УДК 902 ISSN 2545-4528 (печатено)

ISSN 2545-4536 (електронски)

археолошк
И НФОРМАТОР
стручно списание од областа на археологијата

број 2

Археол. Инф. бр. 2, Прилеп, (2018) : 1 - 239.

 Издавач
ЗГ МЕНЕЛАЈ - Прилеп

Уреднички одбор
(главен уредник)
Елица МАНЕВА
Филозофски факултет - Универзитет св. Кирил и Методиј - Скопје

(членови)
Бошко Ангеловски
ЈНУ Институт за старословенска култура - Прилеп

Зоран Рујак
НУ Завод за заштита на спомениците на културата и музеј Струмица

Орданче Петров
ЈНУ Институт за старословенска култура - Прилеп

Александар Мургоски
ЗГ Менелај - Прилеп

Технички уредник и компјутерска обработка:

Орданче Петров, Александар Мургоски
лектор на македонски
Виолета Крстеска
превод на англиски
Ѓурѓица Илиева
Александар Мургоски
тираж
100
печати
и-Принт Прилеп
достапно на
www.informator.com.mk

адреса на редакција: ул. Павел Шатев, 34 - Прилеп, Р Македонија

интернет страна www.menelaj.mk, www.informator.com.mk
електронска пошта: arheoloski@informator.com.mk

Овој број на Списанието е финансиски помогнато од Годишната програма на Министерството

за култура на Република Македонија за 2018 година.
UDK 902 ISSN 2545-4528 (print)
ISSN 2545-4536 (online)

arheološk
i NFORMATOR
Academic Journal of Archaeology

volume 2

Archaeol. Inf. vol. 2, Prilep, (2018) : 1 - 239.

 Publisher
NGO MENELAJ - PRILEP

Editorial Board

(Editor-in-chief)
Elica Maneva
Faculty of Philosophy - University of sts. Cyril and Methodius - Skopje

(editors)
Boško Angelovski
PRI Institute of Old Slavic Culture - Prilep

Zoran Rujak
NI Institute for Protection of Monuments of Culture and Museum - Strumica

Ordanče Petrov
PRI Institute of Old Slavic Culture - Prilep

Aleksandar Murgoski
NGO Menelaj - Prilep

Technical editor and computer layout

Ordance Petrov, Aleksandar Murgoski
Macedonian proofreading
Violeta Krsteska
Translation in English
Djurdjica Ilieva,
Aleksandar Murgoski
copies
100
printed by
i-Print Prilep
available on
www.informator.com.mk

redaction adress: Pavel Satev, 34 - Prilep, Republic of Macedonia

web-site: www.menelaj.mk, www.informator.com.mk
e-mail: arheoloski@informator.com.mk

This volume of the Journal is financially supported by the Annual program of the Ministry of Culture
of the Republic of Macedonia for 2018
 СОДРЖИНА CONTENT
Предговор 7 8 Preface

археолошки ископувања archaeological excavations

ТРЕШТЕНА СТЕНА, с. МАНАСТИР 9 15 TREŠTENA STENA, v. MANASTIR

А. Миткоски A. Mitskoski

„ПЛОЧА - МИЌОВ ГРАД“, ОХРИД 17 25 PLOČA-MIKJOV GRAD SITE, OHRID

В. Тодоровска и други V. Todorovska at al.

КИСЕЛИЧКА ПЕШТЕРА, С. КИСЕЛИЦА, 27 34 KISELIČKA PEŠTERA, VILLAGE OF KISELICA,

Т. Нацев и Стојановски Д. T. Nacec and Stojanovski D.

ТАЛАМБАСИЦА 35 42 TALAMBASICA
А. Миткоски A. Mitkoski

АКРОПОЛА НА РИДОТ МАЛ СУРУН 43 49 ACROPOLIS ON THE MAL SURUN HILL

Д. Темелкоски D. Temelkoski

МАЛ СУРУН 51 59 MAL SURUN HILL

КАРПИ СО КУЛТНА НАМЕНА ROCKS USED FOR CULT PURPOSES
Д. Темелкоски и Јандреска О. D. Temelkoski and Jandreska O.

УЛИЦАТА ЦАР САМУИЛ ВО ОХРИД 61 70 THE STREET OF TSAR SAMUIL IN OHRID

П. Кузман P. Kuzman

РАНОХРИСТИЈАНСКА БАЗИЛИКА „МАНЧЕВЦИ“ 71 82 EARLY CHRISTIAN BASILICA MANČEVCI

Б. Танески B. Taneski

РАИЦА-МАНАСТИРИТЕ КАЈ ЉУБАНИШТА 83 94 RAICA-THE MONASTERIES NEAR LJUBANIŠTA

С. Балески и Арнаудоски С. S. Baleski and Arnaudoski A.

ГОРНОПОЛСКО ГРАДИШТЕ 95 102 GORNOPOLSKO GRADIŠTE

Б. Танески B. Taneski

ЧЕЛНА ОДБРАНБЕНА КУЛА - ТАОР 103 111 FRONT DEFENSIVE TOWER - TAOR
К. Ристов K. Ristov

МАРКОВИ КУЛИ - СКОПЈЕ 113 121 MARKOVI KULI - SKOPJE

К. Ристов K. Ristov

МАРКОВИ КУЛИ – ВОДНО, СКОПЈЕ 123 134 MARKOVI KULI – VODNO SITE, SKOPJE
Х. Талевски H. Talevski

КАЛЕ - СТРЕЗОВ ГРАД 135 142 KALE - STREZOV GRAD

О. Петров O. Petrov
 ЦРКВАТА СВ. ЃОРЃИ
С. Ивановска Велкоска
КОЏА МЕХМЕД - БЕГ ЏАМИЈА
С. Ивановска Велкоска
конзервација и реставрација
БАРГАЛА, ГОРЕН КОЗЈАК 165
Т. Нацев
СЛАМИТЕ, СЕЛО ВЕПРЧАНИ - МАРИОВО
Г. Стојаноски
вариа
СВЕДОШТВА ЗА СРЕДНОВЕКОВНИТЕ
ПРАЗНУВАЊА И ЗАБАВНИ ИГРИ
ОД СКОПСКО
Е. Манева
ЦРТЕЖИ НА КАРПА НА МАРКОВИ КУЛИ,
ПРИЛЕП
А. Миткоски и Мургоски А.
ЧЕКОР КОН ИЗРАЗНОСТА
ВО МУЗЕЈСКОТО ПРЕТСТАВУВАЊЕ
НА АРХЕОЛОШКОТО НАСЛЕДСТВО
Љ. Џидрова
ЗАШТИТНИТЕ ЕВИДЕНЦИИ КАКО ИНСТРУМЕНТИ
ЗА ЗАШТИТА НА КУЛТУРНОТО НАСЛЕДСТВО
Ж. Петровска
прикази
АРХЕОЛОШКИОТ МУЗЕЈ НА МАКЕДОНИЈА ВО
МУЗЕЈОТ „АШМОЛИАН” ВО ОКСФОРД
И ПОТСЕТУВАЊЕ НА ВРСКИТЕ НА
МАКЕДОНСКАТА АРХЕОЛОГИЈА И РАНИОТ
ЕВРОПСКИ АНТИКВАРИЈАНИЗАМ, АРХЕОЛОГИЈА
И МУЗЕОЛОГИЈА
Љ. Џидрова
ИЗЛОЖБАТА
СКОПСКАТА ТВРДИНА – СИМБОЛ НА ГРАДОТ
А. Лепиќ
ПРИКАЗ НА ОДБРАНЕТИ ДОКТОРСКИ
ДИСЕРТАЦИИ НА ФИЛОЗОФСКИОТ ФАКУЛТЕТ
ПРИ УНИВЕРЗИТЕТОТ СВ. КИРИЛ И МЕТОДИЈ, ОД
ОБЛАСТА НА НУМИЗМАТИКАТА
Д. Герасимовска
ПРИКАЗ НА ОДБРАНЕТИ ДОКТОРСКИ
ДИСЕРТАЦИИ НА ИНСТИТУТОТ ЗА ИСТОРИЈА НА
УМЕТНОСТА И АРХЕОЛОГИЈА ПРИ ФИЛОЗОФСКИ
ФАКУЛТЕТ-СКОПЈЕ, УНИВЕРЗИТЕТ СВ.КИРИЛ И
МЕТОДИЈ (2016-2017)
Ј. Савеска.
143 154 THE CHURCH ST GEORGE
S. Ivanovska Velkoska
155 163 KOXHA MEHMED BEY MOSQUE
S. Ivanovska Velkoska
conservation and restoration
172 BARGALA, GOREN KOZJAK
T. Nacev
173 180 SLAMITE, VILLAGE OF VEPRČANI, MARIOVO
G. Stojanoski
varia
181 194 TESTIMONIES OF MEDIEVAL HOLIDAYS AND
ENTERTAINMENT GAMES FROM THE REGION
OF SKOPJE
E. Maneva
195 205 ROCK PAINTINGS OF MARKOVI KULI,
PRILEP
A. Mitkoski and Murgoski A.
207 212 A STEP TOWARDS EXPRESSION
IN MUSEUM PRESENTATION
OF ARCHAEOLOGICAL HERITAGE
Lj. Džidrova
213 218 PROTECTIVE RECORDS AS INSTRUMENTS FOR
PROTECTION OF CULTURAL HERITAGE
Ž. Petrovska
reviews
219 225 THE ARCHAEOLOGICAL MUSEUM OF MACEDONIA
IN THE ASHMOLEAN MUSEUM IN OXFORD AND
A REMINDER OF THE CONNECTION OF THE
MACEDONIAN ARCHAEOLOGY WITH THE EARLY
EUROPEAN ANTIQUARIANISM, ARCHAEOLOGY AND
MUSEOLOGY
Lj. Džidrova
227 229 EXHIBITION
THE SKOPJE FORTRESS – SYMBOL OF THE CITY
A. Lepić
231 234 REVIEW OF DEFENDED PHD DISSERTATIONS
AT THE FACULTY OF PHILOSOPHY,
UNIVERSITY SS CYRIL AND METHODIUS,
IN THE FIELD OF NUMISMATICS
D. Gerasimovska
235 237 REVIEW OF DEFENDED PhD DISSERTATIONS
AT THE INSTITUTE OF ART HISTORY AND
ARCHAEOLOGY, FACULTY OF PHILOSOPHY –
SKOPJE, UNIVERSITY OF SS CYRIL
AND METHODIUS (2016-2017)
J. Saveska
 Предговор
Кон крајот на 20 и првите децении на 21 век
на територијата на Р Македонија се истражувани
стотици археолошки локалитети. Едни се со назнака
„капитални“, други плански, долгорочни и систематски
ископувања, трети имаат статус на превентивни со
заштитен режим заради инфраструктурни и земјени
работи на теренот, дел од нив се наоѓани со стручно
рекогносцирање, но има и такви кои сеуште се мета
на нелегални трагачи чија цел е „скриено азно“ што
ветува незаконска трговија.
Бројот на движните наоди се искачува на повеќе
стотици илјади почнувајќи од огромниот студиски
материјал до ексклузивните примери на врвни
археолошки артефакти од сите етапи на човековата
егзистенција на овие простори.
Археолошката документација, главно,
педантно ги забележува податоците на нивното
наоѓање. Медиумите, јавните гласила и социјалните
мрежи речиси секојдневно објавуваат детали за овие
откритија. Со тоа, до некаде се задоволуваат дневните
интересирања на пошироката јавност меѓутоа, за
научно фундираните статии, за анализи и расправи, за
монографии и други референтни публикации потребни
се повеќегодишни, макотрпни истражувања така што
нивниот број објективно не може да соодветствува со
новопронајдените материјали.
Археологијата не е и не смее да биде ефемерна
манифестација. Рекогносцирањата, ископувањата,
потоа конзервацијата и презентацијата на движните
и недвижни објекти се дејствија кои ако не се
верификуваат со соодветна стручна интерпретација
пред јавноста губат од својата веродостојност.
Тие неминовно се престоруваат (претвораат) во
анахрони, усмени преданија а не во дел од глобалните
хуманистички спознанија.
Како поук од овие трендови и од светските
искуства се дојде до заклучок дека овие неповолни
[7]
Preface
Hundreds of archaeological sites have been
researched on the territory of the Republic of Macedonia
in late 20 and early 21 century. Some of them were
called “capital” research, others planned, long-term and
systematic excavations, still others have the status of
preventive with a protective regime due to infrastructural
and earth work on the ground, part of them were
discovered through expert field surveys, however there
are still some sites that are targeted by illegal diggers
who are trying to find “hidden treasures” that suggests
illegal trade.
The number of movable findings amounts to
hundreds of thousands, from the huge amount of
study material to exclusive examples of state-of-the-
art archaeological artifacts from all stages of people’s
existence in these areas.
Archaeological documents, mainly, keep pedantic
records of data about their discoveries. Media, public
outlets and social networks publish details about these
discoveries almost daily. This somewhat satisfies the
interests of the broader public, however, scientifically-
based articles, analyses and debates, monographs and
other reference publications require lengthy and vigorous
research so that their numbers cannot objectively
correspond with the newly discovered materials.
Archaeology is not and must not be an ephemeral
occurrence. Surveys, excavations, then conservation
and presentation of movable and immovable objects
are actions which will lose their credibility if they are
not verified with adequate expert interpretation before
the public. They would undoubtedly transform into
anachronistic oral legends and not into part of global
humanistic insights.
These trends and global experiences lead us
to believe that this unfavourable situation could be
overcome by establishing a publication whose name
Arheološki Informator (Archaeological Newsletter)
состојби можат да се надминат со формирање на
гласило чие име „Археолошки Информатор“ само
по себе ја објаснува намената и ја зацврстува оваа
послаба алка во нашите професионални стремежи.
Прелиминарни или претходни извештаи за третираните
локалитети, издржани елаборации за ексклузивните
наоди, рецензии за нова и провокативна стручна
литература и други информации од областа на
археологијата форматирани во куси но, содржајни
известувања можат да бидат вистински вовед за
натамошна по продлабочена работа на одделна
археолошка проблематика. Имено, од разни причини,
од непредвидливи прилики/неприлики ваквите
текстови неретко остануваат како единствени, првични
и меродавни соопштенија за извршените работи.
Веруваме дека на ваков начин многу
млади истражувачи ќе се охрабрат да ги изнесат
(презентираат) од прва рака резултати од своите
активности, додека поискусните да ги сублимираат
насобраните опсервации за некое свое видување или
теза која кај нив созреала со текот на времето.
Со надеж дека оваа иницијатива ќе биде од
полза за сите на списанието Археолошки Информатор
му посакуваме долговечност, успех и добар прием во
глобалната потрага за напредок на археолошката
мисла.
Од редакцијата
[8]
explains its purpose and strengthens this weak link in our
professional endeavors. Preliminary or preceding reports
on the treated sites, well-founded elaborations about
exclusive finds, reviews on new and provocative reference
publications and other information from the field of
archaeology formatted in short, but substantial reports
might be the proper introduction for further in-depth
work on particular archaeological issues. Namely, due
to various reasons and unforeseen circumstances, these
texts often remain the only competent notifications
about work that was carried out.
We believe that this would encourage many young
researchers to present, first-hand, the results of their
activities, while those with more experience to summarize
their observations on a particular issue or thesis that has
matured in their minds over time.
Hoping that this initiative would be beneficial for
all, we want the Archaeological Newsletter to have a long
life, be successful and well received in the global quest for
progression of archaeological notions.
The editorial board
 Орданче Петров
ПРЕТХОДЕН ИЗВЕШТАЈ ОД АРХЕОЛОШКИТЕ
ИСТРАЖУВАЊА НА ЛОКАЛИТЕТОТ
КАЛЕ – СТРЕЗОВ ГРАД
С. ЧЕЛЕВЕЦ – ДЕМИР КАПИЈА
2015-2017
ЈНУ Институт за старословенска култура - Прилеп
ordance.petrov@isk.edu.mk
Археолошкиот локалитет Кале-Стрезов Град,
с. Челевец се наоѓа во Демиркаписката Клисура од
левата страна на реката Вардар, на местото каде што
во нејзе се влива Челевечка Река. Самиот локалитет
се наоѓа високо на Варовничките карпи од кои е
изградена клисурата. Од запад локалитетот е заштитен
со длабокиот кањон на Челевечка река, а додека од
југ и исток со меандарот на реката Вардар од чии
води вертикално се издигаат карпите. Единствениот
пристапен пат води преку сртот на возвишението кое од
северната страна полека се искачува до првото плато.
Локалитетот за првпат е евидентиран од И.
Микулчиќ во рамките на проектот „Стари градови
и тврдини во Средното Повардарие“ (Микулчиќ
1988-89, ). Во рамките на овој Проект се извршени
топографски снимања на површинските остатоци
од фортификационите елементи, а дел од наодите
се публикувани од Н. Чаусидис, Г. Микулчиќ и Р.
[135]
Ordanče Petrov
PREVIOUS REPORT ON ARCHAEOLOGICAL
RESEARCH OF THE SITE
KALE – STREZOV GRAD
VILLAGE OF ČELEVEC – DEMIR KAPIJA
2015-2017
УДК 903:726.8(497.714)”5/13”
The archeological site Kale – Strezov Grad, village
of Čelevec, is located in the Demir Kapija ravine on the
left bank of the river Vardar, at the point where the
Čelevečka river flows into it. The site itself sits high on
the limestones that build the ravine. To the west, the site
is protected by the deep canyon of Čelevečka River, and
to the south and east by the meander of the Vardar River,
with the rocks towering high over the water of the river.
The only accessible road leads through the ridge of the
rise which on the northern side slowly mounts to the first
plateau.
The first records of the site were made by I.
Mikulčić within the framework of the project Old Towns
and Fortresses in the Middle Povardarie region (Mikulčić,
1988-89). Topographic recordings of the surface remains
of the fortification elements were made as part of this
project, and some of the findings were published by N.
Čausidis, G. Mikulčić and R. Mihajlovski and O. Petrov
Археолошки Информатор, бр.2
Ил. 1 - Позиција на археолошкиот локалитетот Кале -
Стрезов Град, с. Челевец, Демир Капија
Михајловски и О. Петров (Чаусидис 1988, 171-196;
Микулчиќ 177-194, cat. no. 53; Михајловски и Петров,
2017, 227-231).
Во периодот од 2015 до 2017 година во три
наврати се извршија прво сондажни а подоцна и
систематски истражувања на два сектори и тоа сектор
Кула и Црква. Во рамките на првиот сектор е истражена
северната и најистакната кула од средновековната
фортификација, додека на вториот сектор се истражи
црковен комплекс со повеќе фази на доградба и
обнова, придружен со некропола.
Црква
На просторот на северното плато, веднаш
покрај пристапната патека која води во тврдината, при
истражувањата во 2015 година се открија архитектонски
остатоци од сакрален објект. Истражувањата на овој
простор продолжија во 2016 и 2017 година при што се
откри и истражи еднокорабна црква со наос и нартекс
(2018) : 135-141. Arheološki Informator, vol. 2
Fig. 1 - Position of the archaeological site Kale - Strezov Grad,
village Čelevec, Demir Kapija
(Чаусидис 1988, 171-196; Микулчиќ 177-194, cat. no. 53;
Михајловски и Петров, 2017, 227-231)..
Between 2015 and 2017, research was conducted
on three occasions: there was, first of all, probing and
then also systematic research of two sectors, namely of
the Tower and of the Church sector. The northern tower,
which is also the most prominent one of the medieval
fortification, was researched within the framework of
the first sector, whereas a church complex with various
phases of extension and reconstruction, accompanied by
a necropolis, were researched in the second sector.
Church
As part of the 2015 research, architectural remains
of a sacred structure were unearthed on the area of the
northern plateau, immediately next to the access path
leading into the fortress. Research in this area continued
both throughout 2016 and 2017, resulting in the
discovery of a single nave church with naos and nartex
[136]
 О. Петров - Археол. ист. : Кале - Стрезов Град, с. Челевец
Ил. 2 - Ортофотографија на истражениот простор
и нејзините придружни објекти, просторија „А“,
просторија „Б“ и просторијата северно од црквата која
работно беше водена како северен брод, но според
сегашните сознанија таа, најверојатно, имала функција
на капела на гробницата „А“.
Градењето на црквата е условено со
географијата на просторот. Делумно, таа е вкопана во
карпа и прилагодена на падот на теренот кој е доста
стрмен од северната страна. Од јужната страна каде
е вкопан објектот, ја користи карпата како зид или
темели за истата. Првата еднокорабна црква заедно
со пастофорија на северната страна (просторија „А“) е
подигната во текот на VI век. Брзо по изградбата следи
доградба на просторија „Б“ со функција на крстилница
во која се откри ѕидана писцина со квадратна основа
во која е вграден поголем полукружен керамички сад
со дијаметар на отвор 0,7 м. Писцината е залепена
до источниот ѕид на просторијата. Во овој период од
надворешната страна на северниот ѕид на црквата е
изградена гробницата „А“. Во оваа фаза како градежен
материјал е користен камен и градежна керамика
врзани со варов малтер, истата најверојатно била
[137]
O. Petrov - Archaeol. Excav.: Kale - Strezov Grad, village Čelevec-
Fig. 2 - Ortophoto of the excavated area
and its accompanying structures, namely room “A“, room
“B“, and the room on the north of the church which, for
the purposes of the research, was classified as a northern
nave, but according to present knowledge, its role was
probably the one of a chapel of tomb “A“.
The construction of the church is conditioned by
the geographical features of the area. It is partially dug
into a rock and adjusted to the inclination of the terrain,
which is quite a steep slope on the northern side. On the
southern side where the structure is dug-in, the rock is
used as a wall or as foundations for the church. The
first single nave church along with a pastophorium on
the northen side (room “А“) was erected during the 6th
century. Soon afterwards, an extension of room “B“ was
constructed, serving as a baptistery. A piscina close to
the wall was discovered inside, with a square foundations,
where a larger semicircular square vessel with a 0.7 m
diametre of opening was fitted. The piscina is attached
to the eastern wall of the room. In this period, the tomb
“A“ was built on the external side of the northern wall of
the church. During this phase, stone and ceramic building
material bound with lime mortar were used as building
Археолошки Информатор, бр.2 (2018) : 135-141.
покриена со покривна керамика. Заради подоцните
обнови при што просторот бил чистен до карпа не
може да се утврди до кога била во функција црквата
од оваа фаза.
Димензии на наос: дол. 8.50 м х шир. 4.50 м;
Нартекс: дол. 3,50 м х шир. 4,50 м;
Просторија „А“ : 2,65 м х 2,75 м;
Просторија „Б“: дол. 5,75 м х шир. 2,80 м;
Писцина: шир. 1,10 м. х дол. 1,10 м., дијаметар
на сад 0,70 м;
Просторија северно од наос: дол. 8,0 м х шир.
2,0-2,65 м.
Следната обнова се врзува за средниот век.
Имено, иако постојат одредени индиции дека црквата
е обновена во текот на X век, засега со сигурност
може да се издвои обновата во текот на XII-XIII век. Во
овој период црквата го задржува габаритот на наосот
и нартексот, но при оваа обнова просторијата „А“ и
просторијата „Б“ се надвор од функција притоа служат
како дел од некрополата, можеби и како гробни капели.
При доградбата користен е камен и посен варов малтер.
Кровот на црквата бил покриен со градежна покривна
керамика, со користење на tegulae и imbreces.
Кон крајот на XIV век, следи последната
градежна фаза на овој комплекс. Во овој период е
изградена сосема нова еднокорабна црква со трем
кој е целосно вкопан во наосот на рановизантиската
и средновековната црква. Вкопувањето е направено
целосно, почитувајќи ги архитектонските остатоци на
постарите објекти без да ги уништува истите. Во овој
период апсидата е целосно вклопена во апсидата
од постарата градба, притоа апсидата е оформена
во вид на ниша. Во шутот од последната фаза, на
просторот на тремот откриени се незначителни
фрагменти од ѕидно сликарство. За разлика од првата
градежна фаза и доградбата, оваа фаза е градена со
камења и секундарно употребена градежна керамика
врзани со кал. Во градежниот шут откриена беше
поголема количина на бигор камен, што нè води кон
размислатадека црквата можеби имала кров во вид
на полуцилиндричен свод изведен од камен бигор.
Подот на наосот бил оформен од карпестата подлога
[138]
Arheološki Informator, vol. 2
materials and the piscina was most probably covered
with roof tiles. Due to the later reconstructions, during
which the space was completely cleared up to the rock, it
is impossible to establish the period of functioning of the
church at this stage.
Naos dimensions: length 8.50 m х width 4.50 m
Nartex: length 3.50 m х width 4.50 m
Room “A“ : 2.65 m х 2.75 m
Room “B“: length 5.75 m х width 2.80 m
Piscina: width 1.10 m. х length 1.10 m., vessel
diametre 0.70 m.
Room to the north of the naos: length 8.0 m х
width 2.0-2.65 m
The following reconstruction is connected with
the Middle Ages. Namely, although there have been
certain indications that the church was reconstructed
in the course of the 10th century, for the time being, we
can only point out with certainty the reconstruction of
the 12th-13th century. This was a period when the church
preserved the еxternal dimensions of the naos and the
nartex, but the rooms “A“ and “B“ were out of use during
this reconstruction and served as part of the necropolis,
possibly even as tomb chapels. Stone and dry lime mortar
were used during the extension construction. The roof
of the church was covered with roof tiles with the use of
tegulae and imbreces.
The last construction phase of this complex
followed near the end of the 14th century. This was a
period when a completely new single nave church with
a threshold was built, one which was fully dun-into the
naos of the Early Byzantine and the Medieval church.
The digging was conducted in a such a manner that it did
not violate the architectural remains of older structures
and none of it was damaged. During this period, the apse
was fully fitted into the former apse and was formed as a
niche. As part of the construction waste of the last phase,
insignificant fragments of wall paintings were found in
the threshold area. Unlike the first construction phase
and the extension, this phase was built with stones and
ceramic building material with secondary use, bound with
mud. As part of the construction waste, a larger amount
of travertine stone was used, which makes us think
that the church might have had a roof in the shape of a
 О. Петров - Археол. иск. : Кале - Стрезов Град, с. Челевец
Ил. 3 - Просторија „Б“ (баптистериум) искористена како
некропола при подоцните погребувања
Fig. 3 - Structure “B” (baptisterium) used as a burial ground for
the later burials
и премачкан со тенок слој на хидростатен малтер со
розеникава боја.
Димензии на наос: дол. 4,5 м х 3,0 м
Димензии на трем: дол. 2,40 м х 3,0 м.
Некропола
На просторот северно и јужно од црквата,
во просторијата „А“ и „Б“ (крстилница) се откриени
вкупно триесет и две погребувања. Некрополата била
во употреба долг временски период на што укажуваат
дислоцираните скелетни остатоци, ре-употребата
на дел од гробните конструкции и вертикалната
стратиграфија на некрополата. Откриени се неколку
гробни форми меѓу кои: гробови на две води, слободни
укопи со и без маркери на пократките страни и гробни
камари формирани со камени плочи со или без
покривни плочи. Сите погребувања се со ориентација
запад-исток со главата на запад положена на запад.
Кај погребувањата се воочува отстапувања од главната
оска запад-исток, заради ограничениот простор и
вклопувања во габаритот на црквата и придружните
обејкти. Според антрополошките анализи на дел од
[139]
O. Petrov - Archaeol. Ecav.: Kale - Strezov Grad, village Čelevec-
Ил. 4 - Просторија „A“ искористена како некропола при
подоцните погребувања
Fig. 4 - Structure “A” used as a burial ground for
the later burials
semicilindrical vault made of travertine. The floor on the
naos was formed from the rocky surface and coated with
a thin layer of hydraulic mortar with pinkish hue.
Naos dimensions: length 4.5 m х 3.0 m.
Threshold dimensions: length 2.40 m х 3.0 m.
Necropolis
In the area to the north and to the south of the
church, a total of thirty-two burials were discovered in
rooms “A” and “B” (baptistery). The necropolis had been
used for a long time, as indicated by the dislocated skeletal
remains, the reuse of some of the grave constructions
and the vertical stratigraphy of the necropolis. A variety
of grave forms were unearthed, namely: earthy graves
with pointer tile roof; pit graves with or without markers
on the shorter side; and grave cyst formed with stone
slabs with or without covers. All burials had a west-east
orientation, with the head laid to rest to the west. These
burials were characterized with a deviation from the
chief axis west-east, due to the limited space and fitting
into the external dimensions of the church and of the
accompanying structures. The anthropological analyses
Археолошки Информатор, бр.2
Ил. 5 - Сликана декорација на северниот ѕид во Гробница А
скелените остатоци, може да се утврди дека станува
збор за населбинска некропола. Ова може да се
заклучи врз основа на демографските карактеристики
на погребаните, меѓу кои има мажи, жени и деца од сите
старосни групи (Велјаноска 2017, 115-125). Најчести
наоди во некрополата се остатоците од облека во
форма на бронзени сферични копчиња, покрај ова
застепен е накитот за раце преку неколку форми на
прстени и во два наврати е откриен и накит за глава.
Гробница А
Единствена досега откриена на овој локалитет
е гробницата А. Гробницата А е ѕидана гробница
со полуцилиндричен свод, градена е од камен, тули
и малтер, на места користејќи ја и самата карпа.
Надворешните димензии на гробницата се следните:
должина 2.85 м, широчина 2.40 м и вкупна висина од
1.52 м. Влезот во гробницата е во вид на шахта од
западната страна, затворен со масивна монолитна
(2018) : 135-141. Arheološki Informator, vol. 2
Fig. 5 - Painted decoraction on the north wall of the Tomb A
of some of the skeletal remains helped establish that this
used to be a necropolis of a populated area. This may be
concluded on the basis of the demography of the buried,
among whom we may find men, women and children of
all ages (Veljanoska 2017, 115-125.1). The most common
finds of the necropolis are remains of clothes in the shape
of bronze spherical buttons. Other than those, there are
also items of hand jewelry, mostly a few shapes of rings
and head jewelry has been discovered twice.
Tomb А
So far, the only discovered tomb on this site
is tomb A. Tomb A is a barrel-vaulted tomb, built of
stone, bricks and mortar, at times using the rock itself
as construction material. The external dimensions of
the tomb are the following: length of 2.85 m, width of
2.40 m and total height of 1.52 m. The entrance into the
tomb is in the shape of a shaft grave on the western side,
closed with a massive monolythic slab. The interior of
[140]
 О. Петров - Археол. иск. : Кале - Стрезов Град, с. Челевец
плоча. Внатрешнoста на гробницата e премачкана
со тенок слој на варов малтер, на које нанесена бела
варова боја и биле исцртани христијански мотиви во
вид на крст симетрично поставен помеѓу вегетабилни
мотиви. Ваквата декорација е видлива на северниот,
источниот и јужниот ѕид, од кои најдобро е сочувана
на северната страна додека на останатите може да се
забележат само траги од оваа декорација. Подот на
гробницата бил поплочен со тули од кои сочувани се
само фрагменти покрај северниот зид и негативи во
долните партии на останатите ѕидови. Според начинот
на градење и на декорацијата, гробницата може да се
датира во VI век. Гробницата е повторно употребена
во XIII-XIV век за што сведочат дополнителните
погребувања и движниот археолошки материјал. Во
времето на реупотребата на гробницата е уништен
подот од тули и нарушени се скелетните остатоци од
примарните погребувања. Во гробницата се откриени
остатоци од најмалку десет индивидуи.
БИБЛИООГРАФИЈА / BIBLIOGARPHY
Veljanovska, Fanica. 2017. „Anthropological Perception
about Skeletal Findings in ‘Kale – Strezov Grad’, v. Čelevec
– Demir Kapija“, Arheološki Informator year 1: 115-125.
Микулчиќ, Горица. 1987. „Археолошки наоѓалишта
во СР Македонија потврдени со монети од 6 век“,
Macedoniae acta Archaeologica 7-8: 177-194.
Микулчиќ, Иван. 1988-1989. „Топографија на Стенае –
Просек – Демир Капија“, ГЗФФ кн. 15-16 (40-41): 65-87.
[141]
O. Petrov - Archaeol. Ecav.: Kale - Strezov Grad, village Čelevec-
the tomb is coated with a thin layer of lime mortar, with
white mortar colour over it and Christian motifs were
drawn in the shape of a cross symetrically positioned
between vegetable motifs. Such a decoration is visible
on the northern, eastern and southern wall, with the one
on the northern side being the best preserved, and with
only slightly visible traces seen on the remaining ones.
The floor of the tomb was paved with tiling, from which
only fragments near the northern wall and negatives in
the lower sections of the remaining walls were preserved.
According to the manner of building and of decoration,
the tomb may be dated in the 6th century. The tomb was
being reused during the 13th-14th century, as witnessed
by the additional burials and the moveable archeological
finds. During the period of reuse of the tomb, the paved
floor was damaged and the skeletal remains of primary
burials were dislocated. Remains of at least ten individuals
were found in the tomb.
Михајловски, Роберт и Орданче Петров. 2017. „Нови
наоди од тврдината Просек, Демир Капија : печатот
на Георги Инеот, севат и паракимомен, 1198 година“,
Патримониум.МК год. X бр. 15: 227-231.
Чаусидис, Никос. 1987. „Средновековни наоди од
Просек“, ГЗФФ 14 (40): 171-196.