Professional Documents
Culture Documents
Η Παλαιολιθική Εποχή αρχίζει με την εμφάνιση στην Αφρική πριν από 2,6 εκ. χρόνια των
πρώτων λίθινων εργαλείων, πελεκημένων από τον άνθρωπο, και τελειώνει γύρω στο 10.000
π.Χ., ότα
ν ξεκινά η Μεσολιθική Εποχή (τήξη των παγετώνων, σταθερή βελτίωση κλίματος).
Καλύπτει δηλ. το μεγαλύτερο μέρος του Τεταρτογενούς (Πλειστόκαινο και Ολόκαινο) και
περιλαμβάνει όλα τα λίθινα πελεκημένα εργαλεία που ανήκουν στο Πλειστόκαινο.
ΠΛΕΙΣΤΟΚΑΙΝΟ
Η χλωρίδα του ελληνικού χώρου: περιορισμένες οι γνώσεις μας γενικά για την περίοδο του
Πλειστοκαίνου, και περισσότερα για την Ανώτερη Παλαιολιθική εποχή:
1. Επικρατεί κυρίως βλάστηση στέπας (ψυχρό περιβάλλον-ξηρασία), με παρουσία της αρτεμισίας.
2. Δέντρα: ευδοκιμούν το πεύκο και η βετούλα, σπανιότερα τα άλλα είδη.
3. Στα βουνά, εκεί όπου επικρατούσε υγρασία, υπήρχε δενδρώδης βλάστηση.
4. Πιθανόν κι άλλα είδη δέντρων σε Ν.Ελλάδα, αλλά δεν έχει προχωρήσει η έρευνα.
5. Θα πρέπει να υπήρχε πλούσια ποικιλία ζωνών βλάστησης, που ευνοούνται λόγω υψομετρικών
διαφορών, γεωμορφολογίας και υδρολογίας.
Α. ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
1. Πρώιμη ή Αρχαιότερη ή Κατώτερη Παλαιολιθική [2,6 εκατ. (750.000 για την Ελλάδα)-
200.000 χρόνια]. Είναι μεγαλύτερη σε διάρκεια από τις άλλες δύο και χαρακτηρίζεται από τον
έλεγχο των βασικών αρχών κατεργασίας του λίθου.
Αχελαία φάση (400.000-200.000) (χειροπελέκεις, εργαλεία σε φολίδες)
2. Μέση Παλαιολιθική (200.000-35.000 χρόνια πριν) κατά την οποία εμφανίζονται ριζικές
αλλαγές σε όλους τους τομείς.
Μουστέρια φάση (εργαλειακά σύνολα σε φολίδες: αιχμές, ξέστρα – τεχνική Λεβαλουά),
Homo sapiens neanderthalensis
3. Ύστερη ή Νεότερη ή Ανώτερη Παλαιολιθική (35.000-10.000 χρόνια πριν) είναι
μικρότερης διάρκειας από τα προηγούμενα και κατά τη διάρκεια του γίνεται καλύτερη
εκμετάλλευση των λίθινων πρώτων υλών.
Τεχνική των λεπίδων, Homo sapiens sapiens
1. Η αρχαιότερη αξιόπιστη μαρτυρία της παρουσίας του ανθρώπου στον ελληνικό χώρο
είναι το κρανίο των Πετραλώνων στην Χαλκιδική:
1. Το κρανίο έχει χρονολογηθεί με απόλυτες μεθόδους στο 200.000 Π.Σ., ενώ με βάση τα
μορφολογικά του χαρακτηριστικά αποδίδεται από τους παλαιοναθρωπολόγους στο
350.000 Π.Σ.
2. Καταλαμβάνει ιδιαίτερη θέση, τοποθετούμενο μεταξύ Ηomo erectus και Homo sapiens
neanderthalensis.
3. Ειδικές αναλύσεις στο κρανίο έδωσαν ελάχιστη ηλικία 250.000 χρόνια, ενώ σύμφωνα με
τον ανασκαφέα-ανθρωπολόγο Άρη Πουλιανό, η ηλικία του κρανίου είναι 700.000.
4. Την ίδια περίοδο χρονολογούνται και τα πολιτισμικά κατάλοιπα των κατώτερων
στρωμάτων του σπηλαίου Yarimburgaz Αν. Θράκης.
2. Άλλη αξιόπιστη μαρτυρία από τον ελληνικό χώρο προέρχεται από τις όχθες του Πηνειού
της Θεσσαλίας:
1. Εκεί εντοπίστηκαν εργαλειακά σύνολα (λιθοτεχνίες) που με απόλυτες μεθόδους
χρονολογήθηκαν στο 400.000-200.000.
2. Λόγω απουσίας στρωματογραφικής συσχέτισης και απόλυτων χρονολογήσεων
αναφέρονται με επιφύλαξη μεμονωμένα λίθινα τέχνεργα που έχουν εντοπιστεί σε
διάφορες θέσεις (Εύβοια, Κεφαλονιά και Κέρκυρα) και έχουν αποδοθεί σε πρωιμότερες
περιόδους.
5. Η έναρξη της Πρώιμης Παλαιολιθικής εποχής σηματοδοτείται από τον έλεγχο των
βασικών αρχών κατεργασίας του λίθου.
1. Αχελαία πολιτιστική φάση (400.000-200.000).
2. Χαρακτηριστικά εργαλεία της εποχής είναι τα πιο παλιά ανθρώπινα εργαλεία, οι πελεκημένες
κροκάλες, για τις οποίες χρησιμοποιούνται λιμναίες ή ποτάμιες κροκάλες από διάφορα
πετρώματα.
3. Χαρακτηριστικά της η παρουσία χειροπελέκων και εργαλείων σε φολίδες.
4. Ποικιλία χειροπελέκων που οφείλεται σε πολιτιστικά παρά σε χρονολογικά κριτήρια.
5. Ελάχιστα δείγματα έχουν εντοπιστεί στην Ελλάδα: λίθινος χειροπέλεκυς Κοζάνης και ο
χειροπέλεκυς από το Κοκκινόπυλο Ηπείρου, για τον οποίο έχει προταθεί η ηλικία των
250.000 ετών.
6. Όλες αυτές οι θέσεις είναι υπαίθριες και κοντά σε πηγές πρώτων υλών, όπως ο πυριτόλιθος.
ΜΕΣΗ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
1. Μουστέρια πολιτιστική φάση: Το δεύτερο στάδιο που καλύπτει τα έτη 200.000-35.000.
2. Ο Homo erectus δίνει τη θέση του στον Homo Sapiens Neanderthalensis, που παρουσιάζει μια
σημαντική διαφοροποίηση, τον αυξημένο εγκέφαλο.
1. Οι καλύτερα γνωστοί Homo Sapiens Neanderthalensis από την Ευρώπη και τη Μέση
Ανατολή παρουσιάζουν σημαντικές βιολογικές διαφορές από τα προηγούμενα είδη αλλά και
από τους σύγχρονους Homo.
2. Αυτό το είδος δεν επέζησε μετά την εμφάνιση του σύγχρονου Homo sapiens. Η εξήγηση που
δίδεται είναι ότι ή εξαφανίστηκε από τον Homo sapiens ή εξελίχθηκε σε αυτόν. Η επιστήμη
κλίνει προς την πρώτη άποψη.
3. Κατά τη Μέση Παλαιολιθική / Μουστέρια πολιτιστική φάση, εμφανίζονται ριζικές αλλαγές σε
όλους τους τομείς:
1. Οι άνθρωποι ενδιαφέρονται πια όχι μόνο για την επιβίωση τους αλλά και για τους νεκρούς
τους.
2. Ως προς την κατεργασία του λίθου αναπτύσσονται και εξαπλώνονται νέες τεχνικές
κατεργασίας του λίθου (λιθοτεχνία), όπως αυτή των φολίδων.
3. Εργαλειακοί τύποι: αιχμές, και ιδιαίτερα οι διπρόσωπες φυλλόσχημες αιχμές, ξέστρα,
επιβιώνει και ο χειροπέλεκυς μέχρι το τέλος της Μεσολιθικής.
4. Ανάπτυξη της τεχνικής Λεβαλλουά
4. Στον ελληνικό χώρο οι περισσότερες θέσεις της Μεσολιθικής Εποχής είναι υπαίθριες και η
Μουστέρια πολιτισμική φάση εντοπίστηκε σε όλες:
Ενδεικτικά ανθρώπινης κατοίκησης της Μέσης Παλαιολιθικής είναι τα εργαλειακά σύνολα
που εντοπίστηκαν σε υπαίθριες θέσεις των: Θεσσαλία, Ηλεία, Μάνη, Κέρκυρα, Ζάκυνθο,
Κεφαλονιά, Ήπειρο, Κοζάνη, Δράμα.
2. Είναι μικρότερης διάρκειας από τα δύο προηγούμενα και κατά τη διάρκεια του γίνεται καλύτερη
εκμετάλλευση των λίθινων πρώτων υλών.
3. Εμφανίζεται ο Homo sapiens sapiens, δηλαδή ο Σύγχρονος Άνθρωπος.
1. Σήμερα είναι βέβαιη η συνύπαρξη του σύγχρονου Homo Sapiens και του ανθρώπου του
Νεάντερταλ σε συγκεκριμένες περιοχές, επικρατεί όμως η άποψη ότι ο ένας δεν αποτελεί
εξελιγμένη μορφή του άλλου.
2. Με την εμφάνισή του σύγχρονου Homo Sapiens βλέπουμε ότι οι ανατομικές εξελικτικές
μεταβολές σταματούν, ενώ η συμπεριφορά αναπτύσσεται με γρήγορο ρυθμό.
4. Η εποχή χαρακτηρίζεται από την τεχνική των λεπίδων την οποία εφευρίσκουν τώρα και με την
οποία γίνεται:
1. Καλύτερη εκμετάλλευση της πρώτης ύλης.
2. Τελειοποίηση των λίθινων εργαλειακών συνόλων.
3. Κατασκευή νέων τύπων εργαλείων, όπως του ξύστρου και της γλυφίδας.
5. Ο εργαλειακός εξοπλισμός εμπλουτίζεται με νέα υλικά ζωικής προέλευσης (κόκκαλο,
χαυλιόδοντας), τα οποία επεξεργάζονται οι άνθρωποι με τα ξύστρα και τις γλυφίδες.
6. Οι άνθρωποι πλέον:
1. Οργανώνουν τον χώρο στον οποίο ζουν.
2. Προβαίνουν στη διαμόρφωση των σπηλαίων και των βροχοσκεπών όπου καταφεύγουν.
3. Εγκαθίστανται και σε υπαίθριες θέσεις.
4. Χτίζουν οικήματα με τα υλικά που έχουν στη διάθεση τους.
5. Φροντίζουν τους νεκρούς τους.
6. Ασχολούνται με την κόσμηση και την τέχνη, η οποία φτάνει πια στο αποκορύφωμα της.
Στην ΕΥΡΩΠΗ κατά τη διάρκεια της Ύστερης Παλαιολιθικής Εποχής διακρίνονται διάφορες
πολιτισμικές φάσεις (κυρίως τοπικού χαρακτήρα), όπως
1. Ωρινάκεια φάση (36.000-20.000)
2. Γκραβέττια φάση (27.000-20.000)
3. Επιγκραβέττια φάση (20.000-8.500)
Τα μόνα ευρήματα που διαθέτουμε για να αναπαραστήσουμε τη ζωή του παλαιολιθικού
ανθρώπου είναι τα λίθινα πελεκημένα εργαλεία, τα οποία αποτελούν ένα μέρος μόνο του
εργαλειακού εξοπλισμού της συγκεκριμένης εποχής.
1. Η έναρξη της Παλαιολιθικής εποχής σηματοδοτείται από την εμφάνιση των πρώτων λίθινων
εργαλείων. Χαρακτηριστικό της εποχής είναι τα αρχαιότερα ανθρώπινα εργαλεία, οι
πελεκημένες κροκάλες.
2. Η Παλαιολιθική εποχή συμπίπτει με την εμφάνιση του Homo erectus. Στην Ελλάδα την
αρχαιότερη μαρτυρία της παρουσίας του ανθρώπου στον Ελλαδικό χώρο αποτελεί το κρανίο των
Πετραλώνων (Χαλκιδική), Κατατάσσεται ανάμεσα στον Ηomo erectus και τον Homo sapiens
neanderthalensis. Κατά τη Μέση Παλαιολιθική εποχή ο Homo erectus δίνει τη θέση του στον
σύγχρονο άνθρωπο τον Homo Sapiens ή Neanderthalensis, με τον αυξημένο εγκέφαλο να
αποτελεί σημαντική βιολογική διαφορά σε σχέση με τα προηγούμενα ανθρώπινα είδα.
3. Χαρακτηρίζεται από την τήξη των παγετώνων και τη σταθερή βελτίωση του κλίματος.
4. Η κατοίκηση γίνεται κατά κύριο λόγο σε υπαίθριες θέσεις που βρίσκονται κοντά σε νερό (πηγές,
ποτάμια, λίμνες) και σε πηγές πρώτης ύλης, π.χ. υπαίθριες θέσεις στον Κοκκινόπηλο Ηπείρου ή
στο Παλαιόκαστρο Κοζάνης.
5. Ο Παλαιολιθικός άνθρωπος χρησιμοποιεί για την κατοίκησή του βραχοσκεπές, σπήλαια,
υπαίθριες θέσεις.
6. Τα σπήλαια και οι βραχοσκεπές έχουν ανατολικομεσημβρινό προσανατολισμό, ώστε οι ακτίνες
του ήλιου να φωτίζουν και να θερμαίνουν το χώρο κατά τη διάρκεια της ημέρας.
7. Η είσοδος και ο μπροστινός χώρος των σπηλαίων κατοικούνται, ενώ το εσωτερικό είναι ψυχρό
και όχι φιλικό.
8. Ο χαρακτήρας της εγκατάστασης (μόνιμες ή ημιμόνιμες θέσεις, κυνηγητικές στάσεις, θέσεις
σφαγεία) είχε άμεση εξάρτηση από τις κλιματικές συνθήκες.
9. Φαίνεται πως ο άνθρωπος κατά τη Μέση Παλαιολιθική αρχίζει να φροντίζει τους νεκρούς του.
10. Η ενασχόλησή του είναι κυρίως η φυσική εκμετάλλευση ζωικών και φυσικών πόρων αλλά και το
κυνήγι και η αλιεία. Συλλέγει και αξιοποιεί λίθινες πρώτες ύλες και φυτά, δεν έχει μόνιμη
εγκατάσταση, μετακινείται εποχικά ζώντας νομαδικά.
11. Κατά τη Μέση Παλαιολιθική αναπτύσσονται νέες τεχνικές της λιθοτεχνίας (εργαλειακά σύνολα
σε φολίδες, εργαλειακοί τύποι αιχμές, ξέστρα, ο χειροπέλεκυς εξακολουθεί να χρησιμοποιείται) .
Ανάπτυξη της τεχνικής Λεβαλλουά.
12. Τα στοιχεία που διαθέτουμε για να αναπαραστήσουμε τη ζωή του παλαιολιθικού ανθρώπου είναι
τα εργαλειακά κατάλοιπα.
13.Την εξέλιξη της Παλαιολιθικής εποχής στην Ελλάδα παρακολουθούμε μέσα από τα
υλικά κατάλοιπα της βραχοσκεπής της Μποΐλας στην Ήπειρο.
1.1.2. Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
1. Γιατί θα παρακολουθήσουμε την πολιτισμική εξέλιξη της Παλαιολιθικής εποχής μέσα από
την βραχοσκεπή Μποΐλα;
Λόγω της γεωγραφική της θέση σε σημείο στρατηγικής σημασίας διαδραμάτισε έναν ρόλο
γέφυρας από και προς τον ορεινό βιότοπο της Δυτικής Πίνδου.
Από τα αρχαιολογικά κατάλοιπα (εργαλειακά σύνολα, θραύσματα οστών ζώων κ.ά.) αντλούμε
πληροφορίες για τον τρόπο διαβίωσης και για τις δραστηριότητες που οι παλαιολιθικοί
κυνηγοί-συλλέκτες ανέπτυξαν στην περιοχή της Ηπείρου κατά την Ύστερη Ανώτερη
Παλαιολιθική εποχή.
Στη βραχοσκεπή πραγματοποιήθηκε διεπιστημονική έρευνα από την παλαιολιθική
αρχαιολογία (λιθοτεχνία, ζωοαρχαιολογία, αρχαιομετρία κ.ά).
2. Η βραχοσκεπή βρίσκεται σε υψόμετρο 500 μ. στην κοίτη του ποταμού Βοϊδομάτη στην κοιλάδα
των Ιωαννίνων.
3. Λόγω της γεωγραφικής της θέσης βρίσκεται σε σημείο στρατηγικής σημασίας. Στην κοιλάδα
αυτή έχουν ανασκαφεί κι άλλες δύο παλαιολιθικές θέσεις (Κλειδί, Μεγαλάκκος), ενώ έχουν
εντοπιστεί κι άλλες.
4. Οι ερευνητές θεωρούν ότι χρησιμοποιήθηκε μέχρι και τη Μεσολιθική εποχή.
5. Έχει σχηματιστεί σε ασβεστόλιθο και το στέγαστρο της έχει υποστεί διάβρωση και έχει
υποχωρήσει.
6. Ο προσανατολισμός της είναι βόρειος.
7. Σήμερα εμφανίζεται επιμήκης, χωρίς ιδιαίτερο βάθος, με διαστάσεις 17Χ5 και προσφέρει μικρή
προστασία από τον αέρα και τη βροχή.
8. Η τοποθεσία, ο προσανατολισμός της και το μικροπεριβάλλον της είναι διαφορετικά από τις
άλλες δύο βραχοσκεπές.
9. Το εμβαδόν του δαπέδου της είναι 80 τμ και η υψομετρική διαφορά του από τον Βοϊδομάτη 11μ.
10. Οι αποθέσεις του ποταμού Βοϊδομάτη αποτελούσαν το φυσικό δάπεδο της βραχοσκεπής. Τότε ο
ρους του ποταμού ήταν 10μ. ψηλότερα, δηλ στο στόμιο της κοιλάδας, και έρρεε προς άλλη
κατεύθυνση, περιμετρικά της βραχοσκεπής.
11. Στη συνέχεια το κλίμα βελτιώθηκε, ο ποταμός απέκτησε μεγάλες ποσότητες νερού και ο χώρος
διαμορφώθηκε έτσι ώστε να δεχθεί τους παλαιολιθικούς κυνηγούς και τροφοσυλλέκτες.
12.Κλίμα: ψυχρό και ξηρό, με ενδιάμεσες φάσεις υγρασίας.
13. Στη βραχοσκεπή βρέθηκαν δύο χώροι εστιών, ενώ στα διάφορα αρχαιολογικά στρώματα
βρέθηκε καύσιμη ύλη με τη μορφή τέφρας (κλαδιά και κορμοί δέντρων) που είχε
χρησιμοποιηθεί.
14. Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα (λίθινα εργαλεία, θραύσματα οστών ζώων) και οι εστίες
μαρτυρούν ότι η βραχοσκεπή κατοικήθηκε εποχιακά, ενισχύοντας τη σημασία της στο
νομαδικό βίο των παλαιολιθικών ομάδων.
15. Οι παλαιολιθικοί άνθρωποι εκμεταλλεύτηκαν το άμεσο παραποτάμιο οικοσύστημα τόσο στα
όρια της κοιλάδας όσο και έξω απ’ αυτήν.
16. Από την κοιλάδα αυτή οι άνθρωποι περισυνέλεγαν την κύρια πρώτη ύλη, κροκάλες πυριτόλιθου,
για την κατασκευή των εργαλείων τους και του οπλισμού τους (αιχμές βελών και δοράτων,
εκτοξευτήρα, τόξο), τις οποίες ακόμα εντοπίζουμε στο «φυσικό δάπεδο» της βραχοσκεπής.
17. Οι παλαιολιθικοί κυνηγοί σκότωναν κυρίως αιγαγροειδή, που έβρισκαν καταφύγιο στην κοιλάδα
και τα μικρά οροπέδια πάνω από τον Βοϊδομάτη.
18. Από τα θραύσματα των οστών φαίνεται ότι τα θηράματα μεταφέρονταν στη βραχοσκεπή όπου
ακολουθούσαν εκδορά, διαμελισμός, τεμαχισμός και στη συνέχεια κατανάλωση.
19. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούνταν γι’ αυτές τις εργασίες ήταν φολίδες με ανεπεξέργαστες ακμές
και για την αφαίρεση του λίπους χρησιμοποιούσαν ξέστρα.
20. Τέτοια εργαλεία στη Μποΐλα έχουν βρεθεί πολύ λίγα, ενώ λίγα είναι και τα εργαλεία από οστά.
21. Η τροφή τους δεν περιελάμβανε πολλές φυτικές ύλες αλλά μυελό, ψάρια τα οποία ψάρευαν,
κάστορες, που ήταν απαραίτητοι και για τη γούνα τους, λαγοί και πτηνά. Τέλος λίγα σαλιγκάρια
και όστρεα γλυκού νερού.
22. Τα κατάλοιπα διατροφής χορτοφάγων θηλαστικών, κυρίως ελαφιών, αποδεικνύουν ότι οι
παλαιολιθικοί κυνηγοί δραστηριοποιούνταν και εκτός της κοιλάδας του Βοϊδομάτη, και
κυνηγούσαν την άνοιξη και το καλοκαίρι νεαρά ελάφια (δόντια).
23. Ο πυριτόλιθος της περιοχής δεν ήταν ιδιαίτερα καλής ποιότητας και θρυμματιζόταν, ωστόσο
χρησιμοποιώντας εξειδικευμένη τεχνική παρήγαγαν μικρολεπίδες, χρήσιμες για το κυνήγι.
24. Ωστόσο επειδή έχουν βρεθεί και εργαλεία από καλής ποιότητας πυριτόλιθο συμπεραίνουμε ότι
τον προμηθεύονταν κατά τη διάρκεια των μετακινήσεων τους και τον κατεργάζονταν επί τόπου.
25. Από τον μικρό αριθμό θαλάσσιων οστρέων, τα οποία δεν συνδέονται με το άμεσο γεωγραφικό
περιβάλλον της Μποΐλας, υποδηλώνονται μετακινήσεις μεταξύ της παραλιακής ζώνης και του
εσωτερικού της περιοχής.
26. Τα θαλάσσια όστρεα ίσως αποτελούν αντικείμενα συμβολικού χαρακτήρα κι όχι κατάλοιπα
διατροφής.
27. Ίσως ο πυριτόλιθος και τα θαλάσσια όστρεα να αποτελούν αντικείμενα ανταλλαγής μεταξύ
διαφορετικών ομάδων.
28. Η κοιλάδα του Βοϊδομάτη προσφέροντας φυσικούς πόρους, δηλ. πρώτες ύλες και θηράματα,
για περίπου 6.000 χρόνια, έγινε το κεντρικό σημείο συστηματικής εκμετάλλευσης σε
περιοδική βάση.
Β. ΜΕΣΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
12. Τα υλικά κατάλοιπα που βρέθηκαν μαρτυρούν πως ο Μεσολιθικός άνθρωπος ασχολείται με την
ταφή αλλά και τη καύση των νεκρών. Ο τρόπος ταφής και η κόσμηση των νεκρών ίσως να
υποδηλώνει ένα είδος πρώιμων κοινωνικών διακρίσεων.
13. Τα ίχνη ώχρας σε χειρόμυλους που ανακαλύφθηκαν μαρτυρούν ότι ίσως χρησιμοποιούνταν για
να διακοσμούν το σώμα ή να βάφουν τα ρούχα του νεκρού.
14. Η κατοίκηση εξακολουθεί να είναι σχετικά αραιή και ο πληθυσμός ολιγάριθμος αλλά σε σχέση
με την Παλαιολιθική αυξάνεται η πυκνότητα κατοίκησης που ίσως να σημαίνει είτε συνεχή
κατοίκηση όλη τη διάρκεια του χρόνου είτε αύξηση του εποχιακού πληθυσμού είτε και τα δύο
(Φράγχθι)
15. Μπορεί να δείχνει φτωχός ο πολιτισμός της Μεσολιθικής εποχής αλλά δεν πρόκειται για
παρακμή αφού τώρα μπαίνουν οι βάσεις για τις αλλαγές που θα επιφέρει η «Νεολιθική
Επανάσταση»
16. Σημαντικότερες αρχαιολογικές θέσεις της Μεσολιθικής Εποχής:
1. Σπήλαιο Φράγχθι (Αργολίδα)
2. Σιδάρι (Κέρκυρα)
3. Θεόπετρα (Καλαμπάκα)
4. Κύθνος
Γενικό χρονολογικό πλαίσιο στην Ελλάδα: αρχές 7ης – τέλος 4ης χιλιετίας π.Χ.
Διακρίνεται στις παρακάτω υποπεριόδους:
1. Ακεραμική φάση (6.800-6.500 π.Χ.): ονομάστηκε έτσι επειδή δεν βρέθηκαν κεραμικά είδη σε
αντίθεση με τις επόμενες περιόδους που χαρακτηρίζονται από τη παρουσία της κεραμικής.
2. Αρχαιότερη Nεολιθική (6.500-5.800 π.Χ.)
3. Μέση Nεολιθική (5.800-5300 π.Χ.)
4. Νεότερη Nεολιθική (5.300-4.500 π.Χ.)
5. Τελική Νεολιθική (4.500-3.200 π.Χ.) - (όνομα σύμφωνα με τον Renfrew) χρησιμοποιήθηκε
για την Ν. Ελλάδα και τα νησιά του Αιγαίου, αντιστοιχεί περίπου στη Χαλκολιθική και
αποτελεί το μεταβατικό στάδιο από τη Νεολιθική στην Εποχή του Χαλκού.
3. Κλίμα: κατά τη Νεολιθική περίοδο πρέπει να ήταν σαν το δικό μας, ίσως λίγο πιο ψυχρό και
υγρό, γιατί μελέτες δείχνουν ότι ήταν μεσογειακό με βροχερούς χειμώνες και ξηρά, θερμά
καλοκαίρια. Άρα έχει υποστεί αλλαγές σε σχέση με το κλίμα της Παλαιολιθικής και
Μεσολιθικής περιόδου.
4. Το κλίμα επηρεάζει τη βλάστηση και τη γεωργική παραγωγή:
1. Πυκνά δάση κάλυπταν περιοχές που σήμερα είναι γυμνές
2. Θαμνώδης βλάστηση σε Ανατολική και Νότια Ελλάδα, όπου παρατηρείται πυκνή κατοίκηση,
επειδή οι θαμνώδεις και αραιές δασικές εκτάσεις διευκολύνουν τους πρώτους
γεωργοκτηνοτρόφους να προχωρήσουν σε εκχερσώσεις και ανάπτυξη της καλλιέργειας.
5. Στη Νεολιθική σημειώνεται μια πολύ σημαντική αλλαγή στη ζωή των ανθρώπων:
1. Δεν εξασφαλίζουν πλέον τη διατροφή τους με την τροφοσυλλογή και το κυνήγι
(τροφοσυλλεκτικό στάδιο) αλλά
2. μαθαίνουν τον τρόπο να παράγουν μόνοι τους την τροφή τους με την καλλιέργεια της γης και
την εξημέρωση των ζώων (παραγωγικό στάδιο).
3. Συνέπεια αυτής της σημαντικής αλλαγής είναι η δημιουργία μόνιμης κατοικίας σε έναν
συγκεκριμένο χώρο, άρα ο σχηματισμός οικισμών και στη συνέχεια μικρών πόλεων.
6. Τα στοιχεία της νέας οικονομία στη Νεολιθική Εποχή: Τα σπίτια και τα σπήλαια
χρησιμοποιούνταν για μόνιμη ή εποχική κατοικία, ως αποθήκες αγαθών και καταφύγια:
1. Ακεραμική περίοδος στον ελληνικό χώρο
1. Τομέας οικιστικής:
1. Ορύγματα
2. Υποδοχές ξύλινων δοκαριών στη γη
3. Εστίες
4. Δάπεδα στρωμένα με χαλίκι
5. Βόθροι (αποθήκες)
2. Τομέας γεωργίας και κτηνοτροφίας:
1. Ανακαλύπτονται όσπρια και απανθρακωμένα δημητριακά
2. Ανακαλύπτεται σκελετικό υλικό εξημερωμένων ζώων, αιγοπροβάτων, βοοειδών,
χοίρων.
2. Αρχαιότερη Νεολιθική εποχή:
1. Οι πρώτοι γεωργοκτηνοτρόφοι εγκαταστάθηκαν κοντά σε ποτάμια, ρέματα και πηγές,
μάλλον σε περιορισμένη έκταση.
6. Τα αγγεία πλέον είναι καλής ποιότητας και δεν εξυπηρετούν μόνο λειτουργικές ανάγκες, αλλά
χρησιμοποιούνται και για διακόσμηση, π.χ. γραπτή, εγχάρακτη και πλαστική διακόσμηση με τη
μορφή μικρών αποφύσεων.
7. Εμφανίζονται νεολιθικά ειδώλια και πήλινες λίθινες σφραγίδες.
8. Οι κοινωνικές σχέσεις μεταβάλλονται αφού στον οικισμό αναπτύσσονται πλέον θεσμοί
κοινοτικού χαρακτήρα.
9. Ενισχύεται η οικογένεια και επομένως αυξάνεται ο πληθυσμός.
10. Ενισχύεται η θέση της γυναίκας.
11. Βεβαιώνεται η ύπαρξη της ιδιοκτησίας και κάποια μορφή εξουσίας, ένα είδος κοινοτικής αρχής.
Ο ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΔΙΜΗΝΙΟΥ: Σημαντική αρχαιολογική θέση που ιδρύθηκε κατά τις πρώτες
φάσεις της Νεώτερης Νεολιθικής Εποχής, στο α’ μισό της 5ης χιλ. π.Χ., και αποτελεί
χαρακτηριστικό παράδειγμα της πολιτισμικής της εξέλιξης.