------------

रामेश्वरभट्टें ऐककला वत्ृ िान्ि । िाांवोनी त्वरीि िेर् आला ॥ १ ॥

िुकोबाचें िीांिीां घेिलें दशवन । गाय िेिी पण

ू व पाहियेली ॥ २ ॥

दोिीचे पाठीचा हदसे एक भाव । ुददनीां िे सवव प्रविवले ॥ ३ ॥

िुकोबाचे पार वणणवलासा कोण । कमलयग

ु ीां जाण प्रल्िाद िा ॥ ४ ॥

सवाांिर सािी करोनीया स्िुिी । स्वमख

ु ें रमिी आपमु लया ॥ ५ ॥

बहिणी म्िणे लोक बोलिी सकळ । िुकोबा केवळ पाांडुरां ग ॥ ६ ॥

 ----------------- २३ -----------------

िुटकें सांधचि जालें शद्ध

ु धचत्ि । अांिरीांचा िे ि ओळणखला ॥ १ ॥

कृपा केली दे वें इांद्रायणीिीरीां । दे िुग्रामीां र्ोर भजक्िपांर् ॥ २ ॥

िेर्ें पाांडुरां ग दे वाचें दे ऊळ । रािावया स्र्ळ प्राप्ि झालें ॥ ३ ॥

िुकाराम सांि सांिाचें कीिवन । तिन्िी काळ िीन दृष्टीपढ

ु ें ॥ ४ ॥

नमस्कार िया न घडे पतिभयें । परर धचत्ि रािे सदा पायीां ॥ ५ ॥

बहिणी म्िणे ऐसे मास झाले साि । अवघेंची सांचीि सरो आलें ॥ ६ ॥
 ----------------- २४ -----------------

आनांदवोवरी िोिी िये ठायीां । वाटे िेर्ें काांिीां बसावें सें ॥ १ ॥

करूतनया ध्यान लावावें लोचन । करावें स्मरण ववठोबाचें ॥ २ ॥

िुकाराम िांव दे खिाां दे खि । आले अकस्माि गुुदरूपें ॥ ३ ॥

बहिणी म्िणे िेर् पस

ु ोनी मािेसी । क्रममयेल्या तनशी िीन िेर्ां ॥ ४ ॥
 ----------------- २५ -----------------

नेणें जप िप नेणें अनष्ु ठान । घालावें आसन कळे ना िें ॥ १ ॥

ध्यानाचें लिण इांहद्रयाांचारोि । नािीां याचा बोि ऐककयेला ॥ २ ॥

पाषाणप्रतिमा ववठोबाचें ध्यान । ह्रदयीां धचांिन राममद्र

ु ा ॥ ३ ॥

िक
ु ारामकर्ा करावी िी द्वारीां । ऐसा िा अांिरीां िे ि िोिा ॥ ४ ॥
 ----------------- २६ -----------------

टाळ्या धचपोळ्याांचा ध्वनी आयकिाां । आनांद िा धचत्िाां सामावेना ॥ १ ॥

लाववयेले नेत्र तनद्रें ि जागि

ृ ी । िक
ु ाराममतू िव दे णखयेली ॥ २ ॥

ठे ववयेला िस्ि मस्िकीां बोलन

ू । हदिलें वरदान कववत्वाचें ॥ ॥

बहिणी म्िणे नेणें स्वप्न कीां जागि

ृ ी । इांहद्रयाांच्या वत्ृ िी वोसरल्या ॥ ४ ॥
 ----------------- २७ -----------------

आनांदे सद्गद जािलीां इांहद्रयें । िक

ु ारामपाय आठवले ॥ १ ॥

िोऊनी सावि उघडडले नेत्र । आठवला मांत्र षडिरी ॥ २ ॥

ठसावला ध्यानीां मनाधचये ठायीां । आणणक कािीां आठवेना ॥ ३ ॥

बहिणी म्िणे िाि घािला मस्िकीां । दे ि िो या लोकीां आढळे ना ॥ ४ ॥

 ----------------- २८ -----------------

िें सख
ु साांगिाां वाचे पडे मौन । जाणिा िे िन्य गुुदभक्ि ॥ १ ॥

झालासे आनांद इांहद्रयाचे द्वारीां । बैसलें शेजारीां चैिन्याचे ॥ २ ॥

घट िा बड
ु ावा जैसा डोिाआांि । न फांु टिाां ओिप्रोि पाणी ॥ ३ ॥

बहिणी म्िणे िैसें झालें माझें मना । िुकाराम खण

ु ा ओळखी त्या ॥ ४ ॥
 ----------------- २९ -----------------

वाटे उठों नये जीव जाय िरी । सख

ु िें अांिरी िे लावलें ॥ १ ॥

आनांदे तनभवर िोउनीया मन । करूां आलें स्नान इांद्रायणी ॥ २ ॥

घेिलें दशवन पाांडुरां गमि

ू ी । िांव झाली स्फूतिव वदावया ॥ ३ ॥

िुकोबासी िेर्ें कुदनी नमस्कार । आलें मी सत्वर बबऱ्िाडासी ॥ ४ ॥

बहिणी म्िणे जैसा लोटला समद्र

ु । ह्रदयाकाशीां इांद्र बोले वाचा ॥ ५ ॥
 ----------------- ३० -----------------

गुद
ु परां परा आम्िाां चैिन्य बळी ।

ियाचें स्मरणें आम्िी वैकांु ठीां बळी ॥ १ ॥

नमस्कार िा िया साष्टाांग माझा ।

वोवाळांू जीवें सािु चैिन्य राजा ॥ २ ॥

चैिन्य सववगि व्यापक सद्गुुद ।

प्रगटला िा 'िुकाराम' वेषें दािाुद ॥ ३ ॥

ियाचें िें ध्यान सदा माणझये अांिरीां ।

अांिरीचें ध्यान 'िक

ु ा' सबाह्याभ्यांिरीां ॥ ४ ॥

नेणे स्नान दान जप आसन मद्र

ु ा ।

सदा सवव काळ ध्याऊां चैिन्यपदाां ॥ ५ ॥

बहिणी म्िणे मक्

ु ि आम्िी सद्गुरूचे ध्यानें ।

प्रेमें भजक्िभावें िया वोवाळांू प्राणें ॥ ६ ॥

 ----------------- ३१ -----------------

सांिकृपा झाली । इमारि फळा आली ॥ १ ॥

ज्ञानदे वें रधचला पाया । उभाररलें दे वालया ॥ २ ॥

नामा ियाचा ककांकर । िेणें रधचलें िें आवार ॥ ३ ॥

जनादव न एकनार् । खाांब हदिला भागवि ॥ ४ ॥

िुका झालासे कळस । भजन करा सावकाश ॥ ५ ॥

बहिणी म्िणे फडकिी ध्वजा । तनरूपणा केलें वोजा ॥ ६ ॥

 ई साहित्य प्रतिष्ठान

मराठी. २३०० वषां ज्या भाषेि जनव्यविार आणण ज्ञानव्यविार चालू आिे ि अशी भाषा. गार्ा सप्िशिी
पासन
ू िे ज्ञानोबा िक
ु ोबा आणण आिाच्या िरूण लेखकाांच्या प्रतिभेचा अखांड झरा ज्या भाषेिन
ू वाििो
आिे. अशा भाषेला इांटरनेटच्या काळाि झुळझुळिे ठे वण्याचा यशस्वी प्रयत्न अनेक व्यक्िी व सांस्र्ा
करीि आिे ि. त्यािली एक ई साहित्य प्रतिष्ठान. करोडो पस्
ु िकाांसि इांटरनेट व्यापलेल्या इांग्रजी
भाषेसमोर या सवव सांस्र्ाांचे एकबत्रि कायविी खप
ु च लिान आिे. पण आम्िी आशावादी आिोि. मराठी
भाषेिील आत्मगि शक्िीचा पाहठांबा आणण बारा कोटी मराठी लोकाांचे पाठबळ या प्रयत्नाांच्या पाठीशी
आिे. फ़ार पव
ु ी लढाया दगड िोंड्याांनी िोि. नांिर बाण िलवारीांनी िोि. नांिर बांदक
ु ा रणगाडॆ आणण
ववमानाांच्या लढाया झाल्या. पण या पढ
ु च्या लढाया बटनाांच्या लढाया असणार आिे ि. इांटरनेट आणण
एकूणच ममडडयावर ज्याांची सत्िा िे जेि.े अशा काळाि इांटरनेटवर मराठी भाषेचे वचवस्व हदसायला िवे.

आपणा सवाांचे सिकायव असेल िर िे अजजबाि अशक्य नािी. आपण तनदान आपले सांि साहित्य िरी
प्रत्येक मराठी माणसापयांि पोचवू या. मिाराष्राच्या गाांवोगावी, आणण जगभरािल्या दे शोदे शी. ई
साहित्य प्रतिष्ठानची पस्
ु िके मोबाईलवर वाचिा येिाि. अनेक आघाडीच्या ऍड्रॉईड
ां ऍप वर ई साहित्य
प्रतिष्ठानची पस्
ु िके उपल्ि आिे ि. एका बटनाच्या अांिरावर. िे वादळ आिा घरोघरी जाऊ द्या.
आपल्या ओळखीच्या प्रत्येक व्यक्िीला िी गार्ा फ़ॉरवडव करा. व त्याांचे ई मेल पत्िे
esahity@gmail.com वर कळवा. दिािून जास्ि लोकाांना पस्
ु िके पाठवणार्याांना ककां वा त्याांचे ई मेल
पत्िे आम्िाला कळवणार्याांना आम्िी ई साहित्यचे VIP सभासद करून घेिो. ववनामल्
ू य.
ई साहित्य प्रतिष्ठानचे आिा दोन लाखाांिून अधिक वाचक आिे ि. सवाांना सवव पुस्िकां पाठवणां कठीण आिे . पण

VIP सदस्याांना मात्र पस्

ु िके तनत्यतनयमाने ववनामूल्य ववनासायास ई मेलने पाठवली जािील.

VIP सभासद बनणां अगदी सोप्पां आिे . आपल्या ओळखीच्या दिा मराठी लोकाांचे मेल आय डी कळवा आणण
बना VIP सभासद.
एका दमाि िीन कामां.

1. ु िी VIP सभासद बनिा. िम्

पहिलां म्िणजे िम् ु िाला ई साहित्य प्रतिष्ठानचां ईपस्
ु िक इिराांआिी
तनत्यतनयमाने ममळि रिािां. त्याांच्या प्रत्येक कायवक्रमाचां आमांत्रण ममळिां. त्याांच्या भावी योजनाांची माहििी
ममळिे. त्याांच्या कामाि स्वििः सिभागी िोण्याची सांिी ममळिे.

2. ज्या दिा ककां वा अधिक लोकाांना िम

ु च्यामळ
ु े फ़्री पस्
ु िकां ममळिाि िे खश
ु िोिाि. त्याांना त्याांच्या
आवडीची पस्
ु िकां ममळाली की िे इिर लोकाांना िम
ु च्याबद्दल साांगिाि. त्याांच्यासाठी िम्
ु िी म्िणजेच ई साहित्यचे
प्रतितनिी बनिा.

3. सवावि मित्त्वाचां म्िणजे यािून िम्

ु िी मराठी भाषेच्या सांविवनाला अमल्
ू य असा िािभार लाविा. आमचा
उद्देश आिे मराठीिल्या सिा कोटी सािराांना वाचक बनवणां. आणण िे लक्ष्य साध्य करणां िे केवळ आणण केवळ
मराठी लोकाांना त्याांच्या भाषेवर असलेल्या प्रेमािूनच शक्य आिे . आपल्या भाषेचां राज्य व्िावां म्िणून १०६
िुिात्मे झाले. आपल्या भाषेनां राजा व्िावां म्िणन
ू आपण दिा-वीस ई मेल आयडी दे णारच ना! वाचनाची आवड
असो वा नसो. फ़क्ि मराठी सािर अशा दिा लोकाांचे ई मेल पत्िे पाठवा. त्याांना वाचनाची आवड आपोआप
लागेल. आपणच लावू. लावूच लावू. करूनच दाखवू.

आिे ना : एक दम : िीन कामां.

सांपकव सािा : esahity@gmail.com

िी सेवा पूणप
व णे तनिःशुल्क आिे . त्यामुळे आपले ममत्र आपल्यावर खुश िोिील. मशवाय आम्िी िी खात्री दे िो की
या ई मेल्सचा वापर फ़क्ि आणण फ़क्ि मराठी साहित्य पाठवण्यासाठीच केला जाईल. इिर कसल्यािी जाहिरािी
पाठवून त्याांना त्रास हदला जाणार नािी. िेव्िा लवकराि लवकर आपल्या माहििीिल्या दिा ककां वा अधिक मराठी
सािराांचे ई मेल पत्िे आम्िाला द्या.

अधिक माहििीसाठी, आम्िी कोण िे जाणून घेण्यासाठी एकदािरी www.esahity.com या वेबसाईटला भॆट

द्या.
आपल्या पत्राची वाट पिाि आिोि.

िन्यवाद

जय हिांद
जय मिाराष्र
टीम ई साहित्य
www.esahity.com वर ई साहित्य प्रतिष्ठानची सांपूणव माहििी धचत्राांसि ममळे ल.