SAINS TINGKATAN 3 / BAB 4 KEREAKTIFAN LOGAM / CIKGU UMI 1

BAB 4 KEREAKTIFAN LOGAM

4.1 KEPELBAGAIAN MINERAL

K Kalium / Potassium
Na Natrium / Sodium
Ca Kalsium
Mg Magnesium
Al Aluminium
C Karbon
Zn Zink
H Hidrogen
Fe Ferum / Besi
Sn Stanum / Timah / Tin
Pb Plumbum / Lead
Cu Kuprum / Copper
Hg Merkuri
Ag Argentum
Au Emas

Mineral ialah Unsur atau Sebatian pepejal yang wujud secara semulajadi dalam kerak bumi dengan
komposisi tertentu.
MINERAL

Boleh wujud dalam bentuk

UNSUR SEBATIAN

Emas NAMA NAMA SAINTIFIK KANDUNGAN APLIKASI HARIAN

BIASA UNSUR
Perak Hematit Ferum (Iii) Oksida Ferum, Bijih besi, barang perhiasan
Oksigen
Berlian Kasiterit Stanum (IV) Oksida Stanum, Tin, germstone
Oksigen
Kuarza Silikon dioksida Silicon,
Oksigen
Bauksit Aluminium oksida Aluminium, Simen, tin soda, pembuatan
Oksigen aluminium
Galena Plumbum (II) oksida Plumbum, Bateri plumbum, penghasilan
Oksigen plumbum
Pirit Ferum sulfida Ferum, Emas tiruan
Sulfur
Kalsit Kalsium karbonat Kalsium, Bahan binaan, konkrit,
Karbon, meneutralkan tanah berasid
Oksigen
 SAINS TINGKATAN 3 / BAB 4 KEREAKTIFAN LOGAM / CIKGU UMI 2

SEBATIAN SEMULAJADI IALAH GABUNGAN BEBERAPA UNSUR

Batu kapur merupakan contoh mineral yang banyak kegunaan harian. Contoh : membuat jalan,
bangunan, permukaan meja

Aktiviti yang dijalankan untuk menunjukkan sebatian semjlajadi ialah gabungan beberapa unsur :

TINDAKAN PADA KEADAAN AIR KAPUR KEADAAN AIR KAPUR SELEPAS

KALSIUM KARBONAT SEBELUM GAS DIBEBASKAN GAS YANG DIBEBASKAN
MELALUINYA MELALUINYA

Kalsium karbonat dicampur

dengan asid hidroklorik cair

Kalsium karbonat dipanaskan

SOALAN :

1. Nyatakan gas yang diuji dengan menggunakan air kapur.

2. Bagaimanakah ujian gas tersebut dijalankan ? Terangkan.

3. Nyatakan gas yang dibebaskan apabila kalsium karbonat

a) Bertindakbalas dengan asid hidroklorik cair.

b) Dipanaskan dengan kuat

4. Tuliskan persamaan perkataan bagi tindakbalas di soalan 3.

a)

b)

5. Nyatakan 3 unsur yang bergabung dengan kalsium karbonat.

 SAINS TINGKATAN 3 / BAB 4 KEREAKTIFAN LOGAM / CIKGU UMI 3

4.2 SIRI KEREAKTIFAN LOGAM

1. Siri kereaktifan logam adalah senarai logam yang disusun berdasarkan kereaktifannya
terhadap oksigen.
2. Logam yang lebih reaktif terhadap oksigen akan bertindakbalas lebih cergas dengan Oksigen
3. Di bawah adalah aktiviti untuk membandingbezakan kereaktifan logan berlainan terhadap
oksigen.

PEMERHATIAN :

KECERGASAN TINDAKBALAS DENGAN OKSIGEN

TANDAKAN (/) JIKA BERLAKU DAN TANDAKAN (X) JIKA TIDAK BERLAKU

Logam Logam Logam Logam Logam

LOGAM bernyala bernyala bernyala berbara berbara
dengan amat dengan cepat dengan dengan dengan
cepat dan dan terang perlahan terang malap
terang

MAGNESIUM
ALUMINIUM
ZINK
FERUM
PLUMBUM
 SAINS TINGKATAN 3 / BAB 4 KEREAKTIFAN LOGAM / CIKGU UMI 4

SOALAN :

1. Tuliskan persamaan perkataan bagi tindakbalas setiap logam dengan oksigen.

a) Magnesium

b) Aluminium

c) Zink

d) Ferum

e) Plumbum

2. Apakah tujuan menggunakan wul kaca ?

3. Apakah tujuan kalium nanganat VII digunakan ?

4. Nyatakan hubungkait antara kecergasan tindakbalas dengan kereaktifan logam terhadap

oksigen.

5. Berdasarkan keputusan aktiviti ini, berikan turutan susunan logam mengikut kereaktifan
yang semakin bertambah dengan oksigen.
 SAINS TINGKATAN 3 / BAB 4 KEREAKTIFAN LOGAM / CIKGU UMI 5

KEDUDUKAN KARBON DALAM SIRI KEREAKTIFAN LOGAM

Kedudukan logam dalam siri kereaktifan logam bergantung kepada

kecergasan logam itu apabila bertindakbalas dengan Oksigen.

Kedudukan bukan logam (seperti karbon dan hidrogen) pula ditentukan

mengikut kecergasan bahan bukan logam (karbon/hidrogen) tersebut
dengan logam oksida bagi logam dalam susunan itu

PEMERHATIAN :

TINDAKBALAS PEMERHATIAN KEREAKTIFAN LOGAM

LOGAM OKSIDA
DENGAN KARBON
Aluminium oksida Tiada perubahan Karbon tidak dapat menarik oksigen dari aluminium oksida,
dengan karbon disebabkan Karbon kurang reaktif dari aluminium

Zink oksida Membara malap Karbon dapat menarik oksigen dari zink oksida,
dengan karbon disebabkan Karbon lebih reaktif dari zink

Plumbum(II) oksida Membakar Karbon dapat menarik oksigen dari plumbum(II)oksida,

dengan karbon sederhana disebabkan Karbon lebih reaktif dari plumbum

SOALAN :

1. Tuliskan persamaan perkataan bagi tindakbalas setiap logam oksida dengan karbon.

a) Aluminium oksida

b) Zink oksida

c) Plumbum oksida
 SAINS TINGKATAN 3 / BAB 4 KEREAKTIFAN LOGAM / CIKGU UMI 6

2. Nyatakan logam yang kurang reaktif daripada karbon. Terangkan jawapan anda.

3. Adakah karbon lebih reaktif daripada plumbum? Terangkan jawapan anda.

4. Mengapakah tiada perubahan berlaku pada tindakbalas antara aluminium oksida dengan
karbon ?

5. Di manakah kedudukan karbon dalam siri kereaktifan logam ?

6. Berdasarkan keputusan aktiviti ini, susunkan unsur mengikut kereaktifannya yang semakin
bertambah terhadap oksigen

7. Berikan satu aplikasi kedudukan karbon dalam siri kereaktifan logam bagi kegunaan
perindustrian. Terangkan jawapan anda.

8. Gariskan jawapan yang betul bagi penyataan berikut :

a) Jika karbon boleh menyingkirkan oksigen daripada logam oksida, ini bermakna karbon
adalah ( kurang / lebih ) reaktif daripada logam tersebut

b) Jika karbon tidak boleh menyingkirkan oksigen daripada logam oksida, ini bermakna
karbon adalah ( kurang / lebih ) reaktif daripada loegam tersebut
 SAINS TINGKATAN 3 / BAB 4 KEREAKTIFAN LOGAM / CIKGU UMI 7

KEDUDUKAN HIDROGEN DALAM SIRI KEREAKTIFAN LOGAM

Kedudukan logam dalam siri kereaktifan logam bergantung kepada

kecergasan logam itu apabila bertindakbalas dengan Oksigen.

Kedudukan bukan logam (seperti karbon dan hidrogen) pula ditentukan

mengikut kecergasan bahan bukan logam (karbon/hidrogen) tersebut
dengan logam oksida bagi logam dalam susunan itu

PEMERHATIAN :

TINDAKBALAS
LOGAM OKSIDA PEMERHATIAN KEREAKTIFAN
DENGAN HIDROGEN LOGAM

Aluminium oksida Tiada perubahan Hidrogen tidak dapat menurunkan aluminium oksida,
dengan hidrogen (Tidak berbara) disebabkan hidrogen kurang reaktif dari aluminium

Zink oksida Tiada perubahan Hidrogen tidak dapat menurunkan zink oksida,
dengan hidrogen (Tidak berbara) disebabkan hidrogen kurang reaktif dari zink

Ferum(III)oksida Terbakar dengan Hidrogen dapat menurunkan ferum(III) oksida,

dengan hidrogen terang disebabkan hidrogen lebih reaktif dari ferum

Plumbum(II)oksida Terbakar dengan Hidrogen dapat menurunkan plumbum(II)oksida,

dengan hidrogen terang disebabkan hidrogen lebih reaktif dari plumbum

Kuprum(II)oksida Terbakar sangat Hidrogen dapat menurunkan kuprum(II)oksida,

dengan hidrogen terang disebabkan hidrogen lebih reaktif dari kuprum
 SAINS TINGKATAN 3 / BAB 4 KEREAKTIFAN LOGAM / CIKGU UMI 8

SOALAN :

1. Nyatakan logam oksida yang manakah yang dapat diturunkan oleh hidrogen ?

2. Logam yang manakah terletak di atas hidrogen dalam siri kereaktifan logam ?

3. Logam yang manakah terletak di bawah hidrogen dalam siri kereaktifan logam ?

4. Nyatakan logam manakah yang lebih reaktif daripada hidrogen.

5. Nyatakan logam manakah yang kurang reaktif daripada hidrogen.

6. Kenalpasti kedudukan hidrogen di dalam siri kereaktifan logam.

7. Gariskan jawapan yang betul bagi penyataan berikut :

a) Hidrogen ( kurang / lebih ) reaktif daripada aluminium

b) Hidrogen ( kurang / lebih ) reaktif daripada zink

c) Hidrogen ( kurang / lebih ) reaktif daripada ferum

d) Hidrogen ( kurang / lebih ) reaktif daripada kuprum

e) Hidrogen ( kurang / lebih ) reaktif daripada plumbum

 SAINS TINGKATAN 3 / BAB 4 KEREAKTIFAN LOGAM / CIKGU UMI 9

LATIHAN
1. Apakah siri kereaktifan logam ?

2. Rajah 1 menunjukkan tindakbalas

antara logam X dengan oksigen dalma udara .

a) Adakah logam X reaktif terhadap oksigen ? Terangkan jawapan anda.

b) Logam Y hanya membara dengan terang apabila bertindakbalas dengan oksigen.

c) Adakah logam Y lebih atau kurang reaktif daripada logam X?

d) Jika logam Z tidak bertindakbalas dengan oksigen, susunkan logam X, Y dan Z dalam
siri kereaktifan logam berdasarkan tindakbalas tersebut.

3. Gariskan jawapan yang betul tentang siri kereaktifan logam :

(a) Logam disusun dalam siri kereaktifan logam berdasarkan tindakbalas logam terhadap
( karbon / oksigen )
(b) Logam yang paling reaktif dalam siri kereaktifan logam ialah ( kalsium / kalium )
(c) Siri kereaktifan logam diaplikasikan dalam ( perleburan / pengekstrakan ) logam
daripada bijihnya.

4. (a) Nyatakan logam yang paling reaktif dalam siri kereaktifan logam.

(b) Nyatakan logam yang paling tidak reaktif dalam siri kereaktifan logam.

5. (a) Nyatakan dua unsur bukan logam yang dimasukkan dalam siri kereaktifan logam

(b) Mengapakah dua unsur bukan logam ini dimasukkan ke dalam siri kereaktifan logam ?
 SAINS TINGKATAN 3 / BAB 4 KEREAKTIFAN LOGAM / CIKGU UMI 10

4.3 PENGEKSTRAKAN LOGAM DARIPADA BIJIHNYA

Pengekstrakan logam ialah proses untuk memperolehi sesuatu logam daripada bijihnya.
SAINS TINGKATAN 3 / BAB 4 KEREAKTIFAN LOGAM / CIKGU UMI 11
SAINS TINGKATAN 3 / BAB 4 KEREAKTIFAN LOGAM / CIKGU UMI 12
 SAINS TINGKATAN 3 / BAB 4 KEREAKTIFAN LOGAM / CIKGU UMI 13

ISU PERLOMBONGAN DI MALAYSIA

SAINS TINGKATAN 3 / BAB 4 KEREAKTIFAN LOGAM / CIKGU UMI 14