UNIVERZITET U BEOGRADU

FAKULTET BEZBEDNOSTI

Seminarski rad

Izveštaj o istraživanju Fakulteta za Ratno vazduhoplovstvo –prevod

Predmet

Savremena istorija Srbije

Mentor: Student:

Prof. dr Momčilo Pavlović Sanja Dudak 32/16

Beograd,2018.
Nepunih deset dana otkako je Krajger proglasio jedinicu operativnom, Jedinica za
spasavanje vazduhoplovnih posada izvršila je prvu evakuaciju sa teritorije četnika. Priča
o ovom naporu, kao i drugim misijama Jedinica za spasavanje u Jugoslaviji, prikazana je
u narednom poglavlju.

1
 POGLAVLJE V

Operacije Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih posada u Jugoslaviji

Skraćene priče o nekoliko spasilačkih operacija i svedočenja očevidaca koji su videli kako
četnici i partizani spasavaju avijatičare, o čemu će biti reči u ovom poglavlju, imaju
dvostruku namenu. Prvo, one pružaju sveobuhvatnu sliku operacija Jedinica za spasavanje
vazduhoplovnih posada u Jugoslaviji od avgusta 1944. godine do kraja rata, a drugo,
omogućavaju da se bolje shvati razlika između četničke i partizanske pomoći američkim
avijatičarima.

Prva evakuacija

Krajem jula, pre nego što je proglašen operativni plan za Jedinicu za spasavanje
vazduhoplovnih posada, više od 100 američkih avijatičara plus nekoliko ruskih, francuskih i
britanskih begunaca okupilo se u Miroševcu na teritoriji četnika, gde je 25. jula poručnik T.
K. Oliver uspostavio radiokomunikaciju sa savezničkim silama u Bariju. Oliver, pali
američki pilot, koristio je poznate šifre, serijske brojeve i druge slične reference koje su znali
samo on i njegova eskadrila, da bi obavestio Bari gde se nalazi partija i koliko ljudi je
spremno. Ova genijalna poruka, koju je primio zbunjeni britanski pilot, glasi:

150 Jenkija je u Jugi, neki bolestan nas puca konjima i pita Britance o poslu. Naš izazov
prvo pismo od bombardera po imenu Bob (Banana Hose Cenig Scarf) vaša verifikacija
prvog slova imena šefa Maga, boja sa pesnice na klupskom zidu, mora da se odnosi na
eskadrilu „Ajkula“ 459 bombardera za dekodiranje. TKO šifra.

[Prevedeno, ovaj besmisleni tekst znači:]

150 Amerikanaca je u Jugoslaviji, neki su bolesni; pucaju na nas iz C-47-ice, pitajte Britance
za posao. Slovo izazova je „G“, a boja je bela. Vaše verifikaciono slovo je „N“; vaša boja je
takođe bela. Odnosi se na 75 eskadrila, 459 bombardera za dekodiranje. (Šifra TKO se
odnosi na poručnika T.K. Olivera, pilota aviona.) Svih petoro iz mog šatora su okej.1

Kao odgovor na Oliverovu poruku, prvi terenski tim Jedinica za spasavanje

vazduhoplovnih posada u noći 2. avgusta spustio se na četničku teritoriju, otprilike 80 km
severozapadno od Beograda. Na čelu tri grupe, koje su se nazivale i tim Halijard, bio je
poručnik Džordž Musulin, koji je samo dva meseca pre toga napustio Mihailovićev štab. Do

1
Parton, Vol. II, str. 325.

2
trenutka kada je Jedinica za spasavanje trebalo da se pripremi, tim Halijard, uz punu saradnju
Mihailovića, prikupio je blizu 230 savezničkih pilota na pisti u Pranjanima. (Ironično, ovo je
bila pista sa koje je poslednja britanska misija otišla u maju.) U noći između 9. i 10. avgusta
dvanaest C-47-ica, praćeno od strane boraca Petnaeste vazdušne armije, evakuisalo je 263
ljudi iz Pranjana u Bari. Od toga 225 su bili Amerikanci, a šest Britanci. Ova spasilačka
misija je poslužila kao uzor za naredne misije Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih posada
u Jugoslaviji, kako je objasnio general Iker generalu Arnoldu.

Informacije dolaze od specijalnih organizacija unutar Balkana na Balkan i Bari

(Italija) i Kancelarija za strateške usluge, kao i 2766 pukova. Oni obaveštavaju Jedinicu za
spasavanje vazduhoplovnih posada i Petnaeste vazdušne armije, da su avijatičari pronađeni i
da mogu biti spašeni. Petnaesta vazdušna armija i Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih
posada pripremile su sredstva za obezbeđivanje transporta i organizovale... da bi
vazduhoplovne posade bile zbrinute i združene za evakuisanje na odgovarajućim lokalitetima
na Balkanu... Petnaesta vazdušna armija i Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih posada su
isplanirale operaciju spasavanja aviona. Kada je plan bio utvrđen i kada su odgovarajući
ljudi u Jugoslaviji bili obavešteni o tome, spasavanje se odvilo pod operativnom kontrolom
Petnaeste vazdušne armije.2

Operacije Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih posada sa Mihailovićevim

četnicima

Počevši sa Halijard timom 2. avgusta, Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih

posada uspostavila je terensku jedinicu sa Mihailovićevim silama do 27. decembra 1944.
godine. Tokom ovog petomesečnog perioda avioni Jedinica za spasavanje su leteli sedam
puta u evakuacionu misiju sa tri četničke piste u Srbiji i Bosni. Od 417 spašenih ljudi, 351
su bili američki i britanski avijatičari; ostalih 66 osoba bili su civili koji se nisu borili, od
kojih je većina pobegla iz nemačkih radnih logora na istočnim granicama Srbije. Pregled
letova Jedinica za spasavanje (misije Halijard) je prikazan u Tabeli 1. 3

Iako su avijatičari povratnici bili zahvalni za zaštitu, koju su im obezbedili

Mihailovićevi ljudi, pokazali su generalno uzdržan entuzijazam prema svojim četničkim
spasiocima. Sve u svemu, avijatičari su se složili da je njihova evakuacija u velikoj meri
zasluga terenskog tima Jedinica za spasavanje, a ne kao što se verovalo, zasluga četničke

2
Ibid. , str. 325-326.
3
Fifteenth Air Force, Air Crew Rescue Unit Documents, June 1943- April 1945.

3
lojalnosti i posvećenosti Saveznicima. Zapravo, postoji neosporni dokazi da je Mihailović
sakrio pojedine avijatičare od terenskog tima Jedinica za spasavanje, kako bi ih prikazao kao
američke predstavnike koji su uz četnike. Na primer, američkog pilota koji je pao u Srbiju 3.
jula 1944. godine, četnici su držali do 4. oktobra 1944. kada je pobegao u partizane i na kraju
bio evakuisan 17. oktobra.4

Tabela 1; Pregled Misije Halijard

Datum Lokacija Spašeni

američki britanski ostali
avijatičari avijatičari
9. i 10. Avgust Pranjani 225 6 31
26. i 27. Avgust Pranjani 15
27. i 28. Avgust Pranjani 43 2 16
5. i 6. Septembar Pranjani 17 6
17. septembar Koceljeva 20 2
1. novembar Bunar 3
27. decembar Bunar 20 11
Ukupno: 343 8 66

Tokom jeseni 1944. godine u američkoj štampi bili su prisutni česti izveštaji o četničkom
predavanju američkih avijatičara nemačkim snagama.5Temeljan prikaz ovog pisca, o nekoliko
stotina pojedinačnih izjava o saslušanju, ne otkriva zapravo o svedočenjima o četničkom
predstavljanju nemačkih trupa sa zarobljenim američkim avijatičarima. Jedina informacija tog
tipa bio je izveštaj, koji je napisao avijatičar kome je partizanski major ispričao da „... su četnici
pokrenuli savezničku posadu u savezničku misiju, ali je jedanaest oficira nedavno predato
Nemcima.“6 Spasilačka misija Halijard tima na četničkoj teritoriji završena je krajem decembra
1944. godine prvenstveno zbog diplomatskih problema između Sjedinjenih Američkih Država i
Velike Britanije. Pošto su Saveznici prepoznali maršala Tita,

4
Fifteenth Air Force, Escape, Evasion and Repatriation, October- November, 1944, Statement of Lt. Bernard
Zeldin.
5
David Martin, Ally Betrayed, New York, Prentice-Hall, Ind. , 1946 , str. 256.
6
Fifteenth Air Force, Escape, Evasion and Repatriation, August 1944-1945, Statement of Lt. Sterling T.
Zimmerman.

4
kao jedinog vođu snaga otpora, Britaniji je bilo veoma važno da se sve savezne vlade
razočaraju u Mihailovića. Čerčil je podsetio Ruzvelta o ovoj političkoj realnosti u
oštroj poruci 1. septembra 1944. godine.
19. septembra 1944. ambasador Marfi je poslao saopštenje generalu Ikeru u kojem izdaje
nalog „...za povlačenje naših obaveštajnih i spasilačkih jedinica sa Mihailovićeve teritorije...
po naredbi Predsednika na prigovor od strane Britanaca.“7

Do kraja 1944. partizani su kontrolisali sve, osim nekoliko malih delova zapadne
Srbije i istočne Bosne, tako da je američkim avijatičarima sada bilo lakše i bezbednije da se
spuste na Titovu teritoriju. Zapravo, avijatičarima je rečeno da urade sve što je u njihovoj
moći da izbegnu spuštanje na četničko područje. Shodno tome, odlazak tima Halijard nije
sprečilo evakuaciju američkih avijatičara. Godine 1945. nekoliko Amerikanaca jeste sletelo
na četničku zemlju, ali svi su uspeli da pobegnu na partizansku teritoriju.

Operacije Jedinica za spasavanje sa Titovim partizanima

Specijalna zaduženja ,koja su Jedinice za spasavanje imale na tri Mihailovićeve

piste,imale su isključivo svrhu spasavanja posade. Jedine zalihe koje su im isporučene bili
su predmeti za održavanje terenske grupe. Skroz drugačija situacija vladala je na
partizanskoj teritoriji, gde je znatno drugačija operacija izvršena u mnogo većoj meri. Tamo
je 60. operativna grupa evakuisana na povratnim letovima za Bari i Brindizi nakon što je
isporučila zalihe partizanima, koji su do aprila 1945. godine povećali broj lokacija za
sletanje pod svojom kontrolom – taj broj je sada bio 36 (19 više nego u novembru), kao i
područja za sletanje trupa, kojih je sada bilo 322.8
Od avgusta 1944. do aprila 1945. isporučivanje vojnog materijala partizanima bila je
operacija koja se odvijala neprestano, i u to je bilo uključeno preko 1000 sletanja ruskih,
britanskih i američkih aviona. Velik broj ovih aviona vratio se u Bari sa avijatičarima
Savezničkih sila i ranjenim partizanima. Zapravo, masovna evakuacija Titovih povređenih
ljudi, više od 6000 za devet meseci, značajno je doprinela uspehu partizana. Zbog odmazde
nemačkih i ustaških vojnika, partizani nikada nisu napuštali svoje ranjenike. Članovi Pokreta
otpora koji su pali u ruke Nemaca gotovo bez izuzetka trpeli su mučenje i bili su ubijani zbog

7
Headquarters, Mediterranean Allied Air Forces, Correspondence and Messages- Romania, Yugoslavia and
Russia, 1944, Message date September 19 ,1944 from US State Department to SACMED, Caserta, Italy, for
delivery to General Eaker.
8
Special Operations (Air) and the Mediterranean Theater, March, 1948, str. 12.

5
svojih „izdajničkih“ radnji u borbi protiv napadača. Tito je tvrdio da „... je evakuacija jednog
njihovog ranjenika osobodila četiri druga partizana za borbu.“ 9

Baš kao što je učestalost operacija snabdevanja svela na minimum potrebu za

spasilačke letove Jedinica za spasavanje, tako je i veliki broj savezničkih misija praktično
ugasio potrebu za terenskim jedinicama za spasavanje na teritoriji partizana. Od sredine
1944. godine do kraja rata, preko 125 oficira i regruta, koji su bili prijavljeni za najmanje
deset savezničkih misija, bili su aktivni na svim područjima partizanske teritorije. Saveznički
avijatičari, koji su sleteli u ove krajeve, u mnogim slučajevima bili su spašeni od Nemaca,
odvedeni direktno na najbližu pistu i evakuisani u Italiju nekoliko dana posle kapitulacije.10

Detaljan pregled nekoliko stotina izveštaja o istrazi nije razotkrio ni svedočenja

očevidaca, ni optužbe vezane za Titove ljude da su slali savezničke avijatičare okupacionim
snagama. Zapravo, avijatičari su često spominjali hrabrost koju su pokazali njihovi
partizanski zaštitnici. Na primer, jedna posada je morala da sleti direktno u sred oružane
borbe između partizana i Nemaca. Nemci su ubili dva člana posade u vazduhu, ali su
partizani uspeli da spasu ostale Amerikance i zadrže Nemce, dok im drugi partizani nisu
pomogli da pobegnu do obližnjih brda.11
Jedan pilot je izjavio: „Partizani su veoma brinuli da pomognu savezničkim avijatičarima i...
da je bilo potrebe, rado bi me spasili čak i kad bi bili u situaciji da žrtvuju deset svojih
saboraca.“ 12

Nakon što su započele operacije u avgustu 1944. godine, Jedinica za spasavanje

vazduhopovnih posada je išla u svoju poslednju misiju 6. aprila 1945. kada je L-5
evakuisao ranjenog Amerikanca sa partizanske piste u Velikoj Kladuši. Tokom
devetomesečnog postojanja Jedinica za spasavanje avijacije, avioni i terenske jedinice
poručnika Krajgera spasili su 5718 boraca Petnaeste vazdušne armije iz Jugoslavije i drugih
zemalja. Konačna detaljna računica prikazana je u tabeli broj 2.13

Tačnih brojeva u vezi sa određenim evakuacijama sa teritorija partizana nema, zato

što je veliki broj njih, iako koordinisanih i kontrolisanih od strane Jedinica za spasavanje,

9
Twelfth Air Force, Troop Carrier Operations, 1944, str. 27.
10
Fifteenth Air Force, Escape, Evasion and Repatriation, October-November, 1944, Statement of TSGT Victor
M. LaFonte.
11
Ibid.
12
Ibid. , Statement of Lt. Louis Frank III, shot down in Dalmation Island area on December 2, 1943 and returned
to Bari on December 12, 1943.
13
Parton, Vol. II, str. 340a.

6
sproveden kao sastavni deo planiranih misija nabavke. Dovoljno je reći da je od 2350
avijatičara spašenih iz Jugoslavije, 343 došlo sa četničke teritorije, a preko 2000 iz područja
koja su bila pod kontrolom partizana.

Tabela 2: Pregled evakuacija Jedinica za spasavanje

Zemlja Broj spašenih

Rumunija 1309
Bugarska 305
Švajcarska 332
Jugoslavija 2350
Albanija 16
Francuska 60
Čehoslovačka 64
Severna Italija 241
Grčka 76
Turska 50
Španija 18
Poljska okupirana od strane Rusa 215
Nemačka okupirana od strane Rusa 25
Austrija okupirana od strane Rusa 6
Mađarska okupirana od strane Rusa 651
Ukupno: 5718

7
 POGLAVLJE 6

ZAKLJUČAK

Svrha ovog istraživačkog rada je da se prikažu okolnosti pod kojima je bila Petnaesta
vazdušna armija, a zatim i da ispita njihove operacije u Jugoslaviji s osvrtom na to, kakav je
politički značaj to moglo da ima na jugoslovensku istoriju. Da bismo mogli valjano da
odgovorimo na pitanje zašto je formirana Jedinica za spasavanje, bilo je neophodno pratiti
razvoj pokreta otpora u Jugoslavji i politiku saveznika prema svakom od njih. Moj pogled
na četničku i partizansku istoriju ima potporu u nekoliko ličnih opservacija, koje su, po mom
mišljenju, vredne komentarisanja u ovom radu.

Mihailovićev pokret je apelovao isključivo na pojedince koji su sebe smatrali Srbima

u korist vlade u kojoj su dominirali Srbi. Skroz drugačiji bili su partizani čiji je
nacionalistički pokret pozdravljao članove svih etničkih grupa uključujući i Srbe.

Visoko disciplinovana, centralno usmerena organizacija Saveza komunista

Jugoslavije uspešno je predvodila Narodnooslobodilački pokret Jugoslavije, dajući Titu
potpunu kontrolu nad svim vojnim elementima partizanskog pokreta. Sa druge strane,
četničke koordinacije često nisu ni postojale i Mihailovićev uticaj na četničke jedinice van
njegove neposredne geografske lokacije bio je slab, u najboljem slučaju. Partizanske vođe su
bile potpuno posvećene obnovi Jugoslavije ili nove političke baze, dok su četnike, u većini
slučajeva, vodile bratske grupe oficira koje su zamenile komfort Oficirskog doma za
bezbednost brda.

B. H. Lidel Hart, renomirani vojskovođa, rekao je da gerilski rat mora biti „...
dinamičan i da mora održati zamah samo kada je kolektivno podržan simpatijom mase.
Statični intervali su... štetni po svoj uspeh jer... imaju tendenciju da ublaže impuls
stanovništva da se pridruži ili pomogne gerilama.“14Nažalost, ni vlada u egzilu ni
Mihailović nisu razumeli ovaj fundamentalni koncept gerilskog rata. Rezultat njihove
strategije pasivnog otpora postaje očigledan u očima britanske ratne politike, koja je bila
čvrsto zasnovana na principu aktivnog gerilskog rata, kao najefikasnijeg oružja, dostupnog u
okupiranim zemljama. Na taj način Mihailovićeve metode odlaganja agresivnog otpora i

14
B. H. Liddell Hart, Strategy, New York, Praeger Publishers, 1967, str. 376-379.

8
ograničene akcije Sila Osovine, sve do „savezničke invazije“ Jugoslavije, predstavljale
su fatalne greške pokreta četnika.

Da su se četnici aktivno borili protiv Nemaca, Jedinica za spasavanje možda nikad ne

bi bila osnovana – uzevši u obzir sve činjenice, ovo deluje kao razumna pretpostavka. Zaista,
da su britanski i američki oficiri za vezu nastavili operacije na teritoriji četnika, čime bi
održavali savezničku vezu sa Mihailovićem, Jedinice za spasavanje verovatno nikada ne bi
bile neophodne. Zahtev za Jedinicom za spasavanje proizašao je iz saznanja da bi veliki broj
američkih avijatičara, po svemu sudeći, morao da spase ili da se spusti na teritorije četnika i
imajući u vidu povlačenje savezničkih oficira za vezu, ovi oboreni avijatičari ne bi imali
pouzdano sredstvo za kontaktiranje sa Saveznicima.

Pojedini istoričari smatraju da je Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih posada bila

očekivani odgovor na Mihailovićevu depešu poslatu Vašingtonu 12. jula 1944. godine
(preko ambasadora Fotića) da su četnici brinuli o nekih 100 američkih avijatičara u Srbiji i
da „...će uz saradnjom Saveznika biti moguće da ih evakuišu“.15 Kao što činjenice govore,
osnivanje Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih posada direktno je vezano za zabrinutost
generala Tvajninga za američku avijaciju koja se srušila na Mihailovićevu teritoriju,
zabrinutost koju je prebacio i na generala Ikera u memorandumu od 19. juna 1944. godine,
nekih 23 dana pre Mihailovićevog telegrama Vašingtonu. Zato je prikladno da se zaključi da
je Jedinica za spasavanje zapravo primarno osnovana da bi popunila prazninu stvorenu
krajem maja, kada je britanska misija napustila Mihailovića, a ne, kao što su neki pisali,
nakon toga što je veliki broj posade bio zadržan na četničkoj teritoriji.

Za neke može biti veoma teško da razumeju kako su četnici mogli da spasu američku
avijaciju od Nemaca, kao što su to učinili najmanje jednom, a u isto vreme da sarađuju sa tim
istim silama. Odgovor se nalazi u viđenju četnika o tome ko je zaista bio neprijatelj. Četnici su
smatrali da je partizanski komunistički pokret mnogo veća pretnja za Jugoslaviju nego nemačke
okupacione snage. Obnovljena američka podrška bila je Mihailovićeva jedina nada. Nije bilo
nikakve koristi od izručenja američkih avijatičara Nemcima. Zapravo, evakuisani amerikanci su
bili značajan izvor u prvim odnosima sa javnošću u ime četnika. Krajem 1944. jedino su
Amerikanci pokazali brigu o tome šta je moglo da se desi četnicima kada su partizani preuzeli
kontrolu. Uraditi bilo šta mimo spasavanja i štićenja američkih avijatičara, moglo je da znači da
su izgubili poslednji izvor podrške i spasa. Osim uticaja koji su dobili

15
Martin, str. 245.

9
preko medija, sama Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih jedinica nije imala nikakav
uticaj na jugoslovensku politiku. Doduše, terenske jedinice na Mihailovićevoj teritoriji su
tada iritirale Čerčila, ali iznad toga, američki odnosi sa Mihailovićem bili su jedna od manjih
posledica za savezničku vladu. Najveći spoljni uticaj koji se ticao budućnosti političkog
pravca Jugoslavije bila je, po mom mišljenju, masovna pomoć koju su partizani primili od
Amerike, Britanije i Sovjetskog Saveza. U poslednjih 18 meseci rata preko 18.000 tona
materijala došlo je do partizanskih zona i pista.16
Ovo kontinuirano dopunjavanje vojnog materijala, u kombinaciji sa evakuacijom
ranjenika, osiguralo je partizanima konačnu pobedu nad svim svojim protivnicima.
Kao što je već rečeno, Jedinice za spasavanje, kao apolitična, nevojna jedinica za
spasavanje, imala je vrlo malo direktnog uticaja na posleratnu Jugoslaviju. Ključ Titovog
krajnjeg uspeha – vojne pomoći, nabavke i diplomatskog priznanja, postojali su i pre nego što
je osnovana Jedinica za spasavanje i Jugoslovenska spasilačka operacija.

Odgovarajuća završna napomena o Mihailoviću i spasavanju savezničkih avijatičara

sa teritorije četnika je relevantna. Godine 1946. nekoliko američkih oficira koji su bili
privrženi Mihailoviću i veliki broj američkih avijatičara spašenih od strane njegovih
četnika, zahtevali su da svedoče u njegovu korist na suđenju u Jugoslaviji. Jugoslovenska
vlada je odbila ovaj zahtev. Mihailović je pogubljen zbog izdaje 17. jula 1946. godine.
Predsednik Truman je 29. marta 1948. godine posthumno odlikovao Mihailovića Legijom
za zasluge prvog stepena, u znak priznanja za pomoć u evakuaciji američkih avijatičara iz
Jugoslavije i za njegov doprinos savezničkoj pobedi. Orden se držao u tajnosti sve do 1967.
kada je kongresmen iz Ilinoisa, Edvard J. Zervinski to obelodanio.17

16
W. F. Craven and J. L. Cate, Eds. , The Army Air Forces in World War II, Vol. III, Chicago, The University
of Chicago Press, 1951, str. 514.
17
Tomasevich, str. 470.

10
 BIBLIOGRAFIJA

Knjige

Auty,Phyllis and Richard Clogg, Eds., British Policy Towards Wartime Resistance in
Yugoslavia and Greece, London, The Macmillan Press, 1975.

Brown, Alec, Mihailovitch and Yugoslav Resistance, London,John Lane The Bodley Head
Ltd. , 1943.

Clissold, Stephen, Ed. , Yugoslavia and the Soviet Union 1939-1973, London,
Oxford University Press, 1975.

Colacovic, Rodoljub, Winning Freedom, London, Lincolns-Prager Publishers, 1962.

Craven, Wesley Frank and James Lea Cate, Eds. , Europe: Argument to V-E Day, January
1944 to May 1945, Vol. III, The Army Air Forces in World War II, Chicago, The
University of Chicago Press, 1951.

Darby, H. C. , et al. , A Short History of Yugoslavia, Cambridge, Cambridge University

Press, 1968.

Deakin, F. W, D. , The Embattled Mountain, New York, Oxford University Press. 1971.

Hart, B. H. Liddel, Strategy, New York, Frederick A. Praeger, 1968.

Laubenthal, Lt. Saunders, A. , An Unpublished Bibliography, Maxwell Air Force Base, n.d.

Lawrence, Christie, Irregular Adventure, London, Faber, 1947.

Macksey, Kenneth, The Partisans of Europe in the Second World War, New York,
Stein and Day, 1975.

Martin, David, Ally Betrayed, New York, Prentice- Hall, 1946.

Milazzo, Matteo J. , The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance, Baltimore,
The John Hopkins University Press, 1975.

Neill, Roy S. , Once Only, London, Jonathan Cape, 1947.

Parton, Lt. Col. James, The History of the Mediterranean Allied Air Forces, Vol. II,
Caserta, Italy, n. P. , May 1945.

11
-----, The History of the Mediterranean Allied Air Forces, Vol. XXXV, Caserta, Italy, n.
p. , May, 1945.

Roberts, Walter R. , Tito, Mihailovic and the Allies, 1941-1945, New Brunswick,
New Jersey, Rutgers University Press, 1973.

Tomasevich, Jozo, The Chetniks, Stanford, Stanford University Press, 1975.

Troop Carrier Operations, 1944, Twelfon Air Force, n.p., 1944.

Ostalo

Sledeće reference predstavljaju spisak priručnika Petnaeste vazdušne armije i zapisa

Mediteranskih savezničkih sila, koji su pronađeni u Istorijskoj istraživačkoj biblioteci
Alberta F. Simpsona; Maxvel: Air Force Base, Alabama.

Fifteenth Air Force,

Air Crew Recovery Units/Prisoners of War-Evacuation, October, 1944.

Air Crew Rescue Unit Documents, June 1943- April 1945.

Air Re-Supply Operations in Enemy Occupied Italy and Yugoslavia, December

1944-April 1945.

Allied Aid to Partisans in Yugoslavia, May 1944.

Collection of Escape and Evasion Material 1944-1945.

Collection of Operations , Plans, Directives, February 1943- April 1945.

Escape and Evasion Reports: France, Italy and the Balkans, 16 December 1944- 22
June 1945.

Escape Briefs, 1943-1945.

Escape, Evasion, Repatriation, September 1943- June 1945.

Escape, Evasion, Repatriation, January- August 1944.

Escape, Evasion, Repatriation, August- September 1944.

Escape, Evasion, Repatriation, October- November 1944.

12
Escape, Evasion, Repatriation, August 1944- April 1945.

Escape Intelligence, December 1943- May 1944.

History of Special Operations (Air) in the Mediterranean Theater, March 1948.

Miscellaneous Documents, 1943-1945.

The History of the Fifteenth Air Force, Vol. I, November 1943- May 1945.

The History of the Fifteenth Air Force, Vol. II, November 1943- April 1944.

Narrative Mission Reports, February- May 1945.

Summary of HALYARD (Yugoslavia Airevacuations), 1 October- 31 December 1944.

Mediterranean Allied Air Force,

Correspondence and Messages: Romania, Yugoslavia and Russia, 1944.

Special Operations : AAF Aid to European Resistance Movements.

Supreme Allied Commander’s Dispatches : Yugoslavia Campaign, 8 January-

12 December 1944.

13