Seven Greek Islands

ΕΠΤΑΝΗΣΑ
ΛεΥκωμΑ
με ΠαραδοσιακΑ
ΧορευτικΑ ΣχΗματα
και την ιστορΙα των
παραδοσιακΩν χορΩν
Έρευνα - Κείμενα - Επιμέλεια

Γεράσιμος Σωτ. Γαλανός
«Ενέργειες Ανάδειξης Σύγχρονου Πολιτισμού

& Ιστορικής Κληρονομιάς από το Δήμο Αργοστολίου»
Υποέργo 3: Ψηφιοποίηση - τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των επτανήσων
ΤΟ ΕΡΓΟ ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ(Ε.Τ.Π.Α.) ΚΑΤΑ 80% ΚΑΙ ΑΠΟ ΕΘΝΙΚΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ ΚΑΤΑ 20%.
Περιεχόμενα
Τα Επτάνησα και οι χοροί τους 8
Κέρκυρα 8
Δόξα να 9
Αη Γιώργης 12
Γασουριώτικος 14
Φουρλάνα 14
Κορακιανίτικος 15
Κερκυραϊκός 17
Λοχίας 18
Μάγειρας 19
Παξοί 22
Κεφαλονιά 29
Οι παραδοσιακοί χοροί της Κεφαλονιάς 32
Μπάλος 32
Μέρμηγκας 33
Μανέττας 33
Γύρες 34
Βλαχοπούλες 34
Κουτσός 34
Σταυρωτός Πυλάρου 35
Ρόιδω 35
Μπαρμπούνι (ή Μπαρμπουνάκι) 35
Διβαράτικος 35
Λευκάδα 47
Λευκάδα 48
Μπάλλος 49
Διαμάντω 50
Θειακός 50
Καραβάκι 51
Λεμονιά 51
Λευκαδίτικος 54
Μηλιά 54
Μπαρμπούνι (ή Μπαρμπουνάκι) 56
Στητός 56
Τρείς γύροι 57
Ζάκυνθος 65
Ζάκυνθος 66
Συρτός Ζακύνθου (Στρωτός) 67
Συρτός γυναικείος Ζακύνθου 67
Συρτός Ζακύνθου (Τσακιστός) 67
Σταυρωτό Ζακυνθινός 67
Αμάραντος 68
Άμοιρη 69
Η Άμοιρη, λαϊκό, σατυρικό μιμητικό τραγούδι 70
απο το χωριό Άγιος Λέοντας
Βαλιμιάτικος 70
Γαλαριώτικο 70
Γιαργητός ή Γαργητός 71
Κυνηγός 77
Ο Κυνηγός, λαϊκό τραγούδι απο το χωριό Κέρι 77
Λεβαντίνικο Συρτό Ζακύνθου 78
Μανφρέτα 78
Μεγάλος Ζακυνθινός ή Γερανός 78
Κύθηρα 85
Κύθηρα 86
Τσιριγώτικος ή Μπουρδάρης 87
Ποικιλία Πρώτη 89
Ποικιλία Δεύτερη 90
Ποικιλία Τρίτη 91
Καραβίτικος 94
Μεσαρίτικος 94
Μπάλλος 94
Ποταμίτικος ή Παλαϊκός Συρτός 95
Κομπιάνικος 95
Βιβλιογραφία - Πηγές 110

Τα Επτάνησα και οι χοροί τους
Τα Επτάνησα έχουν μεγάλη παραδοσιακή χορευτική
παράδοση που αποτελεί μέρος της ευρύτερης και
πλούσιας μουσικής των κληρονομιάς. Η χορευ-
τική αυτή κληρονομιά, που η βάση της είναι τα
υπέροχα χορευτικά μοτίβα, είναι καρπός της
συνάρτησης ιστορικών καταβολών, φυσικού
περιβάλλοντος και εξωτερικών επιδράσεων.
Επακόλουθο είναι ότι όλες οι ξενικές κατα-

κτήσεις (κυρίως η Βενετσιάνικη και Αγγλο-
γαλλική) επηρέασαν τα Ιόνια Νησιά αφή-
νοντας κάποια στοιχεία τα οποία στην
πορεία του χρόνου αφομοιώθηκαν από
τον Ιόνιο λαό και ενσωματώθηκαν αβία-
στα στα δικά του δημιουργήματα.
Στους επτανησιακούς χορούς περισσό-

τερο η Κέρκυρα, λόγω που βρίσκεται
πιο κοντά στην Ιταλία, φέρνει σε κάποι-
ους χορούς της ξενικά δυτικά μουσικά
στοιχεία, ενώ τα άλλα νησιά κρατούν
πιο πολύτην ελληνικότητα του χορευτι-
κού ύφους και ρυθμού.
Βέβαια, εκείνο που χαρακτηρίζει ειδικότε-

ρα τους επτανησιακούς χορούς είναι η ευ-
λυγισία της κίνησης, η κομψότητα και η τρυ-
φεράδα του ρυθμού. Οι επτανησιακοί χοροί,
είναι χοροί ομαδικοί και αν ακόμα οι φιγούρες
κινούνται σε ζευγάρια και πάλι καταλήγουν
ομαδικά για να τελειώσουν το χορό. Ως συνήθως
ξεκινούν ήρεμα και στην πορεία κορυφώνουν τους
βηματισμούς τους, επιταχύνουν τις κινήσεις τους και
ποικίλουν σε παραλλαγές κάνοντας τον κάθε χορό μο-
ναδικό.
Κέρκυρα
Παξοί
Ενέργειες ανάδειξης σύγχρονου πολιτισμού & ιστορικής κληρονομιάς από το Δήμο Άργοστολίου

Κέρκυρα
Κέρκυρα - Παξοί
Το όμορφο νησί του Ιονίου, απείρακτο από τον μεγάλο σεισμό του 53, η
όμορφη Κέρκυρα, διατηρεί στους χορούς της τα δυτικά στοιχεία εφόσον η
μεγάλη επικοινωνία που είχε με την Ιταλία, επηρέασε την πολιτιστική της
παράδοση και την καλλιτεχνική της δημιουργία. Έτσι ανιχνεύουμε αρκετές
ξενικές επιδράσεις στους χορούς που συναντάμε στο νησί. Επί πλέον οι πε-
ρισσότεροι χοροί της Κέρκυρας είναι παραλλαγές συρτών χορών. Οι χοροί
στην Κέρκυρα επί το πλείστον είναι γυναικείοι και παίρνουν το όνομα του
τόπου προέλευσής τους.ή από το θεματικό μέρος του χορευτικού άσματος.
Είναι χοροί κυκλικοί, έχουν κομψότητα και ζωντάνια. Οι κερκυραϊκοί χοροί
χρησιμοποιούν κατά κυριότητα δίσημα και τετράσημα ρυθμικά σχήματα.
Τα τελευταία χρόνια χορεύονται συνήθως μεικτά, υπάρχουν δε και γυναι-

κείες χορευτικές ομάδες στις οποίες παρεμβάλλονται και δύο άνδρες που
παίζουν και εναλλάσσονται στο ρόλο του πρωτοχορευτή. Ο δεύτερος άν-
δρας έκανε την κούδα δηλαδή την ουρά του χορού. Η θέση του ήταν μετά
την τελευταία γυναίκα του χορευτικού σχήματος και αντικαθιστούσε τον
πρωτοχορευτή, όταν αυτός το ήθελε.
Μπορούσαν όμως και οι δύο άνδρες να είναι μπροστά, δηλαδή στην αρχή
του χορού, να «φιγουράρουν» και απλώς οι γυναίκες να τους συνόδευ-
ουν. Στους μεικτούς χορούς ανδρών και γυναικών, οι γυναίκες έπιαναν τα
χέρια των ανδρών με το μαντήλι. Στο γυναικείο συρτό χορό οι γυναίκες
είχαν ένα καρφιτσωμένο μεγάλο μαντήλι στη μέση τους το οποίο ήταν
κοσμημένο με ωραίες παραστάσεις και έντονα χρώματα. Σε πολλές περι-
πτώσεις οι γυναίκες ήταν τοποθετημένες σε δυάδες ή τετράδες και χόρευαν
προχωρώντας ή γύρίζαν προς τα πίσω.
Οι χοροί έχουν πάρει το όνομά τους είτε από το τραγούδι που τους συνο-
δεύει, είτε από το χωριό στο οποίο χορεύονται όπως: ο Κορακιανίτικος, ο
Αγυριώτικος, η Ρούγα, ο Μεσιώτικος και ο Άη –Γιωργίτικος. Ποικίλει ο βα-
σικός κερκυραϊκός συρτός που άλλοτε είναι αργός και άλλοτε γρήγορος.
Αυτό εξαρτάται από τους οργανοπαίχτες και κυρίως από τον βιολιστή. Επί-
σης πέρα από τον βιολιστή την ομάδα των οργανοπαιχτών την απαρτίζουν

όργανα που αφορούν στην ελληνική μουσική χορευτική παράδοση όπως
το ταμπούρλο, τα μεγάλα τύμπανα, το νιακαρί και η κιθάρα.
Δόξα να
Ένας από τους χορούς της Κέρκυρας είναι αυτός που έχει την ονομασία,
«Δόξα να…» λέγεται και των «Γερόντων» ή των «Παπάδων». Χορεύεται
το απόγευμα της Τυροφάγου, μετά από τον εσπερινό, έξω στο προαύλιο
της εκκλησιάς, ενώ στο χωριό Νυφές τον χορεύουν μέσα στο ναό. Ο γε-
ροντότερος παπάς έσερνε πρώτος τον χορό και τον ακολουθούσαν όλοι
οι γέροντες και φυσικά οι άλλοι παπάδες, εάν υπήρχαν, και απαραίτητα
χωρίς την παρουσία των γυναικών. Ο μπροστάρης παπάς τραγουδούσε το
τραγούδι του χορού, «Δόξα να», και στη συνέχεια οι υπόλοιποι χορευτές
επαναλάμβαναν όλοι μαζί:
Πρωτοχορευτής: Δόξα να, δόξα να, δόξα να’ χει πάσα μέρα.
Χορός: Δόξα να’ χει πάσα μέρα και ο Υιός με τον Πατέρα.
Πρωτοχορευτής: Δόξα να , δόξα να, δόξα να’ χουν και τα τρία.
Χορός: Δόξα να’ χουν και τα τρία και η Δέσποινα Μαρία
Ο χορός αυτός έχει μουσικό μέτρο 4/4 και χορεύεται με ένα βήμα κάθε
συλλαβή του τραγουδιού. Με το χορό αυτόν όλοι χαίρονται και χαιρετι-
ώνται και δίνουν ευχές για υγεία και χαρά να είναι καλά, και να ξαναχορέ-
ψουν τον επόμενο χρόνο.
Συγκεκριμένα, όπως ήταν καθιερωμένο μέσα στην παράδοση, οι χοροί

γίνονταν στο προαύλιο της εκκλησιάς, έπειτα από την εκκλησιαστική τελετή
του πανηγυριού. Βγάινει ο παπάς στην αυλή της εκκλησίας και δίνει την
αρχή του χορού, ενώ στις Νυφές ο χορός γίνεται μέσα στον ναό. Έξω χο-
ρεύουν οι παπάδες, οι γεροντότεροι, οι προεστοί του χωριού και όσοι άλ-
λοι θέλουν να χορέψουν πηγαίνουν κατά σειρά ηλικίας και πιάνονται στη
γύρα του χορού. Η σειρά του «πιασίματος» στον χορό αυτό είναι: οι ιερείς
(πιάνονται κατά την ιερατική τάξη), έπειτα οι προεστοί, πρόεδρος και συμ-
βούλιο κοινότητας ή περιοχής, πρόεδρος και συμβούλιο Συνεταιρισμού,
δάσκαλοι και οι επιθυμούντες να χορέψουν γέροι κατά σειρά ηλικίας. Βέ-
βαια, στο χορό γίνονται δεκτοί και νέοι για να μπορέσουν να μυηθούν στα
Δημοτικό θέατρο Κέρκυρας
12
βήματα της χορευτικής παράδοσης. Προτιμώνται οι καλλίφωνοι και γερο-
δεμένοι νέοι για να μάθουν να τον χορεύουν. Ο χορός χορεύεται χωρίς

όργανα, τραγουδιστά. Ο πρωτοχορευτής παπάς λέει τον πρώτο στίχο και
ο χορός επαναλαμβάνει. Αμέσως, ύστερα από το χορευτικό αίνο, έρχονται
στη μέση του χορευταριού, που είναι στο προαύλιο του Αγίου Βασιλείου,
γερόντισσες με όργανα. Τα όργανα είναι δυο βιολιά, ένα ακορντεόν και
δυο κιθάρες καθώς και κύμβαλα (τσούμπανα ή πιάτα).
Στο χορό που έκαναν οι γερόντισσες φορούσαν άσπρα μαντήλια στο κεφά-
λι τους. Οι παντρεμένες συνήθιζαν να πιάνονται στο μπροστινό μέρος του
κύκλου και πολλές φορές κατά ηλικία, ενώ οι νεότερες και οι ελεύθερες
στη δεύτερη σειρά. Είναι εντυπωσιακό το θέαμα να χορεύουν όλες οι γυ-
ναίκες μαζί ή σε ομάδες.Στο κεφάλι τους φορούν τα παραδοσιακά άσπρα
μαντήλια. Δεν κρατιώνται από το χέρι, αλλά με άσπρα μαντήλια. Υπάρ-
χουν αναφορές ότι έως και το 1985 την Κυριακή της Τυροφάγου γριές Κερ-
κυραίες χορεύανε μόνες τους χωρίς όργανα με το ρυθμό του χωριάτικου
κερκυραϊκού χορού το γνωστό τραγούδι:
«Τσ’ αποκριές και τσι Στρινές

και των Αγιοθοδώρων, την παντρειά σου
κάνουμε, ωρή, ωρή χοντροκοτσόρο…»
Μάλιστα η πρωτοχορεύτρια έλεγε τα πρώτα λόγια και όλος ο όμιλος των

γυναικών τα επαναλάμβανε ρυθμικά. Το έθιμο αυτό συναντάται και σε
άλλα χωριά του Όρους, αλλά πουθενά σε άλλα μέρη στην Ελλάδα. Ο
Κλήμης Οδυσσέας Κάρολος στο «Δρώμενα κι έθιμα του κερκυραϊκού
λαού» θεωρεί τον χορό των γεροντισσών υπόλειμμα Μαιναδικού Θιάσου
του 500 περίπου π. Χ.
Ο χορός «Γριές» χορεύεται και στο γλέντι του γάμου, αλλά μόνο από
γριές και τραγουδούν το άσμα «Γριές και νιες κοπιάσετε εις τον χορό να
πιάσετε…».
Αη –Γιώργης
Στην νότιο Κέρκυρα χορεύεται ο πανελλήνιος χορός «Κάτω στον Άη- Γι-
ώργη» που σύμφωνα με την παράδοση ο χορός αυτός είναι φερμένος από
13
τους πρόσφυγες Σουλιώτες που ζούσαν στους Παξούς. Πέρασε στην νότιο
Κέρκυρα και σιγά σιγά έγινε πανελλήνιος. Συνοδεύεται από ομώνυμο τρα-
γούδι. Βασικά, ο χορός αυτός αναφέρεται στο θάνατο του Γιαννάκη, γιου
του αυτοκράτορα Ανδρόνικου.
Το χορευτικό άσμα κάτω στον «Αη – Γιώργη» είναι γυναικείος κυκλικός

χορός που χορεύεται σε όλο το νησί. Οι γυναίκες κρατούν μαντήλια με-
γάλα, όμοια με εκείνα της κεφαλής και του λαιμού. Όπως είναι σε κύ-
κλο με μέτωπο προς το κέντρο κρατούν με τα δυο τους χέρια το μαντήλι
διαγωνίως,αφήνουν τα χέρια τους εμπρός και κάτω, ενώ συγχρόνως πιά-
νουν την κάτω γωνία της προηγούμενης με το δεξί χέρι και της επόμενης
με το αριστερό με αποτέλεσμα να σχηματίζεται μια σειρά από συνεχόμενα
μαντήλια από όλες τις γυναίκες στο ύψος που φτάνουν τα χέρια όταν τα
αφήνουν να κρεμαστούν προς τα κάτω. Αυτή τη θέση θα πάρουν τα χέρια,
ενώ τα πόδια θα βρίσκονται σε προσοχή. Οι Κερκυραίες σε αυτόν το χορό
τραγουδούν συνήθως το τραγούδι που αφορά στον «…Γιαννάκη».
Ο χορός έχει μουσικό μέτρο 2/4 και αποτελείται από 10 βήματα που ολο-
κληρώνονται σε 5 μουσικά μέτρα. Σε παλαιότερη καταγραφή έχει ειπωθεί
πως αυτός ο χορός ήταν σε μουσικό μέτρο 4/4 και γαμήλιος σε χαραχτή-
ρα.
«Κάτω στον Άη Γιώργη, στο κρύο το νερό,

σκοτώσαν τό Γιαννάκη, τόν ακριβόν υιό.
Τούρκοι τόν εσκοτώσαν, Ρωμιοί τόν κλέγανε,
Τα δύο του τ’ αδέλφια τόν εγυρεύανε.
Σήκω, μωρέ Γιαννάκη, να πάμε σπίτι μας,
Που κλαίει η αδελφή μας κλαίει κι η νύφη μας».
14
Τα χορευτικά βήματα του Άη -Γιώργη
Τα βήματα είναι ισόχρονα και η λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια
τεντωμένα κάτω.
1. Το δεξί πατάει με όλο το πέλμα προς τη φορά.
2. Το αριστερό σταυρώνει πάνω από το δεξί και πατάει στη φορά.
3. Το δεξί πατάει με όλο το πέλμα στη φορά, διάσταση. Ο κορμός στρέφει
στο κέντρο του κύκλου.
4. Το αριστερό έρχεται ελαφρά λυγισμένο και ακουμπάει με τα δάχτυλα
κοντά στην καμάρα του δεξιού, ενώ ταυτόχρονα ο κορμός και το κεφάλι
κάμπτονται λίγο μπροστά. Το βάρος πέφτει στο δεξί.
5. Το αριστερό στο κέντρο, ενώ ο κορμός και το κεφάλι επανέρχονται.
6. Το δεξί ελαφρά λυγισμένο ακουμπάει με τα δάχτυλα πίσω από τη φτέρ-
να του αριστερού.
7. Το δεξί πατάει με όλο το πέλμα στη φορά και λίγο πίσω στη διάσταση,
ενώ τα χέρια αιωρούνται τεντωμένα λίγο πίσω.
8. Το αριστερό σταυρώνει πάνω από το δεξί και πατάει με τα δάχτυλα, ενώ
τα χέρια αιωρούνται τεντωμένα λίγο μπροστά.
9. Το αριστερό πατάει με όλο το πέλμα αντίθετα στη φορά στη διάσταση,
ενώ τα χέρια αιωρούνται τεντωμένα λίγο πίσω.
10. Το δεξί σταυρώνει πάνω από το αριστερό και πατάει με τα δάχτυλα
ενώ τα χέρια αιωρούνται τεντωμένα μπροστά.
Γαστουριώτικος
Θεωρείται παραλλαγή του Συρτού στην Κέρκυρα. Το μουσικό μέτρο αυτού
του χορού είναι 2/4 moderato, του κερκυραϊκού αυτοκρατορικού χορού,
του Γαστουριού. Λέγεται ότι ο αυτοκράτορ (Κάιζερ) της Γερμανίας Γουλιέλ-
μος ο Β΄ κατά τη διαμονή του στην Κέρκυρα, έφτιαξε το χορό αυτόν.
Φουρλάνα
Ο συγκεκριμένος χορός είναι πολύ ζωντανός και διασκεδαστικός, και είναι
15
το καλύτερο «χορευτικό δείγμα» που αποδεικνύει την επίδραση των ιστο-
ρικών γεγονότων στη διαμόρφωση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς μέσα
από τον συγκερασμό των αναγεννησιακών – ενετικών μουσικών στοιχείων
και της παραδοσιακής κερκυραϊκής μουσικής. Το όνομά του το οφείλει
στην πόλη Φίερλι της Ιταλίας. Αποτελείται από δύο μουσικά μέρη. Ο ρυθ-
μός του είναι 2/4.
Κορακιανίτικος
Χορός της Κέρκυρας από το χωριό Κορακιάνα όπως δηλώνει και η ονο-
μασία του και χορεύεται από γυναίκες με λαβή από τον καρπό. Ο Κορακι-
ανίτικος αποτελείται από δυο μέρη και το μουσικό του μέτρο είναι δίσημο
2/4. Τα βήματα είναι 8 και γίνονται 4 δεξιά και 4 αριστερά, που ολοκλη-
ρώνονται σε 4 μουσικά μέρη.
Α) μέρος «στρωτός»
Τα βήματα του χορού:
1,2,3. Εκτελούνται τρία βήματα προς τη φορά του χορού δεξιά, αρχίζοντας
με το δεξί μας πόδι.
4. Φέρουμε το αριστερό μας πόδι στην εκβολή δεξιά ακουμπώντας το
στα δάχτυλα. Εν συνεχεία επαναλαμβάνουμε άλλα τέσσερα βήματα όμοια
προς τα αριστερά μας.
5. Το αριστερό πόδι που βρίσκεται στα δεξιά το φέρνουμε προς τα αριστε-

ρά μας.
6+7. Εκτελούμε άλλα δυο βήματα προς τα αριστερά μας.
16
8. Φέρουμε το δεξιό μας πόδι στην εκβολή αριστερά ακουμπώντας στα
δάχτυλα.
Β ΄μέρος «Πηδηχτός»
1. Φέρουμε το δεξιό πόδι προς την φορά του χορού δεξιά.

2. Φέρουμε το αριστερό πόδι προς την φορά του χορού δεξιά
3. Φέρουμε το δεξί πόδι προς την φορά του χορού δεξιά.
4. Σηκώνουμε το αριστερό μας πόδι σε άρση και συγχρόνως πηδάμε στο
δεξιό μας πόδι.
5. Φέρουμε το αριστερό μας πόδι προς τα αριστερά μας,
17
6. Σηκώνουμε το δεξιό μας πόδι σε άρση και συγχρόνως πηδάμε στο αρι-
στερό μας πόδι. Το δεύτερο τούτο μέρος εκτελείται πέντε φορές.
Κερκυραϊκός
Με την ονομασία αυτή λέμε όλους τους Συρτούς της Κέρκυρας οι οποίοι
ποικίλουν στη μελωδία τους από τόπο σε τόπο και παίρνουν διαφορετικό
όνομα. Έτσι ανάλογα με τη μελωδία και τα βήματα διακρίνονται σε: Με-
σιώτικο, Αγυριώτικο, Κατοχωρίτικο, Συννιώτικο. Γαστουριώτικο. Ο χορός
λέγεται και Ρούγα από τα λόγια του τραγουδιού που τον συνοδεύει.
«Εδώ σε τούτη τη γειτονιά στην παραπάνω ρούγα

Τη φωλιά της έκτισε μια πέρδικα μικρούλα
Πως ήθελα πολύ να την παινέψω
Με λουλούδια του Μαγιού, στεφάνι να της πλέξω
Μα αυτή είναι παινεμένη και ξακουστή
Όπου πάει κι όπου γυρίζει κι όπου σταθεί
Πέρδικα μικρή, Πέρδικά μου ζηλεμένη!»
Το μουσικό μέτρο του είναι 2/4 και εκτελείται κατά ζεύγη, που έχουν μέ-
τωπο προς τη φορά του χορού. Μπορεί να αρχίσει από απλό κύκλο και
να μετασχηματισθεί σε ζευγάρια. Τα πόδια είναι σε προσοχή. Τα ζευγάρια
ενώνουν το μέσα χέρι τους με λαβή, όπως στον Καλαματιανό και το φέρ-
νουν λυγισμένο στο ύψος και κοντά στον ώμο. Το άλλο χέρι το τοποθε-
τούν σε μεσολαβή. Μπροστά από τα ζευγάρια και σε απόσταση 2-3 μέτρα
μπαίνει ο πρωτοχορευτής ή ζευγάρι πρωτοχορευτών με την πλάτη προς
τη φορά του χορού. Ο χορός αποτελείται από 12 βήματα που εκτελούνται
ως εξής:
18
1. Το δεξί πόδι δεξιά.
2. Το αριστερό δεξιά πατώντας στα δάχτυλα.

3. Το δεξί πόδι μισό βήμα δεξιά και με την καμάρα του να αγγίζει τη φτέρνα
του αριστερού.
4. Το αριστερό δεξιά.
5. Το δεξί πόδι δεξιά πατώντας στα δάχτυλα.
6. Το αριστερό μισό βήμα δεξιά και με την καμάρα του να αγγίζει τη φτέρνα
του δεξιού.
7. Το δεξί πόδι βήμα δεξιά με ελαφρό λύγισμα στο γόνατο. Συγχρόνως το
αριστερό, με λυγισμένο το γόνατο έρχεται προς το δεξί και με την καμάρα
του να αγγίζει λίγο πιο πάνω από τον Αχίλλειο τένοντα εκείνου. Ο κορμός
και το κεφάλι κλίνουν και στρέφουν ελαφρώς αριστερά.
8. Το αριστερό πόδι βήμα πίσω, με τα δάχτυλα προς το κέντρο.
9. Το δεξί πόδι μισό βήμα πίσω και με την καμάρα του να αγγίζει τη φτέρνα
του αριστερού.
10. Το αριστερό βήμα πίσω με δάχτυλα προς το κέντρο.
11+12. Ελαφρά άρση του δεξιού μπροστά λυγισμένου και στη συνέχεια
τοποθέτηση της φτέρνας του μέσα στην καμάρα του αριστερού με ελαφριά
στήριξη στα δάχτυλά του. Το μέτωπο καθ’ όλη τη διάρκεια του χορού είναι
στραμμένο προς τη φορά. Ο κορυφαίος εκτελεί όλα τα βήματα με την πλά-
τη στραμμένη προς τη φορά. Από αυτά, τα πρώτα 1-17 βήματα προς τα
πίσω και τα υπόλοιπα 8-12, προς τα εμπρός. Ποικίλει ο χορός με βήματα
σταυρωτά, στροφές, καθίσματα και αρχίζει από το αριστερό πόδι.
Λοχίας
Πρόκειται για χορό της Κέρκυρας από το χωριό Επίσκεψη, με ομώνυμο
τραγούδι. Ο χορός αυτός εκτελείται αποκλειστικά σε γάμους ή σε ειδικές
περιπτώσεις. όπως σε βαφτίσια και το Πάσχα. Είναι χορός του τραπεζιού,
δηλαδή χορεύεται μόνο σε σπιτικά γλέντια, καθώς πίνουν και τρώνε γύρω
από τα τραπέζια. Κοντά να τελειώσει το γεύμα μια γυναίκα σηκώνεται και
αρχίζει να τραγουδά το τραγούδι που μιλάει για το φόνο ενός νεαρού λοχία
σε ένα καφενείο. Οι άλλοι τότε μπαίνουν στον κύκλο και επαναλαμβάνουν
τους στίχους. Το άσμα αυτό έχει Πελοποννησιακή καταβολή, μια και ο
19
φόνος που περιγράφεται στο ομώνυμο στιχούργημα είχε γίνει ως συμβάν
στην περιοχή της Γαστούνης. Επίσης το ίδιο χορευτικό άσμα διατηρείται
στην περιοχή της Πυλάρου Κεφαλληνίας και μάλιστα χορευόταν σε ρυθμό
του Συρτού της περιοχής αυτής. Το άσμα αυτό στην κεφαλληνιακή εκδοχή
του δείχνει πως και στην υπόθεση του δράματος του λοχία έχει κάποια
σχέση με την Κεφαλλονιά.
Μάγειρας
Τον χορό αυτόν αναφέρει ο Δημήτριος Λουκάτος σε καταγραφή που έκανε
το 1962. Προέρχεται από τους Οθωνούς της Κέρκυρας και χορεύεται προς
τιμή του μάγειρα. Όταν σηκωθούν από το γαμήλιο τραπέζι θα τραγουδή-
σουν όλοι μαζί το πρώτο χορευτικό άσμα το οποίο απαραιτήτως είναι το
«Φούστα μου μπαρμπαρέζικη, σιδεραρματωμένη, όπου σε αρματώ-
σανε δώδεκα παλικάρια…». Το άσμα τούτο χορεύεται κοντά στα τραπέ-
ζια με πρωταγωνιστές τον πρωτομάγειρα και τη νύφη, χωρίς να λαμβάνει
μέρος στο χορό ο γαμβρός. Στον μάγειρα και στη νύφη έχουν δώσει ένα
μεγάλο μαντήλι γεμάτο με κουφέτα, καρύδια, αμύγδαλα, και το χορευτικό
ζευγάρι το κρατούν από τις δυο άκρες του. Στο χορό αυτό συμμετέχουν οι
συγγενείς, ιδίως όμως τα μικρά παιδιά, που τα περισσότερα είναι πιασμένα
από τα μαντήλια ή την ποδιά της νύφης. Ο μάγειρας συνεχίζει το χορό έως
να τελειώσει το άσμα του με το στίχο «Πίνοντας τα γλυκά κρασιά …»
οπότε σκορπίζει τα κουφέτα στο πλήθος των παιδιών και καθώς εκείνα ορ-
μούν να τα συλλέξουν, ο χορός τελειώνει με ευχές και γέλια. Το χορευτικό
άσμα του Μάγειρα χορεύεται με Σταυρωτό χορό.
Φρούριο Κέρκυρας
22
Παξοί
Γιαννάκης
Ο χορός Γιαννάκης που τραγουδιέται από τους χορευτές, αφορά σε έναν
Γιαννάκη που τον σκότωσαν και τον κλαίγανε. Έχει ειπωθεί πως ο χορός
αυτός ήλθε από τους Σουλιώτες πρόσφυγες στους Παξούς και πέρασε
στην Κέρκυρα , όπου τον χορεύουν τα χορευτικά συγκροτήματα. Το μα-
ντήλι στα χέρια των γυναικών δίνει τη δυνατότητα να λικνίζονται με χάρη.
Πρόκειται για τον πανελλήνιο χορό “Κάτω στον Αη Γιώργη”
Δημοτικό θέατρο Κέρκυρας

Παραδοσιακή φορεσία Κερκυραίου
Παραδοσιακή φορεσία Κερκυραίας
Ιθακήσιες, σχέδιο Πιτσαμάνου
Γεράσιμος Πιτσαμάνος 1787 - 1825
Κεφαλονιά
Ελαιογραφία του Αργοστολίου με Τρύγο
Το Μαρκάτο του Ληξουρίου στα 1842
32
Οι παραδοσιακοί χοροί της Κεφαλονιάς
Κεφαλονιά
Ελένη Γεωργίου Λιναρδάτου

Καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής
Δ/ντρια 2ου Γυμνασίου Αργοστολίου
Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί μέρος, από την πολύχρονη μελέτη-έρευ-

να και ενασχόληση μου με τους Ελληνικούς Παραδοσιακούς χορούς και το
οποίο διαβάστηκε σε πολιτιστική εκδήλωση για τα 250 χρόνια του Αργοστο-
λίου ως πρωτεύουσα της Κεφαλονιάς, την Κυριακή 22 Ιουλίου 2007.
Οι κεφαλονίτικοι χοροί έχουν τα χαρακτηριστικά των φυσικών αντιθέσεων

του νησιού και των κατοίκων του που είναι θαλασσινοί και βουνίσιοι. Είναι
χοροί ξεχωριστοί με αργούς και γρήγορους βηματισμούς και ιδιαίτερη με-
λωδία που εκφράζει το ανήσυχο πνεύμα, τα συναισθήματα και τους καη-
μούς αυτού του τόπου, δεμένα όλα περίτεχνα σε ρυθμούς και μέτρα ελλη-
νικά, πλαισιωμένα από την έμφυτη σάτιρα του νησιού. Χορεύονται σε κάθε
στιγμή χαράς, στα πανηγύρια και τα καρναβάλια, από έμπειρους χορευτές,
αξιοποιώντας τα λαϊκά τραγούδια (δίστιχα) και τη μουσική που παίζουν
συνήθως λαϊκοί οργανοπαίχτες.Πιο παλιά τους χορούς «πήγαιναν» χωρίς
όργανα μόνο με το τραγούδι. Ένας έλεγε τα λόγια και οι άλλοι τα τραγου-
δούσαν και τα χόρευαν συγχρόνως. Τα πρώτα όργανα ήταν ποιμενικά: το
σκορτσάμπουνο και η φλογέρα και μετά ήλθαν τα βιολιά με τις κιθάρες ή
τα μαντολίνα. Οι χοροί ήταν μικτοί, με τη διάταξη άνδρας- γυναίκα πιασμέ-
νοι από το χέρι, ενώ το πρώτο ζευγάρι κρατιέται με μαντήλι για να κάνει πιο
άνετα ο πρωτοχορευτής τις φιγούρες που ήθελε.
Τα ονόματα των χορών που συναντάμε στην υπάρχουσα βιβλιογραφία

είναι πολλά, δεν είναι όμως όλα ιδιαίτεροι χοροί. Πολλά είναι ταυτόσημα
όπως π. χ. η βλάχα ή Βλαχοπούλες ή αποτελούν τοπικές παραλλαγές
ιδίου χορού όπως ο Θηνιάτικος, ο Δειλινάτικος, ο Πυλαρινός, που είναι
«Μπάλλος» στις διάφορες περιοχές.
Μπάλλος
Ο πιο γνωστός και αντιπροσωπευτικός χορός της Κεφαλονιάς, που χορεύ-
εται με ιδιαίτερη λεβεντιά, χάρη και κέφι. Είναι χορός που αναδεικνύει τις
Κεφαλονιά
33
ικανότητες όλων των χορευτών, αφού μπαίνουν να χορέψουν κάποια στιγ-
μή με τη ντάμα τους μπροστά, δηλαδή να γίνουν πρώτοι «μπροστινοί».
Είναι ιδιόμορφος χορός. Ξεκινάει σαν κυκλικός ομαδικός, μπροστά ο άν-
δρας και πίσω η γυναίκα εναλλάξ, με λαβή των χεριών από τις παλάμες,
με βήματα γρήγορα και πηδηχτά. Στη συνέχεια δίνει τη δυνατότητα σ’ ένα
ζευγάρι (συνήθως στο πρώτο) να δείξει τις χορευτικές του ικανότητες στη
μέση του ημικυκλίου, που σχηματίζουν οι υπόλοιποι χορευτές. Κάθε ζευ-
γάρι στη μέση του κύκλου προσπαθεί να δώσει τα καλύτερα δείγματα των
ικανοτήτων του στο χορό.Οι χορευτές με φιγούρες, τσαλίμια, καθίσματα
και έντονες ζωηρές κινήσεις. Οι χορεύτριες στητές, χαμογελαστές, διακριτι-
κές και λυγερόκορμες με μικρά κομψά βήματα, στροφές και ξεγελάσματα.
Και ο κύκλος να χορεύει ολόγυρα, Όλα αυτά ταυτόχρονα συνταιριασμένα,
δημιουργούν ένα πολύπλοκο αλλά εντυπωσιακό αρμονικό σύνολο. Χο-
ρεύεται με διάφορα κεφαλλονίτικα δίστιχα, 15σύλλαβα ή 13σύλλαβα ή
και 8σύλλαβα, που άλλοτε έχουν επαινετική και άλλοτε σκωπτική διάθεση
και ενώ χαρακτηρίζονται από την συντομία των λόγων τους, μέσα στον πε-
ριορισμένο χώρος της ρίμας είναι περιγραφικά, εκφραστικά και πικάντικα.
Για το Μπάλλο έχουν γραφτεί πολλά και θα γραφτούν στο μέλλον ακόμη
περισσότερα. Το μόνο σίγουρο πάντως είναι ότι είναι π χορός της καρδιάς
του Κεφαλονίτη. Ο χορός που ανεβαίνει το κέφι, δημιουργεί ψυχική και
σωματική ευφορία και σ’ αυτούς που χορεύουν και σ’ αυτούς που πα-
ρακολουθούν και παρουσιάζει ένα ξεχωριστό, κεφάτο και εντυπωσιακό
αποτέλεσμα.
Μέρμηγκας
Είναι η κεφαλονίτικη παραλλαγή του «Επιλήνιου» χορού των Αρχαίων
Ελλήνων. Χορεύεται σ’ όλη την Κεφαλονιά με μικρές τοπικές παραλλαγές
στα λόγια του τραγουδιού ή στα βήματα. Είναι ένα παγκεφαλληνιακό και
περίπου πανελλήνιο χορευτικό τραγούδι με προσωποποίηση του Μέρ-
μηγκα- αμπελουργού- τρυγητή- ζευγά. Ο χορός συναντάται και ως «Κου-
τσός-σταματιστός» και έχει λαβή από τους ώμους.
Μανέττας
Κεφαλονίτικη παραλλαγή του τραγουδιού ή της ρίμας, που κατάγεται από
τα νησιά του Αιγαίου. Ο χορός έχει λαβή χιαστί και χορεύεται σε μονό και
34
διπλό κύκλο. Αναφέρεται σε μια ιστορία νησιώτικη και συγκινητική, που
Κεφαλονιά
έχει για υπόθεσή της, την αιώνια ιστορία της συκοφαντημένης γυναίκας,
που η τιμιότητα της την κάνει θύμα στη διαβολή. Έπειτα η τυφλή ζήλεια
του ξενιτεμένου συζύγου, φέρνει την καταστροφή, ανεπανόρθωτη πια,
όταν τελικά φανερώνεται η αλήθεια.
Γύρες
Μικτός χορός. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες εναλλάξ και λαβή από
τους ώμους. Είναι ο χορός που κινδύνευσε να χαθεί στη λήθη του χρόνου.
Τον θυμόντουσαν σαν όνομα. Όταν πρωτάρχισα την έρευνα των Κεφαλο-
νίτικων χορών συχνά άκουγα: «Μωρέ χορεύανε κι έναν άλλο χορό, τις
Γύρες. Ήταν πολύ όμορφος»
Κανείς όμως δε θυμόταν τα βήματα. Ούτε στο Αργοστόλι ούτε στο Λη-
ξούρι και στα χωριά τους. Κι αυτό γιατί χορευόταν στη νότια Κεφαλονιά.
Η επιμονή και η αγωνία μου να μη χαθεί ο χορός, η συνεχής έρευνα και
η συμμετοχή μου σε λαϊκά πανηγύρια με οδήγησαν τελικά και με τη βο-
ήθεια της τύχης στον άνθρωπο που θυμόταν τα βήματα, όπως τα χόρευε
ο πατέρας και ο «νόνος» του. Μου τα έδειξε. Τα χορέψαμε μαζί. Μετά τα
πρωτοδίδαξα στους χορευτές του πολιτιστικού Συλλόγου «ΜΠΑΛΛΟΣ»
και τα πρωτοχορέψαμε στην Πλατεία του Αργοστολίου στις Αποκριές του
1986. Ακολούθως εκτός Κεφαλονιάς πρωτοχορεύτηκαν στην έκθεση
PHILOXENIA Θεσσαλονίκης (23-27 Απριλίου 1986) με το παιδικό χορευτι-
κό τμήμα του Δήμου Αργοστολίου, του οποίου ήμουν δασκάλα. Σήμερα
ο χορός χορεύεται απ’ όλα τα χορευτικά συγκροτήματα και αυτό μου δίνει
ιδιαίτερη χαρά και ικανοποίηση.
Βλαχοπούλες.
Είναι ο τοπικός Καλαματιανός σε ρυθμό 7/8. Χορεύεται σε απλό κύκλο και
σε ζευγάρια. Είναι όμορφος και ζωηρός χορός με λαβή των χεριών από τις
παλάμες.
Κουτσός
Χορεύεται μικτά (άνδρας – γυναίκα) με λαβή των χεριών από τις παλάμες.
Το όνομά του οφείλει στο χαρακτηριστικό βηματισμό του πρώτου μέρους
Κεφαλονιά
35
του χορού, που είναι αναπηδήσεις με άρση του ποδιού (δεξιού-αριστερού)
λυγισμένου στο γόνατο (σαν κουτσό). Τον συναντάμε και ως «Από λαγκά-
δι» από τα λόγια του τραγουδιού.
Σταυρωτός Πυλάρου
Χαρακτηριστικός χορός της περιοχής που πήρε το όνομά του από τα βή-
ματα που είναι στο πρώτο και δεύτερο μέρος του χορού σταυρωτά πίσω.
Διάταξη χορευτών άνδρας- γυναίκα. Λαβή απ’ τους ώμους.
Ρόιδω
Ζωηρός και κεφάτος χορός που πήρε το όνομά του από το ομώνυμο
τραγούδι. Λαβή των χεριών από τις παλάμες με λυγισμένους τους αγκώ-
νες. Η διάταξη των χορευτών είναι η γνωστή στους κεφαλονίτικους χορούς
(άνδρας- γυναίκα). Κοινό επίσης χαρακτηριστικό τα δυο μέρη βημάτων (Α
και Β μέρος).
Μπαρμπούνι (ή Μπαρμπουνάκι)
Πολύ ζωηρός και ιδαίτερος χορός της περιοχής Παλικής –Ληξουρίου. Λέ-
γεται και «Μπάλλος του Ληξουρίου». Μοιάζει στο ξεκίνημά του με το
Μπάλλο. Η διαφορά είναι στα τσαλίμια του δεύτερου μέρους. Είναι ο χο-
ρός που δίνει τη δυνατότητα στον πρωτοχορευτή να κάνει πολλές φιγού-
ρες και «τσακίσματα» και να δείξει τη λεβεντιά και τις ιδιαίτερες χορευτικές
του ικανότητες. Και ακόμη να χορέψει με πολλές ντάμες, επιλέγοντας κάθε
φορά διαφορετική.
Διβαράτικος
Είναι ο χορός που χορεύεται πιο πολύ, μετά τον Μπάλλο. Γι’ αυτό τον
άφησα τελευταίο. Είναι κι’ αυτός από τους πιο αγαπημένους χορούς των
Κεφαλονιτών για το μπρίο και την όμορφη μουσική εναλλαγή του. Χορεύ-
εται κι’ από τα δύο φύλα, «άλυσση» όπως ο Μπάλλος. Λαβή από τις πα-
λάμες χαμηλά και στην κατάληξη της μουσικής φράσεως με λυγισμένους
τους αγκώνες. Τον συναντάμε και ως «Κάτου στο γιαλό» από τα λόγια
του τραγουδιού, αλλά και ως «Συρτό» παρότι δε θυμίζει τον Πανελλήνιο
Συρτό, παρά μόνο σε μερικούς στίχους του τραγουδιού.
36
Παραπάνω έγινε αναφορά μόνο στους γνωστούς παραδοσιακούς χορούς
Κεφαλονιά
της Κεφαλονιάς, οι οποίοι χορεύονται σε κάθε εκδήλωση και σε κάθε στιγ-

μή χαράς και κεφιού των κατοίκων της. Υπάρχουν όμως κι άλλοι χοροί,
που είναι υπό έρευνα και διασταύρωση των υπαρχόντων στοιχείων. Και
βέβαια δεν αναφέρθηκα στους Αποκριάτικους χορούς. Στο γραφικό Γαϊτα-
νάκι και τις ποικιλίες του, στις Καντρίλιες- Λαντσιέρες με τις υποκλίσεις και
τις φιγούρες τους, στις μάσκαρες και τους μιμητικούς χορούς, που και αυτοί
είναι παραδοσιακοί, αφού ό, τι υπάρχει σ’ ένα τόπο και αναβιώνεται στις
εκδηλώσεις του, είναι η γνήσια παράδοση του και στεκόμαστε σιμά της με
συγκίνηση και σεβασμό.
Αργοστόλι, Cook, 1853

Παραδοσιακές φορεσιές Κεφαλονιάς
Παναγία των Ορόγγων. Εκκλησία του 1600, Παλική
Ανεμόμυλοι 1936
Λευκάδα
48
Λευκάδα
Λευκάδα
Η Λευκάδα γειτνιάζει με την Ήπειρο και την Στερεά Ελλάδα, γι’ αυτό στους
χορευτικούς σκοπούς της υπάρχει ένας ηρωικός τόνος που είναι κληρονο-
μιά από τους κλέφτες και τους αρματωλούς, που ξαπόσταιναν για χρονικά
διαστήματα στο νησί αυτό. Στην πληθώρα των χορευτικών ασμάτων αλλά
και στα τραγούδια της τάβλας της Λευκάδας βρίσκουμε στίχους και λέξεις
που αφορούν στην κλεφτουριά και στους αγώνες των υπόλοιπων Ελλή-
νων ενάντια στον Τούρκο κατακτητή. Χαρακτηριστική φράση – μαρτυρία
είναι και το γνωστό κλέφτικο, τραγούδι της τάβλας που λέει:
Σαν πας, πουλί μου, στη Φραγκιά, σαν πας στην Άγια Μαύρα,
Χαιρέτα μας την κλεφτουριά, το δόλιο Κατσαντώνη.
Πες του να κάτσει φρόνιμα, καλά ταπεινωμένα.
Έτσι στην λευκαδίτικη λαογραφική μάζωξη βρίσκουμε ποικίλα στοιχεία

τόσο του Επτανησιακού πολιτισμού, όσο και στοιχεία από την υπόλοιπη
Ελλάδα. Θα μπορούσε να πει κανείς πως η Λευκάδα, και κατά συνέπεια η
λαογραφική της εξέλιξη μέσα στο χρόνο, αποτελεί ένα καλό αντικείμενο
μελέτης για να διαπιστώσει κανείς πως αφομοιώθηκαν διάφορα στοιχεία
στο λαό και πως παρουσιάζονται μέσα στο κοινωνικό πολιτιστικό σημερινό
γίγνεσθαι. Πάντως, στη Λευκάδα οι περισσότεροι χοροί είναι διπλοί και
αυτό χαρακτηρίζει τη μουσική χορευτική λαογραφία και τις επιρροές που
δέχτηκε το νησί τόσο από τη μεριά της Ανατολής, όσο και της Δύσης.
Είναι γεγονός πως η Λευκάδα αποτελεί τον πιο κοντινό κρίκο της επαφής
των Επτανήσων με τη μητέρα Ελλάδα και όπως έχει ειπωθεί παραπάνω οι
χοροί της έχουν μια Ηπειρώτικη καταβολή, λόγω που το νησί αυτό γειτνιά-
ζει με αυτό το γεωγραφικό διαμέρισμα της Ηπείρου. Οι βασικότεροι χοροί
της είναι ο επτάσημος συρτός (7/8), ο τσάμικος σε εξάσημο (6/4 ή 6/8), ο
τοπικός μπάλλος σε δίσημο ή τετράσημο ρυθμό .(2/4 ή 4/4), και ο Θεια-
κός που παρουσιάζεται ως διμερής χορός, χορός όπως στα τρία σε ρυθμό
τετράσημο, ο σταυρωτός σε τετράσημο (4/4).
Χαρακτηριστικό στους λευκαδίτικους χορούς είναι το διμερές μέρος ετερο-

Λευκάδα
49
μετρικών χορευτικών μουσικών τύπων που δείχνουν το μπόλιασμα διαφο-
ρετικών πολιτιστικών στοιχείων από τα γειτονικά μέρη. Επιπλέον οι χοροί
λεμονιά , καραβάκι , μπαρμπουνάκι είναι χοροί διμερείς και εναλλάσ-
σουν τα πρώτα μέρη τα οποία δομούνται με βάση το μοτίβο του χορού
τα τρία πάσα και το δεύτερο μέρος με βάση το μοτίβο του επτάσημου
ρυθμού.
Ο διμερής χορός Γιάννης ο Μαραθιανός ή Μπερατιανός, ο οποίος πήρε

το όνομά του από την υπόθεση του ποιητικού κειμένου του χορού, στην
πρώτο μέρος οι χορευτές πατούν σε ρυθμό επτάσημου συρτού και στο
δεύτερο μέρος πατούν σε μέτρο 6/4, σκοπό του τοπικού τσάμικου.
Μέσα στην χορευτική ποικιλία και ιδιαιτερότητα των λευκαδίτικων χορών,

ανήκει και το οργανικό μέρος σε ρυθμό (2/4) που παίζεται στους γάμους, η
λεγόμενη πατινάδα του γάμου. Αρχικά δεν χορευόταν αλλά στη συνέχεια
επικράτησε μια χορευτική εικόνα που γίνεται η είσοδος για τους υπόλοι-
πους χορευτικούς σκοπούς της Λευκάδας. Στα πανηγύρια, στις πολιτιστικές
εκδηλώσεις, στις κοινωνικές και ψυχαγωγικές συνεστιάσεις που ο χορός
κατέχει την πρώτη θέση έκφρασης, παρελαύνουν τα χορευτικά άσματα και
οι χοροί τους, Μπάλλος, Σταυρωτό, Συρτός και Τσάμικος. Μελετώντας
τους χορευτικούς σκοπούς της, ιδιαίτερος χορός και βασικός του νησιού
είναι ο Λευκαδίτικος Μπάλλος, που το χαρακτηριστικό του είναι πως στο
τέλος μεταβάλλεται σε μορφή συρτού καλαματιανού.
Μπάλλος
Αποτελεί παραλλαγή χορευτική και μελωδική των νησιωτικών μπάλλων,
50
παρουσιάζεται δε στο ρυθμό των 4/8 με γρήγορη χρονική αγωγή. Το ιδι-
Λευκάδα
αίτερο χαρακτηριστικό αυτού του χορού είναι πως στο τέλος μεταβάλλεται
σε 7/8 και γίνεται συρτός καλαματιανός. Η μεταβολή αυτή δε συναντάται
σε κανέναν Μπάλλο νησιωτικών περιοχών. Χορεύεται στη Λευκάδα από
άνδρες και γυναίκες. Η λαβή είναι από τις παλάμες με λυγισμένους τους
αγκώνες. Ο χορός έχει δύο μέρη.
Μέρος Α΄, με λαβή

Χορεύονται 4 φορές τα βήματα του Καλαματιανού σε κύκλο.
Μέρος Β΄, ελεύθερα

Οι άνδρες έχουν τα χέρια πίσω από τη μέση.
Αρχική Θέση: Το δεξί σταυρώνει στο αριστερό και ακουμπά κάτω στη μύτη.
1: Κίνηση του δεξιού ποδιού και ελαφρό κτύπημα μ’ αυτό του εδάφους
από πίσω προς τα εμπρός και άρση με μέτωπο του σώματος προς τα αρι-
στερά.
2: Αναπήδηση στο αριστερό πόδι με αιώρηση του δεξιού ποδιού και συγ-
χρόνως στροφή του σώματος δεξιά.
3: Το δεξί πόδι κάτω.
4: Το αριστερό εκτελεί την κίνηση 1.
5: Το αριστερό εκτελεί την κίνηση 2.
6: Το αριστερό πατά κάτω.
Τα βήματα αυτά επαναλαμβάνονται συνολικά 9 φορές. Στη συνέχεια ακο-
λουθεί καλαματιανός και μετά τα ελεύθερα βήματα και πάλι.
Διαμάντω
Πρόκειται για χορό της περιοχής Καρυά της Λευκάδας, Είναι πηδηχτός που
μοιάζει με το Τσάμικο, γνωστό σε όλη την Ηπειρωτική Ελλάδα και στην Πε-
λοπόννησο. Ο χορός αυτός είναι προσαρμοσμένος στο ρυθμό 6/4= 3+3.
Είναι φανερό πως είναι μια παραλλαγή του Τσάμικου.
Θειακός
Βασικά αυτός ο χορός είναι διαδεδομένος στα Επτάνησα και στην Ήπει-
ρο. Το όνομά του μας φανερώνει πως εισήχθη προφανώς από την Ιθάκη.
Υπάρχει και η εκδοχή πως ο χορός αυτός προέρχεται από κάποια οικογέ-
νεια που είχε το όνομα Θειακού. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες που
Λευκάδα
51
είναι ανακατεμένοι σε ανοιχτό κύκλο, με κράτημα των χεριών από τις πα-
λάμες και λυγισμένους τους αγκώνες. Πρόκειται για διπλό χορό. Δηλαδή
έχει δυο μέρη τα οποία εναλλάσσονται σε δίσημο 2/4 ρυθμό σε δυο δι-
αφορετικές όμως ταχύτητες. Στο πρώτο μέρος η αγωγή της μουσικής είναι
μέτρια, όπως και το χορευτικό μοτίβο, που μοιάζει με εκείνο του Συρτού.
Περιλαμβάνει δέκα κινήσεις , οι οποίες πραγματοποιούνται σε τέσσερα
μουσικά μέτρα, από τρεις κινήσεις στα δύο πρώτα και από δυο κινήσεις
στο τρίτο και στο τέταρτο. Στο δεύτερο μέρος η μουσική αγωγή είναι γρή-
γορη και το μοτίβο του χορού περιλαμβάνει έξι κινήσεις που πραγματο-
ποιούνται σε δυο μουσικά μέτρα, τρεις σε κάθε μέτρο. Σύμφωνα με τον
καταγραφέα, Σπύρο Περιστέρη, στα 1967, ο χορός αυτός θα μπορούσε
να αποδοθεί με το μουσικό μέτρο 6/8 σε δυο κινήσεις εκτελούμενος. Ο
μουσικός τρόπος του χορού αυτού και των δυο μερών του έχουν συνδεθεί
με τον διατονικό τρόπο του ρε.
Ο Ιωάννης Κόκκινος, «Ελληνικοί χοροί. Ιστορικοί εξέλιξη και μουσικοκι-

νητική ανάλυση» Θεσσαλονίκη 1987, λέει, πως το μουσικό μέρος του
Θειακού είναι δίσημο. Αποτελείται από δυο μέρη, το αργό και το γρήγορο.
Τα βήματα του πρώτου μέρους είναι 12 σε 4 μέτρα και του δεύτερου 6
σε 2 μέτρα
Καραβάκι
Το Καραβάκι είναι διπλός συρτός χορός της Λευκάδας. Ο πρώτος χορός
είναι προσαρμοσμένος στο ρυθμό των 4/4 και σε μέτρια χρονική αγωγή
και ο δεύτερος στο ρυθμό των 7/8 στον τρόπο του Καλαματιανού.
Λεμονιά
Ο χορός αυτός λέγεται και Καθιστός λόγω των καθιστών κινήσεων των χο-
ρευτών που κάνουν σε ορισμένα χρονικά σημεία, όταν εκτελούν τον χορόν
αυτό. Είναι και αυτός χορός διπλός και το πρώτο μέρος του είναι σε χρόνο
4/4, και το δεύτερο είναι 7/8. Φαίνεται πως ο χορός αυτός προέρχεται από
την ηπειρωτική Ελλάδα.
Λευκαδιτισα Νύφη, της Marie Scavai
Η Σαπφώ στα βράχια του Λευκάτα, πριν ριχτεί στο κενό
54
Λευκαδίτικος
Λευκάδα
Χορός που ο ρυθμός του εναλλάσσεται μεταξύ απλού και σύνθετου. Δη-
λαδή αποτελείται από ένα αργό μέρος όμοιο με το Χασάπικο, και ένα αργό
μέρος όμοιο με το Χασαποσέρβικο. Το μέτρο του είναι 2/4 και 7/8 και το
πιάσιμο των χορευτών γίνεται από τους ώμους.
Μηλιά
Γυναικείος χορός της Λευκάδας που σήμερα έχει καθιερωθεί να χορεύεται
από άνδρες.
Έχει πάρει το όνομά του από τα λόγια του τραγουδιού με το οποίο χορεύ-
εται. Με τα ίδια βήματα χορευόταν και το τραγούδι «Σε λαγκάδι σε βου-
νό». Την ίδια περίπτωση αυτού του χορού τη βρίσκουμε και σε περιοχές
της Κεφαλληνίας. Είναι χορός που συνηθίζεται να χορεύεται σε πανηγύρια,
σε γάμους και σε ώρες χαράς. Παλαιότερα οι γυναίκες τον χόρευαν χωρίς
όργανα, αλλά τον τραγουδούσαν όλες μαζί. Στην Λευκάδα ο χορός αυ-
τός παρουσιάζεται διπλός, όπως και οι υπόλοιποι του νησιού. Δηλαδή
το πρώτος μέρος που ανήκει στην κατηγορία των συρτών χορών είναι σε
ρυθμό 4/4, και το δεύτερο μέρος σε ρυθμό 7/8 με τη μορφή του Συρτού
Καλαματιανού.
Ο χορός αποτελείται από 2 μέρη:

Μέρος Α΄
1: Το δεξί προς τη φορά σουστάροντας.
2: Το αριστερό προς τη φορά σταυρωτά πίσω από το δεξί.
3: Το δεξί πατάει στη φορά σουστάροντας.
4: Το αριστερό σταυρώνει λίγο πάνω από το δεξί και πατάει στα δάχτυλα,
ενώ το δεξί κάνει ανάπαλση.
5: Το αριστερό σουστάρει και πατάει αντίθετα στη φορά.
6: Το δεξί σταυρώνει λίγο πάνω από το αριστερό και πατάει στα δάχτυλα,
ενώ το αριστερό εκτελεί ανάπαλση.
7: Το δεξί πατάει στα δάχτυλα λίγο πίσω, ενώ το αριστερό έρχεται ελαφρά
λυγισμένο δίπλα στο δεξί.
8: Το αριστερό σταυρώνει πίσω από το δεξί και πατάει στα δάχτυλα, ενώ
το δεξί ανασηκώνεται.
9: Το δεξί πατάει μπροστά στη θέση του, ενώ το αριστερό πίσω, αναση-
κώνεται.
10: Το αριστερό πατάει με όλο το πέλμα στο κέντρο.
11-12: Το δεξί σταυρώνει λίγο πάνω από το αριστερό και πατάει με τα δά-
χτυλα στο κέντρο του κύκλου, ενώ το δεξί παραμένει στη θέση του μπρο-
στά, σταυρωμένο. Εκτελούμε ταυτόχρονα σουστάρισμα στο αριστερό.
Λευκάδα
55
13: Το δεξί σταυρώνει πίσω από το αριστερό και πατάει με όλο το πέλμα.
14: Το αριστερό σταυρώνει πίσω από το δεξί και πατάει με όλο το πέλμα.
15: Το δεξί πατάει στη φορά με όλο το πέλμα στη διάσταση.
16: Το αριστερό σταυρώνει λίγο πάνω από το δεξί και πατάει με τα δάχτυ-
λα
17: Το αριστερό πατάει αντίθετα στη φορά με όλο το πέλμα σε διάσταση.
18: Το δεξί σταυρώνει λίγο πάνω από το αριστερό και πατάει στα δάχτυ-
λα.
Μέρος Β΄
1: Το δεξί πόδι στη φορά, ενώ το αριστερό έρχεται λυγισμένο δίπλα του.
2: Το αριστερό πατάει με τα δάχτυλα στη θέση του, ενώ το δεξί ανασηκώ-
νεται.
3: Το δεξί με όλο το πέλμα μπροστά στη θέση του, ενώ ανασηκώνεται η
φτέρνα του αριστερού.
4: Το αριστερό πατάει με όλο το πέλμα στο κέντρο, ενώ το δεξί έρχεται σε
άρση λυγισμένο και σταυρώνει πίσω του.
5: Το δεξί πίσω, στα δάχτυλα.
6: Το αριστερό πίσω, στα δάχτυλα.
7-12: Τα αντίστοιχα βήματα του Καλαματιανού.
56
Μπαρμπούνι ή Μπαρμπουνάκι
Λευκάδα
Το Μπαρμπουνάκι είναι και αυτός διπλός χορός. Ο πρώτος σε ρυθμό 4/4

και ο δεύτερος σε ρυθμό 7/8.
Ο ίδιος χορός διατηρείται στην περιοχή της Παλικής στην Κεφαλλονιά και
μάλιστα τον αποκαλούν Μπάλλο του Ληξουρίου.
Στητός
Ο χορός αυτός λέγεται και Κοφτός, επειδή οι χορευτές κάνουν απότομη
στάση ακολουθώντας τη μελωδία, η οποία σε κάποιο σημείο σταματάει
ξαφνικά. Δηλαδή το απότομο κόψιμο (σταμάτημα) της μουσικής και του
χορού συγχρόνως στο 10ο βήμα, ως επίσης η ευθυτενής θέση που παίρνει
το σώμα στο ίδιο βήμα με μια κρούση των παλαμών (τα χέρια στο ύψος
του λαιμού). Τα χέρια είναι πιασμένα από τον καρπό στο ύψος των ώμων,
λυγισμένα στους αγκώνες και τα πόδια σε προσοχή. Το κοφτό μέρος επα-
ναλαμβάνεται στα βασικά βήματα , δηλαδή στη δεύτερη δωδεκάδα. Σε
κάθε 12αρι , στο 7ο βήμα πηδάνε και χτυπάνε τα χέρια τους. Φαίνεται πως
είναι επηρεασμένος από τον Κοφτό της Ηπείρου. Χορεύεται από άνδρες
και γυναίκες. Το μουσικό μέτρο του χορού είναι 4/4 με γρήγορη μουσική
αγωγή. Η μελωδία του ανήκει στον τρόπο του Φα και του ρε. Ορισμένοι
μελετητές θέλουν τον Στητό ή Κοφτό να είναι μια παραλλαγή του Συρτού
που χορεύεται στην Λευκάδα. Επίσης, αναφέρεται πως ο Στητός είναι είδος
Καλαματιανού.
Α΄ μέρος
1. Έως 7ο βήμα: Εκτελούμε τα πρώτα βασικά βήματα του καλαματιανού
με το δεύτερο βήμα προς την φορά και πίσω του δεξιού.
Το 7ο βήμα είμαι με τα δάχτυλα προς το κέντρο του κύκλου.
8. Φέρουμε το αριστερό πόδι προς την φορά του χορού περνώντας το
πίσω από το δεξιό και με την φτέρνα εμπρός. Το μέτωπο του σώματός μας
ολοκλήρου είναι προς τα αριστερά.
10. και το 12 βήμα: Το ίδιο επαναλαμβάνεται και προς τα αριστερά. Το
μέτωπό του σώματος μας εδώ είναι προς τα δεξιά.
Κατά την εκτέλεση των 12 αυτών βημάτων τα χέρια μένουν στην αρ-
χική θέση.
Λευκάδα
57
Β΄ μέρος
1. Έως 6ο βήμα: Όπως και τα προηγούμενα, του πρώτου μέρους.
7. Πηδάμε στα δυο πόδια που είναι ενωμένα και με μέτωπο προς το κέ-
ντρο.
8. Πηδάμε στο αριστερό μας πόδι και στην ίδια θέση που βρισκόμαστε
έχοντας το δεξιό σηκωμένο και λυγισμένο στο γόνατο.
9. Πατάμε στο δεξί πόδι και σηκώνουμε το αριστερό.
10. Κατεβάζουμε και το αριστερό μας πόδι, κάτω με δύναμη, και το το-
ποθετούμε κοντά στο δεξιό στην προσοχή, ενώ συγχρόνως χτυπούμε μια
φορά παλαμάκια με τα χέρια στο ύψος του λαιμού.
11. και 12. Δεν εκτελούμε κανένα βήμα. Είναι χρόνοι νεκροί.
Στα βήματα του Β΄ μέρους και από το 7ο μέχρι το 10ο ή 12ο, ο πρώτος
μπορεί να τα εκτελέσει παίρνοντας μέτωπο προς τον δεύτερο ο οποίος
γυρίζει και αυτός προς το μέρος του πρώτου. Ο χορός επαναλαμβάνε-
ται από το πρώτο μέρος.
Τρεις γύροι
Στο εθιμικό του λευκαδίτικου γάμου ο κάθε καλεσμένος πρέπει να χορέψει
τρεις γύρους. Αυτό βέβαια συνέβαινε λίγες δεκαετίες πίσω. Έπρεπε όλοι οι
παρευρισκόμενοι να συγχορέψουν με τους νεόνυμφους, χορούς, καλου-
μένους Τρεις Γύρους, τραγουδώντας δυνατά και ζωηρά ένα πεντάστιχο
«Έχω γιο, κάνω χαρά…»
Λευκαδίτικες φορεσιές
Λευκαδίτικες φορεσιές
Ζάκυνθος
66
Ζάκυνθος
Ζάκυνθος
Η Ζάκυνθος, νησί με πλούσια μουσική και πολιτιστική παράδοση, φέρει

στους χορούς της αρκετά έκδηλα στοιχεία παρμένα από τον δυτικό πολιτι-
σμό, ιδίως από την Ιταλία, λόγω που οι Ζακυνθινοί είχαν αναπτύξει πολιτι-
στικές και εμπορικές επικοινωνίες. Βέβαια, όπως και τα άλλα Επτάνησα, το
νησί αφομοίωσε αρκετά στοιχεία από τις ξενικές κατακτήσεις (Ενετοκρατία-
Αγγλοκρατία) αλλά διατήρησε και στοιχεία ελληνικά και αρχαιοελληνικά
στην χορευτική παράδοση.
Στο νησί υπάρχουν ποικίλα φωνητικά και χορευτικά άσματα, όπως οι αρέ-
κιες, που σύμφωνα με κάποιους μουσικολόγους έχουν ρίζα στην Αρχαία
και Βυζαντινή Ελλάδα. Τα αγροτικά τραγούδια είναι σε γρήγορο δίσημο
ρυθμό (2/4) και κινούνται πάντα σε ματζόρε τρόπο. Τα χορευτικά άσματα
χορεύονταν σε πολλά χωριά του νησιού με τα παραδοσιακά ταμπουρλονι-
άκαρα (νταούλι και πίπιζα), ενώ στη πόλη με βιολί, ακορντεόν, κιθάρα και
μαντολίνο.
Στη Ζάκυνθο όπως και στην Κεφαλληνία, παρόλο που δέχτηκε τις πολιτι-
στικές επιδράσεις των Δυτικών, ιδίως στους χορούς, όπως πόλκα, βαλς,
ταγκό, μαζούρκα, καντρίλιες, χοροί που χορεύονταν στα σαλόνια της αρι-
στοκρατίας, και στις πλατείες των πόλεων, στα χωριά και ιδίως στα ορεινά
διατηρήθηκαν οι παραδοσιακές φόρμες του πολιτισμού των. Σε αυτή τη
διάσωση και διατήρηση του λαϊκού χορευτικού στοιχείου και όχι μόνο,
βοήθησε η κατώτερη κοινωνική τάξη (ποπολάροι), μία από τις τρεις που
είχαν τα νησιά μας, και που συνεκτικός κρίκος μεταξύ των μελών της ήταν
η μουσικο-χορευτική παράδοση.
Τα πιο γνωστά και δημοφιλή χορευτικά μοτίβα στη Ζάκυνθο είναι το δί-
σημο και το τετράσημο, πάνω στα οποία είναι τονισμένα σχεδόν όλοι οι
χοροί του νησιού. Οι πιο χαρακτηριστικοί χοροί της Ζακύνθου είναι, ο
Συρτός Ζακυνθινός (2/4) που τον βρίσκουμε με αρκετές παραλλαγές από
χωριό σε χωριό. Στα ορεινά χωριά είναι πιο αργός κινητικά, αντίθετα, πιο
γρήγορος προς τα νότια μέρη του νησιού. Η Άμοιρη σε μουσικό χρόνο
(2/4) σατιρικό κυκλικός χορός που τον χόρευαν ιδίως στα καρναβάλια, ο
Σταυρωτός που είναι μια παραλλαγή του συρτού. Ο Κυνηγός που συνο-
Ζάκυνθος
67
δευόταν από το ομώνυμο πανελλήνιο άσμα και ο Μεγάλος Ζακυνθινός
ή Γέρανος, που τον προτιμούσαν οι ανώτερες κοινωνικές τάξεις του νησιού
(ευγενείς και αστοί).
Σημαντικός είναι ο χορός Γιαργητός, που τον χαρακτηρίζει το δρώμενο και
η διμερής χορευτική φόρμα.
Συρτός Ζακύνθου (Στρωτός)

Θεωρείται ο πιο αντιπροσωπευτικός λαϊκός χορός της Ζακύνθου και είναι
πολύ αγαπητός στους Ζακυνθινούς της υπαίθρου. Η μουσική του έχει μια
ιδιαίτερη χάρη που εκφράζει την καλλιτεχνική ψυχοσύνθεση και το ταμπε-
ραμέντο του Ζακυνθινού.
Παλιά τον χόρευαν με τα ταμπουρλονιάκαρα. Τον χορεύουν και σήμερα

στις κοινωνικές εκδηλώσεις τους οι κάτοικοι της Ζακύνθου και κοσμούν τη
μουσική του με διάφορα τραγούδια. Τα ταμπουρλονιάκαρα τα αντικατέ-
στησαν, το βιολί, το ακορντεόν, η κιθάρα και το μαντολίνο.
Συρτός γυναικείος Ζακύνθου

Πρόκειται για τον Συρτό της Ζακύνθου αλλά σε πιο αργή κίνηση και ρυθμό
και χορεύεται αποκλειστικά από γυναίκες. Χορεύεται στο χωριό Μαριές και
στα γύρω κοντινά με αυτό χωριά.
Συρτός Ζακύνθου (Τσακιστός)

Πρόκειται για παραλλαγή του Συρτού Ζακύνθου, που την ονομασία του
πήρε από το τσάκισμα που κάνουν οι χορευτές στην κίνησή τους, όταν
χορεύουν πάνω σε ορισμένα λαϊκά και αγροτικά τραγούδια. Η χορευτική
κυρίως αυτή παραλλαγή χορεύεται κυρίως στο χωριό Μαριές.
Σταυρωτό Ζακυνθινός
Πρόκειται για τον Συρτό χορό της Ζακύνθου. Διαφοροποιείται στις χορευτι-
κές κινήσεις του στη λαβή των χεριών και στο ρυθμό που είναι πιο αργός.
Χορευόταν στο βόρειο μέρος του νησιού και ιδίως στο Καταστάρι. Παλιά
τον έπαιζαν με τα ταμπουρλονιάκαρα και σήμερα με τις λαϊκές ορχήστρες.
Είναι καθαρά ερωτικός χορός. Το πιάσιμο των χορευτών είναι τέτοιο που
τους επιτρέπει να δημιουργούν διπλό κύκλο, που οι πίσω χορευτές που
είναι άνδρες μπορούν να μπαίνουν και να βγαίνουν στον μπροστινό κύκλο
68
που αποτελείται από γυναίκες. Σε αυτό το «πλέξιμο», χαρακτηριστική εί-
Ζάκυνθος
ναι η κίνηση του δεξιού ποδιού και το στιγμιαίο σταμάτημα όταν κλείνει ο
χορός και έχει πλεχτεί ο διπλός κύκλος.
Αμάραντος
Χορευτικό άσμα της Ζακύνθου που αφορά στο φυτό αμάραντος. Συναντά-
ται και στο γειτονικό νησί, της Κεφαλληνίας στο ρυθμό του Συρτού και του
Σταυρωτού.
Άμοιρη
Πρόκειται για μιμητικό χορό στο ρυθμό του Σταυρωτού. Τον χορόν αυτό
διέσωσε ο Άγγελος Βισβάρδης, στο απομονωμένο ορεινό χωριό του Αγί-
ου Λέοντος. Χορευόταν αρχικά μόνο από άνδρες κατά την περίοδο των
αποκριών.
Είναι χορός μιμητικός και σατιρικός χωρίς συνοδεία οργάνων. Το άσμα του
χορού αναφέρεται σε μια κοπέλα που παραστράτησε και κλαίει τη μοίρα
της. Το ρόλο αυτόν τον παίζει ο κορυφαίος του χορού που στα παλιά
Ζάκυνθος
69
χρόνια ήταν άνδρας μια και η θέση της γυναίκας σε αυτές τις εκδηλώσεις
ήταν απούσα. Κλαίει και κάνει θρηνητικά επιφωνήματα a piacere και όταν
σταματά επαναλαμβάνουν όλοι οι χορευτές τον ίδιο στίχο ρυθμικά με το
τέμπο των κινήσεων, που είναι κτύπημα στο πρόσωπό και τους μηρούς
των και εκφωνούν και αυτοί θρηνητικά επιφωνήματα. Συνεχίζεται δε και
τελειώνει με τον ίδιο τρόπο.
Ο χορός της Άμοιρης είναι ένα σπουδαίο λαογραφικό κατάλοιπο των χρό-
νων της Διονυσιακής λατρείας. Θυμίζει έντονα χορό από την αρχαία ελλη-
νική τραγωδία.
Ποτάμι Αγίου Χαραλάμπους, 1863

70
Η ΑΜΟΙΡΗ
Ζάκυνθος
(Λαϊκό, σατυρικό, μιμητικό τραγούδι από το χωριό Άγιος Λέοντας)
Παντρεύτηκα – παντρεύτηκα την άμοιρη (2)

Παντρεύτηκα την άμοιρη μ΄ ένα παλικαράκι (2)
Κάθε πρωί - την άμοιρη, κάθε πρωί με φόρτωνε (2)

Κάθε πρωί με φόρτωνε μ΄ ένα σακί κριθάρι (2)
Στο μύλο να - την άμοιρη, στο μύλο να το κουβαλώ (2)

Στο μύλο να το κουβαλώ, στο μύλο να τ΄ αλέσω (2)
Βρίσκω το μύ - την άμοιρη, βρίσκω το μύλο χάρβαλο (2)
Βρίσκω το μύλο χάρβαλο και τα πανιά σχισμένα (2)
Και βρίσκω και - την άμοιρη, και βρίσκω και το μυλωνά (2)
Και βρίσκω και το μυλωνά κακά και πικραμένο (2)
Να κι ο άντρας μου - την άμοιρη, να κι ο άντρας μου κι ερχότανε (2)

Να κι ο άντρας μου κι ερχότανε μ΄ ένα μαχαίρι λάζο (2)
Να μου το βά - την άμοιρη, να μου το βάλει στην καρδιά (2)

Να μου το βάλει στην καρδιά να στάξει μαύρο αίμα (2)
Έτσι παθαί - την άμοιρη, έτσι παθαίνω πάντα μου (2)

Έτσι παθαίνω πάντα μου κι απαρατάω τον άντρα μου (4)
Βολιμιάτικος
Ο Βολιμιάτικος είναι ζωηρός χορός, τραγουδιστικός και ανήκει στους πλέον
αγαπητούς και λαϊκούς χορούς. Το μουσικό του μέτρο είναι 2/4. Το όνομά
του υποδηλώνει πως κατάγεται από το χωριό Βολίμες.
Γαλαριώτικος
Τον χορό αυτό, τον Γαλαριώτικο, τον χορεύουν στο χωριό Γαλαρά. Κατά
τον Άγγελο Βισβάρδη, συνοδεύεται από τραγούδια σε ρυθμό 2/4. Παρου-
σιάζει πολλές εναλλαγές και ονομασίες από χωριό σε χωριό.
Ζάκυνθος
71
Γιαργητός ή Γαργυτός
Τον περίφημο αυτόν χορό τον περιγράφει ο o Salvator και τον ονομάζει
χορόν του Θησέα. Ο σημερινός χορευόμενος Γιαργητός χορός, παρουσι-
άζει την πλέον γνήσια μορφή του Γέρανου.
Ο χορός αυτός διασώθηκε στο χωριό Άγιος Λέων και τον θεωρούσαν πολύ
παλιό χορό, σε σχήμα «λαβυρίνθου», όπου ο πρωτοχορευτής περνάει
ανάμεσα σε δύο σειρές ανδρών και γυναικών σέρνοντάς τους με μαντήλια.
Το μουσικό του μέτρο είναι 3/4 και 6/8 και τον χόρευαν περισσότερο στα
ορεινά χωριά της Ζακύνθου σε γάμους και πανηγύρια με ταμπουρλονιάκα-
ρα. Ο καθηγητής, Άγγελος Βισβάρδης, λέει πως τον Γιαργητό το1950 τον
κατέγραψε στο χωριό Βουγιάτο.
Ο πρωτοχορευτής έχει την ευκαιρία να δείξει τις χορευτικές του δυνατότη-
τες και τις ζωηρές κινήσεις του και με τα πηδήματα που κάνει αναπαριστά
το πάλεμα του Θησέα με τον Μινώταυρο. Οι υπόλοιποι χορευτές παρα-
κολουθούν ακίνητοι ή τον συνοδεύουν με συρτό χορό για να καταλήξουν
στο λαβύρινθο. Στο ξεκίνημα του ο χορός έχει μουσική αφηγηματική για
να δώσει στον πρωτοχορευτή το χρόνο να προετοιμαστεί κατάλληλα. Σύμ-
φωνα με την περιγραφή του χορού από τον Σταύρο Σπηλιάκο, «Ο Γιαρ-
γητός χορός της Ζακύνθου», 2ο παγκόσμιο συνέδριο, 206 - 217. Αθήνα
1988,
«…Μετά ο πρώτος χτυπώντας το πόδι του στο έδαφος τεντώνει τα πόδια
και μέχρι τους ώμους, πετάγεται με τρία πηδήματα μπροστά, σταυρώνει
τα πόδια και στο τρίτο κάνει πέταγμα ψηλά και γυρίζει στον αέρα. Στη
συνέχεια με άλλα δύο πηδήματα, σταυρώνοντας τα πόδια, κάνει κι άλλο
πήδημα ψηλά και γυρίζει στην αρχή του κύκλου του χορού. Η έξοδος
αυτή επαναλαμβάνεται τρεις φορές. Στην τρίτη πιάνεται με μαντήλι από
τον δεύτερο κι αρχίζει ένας χορός σε άλλο ρυθμό, με μεγάλη μουσική
φράση, με απλά βήματα, και αργή κίνηση, που μοιάζει με τον συρτό.
Μετά ακολουθεί νέα έξοδος του πρώτου. Συνοδεύεται με έντονα χτυπή-
ματα και τρεμούλα του ταμπούρου, με οξείς ήχους της νιάκαρας και τις
αλλαγές του ρυθμού.»
Ο Γιαργητός χορευόταν μόνο στα πανηγύρια και όχι στους γάμους. Μάλι-
στα πολλοί πλήρωναν τους οργανοπαίχτες για να παίξουν τον Γιαργητός
ή Διαγυρτός και να χαρούν τις κινήσεις του πρωτοχορευτή. Η μουσική του
παίζεται από ταμπουρλονιάκαρα και στο πρώτο μέρος ο ρυθμός είναι σύν-
θετος, ενώ στο δεύτερο μέρος είναι δίσημος και φαίνεται να είναι παραλ-
λαγή του Λεβαντίνικου.
72
Κατά καιρούς έχουν ειπωθεί πολλές εκδοχές για την ετυμολογία της ονο-
Ζάκυνθος
μασίας του Γιαργητού. Γιαργητός ή Διαργυτός, από την κρητική λέξη για-
γέρνω ή διαγέρνω, ή από τη γύρα ή το γύρος, πολλές γύρες -στροφές, που
κάνουν οι χορευτές και ιδίως ο πρωτοχορευτής, που απαιτεί ο χορός, οπό-
τε γράφεται Γιαργυτός. Επίσης λέγεται και Αργητός από το αργήεις, δηλαδή
ταχύς. Υπάρχει και η εκδοχή ότι η ονομασία μπορεί να προέρχεται από τον
αρχαίο Δήμο της Αττικής, Γιαργητό. Σύμφωνα με την μυθολογία, όταν ο
Θησέας γύρισε από την Κρήτη, ήλθε σε σύγκρουση με τα ξαδέλφια του,
τους πενήντα Παλλαντίδες, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος (Θησέας ΧΙΙΙ). O
Θησέας έκανε καθαρτήρια θυσία στον Μειλίχιο Δία και χόρεψε.
Επίσης σε δημοσίευμα του καθηγητή μουσικού Κ. Α. Ψάχου, το 1931, για
τον Γιαργητό αναφέρεται και άλλη εκδοχή σχετικά με το όνομά τού του
χορού καθώς και ιστορικά στοιχεία. «… Πρό τινος χρόνου έπευσεν εν τη
νήσω ταύτη η χρήσις χορού καλουμένου Διαργυτό (λέξις διεφθαμένη,
ίσως εκ του Διαγειριτόν). Λέγεται δ’ ότι εισήχθη ο χορός ούτος ενταύθα
υπό των Κρητών, ότε εισβαλόντων των Τούρκων εις την πατρίδα των,
κατέφυγον ούτοι ενταυθα κατά τον 17ον αιώνα…»
Στο τέλος του Γιαργητού χόρευαν έναν χορό με μικρούς βηματισμούς που
τον έλεγαν Γκαλιάρντα. Ο μουσικολόγος Γκέκας Ιωσήφ, πιστεύει πως ο
χορός αυτός συσχετίζεται με έναν λαϊκό χορό ιταλικής προέλευσης, που
λέγεται Ρομανέσκα. Ο ιταλικός αυτός χορός παρουσιάστηκε κατά τα τέλη
του 15ου αιώνα στη Λομβαρδία και πέρασε μέσα στις «σουίτες» του 16ου
αιώνα.
Στοιχεία για τον Γιαργητό μας δίνει το «Χρονικό» του Διονυσίου Βαρδιάνη
(1788-1866). Ο Βαρδιάνης ήταν γόνος ευγενούς οικογενείας της Ζακύνθου
και είχε ευρεία μόρφωση, εξαιρετικό πατριωτικό ενθουσιασμό και εργά-
στηκε κατά τον απελευθερωτικό Εθνικό Αγώνα. Ήταν από τα πρώτα μέλη
που μυήθηκαν στην Φιλική Εταιρεία. Γνώστης της Ελληνικής, Λατινικής
και Ιταλικής γλώσσας, καθώς και των φυσικομαθηματικών, μαθητής του
Μαρτελάου, του κόμη Παύλου Μερκάτη και του Aββά Morateli. Έλαβε
ενεργό θέση για τη δημιουργία του πρώτου τυπογραφείου στη Ζάκυνθο
στα 1811. Το έργο του «Χρονικό» μας παρέχει πλήθος πληροφοριών
για την ιστορική και λαογραφική εικόνα της Ζακύνθου. Ακολουθεί η πι-
στή μετάφραση στην ελληνική από την ιταλική, του κειμένου του για τον
Γιαργητό, που έχει συμπεριλάβει στο σπουδαίο βιβλίο του. Ο λόγος που
αναδημοσιεύουμε στα ελληνικά την ιστορία του Γιαργητού, είναι πως οι
πληροφορίες του Βαρδιάνη, είναι πιο κοντά στην αυθεντικότητα του χορού
από τη σημερινή χορευτική παραλλαγή του. Θα πρέπει να αναφερθεί πως
τα φύλλα του έργου του Βαρδιάνη που αφορούν στην Ιστορία της Ζακύν-
Ζάκυνθος
73
θου, λίγο πριν το σεισμό του 1953, είχαν αφαιρεθεί από το βιβλίο από τον
ιστοριοδίφη Λεωνίδα Ζώη, διευθυντή του Αρχειοφυλακείου της Ζακύνθου
και έτσι σώθηκαν από την μεγάλη καταστροφή που επέφερε η πυρκαγιά
που ξέσπασε με τον σεισμό.
«Οι χορευτές διαιρούνται εις δυο παραλλήλους και πλησιεστάτας γραμμάς,

πάντοτε συνοδευόμεναι υπό ενός ανδρός ή γυναικός, κρατούμενοι δια της
χειρός και σχηματίζοντες ημικύκλιον.
Κάθε γραμμή πρέπει να έχη όχι ολιγότερους των 12 προσώπων.
Οι αρχηγοί των χορών από το δεξιόν μέρος κρατούν μαντήλιον.
Ο αρχηγός του πρώτου ζυγού πρέπει να είναι γυναίκα η οποία κρατά τον προς
τα αριστερά σύντροφόν της με μανδήλιον.
Τα άκρα των δύο μανδηλίων κρατούνται με το αριστερόν χέρι από τον κορυ-
φαίον. (Βλέπε εικόνα 1)
Το πρώτον μέρος του χορού παίζεται με βιολί, επειδή δε είναι μακρόν δίδουν
προσοχή εις τον ρυθμόν.
Με την επανάληψην του πρώτου μέρους ο κορυφαίος αφίνει τα άκρα των δύο
μανδηλίων και με το αριστερό πόδι κάμνει μία καβάτα και χορεύει ένα a solo
αναχωρών από το άκρον της δεξιάς σειράς και φθάνει εις την αριστεράν, κατά
την επανάληψιν του πρώτου μέρους φεύγει χορεύων με τα ίδια βήματα από
το αριστερόν μέρος προς το δεξιόν και λαμβάνει και πάλιν τα άκρα των δύο
μανδηλίων, εις το σόλο που κάμνει, με τα πόδια κάμνει τέρτσες και γύρους.
(Βλέπε εικόνα 1).
Εις το δεύτερον μέρος χορεύων κλείνει τα δυο σειράς των χορευτών κυκλι-
κώς, οι δε χορευταί κρατούμενοι πάντοτε από τα χέρια κάνουν βήματα με
τέρτσες χωρίς να πηδούν. Εξακολουθεί χορεύων κατά τον αυτόν τρόπον και
εις το τρίτον μέρος.(Βλέπε εικόνα αρθ. 2).
Εις το τέταρτον μέρος αφίνει ο κορυφαίος τα δύο μαντήλια και χορεύει εμπρός
της γυναικός η οποία αποτελεί την δεξιάν άκραν της πρώτης σειράς.
Η γυναίκα χορεύει και αυτή κάμνουσα κάποιον γύρο και διερχομένη κάτωθεν
του μανδηλίου το οποίον κρατεί με τον εις αριστερά σύντροφόν της.
Κατά την επανάληψιν του τέταρτου μέρους ο κορυφαίος παίρνει πάλιν τα μαν-
δήλια και εξακολουθεί να οδηγή τους χορευτάς. Ομοίως γυρίζει κατά τα άλλα
μέρη οδηγών τους χορευτάς, κάμνων εναλλάξ τέρτσες και καβάτες με τάς κνή-
μας και εγκίζων ταχέως με τρία κτυπήματα της δεξιάς πτέρνας το κέντρον του
άνω μέρους του δεξιού ποδός και κάμνει μίαν καβάταν με την δεξιάν άκραν
του ποδός εγκίζων την γην.
Εις το πρώτο μέρος του allegretto ο κορυφαίος σταματά χορεύων και με τα
δύο χέρια παίρνει τα άκρα των δύο μανδηλίων, υψώνει τους βραχίωνες σχη-
ματίζων εις δύο τόξα, κάτω από τα οποία περνούν και ξαναπερνούν οι χορευ-
ταί κρατούμενοι πάντοτε από τας χείρας. (Βλέπε εικόνα αρθ. 3).
Κάτοικος ορεινής Ζακύνθου
Bomme Zantiote
76
Έπειτα ενώνονται τα δύο μανδήλια και αναλαμβάνουν οι χορευταί την παράλ-
Ζάκυνθος
ληλον τάξιν των ημικυκλικώς κρατούμενοι δια των βραχιώνων (αλαμπράτσο)

και γυρίζοντες βραδέως.
Εις το δεύτερον μέρος εξέρχεται όπως εις το πρώτον μλερος του andante ο
κορυφαίος και με την πρώτην ή την τελευταίαν γυναίκα της πρώτης σειράς χο-
ρευτών a solo και πρέπει να επιδείξουν την ευληγησίαν των. Αυτό το a solo
ημπορεί να επαναληφθή δευτέραν και τρίτην φοράν κατά βούλησιν.»
Ακολουθούν κάποιες πληροφορίες που αφορούν στο συγκεκριμένο χορό

και που αναγράφονται στο χειρόγραφο της μετάφρασης με τίτλο χορογρα-
φία βημάτων Γιαργητούς. «Ο Γιαργητός, ο οποίος εχορεύετο στα χωριά
της Ζακύνθου, έπαψε να χορεύεται στη Ζάκυνθο από το 1750 και πριν
ακόμη. Στην πόλιν της Ζακύνθου ήρχισε να χορεύεται και πάλιν από το
1938 στο μικτό γυμνάσιον, αλλά μόνον από τα κορίτσια.
Στο χρονικό του ο Δ. Βαρδιάνης έγραφε, ότι ο χορός αυτός προέρχεται

από την Κρήτη τον οποίον εχόρευον εκεί προς τιμήν του Μίνωος, και
ήτο αναπαράστασις της μεταφοράς των 12 νέων και ισάριθμων νεανίδων
δια την θυσίαν του Λαβυρίνθου, όπου η Αριάδνη συνεπάθησε τον Θη-
σέα. Η Δευτέρα την είσοδον εις τον λαβύρινθον, η τρίτη την έξοδον εκ
του λαβιρύνθου και η τέταρτη την εκδήλωσιν της χαράς και της ευχαρι-
στήσεως δια την διάσωσιν.
Ο Γιαργητός δεν χορεύεται πλέον στα χωριά της Ζακύνθου, αλλά με δι-
άφορες παραλλαγές αυτού και με άλλους εντελώς βηματισμούς, με τα
βήματα μόνο του κορυφαίου. Τα δε όργανα που τον συνοδεύουν είναι
ταμπουρλονιάκαρο.
Ο Γιαργητός χορεύεται σε δύο τρία ορεινά χωριά όπου υπάρχει ταμπουρ-
λονιάκαρο ως λ.χ. στου «Βουγιάτο» (το οποίο δεν είναι ορεινό), στον
«Άη Ληά» Άγιο Λέοντα- ορεινό και στο «Λοιλιωμένο» (ορεινό)»
Ζάκυνθος
77
Κυνηγός
Πρόκειται για τον χορό και το ομώνυμο πανελλήνιο τραγούδι του κυνηγού
και της καλογριάς. Χορευόταν κυρίως στο Κερί, χωριό κατεξοχήν των κυ-
νηγών. Η ιστορία του συγκίνησε τους Ζακυνθινούς στο χωριό Κερί που την
προσάρμοσαν στα δικά τους βιώματα και στις χορευτικές τους εκφράσεις.
Χορεύεται συνήθως σε παράλληλες σειρές και όχι σε κυκλική φορά.
Ο ΚΥΝΗΓΟΣ
(Λαϊκό τραγούδι από το χωριό Κερί)
Κυνηγός που εκυνηγούσε εις τα δάση μία φορά

έτυχε να συναντήσει μία έρημο εκκλησιά. (2)
Προχωρεί και μπαίνει μέσα με λυπητερή καρδιά,
βλέπει εκεί που επροσκυνούσε μια μικρή καλογραιά. (2)
- Καλογραία μου, σου λέω, τ΄ όνομά σου επιθυμώ,

τ΄ όνομά σου κι ας πεθάνω στο ερημοκκλήσι αυτό. (2)
- Τ΄ όνομά μου δεν στο λέω, γιατί εσύ θα λυπηθείς,
γιατί εσύ ήσουνα η αιτία καλογραία να με ιδείς. (2)
- Έλα απάτησε τον όρκο και παντρέψου μία φορά,

πάρε με τον κυνηγάρη, που σ΄ αγάπησε πιστά. (2)
- Πώς τον όρκο να πατήσω, το Θεό ν΄ απαρνηθώ;
Πάνε τώρα δύο χρόνια όπου ασκητεύω εδώ. (2)
Όθε δεις δυο κυπαρίσσια και στη μέση μία μυρτιά

Εκεί μέσα είναι θαμμένα δυο αγγελικά κορμιά. (2)
Λεβαντίνικο Συρτό Ζακύνθου
Ο χορός αυτός ποικίλει με διάφορες ονομασίες κατά τόπους όπου χορεύ-
εται όπως Συρτός Ζακυνθινός, Γαλαριώτικος, Συρτός. Κατά τον Άγγελο
Βισβάρδη συνοδεύεται από τραγούδια σε ρυθμό 2/4. Στον χορό αυτό
κυριαρχούν τα δέκατα έκτα και αρχίζει όπως ο Κερκυραϊκός.
78
Ζάκυνθος
Χορεύεται με γρήγορο ρυθμό και δίνει το κύριο βάρος στον πρωτοχορευ-

τή για να τον κοσμήσει με φιγούρες. Ο δεύτερος χορευτής πρέπει να είναι
άξιος και δυνατός να κρατά τον πρωτοχορευτή με το μαντήλι. Όσο φιγου-
ράρει ο πρωτοχορευτής με την υποστήριξη του δεύτερου, οι υπόλοιποι
χορευτές κρατούν σταθερά και ρυθμικά τα βήματά τους, όπως συμβαίνει
στους περισσότερους ελληνικούς χορούς.
Διατηρήθηκε στο χωριό Ρίζα και χορεύεται πιο απαλά με ένα χαρακτη-
ριστικό τσάκισμα προς το τελείωμα της κίνησης, στα βορεινά χωριά του
νησιού.
Ο Ζακυνθινός μουσικοσυνθέτης Δημήτρης Λάγιος αναφέρει για αυτόν τον

χορό: Ένα «καλημέρα» στην Ελευθερία, την Αρετή και τον Έρωτα, από τα γε-
λαστά και ηλιοψημένα πρόσωπα των κολίγων, των ποπολάρων και του αστι-
κού στοιχείου της Ζάκυνθος είναι ο λεβαντίνικος ή συρτός ζακυνθινός…»
Μανφρένα
Πρόκειται για χορό που χορευόταν με δυο χορευτές στη Ζάκυνθο. Η ονο-
μασία του είναι παραλλαγή της λέξης Μονφερρίνα ονομασία παλιού ιτα-
λικού λαϊκού χορού της Ιταλίας, που προέρχεται από το χωριό Μονφεράτε
του Πιεμόντε. Ήταν χορός σε ρυθμός 6/8 και εύθυμος στο άκουσμά του.
Μεγάλος Ζακυνθινός ή Γέρανος

Πιθανώς η μουσική του χορού αυτού να μην είναι Ζακυνθινή. Θυμίζει ορ-
γανική μουσική του 18ου αιώνα της ιταλικής μουσικής μπαρόκ. Κινείται
οργανικά σε μινόρε σκάλα, πράγμα που δεν συνηθίζεται στην ιδιοσυγκρα-
σία των Επτανησίων. Τον λένε και χορό του Θησέα. Η μελωδία του βρίσκε-
ται γραμμένη στο βιβλίο Zante του Salvator.
Πριν το σεισμό του 1953
Πριν το σεισμό του 1953
Κύθηρα
86
Κύθηρα
Κύθηρα
Το νησί των Κυθήρων βρίσκεται πάνω στο σύνορο των δυο ελληνικών πε-
λαγικών θαλασσών, του Αιγαίου και του Ιονίου. Τα Κύθηρα είναι απομα-
κρυσμένα από τα υπόλοιπα Επτάνησα. Δεν δέχτηκαν τις πολιτιστικές επιρ-
ροές της δυτικής κουλτούρας, όπως έγινε στη Ζάκυνθο ή στην Κέρκυρα.
Κατά συνέπεια ,το βόρειο μέρος του νησιού, που γειτνιάζει με την Πελο-
πόννησο δέχτηκε μουσικές επιδράσεις και στοιχεία λαϊκού πολιτισμού από
αυτό το μεγάλο γεωγραφικό μέρισμα της Ελλάδας. Αντίθετα το νότιο τμή-
μα, που βλέπει προς την Κρήτη, και με την οποία ανέπτυξε μεγάλη επικοι-
νωνία, φιλοξένησε άσματα και στοιχεία παράδοσης του Κρητικού λαού.
Εάν όμως ρίξουμε μια προσεκτική ερευνητική ματιά στα μουσικά άσματα
και στους χορούς του νησιού αυτού θα διαπιστώσουμε πως υπάρχουν και
καθαρά κυθηραϊκές δημιουργίες που είναι γεννήματα των κατοίκων του
νησιού. Η περίπτωση της Παπαδοπαναγιώτενας ή κομπιάνικο, παλιό χο-
ρευτικό άσμα, πιστοποιεί πως έχει καθαρή σχέση με αυτό το νησί. Καθώς
και ο χορός Διπλός, που παρουσιάζεται με πέντε διαφορετικές μελωδίες
και που δείχνει την εξελικτική του πορεία μέσα στο χρόνο. Στην αρχή έχου-
με τον αρχικό διπλό δωρικό χωρίς ποικίλματα, ύστερα τον δεύτερο που
φαίνεται πως είναι μια βελτίωση του πρώτου τον τρίτο που παρουσιάζει
μια ανάλαφρη μορφή για να περάσει στην τέταρτη μορφή που παιχνιδίζει
και στον πέμπτο που αλαφρώνει στη μελωδία και κάνει τον χορευτή να
κινείται με ανάλαφρα βήματα.
Επίσης τα τραγούδια που συνοδεύουν τους χορούς μιλούν για το φυσικό

περιβάλλον του νησιού, για τα μοναστήρια του, για τη θρησκευτική και
κοινωνική ζωή των κατοίκων και τις εθιμογραφικές εκδηλώσεις του τόπου
αυτού. Στους γάμους, τα πανηγύρια, στις κοινωνικές εκδηλώσεις, οι Κυθή-
ριοι εκφράζονται δυναμικά μέσα από τους χορούς τους που τους προβά-
λουν και τους αξιοποιούν κατάλληλα.
Στα Κύθηρα δεν χορεύονται μόνο οι καθ’ αυτό τοπικοί χοροί, αλλά και
χοροί από διάφορα μέρη της νησιωτικής Ελλάδα, όπως από τα νησιά του
Κύθηρα
87
Αιγαίου και την Κρήτη. Εκλεκτή θέση έχουν, ο χορός «Αη –Γιώργης», πε-
ρισσότερος γνωστός στα Επτάνησα και η Σούστα της Κρήτης.
Τσιριγώτικος ή Μπουρδάρης
Ο Μπουρδάρης ή Μπουρδάρικος είναι γνήσιος παλιός χορός των Κυθή-
ρων και ίσως να είναι παραλλαγή του Πεντοζάλη. Έλαβε το όνομά του από
το ρήμα μπορδάρω από τη λατινική λέξη bordor που σημαίνει μπαίνω
απότομα ή πλησιάζω απότομα. Υπάρχει όμως και εκδοχή ότι το όνομα
το πήρε από τη «μπούρδα», τη βράκα δηλαδή την οποία φορούν οι άν-
δρες.
Ο ρυθμός του Μπουρδάρη είναι δίσημος 2/4 και χορεύεται από άνδρες
και γυναίκες, οι οποίοι τοποθετούνται ανακατεμένοι σε ανοιχτό κύκλο, με
κράτημα των χεριών από τους ώμους. Στο χορευτικό μοτίβο υπάρχουν μι-
κρές εναλλαγές ακολουθώντας τη μελωδία του τραγουδιού. Τραγουδιέται
με τους στίχους των γνωστών τραγουδιών «Το’ βαλες πάλι το’ βαλες το
κόκκινο σπαλέτο…» ή και με «Να χαμηλώναν τα βουνά, να’ βλεπα το
Τσιρίγο…». Χορεύεται δε σε όλες τις περιστάσεις.
«Να χαμηλώναν τα βουνά να’ βλεπα το Τσιρίγο

Πώχει κορίτσια όμορφα και κόκκινα σαν κρίνο.
Ω Παναγιά μου Καστρινιά και συ Αγία Μόνη

Να μην αφήσεις κοπελιά εις το Τσιρίγο μόνη.
Δεν πάω πια στον Ποταμό γιατί μ’ αναγελούνε

Μόνο στον Μυλοπόταμο που με παρακαλούνε.
Δεν πάω πια στον Καραβά γιατί πονάει η καρδιά μου

Γιατί εκεί μου κλέψανε την αγαπητικιά μου.
Εγώ’ μια μαύρος κι’ άσχημος δεν αγαπώ κυράδες

Μόν’ αγαπώ μελαχρινές που’ χουνε νοστιμάδες.
Ανάθεμά σε Καραβά με τις αμυγδαλιές σου

Και με τα κρύα σου νερά και με τις κοπελιές σου.»
88
Επίσης, τον χορό τον συνόδευαν με μαντινάδες βγαλμένες και τραγουδημέ-
Κύθηρα
νες από τους ριμαδόρους, που αυτοσχεδίαζαν στις χορευτικές εκδηλώσεις

και στα πανηγύρια Οι κάτοικοι εκτιμούσαν και αγαπούσαν αυτούς τους
δημιουργούς της περίστασης λόγω που ήξεραν πως δίνουν μια διαφορετι-
κή νότα στην όλη εκδήλωση και πως αυτοί πλούτιζαν την παράδοση. Στο
τραγούδι του Μπουρδάρη υπάρχει μια μεγάλη ποιητική λαϊκή ποικιλία
στίχων που η μελωδία του χορού κάθε φορά τους ντύνει με το γοργό της
ρυθμό. Στον πρώτο στίχο γίνονται έξη κινήσεις που πραγματοποιούνται σε
τρία μουσικά μέτρα, δυο κινήσεις σε κάθε μέτρο, ενώ στο δεύτερο στίχο
και στα γυρίσματα η μουσική αλλάζει, οι δυο πρώτες κινήσεις γίνονται πη-
δηχτά και στο δεύτερο μέτρο έχουμε ακόμη μια κίνηση επί πλέον.
«Τσιρίγο μ’ όμορφο νησί, δε θέλω το κακό σου

γιατί πατώ το χώμα σου και πίνω το νερό σου.
Ο ήλιος όταν πρωτοβγεί, απλώνει στις πλαγιές του

Και το φεγγάρι χαίρεται τις τόσες ομορφιές του.
Ω Παναγιά με τις μυρτιές, και συ Αγία Μόνη

Να μην αφήσεις κοπελιά εις το νησί μας μόνη.
Στην άκρη του Καβομαλιά, πιο δώθε από την Κρήτη

Εις το Τσιρίγο τ’ όμορφο γεννήθη η Αφροδίτη.
Ανάθεμα τις όμορφες ανάθεμα τες ούλες

Βοήθα Παναγίτσα μου τις Τσιριγωτοπούλες.
Μα όσοι λεν’ πως είδανε νεράιδες, να χορεύουν

Ας δουν τις Τσιριγώτισσες κι ύστερα να παινεύουν.
Χίλιες κι αν στα ζητήσουνε τα όμορφα σου κάλλη,

Όλες θα γίνουν όμορφες κι όμορφη θάσαι πάλι.
Στην Πελαγία σαν θα βγω το χώμα θα φιλήσω

Στην ξενιτιά θα ορκιστώ να μην ξαναπατήσω.
Κύθηρα
89
Νάμουνα κι ήντα νάμουνα κουμπί του φουστανιού σου
Νάμουνα φυλλοτρίγυρο σπαλέτο του κορμιού σου.»
Αποτελείται από τα εξής έξι βασικά βήματα:

1: Το δεξί πόδι δεξιά.
2: Το αριστερό δεξιά.
4: Το αριστερό λυγισμένο ελαφρά έρχεται δεξιά και ψηλά από το έδαφος
με ταυτόχρονη ελαφριά αναπήδηση του δεξιού επί τόπου.
5: Το αριστερό πόδι αριστερά.
6: Το δεξί πόδι λυγισμένο ελαφρώς έρχεται αριστερά και ψηλά από το
έδαφος με ταυτόχρονη ελαφριά αναπήδηση του αριστερού επί τόπου.
Υπάρχουν και οι εξής ποικιλίες (φιγούρες) του χορού:

Ποικιλία πρώτη
Βασικά βήματα
1: Κανονικά.
2: Κανονικά, με τα δάχτυλα προς το κέντρο.
3: Το δεξί σταυρωτά μπροστά από το αριστερό, με τα δάχτυλα προς το
κέντρο. Συγχρόνως το αριστερό ανασηκώνεται λίγο από το έδαφος.
4α: Το αριστερό πατά πάλι στη θέση του και ανασηκώνεται λίγο το δεξί.
4β: Το δεξί πατά πάλι στη θέση του, ενώ το αριστερό σηκώνεται και πάλι
λίγο.
5: Το αριστερό πατά στη θέση του.
6: Αναπήδηση στο αριστερό με άρση του δεξιού μπροστά, ελαφρώς λυ-
γισμένου.
90
Ποικιλία δεύτερη:
Κύθηρα
1:Κανονικά.
Ποικιλία Πρώτη
2: Αναπήδηση στο δεξί και ελαφρά μετατόπιση προς τη φορά. Άρση του
αριστερού λυγισμένου μπροστά πάνω, τέντωμά του και πάτημα δεξιά
μπροστά από το δεξί.
3 – 6: Όπως τα αντίστοιχα της Πρώτης Ποικιλίας.
Ποικιλία Τρίτη (βήματα αντίστροφα και ψαλίδι)
1: Το δεξί δεξιά, αλλά με τη φτέρνα προς τη φορά.
2: Το αριστερό δεξιά, πίσω από το δεξί και με τη φτέρνα προς τη φορά.
Ποικιλία Δεύτερη
Κύθηρα
91
Μέτωπο αριστερά.
3: Το δεξί δεξιά, προς τη φορά, αλλά με πήδημα ώστε να διαγράψει τόξο
στον αέρα. Ταυτόχρονα το αριστερό διαγράφοντας κι αυτό παρόμοιο τόξο,
έρχεται μπροστά από το δεξί χαλαρά λυγισμένο προς τα δεξιά και ψηλά
από το έδαφος. Γίνεται δηλαδή ψαλίδι δεξιά. Το μέτωπο είναι προς τα
δεξιά.
4 – 6: Όπως τα αντίστοιχα της Πρώτης Ποικιλίας.
Ποικιλία Τρίτη
94
Καραβίτικος
Κύθηρα
Κυθηραϊκός συρτός χορός σε επτάσημο ρυθμό 7/8. Το όνομά του το πήρε

από το χωριό Καραβά των Κυθήρων όπου και χορεύεται. Ο χορός αυτός
είναι επηρεασμένος από τον Καλαματιανό της Πελοποννήσου. Η μελωδία
του όμως είναι ξεχωριστή και βασίζεται στον πλάγιο διπλό ήχο της Βυζα-
ντινής μουσικής. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες, οι οποίοι τοποθετού-
νται ανακατεμένοι σε κύκλο, πιασμένοι από τις παλάμες λυγισμένους τους
αγκώνες. Η χορευτική κίνηση περιλαμβάνει δώδεκα κινήσεις που γίνονται
σε τέσσερα μουσικά μέτρα, τρεις κινήσεις σε κάθε μουσικό μέτρο.
Μεσαρίτικος
Ο χορός αυτός έχει κάποια ομοιότητα με τον Χανιώτικο Συρτό, και αυτό
επιβεβαιώνει τις επιρροές που είχε το νησί από την Κρήτη. Χορεύεται από
άνδρες και γυναίκες ιδίως στα νότια χωριά του νησιού και μάλιστα συ-
ναντάται με μικρές παραλλαγές από χωριό σε χωριό. Οι συμμετέχοντες
στο χορό τοποθετούνται ανακατεμένοι στο συνηθισμένο ανοικτό κύκλο,
πιασμένοι από τις παλάμες και λυγισμένους τους αγκώνες. Το χορευτικό
μέρος περιλαμβάνει έντεκα κινήσεις που εκτελούνται σε τέσσερα μουσικά
μέτρα, τρεις κινήσεις σε κάθε μέτρο και στο τέταρτο μέτρο οι κινήσεις γίνο-
νται δύο.
Βέβαια ο πρωτοχορευτής ποικίλει σε φιγούρες, που συνήθως είναι στρο-

φές και γρήγορες εναλλαγές στις κινήσεις των ποδιών σε χρόνο του 1/8 για
να είναι σύμφωνος με το μουσικό χορευτικό άκουσμα.
Μπάλλος
Ο Μπάλλος των Κυθήρων μοιάζει με τους Μπάλλους των νησιών του
Αιγαίου. Είναι σε δίσημο ρυθμό 2/4 και έχει γρήγορη μουσική αγωγή.
Τον χορεύουν σε ζευγάρια, ο ένας απέναντι από τον άλλον, μπορούν να
αλλάξουν θέση, να κάνουν στροφές και όταν η ένταση ανεβαίνει οι χο-
ρευτές κάνουν πηδηχτά και σταυρωτά βήματα. Οι άνδρες χορεύουν πιο
ελεύθερα, ενώ οι γυναίκες κρατούν στα χέρια τους συνήθως μαντήλι. Στο
Μπάλλο αυτόν οι χορευτές, κάνουν τρεις κινήσεις, όπως συνηθίζεται και
στους άλλους μπάλλους του Αιγαίου. Σε χρόνους1/4 1/8, 1/8 ή και το
αντίστροφο1/8, 1/8, 1/4
Κύθηρα
95
Ποταμίτικος ή Παλαϊκός Συρτός
Πρόκειται για Συρτό χορό σε δίσημο ρυθμό 2/4, ο οποίος χορεύεται από
άνδρες και γυναίκες σε ανοικτό κύκλο που τοποθετούνται ανακατεμένοι
και πιάνονται αγκαζέ, με τα χέρια των ανδρών να είναι μπροστά. Ο πρω-
τοχορευτής ποικίλει σε φιγούρες, που συνήθως είναι στροφές και αυτό τον
αναγκάζει να αφήσει το αρχικό κράτημα και να πιαστεί από τις παλάμες.
Ο χορός αυτός χορεύεται σε όλες τις πολιτιστικές και κοινωνικές εκδηλώ-
σεις.
Κομπιάνικος
Πρόκειται για Συρτό χορό με πολύ παλιές καταβολές μέσα στον χρόνο.
Υπάρχει διγνωμία των Κυθηραίων για το πώς χορευόταν ο χορός αυτός:
«Χορεύεται μόνο από γυναίκες» για μερικούς, «χορεύεται από πολλές γυναί-
κες σε ζυγό αριθμό, με πρωτοχορευτή έναν άνδρα» για άλλους. Σε αναφορά
που έκανε για τον χορό αυτόν η Δώρα Στράτου, λέει πως «…τον είδαμε
να χορεύεται μόνο με γυναίκες, που η πρώτη κρατάει δυο μεγάλα μαντήλια
κι έχει έτσι την δυνατότητα να κάνει καμάρες για να περάσουν οι χορευτές, ο
χορός δείχνει μια συγγένεια με τον «αρχαίο συρτό» της Ζακύνθου. Η πρώτη
χορεύτρια κρατά μαντήλι σε ορισμένη φάση του χορού, και κάποτε παίρνει
και το δεύτερο μαντήλι που μέχρι μια ορισμένη μουσική φράση το βαστούσε
μια άλλη χορεύτρια, σχηματίζοντας έτσι δυο σειρές. Όταν βρίσκονται σε δυο
σειρές παράλληλες, τότε η πρωτοχορεύτρια παίρνει και τα δυο μαντήλια,
ένα στο κάθε χέρι, και οδηγεί τις άλλες, υποτίθεται, για να βγουν από τον
Λαβύρινθο.»
Χωρική απο το χωριό Καρουσάδες, 19ος αιώνας
Χωρική Λευκίμης, 19ος αιώνας
Χωρικός Λευκίμης, 19ος αιώνας
Παπάς και Παπαδιά, Πιτσαμάνος
ΤοΛιθόστρατο
Το λιθόστρωτο
ΛιτανείαΑγίου
Λιτανεία Αγ. Σπυρίδωνος, 1821
Σπυρίδωνος, 1821
Λιξουρίου στα 1916
Στέρνα Αγοράς, 18ος αιώνας, Κέρκυρα
110
Βιβλιογραφία –Πηγές
Βιβλιογραφία
Ανδρεόπουλος Αργύριος, Ελληνικού χοροί και δημοτικά τραγούδια, Τεύχος 1

Θεσσαλονίκη, 1932
Γκρέκας Ιωσήφ, Γύρω από τους εθνικούς μας χορούς. Οι χοροί της Ζακύνθου,
Αθήνα, 1960
Δήμας Ηλίας, Ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί, Αθήνα, 1980
Ζωγράφου Μαγδαληνή, Εισαγωγή στον ελληνικό λαϊκό χορό,

Αθήνα, Συμμετρία, 1991
Καβακόπουλος Παντελής, «Ο Συρτός χορός. Έρευνα και συμπεράσματα» 3ο Συμπό-

Λαογραφίας, 283-289.
Θεσσαλονίκη, Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου Αίμου, 1979
Κασιμάτης Ιωάννης, Από την παλιά και σύγχρονη κυθηραϊκή ζωή, Αθήνα 1957
Κλήμης Οδυσσέας-Κάρολος, Δρώμενα και έθιμα του κερκυραϊκού λαού,

Κέρκυρα, 1987
Κουσιάδης Γεώργιος, Ελληνικοί χοροί, Αθήνα 1935
Λουκάτος Δημήτριος, Κεφαλονίτικη λατρεία, Αθήνα 1946

Βιβλιογραφία
111
Λουκάτος Δημήτριος, «Ο κεφαλονίτικος μπάλος»,

Ηώς 58-60, 116-120. Αθήνα 1962
Λυκεσάς Γεώργιος, Ελληνικοί χοροί, 2η έκδοση. Θεσσαλονίκη, 1993
Μανή Ευάγγελος, Επίσκεψις. Χωρίον εν Κερκύρα, Αθήνα 1966
Παπαχρήστος Βασίλειος, Ελληνικοί χοροί, Αθήνα 1960
Παπαχρήστος Βασίλειος, Λαογραφία και διδακτική των ελληνικών χορών.

Θεσσαλονίκη 1972
Πολίτης Ευστάθιος, «Ο γάμος εν Λευκάδι» Λαογραφία 1,

308-320, Αθήνα Ελληνική Λαογραφική Εταιρεία, 1909
Πραντσίδης Γιάννης, Ο χορός στην ελληνική παράδοση και η διδασκαλία του,

Εκδοτική Αιγίνιου
Ράπτης Άλκης, Ο κόσμος του ελληνικού χορού, Αθήνα Πολύτυπο, 1985
Ράπτης Άλκης, Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού χορού, Θέατρο Ελληνικών χορών

«Δόρα Στράτου» Αθήνα, 1995
Στράτου Δόρα, Οι λαϊκοί χοροί, Ένας ζωντανός δεσμός με το περελθόν, Αθήνα Θέα-
τρο «Δόρα Στράτου» 1966
• Οι παλιές φωτογραφίες, γκραβούρες και παρτιτούρες, προέρχονται απο τη Συλλογή

Γεράσιμου Σωτ. Γαλανού
• Οι Επτανησιακές Παραδοσιακές στολές είναι:
α) Από την έκδοση της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων “ Ιόνιοι Νήσοι - Ιστορία και πολιτι-
σμός”, Αθήνα 2007
β) Απο το βιβλίο του Κ.Π. Φωκά Κοσμετρίου “Κεφαλληνιακά ‘Α - Φορεσιές” Κεφαλληνία
1953
Έργο εξωφύλλου του ζωγράφου Χαράλαμπου Παχή

Seven Greek Islands

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Seven Greek Islands

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Έρευνα - Κείμενα - Επιμέλεια

«Ενέργειες Ανάδειξης Σύγχρονου Πολιτισμού

Βιβλιογραφία - Πηγές 110

Επακόλουθο είναι ότι όλες οι ξενικές κατα-

Στους επτανησιακούς χορούς περισσό-

Βέβαια, εκείνο που χαρακτηρίζει ειδικότε-

Τα τελευταία χρόνια χορεύονται συνήθως μεικτά, υπάρχουν δε και γυναι-

Συγκεκριμένα, όπως ήταν καθιερωμένο μέσα στην παράδοση, οι χοροί

δεμένοι νέοι για να μάθουν να τον χορεύουν. Ο χορός χορεύεται χωρίς

«Τσ’ αποκριές και τσι Στρινές

Μάλιστα η πρωτοχορεύτρια έλεγε τα πρώτα λόγια και όλος ο όμιλος των

Το χορευτικό άσμα κάτω στον «Αη – Γιώργη» είναι γυναικείος κυκλικός

«Κάτω στον Άη Γιώργη, στο κρύο το νερό,

5. Το αριστερό πόδι που βρίσκεται στα δεξιά το φέρνουμε προς τα αριστε-

1. Φέρουμε το δεξιό πόδι προς την φορά του χορού δεξιά.

«Εδώ σε τούτη τη γειτονιά στην παραπάνω ρούγα

2. Το αριστερό δεξιά πατώντας στα δάχτυλα.

Πρόκειται για τον πανελλήνιο χορό “Κάτω στον Αη Γιώργη”

Δημοτικό θέατρο Κέρκυρας

Ελένη Γεωργίου Λιναρδάτου

Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί μέρος, από την πολύχρονη μελέτη-έρευ-

Οι κεφαλονίτικοι χοροί έχουν τα χαρακτηριστικά των φυσικών αντιθέσεων

Τα ονόματα των χορών που συναντάμε στην υπάρχουσα βιβλιογραφία

της Κεφαλονιάς, οι οποίοι χορεύονται σε κάθε εκδήλωση και σε κάθε στιγ-

Αργοστόλι, Cook, 1853

Έτσι στην λευκαδίτικη λαογραφική μάζωξη βρίσκουμε ποικίλα στοιχεία

Χαρακτηριστικό στους λευκαδίτικους χορούς είναι το διμερές μέρος ετερο-

Ο διμερής χορός Γιάννης ο Μαραθιανός ή Μπερατιανός, ο οποίος πήρε

Μέσα στην χορευτική ποικιλία και ιδιαιτερότητα των λευκαδίτικων χορών,

Μέρος Α΄, με λαβή

Μέρος Β΄, ελεύθερα

Ο Ιωάννης Κόκκινος, «Ελληνικοί χοροί. Ιστορικοί εξέλιξη και μουσικοκι-

Ο χορός αποτελείται από 2 μέρη:

Το Μπαρμπουνάκι είναι και αυτός διπλός χορός. Ο πρώτος σε ρυθμό 4/4

Η Ζάκυνθος, νησί με πλούσια μουσική και πολιτιστική παράδοση, φέρει

Συρτός Ζακύνθου (Στρωτός)

Παλιά τον χόρευαν με τα ταμπουρλονιάκαρα. Τον χορεύουν και σήμερα

Συρτός γυναικείος Ζακύνθου

Συρτός Ζακύνθου (Τσακιστός)

Ποτάμι Αγίου Χαραλάμπους, 1863

(Λαϊκό, σατυρικό, μιμητικό τραγούδι από το χωριό Άγιος Λέοντας)

Παντρεύτηκα – παντρεύτηκα την άμοιρη (2)

Κάθε πρωί - την άμοιρη, κάθε πρωί με φόρτωνε (2)

Στο μύλο να - την άμοιρη, στο μύλο να το κουβαλώ (2)

Να κι ο άντρας μου - την άμοιρη, να κι ο άντρας μου κι ερχότανε (2)

Να μου το βά - την άμοιρη, να μου το βάλει στην καρδιά (2)

Έτσι παθαί - την άμοιρη, έτσι παθαίνω πάντα μου (2)

«Οι χορευτές διαιρούνται εις δυο παραλλήλους και πλησιεστάτας γραμμάς,

ληλον τάξιν των ημικυκλικώς κρατούμενοι δια των βραχιώνων (αλαμπράτσο)

Ακολουθούν κάποιες πληροφορίες που αφορούν στο συγκεκριμένο χορό

Στο χρονικό του ο Δ. Βαρδιάνης έγραφε, ότι ο χορός αυτός προέρχεται

Κυνηγός που εκυνηγούσε εις τα δάση μία φορά

- Καλογραία μου, σου λέω, τ΄ όνομά σου επιθυμώ,

- Έλα απάτησε τον όρκο και παντρέψου μία φορά,

Όθε δεις δυο κυπαρίσσια και στη μέση μία μυρτιά

Χορεύεται με γρήγορο ρυθμό και δίνει το κύριο βάρος στον πρωτοχορευ-

Ο Ζακυνθινός μουσικοσυνθέτης Δημήτρης Λάγιος αναφέρει για αυτόν τον

Μεγάλος Ζακυνθινός ή Γέρανος

Επίσης τα τραγούδια που συνοδεύουν τους χορούς μιλούν για το φυσικό

«Να χαμηλώναν τα βουνά να’ βλεπα το Τσιρίγο

Ω Παναγιά μου Καστρινιά και συ Αγία Μόνη

Δεν πάω πια στον Ποταμό γιατί μ’ αναγελούνε

Δεν πάω πια στον Καραβά γιατί πονάει η καρδιά μου