AP History in Brief

SmartPrep.
in
నాయక రాజులు, రెడ్డి రాజులు
భుష఼నఽమి నామకమహజుల చమిత్క

ర ు ఩రధాన ఆధామహలు... నుర ర లమ నామకుడి విలష తాభర
ఱహషనం, కహ఩మనామకుడి నుర లఴయం ఱహషనం, ఛోడ బకతిమహజు ఩ంటనుహడె ఱహషనం, అనిత్ల్లి
కలుఴచేయు ఱహషనం.కర.ీ వ.1325లో భుష఼నఽమి మహజయానిన నుర ర లమ నామకుడె స్హా఩఺ంచాడె.
n
ఇత్డె నేటి ఖభమం జిలలిలోని మేక఩ల్లి ని మహజధానిగహ చేష఼కుని
నుహల్లంచాడె. రెననమ అనే ఴాకతికత త్౉యు఩గోదాఴమి జిలలి అభలల఩ుయం
.i
దగగ యలోని విలషగహీభలనిన దానం చేళ఺ విలష తాభర ఱహషనానిన
రేభంచాడె. నుర ర లమ త్మహాత్ భుష఼నఽమి కహ఩మనామకుడె
(గననభనాముడె)న఼ ep
మహజమలాడె. ఇత్డె ఓయుగలుి఩ై దండెత్తి భలల్లక్ భక౅ూల్
ఓడించి ఆంధరష఼యతారణ,ఆంధరదేఱహధీవాయ బియుద఼లన఼ ను ందాడె.

Pr
కోయుక ండ ద఼మహగనిన నిమిమంచి క౅నమ నామకుడిని మహజ ఩రత్తనిధిగహ నిమబృంచాడె. కహనీ
కహ఩మ నామకుడె ఫసభనీష఼లలిన్ సషన్గంగూ ఫసభన్ ఩ం఩఺న ళ఺కతందరఖలన్ చేత్తలో
t
ఓడినుర మలడె. దాంతో నిజయభలఫాద్ జిలలిలోని కౌలస్ ద఼మహగనిన, అనుహయ ధనమహవులన఼

ష఼లలిన఼కు షభమి఩ంచ఼కునానడె. కహ఩మ కుభలయుడెైన వినామక దేఴుడిని ఫసభనీ ష఼లలిన్
ar
భసమద్షహ ఴధించాడె. దీంతో కహ఩మనామకుడె త్న మహజధానిని మేఖ఩ల్లి న఼ంచి ఴయంగల్కు

భలమహాడె. మేచయి ళ఺ంగభుని కుభలయుడెైన అనరోతానీడె బూభఴయం ముదధ ంలో
Sm
కహ఩మనామకుడిని ఴధించి ఓయుగలుి, బుఴనగిమి ద఼మహగలన఼ ఆకీబృంచాడె. కహ఩మనామకుడి

కహలంలోనే భడికతళ఺ంగన షకల నీత్త షభమత్ం అనే గీంథానిన యచించాడె.
For more information log on to http://SmartPrep.in

SmartPrep.in
రేచరల పద్మనాయకులు (వెలమ దొ రలు క్ర.ీ శ. 1325-1475)
మేచయి ఩దమనామక ఴంవ భూల఩ుయుశేడె ఫేతాళనామకుడె. కహనీ రెలుగోటి ఴంఱహఴళి

఩రకహయం చెవిామెడని ిి భూల఩ుయుశేడిగహ చెఫుతాయు. యుదరభదేవి కహలంలో ఩ని చేళ఺న మేచయి
఩రస్హదిత్ేాడికత కహకతీమ మహజాస్హా఩నాచాయా, మహమ ఩఺తాభహంక అనే బియుద఼లునానభ.
షాత్ంత్ర మేచయి ఩దమనామక మహజయానిన 1325లో బ౅దటి ళ఺ంగభ నామకుడె/ బ౅దటి ళ఺ంగభ
n
స్హా఩఺ంచాడె. ఇత్డె ఩఺లిలభమిీని మహజధానిగహ చేష఼కుని నుహల్లంచాడె. షయాజఞ
ళ఺ంగబూనుహలుడె అనే బియుద఼ ఉంది. శ్రీనాథ఼డె ఇత్డి ఆస్హానానిన షందమిశంచాడె. వీమి కహలంలో
.i
మహజఫాశ షంషకాత్ం. ఉదాయ మహఘఴం, నిమోశ్ య మహభలమణం అనే గీంథాలన఼ యచించిన కవి
ఱహకలాబటట్ ఈమన ఆస్హానంలో ఉనానడె. ఱహకలాబటట్కు చత్ేమహాశ కవితా ఩఺తాభసృడె అనే
బియుద఼ ఉంది.
ep
అనవోతానాయకుడు / మొద్టి అనవోతానాయకుడు (క్రీ.శ.1361 - క్రీ.శ.1384)
Pr
అనరోతా నామకుడికత స్ర భకుల ఩యవుమహభ, ఆంధరదేఱహధీవాయ అనే బియుద఼లునానభ.
ఇత్డిని క ండవీటి మెడమహజు
ిి ఓడించి శ్రీఱైలం నుహరంతానిన ఆకీబృంచాడె. అనరోతా నామకుడి
t
కహలంలోనే రెలభ-మెడిి షంఘయషణలు నుహరయంబభమలాభ. ఇత్డి భంత్తర ఩ేయు త్త఩఩మహజు.

ar
అనరోతా నామకుడె త్న మహజయానిన మెండె ఫాగహలుగహ విబజించాడె. దేఴయక ండన఼

మహజధానిగహ చేళ,఺ స్ర దయుడె భలదా నామకుడిని అకకడ నిమబృంచాడె. త్న఼ మహచక ండన఼
మహజధానిగహ చేష఼కుని ఩మినుహల్లంచాడె. భలదానామకుడి భంత్తర నుర త్మహజు. గుయుఴు
Sm
రెంకటాచాయుాలు. తాడఽయు గహీభలనిన భలదానామకుడె శ్రీయంగనాథస్హాబృ ఆలమలనికత దానం

చేఱహడె. అత్డి ఫాయా నాగహంబిక నాగ షభుదరం అనే త్టాకహనిన త్విాంచింది. మహభలమణం఩ై
భలదానామకుడె మహఘవీమం అనే రహాఖలానానిన యచించాడె.

SmartPrep.in
కుమార సింగమ నాయకుడు / రెిండ్ో సింగముడు (క్ర.ీ శ.1384-1399)
ముఴమహజుగహ ఉనన఩ు఩డే కలలాణ ద఼మహగనిన జభంచి అకకడ విజమషి ంఫానిన నాటాడె.

బ౅దటి ఫుకకమహమలన఼ ఓడించి నుహనగలుిన఼ జభంచాడె. షయాజఞ చకీఴమిి బియుద఼ ను ందాడె.
ఇత్డి ఆస్హాన కవి విఱవావాయుడెచభతాకయ చందిక
ర అనే గీంథానిన యచించాడె. ఇత్డికత స్హఴిత్ా
శిలల఩ఴధి అనే బియుద఼ ఉంది.
n
రెిండ్ో అనవోతుడు (క్ర.ీ శ.1399-1421)
.i
మెండో అనరోతా నామకుడె ఫసభనీ ష఼లలిన్ ప఺మోజషహకు షహమం చేళ఺ బ౅దటి
దేఴమహమల ఓటబృకత కహయకుడమలాడె. కహనీ, ఫసభనీ ష఼లలిన఼లు మెడిి మహజులతో ళేనసం
ep
చేమడంతో బ౅దటి దేఴమహమలకు షహమ఩డి ఫసభనీలన఼ ఓడించాడె. ఇత్డి త్మహాత్
భలదానామకుడె కర.ీ వ.1421 న఼ంచి 1430 ఴయకు ఩మినుహల్లంచాడె.
Pr
సరవజ్ఞ సింగ/ మూడ్ో సింగమ (క్ర.ీ శ. 1430-1475)
మేచయి ఩దమనామక మహజులోి భూడో ళ఺ంగభ చిఴమిరహడె. క నిన ఆధామహల ఩రకహయం

t
షయాజఞ ళ఺ంగభుడిని నాలుగో ళ఺ంగభుడిగహ ఩రస్ి హవించాయు. ఇత్డె యస్హయాఴ ష఼ధాకయం, షంగీత్
ar
ష఼ధాకయం అనే గీంథాలు; యత్న నుహంచాల్లక అనే నాటకహనీన యచించాడె. ఩రళ఺దధకవి ఫబమమయ నుర త్న
ఇత్డి ఆస్హానంలో క ంత్కహలం ఉనానడె. నుర త్న ఫోగినీ దండకం, వీయబదర
Sm
విజమం, గజేందరమోక్షం, ఩రహిద చమిత్,ర ఆంధర ఫాగఴత్ం గీంథాలు యచించాడె. 1475లో భూడో
ళ఺ంగభ గజ఩త్ేలళేనాని త్భమ బూనుహలుడి చేత్తలో భయణంచాడె.

SmartPrep.in
రెడ్డి రాజులు
కహకతీముల ఩త్నానంత్యం ళ఺ంహచలం - వికీభ ళ఺ంస఩ుయం (నెలి ౅యు) భధా ఉండే

తీమహంధర దేఱహనిన మెడమహజులు
ిి నుహల్లంచాయు. వీమిలో క ండవీటి మెడమహజులు,
ిి మహజభండిర మెడిి మహజులు
అనే మెండె ఴంఱహలు ఉనానభ. మెడిి మహజా స్హా఩కుడె నుర ర లమ రేభలమెడిి. ఴంవ
భూల఩ుయుశేడె భలత్రం కోభటి నుర ర లలమెడిి.
n
రాజ్క్రయ చరితర
.i
ప్రర లయ వేమారెడ్(డి 1325 - 1353): ఇత్డె కహకతీమ మెండో
఩రతా఩యుద఼రడి ఆస్హానంలో ఒక నామంకయుడిగహ ఉండేరహడె.
ep
అనిత్ల్లి అనే మెడిి మహణ రేభంచినకలుఴచేయు ఱహషనం ఩రకహయం
రేభలమెడిి భుష఼నఽమి కహ఩మ నామకుడి క లుఴులో ఉననటట
ి
Pr
తెలుస్రి ంది. అదద ంకతని మహజధానిగహ చేష఼కుని క ండవీటి
మెడమహజయానిన
ిి స్హా఩఺ంచాడె. ఇత్డి స్ర దయుడె భలి మా
మెడిి ఫసభనీ ష఼లలిన఼లన఼ ఓడించి మోటట఩ల్లి మేఴున఼
t
స్హాధీనం చేష఼కునానడె. బలిచోబిధ కుంఫోదాఴ, ధయమ ఩రత్తషహ్న గయుడె అనేవి నుర ర లమ రేభలమెడిి
ar
బియుద఼లు. ఇత్డె శ్రీఱైలంలో నుహతాళ గంగకు, అసో బిలం క ండకు బమటి ట కటి్ంచాడె. ఎమహీ఩రగడ,
శ్రీగిమి ఩రథభ కఴులన఼ నుర ల఺ంచాడె. శ్రీగిమి దేఴమాకు మోగలుి(఩శిాభ గోదాఴమి)లో బూదానం
Sm
చేఱహడె. ఩రఫంధ ఩యబలవాయుడె, వంబుదాష఼డె, బఴా చామిత్ేడె బియుద఼లు ను ందిన

ఎయీన సమిఴంవం, నాళ఺ంస఩ుమహణం గీంథాలు యచించాడె. శ్రీగిమి కవి నఴనాద చమిత్భ
ర ు అనే
గీంథానిన యచించాడె. నుర ర లమ రేభలమెడిి త్న అనన భలచామెడని ిి చందో లు ద఼మహగనికత, త్భుమడె
భలలిమెడని ిి కంద఼క౅యుకు అధి఩త్ేలుగహ నిమబృంచాడె. భలలిమెడిి షయా ళైనాాధాక్షుడిగహ
క౅డా ఩నిచేఱహడె. నుర ర లమ రేభలమెడిి 44 గహీభలలన఼ దానం చేళ఺నటట
ి తెలుస్రి ంది. నుర ర లమ
రేభలమెడిి శ్రీఱైలంలో నుహతాళగంగకు బమటి ట కటి్ంచడం 1346లో ఩ూయి భనటట
ి భుటృ
ి మి ఱహషనం

SmartPrep.in
తెలు఩ుతోంది.
అనప్ర తారెడ్డి (క్ర.ీ శ. 1353-1364): అనరోతామెడగహ ిి క౅డా ఩఺ల్లచే ఇత్డె దారక్షామహభ ఱహషనం
రేభంచాడె. అంద఼లో ఇత్డి బియుద఼ దీా఩జేత్. మహజధానిని అదద ంకత న఼ంచి క ండవీడెకు
భలమహాడె. అనరోత్ేడి భంత్తర భలి మారేభన. ఇత్డె ఫసభనీ ష఼లలిన్ దాడిని త్త఩఺఩క టి్
అభమేవాయ దేరహలమలనిన ఩ున:఩రత్తల఺ఠ ంచినటట
ి తెలుస్రి ంది. అనరోత్ేడి ఱహషనాలన఼
యచించిందిఫాలషయషాత్త అనే కవి. ఇత్డికత జగనొఫూగండ అనే బియుద఼ క౅డా ఉంది. భంత్తర
n
స్ర భమా మోటట఩ల్లి లో ఱహషనం రేభంచాడె.
.i
అనవేమారెడ్డి (క్ర.ీ శ.1364-1386): మెడిి మహజులోి ష఼఩రళ఺దధ ఼డె అనరేభలమెడిి. ఇత్డి ళైనిక
విజమలలన఼ శ్రీఱైలం శిలలఱహషనం తెలు఩ుత్ేంది. ఇత్డికత దివిద఼యగ విఱహల, షకల జలద఼యగ స్హధన,
ఛ఼మికహషహమ, ఩రజయ఩మిచిత్ చత్ేమిాధో నుహమ అనే బియుద఼లు ఉనానభ. బకతిమహజు కుభలయుడెైన
ep
ఛోడబూభుడిని నియఴధా఩ుయం అధి఩త్తగహ నిమబృంచాడె. అనరేభుని కళింగ దండమలత్రన఼
నియాఴించింది అత్డి ఫారసమణ ళేనాని - చెననభ నామకుడె (ళ఺ంహచలం ఱహషనం). చెననభ
Pr
ఴడాిది నుహలకుడె. వీమహయుున దేఴుడిని ఓడించి గొటి్రహడ గహీభలనిన ళ఺ంసచలేవునికత దానం
చేఱహడె. అనరేభుడి భంత్ేరలు - భలబృడి ఩దద నాభలత్ేాడె, ఇభమడేంద఼రడె. అనరేభుడె
శ్రీఱైలంలో వీయశిమోభండనుహనిన, ళ఺ంహచలంలో అనరేభ఩ుమి భండనుహనిన నిమిమంచాడె. ఩రత్త
t
షంఴత్సయం ఴషంతోత్సరహలన఼ జమి఩఺ ఴషంత్ మహమలు అనే బియుద఼ క౅డా ను ందాడె.

ar
విశే
ు ఩ుమహణం గీంథానిన యచించిన రెనెనలకంటి షఽయన ఇత్డి షభకహలీకుడె.
కుమారగిరి రెడ్డి (1386-1402): ఇత్డె అననుర తామెడిి కుభలయుడె. మహజాం కోషం అనరేభలమెడిి
కుభలయుడెైన ఩దకోభటి రేభలమెడతో ిి కలఴించాల్లస ఴచిాంది. విజమనగయ మహజులు శ్రీఱైలం,
Sm
త్తర఩ుమహంత్కహలన఼ ఇత్డి కహలంలోనే ఆకీబృంచాయు.

మెండో సమిసయమహమల షహమంతోనే కుభలయగిమి ఫాఴ కహటమరేభలమెడిి మహజభండిర
మెడమహజయానిన
ిి స్హా఩఺ంచాడె. ఫసభనీ విజమనగయ నుహలకులు, ఩దకోభటి రేభలమెడల
ిి
దండమలత్రల ఴలి కుభలయగిమిమెడిి 1402లో క ండవీడెన఼ ఴదల్ల మహజభండిక
ర త ఴచాాడె. అత్డి
భయణానంత్యబల కహటమ మహజభండిల
ర ో మెడిి మహజయానిన స్హా఩఺ంచాడె.
కుభలయగిమిమెడఴషంత్మహజీమం
ిి అనే నాటాఱహషి ర గీంథానిన యచించాడె. కయౄ఩య

SmartPrep.in
ఴషంత్మహమల అనే బియుద఼ ను ందాడె. ఇత్డి ఆస్హాన నయి కత లకుభలదేవి. కుభలయగిమి

ఴషంతోత్సరహలన఼ అఴచి త్తయుభల/త్త఩఩మఱటి్ నియాఴించినటట
ి శ్రీనాథ఼ని సయవిలలషం గీంథం
తెలు఩ుత్ేంది. 1396లో ఫసభనీ ష఼లలిన్ ప఺మోజషహ దండమలత్రన఼ గజ఩త్తమహఴు త్త఩఩ అనే
కుభలయగిమి స్హభంత్ేడె త్త఩఺఩క టా్డె. 1399లో గజ఩త్ేల
దండమలత్రన఼ దేఴమళేనాని త్త఩఺఩క టా్డె. విజమనగయ మహజులు, మెండో సమిసయమహమలు,
బ౅దటి దేఴమహమలు క౅డా దాడిచేఱహయు. మెండో సమిసయుడి ఱహషనంమనభదలలో దేఴమహమల
n
ఱహషనాలు భలమొకండనుహడె, ఩యుచఽయులో లబుంచాభ.
.i
పెద్క్ోమటి వేమారెడ్డి (క్ర.ీ శ.1402-1420): ఇత్డె కుభలయగిమిమెడని ిి త్మిబృరేళ఺ క ండవీడెకు
నుహలకుడమలాడె. కహటమ రేభలమెడకత ిి షహమంగహ మెండో సమిసయమహమలు చౌండ఩ ళేనాని
఩ంనుహడె. కహని ఩దకోభటి రేభుడి ళేనాని గజమహఴు త్త఩఩న గుండెగొలన఼, కోనఽయు (కహనఽయు-
త్భుమడె భలచామెడని
ep
఩శిాభ గోదాఴమి) ముదాధలోి కహటమ రేభుడిని ఓడించాడె. ఩దకోభటి రేభలమెడిి త్న
ిి క ండ఩ల్లి నుహలకుడిగహ నిమబృంచాడె. త్మహాత్ కహటమరేభలమెడిి
Pr
దేఴమహమల ళైనాానిన అత్తి ల్ల, కహకయ఩యుీ (఩శిాభ గోదాఴమి) ముదాధలోి ఩దకోభటి అనన
దేఴఛోడెడె (బకతిమహజు కుభలయుడె) కల్లళ఺ ఓడించాడె. ఩దకోభటి రేభలమెడిి భంత్తర భలబృడి
ళ఺ంగన. ప఺మోజషహ, ఩దకోభటి రేభలమెడల ిి షంముకి ళైనాానిన అలలిడమెడిి మహబలవాయం (త్౉యు఩
t
గోదాఴమి) ముదధ ంలో ఓడించినటట

ి శిఴలీలల విలలషం (శిఴల ంక క భమన) గీంథం తెలు఩ుతోంది.
ar
1416లో బ౅దటి దేఴమహమలు మోటట఩ల్లి లో అబమఱహషనానిన రేభంచాడె.

఩దకోభటి రేభలమెడిి ఆస్హానకవి రహభనబట్ ఫాణుడె. అత్డి ఆస్హానంలో విదాాధికహమి
శ్రీనాథ఼డె. ఇత్డె వాంగహయ నెైశథం, బూబలవాయ ఩ుమహణం, కహశ్రఖండం, ఩లనాటి వీయచమిత్ం,
Sm
శిఴమహత్తర భహత్మయం... గీంథాలు యచించాడె. శ్రీనాథ఼డె త్నవాంగహయ నెైశథం గీంథానిన భలబృడి

ళ఺ంగనకు అంకతత్ం ఇచాాడె. ఇంకహ సయవిలలషం, భయుత్ి మహట్ చమిత్ర గీంథాలు క౅డా మహఱహడె.
మహజభండిర మెడమహజె
ిి ైనవీయబదారమెడిి శ్రీనాథ఼డిని ఆదమించాడె. శ్రీనాథ఼డె మెండో దేఴమహమల
ఆస్హానకవిడిండిభబటట్న఼ త్న నుహండిత్ాంతో ఓడించాడె. మహమలు గండ఩ండేయం
తొడిగికవిస్హయాఫౌభ బియుద఼ ఇచాాడె. ఩దకోభటి రేభలమెడిి షంగీత్ చింతాభణ, స్హఴిత్ా
చింతాభణ, వాంగహయ దీ఩఺క, ష఩ి వత్త చమిత్తక అనే గీంథాలు యచించి షయాజఞ చకీఴమిి అనే బియుద఼

SmartPrep.in
ను ందాడె. ఩దకోభటి రేభలమెడిి ఫాయా షఽమహంబిక ప఺యంగి఩ుయం ఴదద షంతాన స్హగయం చెయుఴు
త్విాంచింది. షంతాన స్హగయం ఱహషనం యచభత్ - శ్రీనాథ఼డె. ఇదే కహలంలో రెలభ మహజుల
ఆస్హానంలోని నుర త్న ఆంధర ఫాగఴతానిన యచించాడె.
మహచరేభలమెడిి (కర.ీ వ.1420 - కర.ీ వ.1424): క ండవీటిమెడిి మహజులోి చిఴమి నుహలకుడె మహచరేభలమెడిి.
ఇత్డె షఽమహంబిక, ఩దకోభటిల కుభలయుడె. షఽమహంబిక త్విాంచిన షంతాన
స్హగయం చెయుఴుకు జగనొఫూగండ అనే కహలుఴన఼ త్విాంచాడని అబౄనాఫాద్ ఱహషనం
n
తెలు఩ుతోంది. ఩ుమిటి ష఼ంకహనిన విధించడంతో కోనుర దేక
ర ుడెైన షఴయం ఎలి మా అనే ఫల్లజ
.i
నామకుడె మహచరేభలమెడని ిి అదద ంకత వీధిలో ఴధించాడె. ఈ విశమం క ండవీటి
కెైప఺మత్(ఱహషనం) దాామహ తెలుస్రి ంది.
రాజ్మిండ్డర రెడ్డి రాజులు
క్ాటయ వేమారెడ్డి (1402-1414)

ep
Pr
క ండవీటి మెడమహజె
ిి ైన కుభలయగిమిమెడిి ఫాఴ కహటమ రేభలమెడిి. కుభలయగిమి మెడిి భయణానంత్యం
మహజభండిర మెడిి మహజయానిన కహటమ రేభలమెడిి స్హా఩఺ంచాడె. కహని గుండెగొలన఼ ముదధ ంలో
఩దకోభటి రేభలమెడ,ిి అననదేఴచోడెల క౅టబృ చేత్తలో ఩మహజమంను ంది భయణంచాడె. కహటమ
t
రేభుడె కుభలయగిమి మహజీమం అనే గీంథానిన యచించాడె.

ar
రెిండ్ో కుమారగిరిరెడ్:డి
కహటమరేభలమెడిి మెండో కుభలయుడె. ఇత్డె ఫాలుడె కహఴడంతో కహటమ ళేనాని అలలిడమెడఅధి
ిి
కహమహనిన చెలలభంచేరహడె. ఇత్డి కహలంలోనే అననదేఴఛోడెడె ఩టి్షం (఩టి్ళ఻భ -
Sm
఩శిాభగోదాఴమి) న఼ ఆకీబృంచాడె. మెండో కుభలయగిమిమెడిి 1416లో భయణంచాడె.

అలాలడరెడ్:డి
మహజభండిర మెడిి మహజయానిన ఩టిశ్ం చేఱహడె. ఇత్డె ఩ల్లరెల, రేభఴయం ఱహషనాలురేభంచాడె.
ఇత్డి ళేనాని నయసమినీడె 'నుహలక లుి' ఱహషనం (1416) రేభంచాడె. అలలిడమెడిి
ధామహనగయధీవుడెైన ఆలఫఖలన్న఼ ఓడించాడె. మహబలవాయ ముదధ ంలో ఩దకోభటి రేభలమెడనిఓడి
ిి ం
చాడె. అలలిడమెడిి 1420 నుహరంత్ంలో భయణంచాడె. త్మహాత్ భూడో కుభలయగిమిమెడ,ిి భూడో అనరో

SmartPrep.in
తామెడిి నుహల్లంచాయు. క భుమ చికహకల ఱహషనం (1422) ఩రకహయం భూడో అనరోతామెడమహజధాని

ిి మహజ
భండి.ర 1420లో లలంగూల గజ఩త్త (ఒమిస్హస) మహజభఴందరఴమహనిన ఆకీబృంచాడె.
వీరభదారరెడ్డి (1423-1448)
వీయబదారమెడ,ిి అత్డి అనన రేభలమెడిి మహజానుహలన చేఱహయు. మెండో దేఴమహమలతో ళేనసం చేళ఺
గజ఩త్ేల, ఩దమనామకుల దండమలత్రలన఼ ఎద఼మొకనానయు. మెండో దేఴమహమల స్హభంత్ేడెైన
తెలుంగమహమలు రేభంచిన ఱహషనం ళ఺ంహచలంలో ఉంది. మెండో స్హమి మహమలు త్న ళేనాని
n
భలి ఩ ఒడమలరన఼ షహమంగహ ఩ంనుహడె. భలి ఩ రేభలమెడిి అన఼భత్తతో
.i
దారక్షామహభంలోదానఱహషనం రేభంచాడె. కహని మెండో దేఴమహమల భయణానంత్యం క఩఺లేవాయ
గజ఩త్త మహజభండిర మెడమహజయానిన
ిి త్న మహజాంలో విలీనం చేఱహడె.
దేవరక్ ిండ లింగమనీడు
రేభలమెడ,ిి వీయబదారమెడని
తెలు఩ుతోంది.
ep
ిి ఓడించి మహజభఴందారనిన ఆకీబృంచినటట
ి రెలుగోటిరహమి ఴంఱహఴళి
Pr
కింద్ుకూరు రెడ్డిరాజ్యిం
నుర ర లమ రేభలమెడిి స్ర దయుడె నుర ర లమ భలలిమెడిి. ఇత్డె అదద ంకత మహజయానికత (క ండవీడెకు)
షయాళైనాాధాక్షుడె. మోటట఩ల్లి ని జభంచాడె. ధయణకోట ముదధ ంలో ఫసభనీ ష఼లలిన్ సషన్
t
గంగూన఼ ఓడించాడె. పల్లత్ంగహ నుర ర లమ రేభలమెడిి ఇత్డిని ఫో మ విహయదేవం఩ై ఩రత్తనిధిగహ

ar
నిమబృంచాడె. కంద఼క౅యు మహజధానిగహ అత్డి రహయష఼లు మహజానుహలన చేఱహయు. భలలిమెడిి

భన఼భడె శ్రీగిమి కహలంలో మహజాం ఫల఩డి విషి మించింది. శ్రీగిమి ఴాఴస్హమలబుఴాదిధ కోషం అనేక
చెయుఴులు త్విాంచాడె. త్మహాత్ ఈ మహజయానిన మెండో కోభటిమెడ,ిి భూడో కోభటిమెడిి (శ్రీగిమి
Sm
కుభలయుడె) నుహల్లంచాయు. ఆ త్మహాత్ ఈ మహజాం విజమనగయ మహజుల స్హభంత్ మహజాంగహ

భలమినుర భంది.

SmartPrep.in
యుగవిశేషాలు:
మెడిి మహజా ముగహనిన కహకతీమ ముగహనికత అన఼ఫంధ ముగంగహ చె఩఩ఴచ఼ా. స్హం఩రదామక
నుహలనవిధానం ఉండేద.ి మహజు షమహాధికహమి. ఩రధాని, ళేనా఩త్త, ఩ుమోఴిత్ేడె తోడ఩డేరహయు.
అత్డికత మంతారంగంలో ముఴమహజుకు ఩రతేాక స్హానం ఉండేది. మహజాం ళ఻భలు - నామంకమహలు -
గహీభలలుగహ విబజన చెంది ఉండేది. గహీభనుహలన ఆమగహండెర (12 భంది) చేళేరహయు. వీమిలో మెడ,ిి
n
కయణం, త్లలమి భుఖ఼ాలు. త్లలమినే ఆమెకుడె అనేరహయు. నాామనియాసణలో దిఴా఩మీక్షల దాామహ
నేయ నియౄ఩ణ జమిగేది. ఩ంటలో 1/6ఴ ఴంత్ే ఩న఼న ఴషఽలు
.i
చేళ఺నటట
ి విలష తాభరఱహషనం తెలు఩ుతోంది. దేఴఫారసమణ భలనాాల఩ై ఩న఼న బృనహభం఩ు
ఉండేద.ి దవఫంధభలనాాలన఼ అన఼బవించేరహయు 1/10ఴ ఴంత్ే నీటిష఼ంకం చెల్లించేరహయు.
ep
యణభుకుడె఩ు అనే ఆచాయం నుహటించేరహయు. అంటే ముదధ ంలోచనినుర భనరహమి యకి , భలంస్హల
తో అననం ఴండి ముదధ దేఴత్లకు నిరేదనంచేళేరహయు. మహజుల్ భత్ే
అననది - ధఽయుటి.
ి ల్, రహమిళేఴ నయకనుహరమంఫు
Pr
ఆరిిక పరిసి తులు: ఴాఴస్హమం ఩రధానఴాత్తి . ఩రధాన ఆహయధానాం జొననలు. మెడమహజులు
ిి
షంతాన స్హగయం చెయుఴున఼ త్విాళేి , రెలభలు అననుర త్ే షభుదరం, మహమషభుదరం,
t
నాగషభుదరం చెయుఴులన఼ త్విాంచాయు. నాటి ఩మివభ

ీ లోి అగీస్ా హనం ఴషి ర ఩మివభ
ీ ది. ఩లనాడె,
విన఼క ండ ఩రధాన కేందారలు. క యవి గో఩మహజు యచించిన ళ఺ంహషన దాాత్తరంవక అనేక యకహల
ar
఩టట్ఫట్ లన఼ ఩ేమొకంటటంది. ఩ంచాణం రహయు అంటే కభమయులు. నియమల్ కత్ే

ి లు ఩రళ఺దధ ి చెందినవి.
నాడె విదేశ్ర రహణజాంలో అత్ాంత్ ఩రభుఖ఼డె అఴచిత్త఩఩మా ఱటి్(క ండవీడె). క఩఩ల్ల, జ ంగు,
Sm
ఴల్లి , ఴల్లకహ అనేవి నాటి నౌకహ యకహలని శ్రీనాథ఼డి సయవిలలషం఩ేమొకంటటంది. జ ంగు అనేది చెైనా
నౌక. ఩రధాన రహణజా఩ంట దారక్ష. నాణం - దీనార.
మత పరిసి తులు:
మెడమహజులు
ిి బ౅దటలి ఱైఴభతానిన అన఼షమించాయు. నుర ర లమ రేభలమెడిి ఱైఴుడే. కహనీ

SmartPrep.in
కుభలయగిమిమెడ,ిి కహటమరేభలమెడిి రెైశుఴ భతాబుభలన఼లు. మెడమహజుల

ిి
కులదేఴత్ భూలగూయభమ. స్హమయి విధానం అగీఴమహులోి ఉండేది. బకతి ఉదాభ ఩రఫాఴం కని఩఺షి ఼ంది.
యణభుకుడె఩ు ఆచాయం ఉంది. తాంత్తరక఩ూజయ విధానాలు క౅డా ఉండేవి. దెైఴం఩ేయ ఆతామయ఩ణ
చేళ఺నరహమి గౌయరహయాం రహమి ఩రత్తభలునన శిలలు (వీయకల్) నిల్ల఩ేరహయు. శ్రీఱైలంలో బాగునుహత్ం
(క ండ఩ైన఼ంచి దఽకత భయణంచడం) జమి఩ేరహయని ఩ండితామహధా చమిత్ర గీంథం ఩ేమొకంటటంది.
త్తర఩ుమహంత్కం కేందరంగహ ఘోడెమహమఴంవం ఱైఴభతానిన ఩రచాయం చేళేది. రేభబూనుహల చమిత్ర
n
గీంథంలో రహభన బట్ ఫాణుడె వింధారహళ఺నీ ఩ూజన఼ విఴమించాడె. శ్రీయంగం
.i
కేందరంగహ బటా్యు కుటటంఫం రెైశురహనిన ఩రచాయం చేళేది. కోయుక ండ నుహలకుడెైన భుభమడి
నామకుడె త్న గుయురెైన శ్రీయంగఴయాన఼డె (ఏడో ఩మహవయబటట్) భయణానంత్యం కోయుక ండ
నయళ఺ంహలమలనిన నిమిమంచాడె.
ep
఩దమనామక మహజెైన షయాజఞ ళ఺ంగభుని ఆస్హానంలో నెైనాచాయుాలు (ఴయదాచాయుాలు)
రెైశురహనిన స్హా఩఺ంచాయు. షయాజఞ ళ఺ంగభుని కోమిక బలయకు నెైనాచాయుాడి త్ండిర అభన రేదాంత్
Pr
దేశికుడె ష఼ఫాల఺త్ నీత్త, త్త్ి వషందేవ,యసషా షందేవ అనే గీంథాలు యచించాడె.
రెైశుఴం క౅డా ఩రచాయబమంది. ఆయవాయులు నాలలిభయ఩రఫంధం ఩ేయుతో
యచనలు చేఱహయు. మహభలన఼జయచాయుాలుశ్రీరెైశురహనిన
t
యౄను ందించి దేరహలమలలోి ఩ంచభుల ఩రరేఱహనికతఅన఼భత్తంచాడె.

ar
త్మహాత్ శ్రీ రెైశుఴం తెంగల, ఴడగల ఱహఖలుగహ చీల్లనుర భంది. ఴడగల

ఱహఖకు నామకుడె రేదాంత్ దేశికుడె. ఈ ఱహఖ రహయు అసో బిలంలో
భఠం నెలక ల్ల఩ త్భ ళ఺దధ ాంతాలన఼ ఩రచాయం చేఱహయు. ఩దమనామకుల
Sm
ఆస్హానంలో ఱహకలాభలుి బటట్కు ఩మహవయ బటట్కు భధా ఱైఴ, రెైశుఴ విరహదం జమిగింది.

SmartPrep.in
సమాజ్ిం:
చాత్ేయాయు ఴాఴషా , ఫారసమణ ఆధికాత్, ఴయుఴాఴషా కఠినం, జూదం షయా స్హధాయణ వినోదం,
ఫారసమణులోి క౅డా రేఱహాలం఩టత్ాం బృత్తబౄమినటట
ి శిఴమహత్తర భహత్మయం గీంథం తెలు఩ుతోంది.
ఴడడి రహానుహయులు అధిక మోస్హలు చేళేరహయు. వకునాలన఼ ఎకుకఴగహ నబలమరహయు. ఩ంచాంగం
నుహరధానాం, నెైత్తక విలుఴలు త్గహగభ.
విదాయ-సారసతావలు: షంషకాత్ం మహజఫాశ. లల్లత్కళలన఼ క౅డా నుర ల఺ంచాయు. ఴషంతోత్సరహలు
n
నియాఴించేరహయు. నటటలు, గహమకులకు నుర ర తాససం లబుంచేది. గొండిి , జికతకణ, ఩ేమిణ, చింద఼
.i
లలంటి దేశ్ర నాటామీత్ేలే కహకుండా నుహయశ్రక భత్ి ల్లి అనే విదేశ్ర నాటామీత్ేలు అభలోి ఉండేవి.
఩లుయకహల వీణల గుమించి క౅డా ఩ేమొకనానయు.
సింసకృత భాష: నుర ర లమ రేభలమెడిి ఆస్హానంలో విదాాధికహమి భహదేఴుడె షంషకాత్
ep
విదాాంష఼డె. అనరోత్ కహలంలో ఫాలషయషాత్త, అనరేభ కహలంలో త్తరలోచనాచాయుాలు గొ఩఩
఩ండిత్ేలు. కుభలయగిమ-ి ఴషంత్మహజీమం, కహటమ రేభలమెడిి- కుభలయగిమి మహజీమం అనే
Pr
గీంథాలు యచించాయు. ఩దకోభటి రేభలమెడిి షంగీత్ చింతాభణ, స్హఴిత్ా చింతాభణ యచించాయు.
఩దకోభటి రేభుడి ఆస్హాన కవి రహభనబట్ ఫాణుడె. ఇత్డె ఉషహ ఩మిణమం, నుహయాతీ
఩మిణమం, నలలబుాదమం, యఘునాథాబుాదమం, సంష షందేవం, రేభ బూనుహల చమిత్,ర వఫద
t
యతానకయం, చంఫద చందిక

ర అనే యచనలు చేఱహయు. కంద఼క౅యు నుహలకుడెైన శిఴల్లంగహమెడిి త్త్ా
ar
఩రకహశిక అనే రహాఖలానం మహఱహయు. (గిమీవవాత్త షఽకతిభలల గీంథం- సయదత్ే

ి డె). స్హఴిత్ా, షంగీత్,
లక్షాలక్షమణ బంగీ షయాజుఞడిగహ వీయబదారమెడిి ఩ేమొందాడె.
అనరోత్ేని ఆస్హానంలో ఉనన నాగనాథకవి-భదన విలలషఫాణం గీంథం యచించాయు. మెండో
Sm
ళ఺ంగబూనుహలుడె- యస్హయుఴ ష఼ధాకయం, యత్న నుహంచాల్లక, షంగీత్ ష఼ధాకయం, అనే యచనలు

చేఱహయు.
స్హయంగధయుని 'షంగీత్ యతానకయం'఩ై మహళ఺న రహాఖలానబల షంగీత్ ష఼ధాకయం. ళ఺ంగబూనుహలుడి
ఆస్హానంలో ఉనన విఱవావాయుడె- చభతాకయ చందిక
ర అనే అలంకహయ ఱహషి ర గీంథానిన యచించగహ,
భమొక కవి ఫొ భమకంటి అ఩఩మలయుాడె- అభయకోఱహనికత రహాఖలానం యచించాడె. మేచయి
ళ఺ంగభుని ఆస్హానంలో ఉననఱహకలాభలుి బటట్- నిమోశఠ య మహభలమణం, ఉదాయ మహఘఴం, అఴామ

SmartPrep.in
షంగీస నిఘంటటఴు అనే యచనలు చేఱహడె.

తెలుగు భాష: దేవ ఫాశలంద఼ తెలుగు ల షస అని ఩ల్లకతన తొల్ల ఴాకతి విన఼క ండఴలి ఫాభలత్ేాడె (కరీ
డాబుమహభం గీంథంలో). దేవ ఫాశలంద఼ తెలుగు ల షస అనే రహకహానిన నుహరచ఼యాంలోకత తెచిాంది

శ్రీకాశు దేఴమహమలే. కహంచీ భహత్మయంగీంథానిన దగుగ఩ల్లి ద఼గగ నన యచించాయు. ఎయీన-
ఉత్ి య సమిఴంవం గీంథానిన యచించినుర ర లమ రేభలమెడకత ిి అంకతత్ం ఇచాాడె. ఎయీన త్న చిఴమి యచన
నాళ఺ంస఩ుమహణంలో ఩రఫంధ ఱైల్లకత బీజం రేఱహడె. శ్రీగిమికవి-
n
నఴనాథ చమిత్,ర విననకోట఩దద న-
.i
కహరహాలంకహయ చఽడాభణ యచించాయు. విననకోట ఩దద నకహరహాలంకహయ చఽడాభ
ణ గీంథానిన చాళైకా విఱవావాయుడికతఅంకతత్ం ఇచాాడె. శిఴలీలల విలలషం (వినన
కోట) దొ డి ామెడ(ిి అలలిడమెడిి కుభలయుడె)కత అంకతత్ం చేఱహయు. భడికత ళ఺ంగన-
ep
఩దమ఩ుమహణం గీంథానిన కందమలభలత్ేాడికత అంకతత్ం ఇచాాడె.ఇంకహ ఇత్న఼
రహశిశఠ మహభలమణం,
Pr
'షకల నీటి షభమత్ం'గీంథాలన఼ యచించాడె. కుభలయగిమికత షభకహలీన఼డెైన వి
న఼క ండఴలి ఫాభలత్ేాడె మో఩ూమి (కడ఩ జిలలి) గహీభలధికహమి. ఇత్డె మహవినుహటిత్తర఩ుమహంత్ కవి
షంషకాత్ యచన '఩ేరభలబుమహభం'న఼ తెలుగులో కరీడాబుమహభంగహఅన఼ఴదించాడె. అనంతాభలత్ేాడ
t
నే కవి 'ఫోజ మహజీమం' గీంథానిన యచించాయు.శ్రీనాథ఼డి తాత్ కభలనాబుడె క౅డా '఩దమ఩ుమహణం'

ar
గీంథానిన యచించాడె (ఏఫాశలోనో తెల్లమద఼). దేఴయక ండ ఩దమనామకమహజు ఩దరేదగిమి ఆస్హానం

లో కవిఅమాలలయుాడె మహభలమణ ఆంధీక
ర యణ ఩ూమిిచేఱహడె.
Sm

Downloaded from http://SmartPrep.in
విజయనగర శూహమ్రాజయం
విజమనగయ సహభరాజయాతున 1336లో సమిసయమహమలు, ఫుక్కమహమలు సహథ఩఺ింఙాయు. ఈ

సహభరాజయాతునషింగభ, సహళైఴ, తేళైఴ, అయవీడె అనే నాలుగు మహజ ఴింఱహలు తృహలింఙాభ.
విదాాయణాసహాత౉ షహామింతో తేింగబదాా నదీ తీయింలోతు అనెగ ింది మహజధాతుగహ షింగభ
n
సో దయులు సహభరాజయాతున సహథ఩఺ింఙాయు. విదాాయణాసహాత౉ ఩ేయు తొద఼గహ విదాానగయిం/
విజమనగయిం అనే నఽతన నగమహతున తుమిమింఙాయు. 1344లో మహజధాతుతు అనెగ ింది న఼ించి
.i
విజమనగమహతుకి భరమహాయు.
ఆధారహలు
శహషనాలు
ep
ఫాగ఩ెలి తాభాఱహషనిం తోదటి సమిసయమహమల విజమరలన఼ విఴమిసత ో ింది. మిండో
షింగభుడె రేభించిన త౅టాగుింట దాన ఱహషనిం షింగభ సో దయుల గుమిించి తెలు఩ుతేింది.
Pr
మిండో సమిసయుడె రేభించిన ఙెననమహమ఩టట ణ ఱహషనిం, మిండో దేఴమహమలు
రేభించిన శ్రీయింగిం తాభా పలకహలు, ఇభమడి నయళ఺ింసృడె
t
రేభించిన దేఴుల఩లి తాభా ఱహషనాలు (సహళైఴ ఴింఱహఴళి) ఩ాధాన ఆధామహలు.

ar
నాణేలు
విజమనగయ కహలింలో ఩ాధాన ఫింగహయు నాణిం గదాాణిం. దీనేన ఴయహా అనేరహయు. ఩ాతా఩,
పణిం, చిననింక్౅డా ఫింగహయు నాణాలే. తార్ రెిండినాణిం. జిటాలు, కహష఼ మహగి
Sm
నాణేలు. దీనాయిం ఈజి఩఺ిమన్ నాణిం, నాణేల఩ెై ఴిందఽ దెైరహల ఩ాతిభలు, ఏన఼గులు, నింది,
గిండఫేయుిండ ఩క్షి ఑క్ ఩క్క, మహజుల ఩ేయి ు, త౅యుద఼లు భమో ఩క్క ఉిండేవి. మిండో దేఴమహమలు
రేభించిన తృహఴలర ఴయహాల఩ెై అతడి త౅యుదెైనగజఫేటకహయ భుదిాతబై ఉిండేది.
శూహహిత్య ఆధారహలు - దేశీయ, విదేశీ రచనలు

తోదటి సమిసయుతు కహలింలో ఇఫన్ ఫటృట (తోమహకో) మహజయాతున షిందమిశింఙాడె.
తోదటి దేఴమహమల కహలింలో తుకోలోడీ కహింటే (ఇటలీ), మిండో దేఴమహమల కహలింలో అఫుదల్
యజయక్ (఩మిిమర), శ్రీక్ాశణ దేఴమహమల కహలింలో డొ త౉ింగో఩ేస్, నఽాతుజలు ఴఙాాయు.
షతీషబేతింగహ విజమనగయ మహజయాతున షిందమిశించిన విదేశ్ర మరతిాక్ుడె తుకోలోడీ కహింటే.
ఇతడె విజమనగయ చ఼టటటకొలత, ఴషింతోతిరహలు, షతీ షసగభనిం గుమిించి మహఱహడె.
n
అఫుదల్ యజయక్ విజమనగయ ఐవాయాిం, 300 ఒడమైఴులు, గులరతె఩ూల తృహాభుఖ్ాిం, తృహలెగహళై
ి ,
.i
తలరయుల గుమిించి విఴమిింఙాడె. డొ త౉ింగో఩ేస్ శ్రీక్ాశణ దేఴమహమలు యౄ఩ిం, ఴాకితతాిం, ఫలులు,
ఫాాసమణులు, అధాా఩క్, ఩ూజయమి, ళెైతుక్ ఴాతే
త లు, దేరహదాళ఻ల ఉననత సహథనిం గుమిించి
విఴమిింఙాడె. ఫామోోజయ (తృో యుాగల్) విజమనగయమహజుల ఩యభత షసనిం, నాామ విధానిం
ep
గుమిించి ఩ేమ కనానడె. అథనేల఺మన్ తుకటిన్ (యష్హా) విజమనగయ సహభరాజాింలోతు ఆమిథక్
అషభరనతలు, ఆమిథక్ డొ లితనిం గుమిించి విఴమిింఙాడె.
Pr
఩ెమిసట హ అనే ఩మిిమన్ చమితాకహయుడె తెజయ఩ూర్ ష఼లరతన్ ఇఫాఴిం ఆదిల్ ష్హ ఆసహథనింలో
తుఴళ఺ింఙాడె. ఇతడె ఴషట మీ ఆఫ్ ది మైజ ఆఫ్ భసమడన్ ఩ఴర్ గీింథాతున యచిింఙాడె.
విజమనగయ తుమహమతలు భుళ఺ి ిం ఫిందిఖ్రనా న఼ించి విడెదలెైన ఴిందఽ మహజులతు, వీయు తభ
t
ళెైనాింలో భుళ఺ి ింలన఼ ఙేయుాక్ునానయతు ఩ెమిసట హ఩ేమ కనానడె.

ar
నఽాతుజ ఩ాకహయిం మిండో దేఴమహమలు ఫమహమ, శ్రీలింక్ల న఼ించి క్఩఩ిం ఴషఽలు ఙేఱహడతు;
శ్రీక్ాశణ దేఴమహమల క్ళై
ి తీళేమభతు సహళైఴ తిభమయుష఼క్ు వీయనయళ఺ింసృడె
Sm
ఆదేశింఙాడతు; ఩లి కి మోళేరహయుగహ ళ఻త ల

ీ న఼ తుమత౉ింఙాయతు; అటాటఴనింలో ళెైతుక్ లెక్కలు
చఽళే క్యణాలు, 200 భింది అభయ నామక్ులునానయతు తెలుసోత ింది. మహఫర్ట షఽభెల్ అనే
త౅ాటిష్ చమితాకహయుడె విజమనగయ సహభరాజా ఩తనిం గుమిించి ఎ పర్గహటెన్ ఎిం఩ెైర్ (విషమాత
విజమనగయ సహభరాజాిం) అనే యచన ఙేఱహడె.
దేశీయ శూహహిత్యం
గింగహదేవి - భధ఼మహ విజమిం, తియుభలరింఫ - ఴయదాింత౅కహ ఩మిణమిం, మిండో
దేఴమహమలు -భహానాటక్ ష఼ధాతుధి, 2ఴ మహజనాథ డిిండిభుడె - సహళైరహబుాదమిం, 3ఴ
మహజనాథ డిిండిభుడె -మహభరబుాదమిం, శ్రీక్ాశణ దేఴమహమలు - ఆభుక్త భరలాద,
నాచనసో భుడె - ఆింధాఫాష్హ చమితా, సహథనా఩తి -మహమరహచక్ిం, భహాలింగదేఴుడె -
ఏకోతత య నటషథ ల, లక్ష్మణ దిండనామక్ుడె - శఴతతత వ చిింతాభణి, ఙాభయష఼ -
n
఩ాబులింగలీల, సమిదాష఼ - ఇయువభమ విళక్కమ్, దఽఫగుింట నామహమణక్వి -
.i
఩ించతింతామ్(తెలుగు), అలి సహతు ఩ెదదన - భన఼చమితాిం, గింగహధయుడె -
గింగహదాష ఩ాలర఩ విలరషిం.. యచనలు విజమనగయ సహభరాజాిం గుమిించి విఴమిషత ఼నానభ.
షంగమ్ ఴంవం
ep
రహజకీయ చరిత్ర
Pr
క్మహణటక్లోతు భింగళ తులమ తురహళ఺ షింగభుతు
క్ుభరయులు సమిసయమహములు, ఫుక్కమహమలు1336లో విజమనగయ సహభరాజయాతున
t
సహథ఩఺ింఙాయు. వీయు కహక్తీమ మిండో ఩ాతా఩యుద఼ాడి ఆసహథనింలో ఩తుఙేఱహయు. భసమద్ తెన్

ar
తేగి క్ దాడిఙేళ఺న఩ు఩డె క్ిం఩఺ల మహజాింలో ఆవీమిం తృ ిందాయు. తేగి క్ క్ిం఩఺లతు క్౅డా

ఆక్ీత౉ించి, షింగభ సో దయులన఼ దిలీికి తీష఼కొతుతృో భ ఇసహిిం భతింలోకి భరమహాడె. దక్షిణ
ఫాయతదేవింలో జయుగుతేనన భుళ఺ి ిం ఴాతిమైక్ తియుగుఫాటి న఼ అణచడిం కోషిం వీమితు తేగి క్
Sm
తిమిగి ఩ింతృహడె. భుష఼నఽమి తృహలక్ుల ఙేతిలో ఒడితృో భన షింగభ సో దయులు

విదాాయణాసహాత౉ షహామింతో ఴిందఽభతింలోకి భరమి విజమనగయ సహభరాజయాతున
సహథ఩఺ింఙాయు. వియౄతృహక్ష్సహాత౉ ఩ేయున షాతింతా మహజయాతున సహథ఩఺ింఙాయు.
మొదటి సరిసరరహయలు (1336-56):

ఇతతు కహలింలోనే ఫసృభతూ మహజా సహథ఩న జమిగిింది. తేింగబదా నదీ
తీమహన విదాానగయిం/కోరెల఩ుయిం తుమిమింఙాడె. ఩ింతృహఴతి ఆలమిం క్టిటింఙాడె. ఇఫన్ ఫటటత
అనే తోమో దేవష఼థడె 1347 లో ఇతతు మహజయాతున షిందమిశింఙాడె. ఫాగహ఩ెలి, అటక్ల గూడె
ఱహషనాలు రేభింఙాడె. ఫాదాత౉ ఱహషనింలో ఇతతున ఩ూయా఩శాభ షభుదాాదీవాయ అతు
఩ేమ కనానయు.
n
మొదటి బుక్కరహయలు (1356-77) (1353-79):
.i
ఇతన఼ విజమనగయ ఩టట ణ తుమహమణిం ఩ూమిత ఙేసహడె. విజమనగయ ఫసృభతూల ఘయిణలు
ఇతతు కహలింలోనే తృహాయింబభమరాభ. ఇతతు క్ుభరయుడె క్ిం఩న భద఼మై ఩ెై దిండెతిత
విజమిం సహధిింఙాడె. ఈ విజమరతున ఴమిణషత ఽ క్ిం఩న ఫాయా గింగహింఫ భధ఼మహవిజమిం
ep
యచిించిింది. నాచన సో భుడె ఇతతు ఆసహథన క్వి. సో భుడె ఉతత య సమిఴింవిం అన఼ ఩ాళ఺దధ
తెలుగు కహరహాతున యచిింఙాడె. ఫుక్కమహమలు ఩఺చ఼ాక్లదినెన గహీభరతున సో భనకి దానిం ఙేళ఺
Pr
఩఺చ఼ాక్లదినెన ఱహషనాతున రేభింఙాడె. ఇతన఼ ఙెైనాక్ు ఴయత క్ఫాిందాతున ఩ిం఩఺ింఙాడె.
రండో సరిసరరహయలు (1377 - 1404):
మహజయధిమహజ, మహజ఩యబేవాయ, మహజ రహాష, మహజరహలీమకి లరింటి త౅యుద఼లతో తృహలింఙాడె.
t
తోదటి ఫుక్కమహమలు విజమరలన఼ తెలు఩ుత౉ ఙెననమహమ ఩టట ణ ఱహషనిం రేభింఙాడె.

ar
కహటమ రేభరమడిి ఙేతిలో ఒడితృో భ తన క్ుభరమత సమిసమహింత౅క్న఼ ఇచిా ఩ెళిి ఙేఱహడె.

వియౄతృహక్షుడె ళ఺ింసళిం఩ెై దిండెతిత క్఩఩ిం ఴషఽలు ఙేళ఺నటట
ి తెలుసోత ింది. దక్షిణ ఫాయతదేవింలో
Sm
తీఴా క్యఴు షింబవిించిింది (ద఼మహాదేవి క్యఴు). మిండో సమిసయుడి గుయుఴు వఴణాఙామి.

1404లో ఇతతు భయణిం తమహాత తోదటి రహయషతా ముదధ ిం జమిగిింది. మిండో ఫుక్కమహమలన
తొలగిించి వియౄతృహక్షుడె మహజమరాడె. భళ్లి అతడితు తొలగిించి మిండో ఫుక్కమహమలు 1406
ఴయక్ు తృహలింఙాడె.
మొదటి దేఴరహయలు (1406 - 22):
ఇతడె రెలభలతో బైతిా క్ుదయుాక్ునానడె. భుదా ల్ క్ింసహల క్ుభరమత నెహాల్
విశమింలో ఫసభతూ ష఼లరతన్ ప఺మోజష్హతో ముదధ ిం ఙేళ,఺ ఒడితృో మరడె. మహజభిండిా

కహటమరేభుడితో షింధి ఙేష఼క్ుతు షహామిం ఙేఱహడె. విజమనగయిం చ఼టృ
ట ఫుయుజులు
తుమిమింఙాడె. తేింగబదాా నదికి ఆనక్టట లు క్టిటించి నగమహతుకి తూటి సౌక్యాిం క్ల఩ింఙాడె.
ఙాభన దిండనామక్ుడె ఇతడి భింతిా. విక్ీభరయక చమితా గీింథాతున మహళ఺న జక్కన, దాతున
ళ఺దదనక్ు క్ాతి ఇఙాాడె. ళ఺దదనన఼ ఙాభన ఆదమిింఙాడె. 1422లో మహమల భయణిం తమహాత
క్ుభరయుడె మహభచిందా మహమలు మహజమరాడె. అతడితు తొలగిించి సో దయుడె విజమ
n
మహమలు తృహలన ఙేఱహడె. విజమ మహమల క్ుభరయుడే మిండో దేఴమహమలు.
.i
రండో దేఴరహయలు (1426 - 46):
ఇతడె షింగభ ఴింవింలో గ ఩఩రహడె. ఇతడితు తృౌాఢ దేఴమహమలు అతు క్౅డా
అింటాయు. గజఫేటకహయ త౅యుదాింకితేడె (ఏన఼గుల రేటలో ళ఺దధసష఼తడె). కొిండవీడెన఼
ep
ఆక్ీత౉ించి, ళ఺ింహాచలిం ఴయక్ు ఉనన మడిి మహజయాతున సహభింతమహజాింగహ ఙేష఼క్ునానడె.
క్఩఺లేవాయ గజ఩తి దిండమరతాలన఼ అమిక్టట డాతుకి భలి ఩఩ఴడమ ళేనాతుతు ఩ింతృహడె.
Pr
లక్కనన దిండనామక్ుడె జయతౄహన న఼ించి క్఩఩ిం ఴషఽలు
ఙేఱహడె. దక్షిణ షభుదాాధీవాయ త౅యుద఼ ధమిింఙాడె. ఫసభతూ ష఼లరతన్ అసమద్ ష్హ మహజధాతుతు
తెదర్క్ు భరమిా మిండో దేఴమహమలన ఒడిింఙాడె. మహమలు తన ళెైనాింలో భుళ఺ి ింలన఼
t
తుమత౉ింఙాడె (఩ెమిసట హ). ఩ాబులింగలీల గీింథాతున యచిించిన ఙాభయష఼ ఇతడి ఆసహథనింలోతు

ar
ఴాకైత. ఇతడి భింతిా తృో ా లుగింటి తి఩఩న. మహజధాతు(తృహన్ ష఼తృహమీ ఫజయర్)లో జైన఼లక్ు
జినాలమిం తుమిమించ఼కోఴడాతుకి అన఼భతిింఙాడె. తేయక్రహడ అతేఴాదిధకి, తృహాయథనా సౌక్మహాలు
Sm
క్ల఩ించడాతుకి క్ాల఺ఙేఱహడె. మహమల ఆసహథన క్వి అయుణగిమినాథ఼ డిిండిభుడె. శ్రీనాథ఼డె

మిండో దేఴమహమల ఆసహథనాతుకి ఴచిా డిిండిభుడితు ఒడిించి క్విసహయాఫౌభ త౅యుద఼ తృ ింది
గిండ఩ెిండేయిం తొడిగిించ఼క్ునానడె. అఫుదల్ యజయక్, తుకోలోడీ కహింటే ఇతడి కహలింలో మహజయాతున
షిందమిశింఙాయు. మిండో దేఴమహమలు తన ళ఺ింహాషనిం భుింద఼ ఖ఼్మహన్న఼ ఉింఙేరహడె.
మిండో దేఴమహమల తమహాత అతడి క్ుభరయుడె భలి కహయుునమహమలు 1446-1465 ఴయక్ు
తృహలింఙాడె. ఇతడి కహలింలో క్఩఺లేవాయ గజ఩తి రెలభల షహామింతో తీమహింధాన఼
జభించినటట
ి ఩ెన఼గ ిండ ఱహషనింతెలు఩ుతోింది. తమహాత మిండో దేఴమహమల తభుమడి
క్ుభరయుడె మిండో వియౄతృహక్ష్మహమలు తృహలించినటట
ి ఩ాషనానభాతిం గీింథిం తెలు఩ుతోింది.
ఇతడి ద఼శ఩మితృహలనన఼ షఴించలేక్ క్ుభరయుడే సతాఙేళ఺ తృౌాఢ దేఴమహమలక్ు అధికహయిం
అ఩఩గిింఙాడె. ఈ ఩మిళ఺థతేలోి సహళైఴ నయళ఺ింసమహమలు తన ళేనాతు తేళైఴ
నయళ఺ింసనామక్ుడితు ఩ిం఩఺ తృౌాఢ దేఴమహమలున఼ ఒడిించి సహళైఴ ఴింవతృహలన
తృహాయింతేింఙాడె.
n
శూహళుఴ ఴంవం (1485 - 1505)
.i
సహళైఴ ఴింవష఼థల జనమషథ లిం క్యయాణి (క్మహణటక్). ఈ ఴింవిం
రహయు క్యయాణ఩ుయఴమహధీవాయ త౅యుద఼ ధమిింఙాయు. భింగిమహజుక్ు ఩ాతి఩క్ష్సహళైఴ త౅యుద఼ ఉింది.
ep
సహళైఴ నయళ఺ింసృడి ఆసహథన క్వి మిండో మహజనాథడిిండిభ బటటట- సహళైరహబుాదమిం అనే
గీింథాతున మహఱహడె. నయళ఺ింసమహమలు మహజధాతుతు క్యయాణి న఼ించి చిందాగిమికి భరమహాడె.
తెలింగహణ఩ెై దిండెతిత ఫాలకొిండ దగా య భుళ఺ి ిం ళెైనాాలన఼ ఒడిించి మహమ భహాయష఼త౅యుద఼
Pr
తృ ిందాడె. విజమనగయ చమితాలో తోదటి ద఼మహక్ీభణదాయుడెగహ
఩ేమ ిందాడె. 15 షింఴతిమహలతృహటట విజమనగయ సహభరాజాింలో
t
తియుగుఫాటి న఼ అణిచి ఱహింతిబదాతలు నెలకొలర఩డె.

సహభుగమిడీలన఼ తృో ా తిఴింఙాడె. మహజనాథ
ar
డిిండిభుడే మహఘరహబుాదమింఅనే షింషకాత గీింథాతున

యచిింఙాడె. ఩఺లిలభమిీ ఩఺నవీయబద఼ాడె జైత౉తూ ఫాయతిం, వాింగహయ
Sm
ఱహక్ుింతలిం గీింథాలన఼ ఇతడి కహలింలోనే యచిింఙాడె. ఩ద క్వితా

఩఺తాభసృడె తాళి తృహక్ అననభరఙాయుాలు ఇతడి కహలింలోనే జీవిింఙాయు.
సహళైఴ నయళ఺ింసృడి ఩ెదదక్ుభరయుడె తభమమహజున఼ ళ఺ింహాషనిం ఎకికించి, షమహాధికహమహలు
తేళైఴ నయషనామక్ుడె ఙెలరభింఙాడె. ఇదేకహలింలో ఖ్రశింఫమీద్ ఫసభతూ ష఼లరతన్
భసభమద్ ష్హన఼ ఫింధిించి షమహాధికహమహలు సషత గతిం ఙేష఼క్ునానడె. నయషనామక్ుడె
మూషఫ్ ఆదిల్ష్హతో భరనఴ ద఼యా ిం ముదధ ింలో గలచిన఩఩టికీ మిండో సహమి ముదధ ింలో
తభమమహజు భయణిింఙాడె. పలతింగహ అతడి సో దయుడె ఇభమడి నయళ఺ింసమహమలున఼

ళ఺ింహాషనిం ఎకికింఙాడె.
ఇభమడి నయళ఺ింసృడె తేళైఴ నయషన఼ తొలగిించి నాదెిండి తిభమయుష఼న఼ భింతిాగహ
n
తుమత౉ించ఼క్ునానడె. చిఴమికి 1505లో తేళైఴ వీయనయళ఺ింసృడె ఩ెన఼గ ిండలో ఫిందీగహ
.i
ఉనన ఇభమడి నయళ఺ింసమహమలన఼ సతా ఙేభించి, తేళఴ ఴింవతృహలన తృహాయింతేింఙాడె.
(రహషత రహతుకి తేళైఴ నయషనామక్ుడే ఇభమడి నయళ఺ింసృడితు ఩ెన఼గ ిండలో ఫింధిించి,
అధికహమహలన఼ సషత గతిం ఙేష఼క్ుతు మిండో ద఼మహక్ీభణదాయుడెగహ ఩ేమ ిందాడె)
త్ుళుఴ ఴంవం (1505 - 1575)
ep
బైషఽర్లోతు తేళై తృహాింతిం జనమషథ లిం. భూల఩ుయుశేడె తిభమమహజు. ఇతడి
Pr
క్ుభరయుడె ఈవాయ నామక్ుడె సహళైఴ నయళ఺ింసృడి ళేనాతుగహ అనేక్ విజమరలు
సహధిించి దేఴకీ఩ుమహధి఩ుడె అనే త౅యుద఼ తృ ిందినటట
ి ఴమహస఩ుమహణిం గీింథింతెలు఩ుతోింది. ఈ
గీింథాతున నింది భలి మా, ఘింట ళ఺ింగనలు యచిించి తేళైఴ నయషనామక్ుడికి అింకితిం
t
ఙేఱహయు.వీయనయళ఺ింసృడె 1505-09 ఴయక్ు మహజాతృహలన

ar
ఙేఱహడె. దేఴుల఩లి ఱహషనిం రేభించిింది ఇతడే. ఫసభతూ ష఼లరతన్ భసభూద్ ష్హ

ఴింద఼ఴుల఩ెై ఏటా జీహాద్ ఩ాక్టిింఙాలతు తెదర్ షభరరేవింలో
Sm
఩఺లు఩ుతుఙాాడె. నింది భలి మా, ఘింట ళ఺ింగన (తొల తెలుగు

జింట క్ఴులు)లు ఩ాఫో ధ చిందోా దమిం గీింథాతున యచిింఙాయు.
రెైరహఴక్ ష఼ింకహతున యద఼దఙేళ఺న తొల విజమనగయ చక్ీఴమిత వీయ
నయళ఺ింసృడె.
శీీక్ృశణ దేఴరహయలు (1509 - 1529):
తేళైఴ నయషనామక్ుడె, నాగలరింత౅క్
క్ుభరయుడె శ్రీక్ాశణ దేఴమహమలు. 1509, ఆగష఼ట 8 (శ్రీ జమింతి) మోజున ఩టాటతేలేక్ిం

జయు఩ుక్ునానడె. భహాభింతిా తిభమయుష఼ (భనోసమహ గీింథిం) షహామింతో మహజమరాడె.
మహమల ఩టాటతేలేకహతుకి ల౅భపెాజర్/ ఩ేామర్ ల౅భస్ అనే తృో యుాగీష఼ మహమఫామితు
ఆల౅ోక్ర్క ఩ింతృహడె. 1510లో శ్రీక్ాశణ దేఴమహమలు ఆల౅ోక్ర్్చతో షింధి ఙేష఼క్ుతు
, తెజయ఩ూర్
ష఼లరతన్న఼ ఒడిించి గోరహన఼ తృో యుాగీష఼రహమి ఩యిం ఙేఱహడె. బటక్ల్లో కోట తుమహమణాతుకి క్౅డా
మహమలు అన఼భతి ఇఙాాడె. కోవిలకొిండ, దీరహన్ ముదాధలోి ఫసభతూ ళెైనాాలన఼ ఒడిించి
n
కోవిలకొిండన఼ ఆక్ీత౉ింఙాడె.
.i
ఆదిల్ఖ్రన్ చతుతృో మరడె. తెదర్లో అలీఫమీద్ ష఼లరతన్న఼ ఫింధిించిన కహయణింగహ ఫెలా రిం
తృౌయులు శ్రీక్ాశణ దేఴమహమలన఼ దిండమరతాక్ు ఆహాాతుింఙాయు. భసభూద్ష్హన఼ విడి఩఺ించి,
ep
ష఼లరతన్గహ తుమత౉ింఙాడె. దీింతో మఴన మహజాసహథ఩నాఙాయా అనే త౅యుద఼ మహమలు
తృ ిందాడె. దక్షిణ ఫాయత దేవింలో మూమో఩఺మని తో తన ళెైనాాతుకి శక్ష్ణ ఇ఩఺఩ించిన
తొలమహజుగహ శ్రీక్ాశణ దేఴమహమలు ఩ేమ ిందాయు. గహింగమహజున఼ ఒడిించి ఉభమత౉
త ర్, శఴషభుదాిం
Pr
తృహాింతాలన఼ ఆక్ీత౉ించి, శ్రీయింగ఩టనిం మహజధాతుగహ ఙేళ,఺ కిం఩ెగౌడ, ఴయ఩఩గౌడలన఼
తుమత౉ింఙాడె. వీమిదదయౄ ఆధ఼తుక్ ఫెింగళొయు తుమహమతలు. శ్రీక్ాశణ దేఴమహమలు తన
t
఩ాతితుధిగహ సహళైఴ గోవిింద మహజున఼ తుమత౉ించినటట

ి తెఎస్ఎల్ సన఼భింతమహఴు తన
ar
యచనలో ఩ేమ కనానయు. కీీ.వ. 1513-1519 భధా మహమలు త౉యు఩ దిగిాజమ మరతాలు
తుయాఴింఙాడె. కిీళట ఺మన్ ఒడ్ ప఺గమిడో షహామింతో ఉదమగిమ,ి కొిండవీడె, కొిండ఩లి ,
ళ఺ింహాచలిం తృహాింతాలన఼ ఆక్ీత౉ింఙాడె. తియుభల మహసతత మహమలన఼ ఒడిించి, ఉదమగిమిలో
Sm
కొిండ భయుషమాన఼ తుమత౉ింఙాడె. ఫాలక్ాశణ విగీహాతున తెచిా సిం఩఺లో క్ాష్హణలమిం

తుమిమింఙాడె. వీయయుదా గజ఩తితు ఒడిించి, కొిండవీడెన఼ ఆక్ీత౉ించి తిభమమహజు ఩఺నకొిండాాజున఼
తుమత౉ింఙాడె. ఩ాసమైవాయతృహతేాడె, అతతు ళేనాతు త౅జిలఖ్రన్లన఼ ఒడిించి కొిండ఩లి తు
ఆక్ీత౉ింఙాడె. చితాబ ఖ్రన్ తృహలనలో ఉనన తెలింగహణన఼ క్౅డా మహమలు ఆక్ీత౉ించినటట
ి
తెలుసోత ింది. ళ఺ింహాచలిం ఴదద ఉనన తృ టృనయులో శ్రీక్ాశణ దేఴమహమలు చితాబ ఖ్రన్న఼ ఒడిించి
విజమషత ింఫాతున నాటాడె. తమహాత ఑మిసహిన఼ తృహలష఼తనన ఩ాతా఩యుదా గజ఩తితు ఒడిించి

మహజధాతు క్టక్న఼ ఆక్ీత౉ింఙాడె. గజ఩తి క్ుభరమత అనన఩ూమహణదేవి/ చిననదేవి/ బదాదేవి/
తేక్క దేవితు విరహసిం ఙేష఼క్ునానడె (గజ఩తి క్ుభరమత ఩ేయు బదాదేవి అతు ఩ాఫో ధ చిందోా మ
రహాఖ్రానింలో నాదెిండి గో఩భింతిా ఩ేమ కనానడె).
త౉యు఩ దిగిాజమ మరతాలో ఉిండగహనే క్ాష్హణ జిలరిలోతు శ్రీకహక్ుళిం ఆింధా భహావిశే
ణ ఴు
దేరహలమింలో షా఩నిం మహఴడిం పలతింగహ ఆభుక్త భరలాద/ విశే
ణ చితీత మిం అనే గీింథ
n
యచనక్ు శ్రీకహయిం చ఼టాటడె. 1520-1521లో ఇసహమభల్ ఆదిల్ ష్హతో గ ఫూోయు ముదధ ిం
.i
ఙేఱహడె. విజమ఩఩, రేింక్ట఩఩, వీయ మహఘఴ఩఩ల షహామింతో ఙోళ, ఙేయ, తృహిండా మహజయాలన఼
ఒడిింఙాడె. ళ఺ింహాచల దేరహలమరతుకి భుఖ్ భిండ఩ిం, భింగళగిమి దేరహలమరతుకి
భిండతృహలు, సో తృహనాలు తుమిమింఙాడె. ఩ాకహవిం జిలరిలోతు క్ింబిం ఙెయుఴున఼ అనన఩ూమహణదేవి
ep
తుమిమించిింది. తలి నాగులరింఫ ఩ేయుతో నాగులర఩ుయిం ఩టట ణిం, తటాకహతున తుమిమింఙాడె.
఩ెన఼గ ిండలో గగన్భసల్న఼ తుమిమింఙాడె. 1522లో మహమలు మహమచఽర్తు ఆక్ీత౉ించినటట
ి
Pr
ఒయుగింటి మహభచిందామా మహఱహయు. ఇసహమభల్ ఆదిల్ ష్హ అషద్ ఖ్రన్ లరమీ అనే మహమఫామితు
శ్రీక్ాశణ దేఴమహమల ఴదద క్ు ఩ింతృహడె.
t
శ్రీక్ాశణ దేఴమహమలు తన క్ుభరమత తియుభలరింఫన఼ అయవీటి కహభ

ar
మహజు/అళిమమహభమహమలతో విరహసిం ఙేఱహడె. రహాషమహమలు శ్రీ

క్ాశణ దేఴమహమలరెైశణఴభత గుయుఴు. తృో యుాగీష఼ ఇింజితూయి సహ
మింతో కహలుఴలు, ఙెయుఴులుతవిాింఙాడె.
Sm
1513లో సహధిించిన క్ళిింగ విజమరతుకి గుయుతగహ బుఴనవిజమింఅ

నే ఆసహథన బఴనాతున తుమిమింఙాడె. ఴలి ఫాఙాయుాడె మహమల ఆసహథనాతునషిందమిశింఙాడె. సిం఩఺
లో సజయయ మహభరలమిం, విఠలసహాత౉ దేరహలమరలన఼఩ూమితఙేఱహడె. శ్రీక్ాశణ దేఴమహమలు ఩ూమిత
ఇసహిత౉క్ ఩దధ తిలో ఩దమభసల్న఼తుమిమింఙాడె. ఇతడి ఆసహథనింలో అశట దిగాజయలు అనే క్ఴులు
ఉిండేరహయు. దేవ ఫాశలింద఼ తెలుగులెషి అతుమహమలు ఩ేమ కనానయు. ఫిండాయు లక్షీమ నామహమణ
క్వి షింషకాత ఫాశలో షింగీత షఽమోాదమిం గీింథాతునయచిింఙాడె. దీతున మహమలక్ు అింకితత౉

ఙాాయు.
శ్రీక్ాశణ దేఴమహమలు జయింఫఴతి ఩మిణమిం, భదాలష చమిత,ా షతాఴధ఼ ఩఺ామతభు, షక్ల క్
థాసహయషింగీసిం, జయాన చిింతాభణి ఴింటి షింషకాత ఫాష్హ గీింథాలు యచిింఙాడె. అలి సహతు ఩ెదదన
- భన఼చమిత,ా ధఽయుటి - శ్రీకహళసళ఻త వాయ భహాతమయిం (వతక్ిం), నింది తిభమన -
తృహమిజయతా఩సయణిం, అమాలమహజు మహభబద఼ాడె- మహభరబుాదమిం, భరదమగహమి భలి న -
n
మహజఱేఖ్య చమితా, ఩఺ింగళి షఽయన -
.i
మహఘఴతృహిండవీమిం, క్యయ ఩ూమోణదమిం, ఩ాఫాఴతీ ఩ాద఼ాభనిం, తెనాల మహభలింగడె -
తృహిండెయింగ భహాతమయిం, మహభమహజబూశణుడె/ బటటటభూమిత -
ఴష఼చమిత,ా సమివాిందానలోతృహఖ్రానిం, నయషబూతృహళ్లమిం గీింథాలు యచిింఙాయు.
అచయయత్రహయలు (1530-1542): ep
అచ఼ాతమహమలు తియు఩తిలో ఩టాటతేలేక్ిం జయు఩ుక్ుతు ళ఺ింహాషనాతున ఆక్ీత౉ింఙాడె.
Pr
ఇతడె గజ఩తితు ఒడిించినటట
ి మహధాభరధఴక్వి తాయకహబుాదమిం ఙెఫుతోింది. సహళైఴ
నయళ఺ింగమహమల తియుగుఫాటటన఼ ఫాఴభయుద఼లు షలక్ిం చినన, ఩ెదద తియుభల షహామింతో
అణచిరేఱహడె. ఇతడి ఆసహథనాతున క్మహణటక్ షింగీత
t
఩఺తాభసృడె ఩ుయింధయదాష఼ షిందమిశింఙాడె.

ar
షదాశిఴరహయలు (1542 - 1576):

అళిమమహభమహమలు షహామింతో షదాశఴమహమలు 'గుతిత ' ద఼యా ింలో మహజుగహ
Sm
఩ాక్టిించఫడాిడె. షదాశఴుడె అచ఼ాతమహమల అనన యింగమహమ క్ుభరయుడె. కహతూ షలక్ిం

తియుభలుడె మహభమహమలన, షదాశఴమహమలన ఴాతిమైకిించి తియుగుఫాటట ఙేఱహడె. ఈ
అింతయుాదధ షభమింలో ఴయదాింత౅క్ ఆదిల్ ష్హన఼ దిండమరతాక్ు ఆహాాతుించిింది. చిఴమికి
షదాశఴుడె ఆదిల్ ష్హన఼ ఒడిించి ఩టాటతేలేక్ిం జయు఩ుక్ునానడె.
అళిమ మహభమహమలు షమహాధికహమహలు ఙెలరభింఙాడె. భుళ఺ి ింలన఼ అధిక్ షింఖ్ాలో

ళెైనాింలో ఙేయుాకోఴడబే కహక్ుిండా తేయక్రహడలో గోఴధన఼ ళెైతిం అన఼భతిింఙాడె. ఇతడి
కహలింలో తృో యుాగీష఼ గఴయనర్ భరమిటన్ అతృహనోు డిసౌజయ శ్రీయింగిం, కహించీ఩ుయిం ఆలమరల఩ెై
దాడిఙేఱహడె. కహతూ అనింతయిం గఴయనర్గహ ఴచిాన జయరోడ కహసోట ో మహభమహమలతో షింధి
ఙేష఼క్ునానడె. విజమనగయ సహభరాజా ఩తనాతుకి
కహయణబైనతళిి కోట/ మహక్ష్ష తింగడి ముదధ ిం 1565లో ఇతడి కహలింలోనే జమిగిింది. ముదధ ింలో
అళిమ మహభమహమలు భయణిించగహ, సో దయుడె తియుభలమహమలు షదాశఴమహమలన
తీష఼క్ుతు ఩ెన఼గ ిండక్ు తృో భ అయవీటి ఴింఱహతున సహథ఩఺ింఙాడె. మహక్ష్ష తింగడి ముదధ ిం
n
గుమిించి కైలదినా఩విజమిం గీింథిం విఴమిసత ో ింది. ముదధ ింలో ష఼లరతన఼ల ళెైనాాతుకి గోల్కిండ
.i
మహజాిం నామక్తాిం ఴఴించిింది. తెమహర్ మహజాిం భరతాిం ముదధ ింలో తృహల్ానలేద఼.
అరవీటి ఴంవం
ep
అయవీటి తిభమమహజు సహళైఴ నయళ఺ింసృతు కొలుఴులో ఩తుఙేఱహడె. అతడి క్ుభరయులే మహభ
మహమలు,రెింక్టాది,ా తియుభలమహమలు. తళిి కోట ముదధ ింలో మహభమహమలు, రెింక్టాదిా చతుతృో
Pr
గహ తియుభలమహమలు఩ెన఼గ ిండక్ు తృో భ అయవీటి ఴింవ తృహలన తృహాయింతేింఙాడె. తన మహజయాతున
భూడె ఫాగహలుగహ విబజిించి తనక్ుభరయులన఼ తృహలక్ులుగహ తుమత౉ింఙాడె. ఩ెన఼గ ిండ కైిం
t
దాింగహ తెలుగు తృహాింతాలన఼ శ్రీయింగమహమలు,శ్రీయింగ఩టనిం కైిందాింగహ క్ననడ తృహాింతాలన఼ మహభమహ

ar
మలు, చిందాగిమి కైిందాింగహ తత౉ళ తృహాింతాలన఼రెింక్ట఩తి మహమలు తృహలింఙాయు. మహభమహజ బూ

శణుడె తన ఴష఼చమితా గీింథాతున తియుభలమహమలక్ుఅింకితిం ఇఙాాడె.
కీీ.వ.1572 న఼ించి 1585 ఴయక్ు శ్రీయింగమహమలు అయవీటి ఴింవిం తృహలన ఙేఱహడె. ఇతడి
Sm
కహలింలోనే కోడఽయు ముదధ ిం (1579) జమిగిింది. తమహాత మిండో రెింక్ట఩తి మహమలు (1586 -
1614) తృహలనక్ు ఴఙాాడె. మహజధాతుతు ఩ెన఼గ ిండ న఼ించి రెలి ౅యుక్ు భరమహాడె. అక్ోర్ తన
సహయాఫౌభతాాతున అింగీక్మిింఙాలిిందిగహ ఩ిం఩఺న మహమఫామహతున తియషకమిించిన ఴాకితగహ
ఇతడితు ఩ేమ కింటాయు. మిండో రెింక్ట఩తి ఫాయా ఫామభమ. వీమికి షింతానిం లేద఼. దీింతో
మహమలు తన అనన కొడెక్ు శ్రీయింగమహమలన రహయష఼డిగహ ఩ాక్టిించి భయణిింఙాడె. ఫామభమ
యసషాింగహ ఑క్ ఫాాసమణ ఫాలుడిన ఩ెించి అతడితు మహజున఼ ఙేమరలతు ఩ామతినించిింది.

తోపూరు యుదధ ం 1686:
ఫామభమ సో దయుడె గ ఫూోయు జగా మహజు తన బేనలుిడిన ళ఺ింహాషనిం ఎకికించడాతుకి
క్ుటా఩తున శ్రీయింగమహమల క్ుటటింఫాతున ఖ్ైద఼ ఙేఱహడె. కహతూ రెలుగోటి క్షఽ
త మి యింగ఩఩ కొడెక్ు
మరచభ నామక్ుడె శ్రీయింగమహమల క్ుభరయుడె మహభదేఴమహమలన ఫిందీ న఼ించి
త఩఺఩ింఙాడె. దాింతో జగా మహజు శ్రీయింగమహమల క్ుటటింఫాతున తోతత ిం సతా ఙేభింఙాడె.
n
జగా మహజున఼ మరచభ నామక్ుడె ఒడిించి, రెలి ౅యున఼ ఆక్ీత౉ించి, మహభదేఴమహమలన
.i
మహజున఼ ఙేఱహడె. కహతూ జగా మహజు భధ఼య, జిింజి తృహలక్ులతో క్౅టత౉ ఏమహ఩టట ఙేళ఺ 1686లో
తో఩ూయు ముదధ ిం ఙేఱహడె. దక్షిణ దేవింలో ఩ెదద ఎతే
త న ప఺యింగులు రహడిింది ఈ ముదధ ింలోనే.
జగా మహజు క్౅టత౉ ఩ూమితగహ ఒడితృో భింది. ఈ ముదధ ిం గుమిించి రెలగోటిరహమి
ep
ఴింఱహఴళి విఴమిషత ఼ింది. మహభదేఴమహమల కహలింలోనే క్ిందనరోలు తెజయ఩ూర్లో విలీనబైింది
Pr
మ్ూడో వంక్టపతి రహయలు (1630-1642):
మహభదేఴమహమల అనింతయిం అళిమ మహభమహమల ఩ెద
t
భనఴడెైన భూడో రెింక్ట఩తిమహమలు తృహలనక్ు ఴఙాాడె. తెజయ఩ూర్, గోల్కిండ

ar
ష఼లరతన఼లతో ముదాధలు ఙేఱహడె. చిఴమికి ఩మహజమిం తృ ింది చిత౉

త యు జిలరి అడఴులోికి తృో భ
భయణిింఙాడె.
మ్ూడో శీీరంగరహయలు:
Sm
చిఴమి విజమనగయ తృహలక్ుడె భూడో శ్రీయింగమహమలే. రెింగలుి ముదధ ింలో గోల్కిండ

ళెైనాాలన఼ ఒడిింఙాడె. తొర్ జుభర
ి నామక్తాింలో గోల్కిండ ళెైనాాలు, భుషత తౄహఖ్రన్
నామక్తాింలో తెజయ఩ూర్ ళెైనాాలు మహమల మహజాిం఩ెై దిండెతత ాభ. 1642లో రెలి ౅యు ఴదద
జమిగిన ముదధ ింలో మహమలు ఩మహజమిం తృ ిందాడె. మహమల తృో ా తాిసింతో భధ఼య, రెలి ౅యు
నామక్ులు తొర్జుభర
ి తో తృో మహడినా ఴిందరహళ఺ ముదధ ింలో ఩మహజమిం తృ ిందాయు. 1665లో
మహమలు భళ్లి ఩ెన఼గ ిండన఼ ఆక్ీత౉ించి 1680 ఴయక్ు తృహలింఙాడె. సహభరాజాిం అషత త౉ించిింది.
విజయనగర యుగ విశేశుహలు
పహలన: షిం఩ాదామ మహచమిక్ిం. ఴింఱహన఼గత తృహలన, మహజు దెైరహింవ షింబూతేడెనే ఫాఴన ఉింది
. ఆభుక్త భరలాద,఩మహవయభరధవీమిం, షక్లతూతిషభమతిం లరింటి గీింథాలోి నాటి తృహలనా విధా
నాలన఼ ఴమిణింఙాయు. మహజయాతున మహశట ింో - భిండలిం -నాడె - షథ లిం - ళ఻భ -
n
గహీభిం అనే యకహలుగహ ఴమీాక్మిింఙాయు. భింతిాభిండలకి అధాక్షుడె ఩ాధానభింతిా (షయాశయః). ఇ
.i
తడినష
ే ఫానామక్, తింతానామక్ అతు ఩఺లఙేరహయు. షభరరేఱహలు కొలుఴు క్౅టాలోి జమిగైవి. మిం
డో దేఴమహమల షఫా బఴనాతునభుతాాలఱహల అతూ, శ్రీక్ాశణ దేఴమహమల షఫా బఴనాతున బుఴన
ep
విజమిం అతూ, అచ఼ాతమహమల షబన఼ రెింక్ట విలరష భింట఩ింఅతు ఩఺లఙేరహయు.
఩ాబుతా తుయాసణలో అటాటఴన (మవినఽా), క్ిందాఙాయ (ళెైతుక్), ఫాిండాయ , ధమహమషన లరింటి

Pr
ఱహఖ్లు ఉిండేవి.
ఆరిిక్ పరిస్఺ిత్ులు:
t
఩ాజల ఩ాధాన ఴాతిత ఴాఴసహమిం. బూత౉ శష఼త మహజయాతుకి ఩ాధాన ఆదామిం. బూభులన఼
ar
షమైా ఙేభించి ఩న఼న విధిింఙేరహయు. తెలుగు తృహాింతాలోి తిభమయుష఼

భింతిా షమైా తుయాఴింఙాడె. షమైా కోషిం తీమహింధాలో కైషమితృహటిగడ, మైనాడెలో దో యగడ అనే
కొలభరనాలన఼ వితుయోగిింఙాయు. ఫాాసమణ ఈనాభుల఩ెై 1/6ఴ ఴింతే, దేరహలమ
Sm
బూభుల఩ెై 1/30ఴ ఴింతే ఩న఼న ఴషఽలు ఙేళేరహయు. బూత౉ శష఼త భరతాిం 1/3ఴ ఴింతే
ఉిండేది. భరగహణి (తూమహింఫయ), బటట (కహడాింఫయ) ఩న఼నలోి తేడాలుిండేవి. ఩న఼నలు ధన,
ధానాయౄ఩ింలో ఙెలిించఴచ఼ా. ఩న఼నలు ధన యౄ఩ింలోనే ఙెలిింఙాలిిందిగహ క్టట డి
ఙేళ఺నటట
ి ఩మహవయభరధవీమిం దాామహ తెలుసోత ింది. ష఼ఴమహణదామరతున ళ఺దధ ామిం అనేరహయు.
గహీభరలోి తృ లరలు, శష఼త విఴమహలన఼ క్విలెలో నమోద఼ ఙేళ఺ ఉింఙేరహయు (క్విలె షిం఩ాతేలు).
఩వుఴులన఼ బే఩఺నింద఼క్ు ఩ులి మి ఙెలిింఙాల. త౅చాగహళి ఩ెై గణాఙామి ఩న఼న విధిింఙేరహయు.

కొిండో జు అనే భింగల అబాయథన బేయక్ు అళిమమహభమహమలు కొతున తృహాింతాలోి భింగల
఩న఼నన఼ తొలగిింఙాడె. సహలెరహయు భగా మ,ి ఩఺ింజ ళ఺దధ ామిం ఩న఼నలన఼; క్ుభమమి చక్ీకహతుక్
఩న఼నన఼; ఉ఩ు఩కొటాయి ఩ెై ఉ఩఩మి ఩న఼న; ఇిండి ఩ెై ఇలి మి ఩న఼న; తుధి తుక్షైతృహలు, తోటలు,
఩వుఴులు, తూటిఫుగా ల఩ెై షిం఩తిత ఩న఼న విధిింఙేరహయు. నాగలర఩ుయింలో ఩ారేశింఙే ఴష఼తఴుల఩ెై
42 రేల ఩గోడాల ఆదామిం ఴఙేాదతు నఽాతుజ మహఱహడె. విరహహాల షభమింలో క్లరాణాతుకై,
n
గుడి క్యయాణిం అనే ఩న఼నలు విధిింఙేరహయు. శ్రీక్ాశణ దేఴమహమలు క్ిందనరోలు, చిందాగిమి
.i
తృహాింతాలోి క్యయాణ ఩న఼నలన఼ తొలగిింఙాడె. భహానఴత౉తో ఆమిథక్ షింఴతియిం
తృహాయింబభభయాదతు ఩ేస్ మహఱహడె.
విజమనగయ మహజాింలో ఫింగహయిం, రెిండి, మహగి నాణేలు అభలోి ఉిండేవి. గదాాణిం ఫింగహయు
ep
నాణిం. దానేనఴమహస అనేరహయు. గదాాణింలో షగిం ఩ాతా఩. పణిం, చిననిం అనే ఇతయ ఫింగహయు
నాణేలు క్౅డా రహడెక్లో ఉిండేవి.
Pr
ఎక్ుకఴ రహడెక్లో ఉనన నాణిం భరతాిం పణిం. తార్ అనేది రెిండి నాణిం. ఇది పణింలో ఆమో
ఴింతే. జిటలు, కహష఼ అనేవి మహగి నాణేలు. దీనాయిం అనే ఈజి఩఺ిమన్ నాణిం క్౅డా రహడెక్లో
t
ఉిండేది.
ar
ఴాఴసహమ అతేఴాదిధకి ఙెయుఴులు, కహలుఴలు, తటాకహలన఼ తవిాింఙాయు. ఫుక్కమహమల

కహలింలో ఩ెన఼గ ిండ ఴదద శయురేయు తటాక్ిం, సహళైఴ నయళ఺ింసృడి కహలింలో అనింత఩ుయిం
దగా య నయసహింబుది తటాక్ిం, శ్రీక్ాశణ దేఴమహమల కహలింలో నాగలర఩ుయిం
Sm
తటాకహలన఼ తుమిమింఙాయు. కొిండవీటి మహజాింలో కొిండభయష఼ తిభమషభుదాిం, కొిండ

షభుదాాలన఼ తుమిమింఙాడె. నాటి తటాకహల గుమిించి కోడెభరత౉ళి ఱహషనింతెలు఩ుతోింది.
ఙెయుఴు కిింద సహగు ఙేష఼క్ునే మైతేలు ఙెయుఴు తుమిమించిన రహమికి దవఫింధ భరనాిం (1/10)
ఙెలిింఙేరహయు. శ్రీక్ాశణ దేఴమహమలు తృో యుాగీష఼ ఇింజితూయి షహామింతో తేింగబదా
నది఩ెై త౉యుటటట ఆనక్టట న఼ తుమిమింఙాడె. ఴాఴసహభయతయ, ఴాతిత
఩న఼నలన఼ వులరకదామిం అనేరహయు. సహలె, క్భమమి, క్ుభమమి... ఴాతే

త లరహయు జయతి
ళ఺దధ ామిం అనే ఴాతిత ఩న఼నన఼ ఙెలిింఙేరహయు. కహరేమి నది఩ెై క్ాశణ మహమలు క్ాశణ మహమ
సహగర్డాామ్, కోయుగలుి ఴదద ఆనక్టట న఼ తుమిమింఙాడె. తోదటి ఫుక్కమహమల భింతిా
చిక్క఩఩ఴడమరర్ ఫుక్కసహగయిం, అనింతసహగయిం ఙెయుఴులన఼ తవిాింఙాడె. దేవభింతటా
తోటలు విసహతయింగహ ఉనానమతూ, ఩ిండెి చఴక్గహ లతేింఙేఴతు ఩ేస్ ఩ేమ కనానడె. ఴాఴసహమ
షింఫింధ ఩మివభ
ీ లు ఎక్ుకఴగహ ఉిండేవి. తాడి఩తిా, ఆదో తు, గుతిత , విన఼కొిండ నఽలు ఩మివభ
ీ క్ు
n
కైిందాాలుగహ ఉిండేవి. క్లింకహమీ ఴషత ీ ఩మివభ
ీ క్౅డా ఴాదిధ ఙెిందిింది. క్యౄనలు, గుతిత ,
.i
అనింత఩ుయిం తృహాింతాలోి ఴజయాలు అధిక్ింగహ దొ మికైవి. ఴజాక్యౄర్ గన఼లు ఩ాళ఺దధ ి ఙెిందాభ.
నకిలీ ఴజయాలు తమరయఴుతేననటట
ి ఫామోోసహ మహఱహడె.
ep
గహీభరలోి జమిగై సహథతుక్ షింతల గుమిించి ఆభుక్త భరలాద ఩ేమ కింట ింది. రహాతృహయ కైిందాాల
గుమిించిసింవవిింవతి గీింథిం విఴమిసత ో ింది. విజమనగయింలో 300 ఒడమైఴులునానమతు అఫుదల్
యజయక్ మహఱహడె. మోటట఩లి మైఴు కోషిం కొిండవీడె, విజమనగయ మహజయాల భధా ఙాలర కహలిం
Pr
ఘయిణ జమిగిింది. తోదటి దేఴమహమలు మోటట఩లి తు ఆక్ీత౉ించి ధయమఱహషనిం (1416)
రేభింఙాడె. ఩ులకహట మైఴులో ఴింద఼, భుళ఺ి ింల ఴయత క్ రహణిజయాలు; ఎగుభతి, దిగుభతేల
t
గుమిించి ఫామోోసహ మహఱహడె. ట క్ు ఴయత క్ులు ఴెయునక్ింఅనే ఩న఼న ఙెలిింఙేరహయు.

నాడె కహలక్ట ఩ాభుఖ్ నౌకహ తుమహమణ కైిందాింగహ ఉిండేది. రహాతృహయ, రహణిజా
ar
కైిందాాలన఼ నక్యభులు అనేరహయు.

శూహంఘిక్ పరిస్఺ిత్ులు:
Sm
షభరజింలో ఫాాసమణులక్ు ఉననత సహథనిం ఉిండేది. డొ త౉ింగో ఩ేస్ ఙాతేయాయణ ఴాఴషథ

గుమిించి విఴమిింఙాడె. నాటి గహీతొణ జీఴనిం గుమిించి ఫామోోసహ మహఱహడె. ఫోక్త లు ఫోజనిం
త౉నహా ఏ ఇతయ ఩తూ ఙేమయతు మహఱహడె. క్ష్తిామ ళ఻త ల
ీ ు షతీషసగభనిం తృహటిింఙేరహయతు,
నయఫల ఆఙాయిం ఉిందతు ఩ేమ కనానడె. ముదధ ఖ్ైదీలన఼ ఎక్ుకఴగహ ఫల ఇఙేారహయతు, ఆమిథక్
ఴాతాాసహలు ఎక్ుకఴగహ ఉనానమతు, గహీతొణులు ఩ేదమిక్ిం అన఼బవిింఙేరహయతు, ఩ూమి గుడిళెలి ో
తుఴళ఺షత ఽ అయధ నగనింగహ ఉిండేరహయతు ఫామోోసహ తెలతృహడె. తోదటి దేఴమహమల కహలింలో
ఴచిాన తుకోలోడీ కహింటే విజమనగయిం చ఼టటటకొలత, అిందచిందాలన఼; దీతృహఴళి, నఴమహతిా

ఉతిరహలన఼ ఩ాజలు జయు఩ుక్ునే విధానిం గుమిించి మహఱహడె. మిండో దేఴమహమల కహలింలో
ఴచిాన అఫుదల్ యజయక్ విజమనగయిం లరింటి ఩టట ణిం ఩ా఩ించింలో భమక్కడా లేదతు
కితాత౅ఙాాడె. ఇక్కడ ఴజయాలన఼ మహవులుగహ తృో ళ఺ అబేమరహయతు ఩ేమ కనానడె. రేఱహా ఴాతిత ఩ెై
విధిించిన ఩న఼నల దాామహ షభక్౅మిన ఆదామరతున తృో లీస్ ఴాఴషథ క్ు జీతబతాాలుగహ
ఙెలిింఙేరహయతు తెలతృహడె. రేవాలన఼ యౄతృహజీరహళి అతు ఩఺లఙేరహయతు ఙెతృహ఩డె. రేట, క్ుళ఻త ,
n
భలి ముదధ ిం, తోలుఫొ భమలరట, షింగీతిం, నాటాిం, వీధి నాటక్ిం, మక్ష్గహనిం, చదయింగిం నాటి
.i
఩ాజల భుఖ్ా వినోదాలతు యజయక్ ఩ేమ కనానడె.
శ్రీక్ాశణ దేఴమహమల కహలింలో ఴచిాన డొ త౉ింగో ఩ేస్ ఙాతేయాయణ ఴాఴషథ, దేఴదాళ఻ విధానిం,
ఫాాసమణులు తుయాఴించిన ఇతయ ఴాతే
ep
త ల గుమిించి విఴమిింఙాడె. విజమనగమహతున మోమ్
఩టట ణింతో తృో లరాడె. అతడి కహలింలోనే ఴచిాన ఫామోోసహ క్౅డా నాటి సహింఘక్, భత
Pr
఩మిళ఺థతేలన఼ విఴమిింఙాడె. అచ఼ాతమహమల కహలింలో ఴచిాన నఽాతుజ షభరజింలో ఉనన
బూసహాభులు, ఩ాబుఴుల వాింగహయ ఩఺ామతాిం; సహింఘక్ ద఼మహఙామహల గుమిించి మహఱహడె.
విజమనగయ కహలింలో అద఼ుతింగహ ఙేళ఺న ఩ిండగ దషమహ. క్ాశణ మహమలు ఩ించభులు క్౅డా
t
దేఴుడి ఩ూజక్ు అయుులతు భరలదాషమి క్థలో ఩ేమ కనానడె. విజమనగయ కహలింలోనే

ar
తోదటిసహమిగహ ఩ించభ క్ులష఼థలు (భరల, భరదిగ, ఴలమ, చకికటి, ఩యమ) ఏమహ఩డాియు.

క్భమమి, క్ుభమమి, క్ింసహల, ఴడాింగి,
఩వుకహ఩యులన఼ తృహింఙాలులు లేదా ఩ింఙాననింరహయు అనేరహయు. నాటి షభరజింలో సహలెరహమితు
Sm
కైకోలులు అతూ, గహయడీ ఙేళేరహమితు వి఩ావినోద఼లు అతూ, ఴాఴసహమదాయులన఼ ఴక్కల లేదా

రెయి యల అతూ, ఩వుకహ఩యులన఼ క్ుయుఫలు, ఇదమన఼లు అతు ఩఺లఙేరహయు. రెైవుాలన఼
నక్యభులు అనేరహయు.
ఫసృఫాయాతాిం, క్నాావులకిం, ఴయవులకిం, షతీషసగభనిం లరింటి ఆఙామహలు ఎక్ుకఴగహ ఉిం

డేవి. మిండో దేఴమహమలు ఫాాసమణులతో క్నాాదాన విధానాతున అన఼షమిసత హభతు ఩ాతిజా ఙేభింఙా
డె. మహమలఆసహథనింలోతు అనేక్ ఴిందల భింది ళ఻త ల

ీ ు అతడితో షసగభనిం ఙేమడాతుకి ళ఺దధిం
అతు తుకోలో కహింటేమహఱహడె. బయత వఴింతో తృహటట ఫాయాన఼ ఩ూడిా఩ెటట ే ఆఙాయిం తెలుగురహమిలో ఉ
ననటట
ి నఽాతుజ మహఱహడె. క్ులక్టటటఫాటట
ి తృహటిించతు రహమి఩ెై షభమ ష఼ింక్ిం విధిింఙేరహయు.
స్ైనిక్, నాయయపహలన:
నాామ తుయాసణక్ు క్ీభఫదధ బైన నాామసహథనాలు లేఴనే ఙెతృహ఩ల. నాలుగు యకహల
n
నాామసహథనాలుననటట
ి ఩మహవయభరధవీమిం ఩ేమ కింట ింది. మహమలు అతేాననత
.i
నాామరధికహమి. కహతూ మహమలక్ు ఫద఼లు ఩ాధాతు నాామ తుయాసణ జమి఩ేరహడతు అఫుదల్ యజయక్
఩ేమ కనానడె. భహాభింతిా తిభమయుష఼క్ు ధయమ఩ాతితృహలక్ అనే త౅యుద఼ ఉిండేది. మహమలక్ు
నాామతుయాసణలో తోడ఩డే ఉదో ాగులన఼తృహాడిారహక్ుకలు అనేరహయు. నేయ తుయౄ఩ణక్ు దిఴా
఩మీక్ష్లు అభలోి ఉననటట
ep
ి తుకోలోడీ కహింటే మహఱహడె. గహీభింలో ఱహింతి బదాతలక్ు తలరమి,
షథ లరతుకి కహఴలరహయు, ఩యాతాయణా షమిసద఼ద తృహాింతాలోి తృహయెగహయుి ఫాధాత ఴఴింఙేరహయు.
Pr
ఆమగహిండాక్ు ఈనాభులు, తృహలెగహయి క్ు జయగీయి ు ఇఙేారహయు.
విజమనగయ ళెైనాింలో ళ఺దధ ళెైనాిం, కైజీత ళెైనాిం అనే మిండె ఫాగహలుిండేవి. ళ఺దధ ళెైనాిం఩ెై
అజభరభల఻కి క్ిందాఙాయఱహఖ్ ఉిండేది. మహమలు స ింతింగహ జీతిం ఇచిా తృో ల఺ింఙే ళెైనాిం కైజీత
t
ళెైనాిం. క్ిందాఙాయ ఱహఖ్క్ు ళేనా఩తి లేదా దళరహభ అధి఩తిగహ ఉిండేరహడె. ఇతడె

ar
భింతిాభిండలలో క్౅డా షబుాడె. భుళ఺ి ిం ళెైనాాలక్ు మహమలు ఈనాభులఙాాడతు ఩ెమిసట హ

మహఱహడె. ఇరేకహక్ుిండా అభయనామక్ ళెైనాిం క్౅డా ఉిండేది. ఇది బూసహాభా విధానాతున
తృో ల ఉింటటింది. ళెైతుక్ షహామరతుకి ఇఙేా బూత౉ లేదా దాతు఩ెై ఴఙేా
Sm
ఆదామరతున అభయభు అనేరహయు. అచ఼ాతమహమల కహలింలో ఆయు లక్ష్ల అభయ నామక్

ళెైనాిం ఉిండేదతు నఽాతుజ మహఱహడె. నౌకహ ఫలిం క్౅డా ఉిండేది. క్ాశణ దేఴమహమల కహలింలో
సో నోఴర్ మహష్హటోధి఩తి తిమోమజు నౌకహదళ఩తిగహ ఉననటట
ి తెలుసోత ింది. గోరహ ఆక్ీభణలో
తృో యుాగీష఼ రహమికి మహమల నౌకహఫలిం షహామిం ఙేళ఺ిందతు తౄహదర్ ఴమహస్ ఩ేమ కనానడె.
మహమరహచక్ిం చతేమిాద ద఼మహాలన఼ ఩ేమ కింట ింది. వతేాఴుల఩ెై మహళై
ి యురేా దింఫో ళి అనే
ముదధ ఩మిక్యిం ఉననటట

ి మహఱహడె. దాిందా ముదధ ిం, సహభు గమిడీలు ఉిండేవి.
మ్త్ పరిస్఺ిత్ులు:
విజమనగయ తృహలక్ులు రేదభరయా ఩ాతిష్హా఩నాఙాయా అనే త౅యుద఼ ధమిింఙాయు. మహజులు
ఴిందఽ భతాతేభరన఼లు అభన఩఩టికీ ఩యభత షసనాతున ఩ాదమిశింఙాయు. ళెైనాింలో అతున
భతాలరహమితూ ఙేయుాక్ునానయు. శ్రీయింగింలోతు రెైశణఴులు జైన఼లన఼ ఴింళ఺షత ఼ింటే
n
ఫుక్కమహమలు క్ల఩ించ఼క్ుతు రహమి భధా షింధి క్ుదిమహాడె. దేఴమహమలు జైన఼లక్ు,
భుళ఺ి ింలక్ు తృహాయథనా సౌక్మహాలు క్ల఩ింఙాడె. శ్రీఱైలింలోతు
.i
జైన఼లన఼ ఱహింతలింగ఩఩ ఴింళ఺షత ఼ింటే శ్రీక్ాశణ దేఴమహమలు రెలుగోటి గతు తిభరమనాముడితు
఩ిం఩఺ించి శక్షిింఙాడె. అళిమమహభమహమలు మహజధాతులోతు తేయక్రహడలో గోఴధన఼
ep
షభమతిింఙాడె. కహక్తీముల కహలింలో తృహాయింబబైన సహమయత భతిం మహమల కహలింలో తృో శణక్ు
నోచ఼క్ుింది. షింగభ ఴింశ్రములు కహలరభుఖ్ ఱైఴులు. రహమి క్ుల దెైఴిం వియౄతృహక్షుడె. క్ుల
గుయుఴు కిీమరవకిత ఆఙాయుాలు. సహమయత గుయు఩఻ఠబైన వాింగైమి తృహాఫలాిం తృ ిందిింది.
Pr
సమిసయమహమలు వాింగైమితు దమిశించి విదాాతీయుథలక్ు దానధమహమలు ఙేఱహడె. భరధరహఙాయుాలు
(ఫుక్కమహమల భింతిా), అతడి తభుమడె ఱహమణాఙాయుాలు రేదాలక్ు, షమాతేలక్ు ఫాష్హాలు
t
మహఱహయు. భరధరహఙాయుాలు క్యమ తొభరింష ఩దధ తితు ఩ునయుదధ మిించడాతుకి ఩ామతినింఙాడె.

ar
అతడె జైత౉తూమ నాామ భరలరవిషత య, మజా తింతా ష఼ధాతుధి అనే గీింథాలు యచిింఙాడె.
మిండో రెింక్ట఩తి మహమల ఆసహథనింలో ఩ాభుఖ్ అదెైాత ఩ాఴక్త
అభన అ఩఩మాదీక్షితేలు తుఴళ఺ింఙాడె.
Sm
సహభరనా ఩ాజలు భరతాిం ఱైఴ, రెైశణఴ భతాలన఼ ఆదమిింఙాయు. కహలరభుఖ్ ఱహఖ్క్ు

఩మిత౉త ఆదయణే ఉిండేది. దేఴమహమల కహలిం ఴయక్ు కిీమరవకిత క్ుల గుయుఴుగహ ఉనానడె.
సమిసయుతు సో దయుడెైన భరయ఩఩ భింతిా భరధఴభింతిాకి క్౅డా కిీమరవకిత ఩ిండితేడే గుయుఴు.
తేళైఴ ఴింవ తృహలనా కహలిం న఼ించి రెైశణఴిం మహజయదయణ తృ ిందిింది. భధాాఙాయుాలు ఆింధాదేవిం
఩యాటిించి గోదాఴమి తీయింలో ఱహాభఱహళ఺త ీ (నయసమితీయథ), ఱోబనబటటట (఩దమనాబతీయుథలు)లన఼
శశేాలుగహ ళ఻ాక్మిింఙాడె. భధాాఙాయుాల అనింతయిం దెైాత గుయు఩఻ఠహతున అలింక్మిించిింది

఩దమనాబ తీయుథలే. నయసమి తీయుథలు శ్రీక్౅యమిం కైిందాింగహ దెైాత భతాతున ఩ాఙాయిం ఙేఱహడె.
విజమనగయ కహలింలో ఩ాళ఺దధ దెైాతాఙాయుాలు భరతాిం రహాషతీయుథలే. సహళైఴ నయళ఺ింసృడి
గుయుఴు రహాష తీయుథలు. ఆింధాదేవింలో ఩ాఙాయబైన విశష్హటదెైాత శ్రీ రెైశణఴ ఱహఖ్ ఴడగల ఱహఖ్.
క్ాశణ మహమలు గోవిింద దేశక్ుడితు తొలగిించి తాతాఙాయుాలన఼ మహజగుయు ఩఻ఠింలో
తుమత౉ింఙాడె. ఴలి ఫాఙాయుాలు శ్రీక్ాశణ దేఴమహమల ఆసహథనాతున షిందమిశింఙాడె.
n
అళిమమహభమహమల గుయుఴు క్౅డా తాతాఙాయుాలే. దొ డిమరఙాయా అ఩఩మా దీక్షితేలన఼
.i
ఒడిించి ఱైఴక్షైతాబైన చిదింఫయింలో గోవిిందమహజసహాత౉ ఩ూజోతిరహలు తుయాఴింఙాడె.
శ్రీయింగమహమల గుయుఴు తియుభల తాతాఙాయుాలు. మిండో రెింక్ట఩తి కహలిం న఼ించి ఱహషనాలోి
వియౄతృహక్షుతు ఫద఼లు రేింక్టేవాయుడె ఩ాతాక్ష్భమరాడె. అతడి నాణేల఩ెై క్౅డా
ep
శ్రీరేింక్టేఱహమనభ: అనే లేఖ్నిం క్తు఩఺షత ఼ింది. తియు఩తి, శ్రీఱైలిం, అసో త౅లిం, శ్రీకహళసళ఺త నాటి
఩ాళ఺దధ దేరహమరలు. క్డ఩ జిలరిలోతు ఩ుశ఩గిమి ఴదద వాింగైమిసహమయత భఠ ఱహఖ్ ఏయ఩డిింది. సహమయత
Pr
భతష఼థలు ఩ింఙామతన దేఴతలక్ు క్ుభరయసహాత౉తు ఙేమిా శణామతా విధానాతున తృహటిించగహ,
భదాాఙాయుాడి ఴలి సన఼భింతేడి ఩ూజక్ు ఆదయణ ఩ెమిగిింది. భహామహశట ో న఼ించి విఠోఫా
ఆమహధన ఩ారేశించిింది. నఴమహతేాలోి జింతేఴులన఼ ఫల ఇసహతయతు ఩ేస్ ఩ేమ కనానడె.
t
మహజధాతులో శఴమహతిా నాడె ళ఺డబకైకరహయతు, యథాతుక్ునన ఇన఼఩ గహలరలక్ు వీ఩ు చయమిం

ar
గుచిా రేలరడేరహయతు తుకోలోడీ కహింటి మహఱహడె. తియు఩తి కొిండక్ు రెళిి విింత తోక్కలు తోకైక
బక్ుతల గుమిించి తమిగ ఩఩ల భలి నన తన చిందాఫాన఼ చమితా గీింథింలో ఩ేమ కనానడె. అయవీటి
Sm
ఴింవష఼థల కహలింలో మహఫర్ట డినోత౅ల అనే ఇటాలమన్ తతాఫో ధ సహాత౉గహ ఩ేయు భరయుాక్ుతు
కైషతఴ భత ఩ాఙాయిం ఙేఱహడె.
మహమల నాణేల఩ెై మహజు ఩ేయు లేదా త౅యుద఼ (క్ననడింలో భరతాబే) ఑క్రెై఩ు; ఎద఼ద,
ఏన఼గు, గదద గుయుతలు భమో రెై఩ు భుదిాింఙాయు. ఆలమ తృహాింగణ గోడల఩ెై గుయీిం ఩ాతిభ
ఎక్ుకఴగహ క్తు఩఺షత ఼ింది. విజమనగయ ఩టట ణిం తుమహమణాతుకి భుిందే తుమిమించిన ఩ింతృహఴతి
ఆలమిం వియౄతృహక్షుడికి అింకితిం ఙేఱహయు. దీతున తోదటి సమిసయమహమలు తుమిమించగహ దాతు
భుింద఼ యింగభిండ఩ింన఼ తన ఩టాటతేలేకహతుకి గుయుతగహ శ్రీక్ాశణ దేఴమహమలు తుమిమింఙాడె.

విదాయశూహరషవతాలు - క్ళలు:
అధికహయ ఫాశ షింషకాతిం అభన఩఩టికీ తెలుగు, తత౉ళ, క్ననడ ఫాశలక్ు తృహాధానాిం
ఇఙాాయు. వాింగైమి ఩఻ఠ గీింథాలమ అధి఩తి, క్వి అభన క్ాశణ బటటటక్ు ఈనాభులచిా మిండో
ఫుక్కమహమలు గౌయవిింఙాడె. తాళి తృహక్ అననభరఙాయుాలు తన కీయతనలన఼ మహగి మైక్ుల఩ెై మహళ఺
షయషాతీ గీింథాలమింలో బదా఩మిఙాడె.
n
.i
షంషకృత్ భాశుహ రచనలు
విదాాయణాసహాత౉ - ఐతమైమదీ఩఺క్, తెైతమైమదీ఩఺క్, ఩ించదశ, జీఴన఼మకిత విరేక్.
షింగీస. ep
భరధరహఙాయుాలు - ఩మహవయ భరధవీమిం, జైత౉తూమ నాామభరలర విషత య, షయాదయశన
ఱహమణుడె - రేదాయథ ఩ాకహశక్ (ధాతేఴాతిత ) (షతాాయథ ఩ాకహశక్ - సహాత౉ దమరనింద షయషాతి)

Pr
రెింక్టభుఖి - వులోతొభరింష (లింగహధామి - రేదాయథ తతా తుయణమిం)
రేదాింతదేశక్ుడె - తతాటీక్, తాత఩యా చిందిాక్, నాామ ళ఺దధ ాింజనిం, మరదరహబుాదమిం,
t
మహభరబుాదమిం.
రహాషతీయుథలు - తయకతాిండఴ, తాత఩యా చిందిాక్, నాామరభాతిం.
ar
మిండో దేఴమహమలు – భహానాటక్ ష఼ధాతుధి

Sm
గింగహదేవి – భధ఼మహవిజమిం
తియుభలర దేవి – ఴయదాింత౅కహ ఩మిణమిం
శ్రీక్ాశణ దేఴమహమలు – జయింఫఴతి ఩మిణమిం, భదాలసహ చమితా, ఉష్హ ఩మిణమిం, షక్ల క్థా
సహయషింగీసిం
లక్షీమధయుడె - షింగీత షఽమోాదమిం

యఘునాథమహమలు - షింగీత ష఼ధ
శ్రీక్ాశణ దేఴమహమలు ఆభుక్త భరలాద గీింథింలో గోదాదేవి, యింగనాథ఼ల ఩ేాభ గుమిించి
విఴమిించిింది. తియుభలరింఫ అచ఼ాతమహమలు, అతడి ఆసహథన నయత కి ఴయదాింత౅క్ భధా గల
఩ేాభ గుమిించి మహళ఺ింది.
తెలుగు భాశుహభిఴృదధధ :
n
తెలుగు ఫాష్హ చమితాలో విజమనగయ ముగిం షాయణముగిం. దేవఫాశలింద఼ తెలుగు లెషి అ
.i
తుశ్రీక్ాశణ దేఴమహమలు ఩ేమ కనానయు. శ్రీనాథ క్విసహయాఫౌభుడె ఆింధారహణికి క్నకహతేలేక్ిం ఙేభిం
ఙాడె. నాచనసో భుడె మిండో ఫుక్కమహమలఙే ఩ింఙాక్లదినెనన఼ అగీహాయింగహ తృ ిందాడె. ఉతత య
సమిఴింవిం గీింథాతునయచిించి సమిసయ దేఴుడికి అింకితిం ఇఙాాడె. ఉదమగిమి తృహలక్ుడె ఩ూష
ep
తృహటి ఫషఴమహజుక్ు, దఽఫగుింటనామహమణ క్వి తన ఩ించతింతాాతున అింకితిం ఙేఱహడె. దగుా఩లి
ద఼గా నన - నచికైతోతృహఖ్రానిం; నింది భలి మ,ఘింట ళ఺ింగమల -
Pr
఩ాఫో ధ చిందోా దమిం గీింథాలు గింగనన భింతిాకి అింకితిం ఇఙాాయు. షింషకాత నాటకహతునతెలు
గు కహఴాింగహ యచిించిన తోదటి జింట క్ఴులు వీమై. ఩఺లిలభమిీ ఩఺నవీయబద఼ాడె జైత౉తూ ఫాయతిం,
వాింగహయఱహక్ుింతలిం గీింథాలన఼ యచిింఙాడె.
t
రహణి నామహణి అతు ఩లకిన ఩఺లిలభమి,ీ అననభరఙాయుాలు సహళైఴ నయళ఺ింసృడి కహలింరహయు.

ar
తృో ా లుగింటిఙెననభింతిా నాయళ఺ింస ఩ుమహణిం, ఫాలఫాయతిం, సౌయబ చమితా (మక్ష్గహనిం)లన఼ య

చిించి నయళ఺ింసృడె దగా యఅగీహామహద఼లు తృ ిందాడె.
Sm
'తెలుగులో ఩ాథభ మక్ష్గహనింగహ సౌయబ చమితా యచభతగహ ఙెననభింతిా ఆింధాసహఴతా చమితాలో

విశశా సహథనాతున అలింక్మిసత హయు' అతు ఆయుదా ఩ేమ కనానడె.
కొయవి గో఩మహజు – ళ఺ింహాషన దాాతాింశక్
అలి సహతు ఩ెదదన – సహామోచిశ భన఼షింబఴిం (భన఼ చమితా)
నింది తిభమన – తృహమిజయతా఩సయణిం
భరదమగహమి భలి న – మహజఱేఖ్య చమితా
ధఽయుటి – కహళహాళ఻త వాయ భసతమయిం, కహళసళ఻త వాయ వతక్ిం

఩఺ింగళి షఽయన – క్యయ఩ూమోణదమిం, మహఘఴ తృహిండవీమిం, ఩ాఫారహతీ ఩ాద఼ాభనిం
తెనాల మహభక్ాశే
ణ డె – తృహిండెయింగ భహాతమయిం
మహభమహజబూశణుడె – ఴష఼చమితా (అషలు఩ేయు బటటటభూమిత)
ఙేభక్౅మి రేింక్టక్వి – విజమవిలరషిం, సహయింగధయ చమితా
యఘునాధ నామక్ుడె – నలచమితా, సహవితీా చమితా
n
భుద఼ద ఩ళతు – మహధిక్ సహింతానభు
.i
ఎకహభా నాథ఼డె – ఩ాతా఩ చమితా
కహళే షయా఩఩ – ళ఺దవాయ
ేద చమితా
విజమయింగ ఙ కహకనాథ఼డె – భరఘ భహాతమయిం , శ్రీయింగ భహాతమయిం
ep
యఘనాథ తొిండభరన్ (఩ుద఼కోకట) - తృహయాతీ ఩మిణమిం అనే తెలుగు ఩ాఫింధాతున
యచిింఙాడె. ఇతడి ఆసహథనింలో ఉనన న఼ద఼యుతృహటి రెింక్నన - ఆింధాఫాష్హయణఴిం (తెలుగులో
Pr
఩ాథభకోవిం లేదా తుఘింటటఴు)న఼ యౄతృ ిందిింఙాడె. క్ళైరె వీయమహజు (బైషఽర్) భహా
ఫాయతాతున తెలుగు ఴచనింలో మహఱహడె.
విదాాయణా భసమిి తన షింగీతసహయిం గీింథింలో అనేక్ మహగహలన఼ విఴమిింఙాడె.
t
క్ాశణ మహమలు క్ాశణ అనే విదాాింష఼డి ఴదద వీణ నేయుాక్ునానడె. మహభమ భింతిా షయాబేయయ
ar
క్యయతుధి క్మహణటక్ షింగీతాతుకి రేదిం లరింటిది. వీణ ఩ాధాన రహభదాింగహ ఩ేమ ిందిింది.
వీయనయళ఺ింసృడి కహలరతుకై క్౅చి఩ూడి ఫాగఴతేలు తృహాచ఼యాింలోకి ఴఙాాయు.
Sm
వహషయు నిరహాణాలు - క్ళలు

ఆలమరల తుమహమణిం ఎక్ుకఴగహ జమిగిింది. ఙోళ, ఙాళైక్ా
ఱైలతు అన఼షమిింఙాయు. ఈ ఆలమరలన఼ ష఼విఱహల తృహాింగణిం
లోఎతత భన గో఩ుమహలతో తృహాకహమహల భధా గింతైయ విభరనా
లు, దేవీ ఆలమిం, యింగ క్యయాణ భిండతృహలతో షమహాింగ ష఼ిం
దయింగహయౄతృ ిందిింఙాయు. భిండతృహలు విఱహలింగహ ఉిండి షస
షా షత ింబ భిండతృహలుగహ ఩ాళ఺దధ ి ఙెిందాభ. ఩ింతృహఴతి ఆలమరతున తోదటిసమిసయమహమలు తు

మిమించి వియౄతృహక్షుడికి అింకితత౉ఴాగహ, శ్రీక్ాశణ దేఴమహమలు
ఈఆలమిం భుింద఼ యింగభిండ఩ిం తుమిమింఙాడె. సిం఩఺లో
సజయమహభరలమిం,విఠలసహాత౉ దేరహలమరలన఼ తుమిమింఙా
డె. సజయమహభరలమిం గోడ
ల఩ెై మహభరమణగహథలన఼ శ
n
లర఩లుగహ ఙెకహకయు. విఠలసహాత౉ ఆలమిం విజమనగయ రహష఼త
.i
తుమహమణాలోిభక్ుటామబైింది. దీనేన ష఩త షాయ భిండ఩ింఅింటా
యు. పెయా ౄషన్ ఈ ఆలమ గ ఩఩తనాతునతృ గిడాడె. దీతున మహమ
లు త౉యు఩ దిగిాజమమరతాలక్ు చిసనింగహ తుమిమింఙాడె. ఇిండో -
ep
ఇసహిత౉క్ ఱైలలో తుమిమించిన క్టట డిం'఩దమభసల్'. ఩టట ఩ుటేన఼గుల ఱహలలో క్౅డా ఇసహిత౉క్
రహష఼త ఩ాఫాఴిం క్తు఩఺షత ఼ింది.
t Pr
ar
Sm
SmartPrep.in
యూరో఩ియన్ల రాక – ఆంధ్ర దేశంలో ఆంగ్ల పాలన్
ఆంధర థేరహనికూ ప్హరచీన కహలం న఼ంచి అధేఔభంథి లృథేశీములు ఴఙేేయహయు. రహతయహసన఼ల

కహలంలో భోమణో ఴయత ఔ యహయప్హభహలు జభిగేలృ. భధయముఖంలో అయఫుులు, ఆధ఼నిఔ ముఖంలో
ఐభోప్హయహయు భనథేవంణో ఴయత ఔ యహణిజయయలు జభిప్హయు. 1453లో
n
తేయుశేులు కహనశూహటంట్ ధో఩ుల్ ఆఔరభుంఙాయు. థాంణో నఽతన
భాభహాల అధేేశణలో పాఖంగహ 1498, ఫే 17న ప్ో యుేగీష఼ ధాలృఔుడైన
.i
యహశూో ుడుగహభా శూౌత్ గహబ్రరబెల్ అధే ధౌఔలో కహలిఔట్ తీభహనిి ఙేభహడె.
ప్ో యుేగీష఼యహయు ణొలి శూహాఴభహనిి భచిలీ఩ట్ిం (1670)లో ఏభహీట్ు
ep
ఙేష఼ఔుధాియు. తభహేత డచిేయహయు యహన లిచ్చ్ట్న (Von
Lischotn) అధే డచ్ మాత్రరఔుడు భహతల ఴలల ఩రపాలృతఫై 1605 ధాట్ికూ భసమద్
Sm
ఔులీఔుతేబశుహ అన఼భత్రణో భచిలీ఩ట్ింలో నేట్ప్ో లి (ఔాశుహా జిలాల) నయశూహ఩ూర,

Pr ar
tP
re
భీభుని఩ట్ింలలో ఴయత ఔ శూహాఴభహలు ఏభహీట్ు ఙేష఼ఔుధాియు. 1610లో ఩ులికహట్లో రహవేత

p
ఴయత ఔ కేంథారనిి ధెలకొలాీయు. భసమద్ ఔులీఔుతేబశుహ డచిేయహభికూ ఴజయరల ఖన఼లనై సఔుున఼

t
ఔలిీంచడఫే కహఔుండా, శూ ంతంగహ ధాణేలు భుథిరంచ఼కోఴడానికూ అన఼భత్రంఙాడె.

ar
ఆంగేలములు 1611లో గోలబ ధౌఔలో ళి఩ీన ధామఔతేంలో ఴచిే భచిలీ఩ట్ింలో ణొలి ఴయత ఔ
శూహాఴభహనిి (1622) శూహాన఺ంఙాయు. గోలబ ధౌఔన఼ నభహా఩ుయం ఴదద ఉని భాధయహమప్హల ంలో
తమాయు ఙేరహయు. ఆంగేలములు ఩ులికహట్ (1621), ఆయుమఖం/ఆయమగహన, ధెలల ౅యు జిలాల
Sm
(1626); నిజయం఩ట్ిం, భీభుని఩ట్ిం (1632); లృరహక఩ట్ిం (1682), తూయుీ గోథాఴభి

జిలాల ఇంజయు/ఇంజీయ (1708) లలో ఴయత ఔ శూహాఴభహలు శూహాన఺ంఙాయు. 1632లో అఫుదలాల
ఔుతేబశుహ ఆంగేలముల యహయప్హభహనికూ గోలె న పభహమధా జయభీ ఙేరహడె.
భచిలీ఩ట్ిం కౌనిాల్ అధయక్షుడైన ఫ్హరనిాస్ డే 1639లో చందరగిభి ప్హలఔుడె భూడో

యెంఔట్఩త్రభహమల ఩రత్రనిధ఼ల ైన థాఫయల శూో దయులు (యెంఔట్఩ీ, యెంఔట్ాథిర) షశృమంణో

SmartPrep.in
ఙని఩ట్ింన఼ కొని 1640లో లబంట్ జయభిి కోట్న఼ నిభిమంఙాడె. థీనిి 1641లో ఆంగేలముల
తూయుీ తీయ శూహాఴభహలఔు భుకయ కేందరంగహ ఩రఔట్ింఙాయు. 1684లో భథారస్ నరల఺డన్సా
ఏభహీట్ుకహగహ, 1688లో నఖయప్హలఔ షంషా ఏయీడుంథి. ఩రంచియహయు సృలేాన అఫుదలాల
ఔుతేబశుహ అన఼భత్రణో భచిలీ఩ట్ింలో ణొలి ఴయత ఔ శూహాఴయం ఏభహీట్ు ఙేరహయు (1669).
ఫెలల ాంగ్-జోనడు-లిషట న అధే ఩రంచి లేధాని బీజయ఩ూర ష఼లాతన ఱేరకానలోఢీ న఼ంచి
యహలికొండా఩ుయం ప్హరంణానిి ప్ ందగహ అఔుడ ప్హండుఙేేభి నఖభహనిి నిభిమంఙాయు (ప్హరంకోబస్
n
భాభిటన). 1708లో మాధాం ఴదద శూహాఴభహనిి ఏభహీట్ు
.i
ఙేరహయు.
ఆంగ్ల - ప్రంచి సంఘరషణలు (కరాాటక యుదధాలు):
ఔభహాట్ఔ ప్హరంతంలోధే ఆంఖల , ఩రంచి ఴయత ఔ శూహాఴభహలు
(భథారస్, ప్హండుఙేేభి) ఉండట్ం ఴలల ఆ ప్హరంతంలో
జభిగిన గయషణలధే ఔభహాట్ఔ ముథాాలు అధాియు. ధాట్ి
ep
Sm
Pr ar
ఔభహాట్ఔ భహజదాని ఆభహుట్ు. ఈ ఩ట్ట ణఫే ఆంఖల , ఩రంచి షంగయషణలఔు కేందరశూా హనఫైంథి. యహభి
tP
re
p
భధయ 3 ముథాాలు జభిగహబ.

మొదటి కరాాటక యుదా ం (1740 - 1748):
t
ఐభోప్హలో ప్హరయంబఫైన ఆల఺టమ

ి ా యహయషతే ముదా ంలో ఇంఖల ండ్, ఫ్హరనస్ల జోఔయం ఴలల
ar
పాయతథేవంలో భండె ఔంనన్సల భధయ ముదా ం భృదల ైంథి. ధాట్ి ఩రంచి ఖఴయిర డఽనేల , ఆంఖల
ఖఴయిర నికోలస్ మోరా. డఽనేల భథారష఼నై థాడు ఙేల఺ ఆంగేలములన఼ ఒడుంఙాడె.
Sm
ఆంగేలములు ఔభహాట్ఔ నయహఫు అనేయుథీదనఔు ఩఺భహయద఼ ఙేమగహ, అతడె తన లైనయంణో

఩రంచియహభినై లైధాయనిి నడున఺ రహంతో మ ముదా ం (1746)లో ఩రంచియహభి ఙేత్రలో ఒట్భు
ధ ంథాడె. 1748లోఎక్స్లా చానల్ షంది థాేభహ ఆల఺టమ
ి ా యహయషతే ముదా ం భుగిల఺ంథి.
థాంణో భథారస్న఼ త్రభిగి ఇఙేేరహయు. కహన్స ఫ్హరనా అఫభికహలోని ల౅బస్ ఫరగ్న఼ ప్ ంథింథి.
రండో కరాాటక యుదా ం (1749 - 1753):

SmartPrep.in
ఈ ముథాానికూ కహయణం ళైదభహఫాద్, ఔభహాట్ఔ యహయషతే తగహథాలోల ఐభోప్హ ఔంనన్సల

జోఔయం. భుజపర జంగ్ (ళైదభహఫాద్), చంథాశూహళబ (ఔభహాట్ఔ)లన఼ ఩రంచియహయు ఫల఩యచగహ
ధాజర జంగ్, అనేయుథీదనలన఼ ఆంగేలములు ఫల఩భిఙాయు. ఔభహాట్ఔలో భృదట్ ఩రంచియహభి
షశృమంణో చంథాశూహళబ ఔభహాట్ఔ నయహఫుగహ నిమభుతేడైన఩ీట్ిక,ీ 1752లో భహఫరట కల వ్
దండత్రత ఆభహుట్ున఼ భుట్ట డుంచి అనేయుథీదన ఔుభాయుడె భసమథాలీని ఔభహాట్ఔ నయహఫుగహ
నిమభుంఙాడె. ఆభహుట్ు లౄయుడుగహ కల వ్ కీభత ి ఖడుంఙాడె. ఆలృధంగహ ఈ ముదా ం ఔభహాట్ఔలో
n
఩రంచియహభి ఩లుఔుఫడుని అంతం ఙేల఺ంథి. కహన్స ళైదభహఫాద్లో ఩రంచియహయు ధాజరజంగ్,
.i
భుజపరజంగ్ల సతయ అనంతయం షలాఫత్జంగ్న఼ నయహఫుగహ ఙేల఺ ఉతత య షభహుయులన఼
ప్ ంథాయు.
మూడో కరాాటక యుదా ం (1756 - 1763):
ep
ఐభోప్హలో ఇంఖల ండ్, ఫ్హరనస్ల భధయ ష఩త ఴయష షంగహరభం 1756లో భృదల ైంథి. పలితంగహ
పాయతథేవంలో ఔంనన్సల భధయ భూడో ఔభహాట్ఔ ముదా ం ఫ్హరయంబఫైంథి. ధాట్ి ఩రంచి ఖఴయియు
Sm
Pr ar
కౌంట్ డులాలి ళైదభహఫాద఼లో ఉని ఫుల఻ాని ఔభహాట్ఔఔు న఺లిన఺ంచగహ ఆంగేలములు చంద఼భిత

tP
re
p
ముదా ం (1758, డులంఫయు 7), భచిలీ఩ట్ిం ముథాాలోల (1759, ఏన఺రల్ 8) ఩రంచియహభిని

ఒడుంఙాయు. పలితంగహ షలాఫత్ జంగ్ ఆంగేలముల ఩క్షాన ఙేభి ఉతత య షభహుయులన఼
t
ఆంగేలములఔు ఇఙేేరహడె. ళైదభహఫాద్/ పాయతథేవంలో ఩రంచి ఆది఩ణాయనిి ఈ ముదా ం

ar
అంతం ఙేల఺ంథి.
బొ బ్బిలియుదా ం (1757 జన్వరి 24):

Sm
ఫుల఻ా షలశృణో లృజమనఖయ జభూంథాయు లృజమభహభభహజు ఫొ బ్రులినై ముథాానిి

఩రఔట్ింఙాడె. ఫొ బ్రులి జభూంథాయు యంగహభహఴు చనిప్ో గహ, అతడు భుతేరడె ణాండర
ప్హప్హభహముడె లృజమభహభభహజున఼ సతయ ఙేరహడె. తభహేత ఆనంద ఖజ఩త్ర లృజమనఖయ
జభూంథాయుగహ నిమభుతేడమాయడె. ఩రంచియహభిని ఴయత్రభేకూంచిన ఆనంద ఖజ఩త్ర భహఫరట కల వ్ఔు
షసఔభింఙాడె. 1758 చంద఼భిత ముదా ంలో ఆంగేలముల (ఫ్ో రె )ఔు షశృమం ఙేరహడె.

SmartPrep.in
చంద఼భిత ముదా ంలో ఒట్భు ఙంథిన ఩రంచి లేధాని కహనప్హలస్/ ఔలిల్ ఫ్హలక్ా. ఆనంద
ఖజ఩త్ర భలూల ఆంగేలములణో భహజభండుర లృశమంలో తగహథా ఩డున఩ీట్ికీ భహజీ ఔుథిభింథి.
కొండాయ/కోడెయ (1759) ముదా ంలో నథాద఩ుయం జభూంథాయున఼ ఆనంద ఖజ఩త్ర ఒడుంఙాడె.
1760లో ఆనంద ఖజ఩త్ర భశూచి యహయది శూో కూ భయణింఙాడె.
ఉత్త ర సరాారులు:
ధేట్ి కోశూహత జిలాలల ైన శీరకహఔుళం న఼ంచి ఩రకహవం ఴయఔు ఉని ప్హరంణానిి ఉతత య షభహుయులు
n
అధేయహయు. షలాఫత్జంగ్ లౄట్ిని భృదట్ ఩రంచియహభికూ (1754), తభహేత ఆంగేలములఔు (1759)
.i
ఇఙాేడె. కహన్స, అతడు శూో దయుడె నిజయం అలీ థానిి ఴయత్రభేకూషత ఽ ళైదభహఫాద్లో త్రయుఖుఫాట్ు
ఙేరహడె. గోథాఴభి ప్హరంత జభూంథాయులన఼ ఒడుంచి ఔ఩ీం ఴషఽలు ఙేరహడె. భశృభహశే
ట ి లణో
జభిన఺న ముదా ంలో ఆంగేలముల షశృమానిి కోభహడె. కహని, యహయు భూడో ఔభహాట్ఔ ముదా ంలో
ప్ ంథినట్ు
ep
ప్హల్ాంట్ునింద఼ ఴలల షశృమ఩డలేద఼. కహన్స ఆంగేలములు ఉతత య షభహుయులన఼
ల గహ భృగలు చఔరఴభిత భండో శుహ ఆలం (అలశృఫాద఼ షంది) న఼ంచి గోలె న పభహమధా
Sm
Pr ar
ప్ ంథాయు. అబన఩ీట్ికీ నిజయం అంగీఔభించఔప్ో ఴడంణో ద఼ఫాల఻ అబన కహండేరఖుల

tP
re
p
జోగి఩ంతేలున఼, ఆంఖల ఩రత్రనిది కహలిమాడ్న఼ ఩ంప్హయు.

పలితంగహ ఉతత య షభహుయులు ఆంఖల ముల అదికహయంలోకూ ఴఙాేబ. ఖుంట్ృయు భాతరం నిజయం
t
శూో దయుడె ఫశూహలత్ జంగ్ ఆదీనంలో ఉంథి. అతడు భయణం తభహేత 1788, లనట ంఫయు 18న
ar
ఔంనన్సకూ ఫదలాబంఙాడె. ఆంగేలములు జోగి఩ంతేలుఔు భహఴు ఫసదఽర బ్రయుద఼న఼ ఇఴేగహ

నిజయం అతడుని భహజభండుర భజుంథార/ నఽర ఱభిశూత హరగహ నిమభుంఙాడె.
Sm
దత్త మండలాలు:
ఔడ఩, ఔయౄిలు, ఫమలలభి, అనంత఩ుయం జిలాలలన఼ నిజయం అలీ 1800, అకోటఫయు 12న లైనయ
షసకహయ ఩దా త్రలో ఙేభినంద఼ఔుగహన఼ ఆంగేలములఔు దతత ం ఙేరహడె. అంద఼కే యహట్ిని దతత
భండలాలు అంట్ాయు. ఈ ప్హరంణాలు లృజమనఖయ శూహభాాజయంలో తభహేత భృఖలుల
ఆదీనంలో ఉండేలృ. లౄట్ిని ళైదర అలీ, ట్ి఩ుీ ష఼లాతన఼లు ఆఔరభుంఙాయు. చిఴభికూ ధాలుగో
ఫైషఽర ముదా ం తభహేత ళైదభహఫాద్ నిజయం ఆదీనంలోకూ ఴఙాేబ. ''ఈ ప్హరంణాలన఼

SmartPrep.in
ఆంగేలములఔు దతత ం ఙేమడం భంచిథి. థీనిఴలల నిజయం, ఆంగేలముల భధయ ఫైత్రర రహవేతం
కహఖలద఼" అని యెలలల఻ల యహయకాయనింఙాడె. (నిజయం అలీ 1798లోధే లైనయ షసకహయ ఩దా త్రలో
ఙేభహడె).
నెలల లరు, చిత్త
త రు జిలాలలు (1802):
భండో ఔభహాట్ఔ ముదా ం తభహేత ఈ ప్హరంణాలు భసమద్ అలీ ప్హలనలోకూ ఴఙాేబ.
ధాలుగో ఫైషఽర ముదా ంలో ఔభహాట్ఔ నయహఫు ట్ి఩ుీష఼లాతనఔు షశృమ఩డాెడధే ధె఩ంణో
n
ఆంగేలములు ఆ ప్హరంణాలనై దండత్రత ఆఔరభుంఙాయు. 1796లో భసమద్ అలీ, 1801లో అతడు
.i
ఔుభాయుడె ఉభాాభయణించడంణో ధెలల ౅యు, చితూ
త యు జిలాలలన఼ 1802లో ఆంఖల శూహభాాజయంలో
ఔలిన఺యేరహయు. ఈ లృధంగహ మాఴత్ ఆంధరథేవం ఆంగేలమ ప్హలనలోకూ యెలులప్ో బంథి. 1802లో
యెలలల఻ల ఉభమడు భథారస్ భహశుహటినిి ఏభహీట్ు ఙేరహడె.
కం఩్నీ పాలన్ - వయతిరేక తిరుగ్ుబాటల

ల :
ep
Sm
Pr ar
tP
ఆంగేలముల లృదాధాలఔు ఴయత్రభేఔంగహ ఆందారలోని జభూంథాయులు, భహమలల఻భలోని

re
p
ప్హల గహయుల అధేఔ త్రయుఖుఫాట్ు

ల ఙేరహయు. ఩రబుణాేనికూ జభూంథాయులు ఙలిల ంఙాలిాన శిష఼త
t
భృణాతలన఼ నేశుష అధేయహయు. నేశుషన఼ అదిఔంగహ నంచడం, శిష఼త ఴషఽలు ఩దా తేలు
ఔఠినంగహ ఉండట్ం, జభూంథాయుల యహయషతే తగహథాలోల ఆంగేలములు జోఔయం ఙేష఼కోఴడం
ar
లాంట్ి యహట్ిఴలల ఈ త్రయుఖుఫాట్ు

ల జభిగహబ. 1768 ధాట్ికూ ఖంజయం షభహుయులో ష఼భాయు 20
భంథి జభూంథాయులుధాియు. ఖుంషఽయు, ఩భహలకూభుడు జభూంథాయులు ఆంగేలములఔు
Sm
ఴయత్రభేఔంగహ త్రయుఖుఫాట్ు
ల ఙేరహయు. ఔంనన్స ఈ త్రయుఖుఫాట్ల న఼ అణిచియేల఺ంథి. లృజమనఖయం
జభూంథాయు చిన లృజమభహభభహజు ఫాలుడైనంద఼న ల఻ణాభహభభహజు థియహనగహ ఉంట్ృ
఩భిప్హలన ఙేరహడె. కహన్స, అతడు శూహేయాఫుథిా ని ఖభనించిన చిన లృజమభహభభహజు అతడుని
ణొలగింఙాడె. కహని ఆంగేలములఔు అదిఔ భృతత ంలో నేశుష ఫకహబ఩డాెడె (8 1/2 లక్షల
యౄప్హమలు). ఫకహబ ఙలిల ంచడానిి నిభహఔభించిన లృజమనఖయ జభూంథాయునై ఆంగేలములు
1793, ఆఖష఼టలో థాడు ఙేల఺ ఒడుంచి అతడుకూ ననష న (యౄ.1200) భంజూయు ఙేల఺ భచిలీ఩ట్ిం

SmartPrep.in
యెళలభని ఆథేశింఙాయు.
పదమనధభ యుదా ం (1794):
చిన లృజమభహభభహజు ఆంగేలముల ఆథేరహలన఼ దిఔుభించి లృరహక఩ట్ిం, భీభుని఩ట్ిం
భధయ ఉని ఩దమధాబం అధే గహరభంలో తలథాచ఼ఔుధాిడె. ఆంఖల లైధాయలు 1794, జుల ై 10న
జభిన఺న ఩దమధాబ ముదా ంలో చిన లృజమభహభభహజు భయణింఙాడె. అతడు ఔుభాయుడె
ధాభహమణఫాఫు 'భఔుుఴ' అధే గహరభంలో తలథాచ఼ఔుధాిడె.
n
అఔుడు గిభిజన఼లు ఆంఖల లైనయంణో ప్ో భహడట్ానికూ ల఺దా఩డగహ ఔంనన్స అతడుణో షంది ఙేష఼ఔుని
.i
లృజమనఖయం జభూంథాయుగహ నిమభుంచింథి. జయభిి యలాల్న఼ ఩రణేయఔ ఔభుశనరగహ
నిమభుంచింథి. గోథాఴభి షభహురలోని న఺ఠహ఩ుయం, నథాద఩ుయం, ప్ో లఴయం, భృఖలితేయుర
జభూంథాయులు, ఔాశుహా షభహుయులోని ఑ంగోలు, నిజయం఩ట్ిం జభూంథాయులు ఔ౅డా
పాలెగారల తిరుగ్ుబాటల
ల :
ep
త్రయుఖుఫాట్ు ఙేమగహ ఔంనన్స లైనయం యహట్ిని అణిచియేల఺ంథి.
Sm
Pr ar
భహమలల఻భ ప్హరంతంలోని 80 భంథి ప్హల గహయుల 1800లో ఆంగేలములనై త్రయుఖుఫాట్ు

tP
re
p
ఙేరహయు. తాభస్భధోర ఈ త్రయుఖుఫాట్ల న఼ షభయాంగహ అణచియేరహడె.

ఔయౄిలు ప్హల గహర నయల఺ంశృభడుె 1846లో కోబలఔుంట్ల లోని కజయధాన఼ కొలల గొట్ాటడె.
t
భుండల ప్హడె ఴదద ధోల్ట అధే ఆంఖల లేధాని నయల఺ంశృభడుె ని ఒడుంచగహ నిజయం షంశూహానంలోకూ
ar
ప్హభిప్ో మాడె. చిఴభికూ అతడుని ఩ట్ుటఔుని ఫళియంఖంగహ కోబలఔుంట్ల ఴదద ఉభితీరహయు. ఆథో ని
ప్హరంతంలో అనంత఩ీ/అంత఩ీ త్రయుఖుఫాట్ు ఩రమతిం ఙేరహడె. భధోర ఩ూభితగహ
Sm
త్రయుఖుఫాట్ల న఼ అణిచియేల఺ రహంత్ర బదరతలు ధెలకొలాీడె.

థధమస్ మనరర:
''఩రజయ షంక్షేభానికూ తభ జీలృణానిి దాయప్ో ల఺న ఔంనన్స అదికహయులోల
భధోర భుక఼యడె" అని యఫేషదత్ అధే చభితరకహయుడె యహయకాయనింఙాడె.
లైనిఔుడుగహ పాయతథేరహనికూ ఴచిేన భధోర ఫాభహభసల్ (లేలం) ప్హరంణానికూ
ల఺లృల్ అదికహభిగహ నిమభుతేడమాయడె. కనట న భీడ్ ఴదద ఩నిఙేషత ఽ

SmartPrep.in
భయెనఽయ లృదాధాలన఼ అధయమనం ఙేరహడె. అతడె యౄప్ ంథించిన భైణాేభీ ల఺థా ాంణాలన఼
భాయుీఙేల఺ భథారస్ నరల఺డన్సాలో భైణాేభీ ఩దా త్రని యౄప్ ంథింఙాడె. 1799లో షభహుయు జిలాలల
ఔల ఔటయుగహ, 1800లో దతత భండలాల ఩రదాన ఔల ఔటరగహ నిమభుతేడ,ై 1807 ఴయఔు
఩నిఙేరహడె. భధోర నియేథిఔన఼ యౄప్ ంథింఙాడె.
1820లో ధాయమషంగ అధయక్షుడుగహ త్రభిగి పాయతథేవం ఴఙాేడె. భథారస్ ఖఴయియుగహ
నిమభుతేడమాయడె. దతత భండలాలన఼ షందభిిషఽ
త 1827, జుల ై 6న ఩త్రత కొండ (ఔయౄిలు
n
జిలాల)లో ఔలభహ యహయది శూో కూ భయణింఙాడె. భహమలల఻భ ఩రజలు ఇతడుని భాండఴ ఋఱ఺ అని
.i
న఺లిఙేయహయు. ఆ ప్హరంత ఩రజలు తభ న఺లలలఔు భధోరల఩ీ అని నేయల ు నట్ుటఔుధేయహయు. బూభుశిష఼త
లృదాధాలు, యహట్ి ఩రపాఴం ఖుభించి భధోర ''ధేన఼ షందభిించిన ఩రత్ర షా లంలోనఽ నిభహవ,
నిషీాసలు త఩ీ భభేభూ ఔనిన఺ంచలేద఼" అని యహయకాయనింఙాడె.
కం఩్నీ - పాలనధ విధధన్ం: ep
ఔంనన్స ఉతత య షభహుయల న఼ భండె పాగహలుగహ లృబజించి లృరహక఩ట్ిం, భచిలీ఩ట్ిం
Sm
Pr ar
కేంథారలుగహ ఙేల఺ంథి. 1786లో భథారష఼లో ఫో రె ఆఫ్ భయెనఽయ ఏయీడు 1794లో యదద బయంథి.
tP
re
p
ఔల ఔటయల ఴయఴషా భృదల ైంథి. ఉతత య షభహుయులన఼ ఖంజయం, లృరహక఩ట్ిం, గోథాఴభి, ఔాశుహా,
ధెలల ౅యు అధే 5 జిలాలలుగహ లృబజింఙాయు. దతత భండలాలన఼ ఑కే జిలాలగహ ఙేల఺ అనంత఩ుయం
t
జిలాల కేందరంగహ ఏభహీట్ు ఙేరహయు. 1800లో తాభస్ భధోర దతత భండలాల ఩రదాన ఔల ఔటయుగహ
ar
నిమభుతేడమాయడె. 1808లో ఫమలలభి, ఔడ఩ జిలాలలుగహ లృబజన జభిగింథి. 1858లో

ఔయౄిలు, 1882లో అనంత఩ుయం, 1911లో చితూ
త యు జిలాలలు ఏయీడాెబ (఩ట్ాషుర అయహయుె
Sm
఩రకహయం చితూ
త యు జిలాల ఏయీడుంథి). జిలాల ఔల ఔటయలఔు ఉని ప్ో లీస్, ఫజిలేటట్
ి అదికహభహలన఼
కహయనయహలీస్ ణొలగింఙాడె. 1818 ధాట్ికూ జిలాల జడీి ల నిమాభఔం, ల఺లృల్, కూరభునల్ కోయుటలు
జిలాలశూహాబలో ఏభహీట్మాయబ. కూంథిశూా హబ కోయుటలన఼ షదర అభూనలు అని న఺లిఙేయహయు.
భయెనఽయ లృపాఖంలో రహవేత శిష఼త ఩దా త్ర, భైణాేభీ ఩దా త్ర, గహరభయహభీ/ భసలాేభీ ఩దా తేలన఼
఩రయేవనట్ాటయు. గహరభ఩దా త్ర ధెలల ౅యు షభహుయు ప్హరంతంలో అభలు ఙేరహయు. శిష఼త ఴషఽలు
అదికహయులన఼ లంఫాయె రా అధేయహయు. 1788లో షయౄుూట్ ఔభుట్ీ నియేథిఔ ఩రకహయం యేలం

SmartPrep.in
఩దా త్రని యద఼ద ఙేరహయు.

ఆరిిక, సాంఘిక మత్ పరిస్ిిత్ులు:
జభూంథాయులు, కౌలు భైతేలు అధే ఴభహాలు ఏయీడాెబ. భధయతయఖత్ర ఴయా ం
ఆలృయభలృంచింథి. భళిమలబుయదమం ఙోట్ు ఙేష఼ఔుంథి. అధేఔ శూహంఘిఔ ద఼భహఙాభహలన఼
నియౄమలింఙాయు. శూహంఘిఔ, భత షంషుయణ ఉదయభాలు ఫమలుథేభహబ. కైషతఴ భత
఩రఙాయంణోప్హట్ు లృథాయఴయఴషా లో భాయుీలు ఩రయేశింఙాబ. ఴయఴశూహమయంఖం యహణిజీయఔయణ
n
జభిగింథి. న్సట్ిప్హయుదల శూౌఔభహయలు అంతగహ ఔలిీంచఔప్ో ఴడం ఴలల ఔయఴుకహట్కహలు
.i
షంబలృంఙాబ. 1833లో ఖుంట్ృయులో డొ ఔుల ఔయఴు ఴచిేంథి. షర ఆయార కహట్న ఔాఱ఺ ఴలల
1847లో గోథాఴభి నథినై ధఴమేవేయం ఆనఔట్ట , ఔాశుహా నథినై ఩రకహవం ఫాయభేజీ (1853)
నిభిమతభమాయబ. థీనిి కహట్న శిశేయడైన కనట న ఒర నిభిమంఙాడె.
ఙేధేత, ఴషత ర ఩భివభ ep
ర లు 18ఴ వణాఫద ంలో అతేయని శూహాబలో ఉండేలృ. భచిలీ఩ట్ిం
ఔలంకహభీ, అదద ఔం ఴశూహతిలఔు ఩రల఺థా ి ఙంథింథి. ఏల౅యు - త్రయహచీలఔు, ధెలల ౅యు - యుభాళల ఔు;
Sm
Pr ar
ఔయౄిలు - ద఼఩ీట్ు
ల , ఔంఫళల ఔు ఩రల఺థా ి ఙంథాబ. భహమలల఻భలోని ఆథో ని, ఫమలలభి ఔ౅డా
tP
re
p
ఔుట్ీయ ఩భివభ
ర లఔు ఩రల఺థా ి ఙంథాబ. భచిలీ఩ట్ిం ఴదద డచిేయహభి ఙలిల ం఩ులణో ష఼భాయు
అబద఼యేల భంథి ఙేధేత ఩నియహయుండేయహయు. ఇంజయం (EG) ఴదద భండెయేల భంథి
t
ఙేధేతయహయు డచిేయహభికూ ఩నిఙేలేయహయు. ఆంగేలములఔు ఇంజయం ఴదద 700 భంథి ఙేధేత

ar
఩నియహయు ఉండేయహయు. ఫయం఩ుయం ఩ట్ుట, శీరకహఔుళం షనిని ఴశూహతిలఔు ఩రల఺థా ి ఙంథాబ. కహన్స
ఆంగేలముల యహయప్హయ లృదాధాల ఴలల ఆంధరథేవ ఔుట్ీయ ఙేధేత ఩భివభ
ర లు ధావనభమాయబ.
Sm
భగహాలనై భృతేభహభ అధే ఩న఼ి ఴషఽలు ఙేలేయహయు. లృరహక఩ట్ిం భేఴు న఼ంచి 7 లక్షల
యౄప్హమల ఴయఔు ఉని ఎఖుభతేలు 1830 ధాట్ికూ లక్ష యౄప్హమలఔు ఩డుప్ో మాబ.
భచిలీ఩ట్ిం న఼ంచి ఏడాథికూ 10 లక్షలుగహ ఉండే ఎఖుభతేలు 1834 ధాట్ికూ కేఴలం భూడె
యేల యౄప్హమలఔు ఩డుప్ో మాబ.
పలితంగహ అధేఔభంథి పాయతీమ ఙేధేత కహభిమఔులు శీరలంఔ, ఫభహమ, భాభిశస్ థేరహలఔు

ఴలషప్ో మాయు. ఆంగేలముల బూభుశిష఼త లృదాధాల ఴలల ఆంధరథేవ భైతేలు తీఴరంగహ

SmartPrep.in
నశట ప్ో మాయు. 'భుడతలదండె ఩ంట్లన఼ ధావనం ఙేల఺నట్ు

ల గహ, భైతేలన఼ భయెనఽయ
అదికహయులు త్రధేషత ఼ధాియు' అని ట్ఔుర అధే ఆంగేలముడె 1824లో నేభొుధాిడె. ''థో న఺డీకూ
ఖుభైన భైతేలు ఑కొుఔుయు ఑ఔుభహబ యేల఺ధా భనఫ఩ుీడో థేరహనిి ఴథిలిప్ో యహలిా ఴఙేేథి.
యహయు రహంత్ర షేయౄ఩ులు. యహభికూ భనం యుణ఩డు ఉధాిం" అని జయన ఫూ
ర స్ధోయటన అధే
ఆంగేలముడె ఫో రె ఆఫ్ ఔంట్రరల్ కహయయదభిిని ఩రశిింఙాడె. నయశూహ఩ుయం, కోయంగిల ఴదద
ధౌఔలన఼ నిభిమంఙేయహయు. నయశూహ఩ుయం ఴదద ఉని భాధయహమప్హల ంలో గోలబధౌఔ తమాభైంథి.
n
.i
కైషతఴ భుశనభీలు భత ఩రఙాయంణోప్హట్ు లృథాయయహయన఺త కూ ఔాఱ఺ ఙేరహబ.ముధెైట్ెడ్ ల౅థయన భుశ
న ఔాఱ఺ ఴలల 1842లో ఖుంట్ృయులో ఆంగోలయెభహిఔుయలర షఽుల్ (ఏల఻ కహలేజ్ 1885)న఼ శూహాన఺ం
ఙాయు. భచిలీ఩ట్ింలోధోఫుల్ ఔమలరహలన఼ శూహాన఺ంఙాయు.
ep
1852లో ధాట్ి ఔల ఔటర నందకోస్ట ఔాఱ఺ ఴలల కహకూధాడలో భుడుల్షఽుల్ (న఻ఆర కహలేజ్) శూహాన఺తఫైం
థి.
Sm
Pr
1856లోభచిలీ఩ట్ింలో రేశమయ రహల఺త ర శూహాన఺ంచిన షఽుల్ ళిందఽ కహలేజీగహ ఩భిణాభంఙంథిం
ar
tP
re
థి.
p
1857లో లృజమనఖయంలో శూహాన఺ంచిన భుడుల్షఽుల్ భశృభహజకహలేజీగహ భాభింథి. ల఺.న఺.ఫరరన,

t
మం.డు.కహంపఫెల్, ఔలిల్ ఫఔంజీ లాంట్ిఆంగేలములు ణలుఖు పాశుహభిఴాథిాకూ ఔాఱ఺ఙేరహయు. ష

ar
భేేమర జనయల్గహ ఩నిఙేల఺నకోలిన ఫఔంజీ కహఴలి శూో దయుల (ఫొ యరమయ, లక్షమమయ, యెంఔట్భహ
భశూహేభు)షశృమంణో గహరభ చభితరలు (కై఩఻మత్లు) లేఔభింఙాడె. ఐల఻ఎస్ ఉథో యగిబెైనకహంప
ఫెల్ ణలుఖుపాశఔు యహయఔయణం భహరహడె. ల఺.న఺.ఫరరన ణలుఖు -
Sm
ఇంగిలఱ఺ిగంట్ుఴున఼ తమాయుఙేమడఫే కహఔుండా, యేభన ఩థాయలన఼ 1817లోలేఔభించి 182

9లో అన఼ఴథించి ఩రచ఼భింఙాడె.
భాభుడు యెంఔమయ 1806లో ఆంధరథీన఺ఔ అధే నిగంట్ుఴున఼ భహరహడె. కహల్డ్యెల్ ఩ండుతేడె

థారలృడ పాశలఔు తేలధాతమఔ యహయఔయణం భహరహడె. లృరహక఩ట్ిం జభూంథార గోడే జగహాభహఴు
యేదలృదయలన్సి ధేభిేన ఩ండుతేడెగహ నేభొంథాడె. జయమన ఩ండుతేడైన ఫెంజిభన శేల్ి

SmartPrep.in
ఫెైబ్రల్న఼ ణలుఖులోకూ అన఼ఴథింఙాడె (1727). శీరభహం఩ూరలో ణలుఖు ఫెైబ్రల్ తమాభీలో

డచిేయహభికూ ష఼ఫాుభహముడె అధే ఫారసమణుడె ణోడీడాెడె. ఇతడె కైషతఴ భతం
ల఻ేఔభించి ఆనందభహఴుగహనేయు భాయుేఔుని లృరహక఩ట్ింలో భుశనభీ ప్హఠరహలన఼
శూహాన఺ంఙాడె. భంఖళగిభి ఆనందభహఴు అధే భభో ఴయకూత యేథాంత యశూహమనం అధే కైషతఴ
ఖరంతానిి యచింఙాడె.
భధ఼భైఔు ఴచిేన భహఫరట డుధోబ్రలీ ళిందఽషధాయల఺ యేశం ధభించి తతత వఫో దానందశూహేభు
n
అధే నేయుణో భత ఩రఙాయం ఙేరహడె. చితూ
త యు జిలాల ఩ుంఖనఽయు, ఖుంట్ృయు జిలాల
.i
఩఺యంగి఩ుయంలలో ఩రంచియహయు భత఩రఙాయ కేంథారలన఼ శూహాన఺ంఙాయు. లండన భుశనయహయు
లృరహక఩ట్ిం, బథారచలంలో భత఩రఙాయం ఙేరహయు. అఫభిఔన ల౅థయన భుశన ధామఔుడైన
భహఫరట్ధోఫుల్ 1841లో భచిలీ఩ట్ింలో ప్హఠరహలన఼ శూహాన఺ంఙాడె. ఖుంట్ృయు ల౅థయన
ep
భుశన ఩రదాన కేందరఫైంథి. ళైదభహఫాద్లో చభిే భుశన శూ లైట్ీయహయు (జధాధా భుశన)
఩రఙాయం ఙేరహయు. 'పాయత థేవంలో ఆంఖల లృదయ ఆవమం కైషతఴ జయాధానిి ఫో దించడఫే' అని
Sm
Pr ar
చాభల స్ గహరంట్ 1792లో నేభొుధాిడె.

tP
re
p
ఆంధ్రదేశం఩్ై పారిశ్ాామిక విపల వ పరఫావం:

18ఴ వణాఫద భండో పాఖంలో ఇంఖల ండ్లో ప్హరయంబఫైన ప్హభిరహరభుఔ లృ఩ల ఴం ఩ర఩ంచ
t
ఆభిాఔల఺ాత్రని ణాయుభాయు ఙేల఺ంథి. ఩భివభ

ర లోల మంణారలు ఩రయేశించడంణో చినితయశృ, ఔుట్ీయ
ar
఩భివభ
ర లు ఩తనభమాయబ.
యహయప్హయయహదం/భయుంట్ెైలిజమ పాయత ఆభిాఔ, యహయప్హయ యంగహలన఼ ధావనం ఙేల఺ంథి. భుడు

Sm
షయఔుల థో న఺డ,ీ భులు

ల లో తమాభైన ఇంఖల ండ్ ఴష఼తఴులఔు పాయత్ భాభుట్గహ భాభిప్ో బంథి.
కొంత ఆధ఼నికీఔయణ ఔ౅డా జభిగింథి. యయహణా, ప్హభిరహరభుఔ, షభాఙాయ యంగహలు కొంత అభిఴాథిా
ఙంథాబ. ధెలల ౅యు న఼ంచి అబరఔం, లృజమనఖయం న఼ంచి భాంఖన్సష఼ ఇంఖల ండ్ఔు ఎఖుభత్ర
ఙేలేయహయు. అధేఔ భేఴు ఩ట్ట ణాలు తభ ప్హరబయహనిి కోలోీమాబ.

SmartPrep.in
1857 స్ిపాయిల తిరుగ్ుబాటల పరఫావం:

1857 ల఺ప్హబల త్రయుఖుఫాట్ు ఩రపాఴం అట్ు
ఆంధర, ఇట్ు ళైదభహఫాద్ భహజయయలోల కొథిదగహ
ఔనిన఺షత ఼ంథి. ఩భహలకూభుడు ప్హరంతంలో దండలేన఼డె
(షఴయ జయత్ర), ఉబమ గోథాఴభి జిలాలలోల
కొయట్ృయు భునాబ అబన కోయుకొండ ష఼ఫాుభడుె , ఔడ఩లో ఱేక్ న఻ర శూహళబ (జిశృద్)
n
త్రయుఖుఫాట్ు
ల ఙేరహయు. ళైదభహఫాద్లోని భకహు భల఻ద఼లో భౌలీే ఇఫరళీం బ్రరట్ిషయహభికూ
.i
ఴయత్రభేఔంగహ ఩రఙాయం ఙేరహడె. బ్రట్ిష భల఺డన్సానై తేభేరఫాజ్కాన 1857 జుల ై 17న థాడు
ఙేరహడె. కహన్స ఆంఖల లైధాయదికహభి ఫేజర బ్రరక్ా థానిి అణిచియేరహడె. ధాట్ి బ్రరట్ిష భల఺డంట్
డేలృడ్షన తేభేరఫాజ్కానన఼ కహలిే చం఩గహ, కానఔు షసఔభించిన అలాలఴుథీదనఔు
ep
థీేప్హంతయయహష శిక్ష లృదింఙాయు. ఓయంగహఫాద్లో ఆంఖల లేధాని అఫుట్న఼ చం఩డానికూ
఩రమత్రించిన భూర ఩఺థా అలీకూ ఉభిశిక్ష లృదింఙాయు. ఇంకహ ఈ త్రయుఖుఫాట్ులో ప్హల్ాని
Sm
Pr ar
శుో భహ఩ూర, భుందభిా, కౌలాస్ జభూంథాయల న఼ అణిచియేరహయు. (శుో భహ఩ూర జభూంథార - భహజయ
tP
re
p
యెంఔట్఩ీమ ధామఔుడె.
కౌలాస్ జభూంథార - యంగహభహఴు, భుందభిా జభూంథార - భీభాభహఴు). 1857 త్రయుఖుఫాట్ున఼
t
అణచడంలో ణోడీడున ళైదభహఫాద్ నిజయం అఫ్ి లుథౌదలాఔు ఆంగేలములు శూహటర ఆఫ్ ఇండుమా
ar
అధే బ్రయుద఼ ఇఙాేయు. (ధోట్: ళైదభహఫాద్లో ల఺ప్హబల త్రయుఖుఫాట్ు అణిచియేల఺న ఆంఖల

లేధాని, భల఺డన్సా అదికహభి (భల఺డంట్) - ఔలిల్ డేలృడ్షన. తేభేరఫాజ్కాన, అలాలఴుథీదనలన఼
Sm
ఒడుంచిన ఆంఖల లేధాని ళచ్.జ.బ్రరక్ా) నయహబ తేభహబ అలీకానఔు శూహలారజంగ్ బ్రయుద఼న఼

ఇఙాేయు. భహయచఽర, ఉశూహమధాఫాద్లన఼ నిజయం త్రభిగి ఆంగేలముల న఼ంచి ప్ ంథాడె. 50
లక్షల యుణం యదద బయంథి. నిజయం శూ ంతంగహ ధాణేలు భుథిరంచ఼కోఴడం భృదలునట్ాటడె.
లృకోటభిమా భశృభహణి ఩రఔట్న, 1858 చట్ట ం ప్హలనలో అధేఔ భాయుీలు ణఙాేబ.
1870లో ఫేయో ఆభిాఔ లృకేంథీరఔయణన఼ ఩రయేవనట్ట గహ, 1882లో భి఩ీన శూహానిఔ షే఩భిప్హలధా
చట్ాటనిి ఩రయేవనట్ాటడె. ఆధాట్ి ఩రబుతే ప్హలధా ఴయఴశృభహలు, అదికహయుల దభహీనికూ

SmartPrep.in
షంఫందించిన అంరహలు భతేఔుభలిల నయల఺ంస ఔలృ యచించిన ఙని఩ుభి

లృలాషం అధే ఖరంథంలో ఉధాిబ.
ఆంగ్ల పాలన్ యుగ్ విశ్ేషాలు:
1871 - 72లో ఔడ఩ - ఔయౄిలు కహలుఴ (క.ల఺.కధాల్)న఼ ఩ూభిత ఙేరహయు. 1877లో
ఫకూంగ్శృం కహలుఴన఼ నిభిమంఙాయు. 1862లో ఩ుతూ
త యు - భేణిఖుంట్ భైలుభాయా ం యేరహయు.
నధాి నథినై 1860 ధాట్ికే ఆనఔట్ట నిభిమంఙాయు. 1873లో భహజభండుర ఩రబుతే ఔమలరహల,
n
1878 - 79లో లృరహక఩ట్ిం AVN ఔమలరహల, 1879లో ఫయం఩ుయం ఔలుల కోట్ ఔమలరహల, 1885లో
.i
ఖుంట్ృయు AC కహలేజీలు నిభిమంఙాయు. ఆంధరభీభుడె కోడు భహభూమభిత 1912లో ఇంఖల ండ్లో
ఔుల఻త ప్ో ట్ీలల ో ప్హల్ాధాియు. ఔలిముఖ అయుిన఼డుగహ నేభొంథిన ఎ.భహభభూభిత లృలులృదయలో
ప్హరలౄణయం షంప్హథింఙాయు.
ep
ఆథిబట్ల ధాభహమణథాష఼ - సభిఔతా న఺ణాభసృడుగహ, ఱేక్ ధాజర - ఫుయరఔతా
న఺ణాభసృడుగహ కాయత్ర గహంఙాయు. దక్షుణ పాయతథేవంలో ణొలి ధాట్ఔ షభాజంగహ నేభొంథిన
Sm
Pr ar
దారయహడ్ ధాట్ఔ షంషా లో ఫమలలభి భహగఴ నేభొంథిన నట్ుడె. 1912లో ణొలి దక్షుణాథి ల఺నిభా
tP
re
p
శృలు గబట్ీ తిబేట్ర (భథారస్)న఼ నిభిమంఙాయు. ఖూడఴలిల

భహభఫరసమం భాలన఺లల, భైతేబ్రడె ల఺నిభాలు నిభిమంఙాయు. లౄట్ిని నిభిమంచిన ఔంనన్స శూో తీ
t
న఺ఔేరా. ణొలి ణలుఖు భాష ఩త్రరఔ షతయదఽత (1835). థీనిి భథారస్ న఼ంచి ఫమలలభి
ar
కూరలట ఺మన భుశనభీ నడునేథి. 1902లో ఔాశుహా ఩త్రరఔన఼ కొండా యెంఔట్఩ీమయ, థాష఼
యెంఔట్ధాభహమణ ప్హరయంభింఙాయు. థీని భృదట్ి షంప్హదఔుడె కాశూహ ష఼ఫాుభహఴు. 1905
Sm
న఼ంచి భుట్ృిభి ఔాశుహాభహఴు షంప్హదఔుడుగహ ఉధాియు. ధేట్ి షంప్హదఔుడె న఺భహట్ల

యెంఔట్ేవేయుల (థిన఩త్రరఔ). 1909లో థేరోథాదయఔ కహశీధాథ఼ని ధాగేవేయభహఴు ఩ంతేలు
ఫొ ంఫాబ న఼ంచి ఆంధర఩త్రరఔ (యహయ఩త్రరఔ)న఼ నడుప్హయు. ఇథి 1914లో థిన఩త్రరఔ (భథారస్)గహ
భాభింథి. థేరోథాాయఔుడె అభాణాంజన ఫామన఼ తమాయు ఙేరహయు. 1924లో పాయత్ర అధే
యహయ఩త్రరఔన఼ ప్హరయంభింఙాయు.
1858లో ఔంనన్స ప్హలన అంతఫై బ్రరట్ిష శూహయేపరభ ఩రతయక్ష ప్హలన ప్హరయంబఫైంథి.

SmartPrep.in
లృకోటభిమా భశృభహణి ఩రఔట్న ఆశించిన ఩రయోజధాలన఼ ధెయయేయేలేద఼. కహఫట్ిట 1858 - 1885

భధయ కహలానిి ఙలిల ంచని యహగహాధాల కహలంగహ ఙ఩ీఴచ఼ే. 1875లో లోఔయంజని అధే ఩త్రరఔ
భైతేల ఩భిల఺ాత్ర శూహభాాజయ ప్హలనలో ఔంట్ే ఔంనన్స ప్హలనలోధే ఫయుగహా ఉండేదని నేభొుంథి.
1865 - 66లో ఖంజయం క్షాభం షంబలృంచింథి. ఇథే కహలంలో బ్రరట్ిషయహభికూ ఴయత్రభేఔంగహ యం఩,
భేఔ఩లిల త్రయుఖుఫాట్ు
ల జభిగహబ.
రంపా తిరుగ్ుబాటల (1879):
n
యం఩ గోథాఴభి జిలాలలోని ఙోడఴయం లృపాఖంలోని గహరభం. ఔంనన్స 1813లోధే శిష఼తఴషఽలు,
.i
రహంత్ర బదరతల కోషం భునాబథారన఼ నిమభుంచింథి. 1835లో భునాబథార
భహభబూ఩త్రథేవ్ భయణంణో అతడు ఔుభాభత న఼ భునాబథారగహ నిమభుంఙాయు. కహని
ep
1848లో భథారస్ ఩రబుతేం ఈఫన఼ ణొలగించి కొతత భునాబథాయున఼ నిమభుంచి చిఖుయు
఩న఼ి, భృదలు ఩న఼ి లాంట్ి ష఼ంకహలన఼ లృదించింథి. పలితంగహ ఩ులిఔంట్ శూహంఫమయ,
చందరమయ, తభమనిథొ య, అంఫుల్భడుె లాంట్ి ధామఔులు గిభిజన త్రయుఖుఫాట్ల ఔు ధామఔతేం
Sm
Pr ar
ఴళింఙాయు. చందరమయ అడె తీఖల ప్ో లీస్లేటశనన఼ తఖలఫెట్ట ాడె. షలృలిమన అధే ఆంఖల
tP
re
p
అదికహభి ఈ త్రయుఖుఫాట్ున఼ అణిచియేరహడె.

t
రేకపలిల తిరుగ్ుబాటల:
భేఔ఩లిల బథారచలం ణాల౅కహలో ఉంథి. ఇఔుడు ఩రజలు ప్ో డె ఴయఴశూహమం ఙేలేయహయు. లంట్రల్
ar
ప్హరలృనస్లోని ఈ ప్హరంణానిి 1874లో భథారస్ ప్హరలృనస్లో ఙేభిే అట్లౄ ఉతీతే

త ల
లృనియోఖంలో అధేఔ ఩న఼ిలు లృదించింథి. పలితంగహ 1879 జుల ై 10న అంఫుల్భడుె
Sm
ధామఔతేంలో ఴడె ఖూడం ప్ో లీస్లేటశననై థాడు ఙేరహయు. ఩రబుతేం ఈ త్రయుఖుఫాట్ున఼ ఔ౅డా
అణిచియేల఺ంథి.

SmartPrep.in
ఆంధ్రలో స఺మాజిక సంఘ సంసకరణోద్యమం
భాయతథేశ చభితరలో 19వ శణాఫదదతున భుఖ్య ముగంగ఺ నేభకొనవచఽు. ఈ క఺లంధాటికి పదయత

సభాజం భూఢ నభమక఺లణో, స఺ంఘిక దఽభ఺ఙాభ఺లణో ఉండేథ.ి 19వ శణాఫద ంలోధే ఎంణోభం
థిభుఖ్య సంఘ సంసొయత లు జతుమంఙాయు. భూఢాఙాభ఺లణో ఉనన సభాజాతున సంసొభించి ఩ర
n
జలోోఆధఽతుకతనఽ, జాతీమ పదయ఺లనఽ కలిగింఙాయు. అలాంటియ఺భిలో నేభకొనదగినయ఺యుభ఺జా
.i
భ఺మ్మమహన్‌భ఺య్, దమానంద సయసవతి. భ఺జాభ఺మ్మమహన్‌భ఺య్ 1828లోఫరహమసభాజాతున
స఺థన఻ంచి సంఘ సంసొయణకు శ్రీక఺యం చఽటదాడె. దమానంద సయసవతి 1875లో ఆయయ సభాజా
తున స఺థన఻ంఙాడె. ఈ భండె సంసథ ల ఩రపదవం ఆంధరథేశంనై తీవరంగ఺ఉండేథ.ి భూఢ విర఺వస఺లణో
ep
తుథారణఫైన ఆంధరజాతితు సంసొభించిన య఺భిలో కందఽక౅భివీభేశలింగం, యఘు఩తి యంకటయ
తనంధాముడె భుఖ్ఽయలు.
Pr
తొలి సంఘసంసకరత లు
ణొలి ఆంధర సంఘసంసొయత ఏనఽగుల వీర఺స఺ామి. ఆమన 19వ శణాఫద ం తృ఺రయంబంలో
t
భథారస్ సఽన఼రం కోయుాలో దఽఫదల఼గ఺ ఩తుఙేర఺డె. అస఩ిశయణా తుయౄమలనకు తృ఺టు఩డాాడె. అస఩ి

ar
శయతకు సమితేలలో ఎలాంటి ఆదాభ఺లు లేవధానడె. థేయ఺లమాలోో జభిగే అయథంలేతు

తంతేనఽ విభభిశంఙాడె.
Sm
ధల౅
ో యుకు ఙంథిన అనంతర఺మశ఺స్త఻త ి హభిజధోదధయణకు తృ఺టు఩డాాడె. హభిజనఽలకు థేయ఺లమ
఩రయేశం కలి఩ంఙాలతు ఩రఙాయం ఙేర఺డె.
గ఺జుల లక్ష్మీనరస్త఻ంహచెట్టి 'కరీలంట్' అధే ఩తిరకనఽ స఺థన఻ంచి థాతుథావభ఺ స఺ంఘిక సంసొయణల

నఽ ఩రఙాయం ఙేర఺డె. యటిాఙాకిభీతు యదఽద ఙేమాలతు కోభ఺డె.
విర఺ఖ్఩టనంలో పర఺వసఽత వంకట్రంగ఺చారయయలు ల఼త ీ ఩ునభివయ఺హం ర఺సత స
ీ భమతఫేనతు

SmartPrep.in
ఆదాభ఺లణో తుయౄన఻ంఙాడె.
స఺మినేని ముద్ఽు నరస్త఻ంహ 1862లో భ఺ల఻న 'ళితసాచతు' అధేగీంథంలో స఺ంఘిక సంసొయణ
ల ఆవశయకతనఽ ణలిమజేర఺డె. ల఼త ీ విదయకు కిఱ఻ ఙేర఺డె. ఫదలయవియ఺హలు, కధాయవులొం, వయభి
ఙాయం లాంటి దఽభ఺ఙాభ఺లనఽ ఖ్ండంఙాడె. క్షుదరశకుతలఆభ఺ధన, భాంతిరకుల, ణాంతిరకుల చయయ
లనఽ ఖ్ండంఙాడె.
n
కొమిలేశ్ార శ్రీనివ఺స ప఻ళ్తత ్ె ల఼త ీ విదయకోసం కిఱ఻ఙేర఺డె. ఫదలికల తృ఺ఠర఺లల స఺థ఩నకు యౄ.70 యే
లు ఇఙాుడె.
.i
ఆతమీరిలక్ష్మీనరస్త఻ంహం ఫరహమసభాజ ఩రపదయ఺తుకి లోధ,ై ల఼త ీ ఩ునభివయ఺హ సభాజంలో సబుయ
డై ఩రఙాయంఙేర఺డె. ఆమన వీభేశలింగం ఩ంతేలుకు గుయువు.
కంద్ఽకూరి వీరేశ్లింగం
ep
Pr
వీభేశలింగం ఆంధరథేశంలో సంసొయణల ముగ఺తుకి ముగ఩ుయుషేడమాయడె. ఆమన 184
8 ఏన఻రల్ 16న భ఺జభండరలో జతుమంఙాడె.
t
1869లో ఫటిరకుయలేషన అనంతయం కొయంగిలోఉతృ఺దాయముడగ఺, భ఺జభండరలో ల఼తుమర్ ణలు

గు ఩ండతేడగ఺ ఩తుఙేర఺డె. విథాయభిథ దశ నఽంఙేళేతేయ఺థాతున అలవయుచఽకుధానడె. విగీహ
ar
భ఺ధన, భూఢవిర఺వస఺లు, శకుధాలు, భంతరతంణారలనఽ ఖ్ండంఙాడె. ఫరహమ సభాజ ల఻థధ ాం

ణాలణో ఩రపదవితేడమాయడె.
Sm
స్త఼త ి విద్య:
ఆంధరథేశంలో వీభేశలింగం ల఼త ీ విదయకోసం తృ఺టు఩డాాడె.
1870 దశకంలో ఆంధరథేశంలోయలువడెతేనన ఩ుయుష఺యథ఩రథామతు, ఆంధరపదష఺ సంజీవతు అధే
఩తిరకలోో ల఼త ీ విదయ గుభించివియ఺దం ఙలభేగింథి. ఈ సందయభంలో వీభేశలింగం ల఼త ీ విదయనఽ సభభిథం
ఙాడె. తన ల఻థధ ాంత ఩రఙాయంకోసం వియేకవభిధతు అధే ఩తిరకనఽ 1874లో భ఺జభండరలో తృ఺రయంభిం
ఙాడె. తన ఆశమాలనఽఆచయణలో నట్ాందఽకు 1874 లనా ంఫయులో ధవమేశవయం వదద ఒక ఫదలి

SmartPrep.in
కల తృ఺ఠర఺లనఽస఺థన఻ంఙాడె. ఇథి ఆంధరథేశంలోధే ణొలి ఫదలికల తృ఺ఠర఺ల. ఆమన భ఺జభండర

లోతు ఇతూనస్్‌నేటలో 1881లో భభో ఫదలికల తృ఺ఠర఺లనఽ స఺థన఻ంఙాడె.హభిజనఽలకోసం తృ఺ఠర఺
లలు, ర఺ీమికులకోసంభ఺తిర తృ఺ఠర఺లలు స఺థన఻ంఙాడె.
వితంతు పునరిావ఺హాలు:
n
వీభేశలింగ఺తుకి ల఼త ీ జధోథధ ాయకుడగ఺ విరేషఖ్ాయతి లభించింథి. ఆమన 1874లో భథారసఽలోవితం
.i
తే ఩ునభివయ఺హ సంఘాతున స఺థన఻ంఙాడె.1875లో వితంతే ఩ునభివయ఺హలనఽ సభభిథసత ావిర఺
ఖ్఩టా ణయ఺ల఻ అబన ఩భ఺వసఽత యంకటయంగ఺ఙాయుయలు '఩ునభివయ఺హ సంగీహం' అధేగీంతాతున
భ఺ర఺డె. ఇథే సభమంలో వీభేశలింగం బ్రరటిష్ అదిక఺యుల, ఇతయుల భదద తేనఽక౅డగటదాడె.
ep
భ఺జభండర ఩రబుతవ కమార఺ల ఩రదాధాదిక఺భి ఇ.న఻.ఫట్్‌క఺ఫ్ వీభేశలింగ఺తుకి భదద తేణలితృ఺డె.
ఆమన భ఺జభండరలో 1878లో సంఘసంసొయణ సభాజాతున స఺థన఻ంఙాడె.
Pr
1879 ఆగసఽా 3న వీభేశలింగం వితంతే ఩ునభివయ఺హలనఽ సభభిథసత ా ఉ఩నయల఻ంఙాడె. అకోాఫ
యు 12నభభో ఉ఩ధాయసం ఇఙాుడె. సం఩రథామయ఺దఽలు వీభేశలింగంనై పౌతికథాడకి ఩రమ
తినంచివిపలభమాయయు.
t
1880లో చలో ఩లిో ఫద఩మయ, ఫసవభ఺జు, గవభ఺ీజుల సహక఺యంణో వితంతే఩ునభివయ఺హ సం

ar
ఘాతున స఺థన఻ంఙాడె. వితంతేవులనఽ వియ఺హం ఙేసఽకుధే వయకుతల కోసంఅధేవషణ తృ఺రయంభింఙా

డె. ఒక వితంతేవు థొ భికింథి. ఆఫ నేయు ల఼తభమ.
1881 డలంఫయు 11నభ఺జభండరలో గోగులతృ఺టి శ్రీభ఺భులుణో ల఼తభమ వియ఺హం జభిగింథి. ఇ
Sm
థి వీభేశలింగం జభిన఻ంచినణొలి వితంతే వియ఺హం. డలంఫయు 15న యతనభమ అధే వితంతేవు

నఽ భ఺చయో భ఺భచందరమయనలుో ఙేసఽకుధానడె. ఇథి థివతీమ వితంతే వియ఺హం.
1892 ధాటికి వీభేశలింగం ఇయయై వితంతేవియ఺హలనఽ జభిన఻ంఙాడె. నైడా భ఺భకిషణ మయ అధే
క఺కిధాడ య఺యతృ఺భి వీభేశలింగ఺తుకి ఆభిథకసహమం ఙేర఺డె. వీభేశలింగం 1897లో భథారసఽలో,
1905లో భ఺జభండరలో వితంతే శయణాలమాలనఽ స఺థన఻ంఙాడె.

SmartPrep.in
1883లో ల఼త ల
ీ కోసం ఩రణేయకంగ఺ 'సతీళితఫో దితు' అధేభాస఩తిరకనఽ తృ఺రయంభింఙాడె. ఆమన క఺
యయకలాతృ఺లు, య఺యత లు థేశంలోతు వివిధ తృ఺రంణాలకుయ఺యన఻ంఙాబ.
భహథేవ గోవిందయనడే, ఈశవయచందర విథాయస఺గర్, చంథారయొర్, భహభిష డ.క. క఺భేవ లాంటి

సంఘసంసొయత లు వీభేశలింగం లేవలనఽ కొతుమాడాయు. ఆమన నేయు విథేర఺లోో క౅డా
య఺యన఻ంచింథి. బ్రరటన థేశసఽతభ఺ల ైన భాతుంగ్ అధే మువతి వీభేశలింగం స఺థన఻ంచిన వితంతే
శయణాలమాతుకి 50 తృ ండెో ఙంథేలా వీలుధాభాలో భ఺ల఻నటిాంథి. వీభేశలింగం లేవలకు ఫచిు
n
఩రబుతవం 1893లో భ఺వు ఫహదార్ బ్రయుదఽ ఩రథానం ఙేల఻ంథి. భథారసఽలో 1898లో పదయత
.i
సంఘ సంసొయణ సబకు అధయక్షత వళించి అతేయననతఫన
ై గౌయయ఺తున తృ ంథాడె. ఈ సబలో
భహథేవ గోవింద యనడే, వీభేశలింగ఺తున ద్క్ష్ిణ భారత ఈశ్ారచంద్ర విద్ాయస఺గరయడిగ఺
అభివభిణంఙాడె.
ep
1905 డలంఫయు 15న వీభేశలింగం ణానఽ స఺థన఻ంచిన వివిధ సంసథ ల తుయవహణకోసం 'ళితక఺భిణి
సభాజం' అధే కేందర సంసథ నఽ స఺థన఻ంచి తన మావథాల఻త తు ఆ సంసథ నేయునభ఺ర఺డె.
Pr
ఉథయ యగుల అవితూతి, థేవథాల఼ ఩దధ తేలనై వీభేశలింగం ధవజఫణాతడె. యేశయలనఽ, పోగం ల఼త ల
ీ
నఽఉననత వభ఺ాలయ఺యు, ధనవంతేలు ఉంచఽకోవడం గౌయవంగ఺ పదవింఙేయ఺యు. వీభి గిహలోోధే
t
అదిక఺య, అనదిక఺య తుయణమాలు క౅డా జభిగేవి. అదిక఺యుల తుయణమాలు తభకు అనఽక౅లంగ఺

ఉండేందఽకు కొంతభంథి ఈ థేవథాల఼లనఽ స఺ధనంగ఺ య఺డెకుధేయ఺యు. వియ఺హలు, ఇతయఉతస
ar
య఺ల సందభ఺భలోో థేవథాల఼లు, పోగంయ఺భిణో ధాటయం ఙేబంఙేయ఺యు. థేవథాల఼ ఩దధ తి ధైతికవిలు

వలనఽ థిగజాభేుథిగ఺ ఉందతు పదవించి వీభేశలింగం తీవరంగ఺ వయతిభేకింఙాడె. అవితూతి఩యుల ైన
Sm
అదిక఺యుల గుటుా ఫటా ఫమలు ఙేల఻, బయోణా఩ణాతున సిఱ఻ాంఙాడె. ఆమనఫమటనటిాన అవి

తూతికి బమ఩డ జిలాో భుతుసఫ్ ఆతమహతయ ఙేసఽకుధానడె. యచబతగ఺వీభేశలింగం వీభేశలింగం
భ఺ల఻న 'భ఺జరేఖ్యచభిత'ర ణలుగులో మొదటి నవలగ఺ ఩రశంస తృ ంథింథి. చిననన఻లోల కోసం 'స
తయభ఺జా ఩ూయవథేశ మాతరలు','ఈసఫ్ కథలు' భ఺ర఺డె. కవుల చభిత,ర ర఺కుంతల ధాటక఺నఽయ఺
దం యచింఙాడె. గదయతికొన, గదయయ఺జమమ ఫరహమ, ముగకయత అధేబ్రయుదఽలుధానబ.

SmartPrep.in
రఘుపతి వంకట్రతనం నాయుడు

యఘు఩తి యంకటయతనం ధాముడె విథాయభిథగ఺ ఉనన఩ు఩డే ఫరహమ సభాజ ఩రపదయ఺తుకి
లోనమాయడె. 1885లో ఫరహమ సభాజంలో ఙేభి భథారసఽలో భననవ ఫుచుమయ ఩ంతేలు
క఺యయకీభాలోో తృ఺లగాధానడె. 1894లో భచిలీ఩టనం ధోఫుల్ కమార఺లలో తృ ర ఩సర్్‌గ఺ ఙేభిన
తభ఺వణే ఆమన సంఘసంసొయణ తృ఺రయంబఫైంథి.
n
1894,1895 సంవతసభ఺లోో విజమయ఺డ, భ఺జభండర, గుంటృయు, ఏల౅యు ఩టా ణాలోో ఫరహమ స
భాజ ఉదయభం, ల఻థధ ాంణాలనై ఩లుభాయుో఩రసంగింఙాడె. ఆ ఩రసంగ఺లోో సంఘవుథిధ , అధాథ ఉ
.i
దధ యణ భుఖ్య ఆశమాలుగ఺ ఆమనవివభింఙాడె. అస఩ిశయణా తుయౄమలన, భదయతృ఺న తుఱేధం,
థేవథాల఼ ఩దధ తి తుయ఺యణకు తృ఺టు఩డాాడె.
ep
1878లో వీభేశలింగం స఺థన఻ంచిన 'తృ఺రయథధా సభాజం' నేయుణోధే ధాముడెసంసొయణోదయభం నడ
చింథి. యంకటయతనం 1891లో స఺ంఘిక వుథిధ సంఘాతున స఺థన఻ంఙాడె. ఈసంఘంలో ఙేభిన స
బుయలు ధభ఺మతున తృ఺టిసత ఺భతు, ఩భివుదధ ంగ఺ ఉంటదభతు ఩రభాణం ఙేమాలి.
Pr
థేవథాల఼ ఩దధ తి తుయౄమలనకు యంకటయతనం తృ఺టు ఩డాాడె. థేవథాల఼ల నేయుణో య఺భితు
యేశయలుగ఺ భాభిున ళిందా సం఩రథామాతున అసళియంచఽకుధానడె. థేవథాల఼ల ధైతిక ఩తధా
t
తుకి
ar
సంఘం, భతఫే క఺యణభతు, ఈ భతం ఆమ్మథించిన తృ఺఩఩ంకిలాతున తేదభుటిాంఙాలతు

తృో భ఺డాడె. యేశయలు ఩డె఩ు వితిత నఽంచి ఫమటకు వచిు గౌయవ఩రదంగ఺ జీవింఙేలా అవక఺ర఺
లు కలి఩ంఙాడె. అధాథ ఫదలఫదలికలకు యక్షణ కలి఩ంచడం కోసం క఺కిధాడలో ఆమన అధాథ
Sm
ఫదలఫదలికల శయణాలమాతున స఺థన఻ంఙాడె. హభిజన ఫదలఫదలికల వసతి గిహతున క౅డా

తుభిమంఙాడె.
భహణామగ఺ందీ కంట్ భుంథే యంకటయతనం ధాముడె అస఩ిశయణా తుయ఺యణకు కిఱ఻ ఙేర఺డె.

హభిజన ఫదలికలనఽ నంచి విథాయఫుదఽధలు ధేభి఩ంచి, నలుో ళ్ో ై క౅డా జభిన఻ంఙాడె. ఈశవయుడకి,
భానవుడకి ఏ అంతయం లేతు విధంగ఺ ఆదాయతిమక, స఺ంఘిక ఉతృ఺సనలు జభిన఻, ఈశవయ బకితపద

SmartPrep.in
వం
నంతృ ంథింఙాడె. న఻ఠ఺఩ుయం భ఺జా ఆభిథక సహమంణో క఺కిధాడలో ఆంధర ఫరహమ మతృ఺సధాభంథిభ఺
తున, ఫరహమధయమ ఩రఙాభ఺తుకి తుదితు ధలకొలా఩డె.
ఆమన ధోఫుల్ కమార఺లనఽ వథిలి, ల఻కింథారఫదద్‌లోతు భహఫూబ్ కమార఺లలో, ఆ తయుయ఺త క఺
కిధాడలోతు న఻ఠ఺఩ుయం భ఺జా కమార఺లలో న఻రతుసతృ఺ల్్‌గ఺ ఩తుఙేల఻ ఉథయ యగ వియభణ తృ ంథాడె.
గురజాడ అప్఺ార఺వు
n
గుయజాడ అతృ఺఩భ఺వు పదషయేతత, పదవకవి. య఺యవహభిక పదషలో, ఩రజలకు అయథభబయయ భీతి
.i
లోతన యచనలు ఙేర఺డె. ఆమనకు థేవుడకంట్ భతుఱ఻ భుఖ్యం. భతంకంట్ సభాజం ఩రదా
నం. భుణాయలసభ఺లు, కధాయవులొం, ఩ూయణభమ మొదల ైన యచనలు ఙేర఺డె. కధాయవులొం అధే
స఺ంఘిక దఽభ఺ఙాభ఺తుకి అదద ం ఩టా డాతుకి సఽతుశితఫైన హసయంణో 'కధాయవులొం' ధాటకం
ep
భ఺ర఺డె. ఫదలయ వియ఺హలు అధే దఽభ఺ఙాయం ఎలాంటి పలిణాలతుసఽతంథయ ణలినేందఽకు '఩ుతత డఫొ
భమ ఩ూయణభమ' యచింఙాడె. ఆధాటి అస఩ిశయతనఽ యౄ఩ుభా఩డాతుకి ఆమన తన
Pr
భుణాయలసభ఺లులో సయవభానవ స పదరణారతున ణలిమ జేర఺డె. భతం నేయుణో భానవుడతు
తుయో క్షయం ఙేలే స఺ంఘిక వయవసథ నఽ దఽమయఫటదాడె. విగీహభ఺ధన, భూఢాఙాభ఺లు, గుడా
నభమక఺లనఽ విభభిశంఙాడె.
t
కొమర఺ీజు వంకట్ లక్ష్ీణర఺వు

ar
కొభభ఺ీజు యంకట లక్షమణభ఺వు ణలుగుయ఺భికి చభితర, ఩భిరోధనలు ఩భిచమం ఙేర఺డె.ణలుగు

లో చభిత,ర యైజా ాతుక గీంతాలు లేతు్‌కొయతనఽ తీయుడాతుకి భహమ దయభాతునతృ఺రయంభింఙాడె. ఆంధర
Sm
చభితర఩భిరోధక న఻ణాభహృడగ఺ ఩రల఻థధ ితృ ంథాడె. కరీ.శ.1900లో భునగ఺ల ఎలేాట్్‌లో థియ఺న్‌గ఺

ఙేభ఺డె.
1901లో ళైదభ఺ఫదద్‌లో 'శ్రీకిషణ థేవభ఺మాంధర పదష఺తులమం' గీంతాలమాతున ధలకొలా఩డె.
ణలుగు పదష్‌ల఻థతితు ఫయుగు఩యచడఫే థీతు లక్షయం. ఆధఽతుక విజాానర఺సత ీ యచనలనఽ
తృో ర తసళించడాతుకి ఆమన 1906లో 'విజాాన చంథిరక఺ గీంథభండలి' స఺థ఩నకు క఺యకుడమాయడె
. ఈ భండలి ఎధోన గీంతాలనఽ ఩రచఽభించింథి. బ్రరటిష్ ఎన్‌లైకో ోన఼డమా ఩దధ తిలో 'ఆంధరవిజాానస

SmartPrep.in
యవసవం' అధే గీంథయచనకు లక్షమణభ఺వు క఺యకుడమాయడె.

ఇథి భూడె పదగ఺లుగ఺, భండెయేల నేజీలణో యలువడంథి. పదయతీమ పదషలోో ఇథే మొదటి వి
జాాన సయవసవం.
గిడుగు వంకట్ ర఺మమూరిత
చిననమసాభి తయుయ఺త అడెగున ఩డతృో బన య఺యవహభిక పదషకు స఺ళితయంలో ఩టా ంక
ట్ా 'వచనం' విసత భింఙేందఽకు కిఱ఻ఙేల఻నయ఺డె గిడెగు యంకటభ఺భభూభిత. ణలుగు పదష఺య఺యన఻త కి
n
గ఺ీంతిక పదష ఆటంకం అతు య఺యవహభిక పదషో దయభం ఙే఩టదాడె.
.i
'ణలుగు' అధే ఩తిరకనఽ స఺థన఻ంచిగ఺ీంతిక పదష఺య఺దఽల య఺థాతున, ఩దధ తేలనఽ ఖ్ండంఙాడె. ఩
భ఺ోకిమిడ తృ఺రంతంలో జీవింఙేసవయుల పదషకు లిన఻లేదఽ. భ఺భభూభిత య఺భి సం఩రథామాలు, వయ
వహభ఺లనఽ ఩భిశ్రలించి, య఺టితుణలుగు లిన఻లో ఩రచఽభింఙాడె. సవయుల న఻లోలకు విథాయఫుదఽధ
ep
లు ధేభి఩ంచి అంటభ఺తుతనం తుయౄమలనకు కిఱ఻ఙేర఺డె.
t Pr
ar
Sm

SmartPrep.in
ఆంధ్ర దేశంలో స఺ంసకృతిక పునరుజ్జీ వనం
ఆంగల షంషకాతీ ఩రఫాఴంతో 19ఴ వతాఫద ంలో ఆంధరదేవంలో క౅డా శూహంషకాతిక

఩ునయుజ్జీ ఴన ఉదయభం/శూహంఘిక భతషంషకయణ ఉదయభం తృహరయంబబంది. దీతుకి ఆంగల విదాయ
విధానం, క్రైషతఴ మిశనమీలు, ఩తిరకలు, షంఘ షంషకయత ల కాల఺ ల ంటి అనేక కహయణాలు దో సదం
చేఱహభ. 1835లో విలిమం ఫంటింగ్ ఫాయతదేవంలో ఆంగల విదయన఼ ఩రరేవ఩ెటా ాడె. 1857
n
నాటికి భదారస్, కలకతాత, ఫ ంఫాభ వివవవిదాయలమ లన఼ ఆంగ్లలములు శూహా఩఺ంచాయు.
.i
తృహఱహాతయ ఫాఴనల ైన ఴేతేరహదం, భ నఴతారహదం, ఱహళ఻త మ
ీ దాక఩థం ల ంటివి అఴలోకనం
చేష఼కునన ఫాయతీములు, ఆంధ఼రలు శూహంఘిక ద఼మహచామహలు, భూఢ నభమకహల఩ెై తృో యు
ep
తృహరయంభంచాయు. 1805లో లండన్ మిశనమీ శూొ ళెైటీ జభమలభడెగు (కడ఩) కలందరంగ్హ,
1835లో అబమికహ ఫా఩఺ాస్ా షంఘం మహమలళ఻భ కలందరంగ్హ, 1841లో చమిా మిశన్ శూొ ళెైటీ
కాశుహా, గ్ోదాఴమి తృహరంతాలు కలందరంగ్హ విదాయరహయ఩఺త కి, భత ఩రచామహతుకి కాల఺చేమడం
Pr
తృహరయంభంచాభ. గ్ోళె఩ల్ మిశన్ కడ఩, కయౄనలు జిలల లోల కాల఺ చేళ఺ంది. మహజా
మహభమోసన్మహయ్, శూహవమి దమ నంద షయషవతి ల ంటి ఫాయతీములు తృహరయంభంచిన
t
శూహంఘిక, భత షంషకయణ ఉదయభం ఆంధ఼రలన఼ అమితంగ్హ ఩రఫావితం చేళ఺ంది. ఫరసమ

షభ జ కహయయకల తృహలకు... మహజభండర;ర ళ఺దధ ాంతాలకు-ఫా఩టల , ఆలోచనలకు-భచిలీ఩టనం
ar
కలందారలమ యభ. షతయ షంఴమిాతు (కంద఼క౅మి), ఴిందఽ మితౄహయమర్(భననఴ

ఫుచామయ఩ంతేలు), జనానా (మహమషం రంకట శిఴుడె) ల ంటి ఩తిరకలు
Sm
షంషకయణోదయభ తుకి ఎంతో ఩రచాయం గ్హవించాభ. ఆంధర ఩రకహశిక,

ష఼జన భనో ఉలల ళ఺తు, అభాత ఫో ధితు ల ంటి ఩తిరకలు క౅డా తోడా఩డాాభ. తొలి తెలుగు
఩తిరక షతయదఽతన఼ భదారస్ న఼ంచి ఫయలలమి క్రైషతఴ షంఘం 1835లో
రలుఴమించింది. ఴాతాతంతితు (1540), ఴయధభ న తయంగ్ిణి (1842), ఴితరహది(1862),
తతత వఫో ధితు (1864) ల ంటి ఩తిరకలు క౅డా భత ఩రచాయ దాక఩థంతోనే శూహా఩఺ంచాయు.

SmartPrep.in
1872లో ఉభ యంగనామకులు నాముడె షంతృహదకతవంలో

భచిలీ఩టనం న఼ంచి ఩ుయుశుహయా ఩రదామతు అనే ఩తిరక రలుఴడరంది.
1874లో కంద఼క౅మి వీమలవలింగం ఩ంతేలు విరేకఴమిాతు ఩తిరకన఼
శూహా఩఺ంచాయు. కొకొకండ రంకటయతనం తన ఆంధరఫాశుహ షంజ్జఴతు ఩తిరక దావమహ
కంద఼క౅మి ఫారహలన఼ విభమిశంచేరహయు.
దాతుకి అన఼ఫంధంగ్హ సషయఴమిాతు ఩తిరకన఼ తృహరయంభంచాయు. కంద఼క౅మి వీమలవలింగం
n
క౅డా శృషయ షంజ్జఴతు ఩తిరక (1876)న఼ తృహరయంభంచాయు. భఴియల విదాయభఴాదిధ కోషం
.i
వీమలవలింగం షతిఴిత ఫో ధితు ఩తిరకన఼ శూహా఩఺ంచగ్హ, భలల ది రంకటయతనం (1893), మహమషం
రంకట శిఴుడె (1894) కలిళ఺ తెలుగు జనానా఩తిరకన఼ తృహరయంభంచాయు.
1904లో వీమలవలింగం తెలుగు జనానా ఩తిరకకు షంతృహదకుడరగ్హ
ఉండరవిదేశీ నామీభణుల చమితరభు అనే రహయశూహతున ep
఩రచ఼మించాయు. అభుదిరత గరంథచింతాభణి అనే భ ష఩తిరకన఼ నల౅
ల యు
Pr
న఼ంచి క్. మహభకాశా మయ రలుఴమించాయు. 1891లో నాయ఩తి ష఼ఫాఫమహఴు
ఆధవయయంలో మహజభండరర న఼ంచి చింతాభణి ఩తిరక రలుఴడరంది.
చిలకభమిత మహభచందర విజమం,ఴేభలత, అసల యఫాభ నఴలలు
t
చింతాభణి ఩తిరకలో ఩రచ఼మితభమ యభ. 1902లో భచిలీ఩టనం

ar
న఼ంచి కొండా రంకట఩఩మయ కాశుహా ఩తిరకన఼ శూహా఩఺ంచగ్హ, అది 1905

న఼ంచి భుటృనమి కాశుహామహఴు షంతృహదకతవంలో కొనశూహగ్ింది. దేఱోదాధయక
Sm
కహశీనాథ఼తు నాగ్లవవయమహఴు ఩ంతేలు 1909లో ఫ ంఫాభ

కలందరంగ్హ ఆంధర఩తిరక (రహయ఩తిరక)న఼ తృహరయంభంచగ్హ, అది 1914 న఼ంచి భదారస్ కలందరంగ్హ
దిన఩తిరకగ్హ భ మింది. 1925లో భ డతృహటి సన఼భంతమహఴు
తృహరయంభంచిన గ్ోల్కండ ఩తిరక ష఼యఴయం ఩రతా఩మ్డరా షంతృహదకతవంలో కొనశూహగ్ింది.

SmartPrep.in
తొలి సంసకరత లు
ఆంధరదేవ షంషకయణ ఉదయభ తున వీమలవలింగం భుంద఼ ముగం,
వీమలవలింగం ముగంగ్హ ఴమీీకమిశూత హయు. ఫాయత శూహంషకాతిక ఩ునమివకహష
఩఺తాభసృడరగ్హ మహజామహభమోసన్మహయ్ ఩ేమ ందగ్హ, ఆంధరదేవ శూహంషకాతిక
఩ునమివకహష ఩఺తాభసృడరగ్హ కంద఼క౅మి కీమత ి గడరంచాయు. భదారస్ కోయుాలో
ద఼ఫాళ఻గ్హ ఩తుచేళ఺న ఏన఼గుల వీమహశూహవమి శూహంఘిక ద఼మహచామహలు, రహటి
n
కహయణాలు విఴమించాడె.కహశీమ తరలు అనే గరంథాతున యచించాడె.
.i
భదారస్లోతు ఴిందఽ లిటయమీ శూొ ళెైటీలో షబుయడరగ్హ ఉండేరహడె. రననలకంటి ష఼ఫాఫమహఴు ఫడర
఩ుషత కహలోల భ యు఩లు చేమడం దావమహ దేశీమ విదాయ లోతృహలన఼ షమిదిదద ాలతు, ఆంగల విదయన఼
ep
఩రరేవ఩ెటా ాలతు షఽచించాడె. మహజభండరరకి చెందిన శూహమినేతు భుద఼ద నయళ఺ంస
నాముడె ఴిత షఽచతు (1862) గరంథం మహళ఺ శూహంఘిక షంషకయణల ఆఴవయకతన఼
విఴమించాడె. కోభలేవవయ శీరతురహష ఩఺యల ్ల ళ఻త ీ విదాయరహయ఩఺త కి 70 రేల యౄతృహమలు విమహళంగ్హ
Pr
ఇచాాడె. నల౅
ల యు తృహరంతంలో క్. అనంతమహభఱహళ఺త ీ సమిజనోదధయణకు కాల఺ చేఱహడె.
విఱహఖ఩టానతుకి చెందిన ఩యఴష఼త రంకట యంగ్హచాయుయలు వితంతే విరేకం గరంథాతున మహళ఺ ళ఻త ీ
t
఩ునమివరహశృలు ఱహషత ష
ీ భమతబేనతు రహదించాడె. గ్హజుల లక్ష్మమనయష఼ ళెటా ి భదారస్ నేటివ్
ar
అశూో ళ఺భేశన్ షంషా న఼ 1852, జనఴమి 26న శూహా఩఺ంచడబే కహకుండా, తన కిరళెంట్

఩తిరక దావమహ శూహంఘిక, మహజకీమ చెైతనాయతుకి కాల఺చేఱహడె. రేదాంతాచామి అనే విదాయఱహఖ
ఉదో యగ్ి ఫాలయ విరహశృలన఼ తులేధిషత ఽ, ఴిందఽ విరహస విధానంలోతు లోతృహలన఼ షఴమిషత ఽ
Sm
ఱహషనాలు చేమ లతు ఩రబుతావతుకి విననవించాడె. తలల ఩రగడ ష఼ఫాఫమహఴు ఆంధర తృహరంతంలో
దిఴయ జాాన షభ జ ళ఺దధ ాంతాలు ఩రచాయం చేమడబే కహకుండా కలనల్ ఆల కట్న఼ ఆంధరకు
ఆశృవతుంచి ఉదయభ తున విషత మిం఩జలఱహడె. గ్హజుల లక్ష్మమనయష఼ళెటా ి రటిాచాకిమీ తుయౄమలనకు
కాల఺చేఱహయు. ఆతమమమి లక్ష్మమనయళ఺ంసం ళ఻త ల
ీ ఩ునమివరహస షభ జంలో షబుయడరగ్హ చేమి
తృో మహడాడె.

SmartPrep.in
కందఽకూరి వీరేశలింగం (ఆంధ్ర వైతాళికుడు)

ఆంధర ఩ునమివకహష ఩఺తాభసృడె, దక్ష్రణ ఫాయత విదాయశూహగయుడె,
గదయ తికకనగ్హ ఩ేమ ందిన కంద఼క౅మి వీమలవలింగం ఩ంతేలు 1848, ఏ఩఺రల్
16న మహజభఴేందరఴయంలో ఩ుననభమ, ష఼ఫాఫమహముడె దం఩తేలకు
జతుమంచాయు. దఽళ఺ శూో భమ జులు ఴదద షంషకాత ఫాశన఼ అధయమనం
చేఱహయు. 12ఴ ఏట ఏడేళల మహజయలక్ష్రమ (ఫా఩భమ)తో విరహసం జమిగ్ింది.
n
1872లో కోయంగ్ి (తమ.గ్ో. జిలల ) ఆంగల తృహఠఱహలలో ఉతృహధాయముడరగ్హ చేమహయు.
.i
భూఢనభమకహలు, శూహంఘిక ద఼మహచామహలకు ఴయతిమలకంగ్హ తృో మహడాయు. ఫరసమ షభ జంలో చేమి
మహజభండరర కలందరంగ్హ షంఘ షంషకయణకు ఩ూన఼కునానయు. 1874లో ధఴయేవవయంలో తొలి
ఫాలికహ తృహఠఱహలన఼ శూహా఩఺ంచాయు. భదారస్లో షభయా యంగమయఱెటా ి న఼ంచి గదయ
భలల ది అచానన ఱహళ఺త తు

ep
తికకన త౅యుద఼న఼ తృొ ందాయు (1873). తొలి ఫాలికహ తృహఠఱహలకు తొలి ఩రధానోతృహధాయముడరగ్హ
ీ తుమమించాయు. 1874లోవిరేకఴమిాతు భ ష఩తిరకన఼, దాతు
Pr
అన఼ఫంధంగ్హ 1876లో శృషయ షంజ్జఴతు఩తిరకన఼ తృహరయంభంచాయు. 1878లో మహజభండరరలో
షంఘ షంషకయణ షభ జం/ తృహరయానా షభ జాతున శూహా఩఺ంచాయు. ళ఻త ీ ఩ునమివరహసం
నాయమషభమతబే అతు ఩ేమ కంటృ 1879, ఆగష఼ా 3న మహజభండరరలో తొలి ఫఴియంగ
t
ఉ఩నాయషం చేఱహయు. 1880లో ళ఻త ీ ఩ునమివరహస షభ జాతున తృహరయంభంచాయు. 1881, డరళెంఫయు

ar
11న మహజభండరరలో తొలి వితంతే విరహశృతున జమి఩఺ంచాయు. ఴయుడె గ్ోకులతృహటు శీరమహభులు

కహగ్హ ఴధ఼ఴు గ్ౌయభమ. ఩ెండరల భంతారలు చదివింది తృహన఩కకం ఆనందాచాయుయలు. ఆమిాక
Sm
షశృమం అందించింది ఩ెైడా మహభకాశా మయ. 1881, డరళెంఫయు 15న మ్ండో వితంతే
఩ునమివరహసం జమి఩఺ంచాయు. ఴయుడె మహచయల మహభచందరమహఴు, ఴధ఼ఴు యతనభమ.
1882 అకోాఫయులో భూడో వితంతే విరహశృతున జమి఩఺ంచాయు.

1883లో షతిఴితఫో ధితు఩తిరకన఼ తృహరయంభంచాయు. 1891, జుల ై 29న మహజభండరర
న఼ంచి షతయషంఴమిాతు ఩తిరకన఼ తృహరయంభంచాయు. 1905లో షతయరహదితు ఩తిరక తృహరయంభంచాయు.
1874లో నయశూహ఩ుయం కలందరంగ్హ ఘజిమత్ అలీఖ న్ శూహా఩఺ంచిన విదవనన భనోసమిణి ఩తిరక

SmartPrep.in
1875లో విరేకఴమిాతులో విలీనబంది.చింతాభణి ఩తిరకకు క౅డా కంద఼క౅మి షంతృహదకుడరగ్హ

ఴయఴసమించాయు. 1897లో భదారష఼లో వితంతే వయణాలమ తున శూహా఩఺ంచాయు. ఆంగ్లలములు
1893లో మహఴు ఫసదఽర్ త౅యుద఼ ఩రదానం చేఱహయు. 1898లో భసదేఴ గ్ోవింద్ మ్నడే
భదారష఼లో జమిగ్ిన షంఘ షంషకయణ షభ రేవంలో
కంద఼క౅మితు దక్ష్రణ ఫాయత విదాయశూహగయుడె అనే త౅యుద఼తో షతకమించాయు. (ఫాయత దేవంలో
తొలి వితంతే విరహసం జమి఩఺ంచింది - ఈవవయ చందర విదాయశూహగయుడె). 1905లో మహజభండరరలో
n
వితంతే వయణాలమ తున శూహా఩఺ంచాయు.
.i
(నోట్: తొలి వితంతే వయణాలమ తున భదారస్ (1897)లో, మ్ండో ది మహజభండరర (1905)లో
శూహా఩఺ంచాయు). 1906, డరళెంఫయు 16న ఴితకహమిణి షభ జాతున మహజభండరరలో శూహా఩఺ంచి తన
మొతత ం ఆళ఺త తు ఆ షంషా కు చెందేల వీలునాభ మహఱహయు. కంద఼క౅మి 1919, బే 27న భదారష఼
(రేదవిల స్)లో భయణించాయు.
స఺హిత్య సేవ
ep
Pr
తెలుగు శూహఴితయంలో కంద఼క౅మి అనేక నఽతన ఩రకిరమలన఼
తృహరయంభంచాయు. తెలుగులో తొలి శూహంఘిక
నఴల మహజఱేఖయ చమితర(విరేక చందిరక) యచించాయు. దీతున అలీఴర్ గ్ోల్ా ళ఺మత్
t
యచన వికహర్ఆఫ్ రేకప఻ల్ా ఆధాయంగ్హ మహఱహయు. జోనాథన్ ళ఺వఫ్టా

ar
యచించిన గలీఴర్ టారరల్సఆధాయంగ్హ షతయమహజ ఩ూయవదేవ మ తరలు గరంథాతున

యచించాయు. ఆంధర కఴులచమితరం గరంథ యచన దావమహ శూహఴితయ చమితరకు శీరకహయం చ఼టాాయు.
Sm
కహలుదాష఼, లేకస్ళ఺పమర్ నాటకహలన఼ అన఼ఴదించాయు.
తియయ గ్ివదావన్ భశృషబ, భూల఺కహష఼య విజమం, ఴయఴశృయ ధయమఫో ధితు(఩఻ల డర్

నాటకం), ఩ెదదమయగ్హమి ఩ెలుల ల ంటి ఩రసషనాలు, నాటకహలు
యచించాయు.వికోామిమ భశృమహణి చమితర (1897), నాయద షయషవతి షంరహదభు, షతయఴతీచమితర
భు, చభతాకయ యతానఴలు ఫరసమవిరహసం (కనాయవులకం విభయశ నాటకం) ల ంటి యచనలు

SmartPrep.in
క౅డా చేఱహయు. ది కభ ండ్ ఆఫ్ క్మీర్స్కు అన఼రహదబేచభతాకయ యతానఴలు. ఆంగల కవి

లెమిటాన్ యచన డెయమనాన ఆధాయంగ్హమహగభంజిమి నాటకహతున యచించాయు. లెమిటాన్ భమ క
యచన ది మ్రఴల్సఅన఼రహదంగ్హ కయలయణ కల఩ఴలిల యచించాయు. కంద఼క౅మి అభనరహంధరకు ఆదిఫర
సమఅతు ఆయుదర (ఫాగఴతేల షదాశిఴ వంకయఱహళ఺త )ీ ఩ేమ కనగ్హ, చిలకభమిత ''తన దేసం గ్లసం,
కహలం, విదయ, ధనం ఩రజలకు అమి఩ంచిన ఘన఼డె కంద఼క౅మి" అతు ఩ేమ కనానయు.
రఘుపతి వంకటరత్నం నాయుడు (1862 - 1939)
n
1862లో భచిలీ఩టనంలో జతుమంచాయు. భదారస్ కిరళా ఺మన్
.i
కయలఱహలలో అబయళ఺ంచాయు. భననఴ ఫుచామయ ఩ంతేలు ఩ేరయణతో
1885లో ఫరసమషభ జంలో చేమహయు. ఆంధరలో ఫరసమషభ జాతున ఫాగ్హ
఩రచాయం చేఱహయు. 1891లో శూహంఘిక వుదిధ షంఘం (శూో శల్ ఩ూయమిటి
ep
అశూో ళ఺భేశన్ - SPA) శూహా఩఺ంచాయు. నోఫుల్ కయలఱహల (భచిలీ఩టనం),
భసఫూబ్ కయలఱహల (ళ఺కిందారఫాద్), ఩఺ఠహ఩ుయం మహజా కయలఱహలలోల (కహకినాడ) అధాయ఩కుడరగ్హ,
Pr
఩఺రతుసతృహల్గ్హ ఩తుచేఱహయు. కహకినాడలో ఆంధరఫరసమ మతృహషనా భందిమహతున శూహా఩఺ంచాయు. దేఴదాళ఺
ఴయఴషా యద఼ద కోషం కాల఺ చేఱహయు. (భతం ఆమోదించిన తృహ఩
఩ంకిలం). శూో శల్ మితౄహయమర్, పెలోఴయకర్,ఫరసమ ఩రకహశిక, ఩఻఩ుల్స పరండ్ ల ంటి ఩తిరకలు
t
నడరతృహయు. కహకినాడలో అనాథ, సమిజన ఫాలికల కోషం వయణాలమం, ఴషతి గాసం

ar
తుమిమంచాయు. ఫరసమమిష,అభనఴ శూో కరటీస్... ల ంటి త౅యుద఼లు తృొ ందాయు. విదాయయంగంలోతు కాల఺కి
ఆంగల ఩రబుతవం నైట్సృడ్ త౅యుద఼తో షతకమించింది. ఩ేద విదాయయుాల కోషం తన
Sm
గుయుఴుమిలల ర్ ఩ేమిట ఆంధర ఫరసమధయమ ఩రచాయక తుధి అనే ఒక తుధితు ఏమహ఩టు చేఱహయు.

SmartPrep.in
గురజాడ అప్఺ార఺వు
1861, నఴంఫయు 30న విఱహఖ జిలల , మహమఴయంలో జతుమంచాయు.
విజమనగయమహజు ఆనందగజ఩తి, మీనా భశృమహణీ ఴదద దిరహన్
(కహయయదమిశ)గ్హ ఩తుచేఱహయు. దేఴుడర కంటే భతుల఺, భతం కంటే షభ జం
఩రధానం అతు ఫావించేరహయు. షంఘ షంషకయణకు, దేవబకితకి తన శూహఴితయం
దావమహ ళేఴలు అందించాయు. 1896లో కనాయవులకం నాటకహతున యచించి
n
విజమనగయ మహజుకు అంకితం చేఱహయు. 1910లో భుతాయల షమహలు యచించాయు. ఈ గరంథంలోనే
.i
అనేక దేవబకిత గ్ీతాలు
ఉనానభ. దేవభంటే భటిాకహదో య్, దేవభున఼ ఩ేరమించ఼భనన,భంచి అననది భ ల అభతే
నేన఼ భ లనే అగుద఼న్ ల ంటి గ్ీతాలు
ep
యచించాయు.఩ుతత డరఫ భమ ఩ూయాభమ, కనయక, దిదద ఼ఫాటు (తొలి తెలుగు కథాతుక) ల ంటి యచనలు
చేఱహయు. 1913లో భదారస్ వివవవిదాయలమ ళెనేట్ బంఫయుగ్హ
Pr
తుమమితేలమ యయు. నఴముగ రైతాలుకుడె త౅యుద఼
తృొ ందాయు. అమితబనమితరహది, మితబన తీఴరరహదిగ్హ ఩ేమ ందాయు.
t
"ఆదిక఺లంలో తికకన , మధ్యక఺లంలో వేమన ,

ar
ఆధ్ఽనిక క఺లంలో గురజాడ తెలుగులో

మహాకవులు" - శ్రీశ్రీ
"గురజాడ రచనలన్నన నషటమైప్ో యినా ఒకక
Sm
దేశభకతత గీత్ం మిగిలినా చాలునఽ అత్డు పరపంచ కవులోో ఒక మహాకవిగ఺ రుజువు

క఺వడానికత" - శ్రీశ్రీ
"గురజాడ 1915లోనే చనిప్ో యినా 1915 త్ర఺ాతే జ్జవించడం ప్఺రరంభంచారు" -
దేవులపలిో కృషణశ఺స఻త ి

SmartPrep.in
"వీరేశలింగం మహాపురుషుడు , గిడుగు మహాపండిత్ుడు క఺గ఺ గురజాడ మహాకవి" -

నాయల రంకటేవవయమహఴు
"కొతత తమహతుకి గుయురఴయంటే గుయజాడ అతు నేనంటాన఼" - దావయథి
"తెలుగు ఩రజల షమాతి ఩థంలో అతృహ఩మహఴు షదా జ్జవిశూహతడె" - గ్ిడెగు ళ఻తా఩తి
n
కొమర఺ీజు వంకట లక్ష్మణర఺వు (1877 - 1923)
.i
1877లో కాశుహాజిలల , ఩ెన఼గంచితృో ర లులో జతుమంచాయు. నాగ఩ూర్లో
విదాయఫాయషం చేఱహయు. కలషమి, భమహఠహ ఩తిరకలోల రహయశూహలు మహఱహయు.
1898లో కంద఼క౅మి జనానా ఩తిరకలో క౅డా రహయశూహలు మహఱహయు.
ep
భునగ్హల ఎళేాట్లో దిరహన్గ్హ ఩తుచేఱహయు. భునగ్హల
మహజా నామతు రంకట యంగ్హమహఴు లక్ష్మణమహఴు కాల఺కి తోడా఩టు
Pr
అందించాయు. 1901లో మహవిచెటా ి యంగ్హమహఴు గాసంలో శీరకాశా దేఴమహమ ఆంధరఫాశుహ
తులమం (ఴైదమహఫాద్)న఼ శూహా఩఺ంచాయు. 1904లో సన఼భకొండలో
మహజమహజనమలందర ఆంధరఫాశుహ తులమం, ళ఺కిందారఫాద్ (1905)లో ఆంధర షంఴయాతూ
t
గరంథాలమ లు తుమిమంచాయు. 1906లో విజాాన చందిరకహ భండలితు శూహా఩఺ంచాయు. దీతుకి నామతు

ar
రంకట యంగ్హమహఴు, గ్హడరచెయల సమిషమోవతత భమహఴు, అమయదేఴయ కహయేవవయమహఴు షసకమించాయు.

ఈ భండలి ఩రచ఼మించిన కొతున గరంథాలు -జ్జఴఱహషత ంీ , కలమహ, భలేమిమ (ఆచంట లక్ష్మమ఩తి);
యశూహమన ఱహషత ంీ (వివవనాథ వయమ), ఆంధ఼రల చమితర (చిలుక౅మి వీయబదరమహఴు), అయాఱహషత ంీ
Sm
(కటా భంచి మహభలింగ్హమ్డరా), మహణిషంముకత (఩ేల ల ష఼ఫాఫమహఴు). ఫాయతదేవ ఫాశలోలక్లల

తొలి తృహరంతీమ ఫాశుహ (తెలుగు) విజాాన షయవశూహతున ఩రచ఼మించాయు. (ఇది 3 షం఩ూటాలు,
మ్ండెరేల ఩ేజ్జలోల ఉంది). 1916లో కొఴూవయులో ఆంధర శూహయషవత ఩మిశత్ శూహా఩కులోల కొభమహరజు
లక్ష్మణమహఴు ఒకయు. ఆంధర చమితర ఩మిఱోధక ఩఺తాభసృడరగ్హ ఩ేమ ందాయు. 1923, జుల ై 12న
కంద఼క౅మి వీమలవలింగం ఩ంతేలు భయణించిన అదే గది (భదారష఼)లో కొభమహరజు

SmartPrep.in
భయణించాయు.
"లక్ష్మణర఺వు ఒక వయకతత క఺దఽ ఒక సంసథ ". -కురగంటి స఼తార఺మయయ

ో జ్జవించిఉంటే తెనఽగు నేటి కంటే ఎంతో పరిపుషటమ,ై పటిషటమైఉండేది" -
"వ఺రు మరికొనేనళ్ల
విదాాన్ విశాం
గిడుగు వంకట ర఺మమూరిత (1862 - 1940)
n
గ్ిడెగు 1862లో గంజాం జిలల లో జతుమంచాయు. ఩మహలకిమిడరలో
.i
ఉతృహధాయముడరగ్హ చేమహయు. షఴయ ఫాశ అభఴాదిధకి కాల఺ చేఱహయు.
ఴయఴశృమిక ఫాశుో దయభ ఩఺తాభసృడరగ్హ ఩ేమ ందాయు. తెలుగు అనే
఩తిరకన఼ 1920లో తృహరయంభంచాయు. జమంతి మహభమయ ల ంటిరహయురహయు
తణుకులో జమిగ్ిన ఆంధర శూహఴితయ ఩మిశతే

ep
గ్ిడెగు఩ెై ధవజబతాతయు. గుయజాడ, ఩఺టుసదొ య ల ంటిరహయు గ్ిడెగున఼ షభమిాంచాయు. 1925లో
త షబలో ఴయఴశృమిక ఫాశన఼ షభమిాషత ఽ
Pr
ఉ఩నయళ఺ంచి షబ ఆమోదాతున తృొ ందాయు. షఴయ ఫాశ అభఴాదిధ కోషం చేళ఺న కాల఺కి భదారస్
఩రబుతవం మహఴూశూహఴబ్ త౅యుద఼న఼
ఇచిాంది. ఩ండరత త౅శకుకల ఫాశుహ ఫేశజంరహయశూహతున తెలుగు ఩తిరకలో ఩రచ఼మించాయు.
t
1913లో మొభమహండమ్ ఆతౄో మడయన్ తెలుగు ఩ేయుతో ఒక విననతృహతున భదారష఼ ఩రబుతావతుకి

ar
గ్ిడెగు షభమి఩ంచాయు.
దేశిమహజు ఩ెదఫా఩మయ:
26 ఏళల ఴమష఼లో భయణించిన షంఘ షంషకయత . కంద఼క౅మి వీమలవలింగం ఩ంతేలు
Sm
శిశేయడె. ఆడంఫమహలకు ఴయతిమలకంగ్హ ఉదయభం తుయవఴించాయు. ఫా఩టల తురహళ఺. Voice of

Truth ఩తిరక, ముఴకుల తృహరయానా షబ (YMPU) న఼ శూహా఩఺ంచాయు.

SmartPrep.in
జయంతి ర఺మయయ పంత్ులు:

తమయు఩గ్ోదాఴమి జిలల భుకలతవవయంలో జతుమంచాయు. ఩ండరతేడె,
ఱహషన ఩మిఱోధకుడె. ఩఺ఠహ఩ుయం మహజా కయలఱహలలో అధాయ఩కుడరగ్హ
఩తుచేఱహయు. 1911లో ఆంధర శూహఴితయ ఩మిశత్లు తృహరయంభంచాయు.
అభద఼రేల తాళ఩తర గరంథాలు ళేకమించి అధయమనం చేఱహయు. ఆంధర
రహఙమమ వికహష రైఖమి, డరపెన్స ఆఫ్ లిటయమీ తెలుగు, దరవిడమన్ ల కిసకోగరప఻ ల ంటి గరంథాలు
n
యచించాయు. షఽయయమహమ ంధర ఫాశుహ
.i
తుఘంటుఴున఼ యౄతృొ ందించాయు. ఱహషన ఩దయభంజమి అనే ఩మిఱోధనా
షం఩ుటాలు యచించాయు. (మ్రనఽయ అధికహమిగ్హ క౅డా ఩తుచేఱహయు).
చిలకమరిత లక్ష్మమనరస఻ంహం పంత్ులు:
ep
ఆంధార మిలా న్గ్హ ఩ేమ ందాయు. మహతిర తృహఠఱహలలు, సమిజన
తృహఠఱహలలు ఏమహ఩టు చేఱహయు. అంధకవిగ్హ ఩ేమ ందాయు. త౅఩఺న్ చందరతృహల్ ఉ఩నాయశూహలన఼
Pr
తెలుగులో అన఼ఴదించాయు. మహజా మహభ మోసన్ మహమ ఩ఠఱహల
శూహా఩఺ంచాయు. దేవభ త ఩తిరకన఼ తృహరయంభంచాయు.
ఉననవ లక్ష్మమనార఺యణ:
t
భ ల఩లిల నఴల యచించాయు. దీతున త౅రటిష్ ఩రబుతవం తులేధించింది. 1902లో

ar
ఫషఴమహజు అతృహ఩మహఴు:
సమిజన఼ల ఩టల జయుగుతేనన అతాయచామహలన఼ ఴయతిమలకిషత ఽ గ్లమ లు యచించాయు.
Sm

SmartPrep.in
n
.i
ep
t Pr
ar
Sm

SmartPrep.in
స్఺ాతంత్ోరద్యమం
పాయతథేవంలోని జాతీమణా పాయహలు ఆంధరథేవంలో క౅డా యహయన఺ంచడానికి నెదద షభమం

఩ట్ట లేద఼. 1852లో భథారస్ ధేట్ివ్ అశూో ఱ఺బేశనన఼ గహజుల లక్ష్మమనయష఼లెట్ట ి నుహరయంన౅ంచాయు.
1844లో కిిలెంట్ అధే ఩త్రరకన఼ నుహరయంన౅ంచాయు. పలితంగహ లక్ష్మమ నయష఼ భథారస్ భహభ
n
మోసనభహయగహ నేభ ంథాయు. 1884లో న఺. యంగమయ ధాముడె అధయక్షుడిగహ, న఺.
.i
ఆనంథాచాయుయలు కహయయదభశిగహ భథారషమశృజన షబ ఏయ఩డింథి. 1884-85లో కహకిధాడ లిట్యభీ
శూొ లెైట్ీ ఐల఻ఎస్ (ఇండిమన ల఺లృల్ షభీీలెస్) ఩భీక్షల ఴయో఩భశనేత్రని నెంచభని, శిష఼ు పాయం
ep
తగశగంచభని నృరట్ిష్ నుహయల ఫంట్ుకు లృనత్ర ఩తరం షభభశ఩ంచంథి. 1885లో నుహయథశూహయతి
ధాముడె ఆంధర ఩రకహశిక అధే ఩రథభ భహజకీమ యహయ఩త్రరకన఼ శూహథన఺ంచాయు. కంనెనీ కహలంలోధే
థేవంలోని భైతేల ఩భశల఺థత్ర ఫయుగహగ ఉండేదని 1875లో లోకయంజని ఩త్రరక భహల఺ంథి. 'రవీత
Pr
జాతీములన఼ లృచాభశంచ శిక్ష్ించడానికి ణెలలయహభై అయుీల ైన఩ప఩డె పాయతీములన఼ పాయతీములే
శిక్ష్ించడం ధాయమం కథా' అని లృయేకఴభశధని(1884) ఩త్రరక ఇలబర్టట నృలుల గుభశంచ భహల఺ంథి. 1885
t
పాయత జాతీమ కహంగిస్ ణొలి షభాయేరహనికి న఺. యంగమయ ధాముడె, న఺. ఆనంథాచాయుయలు,
ar
గుత్రు కైవఴ న఺మల ్,ల యంకట్ ష఼ఫాబభహముడె, ధాయ఩త్ర ష఼ఫాబభహఴప ఩ంతేలు లాంట్ియహయు
శృజయమాయయు. 1886 కలకణాు షభాయేరహనికి ఆంధర థేవం న఼ంచ 21 భంథి నుహలగగధానయు.
1891 ధాగ఩ూర్ట షభాయేరహనికి అధయక్షత ఴళంచన ణొలి ణెలుగు ఴయకిు న఺. ఆనంథాచాయుయలు.
Sm
1891లో ఏయ఩డిన కాశుహా జిలాల కహంగిస్ షంఘం ణొలి జిలాల షంఘం. థీని ణొలి షభాయేరహలు
భహభశూహీనే గుణాు అధయక్షతన (గుంట్ృయు (1892), భచలీ఩ట్నం (1893), ఏల౅యు
(1894)లోల జభశగహబ. గౌతనే, వశిభైఖ లాంట్ి ఩త్రరకలు ఩రబుతీ లోనుహలన఼, ద఼ఫాభహన఼
ద఼మయఫట్టటలృ. 1902లో థేవబకు క ండా యంకట్఩఩మయ కాశుహా ఩త్రరకన఼ నుహరయంన౅ంచగహ
భుట్ృనయు కాశుహాభహఴప షంనుహదకతీం ఴళంచాయు. ధాయ఩త్ర ష఼ఫాబభహఴప ఐఎనల఻ కహయయదభశిగహ

SmartPrep.in
఩నిచేరహయు. న఺. ఆనంథాచాయుయలు యైజమంత్ర ఩త్రరకన఼ నడినుహయు.
వందేమాతర ఉద్యమం
1905, జుల ై 7న లార్ట్ కయజన ఫంగహల్న఼ లృబజన చేమగహ అథి 1905, అకటటఫయు 16న
అభలోలకి ఴచచంథి. పలితంగహ ఴంథేభాతయ ఉదయభం/ షీథేశీ ఉదయభం నుహరయంబఫంథి. 1905
ఫధాయస్ కహంగస్
ి షభాయేవం లృబజన ఴయత్రభైక తీభహమనం చేల఺ంథి. 1905 లెనట ంె ఫయులో భథారస్
n
నౄచ్ షభాయేవం జి. ష఼ఫరసమణ్య అమయర్ట (షీథేశీ నేతరన ఩త్రరక) అధయక్షతన జభశగశంథి. ఈ
షభాయేరహనికి గహడిచెయల, అమయథేఴయ, క భభహిజు, గ లల ఩ూడి... తథితయ ఆంధ఼రలు శృజయమాయయు.
.i
ష఼ఫరసమణ్య పాయత్ర థేవబకిు గీణాలు నుహడాయు. జాతీమ నిది ఏభహ఩ట్ుకు తీభహమనించాయు.
ఉతు భహంధర జిలాలలోల షీథేశీ ఩రచాభహనికి ధాయ఩త్ర ష఼ఫాబభహఴప, యంకట్యభణ్ాభహఴప
ep
అంగీకభశంచాయు. పాయతీమ నుహభశరహినేక భశృషబ కహయయదభశి ల఺.యై. చంణాభణ్ి యహభశకి
షసకభశంచాయు. నఽజిలౄడెలో జభశగశన కాశుహాజిలాల భశృషబ షీథేశీ తీభహమధానిన ఫల఩భశచంథి.
1906 కలకణాు కహంగిస్ షభాయేవం (ధౌభోజీ అధయక్షతన)లో న఺. ఆనంథాచాయుయలు షీథేశీ
Pr
తీభహమధానిన ఩రయేవనెట్ట ాయు. ఫజయహడలో భునగహల భహజా ఫట్ట ల నేలుల ధలక లా఩యు. కడ఩లో
జంగం సభశమ఩఩, బథారచలంలో యంకట్టవీయుల షీథేశీ ఴశూహుాలమాలన఼ శూహథన఺ంచాయు. ధల౅
ల యులో
t
భసంకహలు శీినియహష రహల఺ు ి షీథేశీ షభాజానిన శూహథన఺ంచగహ, యధనలకంట్ి నయషమయ భహత్రర

ar
నుహఠరహల నియీళంచాయు.
ఫాభశశూహల్ షభాయేవంలో షీభహజయ షంనుహదనకు షీథేశీ ఉదయభం ఩రదాన శూహధనభని
఩రకట్ించన ఎస్.ఎన. ఫనభీజని ఩రబుతీం నియబందించంథి. లృంజభూభశ పాఴధాచాభశ (గుంట్ృయు)
Sm
నుహభశరహినేక శిక్షణ్కు ముఴకులన఼ జనుహన ఩ం఩డానికి నిదిని షభక౅భహచడె. భలాలథి యంకట్

ష఼ఫాబభహఴప (కహకిధాడ), ఎస్. భహభాభహఴప (ఫమలలభశ), భానేడి థేయేంద఼రడె (భహజభండిర) శిక్షణ్
నుొ ందడానికి యమలలయు.
఑శూహకహ యలుల న గోట్టట్ి జానకి భహభమయ అట్ట నెట్ట ల తమాభీ శిక్షణ్కటషం యమలలడె. అతడి
ఖయుచన఼ పాషకయ భహభమయ (భహజభండి)ర బభశంచాయు. ధాయ఩త్ర ష఼ఫాబభహఴప భహజభండిరలో

SmartPrep.in
జాతీమ ఉననత నుహఠరహలన఼ నుహరయంన౅ంచాడె. కయణ్ం గుధేనవీభహిఴప 1000 యౄనుహమలు,

నేభిహజు 40 యేల యౄనుహమలు లృభహళంగహ ఇచాచయు. 1907, ఩఺ఫరఴభశ 11న భహజభండిరలో
ఫాలపాయత్ర షనేత్రని గంట్ి లక్షమనన, ట్ంగుట్ృభశ శీిభహభులు, కంచ఼భభశు భహభచందరభహఴప
శూహథన఺ంచాయు.
బి఩఻న్ చంద్ోప఺ల్ ఆంధ్ో పరయటన
ఴంథేభాతయ ఉదయభానిన ఆంధరలో ఩రచాయం చేమడానికి నృన఺నచందరనుహల్
n
ఴచాచయు. ఈ ఩యయట్న ఏభహ఩ట్ు చేల఺ంథి భుట్ృనయుకాశుహాభహఴప.
.i
1907 ఏన఺రల్లో నుహల్ లృజమనగయం, లృరహఖ఩ట్నంనుహరంణాలోల ఩రషంగశంచాయు.
నేతయహద఼ల (నృ.ఎన. వయమ) నుహరఫలయంఴలల షబలు లృజమఴంతం కహలేద఼. లృరహ
ఖ఩ట్నంలో నుహల్కు ఆత్రథయంఇచచనయహయు లృ. జగధానథం, లృ. ఩ూయాభమ, బూ఩త్రభహజు యంకట్఩
ep
త్రభహజు.కహకిధాడలో నుహల్ షబకు అధయక్షత ఴళంచంథి కాత్రు యంట్ి నేభిహజు. ఈమనలృభహళంణో భహ
భచంథార఩పయంలో జాతీమ నుహఠరహలన఼ ఏభహ఩ట్ు చేరహయు.భహజభండిరలో ఏన఺రల్ 19 న఼ంచ 24 భ
Pr
ధయ నుహల్ షబలు జభశగహబ. భహజభండిరలోనుహల్కు ఆత్రథయం ఇచచంథి భాథెలల శూహయమయ. షబలకు
అధయక్షత ఴళంచంథికంచ఼భభశు భహభచందరభహఴప, ట్ంగుట్ృభశ ఩రకహవం ఩ంతేలు. కౌణా శీిభహభ
భూభశుఴంథేభాతయం గీణానిన ఆలన఺ంచాయు. నుహల్ ఉ఩ధాయశూహలన఼ చలకభభశులక్ష్మమనయల఺ంసం ణె
t
లుగులోకి అన఼ఴథించాయు. బయత ఖండంఫు చకకనినుహడిమాఴప అధే గీణానిన చలకభభశు నుహడా

ar
యు.
భహజభండిరలో గోథాఴభీ షీథేశీశూోట ర్టస్న఼ నుహరయంన౅ంచాయు. గహడిచెయల సభశషభోీతు భభహఴప నుహల్కు ష
Sm
ధామన఩తరంషభభశ఩ంచాయు. లృజమయహడలో నుహల్కు ఆత్రథయం ఇచచంథి భునగహల భహజా.

SmartPrep.in
1907, ఏన఺రల్ 26న భచలీ఩ట్నంలో ఆత్రథయం ఇచచంథి భహభథాష఼ ధాముడె. అకకడే

షీభహజయషనేత్ర ఏయ఩డింథి. నుహల్ ఫందయులో జాతీమ కమలరహలన఼ నుహరయంన౅ంచాయు. థీనికి
న౉దట్ి న఺రనిి఩ల్ కట఩లల సన఼భంతభహఴప. నుహల్ షబలకు అధయక్షులు
కాశా భాచాభశ, ఩పభహణ్ం యంకట్ ష఼ఫబమయ. నైభహజ఩పయంజనైంథాయునెై
భైతేలు యేల఺న కైష఼లో ఩఻జు తీష఼కటకుండా భథారస్ కటయుటలో యహథించన
ఴయకిు యేభఴయ఩ప భహభథాష఼ ఩ంతేలు. నుహల్ చఴభశ ఩యయట్న 1907, ఫే
n
1న భథారస్లో జభశగశంథి. షబకు అధయక్షులు ట్ంగుట్ృభశ ఩రకహవం.
.i
ఴంథేభాతయ ఉదయభ ఩రపాఴంణో జనుహన చభశతర గింతానిన ఆథి఩ూడి శూో భధాథభహఴప యచంచగహ,
శీిఫరసమం జనుహనీమం అధే గింతానిన యచంచాయు. భునగహల భహజా తన కుభాయులకు ట్ోగో, ధోగీ
అధే జనుహన లెైధాయధయక్షుల నేయల ు నెట్ట ాయు. ళందఽథేవథాభశద్రం అధే గింతానిన అత్రు లి
ep
షఽయయధాభహమణ్ యచంచాయు. భట్ృనభశ ష఼ఫాబభహముడె, భంగశన఩ూడి యంకట్
వయమ భాతా వతకం యచంచాయు.
Pr
ర఺జమండ్రో కళాశ఺ల సంఘటన (1907, ఏ఩఻ోల్ 24)
న఺రనిి఩ల్ భార్టకసంట్ర్ట లృథాయయుథలన఼ ఴంథేభాతయం నిధాథాలు చేమభహదని, ఫాయడమజలు
ధభశంచభహదని, ఫాలపాయత్ర షనేత్రలో చేయభహదని ళెచచభశంచాడె. ఎం. భహభచందరభహఴప, గహడిచెయల
t
నెై చయయలు తీష఼కుధానడె. 138 భంథి లృథాయయుథలన఼ ఩భీక్షలకు అన఼భత్రంచలేద఼. లృథాయయుథల

ar
తయ఩పన ధాయ఩త్ర ష఼ఫాబభహఴప, నృ.ఎన. వయమ జోకయం చేష఼కుధాన పలితం లేకనుో బంథి. ఈ
షంఘట్న లృథాయయుథలు భహజకీమాలోల చేయడానికి ధాంథి ఩లికిందని ఆచాయయ షభోజని భైగహని
Sm
అన౅నుహరమ఩డా్యు. గహడిచెయల లృజమయహడ న఼ంచ షీభహజ్ ఩త్రరకన఼ నడినుహయు. లృథాయయుథలాభహ

అదెైయయ఩డకండి పాయత శూహీతంణా్ానికి బగఴంతేడి దమఴలల నైయు ధామకులు కహగలయు అని
కాశుహా ఩త్రరక భహల఺ంథి. '఩రబుతీ ఉథయ యగహలు లేకనుో ణే భనం జీలృంచలేభని ఩రబుతీం
పాలృష఼ుంథి. అథి త఩఩ని నియౄన఺ంచాలి' అనిథేరహన౅భాని ఩త్రరక భహల఺ంథి.

SmartPrep.in
క఺కినాడ కొటలాట కేసఽ

1907, ఫే 31న జిలాల యైథాయదికహభశ కనెటన కంఫన఼ చఽల఺ లృథాయయుథలు ఴంథేభాతయం అధే
నిధాదం చేరహయు. కంఫ కట఩ంణో క ంనెలల కాశుహాభహఴప అధే ఫాలుడిని క ట్ాటడె. ఉదయభకహయులు
కంఫ ఉనన కల బనెై థాడి చేరహయు. జిలాల కల కటర్ట కునేమంగ్, షబకల కటర్ట కభహాప్ గ డఴన఼
నియహభశంచడానికి ఩రమత్రనంచ 50 భంథిని అభస్ట చేరహయు. జూన 5న క. నేభిహజు అధయక్షతన
నియషన షబ జభశగశంథి. యఘు఩త్ర యంకట్యతనం ధాముడె కంఫ ద఼డెకు చయయ ఴలేల అలల యుల
n
జభశగహమని అతడినెై అన౅వంషన తీభహమధానిన ఩రత్రనుహథించాయు. నింథితేల తయ఩పన ధాయ఩త్ర
.i
ష఼ఫాబభహఴప యహథించాయు. అన఺భహల లక్ష్మమనయల఺ంశృభహఴప, చన నేయమయ, నెద నేయమయలకు శిక్ష
఩డింథి. (2 షంఴతిభహలు, 500 యౄనుహమల జభశభాధా).
గ఺డ్రచెరా హరి సరవాతత మర఺వు, బో డ్ర నార఺యణ అరెసు ఽ
1908లో త్రయునలేీలి జిలాల ఫజిలేటట్
చదంఫయం న఺మల ్న఼
ep
ా న఼ లృ఩ల ఴయహద఼లు కహలిచ చంనుహయు. ఈ కైష఼లో
ల అభస్ట చేల఺ మాఴజీజ ఴ కహభహగహయ శిక్ష లృదించాయు. గహడిచెయ,ల ఫో డి
Pr
ధాభహమణ్భహఴప షీభహజయ ఩త్రరకలో ఩రబుణాీనిన లృభభశించనంద఼కు భహజథయర స ధేయంనెై 1908,
జుల ై 18న అభష఼ట చేరహయు. ఴంథేభాతయ ఉదయభ కహలంలో ఆంధరలో అభస్ట అబన ణొలి
ధామకులు లౄభై (ఴంథేభాతయ ఉదయభకహలంలో ణొలి భహజకీమ ఖైథీ - గహడిచెయల).
t
కోటపప కొండ సంఘటన (1909, ప఻బోవరి 18)

ar
గుంట్ృయు జిలాల, నయషభహఴపనేట్ ణాల౅కహ, కటట్఩఩క ండ భశృశిఴభహత్రర ఉతియహలకు

చేఫోర లుకు చెంథిన చనన఩఩భడి్ యళల గహ అతడి ఎద఼దకు గహమఫంథి. నుో లీష఼లణో ఘయాణ్
Sm
జభశగశంథి. నుో లీస్ లేటశనకు ని఩ప఩నెట్ట ాయు. ల఺.ఐ. ష఼ఫాబభహఴపకు థేసల౅థిధ చేరహయు. ఈ కైష఼లో
45 భంథిని అభష఼ట చేల఺ 21 భంథినెై కైష఼లు నెట్ట ాయు. చనన఩భడి్ కి ఉభశశిక్ష లృదించాయు. (షబ
కల కటర్ట కభహాప్) తసశీలాదర్ట - ఫరసమనందధాముడె, షబ ఫజిలేటట్
ా ష఼ఫాబభహఴప ధాముడె
ఉథయ యగహలు కటలో఩మాయు.
త్ెనాలి బలంబు కేసఽ (1909, ఏ఩఻ోల్ 6)
ణెధాలి షనై఩ంలోని కంచయల నుహల ం ఴదద ధాట్ుఫాంఫు నేలి చెననడె అధే ఴయకిు

SmartPrep.in
భయణ్ించాడె. ఈ కైష఼లో చ఼కక఩లిల భహభమయ, లకకభహజు ఫషఴమయ, కహట్ంభహజు

యంకట్ారముడెలన఼ అభస్ట చేరహయు. నింథితేల తయ఩పన ట్ంగుట్ృభశ ఩రకహవం యహథించాయు.
చ఼కక఩లిల భహభమయకు 10 ఏళై
ల ; ఫషఴమయ, యంకట్ారముడెలకు 2 ఏళై
ల థీీనుహంతయయహష
శిక్షలు లృదించాయు. ఫషఴమయ, యంకట్ారముడె ఴంథేభాతయం ఉదయభ
షభమంలో షీభహజయ షంనుహదన అధే కయ఩ణారలన఼ భుథిరంచాయు.
ఉద్యమ నిర఺ాణ క఺రయకరమాలు
n
భుట్ృనభశ, ఩పభహణ్ం యంకట్఩మయ చేధేత ఩భశవభ
ి ాన౅ఴాథిధకి కాఱ఺ చేరహయు. భహజభండిరలో
.i
గంట్ి లక్షమనన, ధాయ఩త్ర ష఼ఫాబభహఴప, నెభవంకయభహఴప ధామకతీంలో షీథేశీ నుహభశరహినేక
షంషథ ఏభహ఩ట్టైంథి. కడ఩, బథారచలం, భహభచంథార఩పభహలోల చలల ఩లిల భహజా ఆభశథక షశృమంణో
షీథేశీ ఴష఼ు లృకిమరహలలు ఏయ఩డా్బ. ధల౅
ల యులో శీినియహషరహల఺ు ి 1908లో షీథేశీ శూోట ర్టస్న఼
ep
నుహరయంన౅ంచాయు. భహజభండిరలో ఴంథేభాతయం భహత్రర నుహఠరహల, జాతీయోననత నుహఠరహల
శూహథన఺ంచాయు. దభశి చెంచమయ గదర్ట నుహభీటలో చేభశ లృ఩ల ఴ కహయయకిభాలోల నుహలగగధానయు. 1911లో ఢిలీల
Pr
దభహబయులో ఫంగహల్ లృబజన యద఼దన఼ ఩రకట్ించడంణో ఴంథేభాతయ ఉదయభం నిలిచనుో బంథి.
ఆంధరలో థౌయజనయ చయయలు
షభహకర్ట (చకిఴభశు) అధే ఫంగహల్ లృ఩ల ఴకహయుడె ఆందార ఴచచ అమయథేఴయ కహమేవీయభహఴప
t
అత్రతిగహ ఉననట్ు
ల అమయథేఴయ తన జీలృత చభశతరలో భహరహడె. కలకణాులో యైదయ లృదయ కటషం
ar
యలుల న దంట్ు ష఼ఫాబఴదాని, అతడి నేతేరలు యసషయంగహ ఆముదాలు ణెచచనట్ు

ల కాశుహా ఩త్రరక
(1904)లో భహరహయు. కాశుహా జిలాల ఴంతలనుహల ంలో ఩ంథి నైద ఫాంఫు ఩రయోగం జభశగశనట్ు
ల
Sm
నుో లీష఼లు గుభశుంచాయు. గూడఽయు భైలేీలేటశనలో నేలుడె శూహభగశి ఉనన నెట్ట న఼ నుో లీష఼లు
శూహీదీనం చేష఼కుధానయు. కంఠఴయం/ణెధాలి ఫాంఫు షంఘట్న క౅డా జభశగశంథి. (భథారస్ -
కలకణాు భైలు భాయగ ం నేలిచయేత కుట్రగహ ఩రచాయఫంథి).
హ ంరూల్ ఉద్యమం (1916 - 1917)
త్రలక, అనినృలెంట్ల ధామకతీంలో స ంయౄల్ ఉదయభం నుహరయంబఫంథి. త్రలక 1914
జూనలో జైలు న఼ంచ లృడెదలమాయడె. త్రలక 1916, ఏన఺రల్ 28న ఩ూధాలో, అనినృలెంట్

SmartPrep.in
1916, లెనట ంె ఫయులో భథారస్లోని గోఖలే శృలులో స ంయౄల్ లీగ్న఼ శూహథన఺ంచాయు. స ంయౄల్
పాఴనన఼ ఐభహలండ్ న఼ంచ గిళంచాయు. ఆంధరలో గహడిచెయల సభశషభోీతు భభహఴప ఉదయభ
ధామకుడె. 52 స ంయౄల్లీగ్ రహఖలు ఆంధరలో ఏయ఩డా్బ. 3 నెైషల కయ఩ణారలు
఩రచ఼భశంచాయు. షీభహజయ ఉథేద వం,షీతంతర ఴయథన ఩తరం, షీభహజయం కటయడానికి కహయణ్ాలు లాంట్ి
కయ఩ణారలు ఩రచ఼భశంచాయు.
షభోజినీధాముడెయచన ఎయేక భదర్టన఼ నఽతన ళెందఴ భాతాగీతం నేయుణో ణెలుగులోకి
n
అన఼ఴథించాయు. థేవభాత, ళతకహభశణ్ి (ఏల౅యు), ఆంధర఩త్రరక, కాశుహా఩త్రరకలణో నుహట్ు
.i
అనినృలెంట్ాకభనలౄల్, నఽయఇండిమా ఩త్రరకలు ఉదయభానిన ఩రచాయం చేరహబ.
అనిబిసంట్ ఆంధ్ో పరయటన
1916లో అనినృలెంట్ ఆంధర ఩యయట్నలో కహకిధాడ, భహజభండి,ర
గుంట్ృయు, చత౉ ep
ు యు షబలోల ఩రషంగశంచాయు. శూహీతంత్రంలేని జాత్ర జీఴచఛఴం
లాంట్ిదని నేభ కధానయు. 1916 ఫేలో చత౉
ు యు జిలాల భదన఩లల లో జాతీమ
Pr
కమలరహల శూహథన఺ంచాయు. థాని న౉దట్ి న఺రనిినుహల్గహ ళెచ్.జ. కజిని
నిమనేతేలమాయయు. ఆయ్ ర్ట ఆఫ థి షని ఆఫ ఇండిమా, ఇండిమన ఫాయి శూకకట్,
మంగ్ఫని ఇండిమన అశూో ల఺బేశన షంషథ లన఼ అనినృలెంట్ శూహథన఺ంచాయు.
t
ఈఉదయభకహలంలో఩రజలుఆఫన఼ గహిండ్ఒల్్ లేడమ ఆఫ ఇండిమా, ఇండిమన ట్ామ్ ట్ాయ అని

ar
న఺లిచాయు.
అమయర్ట అఫభశకహ అధయక్షుడికి లేఖ భహమడఫే కహకుండా తన షర్ట నృయుద఼న఼

Sm
ఴద఼లుకుధానడె. 1917, జూన 16న ఩రబుతీం అనినృలెంట్, అయండేల్, యహడిమాలన఼

ఉదకభండలంలో (ఊట్ీ)లో అభస్ట చేల఺ంథి. థానికి నియషనగహ భథారస్లో నృ.ఎన.వయమ
అధయక్షతన షబ జభశగశంథి. 1917, ఆగష఼ట 20న భాంట్టగ్ ఩రకట్నణో ఉదయభానిన నిలిన఺యేరహయు.
ఈ ఉదయభకహలంలోధే నృరట్ిష్యహభశ నుో ర ణాిసంణో జల఺టస్ నుహభీట ఏయ఩డింథి. స ంయౄల్ ఉదయభానిన
షభభశథషు ఽ ఫజయహడలో త్రర఩పయధేని భహభశూహీనే అధయక్షతన ఫారసమణ్ేతయ షబ జభశగశంథి. 1917

SmartPrep.in
కలకణాు కహంగిస్ షభాయేవంలో త్రలక షభయథన ఴలల ఩రణేయక ఆంధర కహంగిస్ షభశకల్ ఏభహ఩ట్ుకు
అంగీకహయం కుథిభశంథి. 1918 ఆంధర కహంగిస్ షభశకల్ షభాయేవంలో ఇండిమన ధేశనల్ కహంగిస్
షబలన఼ లండనలో జయనుహలనీ, నుహయభశస్ రహంత్ర షభాయేరహలకు త్రలకన఼ ఩ంనుహలనీ
తీభహమనించాయు. కహని ఢిలీల కహంగిస్ షభాయేవంలో త్రలక, గహందీ, సషన ఇభామ్లన఼ నుహయభశస్
షభాయేరహనికి ఩ంనుహలని తీభహమనం జభశగశంథి.
గ఺ంధీ యుగం
n
.i
సహాయ నిర఺కరణ ఉద్యమం ep
Pr
భాంట్టగ్ - చెమ్స్పర్ట్ షంషకయణ్లు, భౌలత్ చట్ట ం, జలిమన యహలాఫాగ్ ద఼యంతం,
ఖిలా఩త్ ఉదయభం లాంట్ి కహయణ్ాల ఴలల గహందీజీ 1920లో షశృమ నిభహకయణ్ ఉదయభానిన
నుహరయంన౅ంచాయు. ఆమన ఈ ఉదయభకహలంలో 3 శూహయుల ఆంధరథేవంలో ఩యయట్ించాయు. 1919లో
t
భౌలత్ చట్ాటనికి ఴయత్రభైకంగహ షణాయగిశృనిన ఩రచాయం చేమడానికి ల఺కింథారఫాద్, లృజమయహడ

ar
(భహమోమసనభహయ గింతాలమం)లో ఩రషంగశంచాయు. అమయథేఴయ కహమేవీయభహఴప గహందీజీ

ఉ఩ధాయశూహనిన ణెలుగులోకి అన఼ఴథించాయు. గహందీజీకి అత్రథయం క౅డా ఇచాచయు. భథారస్లో
ట్ంగుట్ృభశ అధయక్షతన జభశగశన షబలో గహందీజీ ఩రషంగశంచాయు. 1920, లెనట ంె ఫయు 4-9 భధయ
Sm
కలకణాులో జభశగశన ఩రణేయక కహంగిస్ షభాయేవంలో షశృమ నిభహకయణ్ ఉదయభ తీభహమనం

఩రయేవనెట్ట ాయు. కహని క ండా యంకట్఩఩మయ తీభహమధానిన ఴయత్రభైకించాయు. 1920 ధాగ఩ూర్ట
షభాయేవంలో రహంత్రముత షశృమ నిభహకయణ్ ఉదయభ నియీసణ్ తీభహమధానిన ఆమోథించాయు.
1921, భాభశచ 31న లృజమయహడలో జభశగశన కహంగిస్ ఩రణేయక షభాయేరహనికి గహందీజీ
శృజయమాయయు. ఈ షభాయేవం తభహీత ఆమన ఏల౅యు, భచలీ఩ట్నం, చీభహల, ధల౅
ల యులోల

SmartPrep.in
఩యయట్ించాయు. 1921, అకటటఫయులో భూడయ శూహభశ ఴచచ కయౄనలు, కడ఩, త్రయు఩త్ర, ణాడి఩త్రరలల ో
఩రషంగశంచాయు.
విజయవ఺డ క఺ంగెరస్ పోత్ేయక సమావేశం (1921 మారిి 31, ఏ఩఻ోల్ 1, 2)
భశృణామగహందీ, జఴసర్టలాల్ ధసర
ూ , మోతీలాల్ ధసర
ూ , ల఻ఆర్ట థాస్, ఩ట్టల్, అలీ
శూో దయులు, జిధాన లాంట్ి జాతీమ ధామకులు ఴచాచయు.
ణెలంగహణ్ న఼ంచ భాడనుహట్ి సన఼భంతభహఴప ఩భశశీలకుడిగహ
n
ఴచాచయు. న఺ంగలు యంకమయ (బట్ల నెన఼భయుి, కాశుహా జిలాల)
.i
లౄయంకి యంకట్రహల఺ు ి షశృమంణో ణెలు఩ప, ఎయు఩ప, ఆకు఩చచ
యంగులణో త్రరఴయా ఩ణాకహనిన యౄనుొ ంథించాయు. షభాయేవంలో
థీనికి కహశుహమయంగున఼, చయఖాన఼ చేభహచయు.భహభదండె యహలంట్ీర్ట దళం లేఴలు అంథించంథి.
ep
భాగంట్ి అనన఩ూయాభమ, ద఼ఴూీభశ ష఼ఫబభమ, నుొ నకహ కనకభమ, ఉననఴ లక్ష్మమఫామభమ,
మానేనీ ఩ూయా త్రలకం నుహలగగధానయు. మానేనీ ఩ూయాత్రలకం అధే ధాట్యకహభశణ్ి తన
Pr
మాఴథాల఺ు ని త్రలకివభహజయ నిదికి లృభహళంగహ ఇచాచయు. భాగంట్ి అనన఩ూయా థేలృ తన
నగలనినంట్ినీ లృభహళంగహ ఇచాచయు. (ఈఫ ఩శిచభ గోథాఴభశ జిలాల నుో తనఽభశ యహల఺. 1927లో
క్షమయహయదిణో భయణ్ించాయు.) క౅చ఩ూడి నాతయకహయుడె అమయ఩఩ పాగఴణార్ట ఉదయభానిన
t
఩రచాయం చేరహయు. ఉననఴ లక్ష్మమధాభహమణ్ భాల఩లిల (1921) నఴల భహరహయు. 1922లో ఉననఴ
ar
దం఩తేలు గుంట్ృయులోరహయథా నికైతనన఼ శూహథన఺ంచాయు.

భాడపాఱ఺ నయల఺ంశృచాభశ అషశృయోదయభ లృజమం గింతానిన చెయుకుయహడ
Sm
నయల఺ంసంషీభహజయ దయ఩ణ్ం, న఻ష఼నుహట్ి నయల఺ంసరహల఺ు ి చీభహల నేభహల ఴనయహషం గింతాలన఼

భహరహయు. త్రలక ధాట్క షభాజం (గుంట్ృయు) కటషం 1921లో భహభభహజు
఩పండభీకహక్షుడె షీభహజయ శూో నుహనం,నుహంచాల ఩భహబఴం, షీభహజయ యథం లాంట్ి ధాట్కహలు
భహరహయు.

SmartPrep.in
గభశఫళల షతయధాభహమణ్ భాక థీద ణెలలథొ యతనం, దండాలభామదండాలు-

బయతభాతకు దండాలు అధే ఩రల఺దధ గీణాలన఼ యచంచాయు. అమయథేఴయ
కహమేవీయభహఴప రహషనభండలికి, గులాం న౉ళముథీద న ఫజిలేటట్
ా ఩దలృకి
భహజీధాభా షభభశ఩ంచాయు. ఆంధరథేవంలో న౉దట్ి షశృమ నిభహకయణ్యహథిగహ
అమయథేఴయన఼ నేభ కంట్ాయు. క ండా యంకట్఩఩మయ రహషనషబ ఩దలృకి భహజీధాభా చేరహయు.
ఉననఴ లక్ష్మమధాభహమణ్, నుో లిలెట్ట ి సన఼భంతమయ గు఩ు ధాయమయహద ఴాత్రు ని
n
ఴద఼లుకుధానయు. లృ. భహభథాష఼ ఩ంతేలు భథారస్ మూనిఴభశిట్ీ ల఺ండికైట్ షబయణాీనికి
.i
భహజీధాభా చేరహయు. కమలయంకట్భహఴప, ఫొ భమకంట్ి రవశుహభడి్ లృథాయలమాలన఼ ఫళశకభశంచాయు.
ట్ంగుట్ృభశ ఩రకహవం, గ లల ఩ూడి ల఻ణాభహభరహల఺ు ,ి శిశుహట ఩పయుశుో తు మ్ లాంట్ి యహయు క౅డా
ధాయమయహద ఴాత్రు ని ఴద఼లుకుధానయు. గుంట్ృయు ఫార్ట అశూో ల఺బేశన భూడెధలలనుహట్ు
ధాయమశూహథనం ఏభహ఩ట్ు చేరహయు. గుంట్ృయు (15%), ధల౅

ep
ధాయమశూహథధానిన ఫళశకభశంచంథి. నభహి఩ూర్ట ణాల౅కహ ఫట్ట నుహల ంలో ణొలి ఩ంచామతీ
ల యు (17%), భహజభండిరలో ఎనినకలు
Pr
ఫళశకభశంచాయు. క డాలి ష఼ఫాబభహఴప, కల౅
ల భశ ష఼ఫాబభహఴప లాంట్ి ఉనుహదాయములు 47 భంథి
భహజీధాభా చేరహయు. 44 జాతీమ నుహఠరహలలు ఏభహ఩ట్ు చేరహయు. ణెధాలి, లృజమనగయం లాంట్ి
చోట్ల లృథాయయుథలు షఫమ చేరహయు.
t
కలుల భానండయ య ఫాఫు - కళై

ల ణెయఴండయ య అంట్ృ భదయనుహన ఴయత్రభైక ఉదయభం
ar
జభశగశంథి. యధనలకంట్ి భహఘఴమయ, ఫొ భుమ రవశుహభడి్ , నుహనకహల కనకభమ, త్రకకఴయ఩ప

భహనేభడి్ , ఒయుగంట్ి యంకట్ ష఼ఫబమయ ఴంట్ియహయు భదయనుహన ఴయత్రభైక ఉదయభం చేమడం ఴలల
Sm
కడ఩ జిలాల అఫాకభీ ఆథామం యౄ.4 లక్షల న఼ంచ యౄ.2 లక్షలకు, కయౄనలు జిలాల ఆథామం
యౄ.2 లక్షల న఼ంచ యౄ.90 యేలకు ఩డినుో బంథి. 1921, నఴంఫయు 17 యేల్ి భహకుభాయుడె
఩యయట్నకు ఴయత్రభైకంగహ నియషన షబలు జభశగహబ.
చీర఺ల - ఩ేర఺ల ఉద్యమం
చీభహల, నేభహల, లౄయభహఘఴనేట్, జాండరనేట్లన఼ కలిన఺ ఆంగైలములు భునిినుహలిట్ీగహ
఩రకట్ించాయు. 1919లో ఩రథభ ఩పయనుహలక షంఘం (చీభహల మూనిమన) ఏయ఩డింథి. 1921

SmartPrep.in
఩఺ఫరఴభశలో ధాట్ి భథారస్ భుఖయభంత్రర(఩పయనుహలకరహఖ భంత్రర) భహజాభహభ

భహమణ్ింగహర్ట (జల఺టస్ నుహభీట) చీభహల షందభశించాయు. ధాలుగు యేల
఩న఼నపాయం 40 యేలకు నెయగడంణో ఆంధరయతన ద఼గశగభహల గోనుహలకాశా మయ
ధామకతీంలోచీభహల-నేభహల ఉదయభం నుహరయంబఫంథి. ద఼గశగభహల ఇంగల ండ్
ఎడింఫభో మూనిఴభశిట్ీలో లృథాయపాయషం ఩ూభశుచేరహయు. భహజభండిర
ఉనుహదాయమ శిక్షణ్ా కమలరహలలో, భచలీ఩ట్నం జాతీమ కమలరహలలో ఩నిచేరహయు. 1920లో
n
చీభహల ఴదద ఆంధర లృథాయన఻ఠ గోఱ఺ి ని ధలక లా఩యు. 1921, ఏన఺రల్ 6న గహందీజీ చీభహలన఼
.i
షందభశించ రహంత్రముత ఩న఼నల నిభహకయణ్ ఉదయభం చేమభని షలశృ ఇచాచయు. ఏన఺రల్
25న గహిభాలు ఖాలూ చేల఺ భహమ్నగర్ట ఏభహ఩ట్ు చేష఼కుధానయు. భహభదండె యహలంట్ీర్ట దళం
షశృమ కహయయకిభాలు చేల఺ంథి. 200 భంథి ఩రత్రనిధ఼లణో ఩ంచామతీ ఏభహ఩ట్ు చేరహయు.
ep
అబధా ఩రబుతీం ఇంట్ికి యౄ.1,025 ఩న఼నగహ లృదించంథి. 1921 లెనట ంె ఫయులో ద఼గశగభహలన఼
ఫయం఩పయంలో నియభంథించడంణో ఉదయభం ఫలళీన఩డింథి. న఺ష఼నుహట్ి ధాభహమణ్రహల఺ు ి చీభహల -
Pr
నేభహల ఴనయహషం అధే గింతానిన భహరహయు. ''ళభాచల్ న఼ంచ కధాయకుభాభశ ఴయకు ఈ
ఉదయభం ఩రజల సాదమాలన఼ ఆవచయయ఩ూభశతం చేల఺ంథి" అని క ండా యంకట్఩఩మయ
నేభ కధానయు.
t
పలాాడు పులా రి సత్ాయగరహం (1921, స఩ు ంబరు 23)

ar
ఆంగల ఩రబుతీం అట్లౄ ఉత఩తే

ు లు లృనియోగశంచ఼కటఴడానికి ఩పలల భశ ఩న఼నణోనుహట్ు అధేక
఩న఼నలు లృదించంథి. గుంట్ృయు జిలాల ఩లానడె ణాలుకహలోని భాచయల,
Sm
యంద఼భశు, జట్ిటనుహల ం, శీిగశభశనుహడె, భంట్చంతల నుహరంణాల ఩రజలు తీఴర

ఇఫబంద఼లు ఩డెతేధానయు. 12 అణ్ాల ఩న఼నన఼ 3 అణ్ాలకు
తగశగంచభని లృననలృంచాయు. కహని ఩రబుతీం ష఩ంథించకనుో ఴడంణో
నేంచాలనుహడె గహిభానికి చెంథిన కధనగంట్ి సన఼భంతే
ధామకతీంలో ఉదయభం చేరహయు. 1921 జుల ైలో కహంగిస్ ఉననఴ లక్ష్మమధాభహమణ్, యేథాంత
నయల఺ంసచాభశలన఼ భాచయల ఩ంన఺ంథి. ఉననఴ లక్ష్మమఫామభమ, మానేనీ ఩ూయాత్రలకం క౅డా

SmartPrep.in
ఉదయభంలో నుహలగగధానయు. యలుదభశ,ు నడింనుహల ంలో ఩రజలు థాడి చేరహయు. 1921, లెనట ంె ఫయు 23న
నేంచాలనుహడె ఴదద ఆంగైలములు కధనగంట్ి సన఼భంతేన఼ కహలిచ చంనుహయు. లృజమయహడ
ఴదద ఉనన క ండఽయులో ష఼ఫబభహమరహల఺ు ి ధామకతీంలో, కడ఩ జిలాల భహమచోట్ిలో క౅డా
఩పలల భశ షణాయగిశృలు జభశగహబ.
఩ద్నందిప఺డు పనఽాల సహాయ నిర఺కరణ ఉద్యమం
ఈ ఉదయభం ఆంధర శియహజీగహ నేభ ంథిన ఩యీతధేని లౄయమయ చౌదభశ
n
ధామకతీంలో జభశగశంథి. ఈమన రహంత్రలేన యహలంట్ీర్ట దమలనిన ఏభహ఩ట్ు
.i
చేరహయు. ఇంగల ండ్ నుహయల ఫంట్లో క౅డా ఈ ఉదయభం చయచకు ఴచచంథి.
఩రబుతీం యౄథర్ట఩ర్టడ్న఼ ఩రణేయక కనేశనర్టగహ నిమనేంచంథి. అ఩఩ట్ి
గహిభ ఉథయ యగుల షంఘం ధామకుడె భాచభహజు షతయధాభహమణ్భహజు క౅డా ఉదయభానికి
ep
ధామకతీం ఴళంచాయు. ఆంగల శూహభాాజయ ఩పధాద఼లధే కథిలించన ఉదయభం అని యలిల ంగ్ట్న
యహయఖాయనించాడె.
Pr
఩రబుతీం ఩భశశుహకయం కటషం భయనఽయ షంఘ షబుయడెైన ళేభశస్న఼ ఩ంన఺ంథి. కభమకులానికి
చెంథిన డి఩ూయట్ీ కల కటర్టన఼, భుల఺ల ం కులానికి చెంథిన షబఇనలె఩కటర్టన఼ ఩ంన఺ కుల, భత
఩యంగహ ఉదయభానిన అణ్చడానికి ఩రబుతీం కాఱ఺చేల఺ంథి. ఉదయభానిన నిలిన఺యేమాలిింథిగహ
t
క ండా యంకట్఩఩మయకు గహందీజీ లేఖ భహరహయు. గహందీజీ నియబంధంణో ఉదయభం నిలిచనుో బంథి.
ar
రంప఺ విపా వం - అలల

ా రి స఼త్ార఺మర఺జు
1897, జుల ై 4న ల఻ణాభహభభహజు లృరహఖ జిలాల, నుహండరంకి
Sm
గహిభంలో భాణాభసుల ఇంట్ జనిమంచాడె. శూొ ంత గహిభం

మోగలుల (఩శిచభగోథాఴభశ జిలాల). తండిర యంకట్ భహభభహజు, తలిల
షఽయయధాభహమణ్భమ. తేని, నభీి఩ట్నం, లృరహఖ఩ట్నంలో
నుహరథనేక లృథాయపాయషం జభశగశంథి.
1921లో చట్ట గహంగ్ యలుల ఫంగహల్ లృ఩ల ఴకహయులణోచయచలు జభశన఺ క.డి.నేట్ షనై఩ంలోని ణాండఴన
థి ఑డె్న నీలకంఠైవీయశూహీనేఆలమ నుహరంగణ్ంలో శీిభహభ లృజమనగయం అధే ఆవిభానిన ఏభహ఩

SmartPrep.in
ట్ుచేష఼కుధానడె. ఆంగైలముల భుతు థాభీ ఩దధ త్ర, అట్లౄ నిఫంధనలణోనుహట్ుచంత఩లిల తసశీలాద

ర్ట లెఫల఺టమన అతడి కహంట్ారకటర్ట షంణానం న఺మల ్ల థౌయజధాయలకుఴయత్రభైకంగహ అల౅
ల భశ శూహముధ నుో భహ
ట్ానిన నుహరయంన౅ంచాడె. గహంగంట్ంథొ య,గహంభలులథొ య (బట్ట నుహన఼కుల గహిభ భునిబలు) ఎండె
఩డాలు, లౄయమయథొ య,అగశగభహజు నేభశచయల / యేగైల఺న షఽయయధాభహమణ్ / షతయధాభహమణ్భహజు భు
ఖయఅన఼చయులు.
ల఻ణాభహభభహజు చంత఩లిల నుో లీస్లేటశననెై 1922 ఆగష఼ట 22న ణొలిథాడి చేరహడె. 23న
n
క.డి.నేట్, 24న భహజ఑భమంగశ; అకటటఫయు 16న అడ్ తీగల, 19న యం఩చోడఴయం, చఴభశ థాడి
.i
1923, ఏన఺రల్ 18న అననఴయం నుో లీస్లేటశననెై జభశగశంథి. ల఻ణాభహభభహజు యంనుహ ఉదయభానిన
అణ్ిచయేమడానికి ఩రబుతీం శూహకట్కటయహర్ట్, ళేట్ర్టలన఼ ఩ంన఺ంథి. ఫమలలభశ నుో లీస్ దళం న౉దట్
ఴంజైభశఘాట్ ఴదద తభహీత థాభన఩లిల ఴదద ఒడినుో బంథి. కటయహర్ట్, ళేట్ర్టలు భయణ్ించాయు
ep
తభహీత భలఫాయు నుో లీస్ దళం ఴచచంథి. తేయుభానేడి, లకకఴయ఩పకటట్లనెై థాడిచేల఺
అనంతయం అడ్ తీగల, యం఩చోడఴయంలనెై థాడి చేరహయు. నఴంఫయు 17న యంనుో ల్, చీ఩భశునుహల ంలో
Pr
ల౅ట్ీ జభశగశంథి. 1923, ఏన఺రల్లో అననఴయంనెై చేల఺న థాడికి ఆమనకు వంఖఴయంలో
ఘనశూహీగతం లన౅ంచంథి. ఆంగల ఩రబుతీం అననఴయం, వంఖఴయం గహిభాలనెై 4000 జభశభాధా
లృదించంథి. 1923, ఫే 31న భహజు అన఼చయులు క మూయయు ఴదద షబ ఇనలె఩కటర్ట, డి఩ూయట్ీ
t
తసశీలాదయల న఼ క ట్ిట ఴథిలేరహయు. జూన 15న అగశగభహజు ధామకతీంలోని ఑క దళం క ండకంఫేయు,

ar
భలకనగశభశ లేటశనల నెై థాడి చేరహయు. భలులథొ యన఼ కీయని అధే అదికహభశ చంనుహడె. గుడ్ ఩లిల లో
ల఻ణాభహభభహజున఼ గహిభ భునిబ తన఺఩ంచాడె. 1924 జనఴభశలో యౄథర్టపర్ట్ ధామకతీంలో
Sm
అశూహిం భై఩఺ల్ి ఴచచంథి. ఫే 6న భాడేయునథి ఴదద అగశగభహజు ఩ట్ుటఫడా్డె. ఫే 7న

ల఻ణాభహభభహజున఼ జఫేథార్ట కంచ఼నైనన ఫందించ క మూయయులో ఉనన ఫేజర్ట గూడాల్కు
అ఩఩గశంచాడె. ల఻ణాభహభభహజున఼ కహలిచ చంనుహయు. ల఻ణాభహభభహజు షభాది కాశా థేలృనేట్లో
ఉంథి. గహందీజీ మంగ్ ఇండిమా ఩త్రరకలో అల౅
ల భశ థేవబకిుని ఩రవంల఺షు ఽ ధేన఼ శూహముధ
లృ఩ల యహనిన ఆమోథించలేన఼, అన౅నంథించలేన఼. కహనీ దెైయయఴంతేడె, ణాయగ఩పయుశేడె,
నిభహడంఫయుడె అబన ఈ ముఴకుడికి జోసయుల అభశ఩ంచకుండా ఉండలేన఼ అని భహరహయు.

SmartPrep.in
సార఺జ్ ప఺రటు
1923లో మోతీలాల్ ధసర
ూ , చతు యంజన థాస్ కహంగిస్ ఖిలాపత్ షీభహజయ నుహభీటని
శూహథన఺ంచాయు. షీభహజయ నుహభీటకి లృ.లృ. భహభథాష఼ అధయక్షుడిగహ, ఉననఴ లక్ష్మమధాభహమణ్
కహయయదభశిగహ ఩నిచేరహయు. ల఺.ఆర్ట. థాస్ ఆంధర థేవంలో ఩యయట్ించ ఩రచాయం చేరహయు. 1924లో
గంజాం జిలాల షబలో ఫులుష఼ శూహంఫభూభశ,ు డాకటర్ట
ష఼ఫరసమణ్యంలు షం఩ూయా షీభహజయ తీభహమనం చేరహయు. 1926 ఎనినకలోల ట్ంగుట్ృభశ
n
ధామకతీంలో కహంగిస్ లృజమం శూహదించన఩఩ట్ికీ ఩రబుణాీనిన ఏభహ఩ట్ు చేమలేద఼. కహఫట్ిట
.i
జల఺టస్ నుహభీట ష఼ఫబభహమన భుఖయభంత్రరగహ షీతంతర ఩రబుణాీనిన ఏభహ఩ట్ు చేల఺ంథి.
స్఺మయవ఺ద్ ఉద్యమాలు
ఇథే కహలంలో ఆందారలో యహభ఩క్ష నుహభీటలు అఴతభశంచాబ. ఆచాయయ ఎన.జి. యంగహ
ep
1923లోనిడెఫోర లులో జిలాల ఴయఴశూహమ క౅లీల షభాయేవం జభశనుహయు.
1929లో భాగంట్ి ఫాన఺నీడె భహశట ా ఴయఴశూహమథాయుల షంఘం శూహథన఺ంచాయు.
Pr
ఆందార షీభహజ్ నుహభీటని 1934లో గహడిచెయల లృజమయహడలో నుహరయంన౅ంచాయు.
1934 జూన 22న లృజమయహడలో ధామకులధేని గోగశధేని
యంగహ ఆంధర శూో శలిస్ట నుహభీటని శూహథన఺ంచాయు. భదఽ
ద భశ అనన఩ూయామయ థీనికి
t
కహయయదభశి. ఩పచచల఩లిల , కి లృీడి యంగశూహబ, చండర భహజైవీయభహఴప, అల౅

ల భశ షతయధాభహమణ్భహజు
ar
భుఖయ షబుయలు. కహని ఩పచచల఩లిల ష఼ందయమయ 1934-35లో కహకిధాడలో యసషయంగహ ల఻న఻ఐ

కభూయనిస్ట నుహభీట రహఖన఼ శూహథన఺ంచాయు. లృరహలాంధరలో ఩రజాభహజయం ఩పషు కహనిన
Sm
యచంచాయు. దక్ష్ిణ్ పాయత కభూయనిల఺టిణాభసుడిగహ నేభ ంథాయు.
అఖిల పాయత శూో శలిస్ట నుహభీటని ఢిలీలలో జమ఩రకహష్ ధాభహమణ్, భహభభధోసర్ట లోళమా
1934లో నుహరయంన౅ంచగహ, ఆందారలో థాని రహఖ (కహభశమక యక్షణ్ షంఘం) గుంట్ృయులో ణెధేనట్ి
లృవీధాథం అధయక్షతన ఏయ఩డింథి. 1923లో ధాగ఩ూర్టలో జభానలాల్ ఫజాజ్
ధామకతీంలో జండా షణాయగిసం జభశగశంథి. ఇంద఼లో ఆచాయయ లృధోఫాపాయే నుహలగగధానయు.

SmartPrep.in
ష఼పాష్ చందరఫో స్, ఫులుష఼ శూహంఫభూభశుల షసకహయంణో ధసర

ూ
1928లో ఆల్ ఇండిమా ఇండినెండెని లీగ్న఼ శూహథన఺ంచాయు. ఆంధరరహఖ అధయక్షులు ఫులుష఼.
లీగ్ ఆవమాలన఼ భదఽ
ద భశ అనన఩ూయామయ తన కహంగిస్ యహయ఩త్రరక థాీభహ ఩రచాయం చేరహయు.
లెైభన కనేశన ఴయత్రభైక ఉదయభంలో ఩రదాననుహతర నుో ఱ఺ంచాయు.
ఆంధాోలో సైమన్ కమిషన్
లెైభన కనేశన ఆందారలో గుంట్ృయు, ఑ంగోలు నుహరంణాలోల ఩యయట్ించడానికి నియామం
n
జభశగశంథి. 1928 ఩఺ఫరఴభశ 26న భథారస్లో ట్ంగుట్ృభశ ఩రకహవం
.i
఩ంతేలు ధామకతీంలో నియషన ఉదయభం జభశగశంథి. నుహయథశూహయతి అధే
ముఴకుడె కహలు఩లోల భయణ్ించాడె. ట్ంగుట్ృభశకి ఆంధరకైషభశ నృయుద఼ ఈ
ఉదయభ కహలంలోధే ఴచచంథి. లృజమయహడ భునిి఩ల్ ఛెైయమన అమయథేఴయ
ep
కహమేవీయభహఴప లెైభన గో ఫాయక అని భహల఺న చీట్ీని లెైభనకు అంథించాడె. 1928 ఩఺ఫరఴభశ 3న
భథారస్లో కహశీధాథ఼ని ధాగైవీయభహఴప ఩ంతేలు అధయక్షతన నియషన షబ జభశగశంథి. ఫళశకయణ్
Pr
ఉదయభానిన ఩రచాయం చేషు ఼నన ఫులుష఼శూహంఫభూభశుని అభస్ట చేరహయు. ఆంధర భహశట ా షం఩ూయా
షీభహజయలీగ్ అధయక్షులు ఫులుష఼ శూహంఫభూభశు. కహయయదభశి ణెధేనట్ి లృవీధాథం. 1929లో
గహందీజీ ఆంధరథేవంలో ఩యయట్ించాయు.
t
ar
Sm

SmartPrep.in
ఆంధాోలో ఉపుప సత్ాయగరహం

1929 లాస ర్ట కహంగిస్ షభాయేవం ధసర
ూ అధయక్షతన షం఩ూయా షీభహజయ తీభహమనం
చేల఺ంథి. థీని ఩రకహయం 1930, జనఴభశ 26న఼ ణొలి శూహీతంత్ర థిధోతిఴంగహ నియాబంచాయు.
క ండా యంకట్఩఩మయ గహందీజీని కలిల఺ ఉదయభ నియీసణ్ కహయయకిభాలు ణెలుష఼కుధానయు.
ట్ంగుట్ృభశ, జోగమయ భథారస్ రహషనషబ న఼ంచ, భహభథాష఼ ఩ంతేలు, లృ.భహభాభహఴప కైందర
రహషనషబ న఼ంచ, గహడిచెయల, కడ఩ కటట్ిభడి్ , శూహీనే యంకట్ాచలంరెట్ట ,ి యంకట్఩త్ర భహజు,
n
కహఫేవీయభహఴప రహషనభండలికి భహజీధాభా చేరహయు. 1930,
.i
జనఴభశలో గహందీజీమంగ్ ఇండిమా ఩త్రరకలో 11 అంరహల
కహయయకిభం ఩రకట్ించాయు. అసమథాఫాద్లో ఩఺ఫరఴభశలో
షభాయేవఫ గహందీజీ
ధామకతీంలో రహషధోలలంఘనఉదయభం చేమాలని ep
తీభహమనించాయు. గహందీజీ 1930, భాభశచ 12న షఫయమత్ర ఆవిభం న఼ంచ 78 భంథి
Pr
అన఼చయులణో నుహరయంబఫన షణాయగిస మాతరలో 375 కి.నై. ఩రమాణ్ించ ఏన఺రల్ 6న దండి
గహిభం చేభహయు. థీనికి 24 భోజులు ఩ట్ిటంథి. దండి మాతరలో నుహలగగనన ఏకైక
ఆంధ఼రడె ఎభైననిష఼ఫరభణ్యం/ శూహధ఼ ష఼ఫరభణ్యం. ఆంధ఼రలు గహందీజీని జంఫూషర్టలో కలిరహయు.
t
ఆంధరలో ఉదయభ నియీసణ్కు క ండా యంకట్఩఩మయన఼ డికటట్

ై ర్టగహ నిమనేంచాయు. ధల౅
ల యు-
ar
఩లిల నుహడె (ఫనుహడె), గుంట్ృయు, కాశుహా-భచలీ఩ట్నం, ఩శిచభ గోథాఴభశ-ఏల౅యు కమలరహల,

త౉యు఩గోథాఴభశ-ల఻ణానగయం, లృరహఖ-లృజమనగయం శినృభహలు ఏభహ఩ట్ు చేరహయు. షణాయగిసం
Sm
అనిన కైంథారలోల ఑కైశూహభశ జయగహలని పోగభహజు ఩ట్ాటన౅ ల఻ణాభహభమయ షఽచంచాయు. ఫనుహడె

(ధల౅
ల యు), భచలీ఩ట్నం, భట్ట నుహల ం (఩శిచభ గోథాఴభశ), చ లల ంగశ (త౉యు఩గోథాఴభశ), లృరహఖ
నౄచ్, గుంట్ృయులోని క ండా యంకట్఩఩మయ గాసం షణాయగిస కైంథారలుగహ భాభహబ.
1930, ఏన఺రల్ 6న చ లల ంగశలో ల఻ణానగయం ఆవిభయహష఼లు ద఼ఴూీభశ ష఼ఫబభమ,

ఫులుష఼ శూహంఫభూభశు, ణెధేనట్ి షతయధానభహమణ్, షఽయయ఩రకహవభహఴపలు షణాయగిసం చేరహయు.

SmartPrep.in
ఏన఺రల్ 9న కాశుహా, గుంట్ృయు జిలాలలోల ఉననఴ లక్ష్మమఫామభమ, యుకిమణ్ీ లక్ష్మమ఩త్ర షణాయగిసం

చేరహయు. ఏన఺రల్ 11న ఩శిచభ గోథాఴభశ జిలాలలో దండె ధాభహమణ్ భహజు, నయసభశవయమ;
ధల౅
ల యులో ఫొ భుమ రవశుహభడి్ , ఒయుగంట్ి యంకట్ ష఼ఫబమయ, ఫజయహడ గోనుహలభడి్ ఉదయభం
చేరహయు. ఒయుగంట్ి యంకట్ష఼ఫబమయ పాయయ భశృలక్షమభమ, కుట్ుంఫ షబుయలంణా షణాయగిసం
చేల఺ అభస్ట అమాయయు. భహమలల఻భలో కల౅
ల భశ ష఼ఫాబభహఴప, భథారష఼లో కహశీధాథ఼ని
ధాగైవీయభహఴప ఩ంతేలు, ద఼భహగఫాబ థేశభుఖ్, గథెద యంగమయధాముడె షణాయగిసం చేరహయు.
n
త్రర఩పయధేని భహభశూహీనే చౌదభశలౄయగంథం ణెచచధాయభు, లౄయుల ఴీభో ణెలు఩డమ, ఫషఴభహజు
.i
అనుహ఩భహఴప క మలాబకట్ిటణేధేనే, భా గహందీ కటభట్టై ఩పట్ిటత్రధేనే, గభశకనుహట్ి
భలాలఴదాని ఉనుో ఩మభమఉ఩ప఩, గభశఫళల
షతయధాభహమణ్ ఉ఩ప఩ ఩న఼న, ఩఩ప఩ ఩న఼న, ఊభశకలుణే ఩న఼న,క ఩ప఩ కహషు థేఴపడికి న౉కుక
కుంట్ట ఩న఼న అధే గీణాలన఼ యచంచాయు. ep
Pr
1930, జనఴభశ 26న కటఠశలో భభశి చెధానభడి్ , భచలీ఩ట్నంలో ణోట్నయషమయ జాతీమ జండాన఼
ఎగుయయేరహయు. చలల ఩లిల , లౄయబథార఩పభహలోలగహిభాదికహయులు భహజీధాభాలు చేరహయు. నెథద ా఩పయంలో
ఉ఩ప఩ షణాయగిసఉదయభానిన ద఼ఴూీభశ ష఼ఫబభమ నియీళంచాయు. ఴనపోజధాలనెై లాఠీచాభీజని
t
భథారస్ రహషనభండలిలో శూహీనే యంకట్ాచలంరెట్ట ి ఖండించాయు. నుో లీష఼లుక భయయోలు, ఈడె

ar
఩పగలుల, క ఴూీయు, నెన఼భయుి ఆవిభాలన఼ ధీంషం చేరహయు.ఉ఩ప఩ షణాయగిస షభమంలో జై

లుశిక్ష అన఼బలృంచన ణొలి ఆందార భళళగహఆచంట్ లక్ష్మమ యుకిమణ్ీ఩త్ర (యుకిమణ్ీ లక్ష్మమ఩త్ర) నేభ ం
థాయు. గ లల ఩ూడిల఻ణాభహభరహల఺ు ి ధామకతీంలో భదయనుహన ఴయత్రభైక ఉదయభం నెదద ఎతే
ు నజభశగశం
Sm
థి. (గుంట్ృయు జిలాల కల కటర్ట నియేథిక).
గంజాంలోని ధౌ఩డ, లృరహఖ఩ట్నం ఫాలచెయుఴప ఴదద ఉ఩ప఩ క ఠహయులనెై థాడి జభశగశంథి.

త్రయుఴూయు (కాశుహా జిలాల)లో ఖదద యు దయ ఴత్ర ధభశంచన ధాయమయహథిని నుో లీష఼లు లృఴష఼ుాడిని
చేరహయు. 1931, భాభశచ 31న యహడ఩లిల యంకట్టవీయశూహీనే ఉతిఴంలో నుో లీష఼లణో ఘయాణ్
జభశగశంథి. 1931, భాభశచ 5న గహందీ ఇభశీన ఑఩఩ందం జభశగశంథి. గహందీజీ భండయ భౌండ్ ట్టఫుల్

SmartPrep.in
షభాయేరహనికి శృజయమాయయు. ఆ షభాయేవం లృపలం కహఴడంణో 1931, డిలెంఫయు 28న

థేరహనికి త్రభశగశ ఴచాచయు. తభహీత భలూల ఉదయభానిన క నశూహగశంచాయు. 1931లోధే కహకిధాడ
ఫాంఫుకైష఼ జభశగశంథి. ఫరశృమజోష఼యల ష఼ఫరసమణ్యంన఼ క ట్ిటన ల఻ఐ భుషు నూహ అలీఖానన఼
చం఩డానికి ఉజీజ ఴన షఫేమళన పాయత్ షంషథ (చాభీ & షని)కు చెంథిన ఩రత్రయహద
బమంకభహచాభశ ఩డఴలో ఫాంఫులన఼ ణెషు ఼ండగహ అలృ నేలి క ంతభంథి చనినుో మాయు.
బమంకభహచాభశని ఖాజీనేట్ ఴదద అభస్ట చేల఺ అండభాన జైలుకు ఩ంన఺ంచాయు. 1932, జనఴభశ
n
6న ద఼గశగభహల కభలాంఫ, థాషభశ కాశా యేణ్భమ, థాషభశ లక్ష్మమఫామభమలన఼ అభస్ట చేరహయు.
.i
జనఴభశ 8న దండె ధాభహమణ్భహజు, 9న భాల౅ిభశ చ఼కకభమ (ఏల౅యు)న఼ నియబందించాయు.
ఉదయభకహయులు లౄయపాయత్ర, ఫాభో్లి షణాయగిస లృజమం,దభశదర ధాభహమణ్ీమం, పాయత షీభహజయ
ముదధ ం, నఴముగం - గహందీ లృజమం, ఩ూయా షీతంతరంన౉దల ైన కయ఩ణారలు ఩ంచాయు. 1932,
ep
భాభశచలో యంట్ార఩రగడ గహిభం (కాశుహా జిలాల)నెై 4 యేల యౄనుహమల జభశభాధా లృదించాయు.
కహకిధాడలో ఆండాళల భమ ఆల఺ు ని జ఩పు చేరహయు. క డాలి ఆంజధేములునెై లృదించన జభశభాధా
Pr
ఴషఽలుకు అతడి శూో దయుడిని, ఇంట్ి శూహభాన఼
ల , గైథెలన఼ శూహీదీనం చేష఼కుధానయు.
ద఼భహగఫాయ థేశభుఖ్న఼ ధల౅
ల యు జైలు న఼ంచ భధ఼య జైలుకు ఩ంన఺ంచాయు. ఫమలలభశ జైలులో
భహజకీమ ఖైథీలు 1932, ఩఺ఫరఴభశ 29న నిభహశృయథీక్ష చేరహయు. షీభహజయ ఩త్రరకల కయ఩తరం
t
఩రచ఼భశంచన కలగహ షతయధానభహమణ్కు ఏడాథి శిక్ష ఩డింథి.

ar
కయ఩ణారలు ఩ంచ఼తేనన ఖాశూహ ష఼ఫాబభహఴప, ఑.న఺. భహభశూహీనేని నుో లీష఼లు క ట్ట గహ

యుక్ష్ిమణ్ీ లక్ష్ిమ఩త్ర యహభశని తనకహయులో తీష఼కలుల యక్ష్ించంథి. యేథాంతం కభలాథేలృ అధయక్షతన
Sm
గుంట్ృయు అగిశృయంలో షబ జభశగశంథి. గుంట్ృయు జిలాల భశృషబ ణెధాలిలో తలాల఩రగడ

లృవీష఼ందయభమ, నయశూహ఩ూర్ట ణాల౅కహ భశృషబ యుదరభహజు ఫంగహయమయ, లృరహఖజిలాల
భశృషబ ట్టకుభళల ఫుచచభహభభమ, ధల౅
ల యు షబ చఴనం త్రయుభలభమ అధయక్షతన
జభశగహబ.
1932లో ఫభహటరండ్ యలెిల్ అధయక్షతన ఇండిమన డెలిగైశన లీగ్ పాయత్కు ఴచచంథి.

SmartPrep.in
ఇంద఼లో ళెభహల్డ్లాల఻క, లృలికన షన, కాశా నైనన షబుయలు. 1932లో దలుతేలకు భహమ్లే
ఫకడొ ధాల్్ కభూయనల్ అయహయు్ ఩రకట్ించాయు. గహందీజీ లెనట ంె ఫయు 20న ఆభయణ్ నిభహశృయథీక్ష
నుహరయంన౅ంచాయు. 1933, భాభశచ 8న గహందీజీ సభశజధోదధయణ్ లక్షయంగహ ఆతమల౅థిధ నిభహశృయథీక్షన఼
నుహరయంన౅ంచాయు. జుల ై 31న గహందీజీ న఺లు఩పనంద఼కుని ద఼గశగభహల ఫలభహభకాశా మయ,
అమయథేఴయ కహమేవీయభహఴప, యహలృలాల గోనుహలకాశా మయ ఴయకిుగత రహషధోలలంఘనన఼ నుహరయంన౅ంచ
అభస్ట అమాయయు. 1934, ఫే 30న ఉ఩ప఩ షణాయగిశృనిన నిలిన఺యేరహయు.
n
1934 - 42 భధయ ఆంధరలో అధేక షంఘట్నలు జభశగహబ. ఆంధర
.i
షీభహజయనుహభీట గహడిచెయల, కహంగిస్ శూో శలిస్ట నుహభీట ఎన.జి. యంగహ, ఆంధర శూో శలిస్ట
నుహభీట ణెధేనట్ిల అధయక్షతన ఏయ఩డా్బ. 1937 ఎనినకలు అనంతయం జుల ై
14న భథారస్లో ల఺. భహజగోనుహలచాభశ భుఖయభంత్రరగహ ఩రథభ కహంగిస్
ep
భంత్రరఴయగ ం ఏయ఩డింథి. ఩రకహవం (భయనఽయభంత్రర), లృ.లృ.గశభ,శ ఫజయహడ గోనుహలభడి్ భంతేరలుగహ;
ఫులుష఼ శూహంఫభూభశు రహషనషబ అధయక్షులుగహ ఩దఴపలు చే఩ట్ాటయు.
Pr
1939 భండయ ఩ర఩ంచ ముదధ ం, కహంగిస్ భంత్రర ఴభహగల భహజీధాభాలు, గహందీజీ ఴయకిు
షణాయగిశృలకు న఺లు఩పనిఴీడం, ఆచాయయ లృధోఫాపాయే ణొలి ఴయకిు షణాయగిసం చేమడం (1940)
t
జభశగహబ. 1941, ఏన఺రల్ ఴయకు అధేక భంథి షణాయగిశృలు చేల఺ అభస్ట అమాయయు. భహజాజీ
ar
భంత్రరఴయగ ం 1939, అకటటఫయు 29న భహజీధాభా చేల఺ంథి. ట్ంగుట్ృభశ ఩రకహవం఩ంతేలు, పోగభహజు

఩ట్ాటన౅ ల఻ణాభహభమయ, ణెధేనట్ి లృవీధాథం, ఫజయహడ గోనుహల్భడి్ , లృ.లృ.గశభ,శ కల౅
ల భశ
ష఼ఫాబభహఴప, అమయథేఴయ కహమేవీయభహఴప, యుక్ష్ిమణ్ీ లక్ష్మమ఩త్ర, కడ఩ కటట్ిభడి్ , భాగంట్ి
Sm
ఫాన఺నీడె, యంగహ దం఩తేలు, కంబంనుహట్ి షతయధానభహమణ్, న౉షలికంట్ి త్రయుభలభహఴప,

తభశఫల ధాగశభడి్ , కల౅
ల భశ చందరభ్లు, అనంతవమన అమయంగహర్ట లాంట్ి ధామకులు ఴయకిు
షణాయగిశృలు చేల఺ అభస్ట అమాయయు.
ఆంధ్ో సరుయులర్ / కరూాలు సరుయులర్
1942, జుల ై 29న ఆంధరభహశట ా కహంగిస్ భచలీ఩ట్నంలో షభాయేవఫ కిీట్ ఇండిమా ఉదయభ

SmartPrep.in
నియీసణ్కు ఑క యసషయ షయుకులర్టన఼ యౄనుొ ంథించంథి. థీనిన యౄనుొ ంథించంథి ఆంధర కహంగిస్
కహయయదభశి కమల యంకట్ారవ్, అధయక్షుడె పోగభహజు ఩ట్ాటన౅ల఻ణాభహభమయ. కయౄనలు కహంగిస్
కహభహయలమంలో థొ యకడం ఴలల థీనిన కయౄనలు షయుకులర్ట అధానయు.
ఆంధ్ోలో కిాట్ ఇండ్రయా ఉద్యమం
1942 భాభశచలో కిిప్ి భహమఫాయం లృపలం కహఴడంణో గహందీజీ డఽ ఆర్ట డెైనిధాదంణో కిీట్
ఇండిమా ఉదయభానిన నుహరయంన౅ంచాయు. 1942, ఆగష఼ట 8న ఫొ ంఫాబలోని గయహలిమా
n
ఫథానంలో కిీట్ ఇండిమా తీభహమనం చేరహయు. గహందీజీని ఫందించ ఩ూధాలోని ఆగహఖాన
.i
బఴనలో ఉంచాయు. 1942, ఏన఺రల్ 6న కహకిధాడ, లృరహఖ఩ట్నం నగభహలనెై జనుహన ఫాంఫులు
యేల఺ంథి. ఆంధర లృవీలృథాయలమం యహలేు యు న఼ంచ గుంట్ృయుకు భాభశంథి.
ep
ఆంగైలములు రహంత్రముతంగహ పాయతథేవం ఴథిలి యమేల షభమం ఆషననఫందని
గహందీజీ సభశజన ఩త్రరకలో భహరహయు. యహభహధలో జభశగశన శూహయథయ షంఘ షభాయేవంలోధే
త్రయుగుఫాట్ు త఩఩దని గహందీజీ ళెచచభశంచాయు. ఉదయభకహలంలో దండె ధాభహమణ్ భహజు
Pr
జైలల ోధే చనినుో మాయు. కయౄనలు యహల఺ నిఴభశు యంకట్ ష఼ఫబమయ ఩రచఛనన జీలృణానిన
గడినుహడె. ఩యథేశీములుణొలగండి, ఈ పాయతథేవం భాథేవం, లృనండి, లృనండమ లృవీ ఩రజలు లౄయ
t
పాయతీషంథేవం అధే గీణానిన యహనభాభల ై ఴయథాచాయుయలు యచంచాయు.

ar
ఆంధరథేవభంణా ళంశూహతమక ఉదయభ షంఘట్నలు జభశగహబ. ఆగష఼ట 11న ణెధాలిలో

ఫళయంగ షబ జభశగశంథి. 12న భైలేీలేటశనన఼ తగులఫట్ాటయు. నుో లీష఼ కహలు఩లోల 6 భంథి
చనినుో మాయు. యహభశ షభాధ఼లు ణెధాలి భాభశస్నేట్లో ఉధానబ. చీభహల షబ ఫజిలేటట్
ా
Sm
ఆ఩఻ష఼న఼ భూల఺యేరహయు. ఆగష఼ట 13న నుహలక లుల భైలేీలేటశన, చీభహల నుో లీస్ లేటశన, ఆకిలౄడె
న఻ఎస్, ఆర్టఎస్లన఼ ధీంషం చేరహయు. గుంట్ృయులో లృథాయయుథలనెై ళందఽ కమలరహల ఴదద
కహలు఩లు జయు఩గహ ఇదద యు లృథాయయుథలు భయణ్ించాయు. ఆగష఼ట 17న నెభఴయంలో
ఫజిలేటట్
ా ోకయుటన఼ భూబంచ డి఩ూయట్ీ కల కటర్టకు కహంగిస్ ఩ణాకహనిన ఇచచ
లౄధ఼లోల నడిన఺ంచాయు. ధాట్ి ఉదయభ ఉదధ ాత్రని గుభశంచ నేభ కంట్ృ

SmartPrep.in
కయుణ్శీి లేచనుో బనలృ నుో లీష఼ల ట్ోన఻లు ఴందలు యేలుభహఫంద఼లట్ు

ల , కహలినుో బనలృ షభహకయు
కచేభీలు ఖయద఼శుహణ్ాద఼లకహశట భట్ు
ల అని భహరహయు. గుంట్ృయు జిలాలలో భూడెననయ లక్షల
యౄనుహమలు, గోథాఴభశ జిలాలలో భండెననయ లక్షల యౄనుహమల జభశభాధాలు ఴషఽలు చేరహయు.
భచలీ఩ట్నంలో లౄయభహఘఴమయ, భహజభండిరలో లృ.నృ. ధాగైవీయభహఴప, భదన఩లిల లో
నయల఺ంశృభడి్ ఉదయభానిన ఩రచాయం చేరహయు. 1942, ఆగష఼ట 17న కన఩భశు, నెంట్కటట్,
షఽళొ
ల యునేట్ ఉ఩ప఩ క ఠహయులనెై థాడి జభశగశంథి.
n
఩రబుతీం ధల౅
ల యు, చత౉
ు యు, త౉యు఩ గోథాఴభశ జిలాల ఫో యు్లన఼; లృజమయహడ, నుహలక లుల
.i
఩పయనుహలక షంఘాలన఼ యద఼ద చేల఺ంథి. ఎం.ఎన. భహయ భహడికల్ డెమోకిట్ిక నుహభీటని శూహథన఺ంచాడె.
ఆందార భహడికల్ డెమోకిట్ిక నుహభీట ఩రథభ షబ ణెధాలిలో ఎం.ఎన. భహయ అధయక్షతన జభశగశంథి.
ఈ నుహభీట ఆందారలో భహజకీమ నుహఠరహలలు, భహడికల్, భహడికల్ షఽ
ట డెంట్ అధే యహయ ఩త్రరకలన఼
ఫజిలేటట్
ep
నడిన఺ంథి. 1942, లెనట ంె ఫయు 20న జగగ మయనేట్లో చంణాభణ్ి ధాట్కం త్రలకిషు ఼నన కాశుహా జిలాల
ా నెై ఫాంఫుథాడి జభశగశంథి. లృజమయహడ, ఑ంగోలు, ఫందయు నుహరంణాలోల ఫాంఫులు,
Pr
ఆముదాలు, ఉతు భహలు శూహీదీనం చేష఼కుధానయు. 1944లో గహందీజీ జైలు న఼ంచ
లృడెదలమాయయు. కిీట్ ఇండిమా ఉదయభం నిలిచనుో బంథి. 1945 యేయల్ ఩రణ్ాలుక
యౄ఩కల఩న, అట్ీల 1945, 46 ఎనినకలు పాయత్లో నియీళంచడానికి నియామం. పలితంగహ 1945
t
కైందర రహషనషబ ఎనినకలోల ఆచాయయ యంగహ, అనంతవమనం అమయంగహర్ట, ఎం. గంగభహజులు కైందర
ar
రహషనషబకు ఎనినకమాయయు. భహశట ర

ా హషనషబ ఎనినకలు 1946లో 215 శూహథధాలకు కహంగిస్ 165
శూహథధాలు గలుచ఼కుని ట్ంగుట్ృభశ ఩రకహవం భుఖయభంత్రరగహ భంత్రరఴయగ ం ఏయ఩డింథి. లృ.లృ. గశభ,శ
Sm
యేభుల క౅యమమయ, కడ఩ కటట్ిభడి్ ఆంధర న఼ంచ భంతేరలుగహ నిమనేతేలమాయయు. నుహకిశూథ హన

ఏభహ఩ట్ున఼ అలీఫేగ్ ధామకతీంలోని ఆంధర భుల఺ల ం లీగ్ సభశాంచంథి. కభూయనిస్ట్లు
నుహకిశూథ హన ఏభహ఩ట్ున఼ షభభశథంచడానిన యంగహ లృభభశించాయు. థేవ లృబజనన఼ కహంగిస్
ఆమోథించడం ద఼యదాశట కయభని ట్ంగుట్ృభశ లృభభశించాయు. నుహకిశూథ హన
ఏభహ఩ట్ు అళంశూహ ఉదయభం థౌయజనయ వకుులకుతలఴంచడఫే అని జి.లృ. ష఼ఫాబభహఴప
యహయఖాయనించాయు.

SmartPrep.in
జమీందారీ వ్యతిరేక రైతు ఉద్యమాలు
రెైతే ఈదయభాలు ఄవిబక్త భదరాష఼ రహశ్ ంర లో భాగంగహ ఈనన అంధా తృహాంతంలో

తృహాయంబభమాయయ. బ్రాటిష్ తృహలనరకహలంలో జమందరరీ తృహాంతరలోో రెైతేలు ఄనేక్ క్శ్ నష్హ్లక్ు
గుయమాయయు. జమందరయో క్ు బూమి శిష఼తఴషఽలు ఄధికహయమే కహక్ుండర, తూటి ఴనయుల మద,
ఄడఴుల మద, ఫంజయుబూభుల మద ఄధికహరహలుండేవి. రెైతేల మద జమందరయో
n
దభనకహండ మితిమరంది. దీతుకి ఴయతిరేక్ంగహ ఄనేక్ రెైతే అందో ళనలు జరగహయ.
.i
రైతులలో కద్లిక
ep
భాయత స్హాతంత్రోదయభ ఘటా్లు, భుఖ్యంగహ భహాతరాగహంధీ నరమక్తాంలో జరగన
చంతృహయన్, కెైరహ షతరయగరస తృో రహటాలు రెైతేలన఼ చైతనయ఩రచరయ. రెైతేలోో ఈనన ఄషంతా఩఺త తు
భదరాష఼ ఩ాబుతాం గరశంచి రెైతే షంఘాలు ఏయ఩డక్ుండర జాగరతతలు తీష఼క్ుంది. ఆంద఼లో
Pr
భాగంగహ మోతీలాల్ న౅సూ ౄ రహవ఺న 'కిస్హన ంకహ షందేశ్ (రెైతేలక్ు షందేవం)' ఄనే శందీ
క్య఩తరాతున, దరతు ఄన఼లహదరతున 1921 జూన్ 16న భదరాష఼ ఩ాబుతాం తుఴేధించింది.
t
క్ాష్హాజిలాో గుడిలహడ తరల౅కహలోతు నఽజెళోలో 1905లో జరగన రెైతే షభాలేవం రెైతే

ar
ఈదయభాలక్ు నరంది ఩లికింది. 1928లో భాగంటి ఫా఩఺తూడె 'రెైతే షంఘాల ంద఼క్ు?' ఄనే
క్య఩తరాతున ఩ాచ఼రంచరడె. 1928లో యంగహ నరమక్తాంలో రెైతే తృహరీ్ ఏయ఩డింది. 1928లోనే
అంధా రహశ్ ర రెైతే షంఘం, 1929లో అంధారహశ్ ర జమందరరీ రెైతే షంఘం, 1937లో అంధారహశ్ ర
Sm
ఴయఴస్హమ క్౅లీ షంఘాలేయ఩డరాయ.
జమీందారీ విధానీం
కోస్హత అంధా జిలాోలోో 50ళహతం బూమి జమందరయో కింద ఈండేది. అంధాదేవంలో ఩ాబుతాం
ఴయఴస్హమ బూభుల విశమంలో జమందరరీ, రెైతరారీ విధరనరలన఼ ఄన఼షరంచింది. ఇ

SmartPrep.in
విధరనరలు లో఩బూయశ్ ంగహ భారహయ. ఩ాబుతాం రెైతేల న఼ంచి తురహాక్షిణ్యంగహ ఩న఼న

ఴషఽలు చేవ఺ంది. 1929-31 షంఴతసరహల భధయ ఩ా఩ంచంలో ఏయ఩డిన అరిక్భాందయం
అంధాగహరమణ్ తృహాంతరలోో అరిక్ ఴయతరయస్హలన఼ ఫాగహ ఩ంచింది. రెైతేలు తభ బూభులన఼
బూస్హాభుల దగగ య తనఖ్ా ఩టి్ ఴడడా కి ఄ఩ు఩లు తీష఼క్ునరనయు. ఄధిక్ ఴడడా లన఼ తీయచలేక్
లహర బూభులు బూస్హాభుల ఩యభమాయయ. 1921 తయులహత జనరభా ఩యుగుదల
ఄధిక్భయంది. బ్రాటిష్ ఩ాబుతా విధరనరల ఴలో చరలాభంది బూభుల఩ై అధరయ఩డరాయు.
n
పలితంగహ ఴయఴస్హమ క్౅లీల షంఖ్య ఩రగంది. బూభులు ఎక్ుుఴ భాగం జమందరయో
.i
అధీనంలో ఈనరనయ. జమందరయుో బ్రాటిష్ ఩ాబుతరాతుకి ఏజెంటల
ో గహ భారహయు. లహయు రెైతేలన఼
఩఻డించి, ఩దా మొతత ంలో బూమి శిష఼తన఼ ఴషఽలు చేమస్హగహయు. రెైతేలు జమందరయో క్ు
క్టల్ఫాతుషలుగహ భారహయు. రెైతేలత్, లహర క్ుటలంఫాలత్ జమందరయుో ఉడిగం
ep
చేయంచ఼క్ునరనయు. జమందరయో క్ు ఄండగహ ఈనన ఴలష తృహలన ఄంతమైతేనే తభక్ు విభుకిత
క్లుగుతేందతు రెైతేలు భావించరయు.
Pr
జమీందారీ వ్యతిరేక రైతు ఉద్యమీం
t
జమందరరీ తృహాంతరలోో తభ సక్ుులు కహతృహడెక్ునేంద఼క్ు రెైతేలు వ఺దధభమాయయు.

1931 వ఩్ ంఫయులో ఎన్.జి.యంగహ ఄధయక్షతన ఩ాథభ అంధా రహశ్ ర జమందరరీ రెైతే షంఘ
ar
షభాలేవం న౅లో ౅యు జిలాో ల౅ంక్టగరలో జరగంది. న౅లో ౅యు ల౅ంక్టాాభనరముడె 1930
భారచ 7న న౅లో ౅యులో 'జమన్ రెైతే' ఩తిాక్న఼ స్హి఩఺ంచరడె.
Sm
దీంత్ జమందరరీ ఴయతిరేకోదయభం లేగం ఩ుంజుక్ుంది. ఇ ఩తిాక్ అంధరా జిలాోలోోతు జమందరరీ

తృహాంతరలోో రెైతేలక్ు జయుగుతేనన ఄనరయమాలన఼ ఎలుగెతిత చరటింది. రెైతేల఩ై జమందరయో
దభనకహండ మితిమరతృో యంది. దీతుకి ఴయతిరేక్ంగహ చరలా రెైతే అందో ళనలు జరగహయ.

SmartPrep.in
మునగాల
బ్రాటిశయుో భునగహలక్ు 1852లో జమందరరీ సో దర క్లి఩ంచరయు. ఄదే షంఴతసయం
ఆంగో ష్ ఇస్ట్ ఆండిమా క్ం఩తూ న఼ంచి ళహవాత ఩ైషలా తుఫంధనల కింద 'షననద్' తృ ందింది.
1900లో ల౅ంక్టయంగహరహఴు దీతుకి జమందరయు ఄమాయడె. అమన భంచి దేవబక్ుతడె ఄనేక్
గరంథరలమాలు, విదరయ షంషి ల స్హి఩నక్ు విరవిగహ విరహఱాలు ఆచరచడె. గొ఩఩ స్హశతయ
తృో శక్ుడె. యంగహరహఴు ఆతయ యంగహలోో చఽ఩఺న ఈదరయత జమందరరీతృహలనలో ఩ాదరశంచలేద఼.
n
అమన తృహలన భధయముగహలనరటి బూస్హాభయ తుమంతాతరాతున తల఩఺ంచేది. అమన
.i
అగడరలక్ు రెైతేలు, రెైతే క్౅లీలు ఫలమాయయు. ఩ేద రెైతేలు జమందరయు బూభులన఼
ఈచితంగహ ద఼నరనలి. ఩ంటలు ఩ండినర, ఩ండక్తృో యనర రెైతేలు శిష఼త చలిో ంచరలి. వివిధ
ఴాతే
త ల లహయు ఈచితంగహ వేఴచేమాలి. తూటితృహయుదల విశమంలో వరదధ చఽ఩లేద఼. 42
ep
గహరభాలోోతు 20లేల భంది ఩ాజలు స్హలీనర యౄ.1.30 లక్షలు చలిో ంచ఼కోలహలిస ఴచిచంది.
స్హయఴంతమైన బూభులన఼ జమందరయు ఏదో ఒక్ మిశత్ కహజేమస్హగహడె. ఎద఼యు తిరగన
Pr
లహరతు గూండరలత్ కొటి్ంచేలహడె. ఆలాంటి నే఩థయంలో భునగహలలో రెైతే షంఘం ఏయ఩డింది.
ఇ షంఘ ఩ాథభ షభాలేవం 1930లో ఒరస్హసక్ు చందిన ఫచ఼చ జగనరనథదరష఼ ఄధయక్షతన
జరగంది. జమందరయు తుమంతాతరాతున ఎదిరంచరలతు తుయాయంచరయు. ఈదయభాతున
t
ఄణ్చడరతుకి జమందరయు ఄతున చయయల౅ తీష఼క్ునరనడె. ఇ చయయలక్ు బమ఩డి రెైతేలు

ar
భూడేళోతృహటల ఎలాంటి ఈదయభాల౅ చేమలేద఼.

భునగహల జమందరయుక్ు, రెైతేలక్ు భధయ చలరేగన తృో రహటం క్లుకోఴ గహరభంలో
Sm
఩తరక్ స్హియకి చేరంది. ఇ గహరభంలో జమందరయుక్ు 22 ఎక్రహల తృ లభుంది. ఴర కోతల

కహలంలో ఎక్రహక్ు 80 ళేయో ధరనయం ఆస్హతనతు చ఩఺఩న జమందరయు, తయులహత అ లహగహానరతున
తులు఩ుకోలేక్ తృో మాడె. దరంత్ రెైతేలు నండఽర ఩ాస్హదరహఴు నరమ క్తాంలో
షతరయగరహాతుకి షభామతత భమాయయు. షబ్-క్ల క్్ర్ జోక్యం చేష఼క్ుతు ఇ షభషయన఼
఩రశురంచరడె. ఆక్ుడ ఈనన దరయుణ్ ఩రవ఺ి తేలన఼ షామంగహ తలుష఼కోఴడరతుకి అంధా
రహశ్ ర జమన్ రెైతే నరమక్ుడె ఄయన న౅లో ౅యు ల౅ంక్టాాభనరముడె 1933 వ఩్ ంఫయు 22,

SmartPrep.in
23, 24 తేదీలో ో భునగహల ఎవే్టలో ఩యయటించరడె. ఇ ఩యయటనలో అమన ఎన న

ఆఫబంద఼లన఼ ఎద఼రకులహలిస ఴచిచంది. చిఴరకి గెలిో కొనమయ షహామంత్ నరముడె
రహభా఩ుయంలో యసషయంగహ ఏరహ఩టైన షభాలేవంలో తృహలగగతు, రెైతేల క్ష్హ్లు
తలుష఼క్ునరనడె. రెైతేల క్ష్హ్లన఼ జమన్ రెైతే లహయ఩తిాక్లో 1935 జనఴర 25ఴ తేదీ
షంచిక్లో ఩ాచ఼రంచరడె. 1938లో భునగహల జమన్ రెైతే షంఘం ఩ునఃస్హి఩఺తమైంది. దీతు
ళహఖ్లు ఩ాతి గహరభంలో ల౅లిళహయ. 'తృో లీష఼ విధరనం నశించరలి, జమందరయు జులుం నశించరలి
n
ఄనే తునరదరలు గహరభాలోో భారకాగహయ. భునగహల గహరభాలోో ఩రవ఺ి తి ఈదిాక్తభయయయషరకి అంధా
.i
రహశ్ ర కహంగెరస్ట క్మిటీ కహయయదరశ గొటి్తృహటి ఫాసామయ జోక్యం చేష఼క్ునరనడె. 1939 జనఴర 8,
9 తేదీలో ో ఫాసామయ జమందరయుక్ు, రెైతేలక్ు భధయఴరత తాం ఴశంచి, ఒక్ ఒ఩఩ందం
క్ుదిరహచడె. ఇ ఒ఩఩ందరతుకి ఫాసామయ ఄలహయుా ఄతు ఩ేయు ఴచిచంది. ఇ ఒ఩఩ందం మద
ep
1939 జనఴర 15న షంతకహలు జరగహయ. జమందరయు ఩ాజలత్ ఈదరయంగహ ఈంటానతు హామ
ఆచరచడె. కహతూ, ఒ఩఩ందం జరగన భయుషటి రకజున఼ంచే జమందరయు ఩ేచీలు ఩టా్డె.
Pr
నండఽర ఩ాస్హదరహఴు నరమక్తాంలో షతరయగరస షంఘం ఏయ఩డింది. 1930లో జమందరరీ
రెైతే షంఘాతుకి ఄధయక్షుడెగహ ఈనన ఆభాడి తృహ఩మయ బూభులన఼ జమందరయు
అక్రమించరడె.
t
షతరయగరసం చేవ఺ ఇ తృ లాలన఼ ఆ఩఺఩ంచరలతు రెైతేలు తుయాయంచరయు. 1930 జూన్ 2న ఈ఩఩ల

ar
రహభమయ, నండఽర ఩ాస్హదరహఴు, నలో తృహటి ల౅ంక్ట నయసమయ, మోటృర ఩యంధరభమయ,

లేభుల ఩లిో సన఼భంతరహఴు నరగళై
ో ఩టల్క్ుతు తృ లాలోోకి క్దిలాయు. జూన్ 4న
Sm
షతరయగరసృల఩ై తీఴామైన లాఠీచరర్్ జరగంది. షతరయగరసం 15 రకజులు స్హగంది. ఇ నరమక్ులు

జెైలు తృహలమాయయు. జమందరయు గహరభాలోో బీబతసం షాఴ఺్ంచరడె. 1931 జూన్ 11న఼ 'భునగహల
దినం'గహ తృహటించభతు అంధా రహశ్ ర రెైతే షంఘం ఩఺లు఩ుతుచిచంది. లహశతు, నఴవకిత, జమన్
రెైతే ఩తిాక్లు ఇ తృో రహటాలన఼ షభరిషత ఽ లహయస్హలు రహళహయ. టంగుటృర ఩ాకహవం ఩ంతేలు,
ఎన్.జి.యంగహ భునగహలలో ఩యయటించరయు. లహర జోక్యంత్ రెైతేలు షతరయగరసం తులి఩఺లేళహయు.
తృహ఩మయక్ు తృ లాలు ఆఴాడరతుకి జమందరయు ఄంగీక్రంచరడె. ఄయనర, జమందరయు జులుం

SmartPrep.in
కొనస్హగుత౉నే ఴచిచంది.
వీంకటగిరి
ల౅ంక్టగర జమందరరీ కింద 730 గహరభాలుండేవి. ఇ జమన్ '఩ేశుష్' కింద
యౄ.2,68,711 చలిో ంచేలహయు. ల౅ంక్టగర జమందరయు తృహలన తుయంక్ువంగహ ఈండేది. జమందరయు
రెైతేల జిరహయతీ సక్ుులన఼ గురత ంచక్ుండర, బూభులన఼ ఒక్ర న఼ంచి ఒక్రకి తయుచఽ
n
భారేచలహడె. రెైతేలన఼ క్ష్హ్లక్ు గురచేవేలహడె. ఩ంటలు ఩ండినర, ఩ండక్తృో యనర శిష఼త
.i
చలిో ంచరలిసందే. జమందరయు కోయు ధరనయ఩ు ఩దధ తిలో శిష఼త ఴషఽలు చేవేలహడె. ఄక్ుడ ఄతూన
ఴరహాధరయ బూభులే. తయుచఽ ఄతిఴాఴ఺్, ఄనరఴాఴ఺్ షంబవించేవి. జమందరయు భదరాష఼
ep
బూస్హాభుల షంఘాతుకి ఄధయక్షుడె. 1937 ఴయక్ు భదరాష఼ ళహషన షమితిలో షబుయడె.
రెైతేల సక్ుులన఼ కహతృహడెకోఴడరతుకి 1929 ఄకో్ఫయులో న౅లో ౅యు జిలాో జమందరరీ రెైతే
షంఘ స్హి఩న జరగంది.
Pr
షంఘం మొదటి షభాలేవం 1929 ఄకో్ఫయు 19న దొ డో రహమిరెడిా షాగాసంలో జరగంది. ఇ
షభాలేవం ల౅ంక్టగర రెైతే ఈదయభాతుకి నరంది ఩లికింది. ఇ రెైతే షంఘాతుకి ల౅న౅నలక్ంటి
t
రహఘఴమయ, తృ టో ఩లిో గుయ఩఩ నరముడె, లేభాటి ల౅ంక్టరెడిా కహయయ తురహాసక్ులుగహ, న౅లో ౅యు
ల౅ంక్టాాభనరముడె కహయయదరశగహ ఎతునక్మాయయు. ఇ షంఘం రెైతేలోో చైతనయం
ar
తీష఼క్ుఴచిచంది. న౅లో ౅యు ల౅ంక్టాాభనరముడె 'భా కొదీా తలో దొ యతనం..' ఫాణ్ీలో 'భా కొదీా
జమందరయో తృ ంద఼..' ఄనే గేమాతున రహవ఺, రెైతేలోో చైతనయం క్లిగంచరడె. 1931 వ఩్ ంఫయులో
Sm
న౅లో ౅యు జిలాో రెైతేషంఘం మొదటి అంధా రహశ్ ర జమందరరీ రెైతే షదష఼సన఼ ఏరహ఩టల
చేవ఺ంది. జమందరయు, ఄతడి క్ుభాయుల ద఼వచయయలన఼ ఇ షదష఼సలో ఩లుఴుయు ఴక్త లు
ద఼మయఫటా్యు. 1931 నఴంఫయులో మో఩ూయు తదితయ గహరభాలోో రెైతేలు షతరయగరహాతుకి
దిగహయు. క్ల క్్ర్ జోక్యం చేష఼క్ుతు రహజీ క్ుదిరహచడె. ల౅ంక్టగర తరల౅కహ తృహఱ ంకోటక్ు చందిన
఩నషకోన ఄనే ఄడవిలో రెైతేలు ఄనరదిగహ తభ ఩శుఴులన఼ మే఩ుక్ునేలహయు. కహతూ,
ఎతునక్లోో రెైతేలు తనక్ు ఴయతిరేక్ంగహ ఩తుచేళహయతు జమందరయు క్క్షగటి్, తృో లీష఼ల

SmartPrep.in
షహామంత్ ఄడఴులోోకి ఩శుఴులన఼ రహతుఴాక్ుండర చేళహడె. 1933 భారచ, 20, 22 తేదీలో ో

఩టలోర గకవిందరెడిా నరమక్తాంలో రెైతేలు తభ ఩శుఴులన఼ ఄడఴులోోకి త్లాయు. తృహఱ ంకోట
ఴదా జమందరయు తృో లీష఼లన఼ మోసరం఩జేళహడె. తృో లీష఼లు రెైతేలన఼ తుయబంధించి,
఩శుఴులన఼ దొ డోలోకి ఩ం఩డరతుకి ఩ామతినంచరయు. భశళలు చలో భా ఄనే గరిణ్ి
నరమక్తాంలో చేతేలోో చీ఩ుయు క్ట్ లు, లేడితూళై
ో , ఒడెలోో కహయంతృ డి తీష఼క్ుతు ల౅ఱో ాయు.
తృో లీష఼ల క్ళో లో కహయంచలిో , కొటా్యు. భహాతరాగహంధీ 1933 డివంఫయు 30న ల౅ంక్టగరలో
n
఩యయటించి షతరయగరసం దరారహ జమందరరీ తుయౄాలనక్ు క్ాఴ఺చేమాలనరనడె. 1937లో
.i
భదరాష఼ ళహషనషబక్ు జరగన ఎతునక్లోో ల౅ంక్టగర క్ుభార్రహజాత్ ఫతిత న
఩యుభాళై
ో నరముడె, ల౅ంక్టగర భహారహజ క్ుభార్త్ ఫదా ఩ూడి ల౅ంక్టనరరహమణ్రెడిా
కహంగెరస్ట ఄబయయుిలుగహ తులఫడరాయు. జమందరయులు ఓడితృో మాయు.
ep
t Pr
ar
Sm

SmartPrep.in
ఆంధ్రో దయమం – ఆంధో రాశ్ర ఏరాాటు:
1910లో విజఞాన చంథరికహ మండలి ప్ిచ఼భించిన చిలుక౅భి వీరభద్ిభహఴు

ఆంధ఼్ిల చభిత్ిలోతు ణొలి ప్లుకులు ణెలుగుయహభి గత్ యైభయహతుి విఴభించాబ. మథాిస్
భహశ్ ంర లో జరుగుత్ేని అధాాయాలు, అఴమాధాలకు ఴాతిభేకంగహ ణెలుగు యహరు త్మ పాశుహ,
n
షంషకాత్ేలన఼ రక్షంచ఼కోఴడాతుకి ఆందరి ద్ామాతుి
తృహిరంబుంచారు. జఞతీయోద్ామాతుకి రహఖ అబన ఉప్ జఞతీయోద్ామం ఈ ఆందరి ద్ామం అతు
.i
పోగభహజు ప్ట్ా్బు ల఻ణాభహమయా నేభకకధాిరు. మథాిస్ భహశ్ ంర లో ఆంధ్ి తృహింత్ం 58%
విల఻ీ రణంలో ఉంథర. జధాపాలో 40 రహత్ం మంథర ణెలుగుయహభే. పాశుహ ప్రంగహ థేవంలోధే
ణెలుగుయహరు మూడర శూహానంలో ఉధాిరు.
ep
కహతూ 1910 ధాట్ికి మథాిస్ భహశ్ ంర లో ణెలుగు యహభి శూహానం చాలా త్కుకఴగహ ఉంథర. షబ్
Pr
కలెక్రు ు 1/3, డషప్యాట్ీ కలెక్రు ు 21/39, జిలాు జడజీ లు 0/19, డషల్ క్
఺ ర ముతుిఫలు 30/93,
జిలాు భిజిశూహ్రరలు 2/17 మంథరగహ ఉధాిరు. 1915 ధాట్ికి భహశ్ ంర లోతు 31 కమారహలలోు 8
మాత్ిఫే ఆంధ్ి తృహింత్ంలో ఉధాిబ. ముత్ీ ం 583 లెకండభీ తృహఠరహలలోు 163 మాత్ిఫే
t
ఉధాిబ. తృహభిరహామిక తృహఠరహలలు 3800 ఉండగహ అంద఼్లో 400 మాత్ిఫే ఆంధ్ిలో

ar
ఉధాిబ.
మాథాల వీరభద్ిభహఴు ఆందరి ద్ామాతుి పాఴధాద్వ, ప్ిచార ద్వగహ విభజించారు. 1903-
Sm
04 మధ్ా గుంట్ృరులో జొని విత్ే

ీ ల గురుధాథం
ఆధ్వరాంలో యంగఫెన్ లిట్రభీ అశూో ల఺బేశన్ శూహాన఺త్ఫెంథర. థీతుకి కురుతృహం భహజఞ
కహరాద్భిిగహ ప్తుచేరహరు. ళంద్ఽ ప్తిికలో యహాశూహలు భహషఽ
ీ ఆందరి ద్ామ పాఴనకు
అంకుభహరీణ చేరహరు. గకలు ప్యడష ల఻ణాభహమరహల఺ీ ,ి ఉనిఴ లక్జీధాభహయణ, ద఼్గిిభహల
గోతృహలకాశణ యా YLA (యంగఫెన్ి లిట్రభీ అశూో ల఺బేశన్)లో ముఖా షభుాలు. 1911లో
ఉనిఴ, జొనివిత్ే
ీ ల ణెలుగు ప్ిజలు తుఴల఺షీ ఼ని ముత్ీ ం తృహింణాతుి ఑కే చిత్ిప్ట్ంగహ

SmartPrep.in
త్యారుచేరహరు. ''ణెలుగుయహభితు ఏకంచేల఺ యహభికి ప్ిణేాక భహశ్ ంర , గఴరిర, రహషనమండలితు

ఏభహీట్ుచేయడం ఆంగు తృహలకుల ధ్రీమం" అతు ఆంధ్ికేషభి ప్తిిక భహల఺ంథర. 1911 ఢషల్లు
ద్భహారులోధే పాశుహ ప్ియుకీ భహశుహ్రల పాఴనకు బీజం ప్డషంథర.
'ప్ిణేాక ప్ిభుణావతుి ఏభహీట్ు చేలేీ త్ప్ీ ణెలుగు ప్ిజల షంషకాతికి రక్షణ లేద఼్'
అతు థేరహబుమాతు ప్తిిక భహల఺ంథర. 1912 ఫేలో తుడద్యోలులో 21ఴ కాశుహణ, గుంట్ృరు, గోథాఴభి
జిలాుల షంయుకీ షమాయేరహలు యేమఴరప్ు భహమథాష఼ ప్ంత్ేలు అధ్ాక్షత్న జభిగహబ.
n
ప్ిణేాకహంధ్ి భహశ్ ర ఏభహీట్ు తీభహీధాతుి షఽరాధాభహయణ ప్ితితృహథరంచగహ, యహబథా యేయాలతు
.i
శూహంబశిఴభహఴు కోభహరు.
తీభహీనం ధగి కతృో బధా గుంట్ృరు ప్ితితుధ఼్లు తురుణాిసప్డకుండా క ండా
యంకట్ప్ీయా కహరాద్భిిగహ శూహాబా షంఘాతుి తుయమించారు. ప్ిణేాక ఆంధ్ిభహశ్ ర
ఆఴవాకత్న఼ విఴభిషీ ఽ క ండా, జొనివిత్ే ep
ీ ల ఑క ప్ుషీ కహతుి ప్ిచ఼భించారు. థేవంలో ఇప్ీట్ికీ
షఫెకాం కశ్ ఫెంథర, ప్ిణేాక ఆంధ్ి భహశ్ ంర ఴలు మభో అడడ ంకి
Pr
ఏరీడెత్ేంద్తు ళంద్ఽ ప్తిిక భహల఺ంథర. ధాాప్తి ష఼బాాభహఴు క౅డా ప్ిణేాక ఆంధ్ి భహశ్ ర
కోభికన఼ తిరషకభించారు.
t
1913 ఩ోథమ ంధో మహాషభ - బా఩టల

ar
గుంట్ృరు జిలాు బాప్ట్ు లో బి.ఎన్. వరీ అధ్ాక్షత్న 1913, ఫే 20న ప్ిథమాంధ్ి

మశృషభ తృహిరంభఫెంథర. ప్ిణేాకహంధ్ి తీభహీధాతుి వి. భహమథాష఼ ప్ంత్ేలు ప్ితితృహథరంచగహ
Sm
ధాాప్తి ష఼బాాభహఴు, మోచరు భహమచంద్ిభహఴు, గంట్ి యంకట్ భహమయాలు ఴాతిభేకించారు.

కాశుహణభహఴు షఴరణ తీభహీధాతుి ప్ితితృహథరంచారు. బాప్ట్ు షమాయేవం ఆందరి ద్ామాతుకి ధాంథర
ప్లికింథర. భండర ఆంధ్ి మశృషభ షమాయేరహలు విజయయహడలో ధాాప్తి ష఼బాాభహఴు
అధ్ాక్షత్న 1914 ఏన఺ిలలో జభిగహబ. మంథా షఽరాధాభహయణ ప్ిణేాకహంధ్ి భహశ్ ర తీభహీధాతుి
ప్ితితృహథరంచగహ, భహమథాష఼ ప్ంత్ేలు బలప్భిచారు. ధల౅
ు రు, కడప్ ప్ితితుధ఼్లు
ఴాతిభేకించినప్ీట్ికీ తీభహీనం ధగిింథర. మూడర షభలు 1915 ఫేలో తృహనగల భహజఞ అధ్ాక్షత్న

SmartPrep.in
విరహఖప్ట్ింలో జభిగహబ. ఈ షమాయేవంలో ప్ద్క ండె ణెలుగు

జిలాులన఼ ప్ిణేాక భహశ్ ంర గహ రౄతృొ థరంచడం ధాాయం, ఆఴవాకం అతు, లెకండభీ
తృహఠరహలలోు ణెలుగు బో ధ్ధా పాశగహ ఉండాలి అతు తీభహీతుంచారు. ధాలుగో షభలు 1916 ఫేలో
కహకిధాడలో ద్క్షణ పారత్ గోఖలే మోచరు భహమచంద్ిభహఴు అధ్ాక్షత్న జభిగహబ. ఆశృవన
షంఘం అధ్ాక్షులు కాశుహణభహఴు. యుథాానంత్రం శూహధ్ాఫెనంత్ త్వరలో భహశ్ ంర ఏభహీట్ు
చేయాలతు ప్ిభుణావతుి కోభహలతు తీభహీనం చేరహరు. ధల౅
ు రు అనంత్ప్ురం ప్ితితుధ఼్లు థీతుకి
n
ఴాతిభేకించారు.
.i
1917 జూన్లో అబథర ఆంధ్ి మశృషభ షమాయేరహలు క ండా యంకట్ప్ీయా అధ్ాక్షత్న
ధల౅
ు రులో జభిగహబ. ఇథే షంఴత్ిరం ఏన఺ిలలో బి.ఎన్. వరీ
అధ్ాక్షత్న ఆంధో రాజకీయ షమితి (1917) ఏరీడషంథర. ఈ షమాయేవంలో షభహకరు ఆంధ్ి,
ep
భహయలల఻మ జిలాుల మధ్ా అబుతృహియ పేథాలు బళరి త్మయాాబ. గుతిీ కేవఴ న఺ము,్ల
ఏకహంబర అయార (నంథాాల) మథాిస్ భహశ్ ర అన఼క౅లురు. కహతూ గహడషచెరు సభిషభోవత్ీ మభహఴు
Pr
లాంట్ి ధాయకులు ఆందరి ద్ామాతుకి అన఼క౅లురు. ఒట్ింగ జిలాులయహభీగహ జరగహలతు, జిలాుకు
఑క ఒట్ు ఇయహవలతు గహడషచెరు ప్ితితృహథరంచారు. బి.ఎన్. వరీ మధ్ాఴభిీత్వంణో ప్ిణేాకహంధ్ి
తీభహీనం ధగిింథర. 1917 విజయయహడ ప్ిణేాకహంధ్ి మశృషభ షమాయేవం తురణయం ప్ికహరం
t
1917, డషలెంబరు 17న ధాాప్తి ష఼బాాభహఴు ధాయకత్వంలోతు ప్ితితుదర బాంద్ం మాంట్ేగన఼

ar
కలిల఺ ప్ిణేాక భహశ్ ర ఆఴవాకత్న఼ విఴభించారు.

1918 ఩఺బిఴభిలో బి.ఎన్. వరీ కేంద్ి రహషనషభలో పాశుహప్ియుకీ భహశుహ్రలన఼
Sm
ఏభహీట్ు చేయాలతు చేల఺న ప్ితితృహద్న వీగితృో బంథర. పాశుహ ప్ియుకీ భహశుహ్రల

ఏభహీట్ుకు షమయం ఆషనింకహలేద్తు ష఼భేంద్ిధాథ్ బెనభీీ అబుతృహియప్డాడరు.తీభహీనం ఑కక
ఆంధ్ి భహశుహ్రతుకే అబణే షమభిాంచి ఉండేయహడషనతు ణేజ్ బసద్ఽరిఫ్య
ూ అధాిరు. విరహఖప్ట్ిం
జిలాు షమాయేరహతుకి అధ్ాక్షత్ ఴళంచిన
జయప్యర మశృభహజు వికామథేఴ ఴరీ ణాన఼ ప్ుట్ు్కణో ఆంధ఼్ిడషతు కహకతృో బధా
ఆందరి ద్ామం ప్ట్ు అతృహరఫెన శూహన఼భూతి ఉంద్తు ప్ికట్ించాడె.

SmartPrep.in
1918 కడప్జిలాు షమాయేరహతుకి అధ్ాక్షత్ ఴళంచిన ధమలి ప్ట్ా్బు భహమాభహఴు క౅డా

ఆందరి ద్ామాతుి బలప్భిచారు. 1891లో న఺. ఆనంథాచారుాలు కహంగాస్కు అధ్ాక్షత్
ఴళంచారు. ధాాప్తి ష఼బాాభహఴు ఐఎన్ల఻ కహరాద్భిిగహ విచేేరహరు.
1914మథాిస్ ఐఎన్ల఻ షమాయేరహతుకి 256 మంథర ఆంధ్ి ప్ితితుధ఼్లు తృహలగిధాిరు. కహతూ
ఆంధ఼్ిలకు షభైన తృహితితుధ్ాం ఇఴవలేద఼్.
n
఩ోత్యయక ఆంధో కాంగ్రెస్ షరకిల్ ఏరాాటు (1918, జనఴరక 22)
.i
1916 లకోి కహంగాస్ షమాయేవంలో ఐఎన్ల఻ కమిట్ీ ఆంధ్ి కహంగాస్ షభికల ఏభహీట్ు
విశయాతుి ప్భిశీలించింథర. ప్ట్ా్బు, క ండాల కాఱ఺, తిలక్ జోకాంణో 1918, జనఴభి 2న ధాాప్తి
ep
ష఼బాాభహఴు అధ్ాక్షుడషగహ, క ండా కహరాద్భిిగహ ప్ిణేాకహంధ్ి కహంగాస్ షభికల ఏరీడషంథర.
మాంట్ేగ, ఛెమ్సి ఫ్రడ షంషకరణలు 1918 జులెైలో ప్ికట్ిత్మయాాబ. అంద఼్లో ప్ిణేాకహంధ్ి
ప్ిశూీ హఴన లేకతృో ఴడంణో 1918, ఆగష఼్ 17న గుంట్ృరులో కహశీధాథ఼తు ధాగేవవరభహఴు
Pr
అధ్ాక్షత్న జభిగిన ప్ిణేాకహంధ్ి మశృషభ షమాయేవంలో ఆంధ఼్ిలు తురషన ణెలియజేరహరు.
ప్ట్ా్బు అఖిల పారత్ పాశుహ ప్ియుకీ భహశుహ్రల షమాయేరహతుి ఏభహీట్ు చేయాలని
t
ప్ితితృహద్నన఼ ఐఎన్ల఻ అంగీకభించలేద఼్. ఆంధ్ి షంఘం

త్రుప్ున మాచరు భహమచంద్ిభహఴు వినతి ప్ణాితుి లండన్లో బిిట్ిష్ ప్ిభుణావతుకి
ar
షమభిీంచారు.యంకట్ప్తిభహజు మథాిస్ రహషనమండలిలో తీభహీధాతుి ప్ియేవనెట్్ ారు. గహందీజీ

షశృయ తుభహకరణ ఉద్ామం ఴలు ఆందరి ద్ామం మరుగున ప్డషంథర. 1920 ధాగప్యర కహంగాస్
Sm
షమాయేవం పాశుహ ప్ియుకీ కహంగాస్ విపాగహల ఏభహీట్ుకు ఆమోథరంచారు.

1922లో భహమయాప్ంత్ేలు కేంద్ి రహషన మండలిలో ప్ిణేాకహంధ్ి భహశ్ ర ఏభహీట్ున఼
గుభించి ప్ియేవనెట్్ న
ి తీభహీనం తిరషకరణకు గుభైంథర. 1916 నఴంబరులో ద్క్షణ పారత్ ప్ిజల
షంఘాతుి (South India Peoples Association - SIPA) న఺ట్్ ి ణాాగభహయచెట్్ ి
శూహాన఺ంచారు. 1917 ఩఺బిఴభి 20న జల఺్స్ అధే ప్తిికన఼ తృహిరంబుంచారు. ణెలుగు, త్మిళం, ఆంగు
పాశలోు ప్తిిక నడషతృహరు. SIPA జల఺్స్ తృహభీ్గహ మాభింథర. ఈ తృహభీ్ భహజఞాంగ షంషకరణల కోషం

SmartPrep.in
఑క ప్ితితుదర బాంథాతుి లండన్కు ప్ంన఺ంథర. క.వి. భడషడ ధాయుడె (ఏల౅రు), కోకహ

అతృహీభహఴు ధాయుడె (బరహంప్యర), తృహనగల భహజఞ ప్ితితుదర బాంద్ం షభుాలుగహ
యళ్లు జఞబంట్ లెలక్్ కమిట్ీ ముంద఼్ శూహక్షామిచాేరు.
జల఺్స్ తృహభీ్ ఆంగు తృహలనన఼ షమభిాంచింథర. 1925లో డాక్ర భహమాభహఴు మథాిస్

రహషనషభలో ప్ిణేాక కనిడ భహశ్ ర ఏభహీట్ు తీభహీనం ప్ియేవనెట్్ ారు. 1926లో వంకరధాయర
ప్ిణేాక త్మిళ భహశ్ ర ఏభహీట్ు తీభహీనం ప్ియేవనెట్్ ారు. భహమథాష఼ ప్ంత్ేలు ప్ిణేాక ఆంధ్ి భహశ్ ర
n
ఏభహీట్ు తీభహీధాతుి ప్ియేవనెట్్ ారు. కహతు అతుి తీభహీధాలు వీగితృో యాబ.
.i
ఆంధో వివవవిద్యయలయం ఏరాాటు (1926, ఏప్రోల్ 26 - విజయవాడ)
ep
1913 బాప్ట్ు ప్ిథమాంధ్ి మశృషభలో ప్ిణేాక ఆంధ్ి వివవవిథాాలయం గుభించి చరే
జభిగింథర. 1917 ఩఺బిఴభిలో యంకట్ప్తిభహజు మథాిస్ రహషనషభలో ణెలుగు తృహింణాతుకి ప్ిణేాక
వివవవిథాాలయం కహయహలతు తీభహీనం ప్ియేవనెట్్ ాడె. విరహఖప్ట్ిం షభుాడె షఽరాధాభహయణ
Pr
రహషనమండలిలో తీభహీనం ప్ితితృహథరంచారు. కహతూ విథాామంతిి ఎ.వి. తృహణోి 1921 మథాిస్
వివవవిథాాలయం ప్ునరఴాఴల఻ా కరణ బిలుు ప్ియేవనెట్్ ారు. ధాలుగు షంఴత్ిభహల త్భహవత్
t
1925లో రహషన మండలిలో బిలుు ప్ియేవనెట్్ ి లెలెక్్ కమిట్ికి తుయేథరంచారు. బమాుభి జిలాున఼
మినశృబంచాలతు షత్ామూభిీ కోభహరు.
ar
ఆంధ్ి బద఼్లు ణెలుగు వివవవిథాాలయం అతు ఴాఴసభించాలతు క.వి. భడషడ ధాయుడె

షఴరణ ప్ితితృహథరంచారు. చిఴభికి 1926, ఏన఺ిల 26న విజయయహడలో కట్్ మంచి భహమలింగహభడషడ
Sm
ప్ిథమ యైస్ ఛాధిలరగహ ఆంధ్ి వివవవిథాాలయాతుి శూహాన఺ంచారు. పాశుహప్రంగహ నేరు నెట్్ న

ి
ణొలి పారతీయ వివవవిథాాలయం ఇథే. కహతు విథాాలయ కేంద్ిం విశయంలో వియహద్ం
ఏరీడషంథర. తృహలధా విపాగహలు విజయయహడలో, బో ధ్ధా రహఖలు భహజమండషిలో తృహిరంబుంచాలతు
తురణయఫెంథర. ముఖామంతిి ష఼బాభహయన్ విథాాలయ కేంద్ింగహ భహజమండషి త్గిన ప్ిథేవమతు
ప్ితితృహథరంచి మళ్లు వియహథాతుి లేఴధణాీరు. బొ లిు మున఼శూహవమిధాయుడె (చిత్త
ీ రు)
భహయలల఻మ తృహింణాతుి ఆంధ్ి వివవవిథాాలయం ప్భిదర న఼ంచి ణొలగించమతు తీభహీనం

SmartPrep.in
ప్ితితృహథరంచారు.
1931లో ప్ట్ా్బు, అయాథేఴర గహందీజీతు కలిల఺ ఆంధ్ి భహశ్ ర ఏభహీట్ు గుభించి
ప్ిశూీ హవించారు. శూహవత్ంణారానంత్రం ఏరీడెత్ేంద్తు గహందీజీ చెతృహీరు. వి.వి.గిభ,ి మోచరు
భహమచంద్ిభహఴు, బొ బిాలి భహజఞ, ఎ.వి. తృహణోిలు లెకాట్భీ ఆఫ లే్ట్ లారడ ల౅థరన్న఼ కలల఺
నఽత్న ఆంధ్ి భహశుహ్రతుి ఏభహీట్ు చేయమతు కోభహరు. 1932లో బొ బిాలిభహజఞ మథాిస్
ముఖామంతిి అఴగహ గహడషచెరు రహనషమండలిలో త్క్షణఫే ఆంధ్ి భహశ్ ంర ఏభహీట్ు జరగహలతు
n
తీభహీనం ప్ితితృహథరంచారు. 1934లో ఆంధ్ి కహంగాస్ షవభహజా తృహభీ్ ఏరీడషంథర. జి.వి.
.i
ష఼బాాభహఴు ఈ తృహభీ్ కహరాద్భిి. 1934 విరహఖప్ట్ిం ఆంధ్ి మశృషభ షమాయేవంలో
అయాథేఴర ఆంధ్ి భహశ్ ర శూహాప్న జీఴనీరణ షమషాగహ ప్భిగణంచాలతు కోభహరు. ఆంధ్ి తుదర
ఏభహీట్ుకు తీభహీతుంచారు. 1935 మాభిేలో కనె్న్ శుహ బిిట్ిష్ తృహరు ఫెంట్ులో ప్ిణేాకహంధ్ి భహశ్ ంర
కోషం యహథరంచారు. ep
Pr
వివాద్యలు, అభిప్ాోయ భేద్యలు
1913 ఏన఺ిలలో భహయలల఻మ జిలాుల యహరు కరౄిలు జిలాు మశృనంథర ఴద్ద గుతిీ కేవఴ
t
న఺ము ్ల అధ్ాక్షత్న షమాయేవఫె ఆంధ్ి భహశ్ ర ఏభహీట్ు శూహధ్ాం కహద్తు ప్ికట్ించారు. కేవఴన఺ము ్ల
ఆందరి ద్ామాతుి బాిసీణ ఉద్ామంగహ చితిించాడె. 1917 ధల౅
ు రు 5ఴ ఆంధ్ి మశృషభలో
ar
క౅డా వియహద్ం త్లెతిీంథర. 1924 విజయయహడలో జభిగిన ఆంధ్ి భహశ్ ర కహంగాస్ కమిట్ీ ఎతుికలోు
గహడషచెరున఼ అధ్ాక్షుడషగహ ప్ితితృహథరంచగహ షభహకరు జిలాులయహరు అంగీకభించలేద఼్. 1931,
Sm
అకో్బరులో ఆంధ్ి మశృషభ ప్ిణేాక షమాయేవం కడప్ కోట్ిభడషడ అధ్ాక్షత్న జభిగింథర (మథాిస్).
భహయలల఻మకు ప్ిణేాక తృహితితుధ్ాం ఇయహవలతు కల౅
ు భి ష఼బాాభహఴు, ప్ిణేాక భహయలల఻మ భహశ్ ంర
ఏరీరచాలతు ష఼బిసీణాం ప్ితితృహథరంచారు.

SmartPrep.in
రాయలసీమ మహాషభలు
ప్ిథమ షమాయేవం 1934, జనఴభి 28న మథాిస్లో ధమలి ప్ట్ా్బుభహమాభహఴు
అధ్ాక్షత్న జభిగింథర. ఈ షభలన఼ తృహిరంబుంచింథర షత్ామూభిీ. వీరు ఈ షమాయేవంలో
తిరుప్తిలో ప్ిణేాక వివవవిథాాలయం శూహాన఺ంచాలతు కోభహరు. భండర షభ 1935లో కడప్లో
జభిగింథర. 1937 ఎతుికలోు భహజగోతృహలాచాభి ముఖామంతిిగహ కహంగాస్ ప్ిభుత్వం ఏరీడషంథర.
ప్ట్ా్బు ఆంధ్ి భహశ్ ర కహంగాస్ అధ్ాక్షులయాారు. భహజఞాంగం అమలుకు ముంథే ఆంధ్ి భహశ్ ంర
n
ఏరీడాలతు రహషనషభ ల఻ీకర బులుష఼ శూహంబమూభిీ ప్ికట్ించారు. భహజగోతృహలాచాభి
.i
మంతిిఴరి ంలో ట్ంగుట్ృభి, బెజయహడ, వి.వి.గిభి ముగుిరు ఆంధ఼్ిలకు మంతిి ప్ద్ఴులు
ఇచాేరు. కహతూ భహయలల఻మకు తృహితితుధ్ాం ఇఴవలేద఼్. భహజఞజీ, భహజన్ లాంట్ియహరు ఆంధ్ి భహశ్ ర
ఏభహీట్ుకు ఴాతిభేకంగహ ప్ికట్నలు క౅డా చేరహరు. ''మనకు తమిళ మంతరోలు ఩ోత్యయక రాశ్రం
ep
ఇచ్యేకంటే ముంద్య ఆంగ్లలయులు ద్యశానికి స్ావతంత్రం ఇఴవగలరు" అతు ప్ట్ా్బు యహాఖాాతుంచడం
తుజఫెంథర.
Pr
శ్రెబాగ్ ఒ఩ాందం 1937, నఴంబరు 16
t
1937లో ఆంధ్ి మశృషభ రజణోత్ియహలు విజయయహడలో జభిగహబ. 300 మంథర

ప్ితితుధ఼్లు శృజరయాారు. కడప్ కోట్ిభడషడ అధ్ాక్షులు. సల సభివ ల఻ణాభహమిభడషడ షభలన఼
ar
తృహిరంబుంచారు. ఇద్ద రౄ భహయలల఻మ యహభే. యహభి ఉప్ధాాశూహలోు భహయలల఻మ ప్ిజలకుని

అన఼మాధాలన఼ ణొలగించాలిిన బాధ్ాత్ షభహకరు ధాయకులనెై ఉంద్తు నేభకకధాిరు. 1937
Sm
థీతృహఴళ్ల ప్ండగన఼ ఆంధ్ి భహశ్ ర థరధోత్ిఴంగహ జరుప్ుకుధాిరు. 1937, నఴంబరు 16న

షభహకరు, భహయలల఻మ ధాయకులు మథాిస్లోతు కహశీధాథ఼తు ధాగేవవరభహఴు తుయహష గాసం
శీాబాగలో ఑ప్ీంథాతుి కుద఼్రుేకుధాిరు.
వివవవిథాాలయం, తూట్ితృహరుద్ల, రహషనషభలో శూహాధాలు లాంట్ి విశయాలనెై అంగీకహభహతుకి

ఴచాేరు. యహలేీ రు, అనంత్ప్ుభహలోు భండె విథాాకేంథాిలు అబుఴాథరా చేయాలి. 10 షంఴత్ిభహల
తృహట్ు తూట్ితృహరుద్లలో భహయలల఻మకు తృహిదానాం ఇయహవలి. భహజదాతు, ళైకోరు్లలో ఏథర

SmartPrep.in
కహయహలో తురణబంచ఼కుధే సకుక భహయలల఻మ యహభికే ఇయహవలి. ఑ప్ీంద్ం అనంత్రం ఆంధ్ి

ప్ితితుధ఼్లు యంట్ధే ఆంధ్ి భహశ్ ర ఏభహీట్ుకు తీభహీనం ప్ితితృహథరంచమతు భహజఞజీతు కోభహరు.
1938లో ఆంగు ప్ిభుత్వం ప్ిషీ ఼ణాతుకి ఎలాంట్ి నఽత్న భహశుహ్రలు ఏభహీట్ు చేయడాతుకి
వీలుకహద్తు నేభకకంథర. థాతుకి తురషనగహ బులుష఼ శూహంబమూభిీ త్న ల఻ీకర ప్ద్వికి
భహజీధామా చేయడాతుకి ప్యన఼క నగహ అదరశు్ హనం అంగీకభించలేద఼్. 1941లో ఆంధ్ి
మశృషభలు విరహఖప్ట్ింలో శీా విజయ అధ్ాక్షత్న జభిగహబ. ఈ షభలు భహయలల఻మ
n
కరఴుకు లక్ష రౄతృహయల తుదర ఴషఽలుచేల఺ షశృయ కహరాకామాలు చేరహబ. 1943లో షభ
.i
బమాుభిలో జభిగింథర. 1946 ఴరకు శీా విజయ అధ్ాక్షులుగహ ఉధాిరు. 1947 నఴంబరులో
ధసర
ూ ''పాశుహ ప్ియుకీ భహశుహ్రతుి ఏభహీట్ు చేయడాతుకి అంగీకభిషీ ఼ధాిం" అతు నేభకకధాిరు.
ఆంధ్ి భహశ్ ర అఴత్రణ
ep
భహజఞాంగ ముశూహబథా ప్ితిలో (1948 ఩఺బిఴభి) ప్ిణేాక ఆంధ్ి భహశుహ్రతుి చేరేలేద఼్.
భహజఞాంగ ప్భిశతకు చెంథరన 10 మంథర త్మిళ షభుాలు ప్ిణేాక త్మిళ భహశ్ ంర కహయహలతు
Pr
తుధాద్ం లేఴధణాీరు.
t
ఎస్.కర. థయర్ కమిశన్ (1948, జూన్ 17, డిసంబరు 10 నివేద్ిక)

ar
అలశృబాద్ ళైకోర్ మాజీ ధాాయమూభిీ ఎస్.క.తార అధ్ాక్షుడషగహ, ప్ధాిలాల, జగత

ధాభహయణ లాల షభుాలు. కమిశన్ 1948 లెన్ ంె బరులో మథాిస్ ఴచిేంథర. ఆంధ఼్ిలు ప్ిణేాక
భహశుహ్రతుి కోరగహ తూలం షంజీఴభడషడ పాశుహ ప్ియుకీ భహశుహ్రల ఏభహీట్ున఼ యహబథా
Sm
యేయాలిింథరగహ లేథా శీాబాగ ఑ప్ీంథాతుి భహజఞాంగంలో చేభహేలతు కోభహరు. 1946 ఎతుికలోు

ట్ంగుట్ృభి ప్ికహవం ప్ంత్ేలు ముఖామంతిి అయాారు. కహతు భహయలల఻మకు ఑కే మంతిి
ప్ద్వి ఇచాేరు. 1947 నంథాాల భహయలల఻మ మశృషభలో షంజీఴభడషడ భహయలల఻మకు త్గిన
రక్షణలు ఇలేీ ధే ఆంధ్ి భహశ్ ంర లో కలుశూహీమతు చెతృహీరు. 1948 ఆంధ్ి కహంగాస్ ఎతుికలోు
ప్ట్ా్బుఴరి ం షంజీఴభడషడ తు, ప్ికహవం ఴరి ం రంగహన఼ బలప్భిచింథర. షంజీఴభడషడ ఒడషతృో యారు.

SmartPrep.in
కహంగాస్లో ముఠహ త్గహథాలు ఆందరి ద్ామాతుి థెబాతీరహబ. ఇలాంట్ి విశయాలతూి

గమతుంచిన తార కమిశన్ 1948, డషలెంబరు 10న తుయేథరకన఼ షమభిీంచి పాశుహ ప్ియుకీ
భహశుహ్రల ఏభహీట్ు థేవ షఫెకాత్కు భంగం కలిగిషీ ఼ంద్తు, క ంత్కహలం త్భహవత్ తృహలధా శూౌలభాం
తృహితిప్థరకగహ మాత్ిఫే భహశుహ్రల ప్ునభివభజన చేయాలతు షఽచించింథర.
జర.వి.ప్ర. రకప్ో ర్్
n
తార కమిశన్ తుయేథరకకు తురషనగహ ప్ిద్రినలు జభిగహబ.
.i
1948 జయప్యర కహంగాషిమాయేవం తురణయం ప్ికహరం పాశుహప్ియుకీ భహశుహ్రల గుభించి ప్ునర వి
చారణ చేయడాతుకి జ.వి.న఺.కమిట్ీతు ఏరీభిచారు. జఴసరలాల ధసర
ూ , షభహదర ఴలు పాయ్ ప్ట్ే
ep
ల, ప్ట్ా్బు ల఻ణాభహమయాషభుాలుగహ ఉని కమిట్ీ 1949, ఏన఺ిల 4న తుయేథరక ఇచిేంథర.
పాశుహప్ియుకీ భహశుహ్రల ఏభహీట్ున఼ క ంత్కహలం యహబథా యేయాలతు, మథాిస్న఼
ఴద఼్లుకుంట్ే ఆంధ్ిభహశ్ ర తుభహీణం చేయఴచేతు తుయేథరకలో నేభకకధాిరు. ఆంధ్ిభహశ్ ర
Pr
ఏభహీట్ుకు తృొ రుగు భహశుహ్రల షమీతి అఴషరమతు ట్ి.ట్ి. కాశణ మాచాభి అడడ ంకి కలిీంచే
యత్ిం చేరహరు. తిభిగి తృహింతీయ విపేథాలు త్లెణీ ాబ. మథాిస్నెై సకుక ఴద఼్లుకోఴడాతుకి
t
ప్ికహవం అంగీకభించలేద఼్.
ar
ప్ారక్శన్ కమిటీ (విభజన షంఘం)

Sm
1949లో మథాిస్ ప్ిభుత్వం ముఖామంతిి కుమారశూహవమి భహజఞఅధ్ాక్షుడషగహ ఆష఼ీల విభజన

షంఘాతుి తుయమించింథర. ప్ికహవం ప్ంత్ేలు,బెజయహడ గోతృహలభడషడ , కమా యంకట్ాిఴు, ఎం. భకీ ఴ
త్ిలం, ట్ి.ట్ి. కాశణ మాచాభి,మాధ్ఴన్ మీనన్ షభుాలు. మథాిస్ నగర విశయంలో షభుాల మ
ధ్ా అబుతృహియపేథాలు త్లెణీ ాబ. నఽత్న భహజదాతు ఏరీడే ఴరకు మథాిస్లోధే భహజదాతు,ళైకో
రు్ ఉండాలతు ప్ికహవం ప్ంత్ేలు కోరగహ, మిగణాయహరు ఆంధ్ితృహింత్ంలోఉండాలతు యహథరంచారు. ఆ
ష఼ీల ప్ంప్కంలో క౅డా ఫెజఞభిట్ీ షభుాల యహద్నన఼తుభహకభించిన ప్ికహవం, లిఖిత్ప్యరవకంగహ

SmartPrep.in
త్న అషమీతితు ణెలప్డంణో కేంద్ిప్ిభుత్వం ఆంధ్ిభహశ్ ర శూహాప్నన఼ యహబథా యేల఺ంథర.
స్ావమి సీత్యరాం నిరాహార ద్ీక్ష

1951 ఆంధ్ిభహశ్ ర కహంగాస్ కమిట్ీ అధ్ాక్ష ఎతుికలోు ప్ట్ా్బు ల఻ణాభహమయా, తూలం
షంజీఴభడషడ తు; ప్ికహవం ప్ంత్ేలు రంగహన఼ తులబెట్్గహ రంగహ ఒడషతృో యాడె. ఫ్లిత్ంగహ ప్ికహవం
ప్ంత్ేలు, ఎతూీ రంగహ కిశూహన్ మజూదర తృహభీ్తు శూహాన఺ంచారు. ఈ షమయంలో గకలు ప్యడష
n
ల఻ణాభహమరహల఺ీ ి 1951, ఆగష఼్ 15న తుభహశృరథీక్ష తృహిరంబుంచి, విధోబాపాయే షలశృ ప్ికహరం
.i
లెన్ ంె బరు 20న 35 భోజుల త్భహవత్ థీక్ష విరమించారు.
అషంత్ాన఺ీ ణో ఉని ఆంధ఼్ిలు 1952 ఎతుికలోు కహంగస్

ా న఼ ఘోరంగహ ఒడషంచారు. ప్ికహవం
ep
ధాయకత్వంలో కిశూహన్ మజూదర తృహభీ,్ కమూాతుస్ట్లు యుధైట్ెడ్ డెమోకహాట్ిక్ ఫ్ింట్ (UDF)గహ
ఏరీడాడరు. కహతు గఴరిర కహంగాస్ ధాయకుడె భహజగోతృహలాచాభితు మంతిిఴరి ం ఏభహీట్ు
Pr
చేయమతు కోభహడె. భహజఞజీ ఆంధ఼్ిలకు అధాాయం చేషీ ఽ కాశుహణ - నెధాిర తృహిజకు్ తుభిీంచి
కాశుహణనథీ జలాలన఼ మథాిస్కు త్రలించడాతుకి తువేబంచారు. థాంణో ఆందాిలో అషంత్ాన఺ీ
జఞవలలు ప్ిజవభిలు ాబ. థీతునెై కేంద్ి ప్ిభుత్వం ఖోశూహు కమిట్ీతు తుయమించింథర. కమిట్ీ కాశుహణ
t
నెధాిర శూహానంలో ధాగహరుీనశూహగర (నంథరక ండ) తృహిజకు్ తుభిీంచమతు తుయేథరక ఇచిేంథర.

ar
ప్ొ టట్ శ్రెరాములు (1952, అకట్బరు 19 - డిసంబరు 15)

Sm
1901లో ధల౅
ు రు జిలాులో జతుీంచారు. బొ ంబాబలో రహతుట్భీ డషతృొు మో అనంత్రం భైలేవ
ఉథర ాగిగహ చేభహరు. 1928లో పారా, కుమారుడె, త్లిు మరణంచడంణో యైభహగాం చెంథర
కట్ు్బట్్ లణో షబరీతి ఆవామంలో చేభహరు. 'శీాభహములు లాంట్ి లేయహత్త్ీరులు ప్థరమంథరణో
఑కకభోజులో షవభహజాం శూహదరంచఴచ఼ే' అతు గహందీజీ షవయంగహ నేభకకధాిరు. క మరయోలు,
అంగల౅రు ఆవామాలోు తుభహీణాత్ీక కహరాకామాలోు తృహలగిధాిరు. సభిజన఼ల థేయహలయ
ప్ియేవం, అంట్భహతుత్నం తురౄీలనకు తుభహశృర థీక్షలు చేరహరు. 1950లో ఆందాిలో ఖద్ద రు

SmartPrep.in
ప్ిచారం తృహిరంబుంచి గహందీ శూహీరక తుదరకి షంచాలకుడషగహ తుయమిత్ేలయాారు. 1952,

అకో్బరు 19న మథాిస్లోతు బులుష఼ శూహంబమూభిీ ఇంట్లు ఆమరణ తుభహశృర థీక్ష తృహిరంబుంచి
1952, డషలెంబరు 15 అరాభహతిి షవరి షీ ఼లయాారు (ఈ తుభహశృర థీక్ష 58 భోజులతృహట్ు
క నశూహగింథర). థాంణో అలు రుు జభిగహబ. తృో ల్లష఼ల కహలుీలోు 7 మంథర తృౌరులు మరణంచారు.
ధలభోజులోు ఆంధ్ిభహశ్ ర ఏభహీట్ు జరుగుత్ేంద్తు ధసర
ూ 1952, డషలెంబరు 19న లోక్షభలో
ప్ికట్ించడంణో ప్ిజలు రహంతించారు.
n
.i
వాంఛూ కమిశన్ (1952)
ep
కేంద్ి ప్ిభుత్వం 1952లో భహజశూహాన్ ళైకోరు్ ప్ిదాన ధాాయమూభిీ కైలాషధాథ్ యహంఛఽ
అధ్ాక్షత్న ఑క కమిట్ీతు తుయమించగహ, కమిట్ీ 1953, మాభిే 23న తుయేథరక ఇచిేంథర. ఆంధ్ి,
భహయలల఻మణోతృహట్ు బమాుభిలోతు ఆల౅రు, ఆథర తు, భహయద఼్రి ణాల౅కహలణో ఆంధ్ి భహశ్ ంర
Pr
ఏభహీట్ున఼ కమిట్ీ షఽచించింథర. భహయలల఻మ ప్ిజలు శీాబాగ ఑ప్ీంథాతుి అన఼షభించి
భహజదాతుతు భహయలల఻మలో ఏభహీట్ు చేయాలతు కోభహరు. కమూాతుస్ట్లు విజయయహడన఼
t
భహజదాతుగహ ఉంచాలతు ప్ట్ు్బట్ా్రు. తూలం షంజీఴభడషడ ప్ికహవం, ఎతూీ రంగహల షశృయం

కోభహరు. ధాట్ికి కిశూహన్ మజూదర తృహభీ్ ప్ికహవం ధాయకత్వంలో ప్ిజఞ శూో శలిస్్ తృహభీ్గహ, ఎతూీ రంగహ
ar
ధాయకత్వంలో కాఱ఺కహర లోక్తృహభీ్గహ విడషతృో బంథర. కమూాతుస్ట్లకు భయప్డషన వీరు

కహంగాస్ణో చేత్ేలు కలితృహరు. వీరంణా కరౄిలు భహజదాతుగహ అంగీకభించారు. కహతు
Sm
రహషనషభలో కాఱ఺కహర లోక్తృహభీ్ త్న అబుతృహియాతుి మారుేకుతు తిరుప్తితు భహజదాతుగహ

కహయహలతు కోభింథర. కహతు 1953 అకో్బరు 1న కరౄిలు భహజదాతుగహ ఆంధ్ి భహశ్ ంర ఏభహీట్ెైంథర.
1954 జులెై 4న ళైకోరు్న఼ గుంట్ృరులో ఏరీరచాలతు ఆంధ్ి రహషషనషభ తీభహీతుంచింథర.
ప్ికహవం ముఖామంతిిగహ, తూలం షంజీఴభడషడ ఉప్ముఖామంతిిగహ, చంద్ఽలాల మాధ్వ్ తిియేథర
గఴరిరగహ ఆంధ్ి భహశ్ ంర ఏరీడషంథర. ఆంధ్ి భహశ్ ర ణొలి ల఻ీకర ఎన్.యంకట్రమణయా.

SmartPrep.in
ఆంధ్రప్రదేశ్ ఏర్పాటు
పో లీసఽ చయయ జభిగి 1948లో ళైదభ఺ఫాద్ భ఺జయం పాయతథేశంలో అంతభ఺ాగం క఺వడంణో

ఆంధర, ణెలంగ఺ణ ప఺రంణాల భధయ సన్ననళిత సంఫందాలు ఏయ఩డి, అవి చివభికి భండు ప఺రంణాల
n
భధయ సఫైక఺యన్నకి థాభితీర఺బ. విర఺ల ంధర అవతయణకు వివిధ ధామకులు భుఖ్యంగ఺
కభయయన్నసఽులు కిఱ఻ చేర఺యు. ఩ుచచల఩ల్లి సఽందయమయ తన ప఺భటు థిన఩త్రరకకు విర఺ల ంధర
.i
నేయుణో ఩ుసత కం భ఺ర఺యు. 1949 నవంఫరలో అమయథేవయ క఺మేశవయభ఺వు ధామకతవంలో
విర఺ల ంధర భహాసబ స్఺ాన఻తఫైంథి. థీన్న ఩రథభ సభ యేశం 1950లో వయంగలలో జభిగింథి.
ep
ళైదభ఺ఫాద్ భ఺జదాన్నగ఺ విర఺ల ంధర న్నభ఺ాణం క఺య఺లన్న తీభ఺ాన్నంచాయు. థేవుల఩ల్లి
భ఺భ నఽజభ఺వు. భ఺భ నందతీయా, కోథాటి భ఺జల్లంగం, హమగటీయ఺చాభి విర఺ల ంధరనఽ
సభభిధంచాయు. 'ఆంధరజనత, ణెలుగుథేశభు, క఺కతీమ' మొదల ైన ఩త్రరకలు విర఺ల ంధరనఽ
Pr
సభభిాంచాబ.
t
ర్పష్ట్ర ప్ునర్నిర్పాణ సంఘం

పాష఺ ఩రముకత భ఺ష఺ుాల ఏభ఺఩టు కోభిక 1953లో ఫల ఩డింథి. ఩రజాభిప఺రమం ఫేయకు
ar
఩రబుతవం 1953 డిలంఫయు 22వ ణేథీన పజల అలీ సంఘ న్నన న్నమమంచింథి. ఩రణేయక
ణెలంగ఺ణ, విర఺ల ంధరయ఺దఽలు తభ య఺దనలనఽ సంఘ న్నకి ణెల్లమజేర఺యు. 1953
Sm
అకోుఫయులో విర఺ల ంధర ఉదయభ న్నన ఆంధఽరల స్఺భా జయయ఺దంగ఺ ధెహూ ర విభభిశంచాయు.
ళైదభ఺ఫాద్ ఩రజాస్ో షల్లసఽు ప఺భటు ధామకులు భుఖ్యంగ఺ భహాథేవల఻ంగ్, భభిీ చెధానభడిి ,
క ండా యెంకటయంగ఺భడిి ఩రణేయక ణెలంగ఺ణనఽ ఫల఩భిచాయు. పజల అలీ సంఘం 1955,
లను ంఫయులో తన న్నయేథికనఽ సభభి఩ంచింథి.
'విర఺ల ంధర ఏభ఺఩టువలి చాల ల పాలుధానబ. భయడు కోటి ఆంధఽరలు కల్లల఻ఉంటే అధేక
సభసయలు ఩భిషకభించఽకోవచఽచ. ఉభాడిగ఺ అధేక సదఽప఺మ లనఽ విన్నయోగించఽకోవచఽచ.

SmartPrep.in
అబన఩఩టికీ ఩రణేయక ణెలంగ఺ణ య఺దనలనఽ ణోల఻఩ుచచడాన్నకి వీలులేదఽ. ణెలంగ఺ణనఽ

఩రణేయక భ఺షు ంా గ఺ ఉండన్నయ఺వల్ల. అబణే 1961లో ఏయ఩డఫో బే ణెలంగ఺ణ ర఺సనసబలోన్న
భయడింట భండు వంతుల సబుయలు విర఺ల ంధరనఽ సభభిధలేత ణెలంగ఺ణ ప఺రంణాన్నన ఆంధర
భ఺షు ంా లో విలీనం చేమవచఽచ' అన్న ణెల్లమజేల఻ంథి. ణెలంగ఺ణలోన్న అతయదిక క఺ంగీస్ సబుయలు
విర఺ల ంధరనఽ సభభిాంచాయు. విర఺ల ంధర విషమ న్నన ళైదభ఺ఫాద్ ర఺సనసబలో చభిచంచాయు.
147 భంథి సబుయలోి 103 భంథి విర఺ల ంధర క఺య఺లన్న కోయగ఺ 29 భంథి ణెలంగ఺ణనఽ
n
సభభిాంచాయు. 15 భంథి తటసా ంగ఺ ఉధానయు. ఈ సభమంలో ఫయయుుల భ఺భకిష఺ాభ఺వు ఢిలీి
.i
యెళ్లి, క఺ంగీస్ అదిషా ఺నవభ఺ున్నకి విర఺ల ంధర ఏభ఺఩టు గుభించి నచచజప఺఩డు. య఺యు ఆమోదం
ణెల్లప఺యు.
పెద్దమనుష్టుల ఒప్ాంద్ం ep
క఺ంగీస్ అదిషా ఺న వయు ం ఆంధర, ణెలంగ఺ణ ధామకుల భధయ అభిప఺రమపేథాలనఽ
Pr
ణొలగించడాన్నకి భండు ప఺రంణాల ఩రత్రన్నధఽలణో 1956 ఩఻ఫరవభి 20న ఢిలీిలో సభ యేశం
ఏభ఺఩టు చేల఻ంథి. థీధేన నదద భనఽషుల ఒ఩఩ందం అన్న వయవహభిస్త ఺యు. థీన్నలో ఆంధర ప఺రంతం
t
నఽంచి భుఖ్యభంత్రర ఫెజయ఺డ గోప఺లభడిి , భంతురలు నీలం సంజీవభడిి , గౌతులచచనన, ఩రథేశ్

క఺ంగీస్ అధయక్షులు అలల
ి భి సతయధాభ఺మణభ఺జు; ణెలంగ఺ణ ప఺రంతం నఽంచి భుఖ్యభంత్రర
ar
ఫయయుుల భ఺భకిష఺ాభ఺వు, భంతురలు క ండా యెంకటయంగ఺భడిి , భభిీ చెధానభడిి , ళైదభ఺ఫాద్

క఺ంగీస్ అధయక్షుడు జ.వి. నయల఻ంహభ఺వులు ఢిలీిలోన్న ళైదభ఺ఫాద్ అత్రతి గిహంలో చయచలు
Sm
జభిప఺యు. థీన్నలో ణెలంగ఺ణకు ఩రణేయక యక్షణలు కల్ల఩సా

త ఒక ఒ఩఩ంథాన్నన చేసఽకుధానయు.
ఒప్ాంద్ంలోని అంశపలు

SmartPrep.in
¤ భ఺షు ా ఩రబుతవ భుఖ్య, స్఺దాయణ ఩భిప఺లధా విపాగ఺లనై అబేయ ఖ్యుచనఽ తగిన న్నష఩త్రత లో
భండు ప఺రంణాలల బభించాల్ల. ణెలంగ఺ణ ప఺రంతం నఽంచి వచేచ మగులు ఆథామ న్నన ఆ ప఺రంత
అభివిథిధకే కేటాబంచాల్ల.
¤ ణెలంగ఺ణలోన్న అన్నన విథాయ సంసా లోి ఩రయేశం ణెలంగ఺ణా విథాయయుాలకే ఩భిమతం చేమ ల్ల.
లేకపో ణే భ఺షు ంా మొతత ం మీద 1/3 వంతు ల఼టినఽ ణెలంగ఺ణా విథాయయుాలకు ఩రణేయకంగ఺
కేటాబంచాల్ల. ఈ భండింటి లో ఏథి ఩రయోజనఫైణే థాన్నన ఎంచఽకోవచఽచ.
n
¤ ణెలంగ఺ణ ప఺రంతంలోన్న ఉథయ యగ఺లోి చేభేందఽకు 12 సంవతసభ఺లు స్఺ాన్నకుడెై ఉండాల్ల.
.i
¤ ణెలంగ఺ణా ప఺రంతంలోన్న వయవస్఺మ బయభుల అభాకం ప఺రంతీమ భండల్ల అదిక఺య
఩భిదిలో ఉండాల్ల.
¤ ణెలంగ఺ణ ప఺రంత ఫహుభుఖ్ భివిథిధ కోసం ఒక ప఺రంతీమ భండల్లన్న ఏభ఺఩టు చేమ ల్ల.
ep
థీన్నలో 20 భంథి సబుయలుండాల్ల. వీభిలో 9 భంథి అలంబ్లి సబుయల ై ఉండాల్ల. ఈ భండల్లకి
ణెలంగ఺ణ ప఺రంత స్఺దాయణ ఩రణాళ్లక, అభివిథిధ విషమ లు, ఉథయ యగ న్నమ భక఺లనై అదఽ఩ు
Pr
ఉంటుంథి.
¤ క఺యబిధెట్ భంతురల న్నమ భక఺లు ఆంధర, ణెలంగ఺ణాలకు 60:40 న్నష఩త్రత లో జయగ఺ల్ల.
ణెలంగ఺ణకు చెంథిన భంతురలోి ఒకయు భుల఻ి ం అబ ఉండాల్ల.
t
ar
¤ భుఖ్యభంత్రర ఆంధర ప఺రంతం య఺డెైణ,ే ఉ఩ భుఖ్యభంత్రర ణెలంగ఺ణ ప఺రంణాన్నకి చెంథినయ఺డెై

ఉండాల్ల. హ ం, ఆభిధక, భయెనాయ, య఺ణిజయం, ఩భిశభ
ీ ర఺ఖ్లోి ఏయెైధా భండు ర఺ఖ్లు ణెలంగ఺ణ
య఺భికి అ఩఩గించాల్ల.
Sm
¤ భ఺షు ంా ఏభ఺఩టు చేల఻న తయుయ఺త ఎకుకయెైన ఉథయ యగులనఽ తీల఻యేమ ల్లస వచిచన఩ు఩డు,
ఆమ ప఺రంణాలకు తగిన న్నష఩త్రత లోధే జయగ఺ల్ల.
థీంణో విర఺ల ంధర ఏభ఺఩టుకు భ యు ం సఽలుయెైంథి. 1956 నవంఫయు 1న ఆంధర఩రథేశ్

భ఺షు ంా ఏయ఩డింథి. థీన్నకి ఩రథభ భుఖ్యభంత్రర నీలం సంజీవభడిి , ణొల్ల గవయనర త్రరయేథి.

SmartPrep.in
1956 - 2014 మధయ ముఖ్య షంఘటనలు
శ్రీకాకుళం సాయుధ తిరుగుబాటు

శ్రీకహకుళం భథరాష఼ నరాల఺డెతూీలోతు గంజ ం జిలలాలో ఉండేథి. 1936లో ఑భిస్హీ భహశ్ ంర
n
ఏయ఩డిన఩ప఩డె థీతున లృరహఖ జిలలాలో చేభహాయు. 1950లో ఩ాణేమక శ్రీకహకుళం జిలలా ఏభహ఩టంథి.
.i
తృహయవతీ఩పయం, తృహలక ండ, స్హల౅యు లలంటి ఏజెతూీ తృహాంణరలోాతు గిభిజన఼లన఼ ఴడడీ
యహమతృహయులు, బూస్హవభులు థో చ఼కుధేయహయు. 1959లో పాయత కభూమతుష఼్ తృహభట్ గిభిజన
షంఘలతున ఏభహ఩టు చేల఺ంథి. ఇథి యెట్ చ
ి రకిభి లలంటి ద఼భహచరభహలకు ఴమతిభేకంగహ తృో భహటం
ep
తోదలునరట్ ంి థి. 1962లో కభూమతుష఼్ తృహభట్ చీలిక ఴలా కహయమకయత లు ధెతిక ఫలం
కోలో఩మలయు. యెంకట఩ప చిన షతమం, ఩ంచరథి కాశణ భూభిత, ణేజేవవయభహఴప, ధరగబూశణం
Pr
఩టానమక్, భహభలింగహచరభి లలంటి ధరమకులు ణెలంగహణ స్హముధ తృో భహట షఽ఩భితణో
శ్రీకహకుళం స్హముధ తృో భహటాతున తృహాయంతేంచరయు. శ్రీకహకుళం జిలలా భలభిసిస్ట్ తృహభట్ కహయమదభిి
లృ.భహభలింగహచరభి 1965లో గిభిజన క౅లీల షభలయేరహతున ఏభహ఩టు చేరహడె. 1967లో ఴచిాన
t
నకీలఫభట ఉదమభం షతమం లలంటి యహభినర లృరేశ ఩ాపాయహతున చఽన఺ంథి. తృహయవతీ఩పయం ఏజెతూీ
ar
తృహాంతంలో ఉతృహదరమముడెన షతమం గిభిజన఼ల షభషమల ఩టా అఴగహసనణో ఉండేయహడె.

1967, అకో్ఫయు 31న తోండెంఖల్ షభలయేవం తభహవత తిభిగిఴష఼తనన గిభిజన఼లనర లేలృడి
తృహాంతంలో ఫేడిత షతమధరనభహమణ అధే స్హథతుక బూస్హవత౉కి చెంథిన ఴమకుతలు కహలు఩లు
Sm
జభితృహయు. ఇదద యు గిభిజన఼లు తృహాణరలు కోలో఩మలయు. పలితంగహ గిభిజన఼లు కుభహతృహం,

ల఻తంనేట లలంటి తృహాంణరలోా ళంస్హతభక చయమలకు తృహల఩డరీయు.
1969, భలభిా 4న నరదకభహజ తృహాంతంలో తృో లీష఼ కహలు఩లోా ఇదద యు గిభిజన఼లు భయణంచరయు.
గిభిజన఼లు షతమం ధరమకతవంలో ఆముదరలు ధభించి గెభిలా ల తృో భహటాలు చేరహయు. ఫంగహల్లో
నకీలఫభట ఉదమభ ధరమకుడెన చరయు భజుంథరరణో ఩ంచరథి కాశణ భూభి,త చౌదభి

SmartPrep.in
ణేజేవవయభహఴప లలంటియహయు ఩ాతమక్ష షంఫందరలు ఏభహ఩టు చేష఼కుధరనయు. తభిఫెల ధరగిభెడిీ

లలంటియహయు భజుంథరర స్హముధ తియుగుఫాటున఼ ఴమతిభేకించరయు. కహయమకయత లకు లరతుక శిక్షణ
ఇయహవలధరనయు. కహతు భజుంథరర చెన఺఩న ఴయగ వతేా తుయౄభలనకే శ్రీకహకుళం ఉదమభ
ధరమకులు తోగుగచఽతృహయు. 1968 అకో్ఫయు 23 - 25 భధమ ఫొ డీ తృహడె ఴదద షభలయేవఫెై
స్హముధ తియుగుఫాటు ఉదమభం చేమలలతు తుయణబంచరయు. ఇథి 1968 - 69 భధమ శ్రీకహకుళం
స్హముధ తియుగుఫాటుగహ ఩భిణత౉ంచింథి. 1969, ఩఺ఫాఴభిలో చరయు భజుంథరర ఆంధాలో
n
఩యమటించరయు. భజుంథరరణోతృహటు ణేజేవవయభహఴప, ఩ంచరథి కాశణ భూభిత, భలత౉డి అ఩఩లషఽభి
.i
లలంటి ధరమకులు గుంటృయు జిలలాలోతు గుతిత క ండ ఴదద షభలయేవఫెై షభనవమ షంఘలతున
ఏభహ఩టు చేరహయు. ఴయగ వతేా తుయౄభలన ఇశ్ ంలేతు షతమం అంద఼లో చేయలేద఼. 1969, ఏన఺ాల్
22న కహష఼ షధరమల్ ల఻న఻ఐ (ఎంఎల్) తృహభట్తు స్హథన఺ంచరయు. తభిఫెల ధరగిభెడిీ ఈ తృహభట్లో
ep
చేయకుండర 1969, ఫేలో ఆంధా఩ాథేశ్ లృ఩ా ఴకభూమతుష఼్ కత౉టీ (ఏన఻ఆరల఻ల)఻ అధే షంషథ న఼
ఏభహ఩టు చేరహడె. 1969, ఫేలో శ్రీకహకుళం ఉదమభకహయులు లృరహఖ఩టనంలో షభలయేవఫెై
Pr
ఫళయంగంగహ ఴయగ వతేా తుయౄభలనకు తుయణబంచరయు. షతమం, కెైలలషం లలంటి ధరమకులు ఈ
షభలయేరహతుకి హాజయుకహలేద఼. భెైణరంగ షంఘయషణ షత౉తి, ఩ాజ ధరమమస్హథధరలు ఏభహ఩టుచేల఺
ఉదమభలతున తీఴాతయం చేరహయు. భలిా లౄడె (1969, ఆగష఼్ 4), నరదదఫుడిథి (1969, నఴంఫయు)
t
తృహాంణరలోా బూస్హవభులు, ఴడడీ యహమతృహయులన఼ ఉదమభకహయులు చంనేరహయు. ఉదమభలతున

ar
అణచియేమడరతుకి ఆందరా, ఑భిస్హీ తృో లీష఼లు షంముకత ంగహ దమాలన఼ ఏభహ఩టుచేల఺ 1969 ఫే,
27న జలలంతాకోట ఴదద ఎద఼యు కహలు఩లోా ఩ంచరథి కాశణ భూభితతు కహలిా చంతృహయు.
Sm
఩ాబుతవం శ్రీకహకుళం తృహాంణరతున కలోాలిత తృహాంతంగహ ఩ాకటించింథి. కహష఼ షధరమల్, ష఼భేన్

ఫో స్టలు 1969, జుల లో శ్రీకహకుళం ఴచిా ఉదమభ ఩ాగతికి ఆణరభసుతి దమాలన఼ ఏభహ఩టు
చేమలలతు తీభహభతుంచరయు. భెైణరంగ షంఘయషణ షత౉తి చేల఺న ఉదమభలలు, థరడెలణో
బమ఩డిన బూస్హవభులు, ఴడడీ యహమతృహయులు ఏజెతూీ తృహాంణరతున ఴథిలి ఩ట్ ణరలోా
తలథరచ఼కోయహలిీ ఴచిాంథి. 1969లో ఩ాబుతవం ణేజేవవయభహఴపన఼ అభెస్ట్ చేల఺ంథి. ధరగిభెడ,ిీ
థేఴపల఩లిా యెంకటేవవయభహఴపలన఼ భథరాస్టలో అభెస్ట్ చేరహయు. 1970, జుల 10న ఫో భిక ండల

SmartPrep.in
ఴదద జభిగిన ఎద఼యు కహలు఩లోా షతమం, కెైలలషం భయణంచడంణో శ్రీకహకుళం స్హముధ తృో భహటం
భందగించింథి. భలత౉డి అ఩఩లషఽభి, ధరగబూశణం ఩టానమక్లన఼ కలకణరతలో 1970,
జుల 24న అభెష్ ఼ చేరహయు. 1967 - 70 భధమ జభిగిన శ్రీకహకుళం స్హముధ తృో భహటం ఩ా఩ంచ
కభూమతుష఼్ థేరహల దాఱ఺్తు ఆకభిషంచింథి. ఈ ఉదమభం గుభించి 1969, డిలరంఫయు 29న
నఴచెధర యహభహతషంషథ పాయతథేవ అణరమధ఼తుక కోట ఫుయుజు అధే యహమస్హతున ఩ాచ఼భించింథి. చరయు
భజుంథరర ఈ ఉదమభలతుకి కహయకుడతు ఈ యహమషంలో నేభ్సంథి. శ్రీకహకుళం ఉదమభంలో
n
తృహలలానన యహభినర తృహయవతీ఩పయం కుటాకేష఼ (120 భంథి) మోతృహయు. చరయు భజుంథరర కష్ డడలోధే
.i
భయణంచరయు. ధరగబూశణం ఩టానమక్ భయణశిక్ష యద఼ద చేరహయు.
జై తెలంగాణా ఉదయమం (1969)

ep
నరదద భన఼శేల ఑఩఩ందంలోతు అంరహలన఼ అభలు చేమకతృో ఴడం ఴలా 1969లో
ణెలంగహణర తృహాంత ఩ాజలు జె ణెలంగహణర ఉదమభలతున తృహాయంతేంచరయు. 1956లో తూలం
Pr
షంజీఴభెడిీ భుఖమభంతిాగహ తుమత౉తేడె, ణెలంగహణర యహభికి ఉ఩భుఖమభంతిా ఩దలృతు
ఇఴవలేద఼. నరగహ ఉ఩భుఖమభంతి ఩దలృ అధేథి చేతికిఆభోయేలుగహ, తుయు఩యోగఫెైంథి అతు
t
యహమఖలమతుంచరయు. ణెలంగహణర తృహాంతీమ భండలితు 1958 ఴయకు ఏభహ఩టు చేమలేద఼.

పలితంగహ ణెలంగహణర ఩ాజలు తభ షభషమలన఼ ఩ాబుతవం దాఱ఺్కి ణెచేాంద఼కు తుయషన
ar
షభలయేరహలన఼ ఏభహ఩టు చేమడం తృహాయంతేంచరయు. 1969, జుల 10న ణెలంగహణర ఩భియక్షణ

థిధరతున (హాతొల థినం) తృహటించరయు. ణెలంగహణర యహభి కోభెసలన఼ భతునంచనటా బణే
Sm
ఆంధా఩ాథేశ్ భహశ్ ంర న఼ంచి లృడితృో ణరభంటృ ళైదభహఫాద షభలయేవంలో కహభిభక

షంఘధరమకుడెన భసథేవ్ ల఺ంగ్ ళచాభించరయు. ణెలంగహణర తృహాంతంలో
ఆంధ఼ాలన఼ ఉథో మగులుగహ ఎకుసఴ షంఖమలో తుమత౉ంచడం ఴలా 1969,
జనఴభి 1న యలౄంధాధరథ అధే లృథరమభిథ ఖభభం జిలలా తృహలవంచలో
తుభహహాయథీక్ష తృహాయంతేంచరడె. థీంణో ణెలంగహణరలో ఉదమభ తీఴాయౄ఩ం
థరలిాంథి. లృథరమయుథలోా ఑క ఴయగ ం ణెలంగహణర యహభికిచిాన యహగహదధరలన఼

SmartPrep.in
అభలు చేమభతు కోయగహ, భభ్క ఴయగ ం ఩ాణేమక ణెలంగహణర

భహష్టహ్రతునఏభహ఩టు చేమలలిీంథిగహ కోభింథి. ఩ాతమక్ష చయమకు థిగుణరభతు
ధరన్గెజిటడ్ ఉథో మగులు ళచాభించరయు. అ఩఩టి భుఖమభంతిా కహష఼
ఫాహాభనందభెడిీ 1969, జనఴభిలో అఖిల఩క్ష షభలయేరహలు ఏభహ఩టు చేల఺
ణెలంగహణర తృహాంతంలో ఉనన ఆందరా ఉథో మగులన఼ యెనకుస ఩ం఩పణరభతు,
ణెలంగహణర త౉గులు తుధ఼లు యహభికే ఖయుా చేస్త హభతు హాతొ ఇచరాయు. ణెలంగహణరకు చెంథిన
n
జె. చ్కహసభహఴపన఼ ఉ఩భుఖమభంతిాగహ తుమత౉ంచరయు. కహతూ, ఉదమభం ఆగలేద఼. 1969,
.i
జనఴభి 20న ళైదభహఫాద఼లో తృో లీష఼ కహలు఩లు జయగడంణో ఆంథో ళనలు భభింతగహ
నరభిగహబ. ఆంధా ఉథో మగులన఼ 1969, ఩఺ఫాఴభి, 28 ధరటికి ఩ంన఺యేస్త హభతు ఩ాబుతవం
఩ాకటించింథి. ఈ షభమంలోధే నలలగండలో డి఩యమటీ షభేవమయుగహ ఩తుచేషత ఼నన ఆంధ఼ాడితు
ep
షజీఴ దసనం చేరహయధే ఴదంతి యహమన఺ంచడంణో ఆందరాలో తృో టీ ఉదమభం తృహాయంబఫెైంథి.
ణెలంగహణరలో లృథరమభిథ ఉదమభలతుకి కె.లృ. యంగహభెడిీధరమకతవం ఴళంచరయు.
Pr
1969, ఏన఺ాల్ 11న లోక్షబలో ఎతుత౉థి అంరహల ఩ాణరలుకన఼ ఩ాకటించరయు. కహతూ ఉదమభం
తగగ లేద఼. ణెలంగహణర ఩ాజ షత౉తి (గుయుత - తృహయ) భభిీ చెధరనభెడిీ ధరమకతవంలో
ఆంథో ళనలు స్హగించింథి. 1969, ఫే 1న ణెలంగహణర కోభెసల థినంతృహటించరలతు TPS
t
న఺లు఩పతుచిాంథి. 1969, జూన్ 4న ళైదభహఫాదలో 33 గంటలు కయౄపూ లృదించరయు. భభిీ

ar
చెధరనభెడ,ిీ లృథరమభిథ ధరమకుడెన భలిా ఖలయుున్లన఼ ఩ాబుతవం అభెష్ ఼ చేల఺ంథి. చిఴభికి

భుఖమభంతిా కహష఼ ఫాహాభనందభెడిీ 1971, లరన్ ంర ఫయులో భహజీధరభల చేమగహ లరన్ ంర ఫయు 25న
Sm
న఺.లృ. నయల఺ంహాభహఴపన఼ భుఖమభంతిాగహ తుమత౉ంచరయు. థీంణో జె ణెలంగహణర ఉదమభం

తులిచితృో బంథి. TPS న఼ కహంగెీస్ట తృహభట్లో లృలీనం చేరహయు.

SmartPrep.in
జై ఆంధ్ాా ఉదయమం (1972)

న఺.లృ. నయల఺ంహాభహఴప ణొలి ణెలంగహణర తృహాంణరతుకి చెంథిన భుఖమభంతిాగహ1971లో తుమత౉
తేలమలమయు. భులీస తుఫంధనలనర ష఼న఻ాంకోయు్ ఇచిాన తీయు఩పలితంగహ 1972లో జె ఆందరా ఉ
దమభం తల తిత ంథి.
1956లో భులీస తుఫంధనలుఅంగటకభిషత ఽ నరదదభన఼శేల ఑఩఩ందం జభిగింథి. కహతూ ఆంధ఼ాలు
భులీసతుఫంధనలు చెలాఴంటృ ళైకోయు్న఼ ఆవీబంచరయు. ఆంధా఩ాథేశ్ అఴతయణఅనంతయం భు
n
లీస తుఫంధనలు చెలాఴంటృ 1972, ఩఺ఫాఴభి 4న ళైకోయు్తీయు఩తుచిాంథి. థీతునర భుఖమభంతిా న఺.
.i
లృ.నయల఺ంహాభహఴప ష఼న఻ాంకోయు్న఼ఆవీబంచరయు. పలితంగహ ష఼న఻ాంకోయు్ 1972, అకో్ఫయు 3న భు
లీస తుఫంధనలుధరమమ షభభతఫే అతు తీయుాతుచిాంథి. థరంణో ఆంధ఼ాలు తభ భహజదరతులోధే
ణరభు థివతీమ తృౌయులుగహ పాలృంచఫడటం అధరమమభతు నేభ్సంటృ జె ఆందరాఉదమభలతున
ep
తృహాయంతేంచరయు. కేందా఩ాబుతవం భహజీ ఩ాతితృహదనలు చేషత ఽళైదభహఫాద, ల఺కింథరాఫాద తృహాంణరలోా 1
977 ఴయకు, త౉గిలిన ణెలంగహణరలో 1980ఴయకు భలతాఫే భులీస తుఫంధనలు అభలోా ఉంటా
Pr
మతు 1972, డిలరంఫయు 23నతృహయా ఫెంటులో నేభ్సంథి.
ఆ ఫేయకు రహషధరతున చేల఺ంథి. కహతూ ఆంధ఼ాలు త౅.లృ. ష఼ఫాఫభెడిీ ధరమకతవంలో 1972,

t
డిలరంఫయు 31న షభలయేవఫెై ఩ాణేమక ఆంధా భహశ్ ంర కోషం డిభలండె చేరహయు. ఆంధా తృహాంత
ఉథో మగులు 108 భోజులు షఫెభ చేరహయు. ఉదమభలతుకి ధరమకతవం ఴళష఼తనన భభ్క
ar
ధరమకుడె కహకహతు యెంకటయతనం 1972, డిలరంఫయులో గుండె తృో టుణో భయణంచరయు.

న఺.లృ. నయల఺ంహాభహఴప 1973 జనఴభిలో భుఖమభంతిా ఩దలృకి భహజీధరభల చేమడంణో
Sm
జనఴభి 18న భహశ్ ఩

ర తి తృహలన లృదించరయు. 1973లో ఆందరా ధరమకులు భలూా చిత౉
త యులో
షభలయేవం తుయవళంచి ఉదమభ క నస్హగిం఩పనకు తుయణబంచరయు. కహతూ అ఩఩టి
గఴయనయు ఖండఽపాయ్ థేరహయ్ భుఖమ షలహాథరభెైన ళచ్.ల఺.వభటన్ షభయథంగహ ఩తుచేల఺
ఉదమభ తీఴాతన఼ తగిగంచరడె. కహంగెీస్ట అదిష్టా హనం తోదట అబద఼ అంరహల ఩ాణరలుకన఼
఩ాకటించింథి. 1973లో ధరమమస్హథనం తీయు఩తుషఽ
త భులీస తుఫంధనలు ఉథో మగంలో చేభేట఩ప఩డే
ఴభితస్త హమతూ, ఩ామోశన్, ల఻తుమలభిటీ లలంటి లృశమలలోా ఴభితంచఴతు నేభ్సంథి. కేందా ఩ాబుతవం

SmartPrep.in
1973, అకో్ఫయు 1న ఆరు షూతాాల఩థకాన్ని ఩ాకటించింథి. థీతు థరవభహ...

1) భులీస తుఫంధనలు, ణెలంగహణ తృహాంతీమ కత౉టీ యద఼ద అఴపణరబ.
2) ధరన్ గెజిటడ్ ఉథో మగహలకు, అల఺ల్ రంట్ షయున్ ఉథో మగహలకు స్హథతుక అబమయుథలకే తృహాదరనమం
ఇస్హతయు.
3) ఩ాబుతవ ఉథో మగుల షభషమలన఼ ఩భిశసభించడరతుకి ఉననణరదికహయ ధరమమషంఘం
ఏభహ఩టు అఴపతేంథి.
n
4) భహశ్ స్
ర థ హబ ఩ాణరలుకహ ఫో యుీ, యెన఼కఫడిన తృహాంణరల ఉ఩షంఘలలన఼ ఏభహ఩టు చేస్త హయు.
.i
5) ళైదభహఫాదలో కేంథీామ లృవవలృథరమలమం స్హథన఺స్త హయు.
6) నర అబద఼ షఽణరాలన఼ అభలు చేలేంద఼కు భహజ మంగహతున షఴభించడం జయుగుతేంథి.
ep
ఆందరా కత౉టీ 1973, అకో్ఫయు 1న ఆయు షఽణరాల ఩థకహతున ఆమోథిషత ఽ జె ఆందరా
ఉదమభలతున లృయత౉ంచింథి. 1973, డిలరంఫయు 18న 33ఴ భహజ మంగ షఴయణ త౅లుాన఼ కేందాం
ఆమోథించింథి. 1858లో ఏయ఩డిన ణెలంగహణ తృహాంతీమ కత౉టీతు 1974, జనఴభి 1 న఼ంచి
Pr
భహశ్ ఩
ర తి ఉతత యువల థరవభహ యద఼ద చేరహయు. 1973, డిలరంఫయు 10న భహశ్ ఩
ర తి తృహలన ణొలగించి
జలగం యెంగళభహఴపన఼ భుఖమభంతిాగహ తుమత౉ంచరయు.
t
ar
Sm
1978 ఎతునకలోా కహంగెీస్ట తృహభట్ 175 స్హథధరలన఼ తృ ంథి భభిీ చెధరనభెడిీ ఆభో భుఖమభంతిాగహ
తుమత౉తేలమలమయు. 1980లో టి. అంజమమన఼ భుఖమభంతిాగహ తుమత౉ంచరయు. ఈమన
63 భంథిణో జంఫో భంతిా ఴభహగతున ఏభహ఩టు చేరహయు. భుతుీ఩ల్ ఎతునకలోా ఒటత౉ కహయణంగహ
అంజమమ భహజీధరభల చేమగహ, బఴనం యెంకటాాభభెడిీ 1982లో భుఖమభంతిా అమలమయు.
అంజమమ కహలంలో జభిగిన భుతుీ఩ల్ ఎతునకలోా లృజమయహడ ఫేమర ఩దలృతు ల఺న఻ఐ,

SmartPrep.in
డి఩యమటీ ఫేమర ఩దలృతు ల఺న఻ఐ(ఎం) స్ ంతం చేష఼కోగహ లృరహఖ఩టనం ఫేమర ఩దలృతు

పాయతీమ జనణర తృహభట్ దకిసంచ఼కుంథి.
ఆంధా఩ాదేశలో
్‌ రాజకీయ్‌఩రిణామాలు, ముఖ్ాయంశాలు:
1956లో తూలం షంజీఴభెడిీ ణొలి భుఖమభంతిాగహ ఆంధా఩ాథేశ్
అఴతభించింథి. 1958లో 90 భంథి షబుమలణో రహషనభండలి ఏభహ఩టంథి.
అ఩఩టి భహశ్ ఩
ర తి ఫాఫూ భహజేందా఩ాస్హద థరతున తృహాయంతేంచరయు. 1958లోధే
n
371(D) అదికయణ ఩ాకహయం ణెలంగహణర తృహాంతీమ షంఘం ఏయ఩డింథి.
.i
కయౄనలు జిలలా ఫష఼ీ యౄటా జ తీమకయణనర కోయు్ తీయు఩ కహయణంగహ తూలం
఩దలృకి భహజీధరభల చేరహయు. అనంతయం థరమోదయం షంజీఴమమ భుఖమభంతిాగహ (1960 -
ep
62) తుమత౉తేలమలమయు. పాయతథేవంలోధే ణొలి దలుత భుఖమభంతిాగహ నేభ్ంథరయు.
కె.లృ.యంగహభెడిీతు ఉ఩ భుఖమభంతిాగహ 1961లో తుమత౉ంచరయు. కహష఼ ఫాహాభనందభెడిీ కహలం
(1964 - 71)లోధే లృరహఖ ఉకుస ఉదమభం, జె ణెలంగహణ ఉదమభలలు జభిగహబ. ణెలంగహణ
Pr
న఼ంచి భుఖమభంతిా ఩దలృ చే఩టి్న ణొలి ఴమకితగహ న఺.లృ. నయల఺ంహాభహఴప
నేభ్ంథరయు.
t
1972 ధరటి ఩ట్ ణ బూభుల ల఻లింగ్ లృదరనం (ఆభిీధెన్ీ),

బూషంషసయణల త౅లుాన఼ న఻లౄబే ఩ాయేవనరట్ ాయు. జిలలా ఩భిశతలన఼ యద఼ద
ar
చేరహయు. గౌతే లచానన ఩ాణేమక ఆందరా జెండరన఼ 1972, డిలరంఫయు 10న

యౄతృ ంథించరయు. జలగం యెంగళభహఴప 1973 - 78 భధమ భుఖమభంతిాగహ ఉధరనయు. 1975లో
Sm
తోదటి ఩ా఩ంచ ణెలుగు భహాషబలు ళైదభహఫాదలో జభిగహబ. కోస్హత జిలలాలోా నరన఼ తేతృహన఼
(1977) షంబలృంచింథి. 1978లో యంగహభెడిీ జిలలా (22) ఏయ఩డింథి. భభిీ చెధరనభెడిీ కహలంలో
1979లో లృజమనగయం జిలలా (23) ఏయ఩డింథి. 1982లో థేవంలోధే తోదటి స్హయవతిాక
లృవవలృథరమలమలతున ళైదభహఫాదలో తృహాయంతేంచరయు. థరధేన 1991లో అంఫేడసర స్హయవతిాక
లృవవలృథరమలమంగహ నేయు భలభహాయు.

SmartPrep.in
తెలుగుదేవం పారటీ అఴతరణ

నందభూభి ణరయక భహభలభహఴప (ఎతూ్ ఆర) 1982, ఫే 29న
ణెలుగుథేవం తృహభట్తు స్హథన఺ంచరయు. కహంగెీస్ట 1982, అకో్ఫయులో
బఴనం యెంకటభహత౉భెడిీ స్హథనంలో కోటా లృజమపాషసయభెడిీతు
భుఖమభంతిాగహ తుమత౉ంచింథి. 1983, జనఴభి 5న జభిగిన
ఎతునకలోా ణెలుగుథేవం తృహభట్ 202 స్హథధరలన఼ తృ ంథి ఎతూ్ ఆర ణొలి
n
కహంగెీలేతయ భుఖమభంతిాగహ తుమత౉తేలమలమయు. కేఴలం ణొత౉భథి ధెలలోాధే (తృహభట్తు
.i
స్హథన఺ంచిన) ఩ాబుణరవతున ఏభహ఩టు చేమడం థరవభహ టీడడన఻ గితూనస్ట ఫుక్ భికహయుీ స్హదించింథి.
1983, జనఴభి 9న ఎతూ్ ఆర భుఖమభంతిాగహ ఩ాభలణల఻వకహయం చేరహయు. ణెలుగుథేవం ఩ాబుతవం
ఉథో మగుల ఩దలౄ లృయభణ ఴమష఼న఼ 58 న఼ంచి 55కు తగిగంచింథి. అలృతూతి఩యుల న
ep
ఉథో మగులన఼ లృచరభించేంద఼కు ధయభ భహాభలతాఅధే క తత ఩దలృతు ఏభహ఩టు చేరహయు. 1984
ఫేలో లృరహఖ఩టనంలో జభిగిన టీడడన఻ భెండో భహాధరడెలో తృహభట్ ఎఫెభలేమలనర ఎతూ్ ఆర
Pr
అన఼చిత యహమఖమలు చేరహయు. తృహభట్లో ధరభహ చందాఫాఫు ధరముడె, దగుగతృహటి
యెంకటేవవయభహఴపలకు అదిక తృహాదరనమం ఇఴవడం ఴలా తృహభట్లో అషంతాన఺త తోదల ంథి.
ఴంవతృహయం఩యమంగహ ఴష఼తనన కయణం, భునీబ్ ఩దఴపలన఼ ఎతూ్ ఆర యద఼ద చేరహయు. అబణే
t
కిలో 2 యౄతృహమల త౅మమం లలంటి ఩థకహల థరవభహ ఩ాజ తేభలధరతున తృ ంథరయు. ఎం.
ar
భహభచందాభహఴప అధే భంతిా ఇంటికి తృో లీస్ట అదికహభితు భలయుయేశంలో ఩ంన఺, లంచం ఇచిా
అలృతూతి ఆభో఩ణలణో అతడితు ణొలగించరయు. గుంటృయు జిలలాకు చెంథిన ధరథెండా
Sm
పాషసయభహఴప, చెధరనభెడ,ిీ అంజమమ భంతిాఴయగ ంలో భంతిాగహ ఩తుచేరహయు. తృహభట్నర అషంతాన఺త ణో

ఎతూ్ ఆరణో కలిల఺ టీడడన఻ తృహభట్ స్హథ఩నకు కహయకుడమలమయు.
ఎతూ్ ఆర ఩ాబుతవంలో స ంభంతిా ఩దలృతు చే఩టా్యు. 1984, జూన్లో ఎతూ్ ఆర అఫెభికహ యెళాగహ
ధరథెండా అదికహయం సషత గతం చేష఼కుధే ఩ామతనం చేరహయు. లృశమం ణెలిల఺న ఎతూ్ ఆర 1984,
ఆగష఼్ 14న ళైదభహఫాద ఴచిా పాషసయభహఴపన఼ భంతిా ఩దలృ న఼ంచి ణొలగించరలిీంథిగహ
గఴయనయు భహంలలల్న఼ కోభహయు. కహతూ, ధరథెండా పాషసయభహఴపణోతృహటు జీఴన్భెడ,ిీ భహభభుతుభెడిీ,

SmartPrep.in
షతమధరనభహమణ అధే భంతేాలు భహజీధరభలచేల఺ ణెలుగుథేవం తృహభట్లో చీలిక ణెచరాయు. 1984,

ఆగష఼్ 16న భహంలలల్ ధరథెండా పాషసయభహఴపన఼ భుఖమభంతిాగహ తుమత౉ంచరయు. ఎతూ్ ఆర
1984, ఆగష఼్ 21న తనకు భదద తే ఇష఼తనన 161 భంథి ఎఫెభలేమలణో ఢిలీా యెలుా భహశ్ ఩
ర తి
జెల్ల఺ంగ్న఼ కలుష఼కుధరనయు. 1984, ఆగష఼్ 24న భహంలలల్ గఴయనయు ఩దలృకి భహజీధరభల
చేరహయు. వంకర దమలళ్ వయభ ఆంధా఩ాథేశ్ గఴయనయుగహ తుమత౉తేలమలమయు. ఢిలీాలో
భహశ్ ఩
ర తితు కలిల఺న ఫాందంలో ఉనన అలరంతెా ల఻఩కర టి.షతమధరనభహమణ, డి఩యమటీ ల఻఩కర
n
తైంభెడిీ తభహవత ధరథెండా ఴయగ ంలో చేభహయు. ఈ తయుణంలో ఎతూ్ ఆర ఆగష఼్
.i
29 లరన్ ంర ఫయు 3 భధమ ఆంధాథేవభంతటా ఩యమటించి భదద తే కోషం
఩ామతినంచరయు. గఴయనయు వంకరదమలళ్ వయభ ధరథెండా పాషసయభహఴపన఼
తన ఫలలతున తుయౄన఺ంచ఼కోయహలిీంథిగహ లరన్ ంర ఫయు 11న రహషనషబన఼
ep
షభలయేవ఩భిచరయు. ఎం. ఫాగహభెడిీ తృ ా టం ల఻఩కయుగహ ఫాధమతలు
చే఩టా్యు. కహతూ షబలోతు షబుమల అన఼చిత ఩ాఴయత న ఴలా భహజీధరభల
Pr
చేరహయు. అతడి స్హథనంలో షలలఴపథీద న్ ఑యెల఻ తృ ా టం ల఻఩కయుగహ తుమత౉తేలమలమయు. గఴయనయు
ళచాభికణో ధరథెండా భహజీధరభల చేమగహ 1984, లరన్ ంర ఫయు 21న ఎతూ్ ఆర తన ఫెజ భిటీతు
తుయౄన఺ంచ఼కుధరనయు. కహతూ నఴంఫయు 22న అలరంతెా తు యద఼ద చేబంచరయు.
t
ar
1984, డిలరంఫయులో జభిగిన లోక్షబ ఎతునకలోా టీడడన఻ 30 స్హథధరలు గెలిచింథి. కహంగెీస్ట

తృహభట్కి కేఴలం 6 స్హథధరలు భలతాఫే ఴచరాబ. 1985, భలభిా 5న జభిగిన అలరంతెా ఎతునకలోా
టీడడన఻ 202 స్హథధరలు తృ ందగహ కహంగెీస్ట 49 స్హథధరలు భలతాఫే చేజికిసంచ఼కుంథి. ధరథెండా
Sm
పాషసయభహఴప అబుమదమ ణెలుగుథేవం తృహభట్ నేయుణో 220 స్హథధరలోా అబమయుథలన఼ తుల఩గహ

఑కసయౄ క౅డర లృజమం స్హదించలేద఼. భలక్నేట తుయోజక ఴయగ ం న఼ంచి తృో టీ చేల఺న
ధరథెండా క౅డర తెజేన఻ అబమభిథ చేతిలో ఒటత౉ చెంథరయు. ఎతూ్ ఆర కు షంక్షోబంలో భదద తే
ఇచిాన 99 భంథిలో శ్రీకహకుళం జిలలా క త౉
త యు తుయోజకఴయగ ం న఼ంచి ఑కసయు భలతాఫే
ఒడితృో మలయు. 1985, భలభిా 9న ఎతూ్ ఆర భూడో స్హభి భుఖమభంతిాగహ ఩ాభలణ ల఻వకహయం

SmartPrep.in
చేరహయు. 1983 ఎతునకలోా 38% ఒటా న఼ తృ ంథిన కహంగెీస్ట 1985 ఎతునకలోా 44% ఒటా న఼
తృ ందడం గభధరయహం. ఈ ఎతునకలోా టీడడన఻కి 47% ఒటు
ా ఴచరాబ. 1985లో ఎతూ్ ఆర
భంతిాఴయగ ం తీష఼కునన ణొలి చయమ లృదరన ఩భిశత యద఼ద చేమడం. 90 భంథి షబుమలునన
రహషన భండలిలో 48 స్హథధరలు కహంగెీస్టకు ఉండటంఴలేా ఈ ఩తు చేరహయు. 1985, ఏన఺ాల్ 30న
రహషన షబలో తీభహభనం చేల఺ 1985, జూన్ 1న లృదరన఩భిశతన఼ యద఼ద చేరహయు.
1985లో ష఼న఻ాంకోయు్ ఉథో మగుల ఩దలౄ లృయభణ ఴమష఼ తగిగం఩ప చెలాదతు తీయు఩ ఇచిాంథి.
n
పలితంగహ ఉథో మగులకు 158 కోటా యౄతృహమలు చెలిాంచరలిీ ఴచిాంథి. 1986, జుల 15న టీడడన఻
.i
఩ాబుతవం భిజభేవశన఼
ా నరంచ఼త౉ తుయణమం తీష఼కుంథి. తెల఻లకు 25% న఼ంచి 44% కి,
ఎల఻ీలకు 14% న఼ంచి 15%, ఎల఻్లకు 4% న఼ంచి 6% నరంచింథి. కహతూ, కోయు్ తెల఻లకు ఇచిాన
నరం఩పన఼ యద఼ద చేల఺ంథి.
ep
ఈ తయుణంలోధే కహంగెీస్ట షబుమడె థోా ణంభహజు షతమధరనభహమణ ఎతూ్ ఆరనర అదికహయ
ద఼భివతుయోగహతున ఆభోన఺షత ఽ ళైకోయు్లో కేష఼ యేరహయు. కోయు్ థరతున ఩భిశ్రలించదగినథిగహ
Pr
యహమఖలమతుంచింథి. ఇలలంటి ఩భిల఺థతేలోా ఎతూ్ ఆర తృహత భంతిా ఴభహగతున ణొలగించి 1988, ఩఺ఫాఴభి
15న నఽతన భంతిాఴభహగతున ఏభహ఩టు చేరహయు. 1989, భలభిా 29న 32 భంథి కహంగెీస్ట
t
ధరమకులకు అలరంతెా 30 భోజుల జెలుశిక్ష లృదించింథి. థీతునర కహంగెీస్ట అలరంతెా కి శిక్ష లృదించే
ar
సకుస లేదతు, ల఻఩కరనరష఼న఻ాంకోయు్లో కేష఼ యేల఺ంథి. కోయు్ యహభితు లృడెదల

చేమలలిీంథిగహ తీయు఩ ఇచిాన఩఩టికీ అ఩఩టి ల఻఩కర జి. ధరభహమణభహఴప
థరతున అభలు చేమడరతుకి తుభహకభించరయు. లృరహవత౉తా ల఺తుభల
Sm
తుభహభణంనర క౅డర కహంగెీస్ట ధరమకులు ధరమమస్హథనంలో కేష఼లు యేరహయు.

కహతూ కోయు్ భంతేాల ఩ాఴయత ధర తుమభలఴలు తన ఩భిదిలోకి భహదతు
తియషసభించింథి. 1989, నఴంఫయు స్హదరయణ ఎతునకలోా కహంగెీస్ట 180 స్హథధరలు గెలఴగహ, టీడడన఻
74 స్హథధరలధే తృ ందగలిగింథి. ఎతూ్ ఆర క౅డర ళందఽ఩పయంలో గెలిచిన఩఩టికీ కలవకుభిత
(భసఫూబ్నగర) స్హథనంలో ఒటత౉ తృహలమలమయు. 1989, డిలరంఫయు 3న భభిీచెధరనభెడిీ

SmartPrep.in
భుఖమభంతిా అమలమయు.
కహతూ ఑క షంఴతీయంలోనే ఩దలృ కోలో఩గహ ధేద఼యుభలిా జధరయధనభెడ,ిీ అతడి తభహవత కోటా
లృజమపాషసరభెడిీ భుఖమభంతేాలుగహ భలభహయు. 1991, జూన్ 21న న఺.లృ. నయల఺ంహాభహఴప
఩ాదరనభంతిాగహ తుమత౉తేలమలమయు. 1994 డిలరంఫయు ధరటి రహషన షబ ఎతునకలోా
ణెలుగుథేవం తృహభట్ 214 స్హథధరలు తృ ంథి, 1994న, 12 డిలరంఫయు ఎతూ్ ఆర ధరలుగోస్హభి
భుఖమభంతిా ఩దలృ చే఩టా్యు. అబణే ఊళంచతుభటతిలో 1995, ఆగష఼్ 31న భుఖమభంతిా
n
఩దలృకి భహజీధరభల చేమలలిీ ఴచిాంథి.
.i
ఎతూ్ ఆర జీలృతంలోకి లక్షడభతృహయవతి ఩ాయేశించడం, ఆఫెన఼ తన భహజకీమ యహయష఼భహలిగహ
ఆమన ఩ాకటించడం లలంటి ఩భిణరభలల ఴలా టీడడన఻లో షంక్షోబం తల తిత ంథి. ఎతూ్ ఆర 1994
ఎతునకలోా ళందఽ఩పయం, టకసలి తుయోజక ఴభహగల న఼ంచి గెలిచరయు. టకసలి స్హథధరతుకి
ep
భహజీధరభల చేల఺ లక్షడభతృహయవతితు ఆ స్హథనం న఼ంచి గెలిన఺ంచరలతు పాలృంచరయు. కహతూ, సభికాశణ
తనకు టకసలి స్హథనం ఇయహవలిీంథిగహ అబమంతయం ణెలితృహడె. ఎతూ్ ఆర ఇదద భితూ కహదతు అ఩఩మమ
Pr
థొ యన఼ గెలిన఺ంచరయు. చందాఫాఫు ధరముడె ఴయగ ం ఈ ఩భిణరభలలకు బమ఩డి తృహభట్తు
చీలిాంథి. 1995, ఆగష఼్ 23, 24 ణేథీలా ో యెస్హాయ్ స టల్లో తనఴయగ ఎంఎల్ఏలన఼ ఉంచి
లరన్ ంర ఫయు 1న భుఖమభంతిాగహ ఩ాభలణల఻వకహయం చేరహయు. 144 భంథి ఎంఎల్ఏలు చందాఫాఫు
t
ధరముడితు ణెలుగుథేవం తృహభట్ ధరమకుడిగహ ఎన఼నకుధరనయు. లౄయు గఴయనయు కాశణ కహంతన఼

ar
కలిల఺ చందాఫాఫు ధరముడితు భుఖమభంతిాగహ తుమత౉ంచభతు కోభహయు. ఎతూ్ ఆర 1995,

ఆగష఼్ 25న తన భంతిాభండలితు షభలయేవ ఩భిచరయు. ఈ షభలయేరహతుకి హాజయుకహతు
Sm
చందాఫాఫు ధరముడె, అరోక గజ఩తిభహజు, థేయేందర గౌడ్, భలధఴభెడ,ిీ లృథరమధయభహఴపలన఼

భంతిాభండలి న఼ంచి ణొలగించరయు. రహషనషబన఼ యద఼ద చేమఴలల఺ంథిగహ ఎతూ్ ఆర
గఴయనయున఼ కోభహయు. కహతూ, 140 భంథి చందాఫాఫు ధరముడె ఫాందం గఴయనయున఼ కలిల఺
ఎతూ్ ఆర ధరమకతవంలో లృరహవషం లేదతు తీభహభన ఩ణరాతున షభభి఩ంచరయు. అంద఼లోతు రహషన
షబుమల షంతకహలన఼ ఩భిశ్రలించరలిీంథిగహ గఴయనయు ల఻఩కయు యె. భహభకాశే
ణ డితు కోభహయు.
ల఻఩కర షంతకహలు ఩భిశ్రలించడఫే కహకుండర అషభభతి ఴభహగతుకే ఫెజ భిటీ ఉందతు

SmartPrep.in
఩ాకటించరయు. గఴయనయు ఎతూ్ ఆరన఼ 1995, ఆగష఼్ 30లోగహ షబ లృరహవషం తృ ంథరలిీంథిగహ

ఆథేశించరయు. ఎతూ్ ఆర కోభిక ఫేయకు ఆ గడెఴపన఼ ఆగష఼్ 31 ఴయకు నరంచరయు.
టీడడన఻ షయవషబమ షభలయేవం 1995, ఆగష఼్ 30న కహచిగూడ ఫషంత తిబేటరలో జభిగింథి.
ఈ షభలయేవంలో చందాఫాఫు ధరముడితు అధమక్షుడిగహ ఎన఼నకుధరనయు. పలితంగహ 1995,
ఆగష఼్ 31న ఎతూ్ ఆర భహజీధరభల చేమగహ, లరన్ ంర ఫయు 1న చందాఫాఫు ధరముడె
భుఖమభంతిాగహ ఩ాభలణల఻వకహయం చేరహయు. భంతిాఴయగ ం 11 భంథిలో సభికాశణ ఑కసడే క తత
n
భంతిా. చందాఫాఫు ధరముడె 1978లో చందాగిభి తుయోజక ఴయగ ం న఼ంచి కహంగెీస్ట తృహభట్
.i
తయ఩పన గెలిచి అంజమమ భంతిా ఴయగ ంలో ల఺తుభల ఩భివభ
ీ భంతిాగహ ఩తుచేరహయు. ఎతూ్ ఆర
అలుాడె కహగలిగహయు. కహతూ, 1983 ఎతునకలోా కహంగెీస్ట తయ఩పధే తృో టీచేల఺ ఒడితృో మలయు. ఆ
తభహవత టీడడన఻లో చేభి ఎతూ్ ఆర ఆంతయంగిక షలహాథరయుగహ భలభహయు. ధరథెండా పాషసయభహఴప
ep
ఴలా ఩దలృ కోలో఩బన షభమంలో చందాఫాఫు ధరముడె ఎతూ్ ఆర షభషమలన఼
఩భిశసభించరయు. కహతూ లక్షడభతృహయవతి ఩ాయేవంణో భహజకీమంగహ షంక్షోబం తల తిత ంథి.
Pr
ఎతూ్ ఆర కహలంలో ణెలుగుగంగ తృహాజెక్ు, ల఺ంగిల్లృండో ఩థకం, ల఻త ల
ీ కు తండిా ఆల఺త లో షభలన
సకుస కలి఩ంచడం, ఫజయహడ కనకద఼యగ యహయది తుభహభణం లలంటి కహయమకీభలలు చే఩టా్యు.
t
ar
నారా చందాబాబు నాయుడు

1995, లరన్ ంర ఫయు 1న ఩దక ండఴ భుఖమభంతిాగహ
Sm
఩ాభలణల఻వకహయం చేరహయు. ఇతడి ఩భితృహలధర కహలంలో ఆంధా఩ాథేశ్లో

అధేక నఽతన కహయమకీభలలకు శ్రీకహయం చ఼టా్యు. భహశ్ ంర లో ఇనపభేభశన్
టకహనలజీ ఩భివభ
ీ అతేఴాథిధకి ఩పధరథి యేల఺ంథి చందాఫాఫు ధరముడే.
1997, జనఴభి 1న జనభబూత౉ కహయమకీభలతున తృహాయంతేంచరయు.
ఇంద఼లో ఩ాజల ఴదద కు తృహలన, వీభథరనం, ఩రళా కిామభెన్ీ లలంటి అంరహలకు తృహాదరనమం
ఇచరాయు. ళైదభహఫాదలో ళైటక్ ల఺టీతు ఏభహ఩టు చేరహయు. అఫెభికహకు చెంథిన ఫెక్కిధేా షంషథ

SmartPrep.in
షసకహయంణో లృజన్ 2020న఼ యౄతృ ంథించి షవభహణంధా఩ాథేశ్ ఏభహ఩టుకు శ్రీకహయం చ఼టా్యు.
1999 ఎతునకలోా ణెలుగుథేవం తృహభట్కి 180 అలరంతెా స్హథధరలు లతేంచగహ కహంగెీస్ట తృహభట్కి 90
స్హథధరలు ఴచరాబ. తెజేన఻ 12 అలరంతెా స్హథధరలన఼ దకిసంచ఼కుంథి. చందాఫాఫు ధరముడె
భెండో స్హభి భుఖమభంతిా అబన తభహవత ఎలకహ్ాతుక్ ఩భితృహలనకు తృహాదరనమం ఇచరాయు.
షచియహలమంలో ఎలకహ్ాతుక్ ఩రల్ భలతుటభింగ్ ఴమఴషథ కోషం ల఺సమ్సీ (SKIMS - లరకీటేభిమట్
n
ధరల డ్ు ఇనపభేభశన్ ల఺ష్ం) ఩థకహతున ఩ాయేవనరట్ ాయు. 2003, అకో్ఫయు 1న తియు఩తిలో అలిన఺భి
.i
ఴదద నకీల టు
ా చందాఫాఫు ధరముడినర థరడి చేరహయు.
చందాఫాఫు ఩ాబుతవం కోటి ఴభహలు నేయుణో అధేక షంక్షేభ ఩థకహలన఼తృహాయంతేంచింథి. భేశన్ కహ

యుీల ఩ంన఺ణ,ీ థీ఩ం ఩థకం కింద గహమస్ట కధెక్షన఼
ణీ, భళళలకు షవమంషహామక గూ ep
ా భంజూయు; తృహఠరహల లృథరమభిథన఼లకు లరకిళా ఩ంన఺
ీ ఩పల ఏభహ఩టు లలంటి కహయమకీభలలు చే఩టి్ంథి.
2001లో కేందా఩ాబుతవ ఩థకఫెైన ఩తుకి ఆహాయం ఩థకహతున ఆంధా఩ాథేశ్ తిభిగి తృహాయంతేంచింథి.
Pr
ఇ - లేయహ కేంథరాలు ఏభహ఩టు చేల఺ంథి. SMART (Simple, Moral, Accountable,
Responsive,Transparent) నేయుణో క తత లృదరధరతునతృహాయంతేంచరయు. చందాఫాఫు ధరముడె
t
2001లో 610 జీయో నర గిరగహాతూ కత౉శధేవరహయు.

ar
వై.ఎస్. రాజశేఖ్ర్్‌రడ్డి ్‌(2004 - 2009)

యె.ఎస్ట. భహజరేఖయ భెడిీ 2004, ఫే 14న భహశ్ ర 14ఴ
భుఖమభంతిాగహ ఩ాభలణ ల఻వకహయం చేరహయు. ఴమకిత఩యంగహ 14ఴ
Sm
భుఖమభంతిా, కహతూ, ఩భితృహలధర ఩యంగహ ఇతడె 26ఴ

భుఖమభంతిా. ఈమన ఉచిత లృద఼మత ఩రలునర ణొలి షంతకం
చేరహయు. భెైతే యుణభల఩఻, జలమజఞ ం, ఇంథియభభ ఇళై
ా , తృహఴలలఴడడీ , భెైతే యుణరలు, ఇంథిభహ
కహీంతి ఩థకం, ఇంథియ ఩ాబ, భహజీవ్ ముఴవకిత, బూ పాయతి, అంఫేడసర జీఴనదరయ లలంటి అధేక
఩థకహలు అభలు చేరహయు. SMART ఩థకహతున CARINGగహ భలభహాయు. (CARING -

SmartPrep.in
కత౉టడ్, ఎకౌంటఫుల్, భెస్హ఩తుీవ్, ఇన్లర఩భింగ్, ధేశనలిస్ట్ , జెనఽమన్).

ఇంథియభభ ఩థకహతున 2006, ఏన఺ాల్ 1న త౉యు఩గోథరఴభి జిలలా, ఩డభయ ఖండిాక
గహీభంలో తృహాయంతేంచరయు. యెలుగు, డరవకహీ ఩థకహలన఼ లృలీనం చేల఺ ఇంథిభహ కహీంతి ఩థకంగహ
భలభహాయు. తెడె బూభులన఼ ఴమఴస్హమ బూభులుగహ భలయాడరతుకి ఇంథియ఩ాబ ఩థకహతున
఩ాయేవనరట్ ాయు. ఩ట్ ణరలోా 36 యేల యౄతృహమలలో఩ప యహభిషక ఆథరమం ఉండి, ఇలుాలేతు నేదలకు
ఇళై
ా తుభిభంచడరతుకి భహజీవ్ గాసకల఩ తృహాయంతేంచరయు. థేవంలోధే ణొలిస్హభిగహ షతొకాత బూ
n
షభలచరయ ఴమఴషథ బూ పాయతితు తృహాయంతేంచరయు (2006, నఴంఫయు 5; తుజ భలఫాద జిలలా
.i
స్హలంతృహడ్ ఴదద ). దలుత యహడలకు భంచితూటి స్ౌకయమం కోషం 2005, ఏన఺ాల్ 14న
ళైదభహఫాదలో అంఫేడసర జీఴధరదరయ ఩థకహతున తృహాయంతేంచరయు. 2009, ఫే 20న భెండో స్హభి
భుఖమభంతిాగహ ఩ాభలణల఻వకహయం చేల఺న యెఎస్టఆర 2009, లరన్ ంర ఫయు 2న ళలికహ఩్ ర
఩ాభలదంలో భయణంచరయు. ep
థరంణో లరన్ ంర ఫయు 3న కె. భోవమమన఼ భుఖమభంతిాగహ తుమత౉ంచరయు.
Pr
రహషనభండలి న఼ంచి భుఖమభంతిా అబన భెండో ఴమకిత భోవమమ (1982లో
బఴనం యెంకటభహత౉భెడిీ రహషనభండలి న఼ంచి తుమత౉తేలమలమయు).
t
ఆంధా఩ాథేశ్ రహషనషబలో 16 స్హయుా ఫడెు ట్ ఩ాయేవనరట్ న

ి ఴమకితగహ భోవమమ భికహయుీ
ar
షాఱ఺్ంచరయు. ఇతడి కహలంలోధే 2010, ఩఺ఫాఴభి 3న శ్రీకాశణ కత౉టీతు ఏభహ఩టు చేరహయు.
ఎన్. కిరణ్‌కుమార్్‌రడ్డి ్‌(2010 - 2014)

Sm
భోవమమ భహజీధరభలణో నఴంఫయు 25, 2010న కియణకుభలర భెడిీ

16ఴ భుఖమభంతిాగహ ఩ాభలణల఻వకహయం చేరహయు. 39 భంథిణో
భంతిాఴభహగతున ఏభహ఩టు చేరహయు. భహశ్ ర చభితాలో ఇంతభంథి భంతేాలు
఑కేస్హభి ఩ాభలణల఻వకహయం చేమడం ఇథే ణొలిస్హభి. ఇతడికహలంలోధే యెఎస్ట
జగన్ 2011, భలభిా 12న ఇడె఩పలతృహమలో యెఎస్టఆర కహంగెస్ట
ీ తృహభట్తు స్హథన఺ంచరయు. భహశ్ ఩
ర తి

SmartPrep.in
14(F) అదికయణరతున ణొలగిషత ఽ ఉతత యువలు జ భటచేరహయు. ఩ాణేమక ణెలంగహణ ఉదమభ ధే఩థమం,
భహశ్ ర లృబజనకు ఴమతిభేకంగహ కియణకుభలరభెడిీ కహంగెీస్ట తృహభట్క,ి భుఖమభంతిా ఩దలృకి 2014,
఩఺ఫాఴభి 19న భహజీధరభల చేరహయు. థరంణో 2014, భలభిా 1న ఆంధా఩ాథేశ్లో భహశ్ ఩
ర తి తృహలన
లృదించరయు. ఇంతకుభుంద఼ న఺.లృ. నయల఺ంహాభహఴప కహలంలో 1973, జనఴభి 11 న఼ంచి 1973,
డిలరంఫయు 10 ఴయకు భహశ్ ఩
ర తి తృహలన లృదించరయు.
కియణకుభలర భెడిీ భుఖమభంతిాగహ ఉననకహలంలో అధేక షంక్షేభ కహయమకీభలలు అభలు
n
చేరహయు. యౄతృహబకే కిలోత౅మమం ఩థకహతున 2011, నఴంఫయు 1న భుఖమభంతిా
.i
ఖెైయణరఫాదలో
తృహాయంతేంచరయు. షఫల, ల఻త తు
ీ ది, భహజీవ్ ముఴకియణరలు, అభభక ంగు, భలయు఩, ఇంథియ జల఩ాబ,
భెైతేలకు ఴడడీ లేతు యుణరలు లలంటి ఩థకహలు ఩ాయేవనరట్ ాయు. 11 - 18 షంఴతీభహల ఴమష఼నన
ep
ఫాలికలకు తృౌఱ఺్కహహాయం, ఆభోగమం, ల ంగిక లృదమనర అఴగహసన కోషం అంగన్యహడడ కేంథరాలన఼
ధోడల్ ఏజెతూీలుగహ షఫల ఩థకం ఩ాయేవనరట్ ాయు. 2011, అకో్ఫయు 2న ఇంథియ జల఩ాబ
Pr
఩థకహతున ఩ాకహవం జిలలా జంగహల఩లిా లో తృహాయంతేంచరయు. ల఻త ీ ఩ాషఽతి భయణరలు, శిల౅భయణరలు
తగిగంచడరతుకిభలయు఩ ఩థకం ఩ాయేవనరట్ ాయు. షంక్షేభ కహయమకీభలల అభలు,
఩యమయేక్షణకు ఇంథియభభ ఫాటకహయమకీభం అభలు చేరహయు. ఇతడి కహలంలోధే ధరలుగో ఩ా఩ంచ
t
ణెలుగు భహాషబలు 2012లో తియు఩తిలో జభిగహబ. చిత౉

త యు జిలలా వతథిధోతీఴ ఉతీయహలు
ar
(1911 - 2011) జభిగహబ. 2013, జుల 30న కేందాం ఆందరా, ణెలంగహణలన఼ లృబజిషఽ
త
తుయణమం తీష఼కుంథి. లృబజన త౅లుాన఼ లోక్షబ 18-2-2014న, భహజమషబ 20-2-14న
Sm
ఆమోథించరబ. 2014, భలభిా 1న భహశ్ ఩

ర తి ఆమోదభుదా యేరహయు. 2014, జూన్ 2న చట్ ం
అభలోాకి భహఴడంణో ణెలంగహణ 29ఴ భహశ్ ంర గహ ఆలృయబలృంచింథి. కేందా ఩ాబుతవం లృబజన కోషం
తోతత ం 14 కత౉టీలన఼ ఏభహ఩టు చేల఺ంథి. తోతత ం లృబజన ఩ాకిీమన఼ ఩యమయేక్షించే అనరక్ీ
కత౉టీతు షతమ఩ాకహశ్ టకసర కతూవనరగహ 7 భంథి షబుమలణో ఏభహ఩టు చేరహయు. అనరక్ీ కత౉టీతు
఩ాణరలుకహ రహఖ ఏభహ఩టు చేల఺ంథి. ఈ కత౉టీకి గఴయనయు అధమక్షత ఴళస్హతయు (ఆంధా఩ాథేశ్
గఴయనయు).

SmartPrep.in
2014 ఏన఺ాల్లో భెండె భహష్టహ్రలోా ఎతునకలు జభిగహబ. ఆంధా఩ాథేశ్లోతు తోతత ం 175

స్హథధరలోా టీడడన఻ 102, తెజేన఻ 4 స్హథధరలు తృ ంథరబ. 25 లోక్షబ స్హథధరలోా టీడడన఻ 15, తెజేన఻ 2,
యెఎస్టఆరల఻న఻ 8 స్హథధరలు తృ ంథరబ.
ఈ ఎతునకలోా టీడడన,఻ తెజేన఻ త౉తా ఩క్షాతుకి 46.53 రహతం ఒటు

ా భహగహ, యెఎస్టఆరల఻న఻కి
44.47 రహతం ఒటు
ా ఴచరాబ. ఈ ఎతునకలోా కహంగెస్ట
ీ తృహభట్ ఑కసస్హథధరతున తృ ందలేకతృో బంథి.
2014, జూన్ 8న ధరభహ చందాఫాఫుధరముడె గుంటృయులో నయహమంధా఩ాథేశ్ ణొలి
n
భుఖమభంతిాగహ ఩ాభలణల఻వకహయం చేరహయు.
.i
శ్రీకృశణ కమిటీ
఩ాణేమక ణెలంగహణ ఏభహ఩టునర
కేందా ఩ాబుతవం 2010, ఩఺ఫాఴభి 3న
శ్రీకాశణ కత౉టీతు తుమత౉ంచింథి.
ep
Pr
ఇంద఼లో తోతత ం అబద఼భంథి
షబుమలుధరనయు. ఫేల౅యు ధరభహమణ
t
స్హవత౉ శ్రీకాశణ అధమక్షులుగహ,

లృధోదకుభలర ద఼గగ ల్న఼ కహయమదభిిగహ
ar
తుమత౉ంచరయు. యలౄందర కౌర, యణతెర ల఺ంగ్, అఫూషలేష్ శభటఫ్ త౉గణర షబుమలు. శ్రీకాశణ
కత౉టీ డిలరంఫయు 30, 2010న కేందా స ంరహఖకు తన తుయేథికన఼ షభభి఩ంచింథి. కత౉టీ 6
Sm
యకహల ఩భిష్టహసయ భలభహగలన఼ షఽచించింథి. అలృ:

1) మతరతథ ల఺థతితు క నస్హగించడం.
2) భహష్టహ్రతున ల఻భలంధా, ణెలంగహణరలుగహ లృబజించి ళైదభహఫాదన఼ కేందాతృహలిత తృహాంతంగహ
చేమడం.
3) భహష్టహ్రతున భహమల ణెలంగహణ, కోస్హతంధా తృహాంతంగహ లృబజించి ళైదభహఫాదన఼ భహమల

SmartPrep.in
ణెలంగహణలో అంతభహబగం చేమడం.

4) ల఻భలంధా, ణెలంగహణలుగహ లృబజించి, ళైదభహఫాదన఼ ఩ాణేమక కేందాతృహలిత తృహాంతంగహ ఉంచి
పౌగోలుక అన఼షందరనతన఼ కలి఩ంచడం. అంటే నలలగండ జిలలా న఼ంచి గుంటృయు జిలలాకు,
భసఫూబ్నగర న఼ంచి కయౄనలు జిలలాకు పౌగోలుక అన఼షందరనం చేమడం.
5) భహష్టహ్రతున ల఻భలంధా, ణెలంగహణరలుగహ లృబజించడం, ణెలంగహణకు ళైదభహఫాదన఼ భహజదరతుగహ
ఉంచి, ల఻భలంధాకు నఽతన భహజదరతుతు తుభిభంచడం.
n
6) భహష్టహ్రతున షఫెైకమంగహ ఉంచడం, ణెలంగహణ తృహాంత అతేఴాథిధకి భహజ మంగ఩యఫెైన,
.i
చట్ ఩యఫెైన యక్షణలు కలి఩ంచడం. కహతూ ణెలంగహణ ఩ాజలు, ధరమకులు థీతున తియషసభిస్త హయతు
క౅డర కత౉టీ నేభ్సంథి. శ్రీకాశణ కత౉టీ ఫళయగ తం చేమకుండర 8ఴ అదరమమలతున ఉంచింథి.
8ఴ అధమమంలో రహంతిబదాతలు ధెలక ల఩డరతుకి అన఼షభించరలిీన తుమభ తుఫంధధరలు
ep
తృ ంద఼఩భిచరయు. తృహాంతీమతతవంణో ఉనన ఏ తృహాంణరలోాధెధర తన షఽచనలు అభలు
చేమడరతుకి లౄలుగహ ఉంటామతు క౅డర శ్రీకాశణ కత౉టీ నేభ్సంథి.
t Pr
ar
Sm
ఆంధా఩ాదేశ ఩ునర్్‌ఴయఴసీీ కరణ చటీ ం - 2014

SmartPrep.in
తెలుగు భాష చరిత్ర
ఆంధరదేవ సహమాజిక చరిత్ర శహత్వహసన఼లతో తృహరరంభమఴుత్ేంది. శహత్వహసన఼లు ష఼మారు

450 షంఴత్సరహలు తృహలంచారతు ఐత్రేయ బ్రరసమణ, మత్సయ, వహయు, భరగఴతాది ఩ురహణాల
ఴలల తెలుస్త ంది. 'ఆంధర' ఩దం ముదట ఐత్రేయ బ్రరసమణంలో కతు఩఺షత ఼ంది. బ్ౌదధ సహహిత్యంలో
n
ఆంధరదేశహతున ''అంధక఩ురం"గహ ఩ేరకొనానరు.
తెలుగు భరశ తృహరచీనమంది. దీతుకి రండెవేల షంఴత్సరహల చరిత్ర ఉంది. తెలుగు
.i
సహహితాయతుకి మాత్రం లఖిత్఩ూరవకంగహ వెయయయళల చరిత్ర ఉంది. తెలుగు కర.ీ వ. ఑కటో వతాబ్ద ం
న఼ంచి ఩రజల వహడెక భరశగహ ఉందతు చారిత్రక సహక్ష్యయలునానయ. అయతే ఆనాడె షంషొాత్,
ep
తృహరకాత్ భరశలే రహజ, అధికహర భరశలుగహ ఉండటంతో తెలుగు మరుగున ఩డంది. తెలుగువహరు
షంషొాత్, తృహరకాతాలోల రచనలు చేయడం విశేశం.
తెలుగు నేల఩ై వెలస఺న తొల రచనగహ గుణాఢ్ెయతు ''బ్ాసత్ొథ"న఼ ఩ేరకొంటరరు. ఇది
Pr
఩ైశహచీ తృహరకాత్ంలో ఉంది. ఩ైశహచీ తృహరకాత్ం అనేది ఆరు రకహల తృహరకాత్ భేదాలోల ఑కటి.
గుణాఢ్ెయడె తెలుగువహడతూ, మదక్ జిలాల క ండా఩ురహతుకి చెందిన వహడతూ తెలుస్త ంది. ఈయన
t
హలుడ ఆసహథన కవిగహ ఩రస఺దధ ఼డె.

ar
తెలుగు భరశ తృహరచీనమందతూ, రండెవేల షంఴత్సరహల నాటిదతూ తురౄ఩఺ంచే గీంథం

''గహథాష఩త వతి". ఇది కరీ.వ. ఑కటో వతాబ్రదతుది. శహత్వహసన చకీఴరిత హలుడె సహహిత్య
తృ్ శకుడె- కవితావభిమాతు. అంద఼ఴలల త్న రహజయంలోతు ష఼మారు 273 మంది తృహరకాత్ కఴుల
Sm
ఏడెఴందల ఩దాయలన఼ (గహథలు) సేకరించి గహథాష఩త వతిగహ షంకలనం చేశహడె. 'గహథా' అననది
తృహరకాత్ భరషహ ఛందష఼స. ఇది తెలుగు నేల఩ై వెలుఴడన ముదటి కవితా షంకలనం. ఇంద఼లో
ఆనాటి తెలుగువహరి గహీమీణ జీఴనాతున, షంషొాత్ేలన఼ తృ ంద఼఩రిచారు. తెలుగువహరి
షంషొాతితు వెలలడంచిన ముదటి గీంథం క౅డా గహథాష఩త వతే. శ్రీనాథ఼డె దీతున 'శహలవహసన
ష఩త వతి'గహ అన఼ఴదించాడె గహతూ దొ రకలేద఼. రహళల ఩లల అనంత్కాశణ వరమ 'శహలవహసన

SmartPrep.in
ష఩త వతీసహరము'గహ తెతుగించారు. తిరుమల రహమచందర ఈ గీంథ విశేషహలన఼ వెలలడంచారు.

తెలుగున఼ తృహరచీన భరశగహ తురహధరించడాతుకి తిరుగులేతు సహక్ష్యం 'గహథాష఩త వతి' గీంథం.
ఇంద఼లో దాదా఩ు ము఩఩య తెలుగు ఩దాలునానయతు ఩రిశోధకులు తేలాారు. తృహరకాత్
఩దాయలోల తెలుగు ఩దాలునానయంటే అ఩఩టికే అవి జనం ఴయఴహరంలో ఉనానయతు అరథం.
లేకతృ్ తే కవిత్వంలోకి ఆ ఩దాలు ఩రవేశంచే వీలులేద఼. కహబ్టిి కరీ.వ. ఩ూరవమే తెలుగు జనం
వహడెకలో ఉందనన మాట.
n
క తున ఩దాలు: అమమ - అతాత - ఩఻లు ఆ (఩఺లల) తృ టి - రుం఩ (రం఩ం) -
.i
అదాదమే(అదద ం) ముదల ైనవి.
కరీ.వ. ఑కటో వతాబ్ద ం న఼ంచి 3ఴ వతాబ్ద ం ఴరకు ఉనన శహషనాలోల తెలుగు భరషహ఩దాలు కతు఩఺సత హ
య. షంషొాత్, తృహరకాత్ భరశలోల రహస఺న శహషనాలోల తెలుగు ఊళై
ల ,ఴయకుతల ఩ేరల ు కతు఩఺సత హయ. శహ
ep
త్వహసన రహజు వహశష఻ీ ఩ుత్ర ఩ులోమావి తెలుగుఅభిమాతు. అషలు '఩ులుమావి' అనేది అచా తె
లుగు ఩దం. ఩ులుమావి అంటేరలులగడు త్లల గహ ఩ుటిిన 'కుమారసహవమి' అతు అరథం. ఩ులోమావి
Pr
క తున నాణేల఩ైతెలుగున఼ ముదిరంచినటటి ఆచారయ ఩఺.వి. ఩రబ్రసమ శహస఺త ి వెలలడంచారు.
కరీ.వ. 234 నాటి శఴషొంధ ఴరమ (఩లల ఴ రహజు) మదవోలు శహషనం వేయంచి
t
ఆంధరదేశహతున అంథా఩థంగహ ఩ేరకొనానడె. ఈ శహషనంలో 'విఱి఩ఱం, 'తృహండఽర', 'క౅డెర'

ar
అనే తెలుగు గహీమాలన఼ ఩ేరకొనడం చఽసహతం. ఈ శహషనంలోనే ''మహత్గఴరి" అనే ఩దం

ఉంది. 'త్గఴరి' అంటే త్గఴులు తీరేావహడె, నాయయమూరిత అతు అరథం. ఇది తెలుగు ఩దం.
అలాగే నాగహరుీన క ండ శహషనంలో క౅డా 'త్లఴరి' అనే తెలుగు ఩దం కతు఩఺షత ఼ంది. ఇఴతూన
Sm
బ్రహమమ ల఩఺లో ఉనానయ.

కర.ీ వ. ఑కటో వతాబ్రదతుకి చెందిన అమరహఴతీ షఽ
త ఩ం఩ై తెలుగు ల఩఺లో 'నాగబ్ు' వబ్ద ం
కతు఩఺ంచింది. ఇదే తొల తెలుగు ఩దమతు వేటృరి ఩రభరకరశహస఺త ి తురణయంచారు. ఇంద఼లోతు
'ఋ' అనేది ఩రథమా విభకితలోతు 'ము'కి తృహరచీన రౄ఩ం. అయతే క ందరు ఩రిశోధకులు ఇది
'నాగబ్ుధతుకహ' అతూ, ఇది మతుష఺ ఩ేరతూ ఩ేరకొంటరరు. కరషరగుటి లో వెలుగుచఽస఺న

SmartPrep.in
విశే
ణ కుండన఼ల శహషనంలో క౅డా తెలుగు ఩దాలునానయ.
రేనాటి చోళైలోల ధనంజయరహజు ముదటగహ తెలుగు ఴచనంలో శహషనం వేయంచాడె.
ఇత్డతు ఎరికల్ ముత్ే
త రహజు అంటరరు. కుండతృహద఼లు అనే బ్ౌదధ షనాయస఺కి 24 మలుంత్ేరల
భూమితు దానం ఇచిానటట
ల ఈ శహషనంలో ఉంది. కడ఩ జిలాల- కమలా఩ురం తాలుకహలో
'ఎరీగుడతృహడె' శహషనాతున ఎరికల్ ముత్ే
త రహజు వేయంచాడె. ఇదే తొల గదయ శహషనం (కరీ.వ.
575). కళమళల శహషనం క౅డా తెలుగులో ఉందికహతూ క ంత్భరగం నావనమంది. ''షవస఺త శ్రీ
n
ఎరికల్ ముత్ే
త రహజులల కుణడు కహళైు (తు) ఴబ్ుకహన఼ ఇచిాన ఩ననష ద఼రీయ రహజుల
.i
ముత్ే
త రహజులు, నఴ ఩఺రయంముత్ే
త రహజులు ఴలల వద఼కరహజులు షక్ష్కహన఼ ఇచిాన..." అనే
విధంగహ ఎరీ గుడతృహడె శహషనాతున రహశహరు.
ep
ఆరో వతాబ్రదతుకి చెందినవహడగహ భరవిష఼తనన విశే
ణ కుండన రహజు మాధఴఴరమ
తెలుగువహడె. ఇత్డె షంషొాత్ంలో ''జనావీయ ఛందో విచిితిత " అనే ఛందో గీంథం రహశహడె.
తెలుగువహడె రహస఺న ముదటి ఛందో గీంథం ఇది! 'ఉత్త ర రహయచరిత్'ర అనే గక఩఩ షంషొాత్
Pr
నాటకం రహస఺న భఴభూతి తెలుగువహడగహ ఩రస఺దధ ఼డె.
త్౉రు఩ చాళైకయరహజు గుణగ విజయాదిత్ేయతు సేనాతు ఩ండరంగడె తెలుగులో ముదటి
t
఩దయశహషనం వేయంచిన మహన఼భరఴుడె. అంత్కు ముంద఼ తెలుగు ఩దయ రచన ఉనాన

ar
శహషనాలోల రహసే ధెైరయంలేకతృ్ య ఉండఴచ఼ా. అంద఼కే మన తెలుగుజాతి ఎరికల్

ముత్ే
త రహజుకర, ఩ండరంగతుకర రుణ఩డ ఉంది. ఈ శహషనాతుకి ''అదద ంకి ఩ండరంగతు శహషనం"
అతు ఩ేరు. ఑ంగోలు జిలాలలో అదద ంకి గహీమం ఉంది. ఈ శహషనంలో ''త్రువోజ" అనే దేశ్రయ
Sm
ఛందష఼స గల ఩దయం ఉంది. ఇంద఼లో ఩దయం, గదయం రండఽ ఉనానయ. ధరమఴరం శహషనంలో
స఻ష఩దయం, ఆటవెలది కతు఩఺సేత యుదధ మలులతు బ్ెజవహడ శహషనంలో మధాయకొఱ ఛందష఼సలోతు
఩దాయలు కతు఩఺సత హయ.
కననడ భరశలో ఆదికవెైన ఩ం఩కవి తెలుగువహడే. తెలంగహణలోతు బ్ో ధనలో ఇత్డ
షమాధి ఉంది. ఩ం఩డె జినేందర఩ురహణం రహస఺నటటి ఑క ఩దయం దావరహ తెలుస్త ంది. మలల య

SmartPrep.in
రేచన 'కవిజనావీయం' రహశహడె. ఇది తెలుగులో తొల ఛందో గీంథం. జినఴలల భుతు తృ్ ర తాససంతో
దీతున రహశహడతు చెబ్ుతారు. ఑క అజాాత్ కవి ''శ్రీ ధరమ఩ురి క్ష్ేత్ర మహత్మయం" అనే షథ ల ఩ురహణం
రహశహడె.
ఈ విధంగహ నననయకు ముంద఼ తెలుగు భరషహ సహహితాయల వెైభవహతున
తెలుష఼కోఴచ఼ా. నననయకు ముంద఼ శ్రీ఩తి ఩ండత్ేడె, అయయనభటటి, చేత్నభటటి లాంటి
కఴులునానరు. అయతే వీరు రహస఺న రచనలు దొ రకలేద఼. శహషన ఩దాయలు రహస఺నటటి,
n
షంషొాత్ గీంథాలకు వహయఖ్ాయనాలు రహస఺నటటి క ందరి అభితృహరయం.
.i
ep
t Pr
ar
Sm

శాతవాహనులు
ఆందర దేవ మహజకీమ చమితర ఱహతరహసన఼లతో నుహరయంబబంది. వీయు ఫరరసమణులు అభన఩఩టికీ
మహజకీమంగహ షభయథఴంతంగహ ఩మినుహలంచడబే కహఔుండా ఆమిథఔంగహ, వెహభాజిఔంగహ,
వెహంషకాతిఔంగహ ఆంధరదేవ ఓననతాయనికూ ఔాల఺ ఙేవెహయు
ఱహతరహసన఼ల చమితరన఼ ఩ునమినమిమంచడానికూ మండె యకహల ైన ఆధామహలు లన౅ష఼ునానభ.
1. ఩ుమహఴష఼ు ఆధామహలు
2. వెహఴితయ ఆధామహలు
఩ుమహఴష఼ు ఆధామహలు
అనేఔ ఱహషనాలు ఱహతరహసన఼ల మహజకీమ, వెహంషకాతిఔ చమితరన఼ విఴమిషు ఼నానభ. దేవి
నాగహనిఔ రేభంచిన నానాగాట్ ఱహషనం ఆబ బయు ముదటి ఱహతఔమిి విజమాలన఼
విఴమిషు ఼ంది. గౌతమీ ఫరలవౄీ రేభంచిన నాళ఺క్ ఱహషనం గౌతమీ఩ుతర ఱహతఔమిి విజమాలన఼,
వివిధ నృయుద఼లన఼ తెలు఩ుతేంది. గౌతమీ఩ుతర ఱహతఔమిి రేభంచిన కహమలే ఱహషనం, రహవృల఻ఠ ఩ుతర
఩ులోభావి/ మండో ఩ులోభావి రేభంచిన అభమహఴతి ఱహషనం, మజఞ వౄీ ఱహతఔమిి రేభంచిన
చినఖంజ ం ఱహషనం, భూడో ఩ులోభావి కహలంలో రేళ఺న భాయఔదో ని ఱహషనాలు
ఱహతరహసన఼ల చమితరన఼ విఴమిషు ఼నానభ. ఇరే కహఔుండా రహమి షభకహలీన నుహలఔుల
ఱహషనాలోే ఔ౅డా అనేఔ ఆధామహలు లన౅ష఼ునానభ. అఱోఔుడు 13ఴ వృలాఱహషనం, ఎయీఖుడు
ఱహషనాలు, కాయరేలుడు సతిఖుంనూహ ఱహషనం, చషు న఼డు అంథే ఱహషనం, యుదరదాభుని జునాఖఢ్
ఱహషనాలోే ఔ౅డా అనేఔ ఆధామహలు లన౅ష఼ునానభ.
ఱహతరహసన఼ల కహలంలో ళ఻షం-మహగితో
తమాయుఙేళ఺న నూో టేన్ నాణేలతోనుహటు అనేఔ మోభన్
నాణేలు, జోఖల్ తంనృ నాణేలు నాటి ఆమిథఔ, భత ఩మిళథ ఺తేలన఼
విఴమిషు ఼నానభ. ఱహదాాసణ వౄీభుక ఩ేయుతో ఉనన నాణేలు ఔమంనఖర్
జిలాేలోని కోటిలంగహల, భున఼లఖుటట ఩రదేఱహలోే లన౅ంఙాభ. నసనుహణుడుని ఒడుంచి
గౌతమీ఩ుతర ఱహతఔమిి ఩ునయుమదిరంచిన జోఖల్ తంనృ నాణేలు భవేమహశట ర నుహరంతంలో లన౅ంఙాభ.
మండో ఩ులోభావి రేభంచిన ఒడ ఫొ భమ నాణేలు, మజఞ వౄీ ఱహతఔమిి
రేభంచిన తెయఙా఩ ఒడఫొ భమ నాణేలు నాటి నౌకహ రహణిజయ అన౅ఴాదిధ, ఆమిథఔ అన౅ఴాదిధని
తెలమజలషు ఼నానభ. ఱహతరహసన఼ల కహలంనాటి ఩రధాన ఫంగహయు నాణం ష఼ఴయిం కహగహ నాటి
రండు నాణం ఔమహా఩ణం.
నాడె ఑ఔ ష఼ఴయిం 35 ఔమహా఩ణాలతో షభానభని
తెలువెోు ంది. ఱహతరహసన మహజు అ఩఻లఔుని నాణం
చత్తు సఖఢ్ నుహరంతంలో లన౅ంచింది. నాటి ఔటట డాలోే
భుకయబన అభమహఴతి, బటిటనుో ర లు, జఖగ మయ఩ేట,
ఱహలసృండం లాంటి షఽ
ు ఩, ఙెైతయ వివేమహలు ఱహతరహసన కహలం నాటి రహష఼ు, ఔయాయంగహల
అన౅ఴాదిధని తెలమజలషు ఼నానభ. కోటిలంగహల నుహరంతంలో ఫటిట ఇటుఔలతో నిమిమంచిన ఫరఴులు
ఫమల఩డునవి.
లఖిత/ రహఞ్మమ/ వెహఴితయ ఆధామహలు
ఱహతరహసన఼ల చమితరన఼ తెలమజలషు ఽ అనేఔ యచనలు రలుఴడాడభ. ఩ుమహణాలు, జైన,
ఫౌదధ వెహఴితయం, విదేవౄముల యచనలు అనేఔం ఱహతరహసన఼ల ఖుమించి
విఴమిషు ఼నానభ. భత్య఩ుమహణం 30 భంది ఱహతరహసన చఔీఴయుులు 400
షంఴత్మహలు ఆంధర దేఱహనిన నుహలంఙాయని విఴమిషు ఼ంది. నుహరఔాత ఫరశలో
వేలుడె యచించిన గహథాష఩ు వతి, ఖుణాఢెయడె యచించినఫాసత్ ఔథ,
ఱహతరహసన కహలంనాటి ఆమిథఔ, వెహంఘిఔ, వెహంషకాతిఔ, భత ఩మిళ఺థతేలన఼
విఴమిషు ఼నానభ. ఱహతరహసన఼ల వెహంఘిఔ, భత ఩మిళథ ఺తేలు
తెలుష఼కోఴడానికూ ఉనన ఩రధాన ఆధాయం గహథాష఩ు వతి, వయాఴయమ షంషకాత
ఫరశలో యచించిన కహతంతర రహయఔయణం, ఔుతూసలుడు యచన - లీలాఴతి ఩మిణమం,
వెో భదేఴషఽమి యచించిన ఔథా షమితా్ఖయం నాటి ఩రధాన వెహఴితయ ఆధామహలు. ఇరే కహఔుండా
విదేవౄములు, గఔ
ీ ు నావిఔులు, యచభతలు యచించిన ఖీంథాలు ఔ౅డా ఎంతో విలురైన
షభాఙామహనిన అందిషు ఼నానభ.఩఺ే నీ యచించిన నేచ఼యల్ ఴిషటమ, టరలమీ ఖీంథం జ ఖీప,఻ ఩ేయు
తెలమని గీఔు నావిఔుడె మహళ఺న ఩ెమి఩ేస ఆఫ్ ది ఎమితిరమన్ ళ఻ ఖీంథాలు ఔ౅డా ఎంతో
షభాఙామహనిన ఇష఼ునానభ.
ఱహతరహసన఼ల జనమషథ లం, మహజధాన఼ల఩ెై ఉనన న౅నానన౅నుహరమాలు
ఱహతరహసన఼ల జనమషథ లం, మహజధాన఼ల఩ెై చమితరకహయుల భధయ న౅నానన౅నుహరమాలు
ఉనానభ. ఱహషన, వెహఴితయ ఆధామహలన఼ అన఼షమించి ఱహతరహసన఼లు ఆంధ఼రలని అనేఔభంది
చమితరకహయులు ఙెనుహ఩యు. భుకయంగహ ళ఺మత్, మహ఩్న్; బండాయకర్, ఖుతిు రంఔటమహఴు, నేలటృమి
రంఔట మహభమయ, భలే ం఩లే వెో భఱేకయ వయమ... వీయంతా ఱహతరహసన఼లు ఆంధ఼రలు అనే
అన౅నుహరమానిన రలే డుంఙాయు. 'ఱహతరహసన఼లు ఆంధ఼రలఔు బాతేయలు' అని బండాయకర్
఩ేమకకనానడె. కహనీ, వౄీనిరహష అమయంగహర్, ఩ువెహలకర్ లాంటి చమితరకహయులు
ఱహతరహసన఼లు భవేమహశే
ట ర లు అని ఩ేమకకనానయు. ష఼కహుంఔర్ లాంటి చమితరకహయులు భాతరం
ఱహతరహసన఼లన఼ ఔననడుఖులు అనానయు. వి.వి.మిమహళ఺ అనే చమితరకహయుడె ఱహతరహసన఼ల
జనమషథ లం విదయభ అని తెలనుహడె. అభతే ఩ుమహఴష఼ు, వెహఴితయ ఆధామహలన఼ అన఼షమించి
ఙాలాభంది చమితరకహయుల అన౅నుహరమం ఩రకహయం ఱహతరహసన఼లు ఆంధ఼రలే. ఇఔ మహజధాని
విశమంలో ఔ౅డా అనేఔ న౅నానన౅నుహరమాలు ఴయఔు భమాయభ. ఫరమనట్, ఫమెస, ళ఺మత్ లాంటి
చమితరకహయులు ఱహతరహసన఼ల తొల మహజధాని ఔావ౅హిజిలాేలోని వౄీకహఔుళం అని ఩ేమకకనానయు.
ఆర్.జి.బండాయకర్ ధానయఔటకహనిన ఱహతరహసన఼ల మహజధాని అని విఴమింఙాడె. మహయ్ ఙౌదమి
఩రకహయం ఱహతరహసన఼ల మహజధాని విజమరహడ. కహనీ జైన రహఞ్మమం ఩రకహయం ఱహతరహసన఼ల
తొల మహజధాని ఩రతివ౅హఠన఩ుయం లేదా ఩ెైఠహన్. ఆధ఼నిఔ చమితరకహయులు క ందయు ఱహతరహసన఼ల
తొల మహజధాని కోటిలంగహల అని ఩ేమకకంటునానయు. ఈ న౅నానన౅నుహరమాలన఼ ఩మివౄలంచిన
తమహాత అతయధిఔులు ఱహతరహసన఼ల తొల మహజధాని నేటి
భవేమహశట ల
ర ోని ఩ెైఠహన్ లేదా ఩రతివ౅హఠన఩ుయం అని, భల
మహజధాని అభమహఴతి లేదా ధానయఔటఔం (ఖుంటృయు జిలాే, ఆంధర఩రదేశ్) అని
అంగఔమిషు ఼నానయు. ఱహతరహసన఼ల ఩మినుహలన నుహరయంబకహలం ఖుమించి ఔ౅డా న౅నన
అన౅నుహరమాలు ఴయఔు ం ఙేషు ఼నానయు. నృ.ఎస.ఎల్.సన఼భంతమహఴు వౄీభుక఼డు నుహలన
కీీ.఩ూ.271లో నుహరయంబబనటు
ే ఩ేమకకనగహ, ఫుసేర్, కండఴలే లక్ష్మమయంజనం లాంటి
చమితరకహయులు కీ.ీ వ.225లో నుహరయంబబనటు
ే గహ ఩ేమకకనానయు.
మహజకీమ చమితర
ఱహతరహసన఼లు ఫరరసమణ ఔులానికూ ఙెందినరహయు. రైదిఔ భతష఼ులు. ఆంధర అనేది జ తి
వఫద ం కహగహ, ఱహతరహసన అనేది ఴంవ నాభం. ఱహతరహసన఼ల నుహలన వౄీభుక఼డుతో నుహరయంబం
కహగహ, చిఴమి ఱహతరహసన మహజు భూడో ఩ులోభావితో ఴంవం అంతమించింది.
వౄీభుక఼డె: ఱహతరహసన ఴంవ భూల఩ుయుశేడె వౄీభుక఼డె.
ఇతడునిఫరవేమండ ఩ుమహణం ళ఺ందరఔుడె అని, విశే
ి ఩ుమహణం ఫల఩ుచఛఔ
అని, భత్య఩ుమహణం ళ఺భఔుడె అని, 'ఫరఖఴత ఩ుమహణం' ఫల అని ఩ేమకకంటునానభ. ఇతడె
కీీ.఩ూ.271 న఼ంచి 248 ఴయఔు ఩మినుహలంచినటు
ే నౄఎసఎల్
సన఼భంతమహఴు ఩ేమకకనానయు. 23 షంఴత్మహలు నుహలన
ఙేఱహడె. తన ఔుభాయుడె ముదటి ఱహతఔమిికూ భవేయథి
తరణకైమో ఔుభాము నాగహనిఔతో విరహసం
జమి఩఺ంఙాడె. 'ఱహదాాసణ' ఩ేయుతో భుదిరంచిన నాణేలు ఔమంనఖర్ జిలాేలోని కోటిలంగహల,
బదక్ జిలాేలోని క ండా఩ూర్ నుహరంతాలోే లన౅ంఙాభ. వౄీభుక఼డె తొలుత జైనభతాన౅భాని.
క యవి గో఩మహజు యచించిన ళ఺ంవేషన దాాతరంవృఔ ఖీంథం వౄీభుక఼డె జైన఼డని ఩ేమకకంది.
వౄీభుక఼డు కహలంలో ఔుంద ఔుందాఙాయుయడె/క ండ ఔుందాఙాయుయడె దిఖంఫయ జైనానిన ఩రఙాయం
ఙేఱహడె.
ఔాశి (లేదా) ఔనహ (248 - 230 BC)
వౄీభుక఼డు అనంతయం అతడు వెో దయుడె ఔనహ మహజ యనికూ ఴఙాాడె. ఇతడె భౌయయ చఔీఴమిు
అఱోఔుడుకూ షభకహలఔుడె అని చమితరకహయులు ఩ేమకకంటరయు. ఔనహ నాళ఺క్లో వీభణులఔు
ఖువేలమాలు తవిాంఙాడె. ఔనేహమి ఖువేలమాలు నిమిమంఙాడె. భాయాాన఼ జభంచిన తొల
ఱహతరహసన చఔీఴమిు ఇతడే.
ముదటి ఱహతఔమిి
తొల ఱహతరహసన చఔీఴయుులోే గక఩఩రహడె ముదటి ఱహతఔమిి. ఇతడు విజమాలన఼
తెలు఩ుతూ ఇతడు ఫరయయ దేవి నాగహనిఔ నానాగాట్ ఱహషనానిన రేభంచింది. మండె అవాబేధ
మాగహలు, ఑ఔ మహజషఽమ మాఖం ఙేళ఺న ఱహతరహసన మహజు ఇతడే. ముదటి
ఱహతఔమిికూ దక్ష్ుణా఩థ఩తి, అ఩రతిసతచఔీనృయుద఼లునానభ. ఔళంఖ నుహలఔుడె కాయరేలుడె
ఇతడుని ఒడుంచినటు
ే సతిఖుంనూహ, ఖుంటు఩లే ఱహషనాలు ఩ేమకకంటునానభ. ముదటి ఱహతఔమిిని
఩ుశయమితర వుంఖునికూ షభకహలీన఼డుగహ ఩ేమకకంటరయు. వౄీభుక఼డె, ముదటి ఱహతఔమిి నాణేల఩ెై
ఉజె భని భుదర ఉంది. ముదటి ఱహతఔమిి తమహాత ఩ూమోితే్ంఖుడె అనే మహజు నుహలనఔు
ఴఙాాడె.
మండో ఱహతఔమిి
ఆంధరదేఱహనిన అతి ఎఔుకఴకహలం అంటే 56 షంఴత్మహలు
నుహలంచిన ఱహతరహసన చఔీఴమిు మండో ఱహతఔమిి. వఔ-ఱహతరహసన
గయాణలు ఇతడు కహలంలోనే నుహరయంబభమాయభ. ఇతడె
భఖధ఩ెై దండెతిు వెహంచీ షఽ
ు ఩ దక్ష్ుణ దాాయం఩ెై ఱహషనం
రేభంచినటు
ే గహ ముఖ఩ుమహణం ఩ేమకకంటుంది. ఇతడె నుహటలీ఩ుతారనిన ఆఔీమింఙాడె. విదివ,
ఔళంఖలన఼ ఒడుంఙాడె. ఇతడు కహలంనాటి వఔ-ఱహతరహసన గయాణల
ఖుమించి ఩ెమి఩ేస ఆఫ్ ఎమితిరమన్ ళ఻ ఖీంథం విఴమిషు ఼ంది. న౅లా్ ఱహషనంలో ఩ేమకకనన
ఱహతరహసనమహజు మండో ఱహతఔమలి.
ముదటి ఩ులోభావి
ఔణా చఔీఴమిు ష఼వయమన఼ చం఩఺ భఖధన఼ ఆఔీమించిన ఱహతారహసన మహజు ముదటి
఩ులోభావి. (కహనీ ఩ుమహణాల ఩రకహయం వౄీభుక఼డే ష఼వయమన఼ చం఩఺ భఖధన఼ ఆఔీమింఙాడె).
ముదటి ఩ులోభావినే ఔుంతల ఱహతఔమిి అని క ందయు చమితరకహయులు ఩ేమకకనానయు. అభతే
ఔుంతల ఱహతఔమిి తమహాత ముదటి ఩ులోభావి నుహలఔుడమాయడని భమిక ంతభంది
చమితరకహయుల అన౅నుహరమం.
ఔుంతల ఱహతఔమిి
ఔుంతల ఱహతఔమిిని 13ఴ ఱహతరహసన చఔీఴమిుగహ ఩ేమకకంటరయు. ఇతడు ఆవెహథనంలో
ఖుణాఢెయడె, వయాఴయమ అనే ఩ండుతేలు ఉండేరహయు. ఖుణాఢెయడె ఩ెైఱహచి నుహరఔాత
ఫరశలో ఫాసత్ఔథన఼ యచించగహ, వయాఴయమ షంషకాత ఫరశలో కహతంతర రహయఔయణం అనే
ఖీంథానిన యచింఙాడె. షంషకాత ఫరశఔు నుహరధానయం ఇచిాన తొల ఱహతరహసన చఔీఴమిు ఔుంతల
ఱహతఔమిి. ఇతడుకూ షంషకాత ఫరశ నేయ఩డానికల వయమఴయమ కహతంతర రహయఔయణంన఼ యచింఙాడె.
ఔుంతల ఱహతఔమిి ఔమియు అనే కహభకీీడ దాామహ ఫరయయ భయణానికూ కహయఔుడమాయడని ఏటుఔ౅మి
ఫలమహభభూమిు ఩ేమకకనానయు. కీీ.఩ూ.58లో వఔులన఼ ఒడుంచి ఉజె భనిని
జభంచి విఔీభ వఔంనుహరయంన౅ంచిన విఔీభాదితేయడే ఔుంతల ఱహతఔమిి
అని కహలకహఙాయయ ఔథానిఔ(జైన ఖీంథం) ఩ేమకకంటుంది.
వేలుడె
ఱహతరహసన 17ఴ చఔీఴమిు వేలుడె. ఇతడె నుహరఔాత ఫరశలో గహథాష఩ు వతి (షటట ళ఺) అనే
ఖీంథానిన యచింఙాడె. ఇతడుకూ ఔవిఴత్లుడె అనే నృయుద఼ ఉంది. వేలుడు విరహసం ళ఺ంసళ
మహఔుభామితో ష఩ు గోదాఴమి (దారక్ష్ామహభం)లో జమిగినటు
ే ఔుతూసలుడె
యచించిన లీలాఴతి ఩మిణమం ఖీంథం విఴమిషు ఼ంది. ఇతడె కీీ.వ.7 న఼ంచి 12 ఴయఔు (5
షంఴత్మహలు) నుహలన ఙేఱహడె. మహధన఼ ఖుమించి ఩రవెు హవించిన తొల రహజఞ మమం గహథాష఩ు వతి.
గౌతమీ఩ుతర ఱహతఔమిి (కీీ.వ.75 - 110)
ఱహతరహసన చఔీఴయుులందమిలోకూ గక఩఩రహడె గౌతమీ఩ుతర ఱహతఔమిి. ఇతడు విజమాలన఼
విఴమిషు ఽ తలే గౌతమీ ఫరలవౄీ నాళ఺కహాషనాలు రేభంచింది. ఫరలవౄీ నాళ఺క్ ఱహషనానిన తన
భన఼భడె రహళ఺ల఩ుతర
఻ఠ ఩ులోభావి 19ఴ నుహలనా షంత్యంలో రేభంచింది. ఈ ఱహషనంలో
గౌతమీ఩ుతర ఱహతఔమిిని ఆఖభనిలమ, ఏఔఫరరసమణ, తిరషభుదరతోమ ఩఻తరహసన
(తిరషభుదరలోమ ఱహతరహసన), ఴమహివీభ ధమోమదాధయఔ, క్షతిరమ దయ఩భానభయథన లాంటి
నృయుద఼లతో ఩రవెు హవింఙాయు. క్షసమహట నుహలఔుడె (వఔమహజు) నసనుహణుడుని ఒడుంచి 'క్షసమహట
ఴంవ నియఴఱేశఔయ' నృయుద఼ ను ందాడె. నసనుహణుడు నాణేలన఼ ఩ునయుమదిరంఙాడె.
రహటినే జోఖలు ంనృ నాణేలు అంటరయు. నాళ఺క్ ఱహషనానిన వృఴవెహామి, భవేఖు఩ుులు యచింఙాయు.
గౌతమీ఩ుతర ఱహతఔమిికూ ఫెనఔటఔ వెహామి అనే నృయుద఼ ఔ౅డా ఉంది. ఇతడు కహలంలోనే
మహజధానిని ఩రతివ౅హఠన఩ుమహనికూ భామహాయని తెలువెోు ంది. యుదరదాభుని ఙేతిలో గౌతమీ఩ుతర
ఱహతఔమిి ఒడునుో భనటు
ే గహ జునాఖఢ్ ఱహషనం ఩ేమకకంటుంది. తలే ఩ేయున఼ తన ఩ేయు భుంద఼
఩ెటట ుఔునన తొల ఱహతరహసన మహజు ఇతడే. ఇతడె 23ఴ ఱహతరహసన మహజు.
రహళ఺ల఩ుతర
఻ఠ ఩ులోభావి (మండో ఩ులోభావి)
గౌతమీ఩ుతర ఱహతఔమిి తమహాత అతడు ఔుభాయుడె మండో ఩ులోభావి 24ఴ ఱహతరహసన
మహజుగహ ఴఙాాడె. నాళ఺క్ ఱహషనంలో
ఇతడుని దక్ష్ుణా ఩థేవాయుడెగహ ఩ేమకకనడబంది. నఴనఖయ వెహామి అనే నృయుద఼ ఔ౅డా ఉంది.
ఇతడె రేభంచిన అభమహఴతి ఱహషనంలోనే తొల తెలుఖు ఩దం నాఖఫు ఉంది. ఒడ ఖుయుు
ఉనన నాణేలన఼ భుదిరంచిన తొల ఱహతరహసన మహజు ఔ౅డా ఇతడే. ఇతడు 19ఴ నుహలనా
షంఴత్ంలోనే ఇతడు నానభమ గౌతమీ ఫరలావౄీ నాళ఺క్ ఱహషనానిన రేభంచింది. ఈ
ఱహషనానిన యచించినరహయు వృఴవెహామి, భవేఖు఩ుులు. చషు న఼డె అనే ఩వృాభ క్ష్ాతర఩ుమహజు
(వఔమహజు) మండో ఩ులోభావిని ఒడుంచి ఔథిమరహడ్ నుహరంతానిన
ఆఔీమించినటు
ే అంధే ఱహషనం తెలమజలషు ఼ంది.
యజ్ఞ శ్రీ శాతకర్ణి :
ఱహతరహసన఼లలో చిఴమి గక఩఩ మహజు ఇతడే. ఇతని ఆవెహథనంలోనే ఆఙాయయ నాగహయుెన఼డె

ఉండేరహడె. నాగహయుెన క ండ ఴదద నాగహయుెన఼ని కోషం నుహమహఴతి వివేమహనిన నిమిమంఙాడె.
ఫరణుడె తన సయా చమితరలో మజఞ వౄీ ఱహతఔమిిని “తిరషభుదారదీవాయుడె” అనే నృయుద఼తో
఩రవెు హవింఙాడె.
మజనవౄీని నుో వె ండ షతాున్ గహ ఴయఴసమింఙాయు
మజఞ వౄీ అభమహఴతి ష఼ునుహనిన నిమిమంచి చలుఴమహభతో ఫుద఼ధని విఖీవేనిన నిమిమంఙాడె
ఇతన఼ రేభంచిన చినఖంజ ం ఱహషనంలో మోటు఩లే మలఴు ఩రవెు హఴన ఴుంది

మూడో పులమావి:
ఇతన఼ చిఴమి ఱహతరహసన చఔీఴమిు
ఇతని కహలంలోనే భయఔదో ని ఱహషనం రేవెహయు
నుహలనాంఱహలు
ఱహతరహసన఼ల కహలంనాటి నుహలనా విఱేవ౅హలన఼ ఉనానగర్ ఱహషనం విఴమిషు ఼ంది. వీయు
ఎఔుకఴగహ భౌయుయల నుహలనా విధానాలనే అన఼షమింఙాయు.
కౌటిలుయని అయథఱహషు ంర , భన఼ధయమ ఱహవెహురల ఆధాయంగహ నుహలన
క నవెహగింఙాయు. షనుహుంఖ ళ఺దధ ాంతానిన అన఼షమింఙాయు. ఩఺తావెహామిఔ, ఴంవ నుహయం఩యయ మహచమిఔ
విధానానిన నుహటింఙాయు. ఱహతరహసన఼లు తభ మహజ యనిన ఆవేమహలు (మహవ౅హటరలు), విశమాలు
(జిలాేలు), గహీభాలుగహ విబజింఙాయు. వెహభంతమహజ యలు ఔ౅డా వీమి ఆధీనంలో ఉండేవి.
ఆవేమహనికూ అధి఩తి అభాతేయడె. కలందరంలో మహజుఔు నుహలనలో షవేమ఩డటరనికూ
భంతిరభండల, ఉదో యఖ ఫాందం ఉండేది. నాటి భంతిరభండలనిమహజోదో యఖులు అనేరహయు.
఩రతేయఔ కహయయనియాసణ కోషం నిమమితేల ైన భంతేరలన఼ భవేభాతేయలు అని, మహజు
షభక్షంలో ఩నిఙేషు ఽ మహజుఔు షలవేలఙేా భంతేరలన఼ మహజ భాతేయలు అని, అధికహయ,
అనధికహయ యసవెహయలన఼ కహనుహడే భంతేరలన఼ విఱహావెహభాతేయలని ఩఺లఙేరహయు. మహవ౅హటరలు/
ఆవేమహల నుహలఔులన఼ అభాతేయలు అనేరహయు. ఴష఼ుయౄ఩ంలో ఴఙేా ఆదామానిన బదర఩మిఙే
అధికహమిని బండాగహమిఔుడె అని, దరఴయయౄ఩ంలో ఴఙేా ఆదామానిన బదర఩మిఙే
అధికహమిని ఴేయణిఔుడె అని ఩఺లఙేరహయు. వీమల కహఔుండా ఩రబుతా మికహయుడలన఼ బదర఩మిఙే
కహమహయలమ ఉదో యఖులుగహ నిఫంధనకహయ అక్ష఩టలఔ (వీఴణాభాతేయలు) అనే ఉదో యఖులు
ఉండేరహయు. నాటి వెహభంత మహజ యల నుహలఔుల ఖుమించి కహమలే, ఔనేహమి ఱహషనాలు విఴమిషు ఼నానభ.
వెహభంత మహజులన఼ భవేయథి, భవేఫోజఔ లాంటి నృయుద఼లతో ఩రవెు హవింఙాయు. విశమం
(జిలాే) అధి఩తిని విశమ఩తి అని, గహీభ అధి఩తిని గహీమిక/ గహీభణి అని ఩఺లఙేరహయు. నఖయ
నుహలనఔు నిఖభషబలు ఉండేవి.
ఈ నిఖభషబలు ఩రభుక ఴయు ఔ కలందారలుగహ ఩నిఙేళేవి. నిఖభ షబ షబుయల ైన
఩ెదదలన఼ గహస఩తేలుఅనేరహయు. గహీభాలోే భత ఴయఴవేమహలు చఽళే
అధికహమిని భవే ఆయయఔ అని ఩఺లఙేరహయు. వెహభంత మహజ యలోే ఱహంతి బదరతలు కహనుహడే
ఴయకూుని భవేతలఴమి అనేరహయు. ఆవేయ నుహలఔుల ైన అభాతేయలఔు ఴంవనుహయం఩యయ సఔుకలు
లేఴు. రహయు ఫదిలీ అభయయరహయు. భాయఔదో ని ఱహషనంలో ఩ేమకకనన గౌలమఔ అనే ఩దం నాటి
బూవెహాభులు, వెహభంత మహజయ నుహలనాధికహయులన఼ షఽచిష఼ుంది.
ళెైనిఔ నుహలన
ఱహతరహసన఼ల ళెైనిఔ నుహలన ఖుమించి సతిఖుంనూహ ఱహషనం, అభమహఴతి వృల఩ పలకహలు,
విదేవౄ, దేవౄమ వెహఴితాయలు విఴమిషు ఼నానభ. సతిఖుంనూహ ఱహషనం నాటి చతేయంఖ ఫలగహల
ఖుమించి ఩ేమకకంటుంది. నాటి ముదధ ఴూయస యచనన఼ అభమహఴతి వృల఩ పలఔం విఴమిషు ఼ంది.
ముదధ షభమంలో ఩దాతిదయానికూ నుహయావ ఫరఖంలో అవా, ఖజ దయాలు; ఩ాశట ఫరఖంలో
ధన఼శక దళం ఉండేఴని తెలువెోు ంది. నాటి తాతాకలఔ ళెైనిఔ వృనృమహల (camps) న఼
షకంధాఴమహలు అని, ళెైనాయగహమహల (ఔంటోనమంటే )న఼ ఔటకహలు అని ఩఺లఙేరహయు. కాయరేలుడె
ఱహతరహసన మహజయం఩ెై దండెతిు ఴచిా ఩఺థ఼ండ నఖమహనిన ధాంషం ఙేళ఺నటు
ే సతిఖుంనూహ
ఱహషనం విఴమిషు ఼ంది.
ఆమిథఔ ఩మిళ఺థతేలు
ఱహతరహసన఼లు ఴయఴవెహమ, రహణిజయ ఩మివభ
ీ ల యంగహలన఼ షభనుహళే లో ఴాదిధ ఙేమడం
దాామహ మహజయ ఆమిథఔ వెౌశఠ రహనిన ఩ెంను ందింఙాయు. నాటి ఩రజల ఩రధాన ఴాతిు ఴయఴవెహమం.
మహజ యనికూ ఩రధాన ఆదామం బూమి వృష఼ు. ఩ంటలో 1/6ఴ ఴంతే బూమి వృష఼ు (ఫరఖ)గహ
ఴషఽలు ఙేళేరహయు. కహయుఔయ అనే ఴాతిు ఩న఼నన఼ ఴషఽలు ఙేళేరహయు.
సాాంఘిక పర్ణస్థితులు :
వీమి కహలంలో ఩఺తావెహామిఔ, ఉభమడు ఔుటుంఫ ఴయఴషథ ఴుండేది. వీమి కహలంలోనే ఆంధరదేవంలో
ఔులఴయఴషథ ఆవియభవించింది.
ఔులాలు, అవి షఽచింఙే ఩న఼లు

¤ మైతేలు - వేలఔ
¤ వెహల రహయు - కోలఔ
¤ ఔుభమమి - ఔులాయులు
¤ ఔంవెహలులు (ఔంచ఼ ఩నిఙేళేరహయు) - ఔషకహయులు
¤ షాయికహయులు - ష఼ఴనఔ
¤ నఽన త్తళేరహయు - తిల఩఺షఔులు
¤ ఴడరంఖులు - ఴధిఔ
¤ ధానయం రహయనుహయులు - ధభనిఔ
¤ ష఼ఖంధ దరరహయల తమామ, అభమఔం ఙేళేరహయు - ఖధిఔులు

¤ వృలు఩లు - ళెలఴుఖధ఼లు
¤ బేదయ ఩నిరహయు - ఩షకహయులు
¤ ఴష఼ుఴులఔు బయుఖు ఩ెటట ర

ే హయు - తెషకహయులు
ళ఻ు ల
ర ు షత్తషసఖభనం, ఫరలయవిరహవేలు, ఫసృఫరయయతాం, రేఱహయఴాతిు లాంటి వెహంఘిఔ
ద఼మహఙామహలన఼ ఎద఼మకకనన఩టికీ గౌయఴవెహథనానిన ను ందిన షంగటనలు ఴునానభ.
నాగహనిఔ, గౌతమీ ఫరలవౄీ లాంటి రహయు నుహలఔులుగహ ఩నిఙేవెహయు. ఆనాటి ఱహషనాలలో ళ఻ు ర
ధనం ఖుమించి ఩ేమకకనఫడుంది. అన఼లోభ, ఩రతిలోభ విరహవేలు అభలోే ఉండేవి. అన఼లోభ
విరహసం ఙేష఼ఔునన దం఩తేలఔు జనిమంచిన షంతానానిన ఉఖీ షంతానం అని ఩఺లఙేరహయు.
మత పర్ణస్థితులు
ఆనాటి కహలంలో రైదిఔ, జైన, ఫౌదధ భతాలన఼ నుహటింఙేరహయు. తొలతయం ఱహతరహసన఼లు జైన
భతానిన అఴలంనృంఙాయు. తోల ఱహతరహసన చఔీఴమిు ఐన వౄీభుక఼డె జైన఼డని క యవి
గో఩మహజు ళ఺ంవేషన దాాతరంవృఔ యచన దాామహ తెలుష఼ుంది.
క ండా ఔుండనాఙాయుయడె అనే జైన ఩ండుతేడె ఇతని కహలంలోనే జీవింఙాడె. ఇతన఼
అనంత఩ుయం జిలాేలోని క నఔండే ఴదద ఑ఔ ఆవీభానిన నడు఩఺ షభమవెహయ అనే ఖీంథానిన
యచింఙాడె. ఱహదాాద తాంతిరఔ షం఩రదామం ఩రఙాయం ఙేళ఺ ఱహదాాద ళ఺ంస నృయుద఼ ను ందాడె.
ముదటి ఱహతఔమిి అవాబేధ, మహజషఽమ మాగహలని నియాఴింఙాడె.
గౌతమీ఩ుతర ఱహతఔమిి ఆఖభనిలమ, ఏఔఫరరసమణ లాంటి నృయుద఼ల ధమింఙాడె
఩దమనంద బటరటయఔుడనే భమకఔ జైన భతాఙాయుయడె నాడె

జీవింఙాడె. కహలషఽమి ఩రఫంధం అనే ఖీంథం ఱహతరహసన఼ల కహలంనాటి జైనభతానిన ఖుమించి
విఴమిషు ఼ంది. ఆఙాయయ నాగహయుెన఼డె భాధయమిఔ, వూనయరహదాలన఼ ఩రఙాయం ఙేఱహడె (ఫౌదధ
భతం). వంఔయుడు భామారహదానికూ భాయగ దమిా ఆఙాయయ నాగహయుెన఼డే. ఈ విధంగహ
ఱహతరహసన఼ల కహలంలో జైన, ఫౌదధ , రైదిఔ భతాలన఼ ఆదమించి, ఩యభత షసనానిన
చఽనుహయు.
విదయ, వెహయషాతాల అన౅ఴాదిధ
ఱహతరహసన఼ల అధికహయ ఫరశ నుహరఔాతం. నాడె ఩రజలు భాటరేడేది దేవౄఫరశ. ఔుంతల
ఱహతఔమిి కహలం న఼ంచి షంషకాత ఫరశఔు నుహరధానయం లన౅ంచింది. భత్య఩ుమహణంన఼ మజఞ వౄీ
ఱహతఔమిి కహలంలో యచింఙాయని నుహమిటెర్ అనే ఩ండుతేడు అన౅నుహరమం. నాటి ఱహషనాలు నుహరఔాత
ఫరశలో, ఫరరఴీమల఩఺లో ఉనానభ. ఱహతరహసన఼ల కహలానిన నుహరఔాత ఫరశఔు షాయిముఖంగహ
ఴమిింఙాయు.
ఱహతరహసన఼ల కహలంలోని యచనలు - యచభతలు
¤ గహథాష఩ు వతి (నుహరఔాత ఫరశలో) - వేలుడె
¤ ఫాసత్ ఔథ (఩ెైఱహచిఔ నుహరఔాత ఫరశలో) - ఖుణాఢెయడె

¤ లీలాఴతి (నుహరఔాత ఫరశలో) - ఔుతూసలుడె
¤ కహతంతర రహయఔయణం (షంషకాత ఫరశలో) - వయాఴయమ

¤ ష఼సాలేేక, యషళ఺దధ ాంతం/ యషభంజమి, ఩రజఞ నుహయమిత ఱహషు ,ర - ఆఙాయయనాగహయుెన఼
ఆమోఖయభంజమి, యతానఴళ మహజ఩మి ఔథ (షంషకాత ఫరశలో) డె
యతానఴళ మహజ఩మిఔథ ఖీంథంలో ఱేయో

ీ మహజయ ళ఺దధ ాంతానిన నాగహయుెన఼డె ఩రతినుహదింఙాడె.
ష఼సాలేేక ఖీంథానిన ఩రతి విదాయమిథ ఔంఠషు ం ఙేళేరహడని ఇతి్ంగ్ అనే ఙెైనా మాతిరఔుడె
఩ేమకకనానడె. ఇండుమన్ ఐన్ళ఻టన్గహ, ఫరయత్తమ తయకఱహవెహురనికూ ఩఺తాభసృడుగహ నాగహయుెన఼డె
఩ేయుగహంఙాడె. రహతా్మనకహభషఽతారలు ఱహతరహసన఼ల కహలంలోనే మహఱహయని చమితరకహయుల
అన౅నుహరమం. ఇంకహ నాటి ఖీంథాలోే వెో భదేఴుడు ఔథాషమితా్ఖయం,
ఫుదధ వెహామి ఫాసత్ ఔథాఱోేఔ షంఖీస, ఩రఴయళేన఼డు ళేతేఫంధం, జమఴలే బుడు రజె లఖగ
లాంటివి ఉనానభ. ఆఙాయయ నాగహయుెన఼డె రేదల అనే గహీభానికూ ఙెందినరహడని లంకహఴతాయ
షఽతర ఖీంథం తెలు఩ుతోంది. వెో భదేఴుడు ఔథాషమితా్ఖయం ఖీంథం ఆఙాయయ నాగహయుెన఼డె
ఱహతరహసన ముఴమహజు ఙేతిలో భయణించినటు
ే విఴమివెు ో ంది.
రహష఼ు, ఔయాయంగహల అన౅ఴాదిధ
ఱహతరహసన఼ల కహలంలో రహష఼ువృల఩ం, చితరలేకనం లాంటి ఔయాయంగహలు
ఎంతో అన౅ఴాదిధ ఙెందాభ. అనేఔ షఽ
ు ఩, ఙెైతయ, వివేమహలు, ఖువేలమాలు
నిమిమతభమాయభ. ఫుద఼ధడు ఱహమయఔ అఴఱేవ౅హల఩ెై నిమిమంచిన ను డరహటి
షు ంఫరనిన షఽ
ు ఩ం అంటరయు. షఽ
ు నుహలు భూడె యకహలు. అవి (1)
ధాతేఖమహభలు (2) ఉదేద వృఔ షఽ
ు నుహలు (3) నుహమిఫోజకహలు. ఫుద఼ధడు ఱహమయఔ అఴఱేవ౅హల఩ెై
నిమిమంచిన రహటిని ధాతేఖమహభలు అంటరయు. బటిటనుో ర లు, అభమహఴతి, జఖగ మయ఩ేట, గంటఱహల,
ఱహలసృండం లాంటివి ధాతేఖమహభలు. ఫుద఼ధడె ఉ఩యోగించిన ఴష఼ుఴుల఩ెై నిమిమంచిన
రహటిని నుహమిఫోజకహలు అంటరయు. ధాతేఴులు/ ఴష఼ుఴులు లేఔుండా నిమిమంఙేవి ఉదేద వృఔ
షఽ
ు నుహలు. లంగహలబటుట (విఱహక జిలాే), ఖుంటు఩లే (఩వృాభ గోదాఴమి జిలాే) ఉదేద వృఔ
షఽ
ు నుహలఔు ఉదాసయణ. అభమహఴతి షఽ
ు ఩ం఩ెై ఫుద఼ధడు జీవితానికూ ఙెందిన ఩ంచ ఔయాయణాలన఼
(జననం, భవేన౅నిశ్రభణం, షంఫో ధి, ధయమచఔీ ఩మిఴయు న, భవే఩మి నిమహయణం) చితిరంఙాయు.
ఫుద఼ధడు ఩రతిభలన఼ ఉంచి ఩ూజింఙే ఖావేనిన ఙెైతయం అంటరయు. ఆంధర఩రదేశ్లో అతి

నుహరచీన ఙెైతయం ఖుంటు఩లే . ఫౌదధ న౅క్షుఴుల విఱహీంతి ఖావేలన఼ వివేమహలు అంటరయు. షఽ
ు ఩ం,
ఙెైతయం, వివేయం ఑కలఙ ోట ఉంటే దానిన ఆమహభం అంటరయు. ఆంధర఩రదేశ్లోని ఩రళ఺దధ ఫౌదాధమహభం
నాగహయుెన క ండ. అఔకడ ఑ఔ షఽ
ు ఩ం, మండె ఙెైతాయలు, భూడె వివేమహలు ఉనానభ.
విఱహక఩టనం జిలాే వంఔయంలో ఫౌదధ ఖువేలమాలునానభ. ఆంధరదేవంలో 40
షంగామహభాలు ఉనానమని సృమాన్తా్ంగ్ (Huyantsang) ఩ేమకకనానడె.
మజఞ వౄీఱహతఔమిి నాగహయుెనక ండ఩ెై తొల఩఺ంచిన ఏడె అంతష఼ుల
వివేయంలో 1500 ఖద఼లునానమని నుహఴిమాన్ ఩ేమకకనానడె.
అజంతా ఖుసలోేని 9, 10, 12, 13 ఖుసలు వీమి కహలానికూ
ఙెందినవి. 8, 12, 13 ఖుసలు వివేమహలు కహగహ, 9, 10 ఖుస
చితారలు. ఱహతరహసన఼ల కహలంనాటి అభమహఴతి వృలా఩ల఩ెై ఩ెయగ ుషన్ అనే చమితరకహయుడె
఩మిఱోధనలు ఙేఱహడె. 1797లో ఔలనల్ బఔంజీ అనే ఆంగలేముడె అభమహఴతి షఽ
ు నుహనిన
ఔన఼ఔుకనానడె. ధానయఔటఔం తూయు఩న ఴజరనుహణి ఆలమం ఉందని సృమాన్తా్ంగ్
఩ేమకకనానడె. అజంతా 10ఴ ఖుసలో ఉనన ఱేాత ఖజ జ తఔ చితరం ఱహతరహసన఼ల కహలానిదే.
అభమహఴతి వృల఩ంలోనే నలగిమి ఏన఼ఖున఼ ఫుద఼ధడె ఱహంతిం఩జలషు ఼నన దావయం ఔని఩఺షు ఼ంది.
అభమహఴతి వృల఩ం నఖయ జీఴనానిన విఴమించగహ వెహంచి, ఫరయౄ఩త్ వృలా఩లు గహీమీణ
జీఴనవిధానిన విఴమిషు ఼నానభ. ళ఻ు ,ర ఩ుయుశేలదద యౄ జంటలుగహ నాటయం ఙేషు ఼నన 12 దాఱహయలు
కహమలే ఖుసలోే ఉనానభ. బదక్ జిలాేలోని క ండా఩ూర్లో ఱహతరహసన఼ల కహలంనాటి టంఔఱహల
ఫమల఩డుంది. ఫమహమలోని నుో ర ం షఽ
ు ఩ వృలా఩లు అభమహఴతి ఱైలని నుో ల ఉనానభ. జ రహలోని
ఫో మోఫుద఼యు ఫౌదధ షఽ
ు ఩ం షంఔయం/ లంగహలబటట (విఱహక జిలాే) నభూనాలో నిమిమంఙాయు.
ఱహతరహసన఼ల అధికహయ చిసనం ఩ంజ ఎతిు న ళ఺ంసం, షఽయుయడె.
శాతవాహన అనంతర యుగం
. శహతవహసన఼ల తమహాత ఆంధరదేశహతుిఇక్ష్వాకులు, ఫాసతపలామన఼లు, శహలంకహమన఼లు,

ఆనందగోతరజులు, విశణ
ు కుండిన఼ల మహజఴంశహలు తృహలంఙాభ. వీమి కహలంలోఆంధరదేవం ఆమిిక,
సహంషకాతిక యంగహలోో ఎంతో అభిఴాదధి ఙందధందధ.
n
.i
ఇక్ష్వాకులు (క్ర.ీ శ. 225 - 300)
ep
ఆంధ్ర దేశాన్ని పాలంచిన తొల క్షత్రరయులు ఇక్ష్వాకులు. మొదటి శాంతమూలుడు (వాశిషఠీ శ్రీ
క్ష్వంతామూలుడు) ఇక్ష్వాక రాజ్యస్ాాపకుడు. వీరి రాజ్ధాన్న విజ్యపురి. అధిక్ార భాష పారకృ
Pr
తం. అధిక్ార చిహిం సంహం
఩ుమహణాలోో ఇక్ష్వాకులన఼ శ్రీ఩యాతీములు, ఆంధరబాతణులుగహ ఩ేమకకనాియు.

t
వహము఩ుమహణం ఩రకహయం అయోధున఼ తృహలంచిన ఇక్ష్వాకుడి కుభాయుడు వికుక్ష్ి తండిర తమహాత

ar
తృహలకుడమాుడు. విశణ
ు ఩ుమహణంలో ఇక్ష్వాకులన఼ ఫుద఼ిడి వహయష఼లుగహ ఩ేమకకనాియు.
ఫయులర్, మహ఩సన్ లాంటి
Sm
చమితరకహయులు ఇక్ష్వాకులు అయోధు

తృహరంతం న఼ంచి దక్ష్ిణ తృహరంతాతుకి
ఴఙాాయతు ఩రకటింఙాయు. కహతూ, జెైన
భత
గీంథబైన ధమహాభాతంఇక్ష్వాక ఴంవ
ష఼ిడైన మశోధన఼డు వంగి దేశహతుకి
ఴచిా ఩రతీతృహల఩ుయంన఼ తుమిాంచినటల

ో విఴమిసత ్ ందధ. వీయ ఩ుయుశదతణ
త డి 'నాగహయుున క ండ
శహషనం' ఇక్ష్వాకులన఼ శహకుభుతు ఴంవష఼ిలతు ఩ేమకకంటలందధ. కహల్డవ౅ల్ ఩ండితణడు
భాతరం కాష్హునదీ తీయంలో ఇక్షు (ఙయకు) చిహ్నితుి ఆమహధధంఙే సహితుక గణమహజులే
ఇక్ష్వాకులు అతు ఩ేమకకనాిడు. ఇక్ష్వాకులు కనిడవహష఼లతు వోగెల్ ఩ండితణడు; తమిళ
తృహరంతవహష఼లతు గోతృహలాఙామి ఩ేమకకనాియు. ఩ుమహణాలు ఏడుగుయు ఇక్ష్వాక మహజులన఼ గుమించి
఩ేమకకంటలండగహ, శహషనాలు భాతరం నలుగుమి మహజుల గుమించి ఩రసత హవిష఼తనాిభ.
n
మహజకీమ చమితర
.i
ఆంధరన఼ తృహలంచిన తొల క్షతిరములు ఇక్ష్వాకులు. ఩లో ఴ మహజులు వీయకూయాఴయా
భంచికలుో శహషనం, శిఴషకంధఴయా బైదవోలు శహషనాలు ఩లో ఴుల ఙేతిలో ఇక్ష్వాకులు
ఓడితృ్ భనటల
ో ఩ేమకకంటలనాిభ. చిఴమి శహతవహసన చకీఴమిత భయడో ఩ులోభావితు ఓడించి
ep
ముదటి శహంతభయలుడు / వహశిష఻ీ ఩ుతర శ్రీ క్ష్వంతాభయలుడు ఇక్ష్వాకు మహజయుతుి సహి఩఺ంఙాడు.
మహమిమెడిి ఩లో , నాగహయుునక ండ, జగగ ము఩ేట శహషనాలు ఇక్ష్వాకుల చమితరకు ఩రధాన ఆధామహలు.
Pr
ఇక్ష్వాకుల మహజధాతు విజమ఩ుమి. అధధకహయ ఫాశ తృహరకాతం. అధధకహయ చిసిం స఺ంసం.
ముదటి శహంతభయలుడు
ఇక్ష్వాకు మహజు సహి఩కుడు. చిఴమి శహతవహసన మహజు భయడో ఩ులోభావితు ఓడించి
t
మహజుసహి఩న ఙేశహడు. మెంటాల, కేవన఩లో శహషనాల ఩రకహయం ఇతడు అవాబేధ, వహజ఩ేమాదధ

ar
కీతణఴులన఼ తుయాహంఙాడు. నాగహయుున క ండ ఴదద అవాబేధమాగం వదధకలు ఫమలపడాిభ.

ఇతడు భహ్నమహజ త౅యుద఼ ధమింఙాడు. లక్ష నాగళో తో బయమితు ద఼తుి వతషసషర
Sm
హ్నలక త౅యుద఼న఼ కూడా తృ ందాడు. ఫంగహయు నాణేలు, లక్షలాదధ గోఴులన఼ దానం ఙేశహడు.
ఇతడి ఫాయు భాఠమీ దేవి. స్ దమీభణులు సయాయశ్రీ, శహంతశ్రీ. కుభాయుడు వీయ఩ుయుశదతణ
త డు,
కుభామెత అడవి శహంతిశ్రీ. తన కుభామెతన఼ షకంధ విశహఖ఼డికి ఇచిా వివహసం జమి఩఺ంఙాడు.
ఉజు భతు వక మహకుభామెత యుదరబటాామికన఼ తనకోడలగహ ఙేష఼కునాిడు. శహంతభయలుడు వ౅ైదధక
భతష఼తడు. కహమితకేముడి ఆమహధకుడు. నాగహయుునక ండ / శ్రీ ఩యాతం ఴదద కహమితకేమ ఆలమం
తుమిాంఙాడు.
వీయ఩ుయుశదతణ
త డు
శహంతభయలుడి తమహాత అతడి కుభాయుడు వీయ఩ుయుశదతణ
త డు మహజయుతుకి ఴఙాాడు.
ఇతడు ముదట శైఴభతాతుి అన఼షమించిన఩పటికీ ఆ తమహాత ఫౌది భతాతుి స఻ాకమింఙాడు.
ఇతడి కహలం దక్ష్ిణ దేవంలోఫౌది భతాతుకి షాయుముగంగహ ఩ేమకందధందధ. ఫాఴ వివకుడు అన
఩ండితణడు విజమ఩ుమి ఴదద ఒక విహ్నమహతుి తుమిాంచినటల
ో స఻మయకీ గీంథం తలు఩ుతోందధ.
త డు శిఴలంగహతుి తొకుకతణనిటల
ో గహ ఉని భాంథాత శిలపం (఩ుణుశిల)
n
కాష్హుజిలాోలోతు జగగ ము఩ేటలో ఫమలపడిందధ. బేనమిక఩ు వివహహ్నలన఼ తృహరయంభించిందధ
.i
త డే. నాగహయుునక ండలో ఩ుశపబదరసహామి, అశా బుజ సహామి, హ్నమితీ
దేవహలమాలన఼ తుమిాంఙాడు. ఇతడి విజమాలు, ఆమోగుం కోషం శహంతిశ్రీ అనక దానాలు
ఙేస఺ందధ. ఇతడి 6ఴ తృహలనా షంఴతసయంలో నాగహయుునక ండ భహ్నఙైతాుతుి ఩ునయుది మించి
ep
ఆమక షత ంఫాలు తులతృహయు. మహజ ఫాండాగహమికుడు 'ఫో ధధవయా' బేనకోడల ైన ఉతృహస఺కహ ఫో ధధశ్రీ
శ్రీ ఩యాతంలో చ఼ళధభాగిమి఩ై ఙైతాుతుి తుమిాంచిందధ. వీయ఩ుయుశదతణ
త డి ఫాయులు
Pr
బటిాభహ్నదేవి, యుదర బటాామిక, ఫా఩఺శ్ర,ీ శష఺ీ శ్రీ (ఫా఩఺స఺మ,ి శష఺ీ స఺మ)ి . ఇతడి కుభామెత ఩ేయు
క డఫలశ్రీ / క ండఫాలశ్రీ. అలుోడు శిఴషకంధ శహతకమిు.
ఎసౄఴల శహంతభయలుడు/ మెండో శహంతాభయలుడు
t
త డు, బటిాభహ్నదేవిల షంతానం మెండో శహంతభయలుడు. ఇతడు
ar
ఴభాబటాాదేవి అన క్ష్వతర఩ మహకుభామితు వివహసం ఙేష఼కునాిడు. ఇతడి స్ దమి ఩ేయు క ండ

ఫాలశ్రీ/ క డఫలశ్రీ. ఆంధరదేవంలో తొల షంషకాత శహషనం వభంచిన తృహలకుడు ఇతడే
Sm
(ఫాయతదేవంలో తొల షంషకాత శహషనం వభంచిందధ యుదరదాభుడు). ఇతడి సేనాతు ఎలస఺మి

కుభాయసహామి దేవహలమాతుి తుమిాంఙాడు. క ండ ఫాలశ్రీ భహీశహషకులకు విహ్నమహతుి
తుమిాంచిందధ. కహగహ మెండో శహంతభయలుడు భహ్నసేన దేవహలమాతుి తుమిాంఙాడు.
యుదర఩ుయుశదతణ
త డు
చిఴమి ఇక్ష్వాక తృహలకుడు యుదర఩ుయుశదతణ
త డు. ఩లో ఴ మహజు స఺ంసఴయా ఙేతిలో ఓడిన
ఇక్ష్వాక మహజు ఇతడే. తనన఼ తాన఼ శిఴబకుతడిగహ ఩రకటించ఼కునాిడు. నాగహయుునక ండ,
గుయజయలలోో ఇతడి శహషనాలు లభింఙాభ.

ఇక్ష్వాకుల సహంషకాతిక సేఴ
వీమి కహలంలో మహశా ర తృహలకులన఼ భహ్నతలఴయ అతు ఩఺లఙేవహయు. భాతాభయయుతల ఩ేయోన఼
తభ ఩ేయో భుంద఼ ఩టలాకునవహయు. ఫౌది భత తుమహాణాలు విమివిగహ జమిగి షాయుముగంగహ
఩ేమకందధందధ. ఉతృహస఺కహ ఫో ధధశ్రీ ఫౌది భత ఩రఙాయకులకు ధన షహ్నమం ఙేస఺ కహశ్రార్తోతృహటల
ఙైనాలో ఫౌదాితుి ఩రఙాయం ఙేభంచిందధ. వీమి కహలం నాటి భహ్నసహంఘకులన఼ అంధకులు
n
అనవహయు. శహతవహసన఼లాో వీయు కూడా తభ ఩ేయో భుంద఼ భాతాభయయుతల ఩ేయోన఼
.i
ఉంచ఼కునాియు. దక్ష్ిణ ఫాయతదేవంలో హందఽదేవహలమాల తుమహాణాతుి తృహరయంభించినవహయు
ఇక్ష్వాకులే. దేవంలో ఏమహపటల ఙేస఺న తొల దీా఩఩ు భయుజిమం నాగహయుునక ండ భయుజిమం
వీమి కహలాతుకి ఙందధందధ. నాటి ఴయత క ఫాందాలన఼ నగభాలు అనవహయు. గహీభ
షభుదామాలన఼గహీభ఩ంచిక అనవహయు. ష఼ఴయుం,
పణం, దీనార్, భాయకం లాంటి నాణేలన఼
ep
Pr
వితుయోగింఙాయు. శహంతిశ్రీ నాగహయుునక ండ ఴదద ఙైతాుతుి
తుమిాంచిందధ. క ండఫాలశ్రీ విహ్నమహతుి తుమిాంచిందధ. శ్రీ
శహంతభయలుడి ఫాయు భాఠమీ దేవి అభమహఴతిలో
t
తుఴస఺ంఙే ఫౌది త౅క్షుఴులకు న౅లమోజుల తృహటల అనిదాన ఴరతం ఙే఩టిాందధ. ఫాయతదేవంలో

ar
ముదటి ఫౌది వివావిదాులమం నాగహయుున క ండ వివావిదాులమం. వీయ ఩ుయుశణదతణ

త డి
కహలంలో ఈ వివావిదాులమాతుకి ఉ఩కుల఩తి మెండో నాగహయుున఼డు. ఈ వివావిదాులమం
Sm
విజమ఩ుమి దక్ష్ిణాదధ ఫుది గమగహ ఩ేమకందధందధ. మోటల఩లో , ఘంటశహల నాటి ఩రధాన

ఓడమేఴులు. నాటి షభాజంలో షతీషసగభనం ఉనిటల
ో ఆధామహలు లభింఙాభ.
బృహతపలాయనులు
కాష్హునదధ ఉతత య భుఖదాాయంలో ఉని తృహరంతాతుి వీయు ఩మితృహలంఙాయు. వీమి ఴంవచమితరకు
ఒకేఒక ఙామితరక ఆధాయం క ండభుదధ తాభరశహషనం. దీతు ఩రకహయం వీమి మహజయుతుి ఒకేఒక మహజు
తృహలంచినటల
ో గహ తలుష఼తందధ. ఇతడే జమఴయా. ఇతన఼ ఫారసాణ భతాభిభాతు. ఇతడి
ఇశా దైఴం భహేవాయుడు. భహేవాయ తృహద ఩మిగీహీత ఇతతు త౅యుద఼. ఇతతు భయణానంతయం
శహలంకహమన఼లు వీమి మహజయుతుి తృహలంఙాయు.
n
శహలంకహమన఼లు (కీీ.వ. 300 - 440)
.i
శహలంకహమన఼లన఼ ఫ఩ప బటాాయక తృహదబకుతలుగహ ఩఺లఙేవహయు. విజమదేఴఴయా
శహలంకహమన మహజు సహి఩కుడు. వీమి మహజధాతు వంగి. మహజఫాశ షంషకాతం. మహజలాంఛనం
ep
ఴాశబం. వీమి ఆమహధు దైఴం చితరయథ సహామి. శహలంకహమన఼ల చమితరకు భయడు తృహరకాత ఫాష్హ
శహషనాలు, ఆయు షంషకాత ఫాష్హ శహషనాలు, ఒక తృహరకాత, షంషకాత మివీభ ఫాష్హ శహషనం
ముతత ంగహ 10 శహషనాలు ఆధాయం. శహలంకహమన అంటే నందధ అతు అయిం. టాలమీ తన జయగీప఻
Pr
గీంథంలో ఫెన్గుమహన్ (వంగి) దగగ యలో షల కినాయ్ (శహలంకహమన఼లు) ఉనిటల
ో
఩ేమకకనాిడు. విజమదేఴ ఴయా తమహాత తృహలంచిన శహలంకహమన మహజు సస఺త ఴయా.
t
షభుదరగు఩ుతడి దక్ష్ిణ ఫాయతదేవ దండమాతరలో ఓడితృ్ భన (వంగి) శహలంకహమన మహజు

ఇతడే. సస఺త ఴయా ఆసహినంలో ఫాఴ వివకుడు, ఫుది దతణ
త డు అన ఩ండితణలునిటల
ో
ar
తలుస్త ందధ. ఫాఴ వివకుడి ఩ేయుతోన ఫాఴమ఩టో (ఫా఩టో ) వ౅లస఺ందధ. ఫమహాకు ఙందధన
ఫుది దతణ
త డితు సస఺త ఴయా షనాాతుంఙాడు. ఏలూయు షమీ఩ంలో చితర యథసహామి ఆలమాతుి
Sm
సస఺త ఴయా తుమిాంఙాడు. ఫమహా గీంథాలోో శహలంకహమన మహజయుతుి సహన్-లాన్-కోీన్ అతు

఩రసత హవింఙాయు. శహలంకహమన఼ల కహలంలోన దధజా యగుడు వంగి఩ుమహతుి షందమిశంఙాడు.
ఏలూయు తృహరకాత శహషనం ఩రకహయం మహజు సహి఩కుడు విజమదేఴఴయా. కహన఼క లుో,
గుంటల఩లో శహషనల ఩రకహయం శహలంకహమన షాతంతర అధధకహమహతుి సహి఩఺ంచిందధ సస఺త ఴయా.
శహషనాలోో సస఺త ఴయాన఼ నానా ఩రకహయ విజమషు, ధయాభహ్నమహజ లాంటి త౅యుద఼లతో
఩రసత హవింఙాయు. సస఺త ఴయా కుభాయుడు నందధఴయా. ఇతడే కహన఼క లుో శహషనం వభంఙాడు.
నందధఴయాకు గోషసషర఩రదాభ, వివిధ ధయా ఩రధానషు అన త౅యుద఼లు ఉనాిభ. నందధ ఴయా

భన఼భడు, మెండో సస఺త ఴయా కుభాయుడు అభన ఖండతృ్ తత ఆముమహమోగహుల కోషం
ఫారసాణులకు దానం ఙేశహడు.
ముదటి నందధఴయాన఼ ఓడించి అతడి స్ దయుడు మెండో దేఴఴయా స఺ంహ్నషనం
ఆకీమింఙాడు. మెండో దేఴఴయాన఼ ఓడించి అఛండఴయా మహజయుతుకి ఴచిానటల
ో అతడి
ధామికహటూమి శహషనం తలు఩ుతోందధ. అచంఢఴయా తమహాత అతడి స్ దయుడు మెండో సస఺త ఴయా
n
మహజయుతుకి ఴచిానటల
ో అతడి ఩న఼గకండ శహషనం తలమజేసత ్ ందధ. (నందధ ఴయాన఼ ఓడించిన
.i
దేఴఴయా అవాబేధమాగం ఙేస఺ మెండో విజమదేఴఴయా ఩ేయుతో మహజుతృహలన ఙేశహడు). తమహాత
మహజయుతుకి ఴచిాన విజమనందధ ఴయా/ మెండో నందధఴయా ఎకుకఴ శహషనాలు వభంచిన
శహలంకహమన మహజుగహ ఩ేమకందాడు. చిఴమి శహలంకహమన మహజు విజమషకంధ ఴయా.
విశణ
ు దేవహలమాలు ఉనిటల
ep
గుంటల఩లో లోతు ఫౌది క్ష్ేతారతుకి దానధమహాలు ఙేస఺ందధ మెండో నందధఴయా. ఆంధరదేవంలో
ో తల఩ే తొల శహషనం ఩దవగి శహషనం. దీతుి మెండో నందధఴయా
Pr
వభంఙాడు. విజమదేఴఴయా వభంచిన ఏలూయు శహషనంలో భునుద అన మహజకీయోదో ుగి
఩ేయు ఩రసత హవింఙాయు. నాటి ఩రభుఖ మేఴు఩టిం తృహరలూయ. తృహరలూయలోతు విశణ
ు గాససహామి
ఆలమాతుకి విజమనందధఴయా/ మెండో నందధఴయా గహీభాలన఼ దానం ఙేశహడు. క లేోయు, ఩దవగి
t
శహషనాలన఼ మెండో నందధఴయా; కంతేయు శహషనాతుి విజమషకంధఴయా వభంఙాయు. వీమి

ar
షభకహలీన఼డైన దధజా యగుడు వుది ఆయకవిదుకు ఩ునాదధ వశహడు. చంఢఴయా త౅యుద఼ ఩రతాతృ్ నత
సహభంతషు, మెండో నందధఴయా త౅యుద఼ ఩యభఫాగఴతణడు కహగహ విజమదేఴఴయా త౅యుద఼
Sm
఩యభ భహేవాయుడు. ఫ఩ప బటాాయకులు అంటే తండిరతు దైఴంగహ ఫావింఙే వహయతు అయిం.
ఆనందగోతిరకులు
శహలంకహమన఼లకు ఇంచ఼మించ఼ షభకహలీకులుగహ కాష్హునదధకి దక్ష్ిణంగహ ఉని

తృహరంతాతుి ఆనందగోతిరకులు తృహలంఙాయు. వీమి మహజధాతు కందయ఩ుయం. వీయు తభన఼
తిరకూట఩మహాదీ఩ులుగహ అభిఴమిుంచ఼కునాియు. ఆనందగోతిరకులకు షంఫంధధంచి మెండు
తాభరశహషనాలు, ఒక శిలాశహషనం లబుభమాుభ. కందయమహజు ఙేజెయో శిలా శహషనం
వభంఙాడు. ఇతడు ఩లో ఴమహజు న఼ంచి ధానుకటకం గీహంచి అభమహఴతి షఽ

త ఩యక్షణాఫాయం
ఴహంచినటల
ో తలుస్త ందధ. ఇతడు ముదట ఫౌది ం తమహాత వ౅ైదధక భతాతుి అన఼షమించినటల
ో
తలుస్త ందధ. అతిత ఴయా గోయంటో తాభరశహషనాతుి వభంఙాడు. అతిత ఴయాన఼ శహషనంలో 'హయణు
గమోోదోఴ' అతు ఴమిుంఙాయు. ఇతడు శైఴుడు. వ౅ైదధక భతోదాియకుడు. ఴంకేవాయుడి బకుతడు.
దామోదయఴయా అన మహజు 14 భందధ ఫారసాణులకు కంగయయ గహీభాతుి అగీహ్నయంగహ ఇషఽ
త
'భటటాతృహడు' శహషనంవభంఙాడు. ఇతడి అనంతయం మహజయుతుి విశణ
ు కుండిన఼లు ఆకీమింఙాయు.
n
విశణ
ు కుండిన఼లు:
.i
విశణ
ు కుండిన ఴంవ సహి఩కుడు ముదటి భాధఴఴయా. ఇతడి తొల మహజధాతు విన఼క ండ.
తమహాత కీషయగుటా (కమీంనగర్)కు భామహాడు. ఇతడు 11 అవాబేధ మాగహలు ఙేస఺నటల
ో
ep
఩ేమకకంటాయు. వహకహటక మహకుభామెతన఼ ఩ండాోడిన తొల విశణ
ు కుండిన మహజు భాధఴ ఴమేా.
ఇతడు వలూపయు శిలాశహషనాతుి వభంఙాడు. ఩యభ ఫారసాను, ఩యబేష఺ీ త౅యుద఼లు.
విశణ
ు కుండిన఼లోో తొల ష఼఩రస఺ది మహజు గోవిందఴయా. ఩లో ఴులన఼ ఓడించి గుండో కభా ఴయకు
Pr
మహజయుతుి విషత మింఙాడు. శహసహతరలోో ఩ండితణడు. ఫౌది భతాభిభాతుభైన వ౅ైశుఴుడు. ఇతడి మహణి
఩యభబటాామికహ భహ్నదేవి వలూపయులో ఫౌది విహ్నమహతుి తుమిాంచిందధ. గోవిందఴయా వలూపయు
t
ఫౌది విహ్నమహతుకి ఩ణుకు఩య గహీభాతుి దానంగహ ఇఙాాడు. తణభాల గయడం శహషనం

ar
వభంఙాడు. ఫౌదాితుి స఻ాకమించిన ఏకెైక విశణ

ు కుండిన మహజు గోవిందఴయా.
విశణ
ు కుండిన మహజులోో గక఩పవహడు మెండో భాధఴఴయా. ఇతడు అవాబేధ, మహజషఽమ,
నయబేధ మాగహలు ఙేశహడు.తిరకూటభలమాధధ఩తి, జనావీమ త౅యుద఼లు తృ ందాడు.
Sm
మహజధాతుతు అభయ఩ుయం న఼ంచి దంద఼లూయు (వంగి)కు భామహాడు. ఉండఴలో గుసలోోతు

ఫుద఼ిడి శిలాపతుి వమతుష఼తని విశణ
ు భయమిత విగీసం(అనంత సహభ)గహ భామహాడు.
ఉండఴలో గుసల఩ై ఩ూయుకుంఫాతుి ఙకికంఙాడు (మహశా ర అధధకహయ చిసిం). ఇతడి కహలంలో
అభమహఴతిలో ఫౌది , శైఴ షంఘయషణలు జమిగినటల
ో , అభమహఴతితు అభయలంగేవాయసహామి
ఆలమంగహ భామిానటల
ో తౄహహమాన్ ఩ేమకకనాిడు. తమహాత తృహలంచిన భయడో
భాధఴయానాుమస఺ంసృడు, అఴస఺త వివిధ దధఴు లాంటి త౅యుద఼లు తృ ందాడు. తన

కుభాయుడికే ఉమి శిక్ష విధధంచినటల
ో దగుగ఩లో ద఼గగ న యచించిన నచికేతోతృహఖాునం గీంథం
విఴమిసత ్ ందధ. నందధభలో ము, ఘంట స఺ంగన యచించిన ఩రఫో ధ చందోర దమం గీంథం ఩రకహయం
ఇతడి కహలంలో విజమద఼యగ కనకఴయషం కుమి఩఺ంచిందతు, కహఫటిా విజమవహడన఼ కనక఩ువహడగహ
఩఺లఙాయతు తలుష఼తందధ. చిఴమి విశణ
ు కుండిన మహజు వికీబేందరఴయా/ మెండో వికీబేంద఼రడు.
ఇతడికే భంచన బటాాయకుడు అన నాభాంతయం ఉనిటల
ో తలుస్త ందధ. ఇతడు షకల బుఴన
n
యక్ష్వబయణై కహవీమ అన త౅యుద఼ తృ ందాడు. ఇతడు వభంచిన చికుకళో తాభర
.i
శహషనంలోన విజయోతసఴ షంఴతసయంఫుల్అన తొల తలుగు వహకుం ఉందధ.
ముఖాయంశాలు
¤ విశణ
ep
ు కుండిన మహజులు ధయావిజమ త౅యుద఼లన఼ తృ ందాయు.
(఩లో ఴులు ధయాభహ్నమహజు త౅యుద఼ తృ ందాయు)
¤ ఫాసతపలామన఼లు మహష్హారలన఼ ఆహ్నయభులు అతు, దాతు అధధ఩తితు వహు఩ాతణడు అతు
Pr
఩఺లఙేవహయు.
¤ శహలంకహమన఼ల కహలంలో గహీభాధధకహమితు భుతణడ అతు ఩఺లఙేవహయు.
t
¤ ఆంధారధధ఩తి గజ ఘటభులన఼ షంగీహంచిన తృహలకుడిగహ కందాయమహజు ఩ేమకందాడు.

¤ ఩లో ఴులు తభ మహజయుతుి ఩థభులు, ఫోగహలు, భాడఫభులుగహ విబజింఙాయు.
ar
¤ ఩లో ఴుల కహలం నాటి సహితుకోదో ుగులన఼ గుమిక అయణాుధధకాత అతు ఩఺లఙేవహయు.
¤ షమిసద఼ద మహష్హారల఩ై తుమమించిన సైతుక మహజు ఩రతితుధధతు గులాకుడు అనవహయు.
Sm
¤ మహజశహషనాలు ఫహయంగ఩మిఙే వహడితు శహషన షభమహంతకుడు అతు, శహషనాలన఼

అభలు఩మిఙే అధధకహమితు భహ్నఫలాధధకాత, దండనతర అతు ఩఺లఙేవహయు.
¤ ఴాతిత ఩న఼ిల ఩రసత హఴన ఉని శహషనం - విళఴటిా శహషనం
¤ వలూపయు ఴదద గణ఩తి ఩రతిశీ ఙేస఺న మహజు - ముదటి భాధఴఴయా (వలూపయు శహషనం)
¤ ఇటీఴల కయనిలు జిలాోలోతు వీమహ఩ుయంలో ఇక్ష్వాకుల కహలంనాటి దేవహలమం
ఫమలపడిందధ.
¤ బయత గహీసక సహామి/ మభుడు ఆలమం వలూపయులో ఉందధ.
¤ గౌతభ ఫుద఼ిడు ధానుకటక తృహరంతంలో కహలచకీ తంతారతుి ఫో ధధంఙాడు.

¤ ఴజరమాన స఺ది ాంతకయత స఺ది నాగహయుున఼డు ఆంధరదేవవహస఺ అతు మహమిమెడిి ఩లో శహషనం
఩ేమకకందధ.
¤ శహషనాలోో షంషకాతాతుి వహడటం తృహరయంభించిందధ ఇక్ష్వాకులు.
n
¤ తలుగు ఫాష్హ ఩మిణాభాతుి విఴమిషత ఼ని తృ టో ద఼మితతు మేనాటి ఙోఢమహజు ఩ుణుకుభాయుడు
వభంఙాడు.
.i
¤ బయషపయశ భుదరలతో ఫుది ఩రతిభలు ఫొ జు నక ండ (విశహఖ఩టిం జిలాో) ఴదద లభింఙాభ.
¤ ముగలారజ఩ుయంలో 5 గుసలునాిభ. 4ఴ గుసలో ద఼యగ , 5ఴ గుసలో శిఴ తాండఴం/
నటమహజ/ అయినామీవాయ భయమిత విగీహ్నలునాిభ.
ep
¤ ఉండఴలో గుసలు 3. భధు గుసలో నాలుగు అంతష఼ిలతో అనంతసహభ గుడి(ఫుద఼ిడి
శిలాపతుి వమతుష఼తని విశణ
ు భయమిత విగీసంగహ భలఙాయు.) ఉందధ.
Pr
¤ గుంటల఩లో గుహ్నలమం స఺ంసం ఩రతియన఩ంతో ఉంటలందధ. గుస భుఖం఩ై ఉతపతిత
఩఺డుగు అన లేఖనం ఉంటలందధ.
t
¤ న౅లో ూయు జిలాోలోతు ఫెైయఴక ండలో 8 గుసలునాిభ. వీటిలో మేనాటిఙ ోడులు, విశణ
ు కుండిన
ar
కహలం నాటి శైఴభతాతుకి షంఫంధధంచిన ఆధామహలునాిభ.

Sm
తూరపు ఙాళుక్యులయ (క్ర.ీ వ. 624 - 1076)
క్ర.ీ వ.624లో కుఫజ ళుశే

ు ఴయథన఼డె లేంగి రహజదానిగహ త౉యప఩ చాళైకయ రహజయయనిన
ళైహథన఺ేంచాడె. ఈ ఴేంవేం క్రీ.వ.1076 ఴయకు ఆేంధరథేళహనిన ఩రిపహలేంచేంథి. చాళైకుయలు
క్షత్రరములు. ళూయప భధయ ఆవ఺మాకు చేంథినలహయని ల౅యీరైస్ అధ చరితరక్హయపడె
n
నేరకొధానడె. ఈ ఴేంళహనిక్ి చేంథిన చలక్ి రభమణక అధ పహలకుడె ఇక్ష్వాకులకు
ళైహభేంతేడిగహ శియణయ పహరేంణానిన (కడ఩, కయౄనలు)
.i
పహలేంచనట్ల
ు ధాగహయపజన క్ ేండళహషనేం ణలు఩ుణ ేంథి. త౉యప఩ చాళైకుయలు ళ౉రితీ ఩ుతర అధ
భాతాషేంజఞ న఼ ఉ఩యోగిేంచాయప. చాళైకుయలు ఫరసమచ఼ళకేం న఼ేంచ ఩ుట్టాయని బిలాణుడి
ep
ళుకీభాేంక థేఴ చరితర గ్ీేంథేం నేరకొేంథి. త౉యప఩ చాళైకుయలోు గక఩఩లహడె గ్ుణగ్
ళుజమాథితేయడె క్హగహ చఴరి చకీఴరిి ఏడో ళుజమాథితేయడె.
Pr
రహజక్రయ చరితర
క్యబ్జ విశణ
ు ఴరథ నుడు (క్ర.ీ వ. 624 - 642): ఫటథాబృ చాళైకయ రహజు రేండో ఩ులక్ేళ౅ ళైో దయపడె
t
కుఫజ ళుశే
ు ఴయథన఼డె. రేండో ఩ులక్ేళ౅ కుధాల, న఺శఠ఩ుయేం ముథాధలోు త౉యప఩ పహరేంణాలన఼
ar
జయేంచ కుఫజ ళుశే

ు ఴయథన఼డిని పహలకుడిగహ నిమబృేంచాడె. రేండో ఩ులక్ేళ౅ భయణానేంతయేం
కుఫజ ళుశే
ు ఴయథన఼డె షాతేంతర పహలన
పహరయేంబుేంచాడె. ళుశభవ఺థ,ిధ భకయధాజుడె, భళ౉రహజు, క్హమథేఴ లాేంట్ి బియపద఼లు
Sm
ధరిేంచాడె. చీ఩ుయప఩లు , త్రభామ఩ుయేం ళహషధాలు లయేంచాడె. త్రభామ఩ుయేం

ళహషనేంలో ఩యభ భటగ్ఴతేడె అధ బియపద఼ ధరిేంచనట్ల
ు ఉేంథి. అట్ళూ ద఼యజముడె ఇతడి
ళైహభేంతేలోు ఩రదానమైనలహడె. కుఫజ ళుశే
ు ఴయథన఼డి రహజయయనిన చైధా మాత్రరకుడె
సృమానణాసేంగ్ షేందరిశేంచాడె. కుఫజ ళుశే
ు ఴయథన఼డె న఺ఠహ఩ుయేంలో కుేంతీభాధఴ ళైహాబృ
ఆలమానిన నిరిమేంచాడె
మొదటి జయస఺ింస ఴలల భుడు: (క్ర.ీ వ 642 – 673) యతడె షయాలోక్హవీమ, షయావ఺థిధ అన఼
బియపద఼ల౅ ధరిేంచాడె. త౉యప఩ చాళైకయ ఩లు ఴ ఘయషణలు ఇతని క్హలేంలోధ
పహరయేంబభమాయయ.
పొ లభూయప, నెదదభథాదల ళహషధాలు ఇతని ళుజమాలన఼ ఴరిుళైి హయ. పహరచీన ణలుగ్ు
ళహషధాలోు ఑కట్ైన ళు఩఩యు ళహషనేం లయేంచేంథి ఇతడే.
n
ఇతని తరహాత ఇేందర బట్టాయకుడె, రేండో ళుశే
ు ఴయధన఼డె, భేంగి ముఴరహజు, రేండో
.i
జళ౉వ఺oసృడె ఴయపషగహ పహలేంచాయప. ఇేందరబట్టాయకుడె క్ేఴలేం 7 రోజులు భాతరమే
పహలేంచాడె.
మూడో విశణ
ep
ు ఴరధ నుడు: (క్ర.ీ వ 718 – 752) ఇతన఼ త్రరబుఴధాoకువ, కళు఩ేండిత క్హభదేన఼
అధ బియపద఼ల౅ ధరిేంచాడె. ఩లు ఴ రహజు రేండో నేంథి ఴయమన఼ ఒడిేంచ, ఫో మక్ ట్టాలు
Pr
(ధెలు ౅యప) పహరేంణానిన ఆకీబృేంచాడె. ఇతని వేధాని ఉదమ చేంద఼రడె.
మొదటి విజయాదితణుడు: (క్ర.ీ వ 753 – 770) ఇతన఼ భళ౉ రహజయదిరహజయ, బట్టాయక అన఼
t
బియపద఼లన఼ ధరిేంచాడె. ఇతని క్హలేంలోధ త౉యప఩ చాళైకయ రహశా క

ర ౅ట్ ఘయషణలు
ar
బ౅దలమాయయ. రహశా క
ర ౅ట్ ముఴరహజు గోళుేంద఼ని చేత్రలో ఇతన఼ ఒడిపో మాడె.
నాలయగో విశణ
ు ఴరధ నుడు: (క్ర.ీ వ 771 – 806) ఇతన఼ రహశా క
ర ుట్ రహజైన ధ఼రఴుని చేత్రలో
Sm
ఒడిపో ఴడమే క్హక, తన కుభారి ఐన ళెల భళ౉థేళునిచి ళులహసేం జరిన఺ేంచాడె. ఇతన఼
రహశా క
ర ౅ట్లలకు ళైహభేంతేనిగహ ఴయఴసరిేంచాడె. ఇతని గ్ురిేంచ ఩ేం఩ యచేంచన ళుకీభాయపజన
ళుజమేం గ్ీేంథేంలో ఴుేంథి.
రిండో విజయాదితణుడు : ఩రతీళ౉య ఴేంవరహజు ధాగ్బట్లా ళుజమాథితేయడి చేత్రలో ఒడినట్ల

ు
ణలుళైోి ేంథి. రేండో ళుజమాథితేయడె 108 ముథాధలు చేవ,఺ 108 ళ౅లహలమాలు
నిరిమేంచాడె. నరేేందర భాగ్రహజు, భళ౉ళూయపడె, చాళైకయరహభ, ళుకీభదాఴళి అధ బియపద఼లు

పొ ేంథాడె. ళుజమాథితేయడి ఴలలు ఫెజలహడ ళుజమలహడ అయేందని చరితరక్హయపల అబుపహరమేం.
అయిదో విశణ
ు ఴరథ నుడు (క్ర.ీ వ. 847 - 848): రేండో ళుజమాథితేయడి తరహాత అతడి
కుభాయపడె కల ళుశే
ు ఴయథన఼డె/అయథో ళుశే
ు ఴయథన఼డె ఑కొ షేంఴతసయమే ఩రిపహలేంచాడె.
అయథో ళుశే
ు ఴయథన఼డె, ళెల భసథేళు దేం఩తేలకు ళుజమాథితయ, నా఩క్హమ, ముదధ భలు
అధ భుగ్ుుయప కుభాయపలు జనిమేంచాయప.
n
గుణగ విజయాదితణుడు/మూడో విజయాదితణుడు (క్రీ.వ. 848 - 891): త౉యప఩ చాళైకయ
.i
రహజులోు అతయేంత ఩రవ఺థధ ి చేంథిన గక఩఩ పహలకుడె గ్ుణగ్ ళుజమాథితేయడె. అతడె లయేంచన
ణొబృమథి ళహషధాలు లబుేంచాయ.
లహట్ిలో భచలీ఩ట్నేం ళహషనేం, గ్ుేంట్ృయప ళహషనేం, ళైహతల౅యప ళహషనేం, వ఻షల ళహషనేం (ఇఴ
ep
న్నన ణాభర ళహషధాలు), అదద ేంక్ి ళ౅లా ళహషనేం భుఖ్యమైనళు. చాళైకయ
బూభుడి అత్రి ల ళహషనేం, అభమరహజు ఈడేయప, కలుచ఼ేంఫయపీ ళహషధాలు క౅డా గ్ుణగ్
Pr
ళుజమాథితేయడి ళుజమాలన఼ ళుఴరిషి ఼ధానయ. ఇతడి వేధాని పహేండెయేంగ్డె
లయేంచన అదద ేంక్ి ళహషనేంలో (ణొల ఩దయ ళహషనేం) తయపలోజ ఴాతి ేం ఉేంథి.
పహేండెయేంగ్డె ఫో మక్ ట్టాలన఼ ఒడిేంచ లహరి రహజదాని క్ియణ఩ుయేం (ధెలు ౅యప)న఼
t
తగ్ులఫెట్ా టడె. గ్ుణగ్ ళుజమాథితేయడి నలుగ్ుయప ఫటరసమణ వేధాన఼లు కడిమరహజు,

ar
పహేండెయేంగ్డె, ళునమడి వయమ, రహజయయథితేయడె. గ్ుణగ్ ళుజమాథితేయడె బ౅దట్ రహశా క

ర ౅ట్
అమోఘఴయపషడిక్ి ళైహభేంతేడిగహ ఉేండి పహలన చేళహడె. తరహాత ళుేంగ్ఴలు ముదధ ేంలో
Sm
అమోఘఴయపషడిని ఒడిేంచాడె.
అతడి ళైహభేంతేల ైన ఩ళ౅ిభ గ్ేంగ్రహజు యణళుకీభుడిని, లభులలహడ చాళైకయరహజుఫథద గ్ుడె

(ళైో లగ్దేండ)న఼ ఒడిేంచాడె. తరహాత రహశా క
ర ౅ట్ రేండో కాశే
ు డిని ఒడిేంచ పహళీధాజయనిన,
గ్ేంగహమభుధా ణ యణానిన తన ధాజేంనెై భుథిరేంచాడె. ఈ ళుశమానినళైహతల౅యప ళహషనేం
ళుఴరిషి ఼ేంథి. క్హఫట్ిా లేంగి చాళైకుయలన఼ చేండచాళైకుయలు అేంట్టయప. గ్ుణగ్
ళుజమాథితేయడె త్రర఩ుయభయి యభశేవాయ, దక్ష్ిణా఩త్ర, ఩యచకీరహభ, బుఴన కేందయ఩, ళూయభకయ

ధాజ, యణయేంగ్ ళౄదరక, భన఼జ఩రక్హయ బియపద఼లు పొ ేంథాడె. ఇతడి రహజయయనిన అయబ్
మాత్రరకుడె ష఼లలభాన షేందరిశేంచాడె.
ఙాళుక్ు భీముడు/ ఆరో విశణ
ు ఴరధ నుడు (క్రీ.వ. 892 - 922): గ్ుణగ్ ళుజమాథితేయడి
భయణానేంతయేం లేంగి చాళైకయ రహజయేంలో అేంతఃకలళ౉లు చలరేగహయ. చాళైకయ బూభుడి
థామాద఼లు, న఺నతేండిర ముదధ భలు
ు డె ఇతడిని అడెుకుధానయప. క్హని చాళైకయ బూభుడె
n
వతేరఴులన఼, రహశా క
ర ౅ట్ వెైధాయలన఼ పహయథో ల ళుజమేం ళైహదిేంచనట్ల
ు అతడి ఩ేంథిపహక ళహషనేం
.i
ణలమజేషి ఼ేంథి. యణభయథ ఴేంవష఼ిల భేంచక్ ేండ ధాడెన఼ రహశా క
ర ౅ట్ వెైనయేం లభులలహడ
ఫథద గ్ ధామకతాేంలో ఆకీబృేంచేంథి. ''బ౅షలని జలామవమేంలో ఫేందిేంచనట్ల
ు గహ
బూభుడిని ఫథద గ్ ఫేందిేంచాడె" అని ఩ేం఩ యచేంచన ళుకీభాయపజన ళుజమేం గ్ీేంథేం
ep
ణలమజేషి ఼ేంథి. క్హన్న యణభయథ ఴేంవష఼ిడైన కుష఼భాముధ఼డె రహశా క
ర ౅ట్ (యట్ా డి)
వెైధాయలన఼ ఒడిేంచ, చాళైకయ బూభుడిని ళుడిన఺ేంచాడె. క్ యళు ళహషనేం ఈ ళుశమానిన
Pr
ణలు఩ుణ ేంథి. చాళైకయ బూభుడె క్రీ.వ.892లో ఆరో ళుశే
ు ఴయథన఼డె అధ ధాభాేంతయేంణ
఩ట్టాబుఴేకేం జయప఩ుకుధానడె. చాళైకయ బూభుడె 360 ముథాధలు చేళహడని
భలు ఩థేఴుడి న఺ఠహ఩ుయేం ళహషనేం చఫుతేేంథి. లేంగి రహజయేంనెై దేండత్రి ఴచిన రహశా క
ర ౅ట్ రేండో
t
కాశే
ు డి వెైధాయనిన చాళైకయ బూభుడి కుభాయపడైన ఇయపభరిి
ar
గ్ేండడె నియఴదయ఩ుయేం, నెయపఴేంగ్ూయప ముథాధలోు ఒడిేంచాడె. ఈ థాడిలో రహశా క

ర ౅ట్ వేధాని
గ్ుేండమ భయణేంచాడె.
Sm
చాళైకయ బూభుని ఆళైహథనేంలో చలు ఴా అధ గహన ళుథాయ఩రళూణురహలు ఴుేండేథి. క్హలహయలేంక్హయ
షఽతరేం అధ గ్ీేంతానిన యచేంచన బట్ా లహభన఼డె ఇతని ఆళైహథనేంలో ఉేండేలహడె. ఇతడి
బియపద఼ కళు ఴాశబ. థారక్ష్వరహభేం , చేఫోర లు, చాళైకయ బూభఴయేం, బూమేవారహలమాలన఼
నిరిమేంచేంథి ఇతడే. ఇతని క్హలేంలోధ సలీు వకేం అధ క్ోలాట్ నాతయేం ఩రవ఺థిధ చేంథిేంథి.
మొదటి అమమరహజు: (921-928) ఇతనిక్ి రహజభశేేందర అధ బియపద఼ ఴుేండేథి. తన బియపద఼
నేయప బౄద఼గహధ రహజభశేేందరఴరహనిన ఇతన఼ నిరిమేంచనట్ల

ు , ళుననక్ోట్ నెదదన క్హలహయలేంక్హయ
చఽడాభణ గ్ీేంథేం థాారహ ణలుష఼ిేంథి.
బ౅దట్ి అభమరహజు తరహాత అతడి కుభాయపడె కేంట్ిక ళుజమాథితేయడె పహలనన఼ ఴచాిడె.

క్హన్న రేండో ళుకీభాథితేయడె అతడిని 15 రోజులోుధ ణొలగిేంచ తధ పహలకుడమాయడె.
n
అభమరహజు భరకక కుభాయపడైన రేండో చాళైకయ బూభుడె రేండో ళుకీభాథితేయడిని షేంసరిేంచ
.i
ఎనిబృథి ధెలలు లేంగిని పహలేంచనట్ల
ు ణలుళైోి ేంథి. ఈ ఎనిబృథి ధెలల క్హలేంలో రహజయేం ఎేంణ
అలు కలోులమైనట్ల
ు రేండో అభమరహజు లయేంచనభలమేం఩ూడి ళహషనేం ళుఴరిషి ఼ేంథి. రేండో
ళుకీభాథితేయడి తరహాత బ౅దట్ి ముదధ భలుు రహజమాయడె. తరహాత రేండో చాళైకయ బూభుడె
త్రరిగి రహజమాయడె.
ep
Pr
బ౅దట్ి ముదధ భలు
ు డె క్రీ.వ.930_934 భధయ పహలేంచాడె.
తరహాత రేండో చాళైకయ బూభుడె_క్ర.ీ వ.935లో రహజమాయడె. ధాలుగో ళుజమాథితేయడె, లలాేం

t
ఫల కుభాయపడే రేండో చాళైకయ బూభుడె.ఇతడె క్ోలలెన఼న ళహషనేం లయేంచాడె. రేండో చాళై

ar
కయ బూభుడి భటయయలు అేంక్ిథేళు, లోక్హేంబిక. అేంక్ిథేళుకుభాయపడె థాధాయుఴుడె క్హగహ లోక్హేంబిక

కుభాయపడె రేండో అభమరహజు.
రిండో యుదధ మలయలడు: క్రీ.వ.940లో రేండో చాళైకయ బూభుడె భయణేంచడేంణ రేండో ముదధ భ
Sm
లుుడెరహశా క
ర ౅ట్రహజు ధాలుగో గోళుేంద఼డి షళ౉మేంణ రహజమాయడె. ఇతడె చేఫోర లు రహజదానిగహ
పహలేంచనట్ల
ు ఫెజలహడ ళహషనేం ణలమజేషి ఼ేంథి. క్హన్న, ధలట్ృరి లెేంకట్ యభణమయ అబుపహర
మేం ఩రక్హయేం రేండో ముదధ భలు
ు రహజదాని ఫెజలహడ. ఇతడె లయేంచన ఫెజలహడ ళహషనేంలో ణ
లుగ్ు చేంధష఼సకు చేంథినభదాయకొయలు ఉధానయ. ఇతడి క్హలేంలోధ నధెనచోడెడె ణలుగ్ులో
కుభాయ షేంబఴేం గ్ీేంతానినయచేంచాడె. బ౅దట్ి ముదధ భలుు ళుజమలహడలో క్హరిిక్ేమ ఆల
మేం నిరిమేంచగహ, రేండో ముదధ భలు

ు ధాగ్భలీు వారి ఆలమానిన నిరిమేంచాడె.
రిండో అమమరహజు (ఆరో విజయాదితణుడు) (క్ర.ీ వ. 945 - 970): రేండో చాళైకయ బూభుడె,
లోక్హేంబికల ఩ుతేరడె రేండో అభమరహజు. ఇతడె క్రీ.వ.945లో రేండో ముదధ భలుుడిని ఴదిేంచ
పహలనకు ఴచాిడె. క్హన్న తన ళైో దయపడె థాధాయుఴుడె, ముదధ భలుుడి కుభాయపల ైన
ఫటడ఩ుడె, ణాళరహజులు త్రయపగ్ుఫటట్ల
ు చేళహయప. ఇతడి పహలన
గ్ురిేంచ ణాడిక్ ేండ, భలమేం఩ూడి, కలుచ఼ేంఫయపీ ళహషధాలణ పహట్ల
n
ఫటడ఩ుడి ఆయపేంఫటకళహషనేం, థాధాయుఴుడి భాగ్లుు ళహషనేం ణలమజేషి ఼ధానయ. రేండో
.i
అభమరహజు పహలనలో రహశా క
ర ౅ట్ రహజు భూడో కాశే
ు డి దేండమాతర జరిగిేంథి. ఈ దేండమాతర
గ్ురిేంచ థాధాయుఴుడి భాగ్లుు ళహషనేం ణలు఩ుతేేంథి. రేండో అభమరహజు జైనభణానిన
అఴలేంబిేంచాడె. ఇతడి భటయయ చామేక్హేంఫ షయాలోక్హవీమ జైన ఆలమానిన నిరిమేంచ
ep
కలచ఼ేంఫయపీ గహీభానిన థానేం చేవ఺ేంథి. ఇతడె ఩రక్హవేం జిలాులో కఠక్హబయణ జిధాలమానిన
నిరిమేంచాడె. చామేక్హేంఫ జైనభత గ్ుయపఴు నేయప అయహనేంథి. రేండో అభమరహజు ఆళైహథనేంలో కళు
Pr
చకీఴరిి బియపథాేంక్ితేడైన పో తనబట్లా, భాధఴబట్లా, బట్లాథేఴుడె అధ కఴులు ఉేండేలహయప.
రేండో
అభమరహజు కళుగహమక కల఩తయపఴు, ఩యభ ఫటరసమణయ, ఩యభ భశేవాయ, ఩యభ బట్టాయక బియప
t
ద఼లు పొ ేంథాడె.
ar
దానారు ఴుడు (క్ర.ీ వ. 970 - 973): భాగ్లుు ళహషనేం ఩రక్హయేం క్రీ.వ.970లో థాధాయుఴుడె
రేండో అభమరహజున఼ ఴదిేంచ రహజయయనిక్ి ఴచాిడె. చోళైల షళ౉మేంణ కలాయణచాళైకుయల
Sm
థాడెలన఼ ఎద఼రోొలహలని ఩రమత్రనేంచాడె క్హని లహరి షళ౉మేం లబుేంచలలద఼. క్రీవ.973లో

జట్టఛోడబూభుడె థాధాయుఴుడిని ఒడిేంచ చేంపహడె. వక్ిిఴయమ, ళుభలాథితేయలు థానయుఴుడి
కుభాయపలు.
జటాచోడ భీముడు (క్ర.ీ వ. 973 - 1000): కయౄనలు భేండలేంలోని నెదదకలుున఼ పహలేంచన
ణలుగ్ుఛోడ ఴేంవష఼థడె జట్టఛోడ బూభుడె. క్ైలాషధాథ థేలహలమ ళహషన ఖ్ేండేం ఇతడి
ళుజమాలన఼ ణలు఩ుతేేంథి.
రహజరహజ నరిందురడు (క్ర.ీ వ. 1019 - 1060): రహజరహజ నరేేంద఼రడె క్రీ.వ.1019లో వ఺ేంళ౉షనేం

అదిఴా ఺ేంచన఩఩ట్ిక్ర క్రీ.వ.1021లోధ ఩ట్టాబుఴేకేం జరిగిేంథి. షఴత్ర ళైో దయపడె ళుజమాథితేయడిణ
లహయషతా తగహథా జరిగిేంథి. ళుజమాథితేయడిక్ి ధాట్ి కలాయణ చాళైకయరహజు జమవ఺ేంసృడె
షళ౉మానిన అేంథిేంచ చాఴణు యష఼ వేధాని ధామకతాేంలో వెైధాయలన఼ ఩ేంపహడె. క్హని చోళైల
షళ౉మేంణ రహజరహజ నరేేంద఼రడెకలథిేండి ముదధ ేంలో లహరిని ఒడిేంచాడె. ఈ ముదధ ేంలో
చనిపో యన చోళవేధాన఼ల షమాతయయథేం రహజరహజనరేేంద఼రడె భూడె ళ౅లహలమాలు నిరిమేంచాడె.
n
భళీు కలాయణ చాళైకయ జమవ఺ేంసృడి కుభాయపడె ళైో మేవాయపడిణ ముదధ ేం చేమాలస
.i
ఴచిేంథి. చోళ రహజయదిరహజు ధయణక్ోట్, క్ లు పహక ముథాధలోు లహరిని ఒడిేంచ క్ లు పహకన఼ ధాేంషేం
చేళహడె. ఏతగిరిలో ళుజమషి ేంబేం ధాట్టడె. క్హని రహజయదిరహజు ళైో మేవాయపడిణ
జరిగినక్ ఩఩ేం ముదధ ేంలో పహరణాలు క్ోలో఩మాడె. థాేంణ రహజరహజనరేేంద఼రడె ళైో మేవాయపడిక్ి
ep
ళైహభేంతేడిగహ పహలన చేమాలస ఴచిేంథి. ళైో మేవాయపడె ధారహమణబట్లాన఼
రహజరహజనరేేంద఼రని ఆళైహథధానిక్ి ఩ేంపహడె. ధారహమణబట్లా కుభారి
Pr
కు఩఩భ థారక్ష్వరహభ ళహషనేం లయేంచేంథి. రహజరహజనరేేంద఼రడె రహజేేందర చోళైని కుభారి
అభామేంగ్థేళుని ళులహసేం
చేష఼కుధానడె. ఩ళ౅ిభ/కలాయణ చాళైకుయలు షభషి బుఴధావీమ,షణాయవీమ కులళేఖ్య లాేం
t
ట్ి బియపద఼లు పొ ేంథాయప. నననమ క౅డా తన ఆేంధర భళ౉భటయత గ్ీేంథేంలో ఈ బియపద఼లు

ar
఩రళైి హళుేంచాడె. క్హఫట్టా రహజరహజనరేేంద఼రడె కలాయణ చాళైకుయల ళైహభేంతేడిగహ ఉననట్ల

ు
భటళుష఼ిధానయప. రహజరహజ నరేేంద఼రడె, అభామేంగ్ థేళుల కుభాయపడె రహజేేంద఼రడె (కులోతే
ి ేంగ్
Sm
చోళైడె). ఇతడె 1075లో చోళచాళైకయ పహలన పహరయేంబుేంచాడె. థాేంణ లేంగి చోళరహజయేంలో

఑క రహశా ేంర గహ చేరిపో యేంథి.
రహజరహజ నరేేంద఼రడె తన ఆళైహథనేంలో నననమ, ధారహమణబట్లా, పహఴుల౅రి భలు న
కఴులన఼ పో ఴ఺ేంచాడె. ధారహమణబట్లా షళ౉మేంణ నననమ భళ౉భటయణానిన ణలుగ్ులో
రహవ఺ ఆథికళుగహ నేరకేంథాడె. పహఴుల౅రి భలు న గ్ణతళైహయ షేంగ్ీసేం అధ గ్ీేంతానిన యచేంచాడె.
ణొల ణలుగ్ు లహయకయణ గ్ీేంథేం ఆేంధరవఫద చేంణాభణ లలథా ఆేంధర భటళేహన఼ళహషనేం న఼ నననమ
రహళహడె. రహజరహజనరేేంద఼రడె ధారహమణబట్లాకు నేందేం఩ూడి అగ్ీళ౉రహనిన, పహఴుల౅రి

భలు నకు నఴఖ్ేండలహడ అగ్ీళ౉రహనిన థానేం చేళహడె. నననమ నేందేం఩ూడి ళహషధానిన
లయేంచాడె. రహజరహజ నరేేంద఼రడె తన రహజదానిని లేంగి న఼ేంచ రహజభశేేందరఴరహనిక్ి
భాయపికుధానడె. ఇతడిక్ి క్హఴయగీత్రన఺రముడె అధ బియపద఼ేంథి.
ఏడో విజయాదితణుడు: చఴరి లేంగి చాళైకయరహజు ఏడో ళుజమాథితేయడె. కలాయణ చాళైకయరహజు
ళుకీభాథితేయడిణ పో రహట్ేంలో తన కుభాయపడె రేండో వక్ిిఴయమన఼ క్ోలో఩మాడె. ఒడిపో యన
n
ళుజమాథితేయడె లహరిక్ి ళైహభేంతేడిగహ పహలన చేళహడె. క్రీ.వ.1075లో ఇతడి భయణేంణ లేంగి
.i
చాళైకయ రహజయేం అేంతరిేంచ చోళరహజయేంలో ళులీనమైేంథి.
తూరపు ఙాళుక్ు క్హలింనాటి సహమింత రహజయులయ
చాళైకయ ముగ్ేంలో ఫటణులు, ధొలేంఫులు, లెైద఼ేంఫులు, లభులలహడ చాళైకుయలు,
ep
భుథిగకేండ చాళైకుయలు. ళూయేంణా ళైహభేంతరహజులుగహ ఩రదాన పహతర పో ఴ఺ేంచాయప.
బ్ాణులయ: కదేంఫ ఴేంళహనిక్ి చేంథిన కుకుతసఴయమ లయేంచన ణొల్ుేండ ళహషనేంలో ఫటణుల
Pr
఩రళైి హఴన ణొలళైహరిగహ ఉేంథి. ఴేంవ భూల఩ుయపశేడె ళుజమ నేంథిఴయమ. ళూరి రహజదాని ధట్ి
అనేంత఩ుయేం జిలాులోని ఩రిళు఩ురి (఩రిగి). ధొలేంఫ ఴేంవ రహజు భశేేంద఼రడె ళుకీభాథితయ
ఫటణుడిని ఴదిేంచ భళ౉ఫలకులళుధాేంషక బియపద఼ పొ ేంథాడె.
t
ముదిగ ిండ ఙాళుక్యులయ

ar
క్ యళు వ఻భలోని భుథిగకేండ (ఖ్భమేం) ళూరి రహజదాని. ఴేంవళైహథ఩కుడె యణభయథ, అతడి

ళైో దయపడె క్ క్ిొల. యణభయథ కుభాయపడైన కుష఼భాముధ఼డె చాళైకయ బూభుడి లేంగి
Sm
వ఺ేంళ౉షన ఆకీభణలో ణ డ఩డాుడె. గకణగ్మయ, నియఴదయ అధలహయప అతడి

కుభాయపలు. క్ యళు ళహషనేం ఩రక్హయేం గకణగ్న఼ ణొలగిేంచ ళైో దయపడె నియఴదయ రహజయయనిక్ి
ఴచాిడె. చఴరి రహజు కుష఼భాథితేయడె. క్హకతీములు ళూరి రహజయయనిన తభ ళైహభారజయేంలో
ళులీనేం చేళహయప.
వేములవహడ ఙాళుక్యులయ
ళుకీభాథితయ ముదధ భలు
ు డె ఈ ఴేంవ ళైహథ఩కుడె. ధట్ి కరీేంనగ్ర్ జిలాులోని లభులలహడ
ళూరి రహజదాని. బ౅దట్ి అరిక్ేషరి క్ లు ఩య ళహషనేం, రేండో అరిక్ేషరి లభులలహడ ళహషనేం,

భూడో అరిక్ేషరి ఩యభనిళహషధాలు, ఩ేం఩ కళు యచేంచన ళుకీభాయపజన ళుజమేం ళూరి చరితరకు
఩రదాన ఆదారహలు. ళుకీభాథితయ ముదధ భలుు ళైో దయపడె ఩ులక్ేళ౅ అయఫుులన఼ ఒడిేంచాడె.
థాేంణ రేండో చాళైకయ ళుకీభాథితేయడెఅఴన్నజధావీమ అధ బియపద఼న఼ ఩ులక్ేళ౅క్ి ఇచాిడె.
ముదధ భలుు కుభాయపడె బ౅దట్ి అరిక్ేషరి రహశా క
ర ౅ట్ ధ఼రఴుడి తయ఩ున లేంగి రహజయేంనెై
దేండత్రి ఒడిేంచాడె. అరిక్ేషరి భన఼భడైన ఫథద న నలభెై రేండె ముథాధలు
n
చేవ఺ ళైో లగ్ దేండడె అధ బియపద఼ పొ ేంథాడె. గ్ుణగ్ ళుజమాథితేయడి చేత్రలో ఒడిపో యన
.i
ఫథద న తరహాత చాళైకయ బూభుడిని ఫేందిేంచాడె. క్హన్న, భుథిగకేండ చాళైకయ రహజైన
కుష఼భాముధ఼డె భేంచక్ ేండ ధాడెన఼, చాళైకయ బూభుడిని ళుభుక్ిి చేళహడె. ఫథద న
భన఼భడె రేండో నయవ఺ేంసృడె రహశా క
ర ౅ట్ భూడో ఇేంద఼రడి జైతరమాతరలో పహల్ుధానడె.
ఇతడె లభులలహడ చాళైకుయలోు ఎేంణ గక఩఩లహడె. రహశా క

ep
రేండో నయవ఺ేంసృడె, జయకఴా దేం఩తేల కుభాయపడె రేండో అరిక్ేషరి.
ర ౅ట్ ధాలుగో గోళుేంద఼డిని ఒడిేంచ
Pr
ఫథద నన఼ రహజుగహ చేళహడె. కననడ ఆథికళు ఩ేం఩ రేండో అరిక్ేషరి ఆళైహథనేంలో ఉేండేలహడె.
తరహాత పహలనకు ఴచిన భూడో అరిక్ేషరి రహశా క
ర ౅ట్ భూడో కాశే
ు డి ళైహభేంతేడిగహ
పహలేంచాడె. లభులలహడలో ఫథద న నిరిమేంచన ష఼బథాభ జిధాలమానిన నిరిమేంచాడె. థీనిక్ి
t
ఆచాయపయడైన ళైో భథేఴషఽరిక్ి భాధాయనిన థానేం చేషి ఽ఩యున్న ళహషనేం లయేంచాడె.

ar
యుగ విశేషహలయ
పహలనాింశహలయ: లేంగి చాళైకుయలు తభ రహజయయనిన ళుశమాలు, ధాడెలు, క్ ట్టాలు, గహీభాలుగహ
Sm
ళుబజిేంచాయప.రహజు షరహాదిక్హరి, షపహిేంగ్ వ఺థధ ాేంణానిన అన఼షరిేంచాయప. రహజు, రహజయేం, భేంత్రర,

ద఼యు ేం, క్ోవేం, వెైనయేం,బృతేరడె అధళు షపహిేంగహలు. ళూరిక్హలేం ధాట్ి భేంత్రరభేండల గ్ురిేంచ బ౅ద
ట్ి అభమరహజు భాగ్లుు ళహషనేంణలమజేషి ఼ేంథి. ధాట్ి భేంత్రర భేండలని అళేహాదవ తీయపథలు అధ
లహయప. ముఴరహజు లలథా ఉ఩రహజు, వేధా఩త్ర,క్ోళహదిక్హయపలు షలళ౉లు ఇచేిలహయప. రేండో అరిక్ేష
రి లభులలహడ ళహషనేంలో భళ౉షేంది ళుగహీశి,తేంతరపహల, షణారదిపహల అధ ఉథో యగ్ుల నేయు పధాన
య. ధాట్ి ఉథో యగి ఫాేంథానిన నియోగహది఩తేలు అధలహయప.రహజయేంలో 30 ళుశమాలుననట్ల
ు ఆ
దారహలు లబుష఼ిధానయ. ఆళైహథన ధాయమాదిక్హయపలన఼ పహరఢిాలహకుొలుఅని, ధాయమభూయపిలు చ

థిల తీయప఩లన఼ జమ఩ణారలు అని ఴయఴసరిేంచేలహయప. రేండో చాళైకయ బూభుడిభచలీ఩ట్నేం ళహ
షనేం అగ్ీళ౉రహలోు ఫటరసమణ ఩రిశతలుననట్ల
ు నేరకొేంట్లేంథి. గహీభషబన఼ లహరిమేం అని,గహీభ
షబ క్హయయనిరహాసక భేండలని ఩ేంచ లహరిమేం అని నేరకొధలహయప. గహీభ నెదదలన఼ (గహీభణ),గహీ
మేమకులు, కుట్లేంబీకులు, క్హ఩ులు అని న఺లచేలహయప. ళహషధాలోు నేరకొనన నియోగహదికాత,ని
యోగ్ఴలు బ అధ ఉథో యగ్ులు ఫసృళహ ఩యయలక్షకుల ై ఉేంట్టయని చరితరక్హయపల అబుపహరమేం. క్హకతీ
n
మళహషధాలోుని ఫటసతి య నియోగహది఩తేలు (72 భేంథి) ళూరి లహయష఼లని చ఩఩ఴచ఼ి. క్ యళు
.i
ళహషనేంలో ళ౅క్షల఩రషక్ిి ఉేంథి.
ఆరిథక్ పరిస఺థతణలయ
త౉యప఩ చాళైకుయల క్హలేంలో ఴయఴళైహమ, లహణజయ, ఩రివభ
ీ ల యేంగహలు ఫటగహ అబుఴాథిధ
ep
చేంథాయ. ఫటరసమణులు ఆలమాలు, బూభులు అగ్ీళ౉రహలు పొ ేంథి బూళైహాభులుగహ
యౄపొ ేంథాయప. తరహాత క్హలేంలో ఫరసమథేమాల ఩రషక్ిి తగిు వెైనికులు, ఉథో యగ్ులకు గహీభాలు
Pr
థానేం చేమడేం నెరిగిేంథి. రహజయయనిక్ి ఩రదాన ఆథామేం బూబృ ళ౅ష఼ి. థీేంణ పహట్ల అధక యక్హల
఩న఼నలు ఉననట్ల
ు ళహషధాలు ళుఴరిషి ఼ధానయ. లెైద఼ేంఫరహజు బుఴన త్రరధతేరడె వ఺ేంళ౉షనేం
ఎక్ిొన షేందయభేంలో రేధాడె రైతేలనెై డేగ్యచ ఩న఼న, ఩డలహలు ఩న఼న, ఩డియేరి ఩న఼న,
t
షేంది ళుగ్ీసేం ఩న఼న

ar
బృనళ౉యేంచాడె. కలు నకొేం, ళుడనల, ళుశమష఼ేంకేం,బీయథామభుమ చట్ా లహట్ేం లాేంట్ి

఩న఼నలన఼ ధాట్ి ళహషధాలు నేరకొేంట్లధానయ (రహమలవ఻భ పహరేంత ళహషధాలోు
Sm
కనిన఺షి ఼ధానయ). ఩న఼నలు ధన యౄ఩ేంలో, ఴష఼ి యౄ఩ేంలో చలు ేంచేలహయప. ధాడె ఴయి క
షేంఘాలన఼ నకయభులు అని, ఴయి క షేంఘాల నిమభ నిఫేంధనలన఼ షభమక్హయయేం అని
నేరకొధలహయప. ఴయి క షేంఘాలనెై ఩న఼నలు ఴషఽలు చేవే
అదిక్హయపలన఼ ష఼ేంకనెరగ్ుడ అధలహయప. భాడలు, దరభమభులు,గ్థాయణాలు అధళు ధాట్ి భుఖ్య
ధాణేలు. బ౅దట్ి వక్ిిఴయమ ఫేంగహయప ధాణేలు షమాేం (ఫరహమ)లో లబుేంచాయ.
గహీభాలోు యట్ా గ్ుళై
ు అధ ఉథో యగ్ులు ఩న఼నలు ఴషఽలు చేవేలహయప. బూ పలళైహమేంలో రహజుకు
చలు ేంచాలసన ఩న఼న (బూబృళ౅ష఼ి)న఼ క్ోయప అధలహయప. గహీభయక్షణకు తలాయపలు అధ

ఉథో యగ్ులన఼ నిమబృేంచేలహయప. ళుథేళహలణ ఴయి కేం చేవేలహరిని ధాధాథేళ౅ నెకుొేండెర అధలహయప.
భాేండలకుడె అధ అదిక్హరి పహరేంతీమేంగహ ఴయి క నియాసణకు అన఼భత్ర ఇచేిలహడె.
భారొట్ల
ు క౅డళు కు, షయకుల యలహణా చేవేలహరిని 'నెరికలు'గహ న఺లచేలహయప. చనగ్ేంజయేం,
కళిేంగ్఩ట్నేం, క్ోయేంగి, భచలీ఩ట్నేం, మోట్ల఩లు , కాశు ఩ట్నేం ధాట్ి ఩రదాన ఒడరేఴులు.
ళూరి క్హలేంలో ఩న఼నలు:
n
కలాునకొనేం – కలుు నెై ళుదిేంచే ఩న఼న
.i
కఱీయనకొనేం – ళులహసేంనెై ఩న఼న
థొ గ్రహజు బాత్ర – ముఴరహజు బాత్ర క్ోషేం ఩న఼న

ep
భత ఩రివథ ఺తేలు : భౌదధ భతేం క్ష్ీణేంచ జైన భణానిక్ి రహజయదయణ లబుేంచేంథి.
Pr
ఫౌథాధరహభాల షబౄ఩ేంలో శిేందఽ థేలహలమ నిరహమణాలు చేవేలహయప. ఫుద఼ధడిని ళుశే
ు ఴు
అఴణాయేంగహ గ్ురిిేంచాయప. ఫౌదధ ఆరహభాలు ఩ేంచారహభాలుగహ భారిపో మాయ. బ౅దట్ి
t
చాళైకయ బూభుడె ఩ేంచారహభాలన఼ అబుఴాథిధ చేళహడె. త౉యప఩

ar
చాళైకుయలు ఩యభ భటగ్ఴత, ఩యభ భశేవాయ బియపద఼లు ధరిేంచ ళైహమయి షేం఩రథామానిన

పహట్ిేంచాయప. ఩ూజయ ళుదానేంలో ళ౅ఴుడె, ళుశే
ు ఴు, థేళు, గ్ణ఩త్ర, ఆథితేయడె అధ
అయద఼ థైలహలన఼ ఆరహదిేంచే ఩ేంచామతన
Sm
఩దధ త్రని
఩రలవనెట్ా టయప. ళెీళైలేం, థారక్ష్వరహభేం, క్హఱేవాయేం ళై
ఴక్ష్ేణారల ఴలు ఆేంధరథేళహనిన త్రరలేంగ్ థేవేంగహ
న఺లచాయప. ళైఴ
భతేంలోపహళృ఩త, క్హలాభుఖ్, క్హపహలక అధ ళహఖ్లు ఏయ఩డాుయ. భలాురడిు అధ
ధనఴేంతేడె జిన, ఫౌదధ , ళ౅ఴ, ళుశే

ు ఆలమాలన఼ నిరిమేంచాడె (ఫెకొలుు ళహషనేం).
వేంకరహచాయపయలు, కుభారిలబట్లా లాేంట్ిలహయప శిేందఽభత వ఺థధ ాేంణాలన఼ ఫో దిేంచాయప.
చోళైలు ఆేంధర థేవేంలోని జైన క్ష్ేణారలన఼ ధాేంషేం చేళహయప. ళైఴేంలో
పహరచీనమైన పహళృ఩ణానిన లకులీళృడె ళైహథన఺ేంచగహ, క్హలాభుఖ్
ళహఖ్న఼ క్హలానన఼డె ళైహథన఺ేంచాడె. క్హలాభుఖ఼్లు అభరహఴత్ర, ఫెజలహడ లాేంట్ి చోట్ు వ఺ేంస
఩రిశతే
ి లు ళైహథన఺ేంచ జైన, ఫౌదధ ఆలమాలన఼ ధాేంషేం చేళహయప. ళ౅ఴుడిని ఩ేంచభుదరలణ
n
ఆరహదిేంచేలహయపక్హపహలకలు. కపహల భోజనేం, నయఫల ఆచారహలన఼ ళూయప పహట్ిళైి హయప. ళెీళైలానిన
.i
క్హపహలక క్ష్ేతరేంగహ బఴబూత్ర తన భాలతీభాధఴేం గ్ీేంథేంలో నేరకొధానడె. అలాగే ధెలు ౅యప
జిలాులోని భెైయఴక్ోన (భెైయఴ క్ ేండలు) క౅డా ళైఴభణానిక్ి చేంథిేంథే. చేఫోర లు భసవేన఼డి
జయతయ గ్ురిేంచ రేండో ముదధ భలు
ు ఫెజలహడ ళహషనేం ళుఴరిషి ఼ేంథి. శిేంద఼ఴులోు ఉేండే
ep
భూఢాచారహల గ్ురిేంచ జైన కళు ళైో భథేఴషఽరి తన యచనలోు ళుఴరిేంచాడె. వేంకరహచాయపయడె
ళైఴేంలో ళైహమయి ళుదాధానిన ఩రలవనెట్ా టడె. ధాడె అధక లెైశుఴ ఆలమాలన఼ క౅డా
Pr
నిరిమేంచాయప. క్హక్ిధాడ (షయ఩ఴయేం)లో భటఴధానరహమణ ళైహాబృ ఆలమేం, న఺ఠహ఩ుయేంలో
కుేంతీభాధఴళైహాబృ ఆలమేం, ళెీక్హకుళేంలో ఆేంధరభళ౉ళుశే
ు థేలహలమేం, ధయమ఩ురి,
అసో బిలేం, లథాథిర... ఇలా ఩లుచోట్ు నయవ఺ేంసళైహాబృ ఆలమాలు నిరిమేంచాయప.
t
ar
సహింఘిక్ పరిస఺థతణలయ
లేంగి చాళైకుయల క్హలేంలో చాతేయాయు ఴయఴషథ ఩రదానమైేంథి. అయన఩఩ట్ిక్ర కులఴయఴషథ
అతయేంత జఠిలమైేంథి. ఫటరసమణులోు లెైథికులు, నియోగ్ులు ఏయ఩డాుయప.
Sm
లెైళృయలు జైనభణానిన అఴలేంబుేంచాయప. లహరి కులథేఴత లహషళూ కనయక్హ

఩యమేవారి. నెన఼గకేండలో కనయక్హ ఩యమేవారి థేలహలమేం ఉేంథి.
ణలకలకు, ళైహల లహరిక్ి ఴాత్రి షేంఘాలుధానయ.
ళువాకయమలు ఩ేంచాననేం లలథా ఩ేంచాణేం లహరిగహ అఴతరిేంచాయప. ఩ేంచాణేం
అేంట్ట కేంళైహల,కభమరి, కేంచరి, క్హవె, ఴడరేంగి అధ అయద఼ తయగ్తేలుగహ
ళువాకయమలు అఴతరిేంచాయప.ఫో మలు, ఩ుళిేంద఼లు లాేంట్ి ఆట్ళుక జయతేలలహయప ధాగ్రిక

షేం఩రథామ షభాజేంలో బునన కులాలోు చేరహయప. ధాడె లెైళృయలోు 714 గోణారలలహయపధానయప.
ళహషన, ఩త్రరక్హక్హయపలుగహ, లలఖ్కులుగహ ళువాకయమలు ఩నిచేషి ఽ, తభ నేయప చఴయన ఆచాయయ
అధ ఩థానిన ధరిేంచాయప.
సహింషకృతిక్ పరిస఺థతణలయ
త౉యప఩చాళైకుయల క్హలేంలో ళుథాయ ళైహయషాణాలు, లహష఼ికఱీ యేంగహలు ఎేంణ అబుఴాథిధ
n
చేంథాయ. ణలుగ్ు, షేంషొాత భటశలన఼ పో ఴ఺ేంచాయప. రేండో అభమరహజు
.i
ఆళైహథనేంలో బట్ిాథేఴుడె (కళు చకీఴరిి), భాధఴ బట్లా, పో తన బట్లా
లాేంట్ి కఴులన఼ పో ఴ఺ేంచాయప.
అేంద఼క్ే రేండో అభమరహజుకళుగహమక కల఩తయపఴుగహ
నేరకేంథాడె. భూడో ళుశే
బియపద఼
ep
ు ఴయథన఼డె కళు ఩ేండితక్హభదేన఼ఴు అధ
Pr
పొ ేంథాడె. రహజరహజ నరేేంద఼రడె నననమ,ధారహమణబట్లా, పహఴుల౅రి భలు న లాేంట్ి కఴులన఼
పో ఴ఺ేంచాడె. కలాయణ చాళైకయరహజు ఆళైహథనేం న఼ేంచ ధారహమణబట్లా. ధారహమణబట్లా కుభారి
కు఩఩భ థారక్ష్వరహభ ళహషనేంలో తన తేండిర ళైో మేవాయపడి భేంత్రర అని నేరకొేంథి.
t
ధారహమణబట్లా షళ౉మేంణ ధ నననమ భళ౉భటయణానిన ణనిగిేంచాడె. రహభతీయథ లహవ఺యైన

ar
ఉగహీథితేయడె కఱీయణ క్హయ అధ లెైదయ గ్ీేంథేం యచేంచాడె.

఩దమ ఩రబ భలదరి థేఴుడె కుేంద కుేంథాచాయపయడి షభమళైహయ
Sm
(నిమభళైహయ)నెై ణాత఩యయ ఴాత్రి అధ భటశయేం రహళహడె. పహఴుల౅రి భలు న ణలుగ్ు

భటశలో గ్ణతళైహయ షేంగ్ీసేం అధ గ్ీేంతానిన రహళహడె. షేంషొాత భటశలో థీనిన యచేంచేంథి
భళ౉ ళూరహచారి అధ జైన కళు. షేంషొాత
భటశలో మవవ఺ి లక, న్నత్ర లహక్హయభాత, ముక్ిిచేంణాభణ షఽతర లాేంట్ి గ్ీేంతాలన఼ రహవ఺న
ళైో భథేఴ షఽరి కళురహజు, ళహథాాథాచల వ఺ేంస, ణారిొక చకీఴరిిలాేంట్ి బియపద఼లు పొ ేంథాడె.
ధాట్ి ళహషధాలోు ణలుగ్ు భటళేహబుఴాథిధని గ్ురిేంచ ళుఴయణలు కనిన఺ళైి హయ. అత్రపహరచీన ణలుగ్ు
ళహషనేం కలభళు ళహషధానిన (కడ఩ జిలాు) ఎయపకుల భుతే

ి రహజు ధన఼ేంజముడెలయేంచాడె.
భరో పహరచీన ణలుగ్ు ళహషనమైన ళు఩఩యు ళహషధానిన బ౅దట్ి జమవ఺ేంస ఴలు బుడె
లయేంచాడె. ఩ేం఩ ళైో దయపడె జినఴలు బుడె తన గ్ేంగహధయ ళహషనేంలో ణలుగ్ు కేంద఩థాయలు
రహళహడె. రేండో ముదధ భలు
ు ఫెజలహడ ళహషనేంలో భదాయకొయలు కనిన఺ళైి హయ. అదద ేంక్ి
ళహషనేంలో తయపలోజ ఴాతి ేం, ళైహతల౅యప
ళహషనేంలో చేం఩కభాల, కేందక౅యప, ధయమఴయేం ళహషధాలోు వ఻ష ఩థాయలు దయశనబృళైహియ.
n
ఫటడ఩ుని ఆయపేంఫటక ళహషనేంలో కేంద ఩థాయలు కనిన఺ళైి హయ.
.i
కుభారిలబట్లా ఩ూయాబౄభాేంష ఩దధ త్రని ఩రచాయేం చేళహడె.
రహజయలహయ఩ి ేంగహ అధక ళైఴ, లెైశుఴ ఆలమాలు నిరహమణేం ళురిళుగహ ళైహగిేంథి. ఩ేంచారహభాలు అబు
ep
ఴాథిధచేంథాయ. థారక్షరహభ, చేఫోర లు బూమేవాయ ఆలమాలన఼ బ౅దట్ి చాళైకయబూభుడె నిరిమేం
చాడె. బికొలోలు(బియపథాేంకని పో ర లు) థేలహలమాలన఼ గ్ుణగ్ ళుజమాథితేయడె నిరిమేంచాడె.
Pr
ధాట్ి ళ౅లా఩లోు ళూణ, న఺లునగోీళు,భాదేంగ్ేం, ణాఱీలు లాేంట్ి లహదయ ఩రికరహలు కనిన఺షి ఼ధానయ.
ధాట్ి భుఖ్య ళుధోదేం క్ోలాట్ేం. చాళైకయబ౅దట్ి బూభుడి క్హలేంలో సలీు వకేం అధ క్ోలాట్ నాతయ
రీత్ర అబుఴాథిధ చేంథిేంథి
t
.
ar
Sm
SmartPrep.in
క఺కతీయులు
కహకతీముల తొలి ఩రశూా హఴన త౉యప఩ ఙాళైకయ మహజు దానాయణఴుడి మాగలుు ఱహషనం (కర.ీ వ.
950)లో ఈంది. ఆది గుండిమ - ఎమిమ - కహకయా య గుండనల గుమించి విఴమిషా ఼ంది. గణ఩తి
దేఴుడి ఙెలె లలు బైల ంఫ ఫమ యయం ఙెయపఴుఱహషనం రెనన బూ఩తి
n
ఴంశీములే కహకతీములతు ఩ేమ్కంట ంది. కహకతీములు ముదట
.i
మహశ్ క
ర ౅ట ల ఴదద , తమహాత కల యణి ఙాళైకుయల ఴదద సేనాన఼లుగహ
఩తుఙేఱహయప. మహశ్ క
ర ౅ట లది గయపడకేతనం. మహశ్ క
ర ౅ట ఄనేది
ఈదయ యగనాభం. కహకతీములు కల యణి ఙాళైకుయల ఴమహస ల ంఛనాతున స఻ాకమింఙాయప. కహకతి ఄనే
ep
దేఴతన఼ ఩ూజంచడం ఴలె కహకతీములు ఄమ యయప.కహకతి ఄంటే క౅శుహమండం/ గుభమడి ఄనే
ఄయథం క౅డా ఈంది. 22ఴ తీయథంకయపడెైన నేమినాథ఼డి ఱహషనాధికహమిణి ఩ేయప క౅శుహమండిణ.ి
Pr
కహకతీములు ముదట జైన఼లు కహఫటట్ క౅శుహమండి దేఴతన఼ క౅డా ఩ూజంఙాయప. అంధరమహజులగహ
కరమా ి న ందాయప.
క఺కతి వంశ ప్రతిషఠకు ప్ునాది వేస఻ంది మొదటి బేతర఺జు. ఆతడికి కహకతి ఩ుమహధినాథ ఄనే
t
బియపద఼ ఈంది. ముదటట తృర ర లమహజుకు క఺కతి వలు భ ఄనే బియపద఼ంది. స఺దధ వ
ే ాయ చమితర గీంథంలో
ar
కహకతీమ భూల఩ుయపశేడె భ ధఴఴయమఄతు ఈంది. కహకతీముల కహలంలో

ఙేఫర లున఼ భశృసేనం ఄతు, ఄన఼భక ండన఼యపదేవ
ర ాయం ఄతు ఩఺లిఙేరహయప. ఄన఼భక ండ
మహజు ఩దమసేన఼డె స఺దధ వ
ే ాయపడితు గుభమడి఩ూలతో ఩ూజంచడం ఴలె షంతానం కలిగింది. కహఫటట్
Sm
రహమి షంతానాతున గుభమడితీగ షంతానం ఄతు ఩఺లిఙేరహయప. కహకతీములన఼ అంధరదేఱహధీవాయపలు,

భశృభండలేవాయపలు, షామంబూ దేఴతామహధకులు ఄతు ఩఺లుశూహాయప. యట్ డి(గహీభ఩ెదద) ఩దవితో
వీమి మహజకరమ ఩రశూథ హనం ముదలలైంది.
మొదటి బేతర఺జు (కర.ీ శ. 992 - 1052):
కహకతీ఩ుమహధినాథ బియపదాకింతేడె. ఆతడె రేభంచిన వతుగయం ఱహషనం దాామహ
సెబిిభండలం (కమంనగర్)లో క ంత ఫాగం ఆతడి తృహలనలో ఈననటె తెలుశూరా ంది.

SmartPrep.in
ఫేతేవామహలమ తున తుమిమంఙాడె. ముదటట ఫేతమహజు భంతిర నాయణమయ వతుగయంలోతు ముదధ భలె
జైనాలమ తున ఩ునర్ తుమిమంఙాడె.
మొదటి తృరర లర఺జు (కర.ీ శ. 1052 - 1076):
ఆతడె ఄమికేషమి/ ఄమిగజకేషమి బియపద఼ తృ ందాడె. ఓయపగలుె షమీ఩ంలో కేషమి
తటాకహతునతవిాంఙాడె. ఙాళైకయ ముదటట శూర బేవాయపడికి క ఩఩ం ముదధ ంలో షసకమించి ఄతడి
న఼ంచి ఄన఼భక ండ తృహరంతాతున తృ ందాడె.
n
రండో బేతర఺జు (1076 - 1108):
.i
తిరబుఴనభలె , వికీభచకీ మండయ ఫేతమహజు బియపద఼లు. భంతిర రెైజదండాధి఩ుడె. మండయ
ఫేతమహజు భయణానంతయం ఩ెదద కుభ యపడె ద఼యగ మహజు తృహలనకు ఴఙాాడె. ముదటట ఫేతమహజు
తుమిమంచిన ఫేతెవామహలమ తుకి ద఼యగ మహజు మహబేవాయ ఩ండితేడి ఩ేయపమీద దానధమహమలు
ep
ఙేస఺నటె ఖ జీ఩ేట దమహగఱహషనం తెలు఩ుతోంది. ద఼యగ మహజు తృహలనా కహలం 1108 - 1116 (గుయపఴు -
ధ఼రరేవాయపడె)
Pr
రండో తృరర లర఺జు (కర.ీ శ. 1116 - 1157):
ముదటట కహకతీములోె ష఼఩రస఺దధ ఼డె మండయ తృర ర లమహజు. యపదరదేఴుడి ఄన఼భక ండ ఱహషనంఆతడి విజ
t
మ లన఼ తెలు఩ుతోంది. ఆతడె ఓయపగలుె ఩ట్ ణ తుమహమణం తృహరయంబుంఙాడె. ఄంద఼లోషామంబూ

దేరహలమ తున తుమిమంఙాడె.
ar
భశృభండలేవాయ బియపద఼తో తృహలింఙాడె. శీీఱైలంలో విజమషా ంఫాతున నాటాడె.

ఄన఼భక ండలో ఩దామక్షి, స఺దధ వ
ే ాయ, కేవఴ అలమ లన఼ తుమిమంఙాడె.
Sm
ఓయపగలుెన఼ కరీడాబుమహభంగీంథం అంధరనగమి ఄతు ఩ేమ్కంది. దీతున ఏకశిల నగయం ఄతు క౅డా
ఄంటాయప. బైలభ ఄన఼భక ండలో కడల లమ జైన ఫషదితు తుమిమంచింది. మండయ తృర ర లమహజు కహలం
న఼ంఙే ఴమహసం ఄధికహయ చిసనబైంది.
రుదరదేవుడు/ మొదటి ప్రతాప్రుదరరడు (1157 - 1195):
షాతంతర కహకతీమ మహజయశూహథ఩కుడె. ఓయపగలుె కోట
తుమహమణాతున ఩ూమిా ఙేశూహడె. రేభషా ంఫాల గుడితు తుమిమంఙాడె.

SmartPrep.in
కహలచఽమి బిజజ లుడె ఆతడి ఙేతిలో ఓడినటె బిజజ లుతు లక్షమమవాయఱహషనం తెలు఩ుతోంది. 1176 -
82 షంఴతసమహల భధయ జమిగిన ఩లనాటట ముదధ ంలో కహకతియపద఼రడె నలగహభుడి ఩క్షాన
తృర మహడాడె. తిర఩ుమహంతకం ఱహషనాతున 1185లో రేభంఙాడె.
1186లో దారక్షామహభ ఱహషనంరేభంఙాడె. మ దఴమహజు జైతతృ
ర హలుడి ఙేతిలో భయణింఙాడె. ఆతడి
కహలంలోనే ఱైఴ - జైన షంఘయషణలు తృహరయంబభమ యభ. జైనాఙాయపయడెైన ఈ఩భనయభుతు
షశృమంతో భశృదేఴుడె యపద఼రడి఩ెై తియపగుఫాట ఙేఱహడె. భలిె ఖ యపజన ఩ండితామహధ఼యడె
n
యపద఼రడి షభకహలికుడె. యపద఼రడె ఄన఼భక ండలో యపదేవ
ర ామహలమ తున తుమిమంఙాడె. యపద఼రడి
.i
భంతిర గంగహధయపడె ఫుదధ దేఴుడిఅలమం తుమిమంఙాడె. యపదరదేఴుడె షంషకాత
ఫాశలో తూతిశూహయం ఄనే గీంథాతున యచింఙాడె. యపదరదేఴుడికి విదాయబూశణం ఄనే బియపద఼
ఈంది. ఄన఼భక ండ ఱహషనాతున యచించిన కవి ఄచితేంద఼రడె. తోలు ఫొ భమల ట ఄబుఴాదిధ గుమించి
఩ేమ్కనన గీంథం - ఩రతా఩యపదీమ
మహదేవుడు (1195 - 1199):
ర ం.
ep
Pr
ఱైఴ భతాబుభ తు. ఆతడి గుయపఴు ధారేవాయ ఩ండితేడె.
఩రతా఩యపద఼రడి ఖండఴలిె ఱహషనం఩రకహయం యపదరదేఴుడే భశృదేఴుడికి మహజయం ఄ఩఩గింఙాడె.
భసదేఴుడి ఫాయయ బమ యంబిక, కుభ యపడె గణ఩తి దేఴుడె, కుభ మా లు - బైల ంఫ,
t
కుందభ ంఫ. ఆతడె క౅డా మ దఴమహజు జైతేగి ఙేతిలో భయణింఙాడె. ఄతి తకుకఴ కహలం
ar
తృహలించిన తృహలకుడె ఆతడే.

గణప్తిదేవుడు (1199 - 1262):
ఄతి ఎకుకఴ కహలం తృహలించిన ఴయకిా. తెలుగు ఫాశ భ టాెడే రహయందమితూ ఏకం ఙేస఺
Sm
తృహలించిన కహకతీమ మహజు. జైతేగి కుభ యపడె స఺ంఘనకు తెలుగు మహమశూహథ఩నాఙాయయ ఄనే
బియపద఼ ఈంది. గణ఩తి దేఴుడి గుయపఴు విఱవావాయ వంబు. మేచయె
యపద఼రడికి కహకతీమ మహజయశూహథ఩నాఙాయయ,కహకతీమమహజయ ఫాయధేమేమ ఄనే బియపద఼లు ఈనానభ.
1199 నాటట గణ఩తి దేఴుడి భంథెనఱహషనంలో ఄతడి బియపద఼ షకలదేవ ఩రతిశుహా఩నాఙాయయ. గణ఩తి
సేనాతు భుతాయల ఙెండమహమడె రెలనాడె, దివిస఻భ తృహరంతాల఩ెై దాడిఙేస఺ విజమం శూహధింఙాడె.
చందయ లు తృహలకుడె ఩ాథీవాయపడితు, దివిస఻భ ఄమయఴంఱహతుకి ఙెందిన ప఺ననఙోడెడితు ఓడింఙాడె.

SmartPrep.in
ప఺నన ఙోడెడి కుభ మా లు నాయభ, ఩ేయభలన఼ గణ఩తి విరహసం ఙేష఼కునానడె. రహమి శూర దయపడె
జామ఩న఼ తన గజశూహహిణిగహ తుమమించ఼కునానడె. తికకన తుయాచనోతాయ మహభ మణం ఩రకహయం
చోడతికకన ఩ాథీవాయపడి శియష఼సతో అటల డినటె తెలుశూరా ంది. గణ఩తి
దేఴుడికి ఩ాథీావాయ శియఃకంద఼క కరీడావినోద ఄనే బియపద఼ క౅డా ఈంది. ఄతడె 1254లో
మహజధాతుతు సన఼భక ండ న఼ంచి ఴయంగలుెకు భ మహాడె. కుభ మా లు యపదరభదేవితు తుడదరోలు
- వీయబద఼రడిక,ి గణతృహంఫన఼ కోట తృహలకుడె ఫేతమహజుకు ఆచిా విరహశృలు ఙేఱహడె.
n
శూర దమి బేయ ంబికన఼ నతరహడి తృహలకుడె ఩ాథీామహజుకిచిా విరహసం ఙేఱహడె. భన఼భస఺దధ ి
.i
అశూహథనంలోతు తికకన మహమఫాయం ఴలె మోట ఩లిె మేఴున఼ తృ ందాడె. మోట ఩లిె కి - దేశీమ
క ండా఩ుయం ఄనే ఩ేయపంది. ఫబమయ తృర తన (ఒంటటమిట్ - కడ఩) ఆతడి కహలం రహడే. కహతూ గణ఩తి
1262లో జటాఴయమ ష఼ందయ తృహండెయడి ఙేతిలో భుతే
ep
ా క౅యప ముదధ ంలో ఓడితృర మ డె. జామ఩
దక్షిణ దండమ తరలన఼ ఙేఫర లు ఱహషనం తెలిమజేషా ఼ంది. గణ఩ేవాయ ఱహషనం క౅డా జామ఩
విజమ లన఼ తెలు఩ుతోంది. గణ఩తి
Pr
దేఴుడికి ఙోడకటక చఽయకహయ బియపద఼ క౅డా ఈంది.
తికకనతుయాచనోతాయ మహభ మణం చోడ
తికకన కుయపఴుల౅యప ముదధ ం గుమించి విఴమిషా ఼ంది. గణ఩తి
t
నెలె ౅యప చోడతికకన కుభ యపడెైన భన఼భస఺దధ ి (వీయగండ

ar
గోతృహలుడె)కి శూహమంఙేఱహడె. ఇ విశమ తున నాయమతు఩లిె ఱహషనం

తెలు఩ుతోంది. గణ఩తి గుయపఴు విఱవావాయ వంబు (శిఴదేఴుడె) గోళకరభఠహలు ఏమహ఩ట ఙేఱహడె.
Sm
మహభ఩఩ దేరహలమ తున మేచయె యపద఼రడె తుమిమంఙాడె. శిలి఩ మహభ఩఩ గణ఩తి దేఴుడె
ఄబమఱహషనం, మోట ఩లిె ఱహషనాలు రేభంఙాడె. నాటట మోట ఩లిె తృహలకుడె స఺దధమ
దేఴుడె. గణ఩తి దేఴుడె ఴయంగలుెలో షామంబూదేరహలమ తున
తుమిమంఙాడె. మోట ఩లిె , ఄబమ ఱహషనాలు రేభంఙాడె. తికకన
గణ఩తి దేఴుడి షభకహలీన఼డె.
రుదరమదేవి (1262 - 1289):

SmartPrep.in
అంధరదేఱహతున తృహలించిన తొలి భహిళ. ఱహషనాలోె యపదరదేఴభశృమహజు, మహమగజకేషమి ల ంటట

బియపద఼లతో ఇబన఼ ఩రశూా హవింఙాయప.కహమషథ ఄంఫదేఴుతు ద఼మిగ ఱహషనం యపదరభన఼ కఠోధాతి/ ఩టలె
ధాతిగహఴమిణషా ఼ంది. యపదరభ సేనాతు మేచయె ఩రశూహదితేయడికి మహమ఩఺తాభశృక, కహకతీమ మహజయశూహథ఩నా
ఙాయయబియపద఼లు ఈనానభ.
ఓయపగలుె కోట లో఩ల బటె కటట్ంచింది. కులఱవఖయ తృహండెయడితు ఓడించింది. కహతూ, కహమషథ
ఄంఫదేఴుడె ఇబన఼ ముదధ బూమిలోనే ఴధించినటె చంద఼఩టె ఱహషనం (నల్గండ జలె ) దాామహ
n
తెలుశూరా ంది. తిర఩ుమహంతకం ఱహషనం క౅డా ఄంఫదేఴుతు విజమ లన఼ ఴమిణశూా ర ంది. ఄంఫదేఴుడె
.i
క ఩ె఩యపంజంగతు ఴధించి కహడఴమహభ విధాంషక బియపద఼ తృ ందాడె. మ దఴమహజుల఩ెై యపదరభ
విజమ తున బీదర్ ఱహషనం తెలు఩ుతేంది. హేభ దిర తన ఴరతఖండం గీంథంలో
ep
యపదరభదేవితుఅంధరభశృమహణి ఄతు ఩ేమ్కనానడె. బీదర్కోట శిల ఱహషనంలో మహమగజకేషమి
బియపద఼న఼ ఩రశూా హవించడబైంది. యపదరభ భల క఩ుయం ఱహషనం (నల్గండ) ఩రషఽతి రెైదయకేందారల
గుమించి విఴమిషా ఼ంది. విఱవావాయ శిరహఙాయపయలకు భందడం ఄనే గహీభ తున దానం ఙేస఺ంది.
Pr
రండో ప్రతాప్రుదరరడు (కర.ీ శ. 1289 - 1323):
t
చిఴమి కహకతీమ మహజు. ఆతడె యపదరభ కుభ మా భుమిమడభమ కుభ యపడె. మహజాయతున 77
నామంకమహలుగహ విబజంఙాడె. తేయపశేకలు కహకతీమ మహజయం఩ెై 8 శూహయపె
ar
దండెతిానటె విలషతాభరఱహషనం, కలుఴ ఙెయపఴు ఱహషనాలు ఩ేమ్కంట నానభ. కహతూ భుస఺ె ం

యచనలు భ తరం 5 దండమ తరలనే తెలు఩ుతేనానభ. 1303లో కహకతీమ, ఖిలీజ సెైనాయలు
Sm
కమంనగర్లోతు ఈ఩఩య఩లిె ఴదద తల఩డాాభ. మేచయె రెననసేనాతు, తృర లుగంటట భలిె భ లిక్ పకుీదీదన్
జునాన఼ ఓడింఙాయప. 1309లో భ లిక్ క఩ూర్ దండమ తరన఼ ఄమీర్ ఖ఼షఽ
ర ఩ేమ్కనానడె.
తమహాత భుఫాయక్ ఖిలీజ ఖ఼షఽ
ర ఖ న్న఼ ఩ంతృహడె. ఘిమ ష఼దీదన్ తేగె క్ ఈల౅గ్/ జునాఖ న్/
భసమద్ బిన్ తేగె క్న఼ ఩ంతృహడె. ఩రతా఩యపదర చమితర ఩రకహయం 'ఫొ ఫాిమడిా ' ఄనే సేనాతు కహకతీమ
సెైనయం న఼ంచి రెైదొ లగి దయర సం ఙేస఺నటె తెలుశూరా ంది. 1323లో ఩రతా఩యపద఼రడితు ఖ దర్ఖ న్ దిలీెకి
తీష఼కుతృర తేండగహ నయమదా నదిలో దఽకి అతమసతయ ఙేష఼కునానడె.

SmartPrep.in
అంధరనగమి లేదా ఓయపగలుెన఼ ష఼లా న్఩ూర్గహ ఩ేయప భ మహాయప. గంగహదేవి భధ఼మహ

విజమం, తృర ర లమ నామకుడి విలష తాభర ఱహషనం ఩రతా఩యపద఼రడి అతమసతయ గుమించి
఩ేమ్కనానభ. ఴయంగలలో ఫుయహన఼దీదన్న఼ తృహలకుడిగహ తుమమింఙాయప. ఴయంగల తృర లీస్ కమిశనర్
గననభనాముడె తేగె క్ల అశూహథనంలో ఈ఩ ఩రధాతు (భ లిక్ భక౅ిల)గహ ఩తుఙేఱహడె. ఆతడె
తెలంగహణ ఫారసమణుడె. ఄతుతలిె కలుఴఙేయప ఱహషనం క౅డా భుస఺ె ం దండమ తరలన఼ విఴమిశూా ర ంది.
఩రతా఩యపద఼రడి ఩రధాతు భు఩఺఩డినామకుడె.
n
క఺కతీయుల తృ఺లన:
.i
ఫదెదన - తూతిఱహషా ర భుకహాఴలు, శిఴదేఴమయ - ఩ుయపశుహయథశూహయం, ముదటట ఩రతా఩యపద఼రడె
తూతిశూహయం, భడికిస఺ంగన - షకలతూతి షభమతం ల ంటట గీంథాలు కహకతీముల తృహలనా విఱవశుహలన఼
విఴమిశూా హభ. మహచమికం షతృహాంగ షభతుాతం. భశృ఩రధాన, ఩రధాన, ఩ెరగగడ, ఄభ తయ, భంతిర ఄనే
ep
ఈదయ యగుల ఩ేయె ప ఱహషనాలోె కతు఩఺షా ఼నానభ. 18 భంది తీయపథల గుమించి షకలతూతి షభమతం
఩ేమ్కంటలంది. మహజు - భంతేరలు, తీయపథలతో తయచఽ షం఩రదిషా ఽ ఈండాలతు ఩ుయపశుహయథశూహయం
Pr
఩ేమ్కంది. మహజోదయ యగులన఼ 72 తుయోగహలుగహ విబజంఙాయప. ఫసతా య తుయోగహధి఩తి 72
తుయోగహల఩ెై ఩యయరేక్షకుడిగహ ఈండేరహడె. కహకతీములు భశృభండలేవాయ బియపద఼ ధమింఙాయప.
మహజాయతున నాడెలు - షథ ల లు - గహీభ లుగహ విబజంఙాయప. నాడెలకు స఻భ, తృహడి, బూమి
t
ఄనే ఩మహయమ ఩దాలునానభ. గహీభంలో 12 భంది అమగహండెర ఈండేరహయప. కయణం, మడిా

ar
(఩ెదకహ఩ు), తల మి భ తరబే ఩రబుతా ఩రతితుధ఼లు. మిగిలిన 9 భంది తభ ఴాతే

ా ల దాామహ
విధ఼లు తుయాహింఙేరహయప. నాయమ విశమ లోె తృహరడిారహకుకలు మహజుకు షలశృలిఙేారహయప.
గహీభ లోె తగహదాలన఼ ఩మిశకమించడాతుకి ఩రతేయక ఈదయ యగులన఼
Sm
తుమమింఙేరహయతు ద఼గిగమహలఱహషనం ఩ేమ్కంది. షభమషబలు ఄనే నాయమ షబలు ఈండేవి. ఩రతేయక

నేమహల విఙాయణకు తు఩ుణులతో ధమహమషనాలు ఏమహ఩ట ఙేస఺నటె కరీడాబుమహభం ఩ేమ్కంది.
అమగహండెర మైతేల న఼ంచి ఩ంటలో క ంత ఫాగం 'బేయ' ఴషఽలు ఙేసేరహయప. మహచతృ ల తున కౌలు
(కోయప)కు తీష఼కునన మైతేలన఼ ఄయథశీమి ఄనేరహయప. ఩ెన఼ంఫాకం భ నదండం, కేషమితృహటటగడలు
ఈ఩యోగించి తృ ల తున షమేా ఙేభంఙేరహయప. మహచతృ లం, తూయపతృ లం, రెలితృ లం, తోటతృ లం ఄతు
బూభులన఼ ఴమగ కమింఙేరహయప. షతునగండె ఱహషనం క లగహండెర, కయణాలన఼ ఩రశూా హవించింది. గ్మీల

SmartPrep.in
భందల఩ెైఄడా ఴటె ఩న఼న విధింఙేరహయప. కోటగణతృహంఫ రేభంచిన ముగలుటె ఱహషనం ఴాతిా

఩న఼నల గుమించి విఴమిశూా ర ంది. ఴడరంగులన఼ తక్షక ఄనేరహయప. మేఴు
఩ట్ ణాలన఼ కయ ఩ట్ ణాలు ఄనేరహయప. ఩న఼నలు ఴషఽలు ఙేసే షథ ల లన఼ ఘటా్లు ఄతు
఩఺లిఙేరహయప.
సెైతుక ఴయఴషథ లో ద఼మహగలకు ఄధిక తృహరభుఖయం ఈందతు ఩ుయపశుహయథశూహయం, తూతిశూహయం
తెలు఩ుతేనానభ. యథాలు రహడెకలో లేఴు. చతేయంగ ఫల లతూన భశృమహజ ఩ట్ శూహహిణి
n
఩యయరేక్షణలో ఈండేవి. ఩రతా఩యపదర చమితర ఩రకహయం కహకతీమ సెైనయంలో రెలభల తృహరఫలయం
.i
ఄధికంగహ ఈండేద.ి మహజు ఄంగయక్షకదళం (రెంకి) గుమించి షకలతూతి షభమతం తెలు఩ుతోంది.
఩రతా఩యపద఼రడి కహలంలో నామంకయ విధానాతున ఩రరేవ఩ెట్ ాయప. 75 భంది నామంకయపలు ఈననటె
ఫదెదన తూతిఱహషా ర భుకహాఴలు తెలు఩ుతోంది. మహజుతోతృహట షాచఛందంగహ భయణింఙే సెైతుక
ఫాందాలు లలంకలు.
ఆరథిక ప్రథసి త
఻ ులు:
ep
Pr
ఴయఴశూహమం ఩రధాన ఴాతిా . ముదటట తృర ర లమహజు కేషమి షయష఼సన఼, మేచయె యపద఼రడె తృహకహల
ఙెయపఴున఼ తవిాంఙాయప. ఓయపగలుె తృహరంతంలో ష఼రహషనలు రెదజలేె బిమయం ఩ండింఙేరహయప.
కంది఩఩ు఩ రహడకంలో లేద఼. తృహలుకమికి శూర భనాథ఼డె '఩ండితామహధయ చమిత'ర లో 20కి ఩ెైగహ ఴషా ర
t
యకహలన఼ ఩ేమ్కనానడె. భచిలీ఩టనం ఴశూహారల గ్఩఩తనం గుమించి భ మోకతృర లో తెలిమజేఱహడె.

ar
ఓయపగలుెలో యతనకంఫళైె, భఖభల ఴశూహారలు నేసేరహయప. తుయమల కతే

ా లు డభ షకస్కు ఎగుభతి
ఄభయయవి. తిర఩ుమహంతకంలో ఩ంచలోస షా ంఫాతున ఫరసమనాముడె ఎతిా ంచినటె ఩ల నటట వీయచమితర
఩ేమ్కంటలంది.
Sm
అదిల ఫాద్ జలె క౅నషభుదరం కతే

ా లకు ఩రస఺దధ ి. మోట ఩లిె (఩రకహవం), కాశణ ఩టనం
(నెలె ౅యప), సంషలదీవి (గుంటృయప), బైశూర లిమ ల ంటట మేఴు ఩ట్ ణాల దాామహ విదేశీ రహణిజయం
జమిగేద.ి విదేశీ ఴయా కహతున తృర ర తసహింఙాలతు తూతిశూహయం గీంథం ఩ేమ్కంది. గోల్కండ తృహరంత ఴజర఩ు
గన఼ల గుమించి భ మోకతృర లో ఩ేమ్కనానడె. ఴయా కులు నకయం - షాదేశీ - ఩యదేశీ - నానాదేశీ
఩ెకుకండెర ఄనే ఱవణ
ీ ులుగహ ఏయ఩డేరహయప. తిర఩ుమహంతకంలో ఄమ యఴలు ఄభనఽయయప (500) ఄనే
కననడదేవ ఴయా క ఱవణ
ీ ి ఈంది. మనభదల ఱహషనం ఴయా క ఱవణ
ీ ుల గుమించి ఩ేమ్కంది. నాటట

SmartPrep.in
నాణేలతునంటటలో ఩ెదదది గదాయణం. ఆది ఫంగహయప నాణం. దీతున తుశక లేదా భ డ ఄతు క౅డా
఩఺లిఙేరహయప. యౄక ఄనేది రెండి నాణం. ఒక భ డకు ఩ది యౄకలు ఄతు ఫా఩టె ఱహషనం ఩ేమ్కంది.
యౄకలో విఫాగహలలైన ఄడెాగ, తృహదిక, వీష, చిననం ఄనే నాణేలు ఈండేవి.
మత, స఺ంఘిక ప్రథసి త
఻ ులు:
కహకతీములు ముదట జైన భతాతున ఄన఼షమింఙాయప. సన఼భక ండలో ఄనేకభంది
జైన఼లు అవీమం తృ ందాయప. తృర ర లమహజు భంతిర ఫేతన ఫాయయ బైలభ సన఼భక ండ఩ెై జైనాలమ
n
ఫషది (కడల లమ ఫషది) తుమిమంచింది. మండయ తృర ర లమహజు సన఼భక ండ ఱహషనం జనేందర తృహరయథనతో
.i
తృహరయంబభఴుతేంది. కహతూ మండయ ఫేతమహజు, ద఼యగ మహజులు మహబేవాయ ఩ండితేడి (శీీఱైల
భఠహధి఩తి)తు గుయపఴుగహ ఫావింఙాయప. నాడె అలం఩ుయం గ్఩఩ కహయ భుఖ ఱైఴ క్షేతంర .
఩ండితామహధ఼యడె తృహనగలుెమహజున఼ వ఩఺ంచినటె తెలుశూరా ంది. ఫరసమమ ఄనే ఱైఴుడె
ep
గోఴూయప(కోఴూయప-నెలె ౅యప)లోతు జైనఫషద఼లన఼ నేలభట్ ం ఙేఱహడె. తృ టె ఙెయపఴు,
తియపఴూయపలోె ఫషద఼లన఼ క౅లిా జైన఼లన఼ హింస఺ంఙాయప. స఺దధ వ
ే ాయ చమితర ఩రకహయం
Pr
గణ఩తిదేఴుడె సన఼భక ండలోతు జైన఼లన఼ క౅
ీ యంగహ హింస఺ంఙాడె. గణ఩తి గుయపఴు
విఱవావాయశిఴుడె 36 జైన గహీభ లన఼ నావనం ఙేఱహడె. దాసళ దేవంలో షదాాఴవంబు
గోళకరభఠహతున శూహథ఩఺ంచగహ అంధరలో విఱవావాయ శిఴదేఴుడె ఩రధానాఙాయపయడమ యడె. అంధరలోతు
t
఩రస఺దధ గోళకర భఠ కేందరం భందడం. రెైశణఴం క౅డా అదయణకు నోచ఼కుంది. శీీక౅యమం, శీీకహకుళం,
ar
తియప఩తి, భంగళగిమి, స఺ంశృచలం నాటట ఩రస఺దధ రెైశణఴ క్షేతారలు. మహభ న఼జాఙాయపయలు ఱైఴ
క్షేతారలన఼ రెైశణఴ క్షేతారలుగహ భ మిానటె శీీ఩తి ఫాశయం తెలు఩ుతోంది. యపదరదేఴుడి భంతిర
గంగహధయపడె విశే
ణ బకుాడె. తికకన ఩రఫాఴం ఴలె గణ఩తిదేఴుడె రెైదిక భతాబుభ తు ఄమ యడె.
Sm
విఱవావాయ శిఴుడె భందడంలో రేద తృహఠఱహల నెలక ల ఩డె. ఩రతా఩యపద఼రడి కహల తుకి
ఫారసమణాధికయం ఩ెమిగినటె ఩఺డె఩మిా శూర భుడి ఫషఴ఩ుమహణం తెలు఩ుతోంది. బైల యదేఴుతు
అమహధనలో తలలు కతిా మించ఼కునేరహయప. అలమ ఈదయ యగ ఫాందంలో శూహథనా఩తేలు
఩రధానాధికహయపలు. నాడె అలమ ఈదయ యగి ఫాంద ఩యయరేక్షణకు ఫసతా య తుయోగహధి఩తిఈండేరహడె.
నాటట కుల షంఘ లన఼ సమయములు ఄనేరహయప. ఫారసమణ షభమ తుకి మహాజనరలు

SmartPrep.in
అతూ, రెైవయ షంఘ తుకి నకరము ఄనే ఩రతేయక ఩ేయె ప ఈనానభ. శూహన఼ల ఴాతిా షంఘ లన఼
శూహతుభునఽనయప ఄనేరహయప. యపదరదేఴుడి కహలం న఼ంఙే కహకతీములు రెైదిక భతాబుభ న఼లు
ఄమ యయప. వీమి కహలంలోనే రెలభ, మడిా కుల ల భధయ ఄధికహయం కోషం తృర టీ తృహరయంబబైంది.
షభమ ఙామహలకు వియపదధ ంగహ ఩రఴమిాంచినరహమికి షభమ దండన విధింఙేరహయప. ఫా఩టె ఱహషనం
షభమ సేనా఩తి ఄనే ఈదయ యగితు ఩ేమ్కంటలంది.
అరథగ఺ప్ులు ఄంటే ఩న఼న కటా్లిసన మైతేలు. కొలగ఺ండుర ఄంటే ఩న఼న ఴషఽలు ఙేసేరహయప.
n
఩ట్ ఩ సృండమ - ధన యౄ఩ంలో విధింఙే ఩న఼న, ఩ట్ క లచ఼ - ధానయ యౄ఩ంలో విధింఙే ఩న఼న.
.i
఩న఼నలు:
దరశనం - మహజు దయశనం కోషం ఙెలిెంఙే ఩న఼న. అప్పణం - మహజు ఄకహయణంగహ
రేసేద.ి ఈ఩కాతి - ముఴమహజు ఖయపాల కోషం ఙెలిెంఙే ఩న఼న. ఄడెా ష఼ంకం - మ దఴ ఴమహగల఩ెై
ఆటీఴల తఴాకహలోె ఫమల఩డిన దెక

ep
఩న఼న. కహకతీముల కహలంలో ఩న఼న 1/6 ఴ ఴంతే. మహజననఱహలి ఄనేది ఒక ఴమి ఴంగడం.
ర మ నాణం గీకు నాణేలన఼ తృర లి ఈంది. కహకతీమ మహజులు
Pr
ముదాధతుకి రెయె ల భుంద఼ ముగిలిచయె లో ఈనన ఏకవీమహదేవితు అమహధింఙేరహయప. ఩రధాన వినోదం
తోలుఫొ భమల ట. భ డ ఄనే ఫంగహయప నాణేతున కహకతీములు ఩రరేవ఩ెట్ ాయప.
భాష - స఺హితాాలు:
t
కహకతీముల ఄధికహయ ఫాశ షంషకాతం. విదాయభంటతృహలన఼ ఏమహ఩ట ఙేఱహయప. భందడం

ar
రేద తృహఠఱహలన఼ విఱవావాయ శిఴుడె తుమిమంఙాడె. తృహకహల ఱహషన యచభత కవి చకీఴమిా
గణ఩తిదేఴుడి అశూహథన కవి. యపదరదేఴుడె తూతిశూహయంన఼ యచింఙాడె. ఩రతా఩యపద఼రడి అశూహథనంలోతు
ఄగష఼ాయడె నలకరమా ి కౌభుది, ఫాలఫాయత భశృకహఴయం, కాశణ చమిత ముదలలైన గీంథాలు మహఱహడె.
Sm
గంగహదేవి భధ఼మహ విజమంలో ఄగష఼ాయడితు తన గుయపఴుగహ కరమా ంి చింది. భమో కవి ఱహకలయ
భలుెబట్ ఈతా య మహఘఴకహఴయ, తుమోశ్ య మహభ మణం ల ంటట కహరహయలు మహఱహడె. విదద నాఙాయపయలు
఩రబేమచమహాభాతం గీంథాతున మహఱహడె. గంగమబట్ శీీసయపషడి ఖండన ఖండ ఖ దయ గీంథాతుకి
రహయఖ యనం మహఱహడె. ఩రతా఩యపద఼రడి అశూహథన కవి విదాయనాథ఼డె ఩రతా఩యపదర మఱోబూశణం ఄనే
ఄలంకహయ ఱహషా ర గీంథాతున మహఱహడె.

SmartPrep.in
జైన కవి ఄధయాణుడె విమహట ఩యాతాతున ఄన఼ఴదించినటె తెలుశూరా ంది.

ఄ఩఩మ యపయడెజైనేందర కయ యణాబుయదమం కహరహయతున మహఱహడె. భలిె కహయపజన
఩ండితేడె శిఴతతాశూహయం యచింఙాడె. మధాసకుకల ఄననభమయ షమేావాయ వతకం యచింఙాడె.
శిఴదేఴమయ శిఴదేఴధీభణి భకుటంతో వతకహతున యచింఙాడె. తృహలుకమికి శూర భనాథ఼డె
(తృహలకుమిా)఩ండితామహధయ చమిత,ర ఫషఴ఩ుమహణం గీంథాలన఼ మహఱహడె. ఄన఼బఴశూహయం ఄనే ఩దయ
కహరహయతున,ఴాశుహధి఩ వతకహతున క౅డా యచింఙాడె. షంషకాతంలో యపదరఫాశయం యచింఙాడె. సృళకిక
n
ఫాషకయపడె ఫాషకయ మహభ మణం యచింఙాడె. తికకన శిశేయరెైన
.i
భ యన భ యకండేమ఩ుమహణాతున తెతుగించి నాగమగనన భంతిరకి ఄంకితం ఙేఱహడె.
భూలఘటటక కేతన దవకుభ య చమితన

ర ఼ తెతుగింఙాడె. ఄబునఴ దండిగహ ఩ేమ్ందిన కేతన
ep
యచనభయ తెలుగులో ముదటట కథాకహఴయంగహ ఩రస఺దధ ి. భంచన కేమూయ ఫాసృచమితన
ర ఼ మహస఺
గుండనభంతిరకి ఄంకితమిఙాాడె. కహకతీమ ముగంలోనే శిఴకఴులు వతక ఩రకిీమన఼
తృహరయంబుంఙాయప. తికకన శూర భమ జ కాశణ వతకహతున, ఫదెదన తూతి వతకహతున (ష఼భతీ వతకం)
Pr
యచింఙాయప. మ జఞ ఴలుకయడి ధయమఱహశూహారతున కేతన విజాఞనేవామమం ఩ేయపతో
ఄన఼ఴదింఙాడె. అంధరఫాశుహ బూశణం గీంథం దాామహ తెలుగు ఫాశుహ ఱహశూహారతుకి ఩ునాద఼లు రేఱహడె.
t
తికకన కవి రహగింధంఄనే ఛంధయ గీంథాతున మహఱహడతు ఩రతీతి. ఫదెదన తూతిఱహషా ర భుకహాఴలు ఩రభుఖ
మహజతూతి గీంథం. క్షేబేంద఼రడె భుదారభ తయం, శిఴదేఴమయ ఩ుయపశుహయథశూహయం, అంధరఫోజుడె
ar
(ఄ఩఩నభంతిర) తూతిబూశణం గీంథాలన఼ యచింఙాయప. ఫోజకవి (ఫోజుడె) ఙాయపచయయ ఄనే రెైదయ

గీంథాతున యచింఙాడె. కేతన కహదంఫమి, మహవితృహటట తిర఩ుమహంతకుడె భదన విజమం నాటట ఩రధాన
Sm
వాంగహయ కహరహయలు. తిర఩ుమహంతకుడె (తి఩఩నన) ఩ేరభ బుమహభం ఩ేయపతో షంషకాతంలో వీధి నాటకం
యచింఙాడె.
తి఩఩నన ఄంబికహ వతకం క౅డా మహఱహడె. విన఼క ండ ఴలె ఫాభ తేయడి కరీడాబుమహభం
ఓయపగలుె భత, శూహంఘిక జీవితాతున; దాాయషభుదరంలోతు నట ల గుమించి విఴమిషా ఼ంది.
భల క఩ుయం ఱహషనం భందడంలోతు విఱవావాయ దేఴశూహథనంలోతు అటగతెా లు (10), తృహటగతెా ల (12)
గుమించి ఩ేమ్కంట ంది. జామ఩సేనాతు నాతయయతానఴలు చింద఼, కోల టం ల ంటట ఄనేక జాన఩ద

SmartPrep.in
నాతాయలన఼ ఩ేమ్కంది. గోన ఫుదాధమడిా యంగనాథ మహభ మణం యచింఙాడె.
వ఺సరు తుర఺ాణాలు:
దేవ యక్షణలో ద఼మహగలకు తృహరభుఖయం ఈంది. భూడె యక్షణ
ఱవణ
ీ ులతో (఩ుట్ కోట, భటట్కోట, ఄగడా మహతికోట) ఓయపగలుె
ద఼మహగతున తుమిమంఙాయప. ఩రతా఩యపదర చమితర ఩రకహయం మహతికోటలో 77
n
ఫుయపజులు ఈండేవి. యపదరభదేవి కహలంలో మహతికోట లో఩లి
ఫాగంలో బటె న఼ తుమిమంఙాయప. తృర ర లమహజు కహలంలో
.i
సన఼భక ండలో స఺దధ వ
ే ాయ, ఩దామక్షి అలమ లు; ఓయపగలుెలో షామంబూ, కేవఴ అలమ లన఼
తుమిమంఙాయప. 1162లో కహకతి యపద఼రడె సన఼భక ండలో రేభషా ంఫాల గుడి (తిరక౅టాలమం)తు
తుమిమంఙాడె. యపదేవ
ep
ర ాయ, రహష఼దేఴ, షఽయయదేఴులే తిరక౅టాధి఩తేలు. గణ఩తి దేఴుడి కహలంలో
ఓయపగలుె, తృహలం఩ేట, ఩఺లెలభమి,ీ క ండ఩మిా, నాగులతృహడె ముదలలైన తృహరంతాలోె అలమ లన఼
తుమిమంఙాయప. తృహలం఩ేట మహభ఩఩ దేరహలమ తున మేచయె యపద఼రడె తుమిమంఙాడె. ఩రతా఩యపదర చమితర
Pr
఩రకహయం ఓయపగలుెలో 1500 భంది చితరకహయపల గాశృలు ఈనానభ. మండయ ఩రతా఩యపద఼రడి అశూహథన
నయా కి భ చలేదవి చితరఱహలన఼ తుమిమంచినటె కరీడాబుమహభం గీంథం తెలు఩ుతోంది. భ చయె లో
t
ఙెననకేవఴశూహామి అలమ తున తుమిమంఙాయప. షామంబూ దేఴుడి విగీసం దిలీె భూయజమంలో

ఈంది. సన఼భక ండలో నంది విగీసం ఩రస఺దధ ి ఙెందింది. ఓయపగలుె గుమించి ఄమీర్ ఖ఼షఽ
ర తన
ar
యచనలోె ఩ేమ్కనానడె.
Sm

SmartPrep.in
n
.i
ep
t Pr
ar
Sm

AP History in Brief

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

AP History in Brief

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SmartPrep.

నాయక రాజులు, రెడ్డి రాజులు

భుష఼నఽమి నామకమహజుల చమిత్క

ఓడించి ఆంధరష఼యతారణ,ఆంధరదేఱహధీవాయ బియుద఼లన఼ ను ందాడె.

ఓడినుర మలడె. దాంతో నిజయభలఫాద్ జిలలిలోని కౌలస్ ద఼మహగనిన, అనుహయ ధనమహవులన఼

భసమద్షహ ఴధించాడె. దీంతో కహ఩మనామకుడె త్న మహజధానిని మేఖ఩ల్లి న఼ంచి ఴయంగల్కు

కహ఩మనామకుడిని ఴధించి ఓయుగలుి, బుఴనగిమి ద఼మహగలన఼ ఆకీబృంచాడె. కహ఩మనామకుడి

For more information log on to http://SmartPrep.in

రేచరల పద్మనాయకులు (వెలమ దొ రలు క్ర.ీ శ. 1325-1475)

మేచయి ఩దమనామక ఴంవ భూల఩ుయుశేడె ఫేతాళనామకుడె. కహనీ రెలుగోటి ఴంఱహఴళి

కహలంలోనే రెలభ-మెడిి షంఘయషణలు నుహరయంబభమలాభ. ఇత్డి భంత్తర ఩ేయు త్త఩఩మహజు.

అనరోతా నామకుడె త్న మహజయానిన మెండె ఫాగహలుగహ విబజించాడె. దేఴయక ండన఼

రెంకటాచాయుాలు. తాడఽయు గహీభలనిన భలదానామకుడె శ్రీయంగనాథస్హాబృ ఆలమలనికత దానం

For more information log on to http://SmartPrep.in

కుమార సింగమ నాయకుడు / రెిండ్ో సింగముడు (క్ర.ీ శ.1384-1399)

ముఴమహజుగహ ఉనన఩ు఩డే కలలాణ ద఼మహగనిన జభంచి అకకడ విజమషి ంఫానిన నాటాడె.

మేచయి ఩దమనామక మహజులోి భూడో ళ఺ంగభ చిఴమిరహడె. క నిన ఆధామహల ఩రకహయం

For more information log on to http://SmartPrep.in

కహకతీముల ఩త్నానంత్యం ళ఺ంహచలం - వికీభ ళ఺ంస఩ుయం (నెలి ౅యు) భధా ఉండే

చేఱహడె. ఩రఫంధ ఩యబలవాయుడె, వంబుదాష఼డె, బఴా చామిత్ేడె బియుద఼లు ను ందిన

For more information log on to http://SmartPrep.in

షంఴత్సయం ఴషంతోత్సరహలన఼ జమి఩఺ ఴషంత్ మహమలు అనే బియుద఼ క౅డా ను ందాడె.

త్తర఩ుమహంత్కహలన఼ ఇత్డి కహలంలోనే ఆకీబృంచాయు.

For more information log on to http://SmartPrep.in

ఴషంత్మహమల అనే బియుద఼ ను ందాడె. ఇత్డి ఆస్హాన నయి కత లకుభలదేవి. కుభలయగిమి

గోదాఴమి) ముదధ ంలో ఓడించినటట

1416లో బ౅దటి దేఴమహమలు మోటట఩ల్లి లో అబమఱహషనానిన రేభంచాడె.

శిఴమహత్తర భహత్మయం... గీంథాలు యచించాడె. శ్రీనాథ఼డె త్నవాంగహయ నెైశథం గీంథానిన భలబృడి

For more information log on to http://SmartPrep.in

రాజ్మిండ్డర రెడ్డి రాజులు

క్ాటయ వేమారెడ్డి (1402-1414)

రేభుడె కుభలయగిమి మహజీమం అనే గీంథానిన యచించాడె.

఩శిాభగోదాఴమి) న఼ ఆకీబృంచాడె. మెండో కుభలయగిమిమెడిి 1416లో భయణంచాడె.

For more information log on to http://SmartPrep.in

తామెడిి నుహల్లంచాయు. క భుమ చికహకల ఱహషనం (1422) ఩రకహయం భూడో అనరోతామెడమహజధాని

గంగూన఼ ఓడించాడె. పల్లత్ంగహ నుర ర లమ రేభలమెడిి ఇత్డిని ఫో మ విహయదేవం఩ై ఩రత్తనిధిగహ

నిమబృంచాడె. కంద఼క౅యు మహజధానిగహ అత్డి రహయష఼లు మహజానుహలన చేఱహయు. భలలిమెడిి

కుభలయుడె) నుహల్లంచాయు. ఆ త్మహాత్ ఈ మహజాం విజమనగయ మహజుల స్హభంత్ మహజాంగహ

For more information log on to http://SmartPrep.in

నాగషభుదరం చెయుఴులన఼ త్విాంచాయు. నాటి ఩మివభ

఩టట్ఫట్ లన఼ ఩ేమొకంటటంది. ఩ంచాణం రహయు అంటే కభమయులు. నియమల్ కత్ే

For more information log on to http://SmartPrep.in

కుభలయగిమిమెడ,ిి కహటమరేభలమెడిి రెైశుఴ భతాబుభలన఼లు. మెడమహజుల

యౄను ందించి దేరహలమలలోి ఩ంచభుల ఩రరేఱహనికతఅన఼భత్తంచాడె.

త్మహాత్ శ్రీ రెైశుఴం తెంగల, ఴడగల ఱహఖలుగహ చీల్లనుర భంది. ఴడగల

For more information log on to http://SmartPrep.in

యతానకయం, చంఫద చందిక

఩రకహశిక అనే రహాఖలానం మహఱహయు. (గిమీవవాత్త షఽకతిభలల గీంథం- సయదత్ే

ళ఺ంగబూనుహలుడె- యస్హయుఴ ష఼ధాకయం, యత్న నుహంచాల్లక, షంగీత్ ష఼ధాకయం, అనే యచనలు

For more information log on to http://SmartPrep.in

షంగీస నిఘంటటఴు అనే యచనలు చేఱహడె.

డాబుమహభం గీంథంలో). దేవ ఫాశలంద఼ తెలుగు ల షస అనే రహకహానిన నుహరచ఼యాంలోకత తెచిాంది

నే కవి 'ఫోజ మహజీమం' గీంథానిన యచించాయు.శ్రీనాథ఼డి తాత్ కభలనాబుడె క౅డా '఩దమ఩ుమహణం'

గీంథానిన యచించాడె (ఏఫాశలోనో తెల్లమద఼). దేఴయక ండ ఩దమనామకమహజు ఩దరేదగిమి ఆస్హానం

For more information log on to http://SmartPrep.in

విజమనగయ సహభరాజయాతున 1336లో సమిసయమహమలు, ఫుక్కమహమలు సహథ఩఺ింఙాయు. ఈ

రేభించిన దేఴుల఩లి తాభా ఱహషనాలు (సహళైఴ ఴింఱహఴళి) ఩ాధాన ఆధామహలు.

శూహహిత్య ఆధారహలు - దేశీయ, విదేశీ రచనలు

ళెైనాింలో భుళ఺ి ింలన఼ ఙేయుాక్ునానయతు ఩ెమిసట హ఩ేమ కనానడె.

ఆదేశింఙాడతు; ఩లి కి మోళేరహయుగహ ళ఻త ల

సహథ఩఺ింఙాయు. వీయు కహక్తీమ మిండో ఩ాతా఩యుద఼ాడి ఆసహథనింలో ఩తుఙేఱహయు. భసమద్ తెన్

తేగి క్ దాడిఙేళ఺న఩ు఩డె క్ిం఩఺ల మహజాింలో ఆవీమిం తృ ిందాయు. తేగి క్ క్ిం఩఺లతు క్౅డా

తిమిగి ఩ింతృహడె. భుష఼నఽమి తృహలక్ుల ఙేతిలో ఒడితృో భన షింగభ సో దయులు