18 వ ననడ మడ వరక 19 వ శతబబన భరతదశన మరయ యయరపయనన

భరతదశనక వచచన మదటవర పరచగస. 1502 ల - ఈసస ఇనడయ కనపన రక 100 సనవతతరల మనద - వర
కచచన వదబ తమ కరరగరనన ససపనచర. ఫఫనతసస అలరయడ మదట పరచగస గవరనర. తరవత వర గవ, డమన
మరయ డయలన కడ ససధనన చసకననర. వర చరస న II కనగస కటనన వల బనబయ దసపనన ఇనగననడస
ఇచచర.

భరతదశనలక పపవశనచన మదట యయరపయనన పరచగస మరయ ససనష. తరవత వర ససననల ఫపనచ, డచ మరయ
ఇనగనష వలస దళల వచచయ. (ఆఫపకల కడ ఇలనట సనఘటనల జరగయ. ఆఫపక మదటన బనగరన మరయ దనతల
కసన దపడక గరరనద, కన తరవత బనస వవపరన 16 వ శతబబనల జరగనద. పఫరనభనల పరచగస మరయ ససనష
మరయ తరవత ఫపనచ, డచ మరయ బబటష ఆధపతవ ఆఫపక. బనస వవపరన, బనస పరగల తటల దసర లభల
మరయ ఐరపల పరశఫమక వపవ న న పరగడనక అవసరమరన మయలధననల భరతదశన ననడ వణజవన గణనయమరన భగనన
అనదనచనద)

బబటష హకనత మఘల కరసల సనదరరనచర మరయ ఉనడపయర, కన ఇనపరయల ఫరరన పనదలద. సయరత వదబ
మదట కరరగరన సమఫజవ ఫరరన పనదన కపసన మడలసన పపయతనల దసర ససపనచబడనద. పరవవసననగ, దకణదల
మటసమదట కరరగరన 1611 ల మచలపటసణన / మసలపటననల ససపనచబడనద. తరవత 1615 ల, థమస ర మతతన
మఘల సమఫజవనల కరరగరలన ససపనచడనక ఒక ఫరరనన పనదడనల వజయవనతమయవడ. ఫలతనగ ఈసస ఇనడయ
కనపన సయరత, మసలపటనన, ఆగఫ, అహనబబద మరయ అనక కరరగరలన ససపనచనద.

బలహనమరన భరతయ పలకల కరణనగ తకసవ పపతఘటనన ఎదరసనననదన వర సతతల కరరగరలన సపక సలభవనత
ససపనచర. 1717 నట ఫరరన కనపనక అపరమరన మరరనన ఇచచనద మరయ దన వసతరణక మరరన సగమన చసనద,
చవరక ఇద భరతదశనల బబటష పలనన ససపనచడనక దరతసనద.

ఫపనచ మరయ బబటష పపతవరస - వర శకతన ససపనచడనక, ఫపనచ మరయ బబటష వర వవధ యదదల చశర, వటల కరరటక
యదదల పపధనమరనవ. ఈ యదదలల మదటద, ఫపనచ ఆధపతవన ససపనచబడనద. 1742 ల, ఫఫనత మరయ ఇనగననడ
మధవ యదదన జరగనద మరయ ఇద భరతదశనల కడ పపతధసననచనద. భరతదశనల ఈ పరటలల ఫపనచ జనరల డపనకత
గణనయనగ లభపడనద మరయ అతన దకణన ఫపనచ ససననన బలపరచడ. అయనపసటక, ఫపనచ చల కలన పట ససనన
పనదలకపయనద. 1756 ల ఫఫనత మరయ బబటన మధవ యదదన మళన పఫరనభమరనద మరయ ఈసర బబటష వర పరచయ
సధనచర. భరతదశనల, వర ఫపనచన బనగల ననడ బయటక నటసర. తరవత, 1760 ల జరగన మయడవ కరరటక
యదదనల, వనడవష యదదనల ఫపనచ జనరలత లల మరయ బసతలన ఇనగనష జనరల ఐర కట ఓడనచర. ‘పరస
ఒపసనదన’ త యదదన మగసనద మరయ ఫపనచ 1763 ల పనడచరన కడ లనగపయనద మరయ ఇద భరతదశనల
వసతరనచలన ఫపనచ ఆశయలన అనతన చసనద.

తమ గపస సర నవన మరయ మనదగనడ సమగప మరయ భరతయలల జతయత లకపవడన భరతదశనల తమక పరచయ
ఇసతనదన బబటష వర ఈ సమయనక గపహనచర. ‘శన థమస యదదన’ - కరరటక యదదల సమయనల (1746-61) -
సనపపదయ భరతయ యదద పదదతలపర యయరపయన ఆయధల మరయ కపమశకణ యకస ఆధపతవనన ఖచచతనగ మదటసర
రజవ చసనద.

U రనగజబ మరణన తరవత, బనగల నవబల తమ శకతన మరయ ససయనపపతపతతన నకసచపసర. ఒకదన తరవత ఒకట
బనగల నవబల కనపనక రయతల ఇవసడనక నరకరనచర, కనపన వణజవ హకస కసన పదబ నవళల డమనడ చశర,
పదన నణలపర ఎటవనట హకసన నరకరనచర మరయ దన కటలన వసతరనచకనడ ఆపర. కనపనన మసన చశరన
ఆరపసయత, కనపన బనగల పపభతసనన భర మతతనల ఆదయనన కలసతనదన, నవబ అధకరనన బలహనపరసతనదన వర
పరసననర. ఇద పనన చలననచడనక నరకరనచడన, అగరవనగ లఖల రయడన మరయ నవబన మరయ అతన
అధకరలన అవమననచడనక పపయతననచడన.

1651 ల హగన నద ఒడడన ఒక ఆనగ న కరరగరన ససపనచబడనద. ఆ సమయనల ‘కరకల’ అన పలవబడ కనపన వవపరల
పనచస ససవరన ఇద. 1696 నటక ఇద ససవరన చటయస ఒక కటన నరరనచడన పఫరనభనచనద. అద సమయనల కనపన తన
ఉనకన వసతరనచడనక అతవశత చయసతనద మరయ బనగల దన గపసతననక మదట ఎనపక. అయనపసటక నవబ సరజదలన
కనపన కరవకలపల పటన జగపతతగ ఉననడ మరయ అతన వటన దయరనగ నటసడనక కడ పపయతననచడ. (అటవనట
పపయతననల బనకకల వషదన జరగనద, సరజడలన చల మనద బబటష వరన ఒక దరరరమరన రజన ఒక చరసలల ఉనచడ
మరయ దన ఫలతనగ చల మనద ఖరదల మరణనచర). అతన 1717 నట బబటష వర అధక హసతపపయగన మరయ
ఇనపరయల ఫరరన యకస దరసనయగన కరణనగ వసగ చనదడ. తకణ కరణన ఫపనచ మరయ బబటష వర పఫనతలన
నవబ అనమత లకనడ బలపరచడన మరయ అతన దనన తన సరసభమతసనపర దడగ చయశడ. దనన అనడ చయమన
ఆయన వరన కరర. ఫపనచ కటసబడ ఉనద, కన బబటష వర మనడగ ఉననర. అతన బబటష వరపర దడ చశడ
మరయ పఫరనభ వజయనన పనదడ. బబటషసరక, 1757 ల జరగన పలసత యదదనత మదట పదబ వజయన సధనచనద,
దనల రబరస కకవన ఆధసరవనలన సనసస మర జఫరతత - నవబ సరజదలన యకస జనరలతతల ఒకర - మరయ ఇతరల (మర
బక, మనక చనద, జగత సథ మదలర నవర) అతనన ఓడనచడనక కటట పననర.

ఒరసత, బనగల మరయ బహరల న వణజవనక బబటష వరక తరగలన హకసల లభనచయ. పనసత యదదనల బబటష బనగల
వజయన ఈ కపనద కరణల ననడ మఖవమరనద -
I. వర పపతషసన అపరనగ అనచన వసనద మరయ వరన భరతదశనల బలమరన పటదరగ చయపనచనద.
II. బబటష వర వలసరజవల పపతవరస ఫఫనతతపర కడ పరచయ సధనచనద మరయ ఇద మరరన లద కణతక దరతసనద
భరతదశనల ఫపనచ పపభవన.
III. ఆ సమయనల ధనవనతలర న పఫవనతతలల బనగల ఒకట మరయ ఇద భర సనపదన సకరనచడనక బబటష వరక
సహయపడనద
దన దపడ ననడ మరయ పదబ సర నవనన నరసహనచనడ.
IV. ఇనక, బబటష వర రషసషనన దచకననపసటక, వరక జవబదరతనన లద.

1757 ల పనసత యదదన తరవత, వర బనగల యకస నజమరన మససరత అయవర. వర తమ వణజవన మరయ వదశ
వసతవల ఎగమతన పనచడనక బనగలతపర రజకయ నయనతప ణన ఉపయగనచర. వర పట లకనడ ఉనడటనక వర
భరతయలత పట వణజవనల వదశ పపతవరసలన తలగనచర.

మర జఫరతన బబటష తలబమరగ ఉనచర, కన బబటష డమనడనన నరవరచడనక తన ఖజన ఖళ చయడనత బబటషతత
చతల కలపడనక అతన తసకనన నరరయనన పశచతతపపడడడ, అతన ససననల మర కససమ మరయ బబటష వర బనగలతన
దపడ చయడన పఫరనభనచర. అయనపసటక మర కససమ బబటష ననడ వమకత పనదలన నరరయనచకననడ మరయ
తసరలన తల పరకతతడ. అతన ud ధ నజన ఉద దల మరయ పరపయన మఘల చకపవరత ష ఆలన -2 త కలస కనపనక
వవతరకనగ ఒక పపచరనన పఫరనభనచడ, ఇద బకతర యదదనల మగసనద, దనల 1764 ల బబటష వర సనయకత దళలన
ఓడనచర మరయ 'అలహబద ఒపసనదన' సనతకన చశర. కనపన దవన హకసల బనగల. బకతర యదదన భరతదశనల
వలసరజవల పలనన లనఛనపఫయనగ చసనద. అవధతక చనదన నవబన కనపనపర ఆధరపడ చశర. నవబ పలన ననడ
నరగ బనగలతన కనపన పలనల ఉనచర. బబటష యకస ఉతతరన వరప వసతరనచడనక ఇద మరరన సగమన చసనద మరయ
1803 నటక Delhiతిిలన బబటష పలనల ఉనద.

బకతర యదదన తరవత, బబటష వర మఘలల ననడ ఒక సమఫజవ సనసస దసర దవన హకసలన పనదర మరయ
బనగల బబటష మరయ నవబల దసనదస పలనలక వచచర, ఎనదకనట బబటష వర బనగల పరపలన బధవతన
ససకరనచకనడ ఉనడలన కరకననర. బబటష వర ఆదయన, పలస మరయ నవయ అధకరనన నయనతబనచర.
నవబక బధవత ఉనద, కన శకత లద. కనపనక బనగలతల దవన హకసల లభనచన తరవత, అద ఆదయనన సకరనచడన
పఫరనభనచనద, కన ఎటవనట బధవత లకనడ. నవబ ఖరచత బబటష వర బనగలతన దపడ చశర మరయ ఇదబరయ పపజల
దససత పటన ఉదసననగ మరర. 1770 నట గపస కరవ మరయ లకల మనద మరణన బయటపడనద

ఈ దసనదస పపభతసన యకస దపడ ససభవన. దసనదస పలన సమనవలక అపరమరన కషసలక దరతసనద మరయ బనగల
పరతగ బబటష వర దచకననర. దసనదస పలన వవవససన వరన హససనగత మగనచర
.
1757 ననడ 1857 వరక ఈసస ఇనడయ కనపన భరతయ రషసషలన ససధనన చసకన వధననన మమ వశనషసత, కనన
మఖవ అనశల వలవడతయ. తలయన భయభగనపర కనపన అరదగ పపతవక సర నక దడన పఫరనభనచనద. బదలగ ఇద ఒక
భరతయ రజవనన ససధనన చసకన మనద దన పపభవనన వసతరనచడనక అనక రకల రజకయ, ఆరసక మరయ దతవ
పదదతలన ఉపయగనచనద. బకతర యదదన (1764) తరవత, కనపన భరత రషసషలల నవసతలన నయమనచనద. వర
రజకయ లద వణజవ ఏజనటన మరయ వర పన సనసస యకస పపయజనలక సవ చయడన మరయ మరనత పనచడన.
నవసతల దసర, కనపన అధకరల భరత రషసషల అనతరరత వవవహరలన జకవన చసకవడన పఫరనభనచర.
1803 ల, మరఠలన ఓడనచన తరవత బబటష వర Delhiతిిలనపర నయనతప ణ సధనచర. బబటష భరతదశన యకస
రజధన కలకతత కబటస, మఘల చకపవరత ఎరపకటలన పవలస కనపకన తతల నవసనచడనక అనమతనచర.

పఫరనభ పపభతస సధరణల

వరన హససనగత (1772-85) - మధవ మరయ ఉతతర భరతదశనలన మరఠల ననడ, నజన దకణ భరతదశనలన హరదర
అల ననడ 1775 ననడ 82 కలన బబటష వరక సవలగ ఉనద. మరఠల బలయమరన శతపవ అన నరయపనచర, హరదర
అల కడ చల ఓటమల చశడ. భరతదశన వలపల వర అమరకపర ఓడపయన యదదనన ఎదరసననర. వరన
హససనగత మదట గవరనర జనరల అయవర, ఈ సమయనల వవవహరల అధకరనల ఉననర. అతన 1773 ల మదట ఆనగన
మరఠ యదదనక నయకతసన వహనచడ, దనల ఇరవర పల గలవలద మరయ శనత ఒపసనదన కదరచకనద. బబటష వర
బనగలతల తమ ససననన మరనత బలపరచకగ, మరఠల గడవలన సమయనన దయరన చశర. దకణన, వరన హససనగత
హరదర అలత రనడ ఆనగన మరసయర యదదల చశడ. వరన హససనగత అనక పరపలన సనససరణలన పపవశపటసర, మఖవనగ
నవయ రనగనల. 1772 ననడ కతత నవయ వవవసస ఏరసడనద. పపత జలనల రనడ కరసల ఉనడల - కపమనల కరస
(ఫజతదర అదలత) మరయ సవల కరస (దవన అదలత). సవల కరసలక అధవకత వహనచన యయరపయన జలన కలకసర న
కసన మలసస మరయ హనదయ పనడతల భరతయ చటసలన వవరనచర. కపమనల కరసల ఇపసటక ఖజ మరయ మఫత
ష
కనద ఉననయ, కన కలకసర న పరవవకణల ఉననయ. ఒక పదబ సమసవ ఏమటనట, బఫహరణ పనడతల ధరరశసతనలన వవధ
పఠశలల ఆధరనగ ససనక చటసలక భననమరన వవరణల ఇచచర. 1773 రగవలటనగ యకస కనద, కతత సపపనకరస
ససపనచబడనద, అపసల కరస - సదర నజమత అదలత - కలకతతల కడ ఏరసట చయబడనద.

కరనతవలస (1786-1796) - మరఠల బలహననగ ఉనన సమయనల కరనతవలస సనఘటన ససలనక వచచర. హరదర అల
1782 ల రనడవ ఆనగన మరసయర యదదన తరవత కవనతర కరణనగ మరణనచడ. అతన మయడవ ఆనగన మరసయర యదదనక
నయకతసన వహనచడ, దనల 1792 ల మరసయర ఓటమన ఎదరసనద. 1789 చవరల మరసయర రజవన యకస పలకడ
టపస సలతన బబటష ఈసస ఇనడయ కనపన మతపడ టఫవనసరరర దడ చసనపసడ యదదన పఫరనభమరనద. రనడళన పరటన
తరవత, లరడ కరనతవలస నతతతసనలన సనసస యకస దళల, మరఠ సమఫజవన మరయ హరదరబద ననడ మతప రజవల
దళలత కలస, 1792 ఫబబవరల మరసయర రజధన సరనగపటసనన మటసడనచయ. అనన వర పల గపస ఖరచత పనలన
దబబతస పపయతనన చయకనడ, కరనరలస టపసత వవదలన అనతన చయడనక చరచల జరపడ. మరసయర మపసన
తగరనచడన లద తలగనచడనత పట, హరదరబద మరయ మరఠల మధవ సనఘరరణన నవరనచ ఈ ఒపసనదనన వసత తత శనత
పరషసరనగ ఉపయగనచలన కరనతవలస భవనచర. ద మరచ 18, 1792 న సనతకన చసన సరనగపటన ఒపసనదన
(శరనగపతనన అన కడ పలసతర) మయడవ ఆనగన-మరసయర యదదనన మగనచనద. దన సనతకలల బబటష ఈసస ఇనడయ
కనపన తరపన లరడ కరనతవలస, హరదరబద నజన మరయ మహరత సమఫజవన పపతనధల మరయ మరసయర పలకడ టపస
సలతన ఉననర. ఒపసనదన యకస నబనధనల పపకరన, మరసయర తన భయభగలన సగన భగనన ఇతర సనతకలక ఇచచనద.
పషస తనగభదబ నద వరక భయభగనన సనతన చసకనద, నజనక కతషరడ ననడ పననర నద వరక భయమ, మరయ పననర
యకస దకణ ఒడడన ఉనన కడప మరయ గనడకట కటల లభనచయ. ఈసస ఇనడయ కనపన మరసయర యకస మలబర
తర పఫనతలల టఫవనసర రజవన మరయ కశ నద, మరయ బరమహల మరయ దనడగల జలనల మధవ ఎకసవ భగనన
పనదనద.

వలనసన మరయ సబతబయర అలయనత (1798-1805) - వలనసన ఆధసరవనల వసతరణ బహశ అతపదబ బబటష వసతరణలల ఒకట.
పపపనచవవపతనగ బబటనతత ఫఫనత ఘరమరన యదదనక పలసడన సమయనల ఆయన భరతదశనన చపటసర. అతన పరతగ
యదదన ననడ పరస అనబనధ సనససల సనహసననన ససధనన చసకవడనక అనక వవహలన ఉపయగనచడ. అనబనధ
కటమ అటవనట సధనన మరయ దనక కపనద లకణల ఉననయ -

Rules భరతయ పలకల తమ మతప దశలల శశసతనగ తమ బలగలన నలబటసన కటమపర సనతకన చశర మరయ భరత
పలకడ వరక చలననచలతన పపకటన బబటష పరమనతన అనగకరసతనద.
Rule భరతయ పలకడ తన సనత దళలన రదబ చయల
Foreign లకనడ ఇతర వదశ శకత ననడ ఎటవనట లవదవల చయకనడ కడ నషధనచబడనద
బబటష ఆమదన.
British బబటష పపతనధగ పలకడ నవయససననల బబటష నవసన నయమనచర.
బహవ దడల ననడ రకణ పలకడక వగబనన చయబడనద.
Affairs బబటష వర అనతరరత వవవహరలన జకవన చసకరన వగబనన చశర, కన ఈ వగబనన వచచననమరనద
చల తరచగ ఉనచర.

 ఈ వధనగ, భరత పలకల ఈ ఒపసనదన దసర తమ ససతనతఫవనన తకటస పటసల.

ఈ ఒపసనదన భరత పలకలపర తవప పపతకల పపభవనన చయపనద. సర నవలన రదబ చయడన వలన లకల నరదవగలగ
మరర. ఏదర న అనతరరత తరగబట లద అసనతతపతన అణచవయడనక బబటష వరపర ఆధరపడననదన, పపజల సనకమన కసన
పలకడ తకసవ శపదద వహసతడ. మరవర ప బబటష వర అనబనధ ఒపసనదన ననడ వపరతనగ లభపడడర. వర ఇపసడ
భర సర నవనన కనసగనచర మరయ అద కడ భరతయ పలకల ఖరచత. అసమరసత అన ఆరపణలపర వర ఆ సమయనల
కటమల మతపలన పడగటసర. 1798 ల హరదరబదతక చనదన నజన ఈ ఒపసనదనపర సనతకన చసన మదట వవకత
అయవడ. 1801 ల అవధ కడ బలవనతన అయవడ. వలయనసన యకస అనబనధ కటమన అనగకరనచడనక టపస
నరకరనచడనత మరసయర పడపయనద మరయ తరవత టరనగ సలతన 1799 ల సరనగతపటసణన లద నలరవ మరసయర యదదనన
ససధనన చసకన మరణనచడ. ఇద పరసప పలకడక తరగ ఇవసబడనద మరయ కనత భగనన బబటష వర తసకననర.
మరఠల ఇపసడ బబటష నయనతప ణక వలపల ఉనన ఏకరక పపధన శకత. వలనసన ఇపసడ తన దతషసన వర వర ప కనదబకరనచడ.

మరఠ పఫనతనన ఇపసడ ఐదగర ససతనతప మఖవల (భనసన, హలసర, సనధయ మదలర నవర) మరయ పషస
పలనచర మరయ వరనత గడవలక పలసడడర. 1802 ల హలసర పషస మరయ సనధయ దళలన ఓడనచడ మరయ
పరక పషస బబటష సహయన కసన పరగతతడ మరయ భసన / బసతన యకస అనబనధ ఒపసనదనపర సనతకన చశడ. పషస
ఒపసనదన దసర బబటష వరత అనబనధ కటమన అనగకరనచనద భసన. ఈ ఒపసనదన 1802 డసనబర 31 న బబటష ఈసస
ఇనడయ కనపన మరయ బజ రవ II (చరతప కరలచ ‘సర ఫర’ అన పలసతర), పన యదదన తరవత భరతదశనల పణ
యకస మరఠ పషస (పన) మధవ కదరన ఒపసనదన. ఈ ఒపసనదన మరఠ సమఫజవన రదబల ఒక నరరయతరక దశ, ఇద
ఈసస ఇనడయ కనపన 1818 ల పశచమ భరతదశనలన పషస భయభగలన ససధనన చసకవడనక దరతసనద. 13 మ 1803
న, బజ రవ II తయరస రకణల పషసరరపస పనరదదరనచబడనద. ఇనడయ కనపన మరయ పపమఖ మరఠ రషసషన బబటష
వర కయ న నట అయవయ. ఈ ఒపసనదన భరత ఉపఖనడనపర ఈసస ఇనడయ కనపన యకస వసతరణ మరయ పపభవనన
వసతరనచడనక దరతసనద. ఏదమరన, ఈ ఒపసనదన అనన మరఠల అధపతలక ఆమదయగవన కద మరయ హససనగత
సమయనల రనడవ ఆనగన-మరఠ యదదనక దరతసనద. మరఠ చఫత మరయ బబటష మధవ అనక యదదల జరగయ,
అయనపసటక వలనసన యకస వసతరణ వధనల బబటష ఖజనపర ఖరదర నవగ నరయపనచబడడయ మరయ వర హలసరతత శనత
నలకలసర.

లరడ హససనగత (1813-22) - భరతదశనల మరఠల చవర ఆధపతవ సవలన సమరసవనతనగ అణచవసననదక లరడ హససనగత
ఘనత పనదవచచ. రనడవ ఆనగన మరఠ యదదన పషస మరయ మరఠ మఖవల సనయకత దళలత జరగనద, దనల వర
ఓడపయర. తతతలతనగ, పషస తన భయభగన ననడ దయరనగ కనయసరస పనరన పనదర మరయ ఇతర మఖవల
అనబనధ కటమపర సనతకన చయవలస వచచనద మరయ వర బబటష పరమనట అధకరనన అనగకరనచర. ఇపసడ, ఇతర
పలకల మదరగన, మరఠ మఖవల కడ బబటష వర దయపర ఉననర. 1813 ల, బబటష పపభతసన భరతదశనల
మఖవమరనద. ఇపసడ కనపన తన అధకరన పరమనట లద సపపన అన పరసనద, అనదవలన దన శకత భరత రషసషల కనట
ఎకసవ. దన పపయజనలన కపడటనక, ఏదర న భరతయ రజవనన ససధనన చసకవడనల లద బదరనచడనల ఇద
సమరసనచబడనద. 1818 నటక, సనధ మరయ పనజబ మనహ మతతన భరత ఉపఖనడన బబటష పపతవక లద పరక పలనలక
వచచనద.
అధకర ఏకకరణ - 1818-1857 - 1818 తరవత, పనజబ మరయ సనధ కడ జయనచబడడయ మరయ అవధ
మరయ సనటటల పఫవనతల ససధనన చసకననయ. ఐరప మరయ ఆసయల పరగతనన ఆనగన-రషవన శతపతసన మరయ
రషవన దనడయతప క వవతరకనగ దనన బఫర రషసషనగ మరచడనక మరయ ఆఫఫనసతన మరయ పరరయక వళళడనక సనధ
ఆకపమనచబడనద.

డలకస అనడ పలస ఆఫ లపత (1848-1857) - వలనసన మదరగ కకనడ, డలకస భరతదశనపర బబటష పపతవక పలనన
వసతరనచలన అనకననడ. సతర (రనడవ ఆనగన మరఠ యదదన తరవత మరఠలక రషసషనగ సతషసనచబడనద), ng
ిానత, నగతపర సదదనతన ఆఫ లపత దసర జతచయబడడయ. డలకస కడ అవధతన బబటష పలనలక తసకరవలన
అనకననడ, కన బబటష వర అవధతత సనహపరసక సనబనధల కలగ ఉననర, ఎనదకనట ఇద బకతర యదదనల వరక
సహయపడనద. వరక చల మనద వరసల ఉననర, అనదవలన డకసషన ఆఫ లపత పరధల ఉనడలర. చవరగ, డలకస
నవబన తపసగ పరపలనచడన మరయ అతన భయభగనన ససధనన చసకవలన ఆలచనత కటసడ. 1856 ల అవధ
ఆకపమనచబడనద. బబటష వర ససధనన చసకనన చవర భయభగలల అవధ ఒకట. ఇద 1801 ల అనబనధ కటమక
తసకరబడనద, చవరక 1849 ల జతచయబడనద. ఇద అధకరకనగ 1856 ల జతచయబడనద. వజయన దశలన జరగనద.
నవబ తలగనప కరస మరయ దన సనససతతన రదబ చయడనక దరతసనద. ఆ వధనగ మతతన శపణ పపజల -
సనగతకరల, నతతవకరల, కవల, చతవతతతలవర, కకన, రటర నరన మరయ పరపలన అధకరల మరయ వర
జవనపధన కలసయర. 1849 ల, డలకస ఆధసరవనల, బబటష వర పనజబ రచరక రజవనన ససధనన చసకననర.
డకసషన ఆఫ లపత కనద hanతిానతన కడ జత చశర. ఏదమరన, ఇద ud ధ యకస అనవయమరన అనసనధనన, ఇద
డలకసన ఈ పఫనతనల చల పపజదరణ పనదలద. అతన 1852 ల రనడవ బరరస యదదనక కడ ఆజజపనచడ, ఫలతనగ
మయనరర యకస భగలన ససధనన చసకననడ. ఇద మరయ ఇతర
గవరనర జనరల యకస కఠనమరన చరవల బబటష సర నవనలన భరతయ సర నకలల చద అనభయతలన సతషసనచయ, ఇద చవరక
1857 మదట ససతనతప త యదదనక దరతసనద. కమయవనకషన అభవతదదల అతన సహకరన - రరలసల, రడన, పససల మరయ
టలగఫఫ సవల - దహదన చశయ భరతదశన యకస ఆధనకరణ మరయ ఐకవత. వడ రమవరజ యకస, 1856 వనట
సమజక చటసల కడ ఆయన కలనల ఆమదనచబడడయ. అతన ఆధనక భరతదశనక పనద వసనటన చబతర. డలకస
వధనల యకస అనలచత పరణమల భరతదశన యకస పరపలన ఏకకరణ. ఇద ఇపసటవరక ససనక అధపతల కపనద
మకసలగ చలనచదరగ ఉనన ఒక ఆధనక ‘దశనక’ పనద వసనద.
మఘల పతనన
మఘలల పతననక చల కరణల ఉననయ -
I. ure రనజబ యకస వసతరణ వధనల అనక పగళన న సతషసనచయ మరయ అతన బలహనమరన వరసల మఘల
సమఫజవన కణతక దరతసనద.
II. మరఠలత జరగన పరటల మఘలలన వర సనపదన హరనచయ.
III. అకబర యకస రజ వరఖరక భనననగ, ఈ సమయనల రజతపతతల మరనత దత erతినగ ఉననర
(వవహల మదలర నవ), తరవత మఘలల రజతపతతలన కలగ ఉనడటనక పపయతననచర మరయ ఇద వనకక దరతసనద.
IV. మఘలత Delhiతిిలనలన నడ కనదబన జటన, సతనమల, సకసల మదలర న వర ననడ బహళ తరగబటనన
చయసనద.
V. రవనయవ వధనల రరతలపర వరచకపడటన పఫరనభనచయ
VI. మనతబబర న సనఖవ అకబర కనట 3 రటన పరగనద. వటల చల లవ
నజయతగ ఉననర
VII. సర నక యనతఫల కడ పతవ మరయ నవక శకతక ఎపసడ శపదద ఇవసలద
ష
VIII. వజజనశసతనపర పలవమరన ఒతతడ మఘల సమఫజవనన దతకసథనల వనకబడ చసనద
IX. U రనగజబ మరయ తరవత మఘలల మత అసహనన ఇతరలల కపనన కలగనచనద
కమయవనటల.
X. అవనత పపబలనగ ఉనద, వరసతసనగ యదదల, కళల, వణజవన మరయ వణజవన కణనచడన, కణనచడన
పపభవల వధయత, వదశ దనడయతప ల (నదర ష, అబబల మదలర నవ) మఘల సమఫజవనక పఫణనతకమరనవ.
మఘలల పతనన ఇతర పఫనతయ సటఫపతల ఆశయలక ఆజవన పసనద. మఘల సమఫజవన యకస కణతల ఎకసవ
సనపదనచనద మరఠల.

ష ఆలన -2 1759 ల మఘల సనహసననన అధరహనచడ మరయ బలహనమరన సమఫజవనన వరసతసనగ పనదడ
మరయ పరపయన జవతనన గడపవలస ఉనద. అతన తన సమఫజవనన వమచనచడనక మరయ బబటషసరన తసకవటనక
అవధ యకస మర కససమ మరయ షజ-ఉద-దలత చతల కలపడ. 1764 ల జరగన బకతర యదదనల సనయకత
సర నవల ఓడపయయ. మఘల చకపవరతక మనద బబటష వర పనరన ఇచచర, కన తరవత Delhiతిిలనక వనకస వళన
మరఠల కపనద ఆశపయన పనదర.
1803 ల, బకతర యదదన మరయ ఇతర యదదల తరవత Delhiతిిలనన బబటష వర ససధనన చసకననర. మఘల
చకపవరతన బబటష వర పనరనరతగ తగరనచర.

MARATHAS యకస RISE మరయ FALL

మటసమదటసరగ మఘల ఆధపతవనక నజమరన సవల ఇచచ శవజ కలన ననడ మరఠల మఘలలత శతపతసనక
పలసడడర. శవజ గరలన యదద పదదతలన అవలనబనచర.
శవజ మనవడ u రనగజబ చత జరల పలయవడ మరయ అతన మరణన తరవత వడదలయవడ. అయనపసటక, అతన
తన వనశపరనపరవ పపతషసన మరయ పపభవనన తరగ పనదలకపయడ మరయ అనతరరత శతపతసన పషసస ఆధసరవనల రనడవ
దశ మరథన ఆధపతవనన ఆవరరవనచనద. బలజ వశసనథ మదట పషస. పషసస ఆధసరవనలన మరఠల వసతరనచ, పరసప
మఘల సమఫజవనలక పపవశనచర మరయ 1740 నటక బజ రవ ఆధసరవనల, వర మలస, గజరత మరయ
బనదలతఖనడతల కనత భగనన కలగ ఉననర. పషసస తసరల మరఠ రజధన పనక మరచర. 1750 నటక, మరఠల
మఘలనన మఘల కరసల కలక నయమకల దసర పరకనగ నయనతబనచర.

మఘల కణనచననదన అద కడ బహవ దడలక గరరనద. అటవనట భయనకరమరన దడ చసన వరల నదర ష ఒకర.
అతన జనరల అహరద ష అబబల 1748 ననడ 1767 వరక ఉతతర భరతదశనపర నయనతప ణ సధనచడనల వజయవనతమయవడ.
Delhiతిిలన తసకనన తరవత, మరఠల ఇపసడ తమ దతషసన పనజబ వరప మళననచర, ఇపసడ అబబలయనడ ఏజనట
పలనచన వర అతనన ఓడనచర. ఈ ఓటమక పపతకరన తరచకననదక, అహరద ష అబబల ససయనగ భరతదశనలక
అడగపటస 1761 ల జరగన మయడవ పనపట యదదనల మరఠలన ఓడనచడ. పనపట యదదన మరఠలక మరయ
మఘలలక మరణ దబబ. అనదవలన, బబటష రకక మరరన కనయర చయబడనద, ఇద 1764 ల బకతర యదదన చత మరనత
ఆసననమరనద.

సనధయ, హలసర, గరకసడ మరయ భనసన వనట రజవనశలక చనదన వవధ మఖవల (సరబ రన) కనద వరన అనక
రషసషలగ వభజనచర. ఈ మఖవలన ఒక పషస (పపధన మనతబ) ఆధసరవనల సమఖవల ఉనచర, వర పణల ఉనన దన
సమరసవనతమరన సర నక మరయ పరపలన అధపత అయవర. పషస మధవ రవ నతతతసనలన మరఠల తమ కలసయన
అహనకరనన గణనయనగ తరగ పనదర మరయ 1771 ల, వర మఘల చకపవరతన Delhiతిిలనక తసకవచచర (అతనన
బబటష పనరన ననడ వసరరనచర) మరయ అతనన వర ససనత పనరన కనద ఉనచర. అయనపసటక, అతన మరణన తరవత,
మరఠ సమఫజవన మళన కణనచనద, ఎనదకనట అనక పరడతనన వరరల (హలసర, సనధయ, భనతన మదలర నవ) మరయ
1773 ల మదట ఆనగన-మరఠ యదదనక దరతసన ఇతరల చతల ఓటమన ఎదరసననపసడ వరల ఒకర బబటష వరన
కడ ఆహసననచర. 1816-19 మయడవ ఆనగన మరఠ యదదన నటక మరఠల బబటష వరచ పరతగ అణచవయబడడర.

మఘలల మదరగన, మరఠల కడ ఒక సధరణ శతపవ ఉనననతవరక ఐకవమరన మఖనన చయపనచర మరయ అద
లనపసడ, వర అనతరరత పరటలన ఎదరసననర. వర రవనయవ వధనన కడ రరతలక హనకరన. వణజవనన పనచడనల
కడ వర వఫలమయవర. ఈ కరకలనన వట కణతక దరతసతయ.

మరసయర

హరదర అల ఒక వనయపరసకమరన కటనబనల జనరనచడ మరయ సర నవనలన రవనకల దసర లచ చవరక మరసయర హనదయ
రజన పడగటసడ. అతన బలహనమరన మరసయరతన ససధనన చసకననడ మరయ దన ననడ బలమరన రజవనన నరరనచడ.
అతన మఘలల ఉతతమ పరపలన పదదతలన అవలనబనచడ మరయ సహననత కడన పలకడ.
కనపన మరయల మరయ ఏలకల కనగల చసన మలబర తరన యకస లభదయకమరన వణజవనన మరసయర
నయనతబనచనద. 1785 ల టపస సలతన తన రజవనలన ఓడరవల దసర గనధప చకస, మరయల మరయ ఏలకల
ఎగమతన ఆపవసడ మరయ ససనక వవపరలత వవపరన చయకనడ అనమతనచడ
కనపన. బబటష వర కపనగ ఉననర. వర హరదర మరయ టపసలన పపతషసతరక, అహనకర మరయ పపమదకరమరనదగ
చయశర - నయనతబనచలతన మరయ చయరరన చయలతన పలకల.
హరదర అల మరఠల మరయ పరగన ఉనన హరదరబద నజన త యదదనల ఉననడ. తరవత అతన బబటష వరత
రనడ ఆనగన-మరసయర యదదల చశడ మరయ 1782 ల కవనతర కరణనగ రనడవ యదదన తరవత మరణనచడ.

అతన కమరడ టపస సలతన కడ సహనచ పలకడ. అతన తన పవలస దగరర సరససత ఆలయనన కడ ససపనచడ
మరయ చరచలన కడ నరరనచడ. అతన ఫపనచ మలటరత పతత పటసకననడ మరయ వర సర నక శరలలన
అవలనబనచడ. అతన పలగరత - లద జమనదర న వనశపరనపరవ హకసలన తగరనచడ మరయ రషసష మరయ సగదరల
మధవ మధవవరతలన మరయ రరతల యకస ఈ మరగరన పరససతన తలగనచడ.
 అతన తన తనడబ వదలపటసన యదదనన కనసగనచడ, కన మయడవ ఆనగన మరసయర యదదనన కలసయడ మరయ తన
రజవనల సగన బబటష వరక ఇవసవలస ఉనద. అతన భర ఆతరగరవనత ధర రవ సర నకడ మరయ 1799 ల 4 వ ఆనగన-
మరసయర యదదనల తన భయభగనన కపడటనక బబటష మరయ నజన దళలత పరడతయ మరణనచడ.

పనజబ

1830 ల చవరల ఈసస ఇనడయ కనపన రషవ గరనచ ఆనదళన చనదనద. రషవ ఆసయ అనతట వసతరనచ వయవవ దశ
ననడ భరతదశనలక పపవశనచవచచన ఇద ined హనచనద. ఈ భయనత, బబటష వర ఇపసడ వయవవనల తమ
నయనతప ణన పనదలన కరకననర. వర 1838 మరయ 1842 మధవ ఆఫఫనసతనత సదరఫ యదదన చశర మరయ అకసడ
పరక కనపన పలనన ససపనచర. సనధ 1843 ల ససధనన చసకననర. తరవత పనజబ ఉనద. కన మహరజ రనజత
సనగ ఉనడటన కనపనన వనకస నటసనద. 1839 ల ఆయన మరణనచన తరవత, సకస రజవనత రనడ సదరఫ యదదల
జరగయ. చవరక, 1849 ల, పనజబతన ససధనన చసకననర.

17 మరయ 18 వ శతబబలల సషయ-ఎకనమక షరతల

మనపట వజతల భరత రజకయ శకతలన పడగటసర, కన వర పఫథమక ఆరసక నరరణనల ఎటవనట మరసల
చయలద.
రషసష ఆదయ డమనడ ఎపసటకపసడ పరగతయ వచచనద మరయ ఇద పదబ ఎతతన పదరకనక దరతసనద.
భరతదశన యకస అత మఖవమరన ఎగమత వసతవ పతత. ఇద వదశలక భర డమనడ ఉనద మరయ పరశఫమక వపవ న న
వరక ఇద వణజవనల సనకల సమతలవతన మరయ బనగరనన దగమత చసకవటనక కలకమరన కరకలన ఒకట. మగల
వణజవనక దహదపడ మర అనశన ఏమటనట, ససదశ హసతకళల మదలర న వట వలన భరత ఆరసక వవవసస ససయన సమతదదగ ఉనద
మరయ అనదవలన దగమతల అవసరన తకసవ. ఆ వధనగ భరతదశన వలవర న లహప సనక గ ఉదరవనచనద.

భరతదశన తయరదరల భయమ. కటన, సలస, డర యనగ, జవవలర ఫవకసరలన వవధ పపదశలల ఉనచర. డకస మసనన
వసతనష పపసదద చనదనద, వసత ష పరశపమ యకస ఇతర పపసదద కనదఫల మరరదబద, పటన, సయరత, అహరదబద మదలర నవ.

భరత ఆరసక వవవసస 17 వ శతబబనల గరషస ససయక చరకనద మరయ 18 వ శతబబనల దశయ రజకయ పరససత మరయ
యయరపయనన పపభవన పరగతనన కరణనగ కణనచనద.
పరశఫమక వపవన న భరతదశ పరససతన పరతగ మరచవసనద. ఒకపసడ తద వసతవల పపధన సరఫరదరగ ఉనన భరతదశన
మడసరక సరఫరదరగ మరనద. భరతదశన పతత వనట చకరన మడ పదరస లన ఎగమత చసనద మరయ ఖరదర న ఫవకసర
తయర చసన వసతవలన దగమత చసకనద.

బబటష పలన పరసప పలకల ననడ పఫథమక పదదతల భనననగ ఉనద. మనపట పలకల మదరగ కకనడ, బబటష వర
భరతదశనన తమ నవసనగ చసకలద. మనపట పలకల కడ భరతదశనన దపడ చశర, కన వర ఆదయల
భరతదశనల పపతవకనగ లద పరకనగ పటసబడ లద దబర దసర ఉపయగనచబడడయ. బబటష పలనల, భరతయ సనపద
బబటనతక పరతనద మరయ ఇద దశయ ఆరసక వవవసస మతతనగ బలహనపడటనక దరతసనద. అధక దగమతలక బదలగ
భరతదశన ఏమ పనదలద.
చకరన కరరగరన కరణనగ చతవతతతలవర మరయ హసతకళల పడర పయయ. ఒకపసడ ఈ పపతవక చతపనల కనదబనగ ఉనన
పపసదద నగరలన హసతకళల నశనమ కడ పపతబనబసతనద.
రరలసల రక మరనత కలవన వగవనతన చసనద. పపత మయల ననడ భరతదశన యకస సహజ సనపద ఇపసడ షపసనగ
టరరనలతల తసకవళళబడనద. రరలస గఫమణ కళకరలన కడ నశనన చసనద.

భరతయ చతవతతతలవరన, హసతకళలన నశనన చసన అనశల ససనక పరశపమలన కడ నశనన చశయ. ససనక పరశపమల
ఖరచత బబటనతల పరశపమల పఫతతహనచబడడయ. ససనక పరశపమలన ఉదబశపరసకనగ వనకబడ ఉనచర మరయ ఆధనక
పరశపమల ససపనచబడలద. అనదవలన, భరతదశన సమరసవనతనగ పరశఫమకకరణక గరరనద. పపజల ఇపసడ ఎకసవగ
వవవసయన వర ప మగర చయపర మరయ దపడ వధనలత కలప వవవసయనపర ఒతతడ పరగడన భరతదశనల పదరకన పరగడనక
దరతసనద.
భరతయ పరశఫమక పరశపమలక బబటన మరయ ఇతర దశల ననడ సమన పట ననడ రకణ కలసనచబడలద, ఎనదకనట ఆ
దశలల పరశపమల శరశవదశల ఉననపసడ అనదనచబడడయ.
చవరద, కన, పదరకన మరయ కరవ బబటష పలన యకస లకణన. భరతయల పదల కవచచ, కన పదరకన ఎపసడ
ఆకల అనచన ఉనడద. కనన అనచనల పపకరన, కరవ మతప మ 1850-1900 ననడ 3 కటన మనద మరణనక దరతసనద.
1943 ల బనగల కరవల 30 లకల మనద మరణనచర.

మఘల పయనటనగ పఠశల యకస చతప కరల చల మనద పఫనతయ నవయససనలక వలస వచచర మరయ కతత శరలల
కతత శకతన పపరపనచయ.
పరరయన కణనచనద మరయ ఉరయబ భష అభవతదద చనదనద.
భకత ఉదవమన యకస పపభవన హనదవల మరయ మసననలత సహ వవధ వరరలన ఒకచట చరచనద. హనదవల మరయ
మసనన పపభవల మధవ పరటన ఆరసక ససభవన మరయ 1857 క మనద భరతదశనల మతతతసన ఉనకల లద.
 కనపన రయల

ఈసస ఇనడయ కనపనక 1600 ల చరసర దసర భరతదశనక వణజవ హకసల లభనచయ.
1675 ల, ఇద దవన ఫనకననత కడ ఇవసబడనద, అనగ ఇపసడ సవల జసససతక సనబనధనచ ఆదయనన వసయల
చయడనక మరయ వధల నరసహనచడనక అనమతనచబడనద.
బబటష కపన చత 1773 నట రగవలటనగ యకస కనపన వవవహరలన నయనతబనచ దశల మదటద. బనగల గవరనరతన బనగల
గవరనర జనరలతగ చశర (వరన హససనగత మదట అలనట జజ). తతతలతనగ, బనబయ మరయ మదఫస గవరనరన బనగల
గవరనర జనరలతక అధననలక వచచర మరయ కనపన నయమనచన పలకమనడల - కరస ఆఫ డర రకసరత - నరగ కరటనక
నవదనచల. ఇద భరతదశనల ‘కనదబకతత పరపలన’ క పనద వసనద.

1784 నట పటత ఇనడయ చటసన సనసస యకస వణజవ మరయ రజకయ వధలన వరచయడన లకవనగ పటసకనద. బరడ
ఆఫ కనటఫల కపన చత ససపనచబడనద, ఇద రజకయ వధలన చయసకనటనద, అయత వణజవ కరవకపమల కరస ఆఫ డర రకసరత న
మగల ఉననయ మరయ కరస ఆఫ డర రకసర బరడ ఆఫ కనటఫల పరవవకణల వచచర, ఇనదల ఇదబర కవబనట మనతపల కడ
ఉననర. అనదవలన, మదటసరగ భరతదశనన బబటష భయభగనల భగనగ పలచర మరయ కనపన వవవహరలపర బబటష
పపభతసనక పరత నయనతప ణ ఇవసబడనద. ఈ చటసన 1857 వరక కనపన పలనన పరపలనచ సధరణ చటఫనన నరబశనచనద.

బబటష వవపరల మరయ వవపరల ఈసస ఇనడయ కనపన గతతధపతవనన ఆగపహనచర మరయ చవరక 1813 ల దన
గతతధపతవనన రదబ చయడనల వజయన సధనచర.
చరసర యకస 1833 లరడ వలయన బనటనక కలనల ఆమదనచబడనద. బనగల గవరనర జనరలతన భరత గవరనర జనరలతగ
చశర. (బనటనక మదట అలనట జజ). మదఫస మరయ బనబయ గవరనరన (వరన ఇపసటక గవరనరన అన పలసతర)
వర శసన అధకరలన కలసయర మరయ భరతదశన అనతట శసన అధకరలన కలగ ఉనన ఏకరక అధకరన గవరనర జనరల
అయవర. ఈ వధనగ, ఇద 1773 యకస నయనతప ణ చటసన (60 సనవతతరల తరవత) పఫరనభనచన కనదబకరణ పపకపయన
పరత చసనద. బబటష ఈసస ఇనడయ కనపన 1833 చరసర దసర టటడనగ కనపనగ నలచపయనద. ఇద అనన భరతయ
చటసలన కటడకరనచ పపయతననగ కడ పరగణనచబడతనద.

1853 చరసర చటసన చవర చరసర చటసన. మటసమదటసరగ ఇద జజ కనతల యకస శసన మరయ కరవనరసహక వధలన
వర చసనద మరయ ఇనడయన లజసనటవ కనతల అన పలవబడ పపతవక కనతల ససపనచబడనద. ఇద సవల సరససస కసన ఓపన
కనపటషనతన పపవశపటసనద.

కనపన రయల - వవవసయన

ఈసస ఇనడయ కనపన ఒక వణజవ సనసస ననడ - 1601 ల చరసర దసర పనదన పపతవకమరన వణజవ హకసల దసర -
పఫదశక వలసరజవల శకతగ మరచబడనద. పనతమరదవ శతబబన పఫరనభనల కతత ఆవర సనకతక పరజజనన రవడన కడ ఈ
పపకపయక సహయపడనద.
బబటష వర చర న ననడ ట మరయ పటసలన కననర మరయ కరనత మరయ బనగరనన కలసయర. దనన
నవరనచడనక వర భరతదశనల నలనమనద పరగడనన పఫతతహనచర, ఇద చర నసస వకపయనచబడనద. ఇనగనష ట పటన
అభరచన పనచకనటయ ఉనడగ, చర నస నలనమనదక బనసయవడ. మరక వసతవ ఇనడగ, ఇద బబటష వసత ష పరశపమల
ఉపయగనచబడనద.

పదమయడవ శతబబన నటక భరతయ ఇనడగన ఇటల, ఫఫనత మరయ బబటననలన వసత ష తయరదరల వసతనష రనగ వయడనక
ఉపయగసతననర. పదబనమదవ శతబబన చవర నటక, ఇనడయన ఇనడగక డమనడ మరనత పరగనద. బబటన పరశఫమకకరణ
పఫరనభమరనద, మరయ దన పతత ఉతసతత గణనయనగ వసతరనచనద, ఇద వసత ష రనగలక అపరమరన కతత డమనడన సతషసనచనద.
ఇనడగక డమనడ పరగనపసటక, వససనడస (1792 ల ఫఫనత ఫపనచ కలనలల బనసతసనన రదబ చసనద. ఈ సనఘటనల
కరబయన దవలలన ఇనడగ తటల పతననక దరతశయ.) మరయ అమరక (అమరకన రవలయవషన) కపసకలనద వవధ
కరణల. 1783 మరయ 1789 మధవ పపపనచనల ఇనడగ ఉతసతత సగనక పడపయనద. ల కనత డర యరత

బబటన ఇపసడ ఇనడగ సరఫర యకస కతత వనరలన తవపనగ చయసనద. ఇనడయన ఇనడగ మధవవరతల దసర కనడనక
ఖరదర నద కబటస, యయరపయనన నరగ భరతదశనల తటలన ససపనచర. కన వర పపతవక సగల పలపనచకలద,
బదలగ వర భయమలల పనచడనక ryots ఉపయగనచర. బనగలతల ఇద ఎకసవగ ఉనడద.

ఇనడగ సగ యకస అనరగవ పపభవల -

I. వసయస లన సర కల - పనట తరసత పనటన పననటరతక పనపణ చసనపసడ, రయటతక కతత రణన ఇవసబడనద, మరయ
చకపన మళన పఫరనభమరనద. వర ఉతసతత చసన ఇనడగ కసన వరక లభనచన ధర చల తకసవ మరయ రణల చకపన అనతన
కలద.
II. ఇతర పనటలక పపతకలత - రరతల వర సగ చయడనక ఇషసపడ ఉతతమ నలల ఇనడగ కసన ఉపయగనచబడడయ.
ఇనడగ, లతర న మయలలన కలగ ఉనద మరయ ఇద మటసన వగనగ అయపయనద. ఇనడగ పనట తరసత భయమన
బయవనత వతతడన సధవన కద. ఆ వధనగ ఇతర పనటలక ససదశ డమనడ దబబతనద.
 ‘నల దరసన’ - ఇద రచయత దన బనధ మతఫ రసన పసతకన మరయ పపసదద నటకన. ఇద ఇనడగ రరతల దససతన ఎతత
చయపనద.

రరతల చలసరన తరగబట చశర మరయ బబటష వర చవరక ‘ఇనడగ కమషన’ న ఏరసట చశర, ఇద మకసల
పనపకనదరలన - ఎకసవగ యయరపయననన - దషలగ ఉనచనద. దన ఫలతనగ మరయ రరతల మధవ ఆగపహన ఇనడగ
పననటరత వర బహరస మరర, అయత సనథటక రనగల పఫచరవన పనదడనత ఇనడగ తటల వవపరన లభదయకనగ
మరనద మరయ మకసల పనపకనదరల బహరతలన రరతలన మరనత అణచవశర. 1917 ల గనధ చనపరన పరవటన
సనదరరనగ వర దససత ఎతత చయపబడనద.
అధక సనఖవల భరతయ నత మరయ ససననరన పన లకనడ పయర, మరయ డమనడ తగరడనత మఖవమరన సనపపదయ
వసత ష నత కనదఫలరన మరరదబద, మచలపటనన మరయ సయరత కణనచయ. భరతదశనల పతత చనత కరరకల ఒకసర రనడ
సమసవలన ఎదరసననర - వర ఎగమత మరసట కపసకలనద మరయ ససనక మరసట తగరపయనద, మనచససర
దగమతలపర వరచకపడనద.

అమరకల అనతరవదదన మరయ పరగతనన అపసల నపథవనల అనతరర తయ మరసటన హచచతగరల కరణనగ పతత రరతల
కఠనమరన సమయనన ఎదరసననర. రరతల అపసలన కరకపయర మరయ డబబ ఇచచవర యకస సననతతసన రరతలన
రచచగటసనద. మనలనడరన గఫమణ పఫనతల ఆచర నబనధనలన ఉలననఘసతననర. ఒక సధరణ పపమణన ఏమటనట వసయల
చసన వడడ అసల కనట ఎకసవ ఉనడకడద. ఇద మనలనడర యకస వవతవసలన పరమతన చయడనక మరయ "సరసమరన
ఆసకత" గ పరగణనచబడ వటన నరసచనచడనక ఉదబశనచబడనద. వలస పలనల ఈ పపమణన వచచననమరనద. దసతవజల
మరయ బనధల అణచవతక కతత చహననగ కనపనచయ. మనలనడరన బనడనల చరచన నబనధనల గరనచ వరక తలయద.
కన వరక వర మరరన లద ఎనదకనట మనగడ సగనచడనక వరక రణల అవసరన, మరయ మనలనడరన చటసపరమరన
బనడన లకనడ రణల ఇవసడనక ఇషసపడర. ఇద చవరక దకసన యకస రరత తరగబటల రయపనల వవకతమరనద.

19 వ శతబబనల సనససతతక మరయ సమజక-ఆరసక దతశవన

పదబనమదవ శతబబన చవరల, కలకతత, బనబయ మరయ మదఫస పపసడనత నగరలగ పఫమఖవతన సనతరనచకననయ.
వర భరతదశనలన వవధ పఫనతలల బబటష శకతక కనదఫలగ మరర. వణజవ కరవకలపల మరస కరణనగ అనతకమనద
వణజవ మరయ శకత కనదబనగ ఉనన కనన నగరల కణనచయ. అనగ 'డ-అరబనర జషన' జరగనద. పనతమరదవ శతబబనల
మకనపటనన, సయరత మరయ సరనగపటమసర వనట నగరల డరబనర జ చయబడడయ. ఇరవయవవ శతబబన పఫరనభనల, 11 శతన
మనద భరతయల మతప మ నగరలన నవససతననర.
1792 ల Collegeతిిలన కళశల ససపన శసతషలల మరయ మనవయ శసతషలల గపస మధ పషసనచడనక దరతసనద,
ఎకసవగ ఉరయబ భషల. 1830 ననడ 1857 వరక ఉనన కలనన Delhiతిిలన పనరజరవనదవమ కలన (19 వ శతబబన
మధవల) అన చలమనద సయచసతర.
Delhiతిిలన పరగదల - అయత కలకతత బబటష వర రజధన; వర .ిిలనక గణనయమరన పఫమఖవత ఇవసలన
నరరయనచకననర. తరగబట సమయనల, మఘల చకపవరత పపజలక ఇపసటక మఖవమన బబటష వర గపహనచర మరయ
వర అతనన తమ నయకడగ చయశర. అనదవలన మఘల చకపవరతల ఇనతకమనద పరపలనచన నగరనల బబటష శకతన
ఉతతహనగ మరయ పపదరరనత జరపకవడన చల మఖవన, మరయ 1857 ల తరగబటదరల కటగ మరన పపదశన.

సనతస వనట కతత కరవకపమల చపటసర. 1871 మదట జనభ లకసలల, మరయ ఇతర జనభ లకసల, డటన
సకరనచడనల ఉపయగకరనగ ఉననపసటక, వర తమన తమ భనననగ చపసకవడన దసర కతత గరతనపలన పనదటనక తకసవ
కలన మరయ వతతతల పపజలగ కడ చయడబడడర.

రరలస 1853 ల పపవశపటసబడనద, ఇద పటసణ పపకతత దతశవనన మరచడన పఫరనభనచనద. పపత రరలస ససషన మడ పదరస ల
సకరణ డపగ మరయ దగమత చసకనన వసతవలక పనపణ కనదబనగ మరనద.

కనగ జరర V మరయ Delhiతిిలన దరబర పటసభషకన

- 1911 ల, కనగ జరర V ఇనగననడతల పటసభషకన చసనపసడ, ఈ సనదరరనగ జరపకననదక Delhiతిిలనల దరబర
జరగనద. భరత రజధనన కలకతత ననడ Delhiతిిలనక మరచలన ఈ దరబరతల పపకటనచర.

నయవ Delhiతిిలన ఫనడషన

- నయవ Delhiతిిలనన పపసతత నగరనక దకణనగ రరసన కనడపర 10 చదరప మరళన నగరనగ నరరనచర. ఇదబర వసతశలసల,
ఎడసరడ లటయనత మరయ హరబరస బకర, నయవ Delhiతిిలన మరయ దన భవనల రయపకలసనక పలపనచచర. ఈ పపభతస
భవనల లకణల భరతదశ సమఫజవ చరతప యకస వవధ కలల ననడ తసకబడడయ, అయత మతతన లక కనసకల గపస
(కపసతపరసన ఐదవ శతబబన). ఉదహరణక, వర సఫయ పవలస యకస కనదబ గపరన - ఇపసడ రషసప ష త భవన సనచలన బదద
సయసపన ననడ కప చయబడనద, మరయ ఎరప ఇసకరయ మరయ చకసన తరల లద జలల మఘల వసతశలసన ననడ
తసకబడడయ. కతత భవనల బబటష పఫమఖవతన నకస చపసవలస ఉనద, అనదక వసతశలస వర జఫయ పవలస షజహన యకస
జమ మసద కనట ఎతతల ఉనదన నరద రనచకననర.
TRIBAL UPRISINGS

అనన గరజన తరగబటన మధవ సగన సధరణ వషయన ఏమటనట - డబబ ఇచచవర, రవనయవ రరతల మరయ వవపరల
గరజన పఫనతలన మధవవరతలగ పరగడన. గరజనల బయట వవకతలన అవనఛనయమన భవనచర మరయ వరన డకస అన
పలసతర. ఈ సనదరరనల డకస - బబటష వర చరబటన ఆలచనత గరజన ఉదవమల ఎకసవగ నడచయ. చరకరన అటవ
వధనన మరయ అటవ చటసల గరజనలక వర సనపపదయ అటవ హకసలన కలసయయ. 'కపమనల టర బత ష యకస, 1971'
వనట పపతచరవ మరయ అనరగవనత కడన చటసల గరజనల పరససతన మరనత దగజరచయ. ఈ చటసన దసర
హసతకళకరల, వవపరల మరయ మతసనబనధమరన అనక వరరల కపమనల తగలగ వరరకరనచబడడయ. వర ససభవన
మరయ పటసకత నరససలగ పరసననర. ఈ చటసన అమలనక వచచన తరసత, ఈ సనఘల నటఫరడ గఫమ ససవరలల
మతప మ నవససతయన భవనచర. పరరట లకనడ బయటక వళడ న నక వరన అనమతనచలద. గఫమ పలసల వరపర
నరనతరన నఘ ఉనచర.

చట నగతపర పఠభయమలన మనడ తగక చనదన బరత అటవనట కథనయకల. ఇతర తగల కడ ఉననయ, ఇవ
అటవ పఫనతలన తమ జవనధర హకసగ భవనచయ మరయ ఇతరలక పపధననగ డకస కసన పన చయలన ఆలచనన
ఆగపహనచయ. ఉదహరణ కసన - మధవ భరతదశనక చనదన బర గస - ఇతరలక పన చయడనక ఇషసపడలద. ద బర గస
తమన తమ అడవ పపజలగ చయశర, వర అడవ ఉతసతతలపర మతప మ జవనచగలర. ఇద శఫమకడగ మరడన బర గ యకస
గరవన కనట తకసవ.

వరసర వతతతలత గరజనల ఉననర, కనదర ఒరసతక చనదన 'ఖనడ' వనట వటగళళ. కనన జమ సగదరల
(పనడనచ సగదరల), మరకనదర పశవల పనపకన - కలక చనదన గడస వనటవ గరపల కపరల, కశరరతలన బకరసలత
మకలన పనచర.

బబటష వర గరజనలపర ఎనదక నయనతప ణల పటసలనకనటననర?

- ససరపడన ఇలన లన సమయహలత బబటష వర అసకరవనగ ఉననర. గరజన సమయహల ససరపడ రరతల సగగ మరలన
వర కరకననర, ఎనదకనట ఇద బబటష వర మనచ నయనతప ణల ఉనడవచచ. ససరపడన రరతల ఎలనపసడ కదలకల ఉనన
వవకతల కనట నయనతబనచడన మరయ నరసహనచడన సలభన. వవవసయనపర పనన రయపనల వచచ ఆదయన ననడ రషసషనక
రగవలర ఆదయ వనరన కడ బబటష వర కరకననర. కబటస, వర భయ ససవరలన పపవశపటసర - అనగ వర
భయమన కలసతర, ఆ భయమక పపత వవకత హకసలన నరసచనచర మరయ రషసషనక ఆదయ డమనడతన నరరయనచర.
కనతమనద రరతలన భయససమలగ, మరకనదర అదబదరలగ పపకటనచర. ఏదమరన, ఈ చరవ చల వజయవనతన కలద
మరయ జమ సగదరల బదల సగలన కనసగనచర.

బబటష వర భయమ పరషసరనక వవతరకనగ గరజన పపతచరవ

- అనక గరజన సమయహల వలస అటవ చటసలక వవతరకనగ ససనదనచయ. వర కతత నబనధనలక అవధయత చయపర,
చటసవరదదమన పపకటనచన పదదతలత కనసగర మరయ కనన సమయలన బహరనగ తరగబటల పరగర.

1906 ల అసతనల 'సనతగఫమ సనగర' యకస తరగబట, మరయ సనటటల పఫవనతతల '1930 ల అటవ సతవగపహన'.

కతత వతతతల మరయ గరజనల దపడ

- పన కసన తమ ఇళకన దయరనగ వళళవలస వచచన గరజనల దససత మరనత ఘరనగ ఉనద. పనతమరదవ శతబబన చవర
ననడ, తయక తటల రవడన పఫరనభనచయ మరయ మరననగ ఒక మఖవమరన పరశపమగ మరనద. అసతనలన తయక
తటల మరయ జరరనడ లన బగర గనలల పదబ సనఖవల గరజనలన నయమనచర. కనటఫకరస న దసర వరన తకసవ
వతనల చలననచ ఇనటక తరగ రకనడ అడడకననర. గనలల వనదలద మనద మరణనచర.

పనతమరదవ మరయ ఇరవయవవ శతబబలల, దశనలన వవధ పఫనతలనన గరజన సనఘల చటసలల మరసల, వర పదదతలపర
ఆనకల, వర చలననచలతన కతత పననల మరయ వవపరల మరయ మనలనడర న దపడక వవతరకనగ తరగబట చశయ.

1831-32 ల 'కలత' తరగబట, 1855 ల 'శనతలత' తరగబట, మధవ భరతదశనల 'బసతర తరగబట' 1910
ల మరయ 1940 ల మహరషసషల 'వరన తరగబట' జరగనద.

బరత ఉదవమన

- బరత నయకతసన వహనచన ఉదవమన అటవనట ఉదవమన. ఇద గరజన ఆగపహన యకస సరనన కలగ ఉనటనద.
పరగతననపసడ, మరబ స డకస యకస అణచవత ననడ వమకత పనదనపసడ బరత ససరరయగన యకస కథలన వననడ.
ఉచత తగ యకస ఆలచన ఇకసడ అమరచబడనద. అతన ఉదవమన గరజన సమజనన సనససరనచడన లకవనగ పటసకనద.
1895 ల బరత తన అనచరలన వర అదరతమరన గతనన తరగ పనదలన కరర. మషనరల, మన రణదతల, హనదయ
భయససమల మరయ పపభతసనన తరమకటసలన మరయ దన తల వదబ బరతత మనడ రజతన ఏరసట చయలన బరత
ఉదవమన యకస రజకయ లకవన బబటష అధకరలన ఎకసవగ భయపటసనద. మనడస అనభవసతనన ద ery ఖనక ఈ
శకతలనననటన ఉదవమన గరతనచనద.

British బబటష వర భయ వధనల వర సనపపదయ భయ వవవససన నశనన చసతననయ

హనదయ భయససమల మరయ డబబ ఇచచవర తమ భయమలన ససధనన చసకననర
Tradition మషనరల వర సనపపదయ సనససతతన వమరరనచర.

ఉదవమన వవపత చనదడనత బబటష అధకరల చరవ తసకవలన నరరయనచకననర. వర 1895 ల బరతన అరసస చస,
అలనర న ఆరపణలపర దషగ నరద రనచ, రనడళప
న ట జరల శక వధనచర. బరత అనచరల డక మరయ యయరపయన శకత
యకస చహనలన లకవనగ చసకవడన పఫరనభనచర. వర పలస ససషనన మరయ చరచలపర దడ చశర మరయ మనలనడరన
మరయ జమనదర న ఆసతపర దడ చశర. వర బరత రజ చహననగ తలన జనడన ఎతతర. 1900 ల బరత కలరత
మరణనచనద మరయ ఉదవమన కణనచనద.

గరజన ఉదవమల వరఫలవనక కరణల -

En నజమరన ఎనమన గరతనచడనల వరఫలవన

 ఆదమ పదదతల అసనఘటత
 మయ st నమరకన

ఆ సమయనల ఇతర గరజన ఉదవమల -

I. ఖనడ తరగబట - ఈ గరజనల పపధననగ ఒరసతల నవసనచర మరయ వరక చకప బసయ నయకతసన
వహనచర.

II. చర తరగబట, 1832 - బహర మరయ బనగల పఫనతనలన గరజనల తరగబట.

III. కల మరయ హ తరగబట, చట నగతపర, 1832 - వర చట నగతపర బలసతక చనదనవర, కలస చట

నగతపర పఫనతనల ఎకసవ భగన నవసనచవర. వర తమ ఆధపతవనలక బబటష పపవశనన అడడకవటనక తరగబట
చశర.సయన వర మనడ తరగబటల చరర. కల తరగబటల మఖవ నయకడ - బదద భగత

IV. కల రవట - సహవదబ కనడలల

వ. సతర తరగబట, 1840 - నర సనగ మరయ ధర రవ

VI. సనతల తరగబట, 1856 - వర సధరణనగ బనగల పఫనతనక చనదనవర,

సధరణనగ శనతల హల అన పలసతర, పపసతత జరరనడతల, తయరస భరతదశనల బబటష వలసరజవల అధకరన మరయ
సనతల పపజల అవనతపరలర న ఉననత కల జమనదర వవవససక వవతరకనగ ససనక తరగబట. సదద మరయ కనక నతతతసనల

VII. నయక డ తరగబట, గజరత, 1858 - నయకల రయప సనగ మరయ జరయ భగత

VIII. రనప తరగబట, ఆనధబ, 1879 - ఇద డబబ ఇచచవరక వవతరకనగ ఉనద. ఈ గరజనల బబటష ఇనడయక
చనదన జమనదర లద మనతబబర క నవళ అరసనచర. ఈ పఫనతనక చనదన అపసట జమనదర, అతన పరసకడ యకస
చటసవరదద కమరడ, అణచవత నరనకశడ. వషయలన మరనత దగజరచడనక, మదఫస పపభతసన పసపలనలన నకసడన
చటసవరదదన మరయ పపవశపటస చటసనన పపవశపటసనద
ఒక పసబడడ పనన. ఇద 1879 పఫరనభనల పరత ససయ తరగబటక దరతసనద.

IX. భల తరగబట, రజససన, 1913 - గవనద గరయన గజరత బలస నతతతసనల

X. ఖనడత తరగబట, ఒరసత, 1914 - నయకడ చకప బసయ

XI. ఓరన తరగబట, చట నగయసర, 1914 - జతఫ భగత నతతతసనల

XII. కక తరగబట, మణపర, 1917-19. కక పపజల మదట పపతఘటన ఉదవమన 1917-19 కక తరగబట.
ఇద బబటష ఆధపతవనక వవతరకనగ ఉనద. కక దశనన బబటష వర లనగదసకననర మరయ 'కక' తరవత బబటష
ఇనడయ మరయ బబటష బరర పరపలనల మధవ వభజనచర.

1917-19'ల తరగబట. 1919 ల ఘరమరన ఓటమ వరక, కకల ససతనతప పపజల

జడ ననగ పపధన నయకడ.
 XIII. చనచ తరగబట, ఆనధబ, 1921 - హనమనత నతతతసనల

XIV. కయస తరగబట లద గడన హల తరగబట లద రనప తరగబట, ఆనధబ, 1922 - ఇద సమయనల

నన క-ఆపరషన ఉదవమన మరయ అలయనర సతరన రజ నతతతసన వహనచర. గడన తరగబటదరల పలస ససషననపర
దడ చశర, బబటష అధకరలన చనపడనక పపయతననచర మరయ ససరజ సధనచననదక గరలన యదదల చశర. రజన
1924 ల బనధనచ ఉరతశర, కలకపమణ జనపద వరడ అయవడ.

గరజన ఉదవమల బబటష చత చయరరన చయబడకపయన, అవ కనసన రనడ వధలగ మఖవమరనవ.

 మదట - గరజనల భయమన డకస సలభనగ ససధనన చసకలన వధనగ చటసలన పపవశపటసలన వలస పపభతసనన
బలవనతన చసనద.
 రనడవద - గరజన పపజలక అనవయనక వవతరకనగ నరసన తలపడనక మరయ వలస పలనక వవతరకనగ తమ కపనన
వవకతన చస సమరసతన ఉనదన మరసర చయపనచనద.

పఫరనభ నవకరణల - PRE 1857

సనవస తరగబట (1770 ననడ)

సనవస తరగబట లద సనవస అనద 18 వ శతబబన చవరల భరతదశనలన బనగలతల సనవసస మరయ ఫకర న లద
హనదయ మరయ మసనన సనవసల కరవకలపలన వవరనచడనక ఉపయగనచ పదన. ఇద జలసయగరలన మరరదబద
మరయ బర కనతపర అడవల చటయస జరగనద.
పశచమ బనగల మరయ బహరతలన ‘కన సరసర’ మరయ ‘దరర నరయణ’ నయకతసనల కనపనల కరరగరల మరయ
రషసష ఖజనపర దడల నరసహనచడన దసర బబటష వధనల వలన అణచవతక గరరన సనవసస.
భరతదశప మటసమదట ఆధనక నవల రచయత బనకమ చనదబ ఛటరర రసన ఆననదమత అన బనగల నవలల, తరగబట
యకస ఉతతమ రమరనడర సహతవనల ఉనద.

వలయనర మవటన (1806)

1806 జలర 10 న వలయనర తరగబట ఈసస ఇనడయ కనపనక వవతరకనగ భరతయ సపయల పదబ ఎతతన మరయ
హనసతరక తరగబటక మదట ఉదహరణ, 1857 నట భరత తరగబటన అరద శతబబన మనద అనచన వసనద. దకణ
భరత నగరమరన వలయనరల జరగన ఈ తరగబట కనపతనగ ఉనద, ఇద ఒక పరత రజ మతప మ కనసగనద, కన
తరగబటదరల వలయనర కటలక పపవశనచ 200 మనద బబటష సర నకలన చనపర లద గయపరచర, వర సమపనలన
ఆరసట ననడ బలపతన కవడనక మనద. వవపత యకస అణచవత సమయనల సమర 100 మనద తరగబటదరల
సరనశప మరణశకల జరగయ, తరవత చనన సనఖవల అధకరక కరస-యదదల జరగయ. నవనబర 1805 ల పపవశపటసన
సపయ దసతల నయమవళల వచచన మరసల పటన పపధననగ ఆగపహన చటయస తరగతనన తరగబటక తకణ కరణల
హనదవల నదటపర మతపరమరన గరతల ధరనచడనన నషధనచర మరయ మసననల గడడన గరగట మరయ మసలన
కతతరనచడన అవసరన. కతత శరసతషణన తల కకడతన కలగ ఉనద మరయ పపసతతన ఉనన తలపగన మరచడనక ఉదబశనచబడనద.
ఈ చరవల హనదయ మరయ మసనన సపయల సననతతసనన దబబతశయ.

1857 మటన
తరగబట చయడన
-
I. రజకయ కరణల

ఒక. అనబనధ కటమ (ససగతన). హరదరబదతక చనదన నజన దన పరధలక వచచన మదట వవకత. ఇద ఒక పలకడక
తపసనసర చసనద - సనససచ శకణ పనదన సర నక శకతన నరసహనచడన కన పలకడ చలననచడన మరయ ఇతర యయరపయన
దశలత సనబనధనన ఏరసరచకవడన నషధనచడన
బ. బహదయరర జఫర మరణన తరవత, బబటష వర అతన వరసలన ‘రజల’ (కన ‘రకమరల’ అన మతప మ)
గరతనచడనక నరకరనచర. అతన పర కడ నణల ననడ తలగనచబడనద.
స. డలకస యకస లపత సదదనతన. సరసభమధకరన యకస అనసనధనల మరయ నషసన - hanతిానతల,
లకబయ తన దతతపతపడన తన రజవనక వరసడగ పపకటనచనద.
d. పనరనరర నషధన - నన షబ మరణనచన తరవత తన తనడబ తరపన పనరనన పనదడ. అయత కనపన దనన
అలరనచడనక నరకరనచనద.
ఇ. 1856 ల అవధ యకస అనసనధనన చల ఆగపహనన కలగనచనద మరయ ససనక పలకలల భయనదళనలన
సతషసనచనద. వర పలకడన అవమననచడన, పపజలన తరగబటల చరమన బలవనతన చసనద.
II. ఆరసక కరణల -

ఒక. రరతల అసనతతపత - రరతల అణచవత వవవసయ రణల మరయ బచచగడ, అధక భయ ఆదయల వనట బలవనతప
వవవసయ పదదతల కరణనగ రరతల కడ అసనతతపత చనదర.
బ. శశసత పరషసరన - జమనదర వవవసస కడ సహయన చయలద మరయ ఇద మన లనడరత కనస యకస పరగదలక
దరతసనద మరయ రరతల ted ణదత మరయ డబబ రణదతల దరగతలక దరతసనద. ఇద ‘హజరకన భయససమవన’
మరయ ‘అదబ’ మరయ ‘వట పనట’ పరగడనక దరతసనద.
స. డబయన ఆఫ వలత - ఇద తరవత దదభయ నరజ మరయ ఆర స దత వనటవర హరలర ట చసర మరయ బబటష
పలన భరతయలక హన కలగనచనదన మరయ భరతయ సనపద కపమనగ బబటనతక పరతనదన భవనచర.
d. సనపపదయ మరయ హసతకళ పరశపమ యకస నశనమ

III. మతపరమరన కరణల మరయ సనససతతక కరణల

ఒక. 1850 ల, పపభతసన కరసష త వ మతనలక మరడనక మతతమనద ఆసతన వరసతసనగ పనదటనక ఒక చటసనన
రయపనదనచనద.
బ. మతపరనగ కడ భరతయల బబటష వధనలపర ఆగపహన వవకతన చశర. ఇనక, బబటష - భరతయ సమజనన
సనససరనచ పపయతననల, కరసష త వ మతనన పఫతతహనచనద, ఇద పపజలపర కడ ఆగపహన వవకతన చసనద మరయ మతనపర దడగ
భవనచబడనద. ‘మతపరమరన వరకలవన చటసన’, 1856 ఆమదనచనద, ఇద మరసడన చటసబదదన చసనద.
స. 1856 చటసన ఆమదనచబడనద, దన పపకరన వదశలక కడ సవ చయడనక కతత నయమకన అవసరన మరయ ఇద
హనదవలక వవతరక వవతరకత.
d. సత నషధనచబడనద, వతనత పనరసవహనక అనమత ఉనద (వతనత పనరసవహ చటసన, 1856) మరయ
సనససరణల మత వవతరక పపచరనగ చయడబడడయ.
ఇ. మషనరల చరబట వర మత వశససలల జకవన చసకనద.

IV. పరపలన కరణల

ఒక. సనసస యకస సపయల కడ అసనతతపత చనదర. వర వతనన, భతవల మరయ సవ పరససతల గరనచ వర
అసనతతపతగ ఉననర. సపయల కడ ఏమ జరగతనద ససనదనచర
గఫమణ. వరల చలమనద రరతల మరయ గఫమలన నవసనచ కటనబల ఉననర. కబటస
రరతల కపన సపయల మధవ తసరగ వవపనచనద.
బ. జత ససభవన మరయ కవలన చనన ఉదవగలక మతప మ పపవశన
స. ఏలయన రయల - బబటష పలన గపహనతరవసలన వసతవన భరతయల ఆతరగరవనన దబబతసనద.

V. తకణ కరణల

ఒక. పనడల కలపన ఎమక పకరన, ఎనతలడ రరఫలతతల ఆవ / పగ కవస పసన గళకల.
బ. సర నకల చకతత
స. భరత దళల మజరటల ఉననయ మరయ యయరపయన దళల కడ ఐరపల యదదనల బజగ ఉననయ
అయత ఒక సధరణ శతపవన గపహనచడనక, ఒక సధరణ కమయవనకషన అవసరన మరయ అసమన సమయహల యకస ఒక
వధమరన సనసస అవసరన. ఈ పరససతల 1857 ల ఉతతర భరతదశనల నరవరచబడడయ.

మరచ 29, 1857 న, బరకతపరతల తన అధకరలపర దడ చసననదక మనగల పనడ అన యవ సర నకడన ఉరతశర.
కనన రజల తరవత, మరటతలన రజమనటతక చనదన కనతమనద సపయల కతత గళకలన ఉపయగనచ ఆరర డబల చయడనక
నరకరనచర, ఇవ ఆవల మరయ పనదల కవసత పత పసనటన అనమనసతననర. (హనదవల మరయ మసననల
మతన యకస సమయహక అవనతక బబటష వర ఒక పపణళకన రయపనదనచర, బలవనతప మతమరసడ పకరన కడ
చటసమటసయ మరయ ఇవ కలసలక ఆజవన పశయ. పపజల తమ రజల, ఆచరల మరయ చకతతక ఇపసటక
బధపడడర. మనభవల, మషనరల రక మరయ తరవత పకరన తరగబట పపకపయన వగవనతన చసతయ). తమ
అధకరలక అవధయత చయపననదక ఎనభర ఐద మనద సపయలన సవ ననడ తలగనచ పదళ న జరల శక వధనచర. ఇద 9
మ 1857 న జరగనద. మరటతలన ఇతర భరతయ సర నకల ససనదన చల అసధరణమరనద. మ 10 న సర నకల మరటతలన
జరలక కవత చస జరల శక అనభవసతనన సపయలన వడదల చశర. వర బబటష అధకరలపర దడ చస చనపర. వర
తపకల మరయ మనదగనడ సమగపన ససధనన చసకననర మరయ బబటష వర భవనల మరయ ఆసతలక నపసనటనచర
మరయ ఫరనజలపర యదదన పపకటనచర.

అయత సపయల నయకతస సనకభన తరవత తరగబటన చయశర. వతదదపవ మఘల చకపవరత బహదయరర జఫరతల దనక
పరషసరన కనపనచనద. మరట సపయల మ 10 రతబ అనత పపయణనచ మరసట రజ తలనవరజమన Delhiతిిలన
చరకననర. వర రక వరతల వవపనచడనత, Delhiతిిలనల ఉనన రజమనటన కడ తరగబటల పరగయ. మళళ
బబటష అధకరల చనపబడడర, ఆయధల మరయ మనదగనడ సమగపన ససధనన చసకననర, భవనలక నపసనటనచర.
వజయవనతమరన సర నకల బదర నవసనచన ఎరపకట గడల చటయస గమగయడర, అతనన కలవలన డమనడ చశర. శకతవనతమరన
బబటష శకతన సవల చయడనక చకపవరత అనతగ ఇషసపడలద కన సర నకల కనసగర. వర బలవనతనగ రజభవననలక పపవశనచ
బహదయర ష జఫరతన తమ నయకడగ పపకటనచర. వతదదపవ చకపవరత ఈ డమనడతన అనగకరనచలత వచచనద. బబటష వరత
పరడటనక మనదక వచచ భరత రషసషల సమఖవన నరసహనచలన ఆయన దశనలన అనన మఖవల మరయ పలకలక
లఖల రశర. బహదయర ష తసకనన ఈ ఒకస అడగ గపస చకసలన కలగ ఉనద. గళకల సమసవ వలన కలగ ఆటనకన
తగరపతనదన బబటష వర భవనచర. కన తరగబటన ఆశరసదనచడనక బహదయర ష జఫర తసకనన నరరయన మతతన
పరససతన ఒకససరగ మరచనద. తరచగ పపజల పపతవమనయ అవకశనన చయసనపసడ వర పపరణ మరయ ఉతతహనగ
భవసతర. ఇద వరక నటనచడనక ధర రవన, ఆశ మరయ వశససనన ఇసతనద.
ఈ తరగబటన హనదవల మరయ మసననల సమననగ కలసయ లద సనపదనచ యదదనగ భవనచర. ఇషసహరన
బబటష పరస హనదయ-మసనన గతనక తరగ వచచర మరయ మఘల సమఫజవన కపనద వవధ వరరల సహజవననన కరతనచర.
బహదయర ష పరత జర చసన పపకటన పపజలన చరలన వజజపత చసనద. తరగబట సమయనల హనదవల మరయ
మసననల మధవ మత వభదల బబటష వర ఇటవనట వభజనలన సతషసనచడనక పపయతననచనపసటక గరతనచదగనవ కవ.

ఈ పరటన బబటష పపతదనక వవతరకనగ ఉనద మరయ పపసతతన ఉనన సపనకపమనన పడగటస పపయతనన జరగనద.

తరగబట వసతరసతనద

బబటష వరన Delhiతిిలన ననడ తరమవసన తరవత, దదప ఒక వరన పట తరగబట జరగలద. వరతల
పపయణనచడనక చల సమయన పటసనద. అపసడ, తరగబట పఫరనభమరనద. రజమనట తరవత రజమనట తరగబట
చస, Delhiతిిలన, కనయసర మరయ లకన వనట నడల పయనటన వదబ ఇతర దళలల చరడనక బయలదరనద. వర
తరవత, పటసణల మరయ గఫమల పపజల కడ తరగబటల లచ, తమ అధకరనన ససపనచడనక మరయ బబటష వరత
పరడటనక సదదనగ ఉనన ససనక నయకల, జమనదరన మరయ మఖవల చటయస రవల చశర.

I. కనయసర - తన మరఠ రజవనక దయరనగ కనయసర సమపనల నవసనచన దవనగత పషస బజ రవ దతత పతపడ నన
సహబ సయధ దళలన సకరనచ బబటష దనడన నగరన ననడ బహషసరనచర. తనన తన పశస అన పపకటనచకననడ.
తన బహదయర ష జఫర చకపవరత ఆధసరవనల గవరనరతగ ఉనననన పపకటనచర.

II. లకన - లకనల, అవధ పదవచవతడర న నవబ వజద అల ష కమరడ బరరస ఖదర కతత నవబగ పపకటనచబడడడ.
అతన కడ బహదయర ష జఫర యకస అధకరనన అనగకరనచడ. అతన తలన బగన హజబత మహల బబటష వరక వవతరకనగ
తరగబటన నరసహనచడనల చరకగ పలరననర.

III. Hanతిానత - hanతిానతల, రణ లకబయ తరగబట సపయలల చర, నన సహబ జనరల అయన
తనటయ తపత కలస బబటష వరత పరడర.

IV. ఫరజబదతక చనదన మలస అహరదలన ష, బబటష వర పలన తసరల మగసపతనదన పపవచనచర. అతన మదఫస
నవస, అకసడ సయధ తరగబటన బధనచడ. అతన పపజల ination హన పటసకననడ మరయ మదబతదరల
యకస భర శకతన పనచడ. బబటష వరత పరడటనక లకన వచచడ. Delhiతిిలనల, తలనజతయలన తడచపటసడనక
పదబ సనఖవల ఘజల లద మత యధల కలస వచచర.

బరలక చనదన వ.బఖత ఖన అన సర నకడ .ిిలనక వచచన పదబ సనఖవల యధల బధవతల చపటసడ. అతన తరగబట
యకస కలక సర నక నయకడ అయవడ.

VI. బహరతలన జగదషతపరతక చనదన కనసర సనగ తరగబట సపయలన చర బబటష వరత చల నలల పరడర.
దశవవపతనగ ఉనన నయకల మరయ యధల ఈ పరటనల చరర.

పపదశలల తరగబట యకస నమయన ఏద ఒక రకమరన కమయవనకషన మరయ పపణళక ఉనదన సయచసతనద.

బబటష వర తరగబట దళల కనట ఎకసవగ ఉననర. వర అనక యదదలల ఓడపయర. ఇద మనచ కసన బబటష
పలన కలపయనదన పపజలన ఒపసనచ, గచచకన తరగబటల చరడనక వరక వశససన ఇచచనద.

మఘల శకన కపమనన పనరదదరనచ పపయతనన జరగనద, ఆదయ సకరణ, పరపలన మదలర నవ పనరదదరనచడనక
పపయతననచర. దపడ, దపడన ఆపలన ఆదశల జర చశర. అయత ఇద ససలసకలకన.

కనపన ససనదన

ఇద ఇనగననడ ననడ ఉపబలలన తసకవచచనద, తరగబటదరలన సలభనగ దషలగ నరద రనచడనక కతత చటసలన
ఆమదనచనద, ఆపర తరగబట యకస తఫన కనదఫలలక పపవశనచనద. తరగబటగ అనమననచబడన భరతయలన
శకనచడనక పలసల మరయ సర నక సబబనద మతప మ కద, సధరణ బబటననక అధకరన ఇవసబడనద. తరగబటక ఒక ఒక
శక ఉనద - మరణన. 1857 సపసనబరల 4 నలల తరసత Delhiతిిలనన తరగబట దళల ననడ తరగ ససధనన
చసకననర. చవర మఘల చకపవరత బహదయర ష జఫరతన కరసల వచరనచ జవత ఖరద వధనచర. అతన కమరల అతన
కళళమనద కలచ చనపబడడర. అతన మరయ అతన భరవ బగన జనత మహల 1858 అకసబరతల రనగయనతల జరలక
పనపబడడర. బహదయర ష జఫర 1862 నవనబరతల రనగయన జరలల మరణనచర.
Delhiతిిలనన తరగ ససధనన చసకవడన, ఆ తరవత తరగబట చనపయనదన కద. పపజల బబటష వరన
పపతఘటనచడన మరయ యదదన చయడన కనసగనచర. పపజ తరగబట యకస భర శకతలన అణచవసనదక బబటష వర
రనడ సనవతతరల పరడవలస వచచనద. వర తరగబటన అణచవయడనక సర నక శకతన మతప మ ఉపయగనచలద, వర
వభజన వవహలన కడ ఉపయగనచర, వర కలసయన భయమన తరగ ఇసతమన భయససమలక వగబనన చశర.

లకనన మరచ 1858 ల తసకననర. జన 1858 ల రణ లకబయ ఓడపయ చనపబడడర. టనటయ తప మధవ
భరతదశనలన అరణవలక తపసనచకన అనక గరజన మరయ రరత నయకల మదబతత గరలన యదదనన కనసగనచర.
అతన ఏపపల 1859 ల పటసబడడడ, పపయతననచడ మరయ చనపబడడడ.

బబటషసరక వవతరకనగ వజయల గతనల తరగబటన పఫతతహనచనటన, తరగబట దళల ఓటమ ఎడరన పఫతతహనచనద.
పపజల వశససనన తరగ పనదటనక బబటష వర కడ తమ వనత పపయతనన చశర. వశససనయ భయససమలక బహమతల
తమ భయమలపర సనపపదయ హకసలన కనసగనచడనక అనమతనచబడతయన వర పపకటనచర. తరగబట చసన వరక
బబటష వరక సమరసనచనటనయత, మరయ వర శసతజతయలన చనపకపత చపసబడనద.

వర ఫలవనక కరణల

I. చల మనద భరతయ పలకల ఉదసనత - సనధయ మరయ హలసర వనటవ. సనధయ తరగబట చస ఉనట,
మరఠ దళలనన బబటష వరక వవతరకనగ చర ఉనట, పరససత భనననగ ఉనడద. అదవధనగ హరదరబదతక చనదన నజన బబటషత
పకన ఉననర.
II. నయకతసన లకపవడన కడ ఉనద, భదయర ష జఫర అనకకనడ అయషసనగ ఉనన నయకడ.
III. పపజల మదబత కడ లద.
IV. మధవతరగత మరయ ఉననత తరగత తరగబటన తవపనగ వమరరనచయ.
V. మనలనడరన కడ పపధన లకవల కబటస, వర బబటష వర పకన ఉననర. అదవధనగ, జమనదరన కడ బబటష
వరక వధయలగ ఉననర.
VI. తరగబట యకస అసనఘటత ససభవన
VII. నట ఆయధ

తరగబట యకస ససభవన

తరగబట యకస ససభవనపర రనడ అభపఫయల పపమఖమరనవ -

I. నషనలసస సయసల - తరగబటన నజమరన జతయవద ఉదవమన మరయ భరత ససతనతప త మదట యదదన అన
పలసతర. బహదయర ష జఫర అన ఒక పలకడ కపనద భరతదశనన ఎకసవ లద తకసవ ఏకన చసననదన, ఇద మతతన
భరతదశన యకస జతయవద గరతనప యకస నజమరన వదన అన వర చపసర. సకసర, తలక తరగబటన అల
చయశర.

II. కమపణ పఠశల - అపసట వరక భరతదశనక నజమరన జతయవద గరతనప లదన మరయ రచరక రషసషలక
తరగబటల వర ససనత పపతవక గరతనప మరయ పఫనతయ ఆసకతల ఉననయన వర వదనచర. తరగబట ఆకసరకనగ
ఉనద మరయ పపత ఒకసరక వర ససనత అభరచల ఉననయ. వదవ తరగత మరయ పటసణ పఫనతల ఎకసవగ దయరనగ
ఉననయ. దకణ భరతదశన కడ పలరనలద.

ఉదవమనక ఏకరత భవజలన మరయ లకవన లదన కనదర వవఖవననచర. సపయల తమ కలన మరయ మతన కసన
పరడతననర, వర రజవలక అధపతల, వర ఎససటనక లవనడ అయన ఉననతవరరల, కవరనగ భయనక వవతరకనగ పపజల
మరయ మసననల పత అదరతమరన కపమనన పనరదదరనచలన కరకననర. తతతలతనగ, ఉదవమనన అణచవసన తరసత,
ఉమరడ లకవన లననదన తరగ కలస పపయతనన జరగలద.

తరగబట తరవత

తసకవచచన మఖవమరన మరసల కపనదవ -

న నట 1858 ల ఒక కతత చటసనన ఆమదనచనద మరయ భరతయ

I. పవర టఫనతనర & కనపన రయల ఎనడ - బబటష పరమ
వవవహరల యకస మరనత బధవతయతమరన నరసహణన నరద రనచడనక ఈసస ఇనడయ కనపన యకస అధకరలన బబటష
కపనస బదల చసనద. బబటష కవబనట సభవడన భరత రషసష కరవదరరగ నయమనచర మరయ భరత పలనక సనబనధనచన
అనన వషయలక బధవత వహనచర. ఇనడయ కనతల అన పలవబడ అతనక సలహ ఇవసడనక ఒక కనతల ఇవసబడనద. భరత
గవరనర జనరలస వర సఫయ బరద ఇవసబడనద, అనగ, కపన యకస వవకతగత పపతనధ మరయ అతనన రషసష కరవదరర కనద
ఉనచర. ఈ చరవల దసర భరతదశనన పలనచ బధవత బబటష పపభతసన అనగకరనచనద.

II. కసనత పపకటన - దశనలన అనన పలక పదబల తమ భయభగనన భవషవతతల ఎపసటక ససధనన చసకరన హమ ఇచచర.
దతతపతపలత సహ వర రజవలన వర వరసలక ఇవసడనక వరక అనమత ఉనద. అయనపసటక, బబటష రణన తమ సవరన
పరమనటతగ అనగకరనచల చశర. ఆ వధనగ భరతయ పలకల తమ రజవలన బబటష కరటనక అధననల ఉనచల.
 III. భరతదశనల మనచ పలన కసన చటసన - భరత పపభతస చటసన 1858
ఈ చటసనన ఇల పలసతర - ‘భరతదశనల మనచ పపభతసనక చటసన’
వకసరయ రణ 1858 నవనబర 1 న ఒక పపకటనన వడదల చసనద, భరతదశనన కపన యకస పపతవక పపభతసనల ఉనచనద,
తదసర -
India భరతదశనల వర సఫయ నయమనచబడడడ - అనగ గవరనర జనరల సససమ మగనప - చవర గవరనర జనరల కనననగ
మదట వరసఫయ అయవడ.
Executive గవరనర జనరల / వరసఫయ కసన ‘ఎగరకవటవ కనతల’ అనదనచబడనద
Son ఒక కమరడన దతతత తసకన హకస రజకమరలక ఇవసబడనద (లపత సదదనతనన రదబ చయడన). అయనపసటక,
బబటష రణన తమ సవరన పరమనటతగ అనగకరనచల చశర. ఆ వధనగ భరతయ పలకల తమ రజవలన అధననల
ఉనచకవల బబటష కపన.

ఒపసనదల గరవనచబడడయ

 ఇద బరడ ఆఫ కనటఫల (రజకయలన పరశలనచడనక బబటష కపన నయమనచన సనససన రదబ చసనద
భరత వవవహరల) మరయ కరస ఆఫ డర రకసరత (కనపన బడ అడరనససషటవ
మరయ వణజవ వధల) మరయ బదలగ ‘రషసష కరవదరర’ నయమనచబడడర. అతనక
బబటష కవబనట సభవడ మరయ బబటష పరమ న నటక నరగ బధవత వహసతర.
Freedom మత ససచచ పనరదదరనచబడనద మరయ భరతయలక సమనతస చకతత వగబనన చయబడనద
State రషసష కరవదరరక అతవననత అధకరన ఇవసబడనద, కరటనక నరగ బధవత వహసతనద.
చరసన వడ మదట రషసష కరవదరరగ చశర. ‘ఇనడయ కనతల’ - 15 సభవల సనఘన -
అతనక సహయన కసన ససపనచబడనద.
Aw అవధ, బహర, సనటటల ననడ సర నకలన నయమనచకన బదల నరరయనచర
భరతదశన మరయ దకణ భరతదశన, గయరరల ననడ ఎకసవ మనద సర నకలన నయమనచకనటర,
సకసల మరయ పఠనన.
British బబటష వర ఆచరబదదమరన మత మరయ సమజక పదదతలన గరవనచలన నరరయనచకననర
భరతదశనల పపజల.
ఈ పపకటనన 'మగన కరస ఆఫ ఇనడయన లబరస' అన పలచర. భరతదశనల బబటష పలన 1858 మరయ 1905 మధవ
బలనగ ఉనద. ఈ యగనల ఉనకలక వచచన వవధ ఆతరశపయ మరయ ఆబర కసవ కరకల కరణనగ, భరతయలల జతయత
యకస భవన పఫరనభమరనద మరయ పరగనద.

ఈ చటసన పరపలనపరమరన అనశలన మతప మ లకవనగ చసకనటనద, అయత భరతదశనన పరపలనచ వధనన కనపన
పలనత సమననగ ఉనటనద.

IV. భరతయ సర నకలల తగరనప - సర నవనల భరత సర నకల నషసతతన తగరనచలన మరయ యయరపయన సర నకల సనఖవన
పనచలన నరరయనచర. అవధ, బహర, మధవ భరతదశన మరయ దకణ భరతదశన ననడ సర నకలన నయమనచకన
బదల, గయరరల, సకసల మరయ పఠనన ననడ ఎకసవ మనద సర నకలన నయమనచలన నరరయనచర. సర నవనల అధక
రవనకల పనదటనక భరతయలన నరధనచర. సగనలత, ఆరసలర మదలర న సర నవన యకస కలకమరన శఖల యయరపయనన
చతల మతప మ ఉననయ. వర వరసర వరరలన సమతలవన చయడనక సర నవనల వభజన మరయ పలన వధననన
అనసరనచర మరయ కట, పఫనతన మరయ మతన ఆధరనగ వవకన పటనచర. ఇద జతయ ఆలచనల ననడ
నరధనచబడనద మరయ వరతపతబకల, పతబకల మరయ జతయవద పపచరణల సర నకలక చరడనక అనమతనచబడలద.
భరత సర నవన నరసహనచడనక చల ఖరదర నద. 1904 ల ఇద మతతన ఆదయనల 52% గపహనచనద.

V. పపధన రషసషల వర ప వధనన - ఇటవల అశనత నపథవనల, సధవమరన పపత అవకశనలనయ బబటన రషసషలన ససధనన
చసకన మనపట వధననన తపసకటసల. ఈ వధననన తపసకటసడనక మరక కరణన, తరగబటన అణచవసనదక అనక
రచరక రషసషల మదబత. లరడ కనననగ మటలన, ‘పపధననగ రషసషల తఫనల బబకతవటరతతగ పనచశయ’. వర ఇపసడ
వరసలన దతతత తసకవడనక అనమతనచబడతరన మరయ వర పఫదశక సమగపతన గరవసతరన పపకటనచడన దసర వరక
బహమత లభనచనద. బబటష వర ఇపసడ వటన ఉపయగకరమరన మతపలగ చయశర. ఏదమరన, రచరక రషసషల అధన
ససనన అలగ ఉనద. రషసషల బబటనతన అతవననత శకతగ అనగకరనచల. వకసరయ రణ సనహసననన భరతయ ఉపఖనడన
యకస సమఫజజగ పపకటనచనపసడ, తరవత కరరన కడ రకమరల కవలన కరటన యకస ఏజనటనగ పరపలనచరన ససషసన
చశర. పరమనట శకతగ, బటర న థర వవవహరలన పరవవకనచ అధకరనన నలపకననడ మరయ ఈ పపయజనన కసన ఈ
రషసషల నవయససనలల ‘నవస’ నయమనచబడడడ. పరపలన, రరలస మరయ కమయవనకషన మరయ ఇతర వషయలపర
రజవర వషయలల కడ బబటష వర నరనతరన జకవన చసకననర.

VI. మసననల పటన వరరధవన - మసననల భయమ మరయ ఆసతన పదబ ఎతతన జపత చశర మరయ వర అనమననత
మరయ శతపతసనత వవవహరనచర. బబటష వర నమరతర
పదబ ఎతతన తరగబటక కరణమయవర. ఏదమరన, 1870 తరవత బబటష వర జతయ ఉదవమనన ఎదరసవడనక
మసననలన ఆకరరనచడన పఫరనభనచర. ఇద వవధ వరరలన వభజనచడనక పపభతస ఉదవగల ఆకరరణన ఉపయగనచనద.

VII. కససమత మరయ మతన వరప lo టనక మరచబడనద - అతన బబటష వర భరతదశనలన పపజల ఆచర మత మరయ
సమజక పదదతలన గరవనచలన నరరయనచకననర.
VIII. భయససమల మరయ జమనదరన న రకనచడనక మరయ వర భయమలపర హకసల భదబతన కలసనచడనక వధనల
రయపనదనచబడడయ. జమనదరన న సనపపదయ సహజ నయకలగ పపశనసనచర. తమ ఉనక బబటష పలనత మడపడ
ఉనదన జమనదరన గరతనచర.

IX. ఇనడయ కనతలత చటసన 1861 ఆమదనచబడనద మరయ ఇద వరసఫయ కనతలన వసతరనచనద మరయ ఇద ఇపసడ
శసనసభ వధలన కడ నరసహనచనద మరయ దనన ఇనపరయల లజసనటవ కనతల అన పలసతర. ఇద వర సఫయతక సలహ
సనసస మతప మ.
బబటష పలస టవరడర ఇనడయన ససటత
వలయన ల వరనర తన పసతకన - ‘ద నటవ ససటత ఆఫ ఇనడయ’ పపకరన, బబటష వధనన పపధననగ రనగ ఫనత, సబరడనట
ఐసలషన మరయ సబరడనట యయనయన అన మయడ దశలగ వభజనచబడనద.

I. రనగ ఫనత పలస లద బఫర ససట పలస (1765-1813) - పఫరనభ సనవతతరలన, సమఫజవన ఇనక అభవతదద
చనదతనననదన మరయ పదబ భయభగలన రకనచనత బలనగ లననదన బబటష వర పపధన ఆనదళన వర సరహదబన
కపడకవడన. మరఠల మరయ సకసల ఇపసటక లకసనచ శకత మరయ మరసయర కడ ఒక శకతవనతమరన రషసషన. కనక
ఇద ఎకసవగ జకవన చసకన వధననన అనసరనచనద. వరన హససనగత (1773-85) కనద ఒపసనదల జరగయ. ఒక
రచరక రజవనత ఒక ఒపసనదన కదరచకనట, రషసషల వవవహరనల రషసషనక పరత ససయనపపతపతత లభనచనద. ఉదహరణక,
బకతర యదదన తరవత 1765 ల ud ధ మరయ Delhiతిిలనన జతచయకడదన కకవన తసకనన నరరయన లద 1802
యదదల తరవత సనతకన చసన శనత ఒపసనదలల అనక ససధనన చసకనన పఫనతలన భరత పలకలక తరగ ఇవసడనక
కరనరలస మరయ బరన తసకనన నరరయలల ఇద ఉదహరణ. 1804. అయనపసటక, వలనసన తన అనబనధ కటమ
వధననత మరనత దయకడగ ఉననడ, కన ఒపసనద రషసషల అధకరన ఇపసటక గరవనచబడనద.

II. పలస ఆఫ సబరడనట ఐసలషన (1813-1857) - వలనసన వరసల మరనత దయకడగ ఉననర. అనక యదదల
గలచననదన రషసషల అధననగ భవనచబడడయ. సమన పఫతపదకన వరక చకతత చస మనపట వధనన ననడ గరతనచదగన
మరసల వర సబరడనట గ పరగణనచబడడర. ఈ వధనన పపకరన, రషసషల యదదనన పపకటనచలవ, ఇతర రషసషలత
సనబనధల ఏరసరచకలవ లద ససషసమరన బబటష అనమత లకనడ యయరపయననన నయమనచలవ. వరల చలమనద బబటష
వరత ఒపసనదల కదరచకననర, ఇద వర సయధ దళల పరమణనన నయనతబసతనద మరయ అనక ససనక రషసషల బబటష
దళలన తమ భయభగనల ఉనచయ. ఈ వధనన డకసషన ఆఫ లపత, సబతడయర అలయనత మదలర న వటల పపతబనబసతనద.
లరడ హససనగత యకస యదదల ఈసస ఇనడయ కనపనక భరత రషసషలత సనబనధలల కతత యగనన తరచయ మరయ రషసషల
అనసనధనన పపబలనగ మరనద. ఒపసనదల రషసషల ఒనటరతనన అన పరసననపసటక, ఆచరణతరకనగ అవ జతచయబడడయ.

III. పలస ఆఫ సబరడనట యయనయన (1858-1935) - భరతయలత బబటష సనబనధల చరతప ల ఈ తరగబట ఒక
మలప తరగనద, ఇద బబటషతన దన అనసనధనన మరయ రషసషల ఏకనత వధనన గరనచ భయపటసనద. అనసనధన వధనన
వదలవయబడనద. కసనత పపకటన తరవత, పపకన ససటత యకస ససత మరచబడనద మరయ అవ బబటష సమఫజవనల
భగమయవయ మరయ ఇద భరత పపభతసన వర ససనత సనకమనల రషసష వషయలల జకవన చసకవడనక కడ
అనమతనచనద (అనతకమనద పరత ఐసలషన వధననక భనననగ). ఈ వధననన అనసరనచన ఛనపర ఆఫ పపనతస
సతషసనచబడనద
1921 ల 120 మనద యవరజల ఉననర, ఇద పపనతల ససటతతన ఒకదనకకట మరయ బయట పపపనచనన వరచస పత బబటష
వధననన వదలవయడనన మరనత ధతవకరనచనద. బటనర కమట పరమనటత ఆఫ కపన న పనరదఫటనచనద మరయ 1935
చటసన ఫడరల అసనబనల రచరక రషసషల పఫతనధవనక నబనధనల చసనద.

IV. సమన సమఖవ వధనన - ఈ వధనన 1935 తరవత సదదనతనల అనసరనచబడనద, అయత, ఆచరణల,
యవరజల ఎకసవగ అధననల ఉననర

లటర వరసయ
ఫ త

లరడ లర టన (1876 మరయ 1880) తన చడ రయపకలసన వధనల మరయ సనపపదయక దతకసథన కసన ‘పపతచరవ
వరసఫయ’ గ పలవబడడడ. అతన సవల సరససల వయసతన 21 ననడ 19 క తగరనచడ - ఇద భరతయలల మష
ఆగపహనన కలగనచనద. వనఫకవలర పపస యకస, 1878 ససనక వరతపతబకల పతబక ససచచన అరకటసనద. ఆయధల చటసన
1878-80 భరతయలక (అయత యయరపయననక మనహయనప ఇవసబడనద) ఆయధలన తసకళడ న నక లర సనత కలగ
ఉనడటన తపసనసర చసనద, అద కడ ఆగపహన వవకతన చసనద. అతన ఆఫఫన యదదనల (2 వ ఆనగన ఆఫఫన యదదన) కడ
దయకడ - భరతయ వనరల ఉపయగనచబడతనననదన ఇద అభవనతరన వవకతన చసనద, మరయ యదదనల భరతదశన పటన
ససతహగ ఆసకత లద. అతన ఒక గపస Delhiతిిలన దరబరతన కడ నరసహనచడ - దశన కరవల చకసకననపసడ,
అతన 1877 ల వలసవనతమరన దరబరతన ఏరసట చశడ. కరవన తపసగ పపవరతనచననదక లర టన చసన పపధన వమరరలల
ఇద ఒకట.

లరడ రపన (1880-84) వరనకవలర పపస యకస మరయ ఆరరర యకసతన రదబ చసనద. ‘భరతయ ససనక ససపరపలన
పతమహడ’ అన పలవబడ ససనక సనససలక ససయనపపతపతత కడ ఇచచర. అతన కలనల ఇలబరస బల కడ సమరసనచర
 లరడ కరరన (1899-1905) న లర టన వనట పపతచరవ వరసఫయ అన కడ పలసతర. అధకరక రహసవ చటసన 1904
మరయ బనగల వభజన, 1905 అతన కలనల అతవనత పపజదరణ లన దశల. అతన కలనల బనగల మనసపలట చటసన
కడ ఆమదనచబడనద మరయ దన కనద బనగల మనసపలటన మళళ బబటష పలనలక తసకవచచర మరయ దన
ససయనపపతపతత తసవయబడనద, ఇద రపసన సమయనల ఇవసబడనద. ఎనతడబనతఎఫతప అన కతత పఫవనతతన ఆయన పఫరనభనచర.
అతన Delhiతిిలన దరబరన కడ కలగ ఉననడ, మరయ అతన మనదనన లర టన మదరగన ఈసర కడ దశన కరవల
మనగపయనద మరయ దనపర వమరరల వచచయ. అతన పలస చటసనన కడ అమల చశడ - ఇద సఐడ ఏరసటక
దరతసనద. భరత పలసల పనరసతవససకరణ మరయ రరతలపర పననలన తగరనచడన, రరతల తలగనపక వవతరకనగ రరతల
రకణ. వవవసయ శఖ మరయ వవవసయ పరశధన సనసస ఆయనచ పఫరనభనచబడనద. అతన కకటసల పరవసత వభగన
మరయ ఇనపరయల లర బబరన కడ పఫరనభనచడ.

లరడ హరడనగ (1910- 1916) 1911 ల బనగల వభజనన రదబ చసననదక జజపకన ఉనద. ఇతర అనశల - కనగ జరర
వ. కపటల పటసభషకనన జరపకవడనక 1911 డసనబరతల దరబర నరసహనచర. కలకతత ననడ Delhiతిిలనక 1911 క
మరచబడనద. ఒక బనబ అతనపర వసరవయబడనద; కన అతన గయపడకనడ తపసనచకననడ (డసనబర 23,1912).
గనధజ దకణఫపక ననడ తరగ భరతదశనక వచచర (1915). అనన బసనట హమ రయల ఉదవమనన పపకటనచర.

భరతదశనల పఫరనభ రజకయ సనససల

1857 తరగబటక మనద కనన సమజల ఉననయ -

I. లనకలడర ససర ట (1838) - ఇద మదట జమనదరన మరయ భయససమల పపయజనలన చపటసడనక ససపనచబడనద,
కన తరవత ఇద రరతల కసలన కడ తసకనద. ఇద బహశ మదట సనసస

ఇద పనద వసన దన చవరలన సధనచడనక రజకయ కరవకలపలక ననద పలకనద

జతయ ఉదవమన.

II. బనగల బబటష ఇనడయ ససర ట (1839) - లవనడ హలడరత ససర ట భరతదశనల పనచసతనడగ, అద పనచసనద

ఇనగననడతల భరతయ కరణన. సనససల 1857 తరగబట తరవత -

I. పన సరసజనక సభ (1867) - ఇద 1857 తరగబట తరవత మదట మఖవమరన ఆరరనరజషన సటప పసస. ఇద
మదట భరతయ నవయమయరత మహదవ గవనద రనడ యకస ఆలచన. ఇద ససనక పపస యకస (1878) క వవతరకనగ
నరసన వవకతన చసనద మరయ ససనక ససయన పపభతసనన పపవశపటసలన కడ డమనడ చసనద. భరత పపభతసన మరయ పపజల
మధవ మధవవరతతస సనససగ పనచయలన లకవనత ఇద పఫరనభమరనద. ఇద 1870 ల 6000 మనదచ ఎననకబడన 95 మనద
సభవల ఎననకబడన సనససగ పఫరనభమరనద. పన సరసజనక సభ బల గనగధర తలకత సహ భరత ససతనతవష సనగఫమనక
జతయ ససయక చనదన పపమఖ నయకలన అనదనచనద.

II. ఇనడయ లగ (1875) - ఇద బనగలతల ససపనచబడనద మరయ వవవససపక సభవలల ఒకర ససర కమర ఘష
(అమతత బజర పతబక ససపకడ). ఈ సనసస నజనగ పపజల మదట రజకయ మలసలపన సయచసతనద. జతయవద
నయకల ఆననద మహన బస, దరరమహన దస, నబగపల మతఫ, సరనదబనథ బనరర తదతరల ఈ సనససత సనబనధన
కలగ ఉననర. లగ మధవతరగతక పఫతనధవన వహనచనద మరయ పపజలల జతయత యకస భవనన ఉతతజపరచనదక మరయ
రజకయ వదవన పఫతతహనచడనక కతష చసనద.

III. ఇనడయన అససయషన (1876) - ఇనడయ లగ తసరల ఇనడయన అససయషన ససననల ఉనద. దనక ఆననద
మహన బస, సరనదబనథ బనరర నయకతసన వహనచర. INC ఏరసడటనక మనద ఇద చల మఖవమరన రజకయ
సనసస.ఇద పపధననగ వదవవనతలర న మధవతరగత పపజలత కడ ఉనద మరయ జతయవదనపర మధపరమరన పలయబటసడనక
దరతసనద. ఇద ‘ద బనగల’న పపచరనచనద, ఇద ఆ కలప మధ పరణమలన హరలర ట చసతనద. ‘ఇలబరస బల’ వవదన
(1883) పర గటస వర ఖర తసకననపసడ ఇద హరలర ట అయవనద. ఇద ‘ఆల ఇనడయ నషనల కనతరనత’ గ భవనచబడనద
మరయ ఇద 1883 ల కలకతతల సమవశమరనద. ఈ సమవశన రనడ సనవతతరల తరవత 1885 ల ఏరసడన ఇనడయన
నషనల కనగబస యకస పరసగమగ పరగణనచబడతనద.

IV. ప అనడ చరన, ఎన వరరగవతచర, జ సబబమణయ అయవర చత ఏరసడన మదఫస మహజన సభ (1884) దకణ
భరతదశప మదట రజకయ సనసస.

వ. బనబ పపసడనత అససయషన (1885) ఫరజర మహత, క ట తలనగ, బదపదబన తయబ చత ససపనచబడనద

భరత జతయ కనగబస మరయ సనభవవ సనఘటనల గనధక వసతయ

1870 మరయ 1880 లల బబటష పలనపర అసనతతపత తవపమరనద. ఆయధల చటసన 1878 ల ఆమదనచబడనద,
భరతయల ఆయధలన కలగ ఉనడటనక అనమతనచలద. అద సనవతతరనల పపభతసనన వమరరనచ వరన నశరబబన చస
పపయతననల వరనకవలర పపస యకస కడ అమల చయబడనద. 1883 ల, ఇలబరస బలనన పపవశపటసడనక పపభతసన చసన
పపయతనన మరయ తరవత ఒతతడల ఉపసనహరనచకవడనపర తవప ఆగపహన వచచనద. ఈ సనఘటన భరతదశనల బబటష వర జత
వరఖరన హరలర ట చసనద.

1857 తరగబటన అణచవయడనల బబటష వర వజయవనతన అయనపసటక, భరతదశనల రజకయ అవగహన పరగదలన
వర ఆపలర. ఇనడయన నషనల కనగబస డసనబర 1885 ల బనబయల 72 మనద పపతనధల సమకనల ససపనచబడనద.
మదట సమవశన పణల జరగలత ఉనద, అయత పనగ వవపత చనదడనత వదకన బనబయలన గకలతదస తజతపల సనససతత
కళశలక మరచర. ఇద దశనల జతయ మలసలప యకస కనపనచ ససరయపన. దన ససపకడ ఒక ఆనగనయడ, అలన
ఆకసవయన హవమ, ఇనడయన సవల సరసస రటర రడ సభవడ. కనగబస మదట అధవకడ డబనత స బవనరర.

దన పఫరనభ డమనడన -

Legisla శసనసభ వసతరణ

Military సర నక వవయనల తగరనప, ఇద ఆ సమయనల వరరక ఆదయనల 50%.
Civil పపజలక మరనత పర హకసలన ఇవసడన
Administration భరత పరపలనపర వచరణ కసన ‘రయల కమషన’ ఏరసట (వలబ కమషన ఆన
వర డమనడ తరవత 1895 ల భరత వవయన నయమనచబడనద)
And భరతదశన మరయ ఇనగననడతల ఏకకలనల పబనక సరసస పరకన నరసహనచడన మరయ వయసత వరరన పడటన
అభవరసలక పరమత (వర మదట ఘనత 1886 ల పబనక సరసస కమషన ససపన రయపనల ఉనద - ఇద నరశపరచనద -
తరవత ఆ పపభవనక ఒక తరరనన 1893 ల ఏకకల పరక కసన ఆమదనచబడనద)
Rac పరపలనన భరతయన చయలన డమనడ జతవహనకరనక వవతరకనగ చసన ఉదవమనల భగన. అనతకకనడ, బబటష
అధకరల తమ పదబ జతలల ఎకసవ భగనన ఇనటక పనపతనననదన, ఇనడయనర జషన, ఇనగనన డస సనపద పరదల కడ
తగరసతనదన భవనచర.
Demand ఇతర డమనడనల నవయవవవససన ఎగరకవటవ ననడ వరచయడన, ఆయధ చటసన రదబ చయడన మరయ వక
మరయ భవ పపకటన ససచచ ఉననయ.
Congress పఫరనభ కనగబస అనక ఆరసక సమసవలన కడ లవనతతనద. బబటష పలన పదరకనక, కరవక దరతసనదన ఇద
పపకటనచనద
పఫరనభ మతవదల వసత తత లకవల -
Indian భరతయలన రజకయనగ ఏకన చయడన మరయ వర రజకయ అవగహన ససయన పనచడన మరయ ఆరసక దపడ
యకస వదనన ఒక అడగ మనదక వయడన
A లకక మరయ అనన కలపకన జతయ ఉదవమన యకస వతతనలన వతతడన
వలసవద వవతరక భవజలనన అభవతదద చయడన మరయ పపచరన చయడన
రజవనగ ఆనదళన యకస పదదతలన అవలనబనచడన మరయ మరనత రజకయ హకసలన పనదడన
1886 సషన కడ నరరయతరకమరనద, ఎనదకనట సరనదరతనథ బనరర వనట పలవర నయకల బనగలతల వర కటసబటన
కరణనగ పఫరనభ సమవశనక హజర కలద.
కనగబస ఒక సఫస వలస సదదనతనగ - పపధననగ ఎ ఓ హవమ మరయ ఇతర ఆనగనయల పపచరన చశర. కనగబస
ఏరసటక బబటష వర అనమతనచరన కనదర వదనచర, ఎనదకనట ఇద ‘సఫస వలస’ గ పనచసతనద. అయనపసటక,
అతన భరతదశన యకస గపస కరణనత కడ పపభవతమయవడ. 1857 తరగబట తరవత, ఒక రజకయ సనసస
యకస అవసరనన అనభవనచర, ఇద పపజల మనవదనలన తలగనచడమ కక, నజమరన చతఫనన కడ చయపసతనద

దశన కబటస బబటష వర పరససతన చకసగ నరసహనచగలర. ఏద ఏమయనపసటక, బబటష మఖన కసన నయకల
అనగకరనచరన భవనచన చల మనద చరతప కరడ ఈ సదదనతనన తలగనచర, ఎనదకనట ఇద భరతయల కరవకలపలపర
బబటష వరక తకసవ అనమనన కలగసతనద. అనతకకనడ, భరతయలనదర సనసస బబటష వర ననడ అణచవతక గరరనద.
కనగబస పటన బబటష ససనదన - ఇద ఏరసడన వనటన కనగబస కరవకలపలపర అనమనన పరగనద. కరరన - కనగబసతక అతవనత
శతప వరసఫయతలల ఒకర - కనగబస ‘శనతయత మరణనన’ ఎదరసనటనదన ఆశనచర. వర మళళ ‘డవరడ అనడ రయల’
న ఆశపయనచర మరయ కనగబస పనద వసన వనటన కనగబస వవతరక ఉదవమనన పఫరనభనచడనక బనరసస చనదన సయవద
అహరద ఖన మరయ రజ శవ పపసదనన పఫతతహనచర. ఇనక, కనగబస ఒక ఉననత మరనరటక మతప మ పఫతనధవన
వహసతనదన, అనదవలన జతయ పపయజనలత సనబనధన లదన వదనచర.

పఫరనభ కనగబస సభవల వజయల - పఫరనభ మతవదల సధనపర , బపన చనదబ పల ఇల వవఖవననచర - ‘1885-1905
కలన భరత జతయవదనక వతతన సమయన, మరయ పఫరనభ జతయవదల వతతనలన బగ మరయ లతగ వతతర’.
కనగబస వమరర - దన పఫరనభ దశల, ఇద వదవవనతలర న మధవతరగత సనససగ ఉనద మరయ అనదవలన దన డమనడన వర
ససరస పపయజనలన కడ పపతబనబసతయ (సవల సరసససతల ఎకసవ ససలన, లజసనటవ కనతల వసతరణ మదలర నవ). అనదవలన
ఇరకరన మరనరటక మతప మ పఫతనధవన వహసతననటన ఆరపణల వచచయ. కసన సభ ఉదవమన మరయ కరరకల దససత 1919
తరవత మతప మ హరలర ట అయన తరవత మతప మ రరత పపయజనలన పపధన సప వనతలక తసకరవచచ.

ఇనడయన నషనల కనగబస ఏరసటన భరతదశ చరతప 3 దశలన చయడవచచ -

I. 1885-1905 - మడరట ఫజ లద ఎరన నషనలజన - కనగబస ఏరసట ననడ బనగల వభజన వరక. ఈ దశ జతయ
ఉదవమన యకస మధ నపథవనన సతషసనచడనక సహయపడనద. వర రజవనగ ఆనదళన, పటషనన, సమవశల, మమరనడ
మదలర నవటన ఉపయగనచర. మతవదల సహకరన -
 ఒక. బబటష సమఫజవన యకస ఆరసక వమరర - ఇద మతవదల యకస అత మఖవమరన సహకరన. ఆరతస దత,
దదభయ నరజ (డబయన థయర). భరతయ పరశపమలన అణచవస రయపనల భరతదశనల వదశ మయలధనన యకస చడ
పపభవనన కడ వర బహరరతన చశర.
బ. రజవనగ సనససరణల - 1892 నట ఇనడయన కనతలత చటసన వర పపయతనల ఫలతనగ ఇనపరయల లజసనటవ కనతల
మరయ పఫవనరయల లజసనటవ కనతల ల సభవల సనఖవన పనచనద.
స. జతయ ఐకవత కసన పపయతనల - భరతదశనన రజకయనగ ఏకన చయడనక, పపత సనవతతరన వవధ నగరలన కనగబస
సమవశల జరగయ మరయ పఫరనభనల అధవకడ హససనగ నగరన కకనడ వర నగరన ననడ వచచవర.
d. నజమరన పపతనధ సనసస - దనక భరతదశనలన అనన పఫనతల ననడ, అనన కలల మరయ మతల ననడ పఫతనధవన
ఉనద. దన పఫరనభ అధవకల - మసననల, హనదవల, పరతల మరయ బబటషరన కడ ఉననర.
ఇ. పరపలన సనససరణల - ఉననత పర సవల భరతకరణ.
f. పర హకసల రకణ - వర పతబక ససచచ, వక ససచచ మదలర న వట కసన హమ ఇచచర.
భరతదశన యకస పరగవర పటన దయకడ వదశనగ వధననన వర వవతరకనచర.
గఫ. పపజభపఫయనన ఏరసరచకన జతయతన రకతతనచనద.
వర పపజలన చరకలదన మరయ ఎటవనట మఖవమరన సనససరణలన తసకరవడనల వఫలమయవరన వమరరల ఉననపసటక,
వర జతయవదన యకస సయతరతన వలగనచ, రజకయ ఆనదళనక మరరన చయపనచర, ఆధనక దతకసథనన పపచరన చసర.
II. 1905-1916 - ఉగపవద దశ - బనగల మరయ ససదశ ఉదవమ వభజనత పఫరనభమరనద మరయ చనపరన ననడ
పఫరనభనచ సమయహక ససయల రజకయ కరవకలపల చయడనక గనధ చసన మదట పపయతనన వరక. ఉగపవదల
పరగదలక దరతస అనశల -
ఒక. 1885-1905 మధవకలనల మతవదలచ తకసవ సధన
బ. ఇనడయన కనతలత చటసన 1892 పరతగ నరశపరచనద
స. 1904 ల, పతబక ససచచన పరమతన చసయత ఇనడయన అఫషయల సకపటత చటసన ఆమదనచబడనద
ఇతర టటవయ -
 లరడ గఫస రషసష కరవదరర, 1885 ల INC ఏరసడన సమయనల డఫరన వర సఫయ.
కలకతతల దద భయ నరజ ఆధసరవనల 2 వ సషన జరగనద
Bad 3 వ సషన మదఫసల బదపదబన తవబర నయకతసనల జరగనద
George జరర యయల నయకతసనల అలనబదతల 4 వ సషన జరగనద
George జరర యల కకనడ, వలయన వడడరతబరన (5 వ సషన మరయ 1910), ఆలతష డ వబ (1894), హనర కటన
(1904), మరయ భకజ కమ కనగబస అధవక పదవన కలగ ఉనన వదశయల
K G K గఖన 1905 ల బనరస సషనతల అధవకడగ ఉననర
 సయరత ససనట సషనతక రసతబహర ఘష అధవకత వహనచర
 అనబక చరణ మజనదర 1916 ల లకనల సషనతక అధవకడగ ఉననపసడ మతవదల మరయ
ఉగపవదల ఐకవనగ ఉననర
23 1923 ల అబబల కలన ఆజద కనగబస అధవకడగ ఎననకరన అత పనన వయససడయవడ.
 1 వ మహళ అధవకడ అనన బసనట, 1917 కలకతత సషనతల
Bel గనధ 1924 ల బలరన సషనతల ఒకసర మతప మ అధవకడయవడ మరయ తరవత అతన బహషసరనచడ
అధకరక సభవతసన కన దన అనన నరరయల వనక చదక శకతగ మగలపయనద.
25 వ భరతయ మహళ అధవకరల 1925 ల కనయసర సషనతల సరజన నయడ
7 1927 ల మదఫసల M A నరసహనచన సషనతల మదటసర ససతనతప త తరరనన ఆమదనచబడనద
అధవకడగ అనతర
8 1928 ల మతలల నహ ప ఆధసరవనల, యయత కనగబస మదటసర ఏరసడనద
36 1936 ల, లకన సషనతల సషలజనన తన లకవనగ ససకరనచలన నహ ప కనగబసతన కరర
37 1937 కనగబస సషన ఒక గఫమనల జరగన మదట సషన
39 1939, తబపరల జరగన ఈ సషనతల బస రజనమ చసన తరవత, రజనదబ పపసద అధవకడయవడ
B ససతనతప త సమయనల జ బ కపపనన అధవకడగ ఉననర.
Independence ససతనతఫవనక మనద, నరజ 3 సరన, నహ ప 3 సరన అధవక పదవన నరసహనచర
Independence ససతనతఫవనక మనద, బసనట, సరజన నయడ మరయ నలన అన 3 మనద మహళ అధవకల
మతప మ ఉననర
సనరపత

పరసషన ఆఫ బనగల మరయ ససదశ మయవరనట (1905)

డసనబర 30, 1898 న, లరడ కరరన భరతదశన యకస కతత వర సఫయ గ బధవతల ససకరనచర. 1903 ల బనగల
వభజనన రయల పపకటన దసర పపకటనచర, తయరస బనగల యకస కతత పఫవనతతన సతషసనచడన దసర పత బనగల పఫవనతతన
పరమణనల తగరనచర, తరవత ఇద తయరస పకసతన మరయ పపసతత బనగనదశతగ మరనద.
బనగల బహర, ఒరసత, బనగల మరయ డకసలన కలగ ఉనన ఏకకతత పఫవనత. మసనన జనభన తయరస బనగల
మరయ బహర, ఒరసతగ మరయ బనగలతల కనత భగనన మరక పఫవనతతగ వభజన వభజనచనద.

భర నరసనల జరగయ, కన పపభతసన కదలకనడ ఉనడపయనద మరయ చవరక అద జలర 20, 1905 న జరగనద
మరయ అకసబర 16, 1905 ననడ అమలనక వచచనద.
 బనగల యకస అభవతదద చనదన తయరస పఫనతన యకస వతదదన ఉతతజపరచనదక మరయ పరపలన సలభవన కసన ఇద
జరగనదన పపభతసన వవరనచనద, ఎనదకనట జనభ పరనగ బనగల అతపదబ పఫవనత మరయ ఇద పరపలనన కషసతరన చసతనద.
కన, వసతవనక, ఆ సమయనల దశనలన అతవనత అభవతదద చనదన పఫనతమరన 'డవర డ అనడ రయల' పపధన లకవన మరయ
మసనన సమజన వరక పపతవక పఫవనత ఎర దసర ఆకరరనచబడనద. జతయవదల దనన భరతయ జతయవదనక సవలగ
చయశర మరయ కవలన పరపలన చరవ కద. వర దనన బనగల సనససతతక, భషక కడ దబబగ చయశర. కరరన
మటలల - ఇద ‘కలకతతన బహషసరనచడనక’ పపయతననచనద, ఎనదకనట ఇద ఆ సమయనల కనగబస యకస నడ కనదబన
మరయ జతయవద కరవకలపల కనదబ బనదవ.

వభజన ఆనదళనన బనగలతక మతప మ పరమతన చయలన మడరటన కరకనటనననదన వభజన కడ కనగబస మధవ అభపఫయ
వవదనక దరతసనద. మరవర ప, తవపవదల దశవవపత ఆనదళనన పఫరనభనచలన కరకననర మరయ ససదశ ఉదవమనన
పఫరనభనచడన దసర దన పపభవనన కలగనచలన కరకననర.
ఇద రనడ శబరలన ఉదబకతతలక దరతసనద మరయ 1906 ల జరగన కనగబస సమవశనక ఇద దరతసనద, దనల దదరయ
నరజన అధవకడగ నయమనచడన దసర ఒక మఖన నవరనచబడనద (ఆయనన రనడ వరరల గరవనచయ మరయ ఫలతనగ
తలక - నయకడ ఉగపవద - అతన పరక కడ అనగకరనచర. అయత అనతకమనద ఆయన అధవక పదవక
మనదననర)

ససదశ మయవరనట (1905)

ఆగషస 1905 ల కలకతత టనకల సమవశనల బహషసరణ తరరనన అధకరకనగ ఆమదనచబడనద

ససదశ పపకటన చశర.

ససదశ ఉదవమన వభజన వవతరక ఉదవమనల పటసకచచనద, ఇద బనగలతన వభజనచలన బబటష నరరయనన వవతరకనచడన
పఫరనభనచనద. శతబబన పఫరనభనల ససదశ ఉదవమన పఫరనభనత, భరత జతయ ఉదవమన ఒక పదబ ఎతతన మనదక
తసకవళళనద.
వభజన అకసబర 16, 1905 న జరగనద మరయ ఇద శక దననగ సలబబట చయబడనద. హనదయ-మసనన ఐకవత మరయ
ఇదబర బనగలన ఐకవతక చహననగ పపజల రఖలన కటసర. పపజల పవతప నదలల మనగపయర. పపజల బనడ మటఫమ
పడర, ఇద దదప జతయ పటగ మరనద. ఈ సనదరరనగ ఠగయర అమర సనర బనగనన ససరపరచర, ఇద 1971
ల బనగనదశ జతయ గతనగ మరనద. బనగలతల ససదశ ఉదవమ సమయనల, తబవరర జనడ (ఎరప, ఆకపచచ మరయ
పసప) రయపనదనచబడనద. దనక బబటష భరతదశనలన ఎనమద పఫవనతలక పఫతనధవన వహసతనన ఎనమద కమలల,
మరయ హనదయ మరయ మసననలక పఫతనధవన వహసతనన చనదబవనక ఉననయ.

జతయత యకస భవనన సతషసనచ మరక సధనన చరతప యకస పనరనరరణన దసర. బబటష వర భరతయలన
వనకబడన మరయ ఆదమవరగ చయశర, తమన తమ పరపలనచకలర. పపతససనదనగ, భరతయల భరతదశన యకస
గపస వజయల తలసకవడనక గతనన చయడటన పఫరనభనచర. కళ మరయ వసతశలసన, వజజన శసతనష మరయ గణతన,
ష
మతన మరయ సనససతత, చటసన మరయ తతసశసతన, చతపనల మరయ వణజవన అభవతదద చనదన పరతన కలనల జరగన
అదరతమరన పరణమల గరనచ వర రశర.

ఉదవమ సమయనల వదశ వసతషనక డమనడ చలసరన పడపయనద. మనచససర వసతనష మరయ లవరతపల ఉపసన
బహషసరనచలన వసత తతనగ పలప వచచనద.
కరసర ఆఫ వలనటరత లద ‘సమరటస’ కడ ఉగపవదల గరతనచర. బనగల లన అశసన కమర దత యకస ససదశ
బనధబ సమత అటవనట ఉదహరణ. రజకయ చర తనవనన పనపనదనచడనల ఇద సహయపడనద. తలకతత పట, అశసన
కమర దత పఫరనభ ఉగపవద ఉగపవదలల ఒకరగ ఎదగర.

ఉదవమనక నయకతసన - పఫరనభ నయకతసనన సరనదరతనథ బనరర, కపషన కమర మతఫ మరయ ప స రత సహ
థమడరటన అనదనచర. వసతవనక, మతవదల మరయ ఉగపవదల ఉదవమ సమయనల సహకరనచర. అజత సనగ,
లజతపత రయ పనజబతల ఉదవమనక నయకతసన వహనచర. సయవద హరదర రజ .ిిలనల అధకరన చపటసర. చదనబరన
పళర ళ ఈ ఉదవమనన మదఫస పపసడనతక తసకవళనర, ఇద బపన చనదబ పల యకస వసత తతమరన ఉపనవస పరవటన దసర కడ
వతదద చనదనద
జతయవద భవలన రకతతనచనద. తలక దశనలన పల పఫనతలన పరవటనచ ఉదవమనన జతయనగ మరచడనక
పపయతననచర.

ససదశ ఉదవమనపర కనగబసతల వభజనచనడ

- వభజనక మనద, 1906 ల దద భయ నరజ ఆధసరవనల కలకతత సషన 4 తరరనల ఆమదనచబడడయ - బహషసరణ;
జతయ వదవ; ససదశ మరయ వభజన యకస ఖనడన. ఈ తరరననన నలపకవడన లద తరససరనచడన అన పపశన కనగబసతల
చలకక పపధన కరణన అయవనద. ఒక సమయహన - మతవదల నతతతసనల - ఉదవమనన బనగలతక మతప మ పరమతన
చయలనకనద, మరకట - ఉగపవదల నతతతసనల - వసత తత పరటన ఆకరనల దనన పన ఇనడయన ఉదవమనగ మరచలన
కరకననర. ఇనక, ఉగపవద వభజన రజకయలక మనచ ఎదగలన కరకననర మరయ పరత ససరజ కసన డమనడ
చయలనకననర, మరవర ప మతవదల అటవనట డమనడన మరయ పపజ ఉదవమనక దశన ఇనక సదదనగ లరన భవనచర.
(అయత ఈ డమనడ 1906 ల నరజ ఆధసరవనల ఒక రజక చరకనద, దనల బబటష ఇతర కలనల మదరగ నరజ
‘ససరజ’ లద ‘ససయన పలన’ కరనద. ససరజ డమనడ భరత చరతప ల మరలరయ.)

ససదశ ఉదవమన వజయన -

Future భవషవత యకస అనన పపధన రజకయ పకడల - మలటనట జతయవదన, సషలజన మదలర నవ - ససదశ
ఉదవమనల ఉననయ
The మదటసర సమయహక భగససమవన కనపనచనద
Exp ఎకనమక ఎకతతపలటషన పయనట మరనత మనదక నటసబడనద మరయ ఈసర కడ కనన
జమనదరన కడ ఈ ఉదవమనల పలరననర.
Fact చల కరరగరల సమరలన గమననచయ
 మహళల మరయ వదవరస మదటసర పదబ సనఖవల పలరననర
Population జనభ జనభ మదట రజకయ మలసలపన చయసనద
The ఉదవమన యకస గపసతనన రజకయలక మతప మ పరమతన కలద, ఇద కళలల పపతబనబసతనద,

సహతవన, సనగతన, వజజన శసతనష మరయ పరశపమ. ససదశ వదవన పఫతతహనచర మరయ బనగల నషనల కలజ దన
సయతప నగ అరబనదత ససపనచబడనద. 1906 ల నషనల కనతల ఆఫ ఎడవకషన కడ ఏరసడనద. ఆ సమయనల ఒక
సనససతతక ఉదవమన కడ పఫరనభమరనద. రజనకనత సన, మకనద దస, దసజదబలల ర వనట పపమఖ రచయతల మరయ
కవల దశభకత ససరన రశర. రవనదబనథ ఠగయర ఆ సమయనల ‘అమర సనర బనగన’ రశర, తరవత దనన బనగనదశ
జతయ గతనగ ససకరనచర. కళల, అబననదబ నథ ఠగయర వకసరయన శరల యకస ఆధపతవనన వచచననన చశడ మరయ
మఘల, రజతపత మరయ అజనత శరలన పనరదదరనచడన దసర ఠగయర పఠశలక మరరదరరకడ. అతన ఉదవమనల
రవలగ మరన దగరజ భరత మత వవకతన కడ గసడ. ననదలల బస మరక మఖవమరన ఓరయనటల కళకరడ. సర నత
రనగనల ప స ర మరయ జగదష చనదబ బస తమదర న మదబ వశర. ఆచరవ ప స ర యకస బనగల కమకల ఫవకసర
వజయవనతమరన అవమనకరమరన వనచరతక ఒక పపకశవనతమరన ఉదహరణ. బనగల పనరజరవనన అన పలవబడద.

Ideas తజ ఆలచనలన మలటనట జతయవదల మరయ ఉగపవదల మనదక తచచర మరయ పపచరనక కతత
మరరల వలవడడయ. పఠశలల ననడ ఉదవగల ననడ బబటర వసతవల వరక ‘వసతరనచన బహషసరణ’ యకస టకనక
అనసరనచబడనద.

T తలక వనట కనదర నయకల సనపపదయ పనడగన (గణష చతరస మరయ శవజ పనడగ) సతజనతరకనగ
జరపకవడనక ఉదవమనన ఉపయగనచర, ఇద ఉదవమనక పదబగ ఆకరరణన ఇచచనద. జతఫ వనట సనపపదయ జనపద
థయటర జతయవదన యకస ఆలచనన వవపత చయడనక వసత తతనగ ఉపయగనచబడనద.

Sai సర యద హరదర రజ, అబబల రసయల, మలన అబబల కలన ఆజద, లయఖత హసతన వనట మసనన నయకల కడ
పలరననర.

1908 నటక, ఉదవమన వసరరనచనద. పపధన కరణల -

Congress కనగబసతల గడవ జరగనద మరయ 1907 ల దన వభజన (సయరత ససనట) నయకతసన బలహనపడటనక
దరతసనద.
88 తలక 1908 ల ఆర సనవతతరల జరల శక అనభవనచర, అశసన కమర దత మరయ ఇతరల కడ
బహషసరనచబడడర. బపన చనదబ పల, అరబనద ఘష రజకయల ననడ రటర ర అయవర.

Movement ఉదవమన జడతసనత మనగపయనద.

సమనవ పపజల వదశ వసతవలన బహషసరనచడన ఇకపర సధవన కద

దశయ సరఫర మరయ ఆరసక చకసల. ఉదవగల కలసవడన మర సమసవ.
 పపభతసన భరగ పడపయనద మరయ వదవరసలన బహషసరనచర, పపజలన బహషసరనచర
ఉదవగల మరయ అరససల కడ జరగయ. ససదశ ఉదవమనపర వమరరల-
దకణద రషసషలన ఈ ఉదవమన ఎకసవగ తకబడలద
 ఇద రరత తరగత వనట కడ తసకలద మరయ అనదవలన దనన తరచగ వమరరసతర
మడల కనస కదలక.
 మసననల మస పలరనలద మరయ వర భగససమవన పరమతన. చవరక
మసనన లగ 1906 ల కడ ససపనచబడనద.
ఏకకతతన చస పపయతనల సమసవల లకనడ లవ. గతన మహమపరచబడనపసడ
హనదయ, జరపకన చతఫల హనదయ ఐకనగపఫ ననడ తసనపసడ, ఇతర వరరల పపజల వడచపటసనటన భవనచర.

ఎకతతటటమససర లద మలటనట నషనలజన యకస పరగదల

ఉగపవదల లద మలటనట జతయవదన పరగడనక కరణల భరతదశనల జతయవదన పరగడనక కరణమరనవ. తలక,
అశసన కమర దత వనట నయకల మదట ననడ మలటనట జతయతన పపచరన చయడనక చరకగ ఉననర. ససదశ
ఉదవమ నయకతసన మతవదల ననడ బపన చనదబ పల, అరబనద ఘష, తలక వనట ఉగపవదలక బదల చయబడనద. ఇద
చల కరణల వలన జరగనద -

I. మతవదల వరఫలవన - మతవదల డమనడన బబటష వధనలపర పపభవన చయపకపవడనత బబటష వర దపడ
కనసగతనదన రజకయ ససతహ ఉనన జతయవదల వశససనచర. వదశ పలనన సనససరనచవచచన మతవదల వశససనచర,
కన అద జరగలద.
Cur కరరన యకస కనగబస వవతరక వరఖర కనగబస పనకరన సనససగ ఉనటనదన పపజలన ఒపసనచనద
 కనగబస ఎకసవగ జమనదరన మరయ ఉననత మధవతరగత ఉననత పరస హదన పనదనద. బనకమ చనదబ వనట కవల
కనగబస సమవశనన ‘మయడ రజల వరరక పపదరరన’ అన పలచర
92 1892 నట ఇనడయన కనతల చటసన పరతగ నరశపరచనద మరయ ఇద మతవదల వవహలన పపశననచనద.
II. అనతరర తయ సనఘటనల -
Japan జపన చత రషవ ఓటమ
Et ఎథపయనత చత ఇటలయన సర నవనన ఓడనచడన వససన ష సయపరరస యకస పరణనన బదబలకటసనద
న న
Russia రషవ మరయ ఐరనడతల వపవతరక ఉదవమన భరత జతయవదలక సయతరతనచచనద
Africa దకణఫపకల బయర యదదన కడ భరత జతయవదలక సయతరతనచచనద.
III. జతయవద నయకల అనరగవ చకతత - లల లజతపత రయ మరయ అజత సనగ 1907 ల బహషసరనచబడడర.
కక మతఫ, అశసన కమర దత 1908 ల బహషసరనచబడడర. తలకతక 1908 ల 6 సనవతతరల కఠన శక వధనచబడనద.
IV. 1850 ననడ 1900 వరక కరవల సమర 3 కటన మనద మరణనచడనల వదశ పలన యకస చడల ఇపసడ
ససషసనగ కనపసతననయ.
V. అధకరక రహసవ చటసన పతబక ససచచన గణనయనగ తగరనచనద
VI. 1897 ల నట బబదరత అరసస మరయ వరపర ఆరపణల బహరరతన చయకనడ బహషసరనచడన
వర పపజలన రచచగటసర. అద సనవతతరనల తలక మరయ ఇతర వరతపతబక సనపదకలక శక వధనచబడనద
పపజల మనభవలన రకతతనచననదక సదరఫ వకవల కసన.
VII. రజకయ వదవ యకస వసతరణ బబటష పలన భరతదశన యకస మనచ కసన కదన పపజలక అరసమరనద
వర ట మవన యకస భరన సదదనతనన తరససరనచడనక కడ దరతసనద.
VIII. భరతయల వదవవనతల అవతననర, అద సమయనల ఎకసవ ఉపధ కలసనచడన కడ వసతవమ.
వదవవనతలర న భరతయల కతత మలటనట జతయవదనక మనటల మసవర.
IX. కటమపర కతత నయకల పపజల ఆతరగరవనన రకతతనచర మరయ పపజల ఇపసడ గపహనతర పలనక లబడ ఉనడటనక
అవమననగ భవసతననర. ఇద మధవతరగత పపజలపర మతప మ దతషస సరనచడనన వసరరనచనద. వవకననద మటనడతయ -
‘భరతదశన యకస ఏకరక ఆశ ననడ
మస. ఉననత వరరల శరరకనగ, నర తకనగ చనపయయ ’.
X. బరసలతల జరగన సమవశనల శనతయత పపతనధలపర పలసల దడ ఒకట
పపజలన కపగనచ పపభతస దరరరరప చరవల.
XI. తకణ కరణల
Cur కరరన బనగల వభజన సమయనల జరగనద మరయ ఇద భరత ససతనతప త పరట చరతప ల అతపదబ రవల పయనటనల
ఒకటగ మరనద
మనసపల యకస, Delhiతిిలన దరబర పపజలల కపన పరగడనక దరతస ఇతర సనఘటనల ఉననయ.
 బరర యదదన
పఫరనభ మలటనట జతయవదల వర ఫలవన -
 ఉదవమనక ఖచచతమరన దశన ఇవసడనల వర వఫలమయవర.
 వర కడ పపజలన చరకవడనల వఫలమయవర
Leadership కలక నయకతసన యకస అరసస జతయ ఉదవమనన మలటనట జతయవద చకసన లకనడ వదలవసనద.
కలక రవల పయనట - బనగల యకస భగనన రదబ చశర మరయ రజధన Delhiతిిలనక మరచబడనద -
1911. (అయత వసతవనక మయలధనన 1912 ల మరచబడనద)

మసనన లగ (1906)

మసననల రజకయ భగససమవన లకపవడన మరయ పరపలన ఉదవగలల తకసవ పఫతనధవన మసనన లగ ఏరసడటనక
దరతసనద. ఇద మదటన జమనదర న బతనదన మరయ మసననలక దయరనగ ఉనద. పపతవక మసనన పపయజనల గరనచ
సయవద అహరద ఖన యకస వకచతరవన దన మఖవ సయతఫల.

1906 ల, ఆల ఇనడయ మసనన లగ అగ ఖన, డకసక చనదన నవబ సలమల-ల మరయ డకలన నవబ మహతన-
ఉల-మలస నయకతసనల ససపనచబడనద. లగ బనగల వభజనక మదబత ఇచచనద, ససదశ ఉదవమనన వవతరకనచనద మరయ
న
దన సమజనక పపతవక భదబత కలసనచలన మరయ మసననల పపతవక ఓటరన డమనడ చసనద. ఇద హనదవల మరయ
మసననల మధవ మత భదలక దరతసనద.

మసనన లగ న పఫరనభ లకవల ఇల వవరనచబడడయ -

I. బబటష వర పటన మలమత వధయతన పఫతతహనచడన
 II. మసననల రజకయ మరయ ఇతర పపయజనలన పరరకనచడన
III. ఇతర వరరల పటన శతపతసన కలగకనడ ఉనడటనక (అనగ అద ససపనచబడనపసడ దనక మతపరమరన ఎజనడ లద)

సయరత ససనట (1907)

1906 ల, దదభయ నరజన కతత అధవకడగ నయమనచడనత ఒక తకణ ఘరరణ తపసనచనద - అతన రనడ వరరలచ
గరవనచబడననదన, వర శనతనపబడడర. వభదలన సమనసయన చస ఉదబశవనత, ఈ సషనతల ‘ససరజ’ ఆలచనన నరజ
ఇచచర మరయ ఇద కనగబస లకవన అన నరసచనచబడనద.
1906 కనగబస సమవశనల (నరజ నతతతసనల) నలగ తరరనల ఆమదనచబడడయ -
I. కరరన యకస వభజన మరయ వధనలన ఖనడనచడన
II. అపకలడ బహషసరణ ఉదవమన,
III. ససదశ ఉదవమనక మదబత ఇవసనడ,
IV. ఉనన వదవ వధననక వవతరకనగ నరసన.
వభజనక కరణల -
I. 4 తరరనలన నలపకవడన మరయ మగలన దశలక ఉదవమనన వవపత చయడన అన పపశనపర ఈ వభజన జరగనద.
II. మతవదల వరఫలవన - మతవదల పదబ లభలన పనదడనల వఫలమరన తరవత, ఉగపవదల అసహననక
గరయవర.
III. బనగల ససనట ఆనదళన సమసవ - తలక మరయ ఇతరల నతతతసనల సమయహక ఉదవమనన వసతరనచలన మరయ
ససదశ ఉదవమ సమయనల ససరజ కసన డమనడ చయలన వర డమనడ చశర. ఉదవమనన బనగలతక మతప మ పరమతన
చయలనకన మడరటతలత ఇద బగ తగరలద.
IV. భరతదశన వలపల జరగన రనడ సనఘటనల దసర ఉగపవదలన పఫతతహనచర, అవ - జపన చత రషవన ఓడనచడన
మరయ ఇటలయన సర నవనన ఎథపయనన ఓడనచడన, ఇద యయరపయనన అజయత అన భవనన వచచననన చసనద
V. ఉగపవదల కతత వదశనగ కరవదరర మరన యకస ఆశవహ నయమకన, కన వభజన సమసవపర అతన ఏమ
చయలకపయడ మరయ అద తవపవదలన బగ కపన తపసనచనద
ఉగపవదల తలక లద లల లజతపత రయతన అధవకడగ కరకననర, కన మతవదల 1907 సషనతల రష బహర ఘస
('రష బహర బస' కద) అధవకడగ ఉనడలన కరకననర (ఇద నగతపరతల జరగలత ఉనద, అయత మతవదల దనన
సయరతతక మరచర, తదసర తలక కదరలద అధవకడగ సషనతన నరసహనచ పఫవనత వలపల ననడ ఒక వవకతన నయమనచడన
కనగబస వధననగ ఉనననదన అధవకడగ నయమనచబడర.) మదటసర సమవశన ఛదబమరనద మరయ మరసట రజ
జరగనపసడ తలకతక అవకశన నరకరనచబడనద చర ర దసర మటనడనడ. సర న డర మరణనన నలపవయడనల ఒక ఘరరణ
మగసనద. కనగబస కరవకలపలన అణచవయడనక అవకశన కసన చయసతనన బబటష వరక ఇద ఉపశమనన కలగనచనద.
తదపర సమవశన ననడ, ఉగపవదలన కనగబస ననడ నరధనచర. మతతన మద, ఈ చలక మతవదలక లద తవపవదలక
పపయజనన కలగనచలద, కన బబటష పపభతసనక మతప మ. తలక 1908 ల మనడలక 6 సనవతతరల పట జరల శక
అనభవనచడ.
ఉగపవదల నషసషయతరక పపతఘటనన ఆశపయనచర మరయ మతవదల ఎకసవ శసన సనససరణల కసన పటషన
తసకననర. శకతవనతమరన బబటష పలన యకస కపనన ఆకరరనచ వధనగ మతవదల ఉగపవదలక మదబత ఇవసడన
పపమదకరమన భవనచర. పపభతసన ఇచచ రయతల వరన శనతనపజయడమ కద, వరక మరయ ఉగపవదలక మధవ
చలకన సతషసనచడన అన మతవదల గపహనచలద.

మరన-మనట సనససరణల మరయ గయ చటసన (1909)

లరడ మనట భరత గవరనర జనరలర ఉనన కలనల 1909 ల మరన-మనట సనససరణల పపవశపటసబడడయ.

I. పపతవక ఓటరన - సనససరణల ఇతర రజవనగ చరవలత పట మసననలక పపతవక ఓటరన

న ed హనచయ. తదసర
పపభతసన ఒకవరప మతవదల మదబతన గలచకవడన దసర కనగబసతల చలకన సతషసనచలన, మరవర ప హనదవలక వవతరకనగ
మసననల అభమననన పనదలన కరనద. తరవత లకవనన సధనచడనక, సనససరణల మసననల మసనన అభవరసలక మతప మ
ఓట వయగల ‘పపతవక ఓటర’ న వవవససన పపవశపటసయ. హనదవల మరయ మసననల రజకయ, ఆరసక మరయ సనససతతక
పపయజనల వర మరయ సధరణమరనవ కదన భవనన పఫతతహనచడనక ఇద జరగనద. ఇద మతతతస వతతనలన నటనద
మరయ భరతదశన యకస ఏకకరణ యకస చరతప క పపకపయన తనఖ చసనద. ఇద ఆరసక మరయ రజకయ సమసవలపర దతషస
పటసకనడ భరతయలన మరలచనద. ఈ సనససరణల పటన భరత రజకయ నయకల అసనతతపత చనదర. లరడ మనటన
‘మత ఓటర న పతమహడ’ అన పలసతర.

II. వసతరనచన శసనమనడల, కన ఇపసటక అధకరన లద - పఫవనరయల లజసనటవ కనతల మరయ ఇనపరయల లజసనటవ
కనతలత రనడ వసతరనచబడడయ, కన ఇపసటక సభవల పరకనగ ఎననకబడడర మరయ కనతలతక బడర ట చరచ వనట నజమరన
అధకరల లవ, అయనపసటక ఇపసడ తరరనలన ఆమదనచడనక వరక అనమత ఉనద.

III. ఎగరకవటవ కనతల ఆఫ వర సఫయ మరయ గవరనరత త అససయషన ఆఫ ఇనడయనత - మదటసర ఎగరకవటవ
ఫనకననల భరతయల అనబనధనన అనమతనచనద. సతవనదబ పపసద సనక (ఎసస సనక) వర సఫయ ఎగరకవటవ కనతల ల నవయ
సభవడగ చరన మదట భరతయడ. (సనఖవ ఒకటక పరమతన చయబడనద)
 IV. ఫఫనచర జన మదటసరగ పపవశపటసర - ఇద పరమతన అయనపసటక, మహళలక ఓటనగ శకత లద మరయ ఇద ఇతర
కణనల కడ పరమతన చయబడనద.

V. ససయ నయమన యకస మయలకన పపవశపటసబడలద - ఇద పరక ఎననకలక నబనధనల చసనద. సనకల అనశల -

I. బడర టతల కనత భగనక ఓటనగ అనమతనచబడనద

II. పపశనల అడగడనక సనబనధనచ మరనత శకత ఇవసబడనద
III. మరనత పఫతనధవన ఇవసబడనద

ఇపసటక సనససరనచబడన కనతల ఎటవనట శకతన పనదలద. వసతవనక సనససరణల ఉదబశవన మతవదలన గనదరగళనక
గరచయడన
జతయవదల మరయ జతయవదలల ఐకవత పరగదలన తనఖ చయనడ.

మదట పపపనచ యదదన మరయ దన పపభవన

యదదనన వరసర సమయహల భనననగ చయశయ. ఉగపవదల మరయ వపవ న కరల బబటష వర దససతన తమ అవకశనగ
చయశర మరయ అనన బసనట మరయ తలక చత హమ రయల లగ వనట అనక సనససల. మరవర ప మతవదల తమక
మరనత సడలనప దసర పపభతసన పరససరన సహకరసతనదన ఆశత పపభతసనక మదబతనచచర.

గదర పరస వర ఎదరచయసతనన అవకశనగ దనన చయశర, అయనపసటక, వర పరతగ సదదనగ లర. వర అవకశనన
వడటనక ఇషసపడలద. సనగపర, మలవ, ఫలపరనత మరయ బరర వనట ఇతర దశలక వళనలన దన నయకలన
పఫతతహనచనద మరయ అకసడ భరతయ పరలన ఉదబశనచ నలబడమన సయచనచనద. భరతదశనక కరతర సనగ సరభ
మరయ రఘబర దయల గపతలఫస వనటవ. సర నక తరగబట దసర బబటష పలనన పడగటస పపయతనన జరగనద. రష
బహర బసతన నయకడగ ఎనపక చశర. అయత పపభతస సఐడ ఈ బడతన వఫలమరనద మరయ గదర కటట వఫలమరనద.
40 మనదక పరగ మరణశక వధనచర.
I పఫరనభన.
II.
III. IV.
వ
మదట పపపనచ యదదన అనసరనచడనక దరతసనద -
భరతదశ నషసన - భరతదశన ననడ మలయనన రయపయల యదదనల ఉపయగన కసన మళననచబడడయ, ఐరపల
పరడతననపసడ భరత సర నకల మరణనచర.
వరసనగ కనస - యయరపయనతన సరఫర చయడనక కతత కరరగరల ఏరసట చయడనత మధవతరగతక ఎకసవ ఉదవగవకశల
ఉననయ. అయత వతనల తకసవగ ఉననయ మరయ పన పరససతల చడడవ. టటడ యయనయన వదన ఇనక పఫచరవన
పనదనద, కనక ఇద కరరకలక తకసవ బరసరల లకనడ పయనద.

పటసబడదరల - పరశఫమక ఉతసతత వజతనభనచడనత పటసబడదరలక కతప దనన ఉనద.

వవవసయన - కరవ కరత తరవత, పపపనచ యదదన అనతరర తయ మరసటనల వవవసయ వసతవల ధరల పడపవడనక
దరతసనద. ఇద రరతలన మరనత రణ ఉచచలక నటసవసనద.
రజకయల మరయ జతయ ఉదవమన - జతయవద నయకల దనన మరనత హకసలన బరన కదరచకన అవకశనగ
భవనచర మరయ యదదననతరన బబటన భరతయలక అనకలనగ రజకయ చరవల తసకనటరన ఆశత యదదనల
షరతలత కడన మదబత లభనచనద.

యదదన తరవత, ఆరసక పరససత కణనచనద. యదద సమయనల అభవతదద చనదన పరశపమ, ఇపసడ మయసవత
మరయ ఉతసతతల పడపతనద. ఇపసడ ఉదవగల కలసవడన మరయ అధక ధరలన ఎదరసనన కరరకల మరయ
చతవతతతలవర కడ జతయ ఉదవమన వర ప మగర చయపర.

యదద సమయనల ఇచచన వగబనన దఫహన చయబడనద మరయ ఇద జతయతన కడ నటసవసనద. కలనలక పపజససమవన
వగబనన చయగ, వరక మడ ఒపసనదన వచచనద. ఓడపయన శకతల పరస కలనల వజతలల యదద అనగపహనగ పనపణ
చయబడడయ.