Ts 20 En2012952-3 Basinca Maruz Parca Standartlari

TÜRK STANDARDI
TURKISH STANDARD
TS EN 12952-3
Nisan 2007
ICS 27.040
SU BORULU KAZANLAR VE YARDIMCI TESİSATLARI –

BÖLÜM 3: BASINCA MARUZ KALAN PARÇALARIN
TASARIMI VE HESAPLARI
Water-tube boilers and auxiliary installations – Part 3: Design

and calculation for pressure parts
TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak
gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın
uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.
− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini
bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını
şükranla anarız.
Kalite Sistem Belgesi

İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.
Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun
olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün
garantisi altında olduğunu ifade eder.
TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)
TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen
teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk
Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.
DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.
Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.
TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 27.040 TÜRK STANDARDI TS EN 12952-3/Nisan 2007
Ön söz
– Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN 12952-3 (2001) standardı esas alınarak TSE Makina
İhtisas Grubu’na bağlı, Tesisat ve Basınçlı Kaplar Özel Daimi Komitesi’nce hazırlanmış ve TSE Teknik
Kurulu’nun 17 Nisan 2007 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar
verilmiştir.
– Bu standardın kabulü ile, TS 497: 1991 , TS 2754: 1977 ve TS 3101: 1978 iptal edilmiştir.
– Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent
hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.
– EN 12952 standardları, “Su borulu kazanlar ve yardımcı tesisatları” genel başlığı altında aşağıdaki
bölümlerden oluşmaktadır:
− Bölüm 1: Genel
− Bölüm 2: Kazanların ve aksesuarların basınca maruz kalan parçaları için malzemeler
− Bölüm 3: Basınca maruz kalan parçaların tasarım ve hesaplamaları
− Bölüm 4: Kazanın çalışma ömrü hesapları
− Bölüm 5: Kazanın basınca maruz kalan parçalarının işçiliği ve yapımı
− Bölüm 6: İmalat sırasında muayene; kazanın basınca maruz kalan parçalarının dokümantasyonu ve
işaretlenmesi
− Bölüm 7: Kazan donanımı için özellikler
− Bölüm 8: Sıvı ve gaz yakıtlı kazanların yakma sistemlerinin özellikleri
− Bölüm 9: Kazan için pulverize edilmiş katı yakıt yakma sistemlerinin özellikleri
− Bölüm 10: Aşırı basınca karşı koruma kuralları
− Bölüm 11:Kazan ve aksesuarların kısıtlama cihazları için özellikler
− Bölüm 12: Kazan besleme suyu ve kazan suyunun özellikleri
− Bölüm 13: Baca gazı arıtma sistemlerinin özellikleri
− Bölüm 14: Basınçlı amonyak ve amonyak-su çözeltileri kullanılan baca gazındaki azot oksitlerini azaltma
DENOX sistemlerinin özellikleri
− Bölüm 15: Kabul deneyleri
− Bölüm 16: Kazanlarda katı yakıtlar için ızgaralı ve sıvı-yataklı yakma sistemlerinin özellikleri
− CR 12952-17: Su borulu kazanlar ve yardımcı tesisatları – Bölüm 17: İmalatçıdan bağımsız muayene
kuruluşunun çalışması için kılavuzluk
İçindekiler
1 Kapsam................................................................................................................................................................ 1
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar ....................................................................................................... 1
3 Terimler ve tarifler............................................................................................................................................... 2
4 Semboller ve kısaltmalar .................................................................................................................................... 2
5 Genel.................................................................................................................................................................... 2
5.1 Amaç..................................................................................................................................................................... 2
5.2 Basınca maruz kalan parçaların ölçüleri ............................................................................................................... 2
5.3 Basınca maruz kalan parçaların dayanımı............................................................................................................ 2
5.4 Analiz yoluyla tasarım ........................................................................................................................................... 3
5.5 Tekrarlı yükleme ................................................................................................................................................... 3
5.6 Diğer tasarım özellikleri......................................................................................................................................... 4
5.7 Tasarım, hesaplama ve deney basıncı ................................................................................................................. 4
5.8 Metal kaybı ........................................................................................................................................................... 6
5.9 Basınca maruz kalan parçaların ekleri .................................................................................................................. 7
6 Hesaplama sıcaklığı ve anma tasarım gerilmesi .............................................................................................. 7
6.1 Hesaplama sıcaklığı.............................................................................................................................................. 7
6.2 Isıtılan kolektör ve dramlar için en yüksek, cidar sıcaklığı farkı ve en yüksek, baca gazı sıcaklığı ..................... 10
6.3 Tasarım gerilmesi ............................................................................................................................................... 11
7 İç basınç altındaki dram ve kolektörlerin silindirik cidarları ..........................................................................12
7.1 Cidar kalınlığı ...................................................................................................................................................... 12
7.2 Temel hesaplama ............................................................................................................................................... 12
7.3 Dram ve kolektör gövdesindeki birleşik gerilmeler .............................................................................................. 13
7.4 Kazan dramı destekleri ....................................................................................................................................... 16
7.5 Silindirik gövdelerdeki diğer gerilmeler................................................................................................................ 16
8 Dramlar, kolektörler ve birleşik boruların silindirik gövdelerindeki açıklıklar ve branşmanlar...................16
8.1 Genel .................................................................................................................................................................. 16
8.2 Verim faktörü, yaklaştırma metodu ile hesaplama ve takviye edilmemiş açıklıkların en büyük çapı ................... 23
8.3 Silindirik gövdelerdeki açıklık ve branşmanların tasarımı (Verim ve takviye) ...................................................... 27
8.4 Civatalı bağlantılar .............................................................................................................................................. 34
8.5 Civatalı ve bindirme kaynaklı ek yerleri............................................................................................................... 39
9 Dikdörtgen kesitli kolektörler ve düz borular ..................................................................................................41
9.1 Genel .................................................................................................................................................................. 41
9.2 Semboller ve kısaltmalar..................................................................................................................................... 43
9.3 Gerekli et kalınlığı ............................................................................................................................................... 44
10 Başlar ve küresel gövdeler ...............................................................................................................................46
10.2 Küresel gövdeler ve bombeli başlar .................................................................................................................... 46
10.3 Desteklenmemiş düz başlar ................................................................................................................................ 54
10.4 Desteklenmemiş düz kapaklar ............................................................................................................................ 59
11 Borular ................................................................................................................................................................61
11.2 Düz kazan borularının kalınlığı............................................................................................................................ 61
11.3 Boru büküm ve dirseklerinin kalınlıkları............................................................................................................... 63
11.4 Boru sistemlerinde birleşik boruların esnekliği .................................................................................................... 64
11.5 Borulardaki yapısal ilave parçalar ....................................................................................................................... 64
11.6 Isıtılmış boruların bağlanması ve birleştirilmesi................................................................................................... 68
11.7 Isıtılmamış boruların birleştirilmesi...................................................................................................................... 68
12 Basınca maruz kalan düzensiz şekilli parçalar................................................................................................69
12.1 Müsaade edilebilir iç basıncın belirlenmesi için hidrostatik deney....................................................................... 69
12.2 Sayısal metotlar .................................................................................................................................................. 70
13 Yorulma ..............................................................................................................................................................71
13.1 Genel .................................................................................................................................................................. 71
13.3 Yorulma analizi için istisna kural ........................................................................................................................ 73
13.4 Yorulma hesaplaması için gerilme analizi .......................................................................................................... 80
13.5 Örnek hesaplamalar........................................................................................................................................... 87
Ek A - Boru büküm ve dirseklerinin hesaplanması ....................................................................................................91
Ek B - Yorulma kırılması – Dalgalanan gerilmeyi karşılamak için tasarım .............................................................100
Ek C (Bilgi için) - Yorulma etkilerini hesaplama örnekleri .......................................................................................114
Ek D (Bilgi için) - Çeliklerin fiziksel özellikleri ..........................................................................................................118
Ek ZA (Bilgi için) - Bu standardın, “Pressure Equipment Directive 97/23/EC” nin temel gerekleri ile ilişkili
maddeleri .....................................................................................................................................................................125
Kaynaklar .....................................................................................................................................................................127
Su borulu kazanlar ve yardımcı tesisatları – Bölüm 3: Basınca maruz

kalan parçaların tasarımı ve hesapları
1 Kapsam
Bu standard, EN 12952-1’de tanımlanan su borulu kazanların tasarım ve hesaplama özelliklerini kapsar.
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır.
Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. Tarih belirtilen
atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması
şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi hâlinde en son baskısı
kullanılır.
EN, ISO, IEC vb. Adı TS No1) Adı

No (Ingilizce) (Türkçe)
prEN 1092-1 Flanges and their joints – Circular
flanges for pipes, valves, fittings and
accessories, PN designated – Part 1:
Steel flanges
EN 1591 Flanges and their joints – Design rules TS EN 1591-1*
for gasketed circular flange
connections – Calculation method
prEN 1759-1 Flanges and their joints – Circular
flanges for pipes, valves, fittings and
accessories, class designated – Part
1: Steel flanges NPS ½ 10 24
EN 10025 Hot rolled products of non-alloy TS EN 10025-1
structural steels – Technical delivery TS EN 10025-2
conditions (includes amendment
A1:1993)
prEN 10266 Steel tubes, fittings and structural TS EN 10266*
hollow sections – Definitions and
symbols for use in product standards
prEN 12953-3 Shell boilers – Part 3: Design and TS 377-3 EN Silindirik kazanlar - Bölüm 3 :
calculation 12953-3 Basınçlı kısımların tasarımı ve
hesabı
EN 12952 series Water tube boilers and auxiliary TS EN 12952
installations serisi
prEN 13445 series Unfired pressure vessels TS EN 13445
serisi
prEN 13480 series Metallic industrial piping TS EN 13480
serisi
ISO 7-1 Pipe threads where pressure-tight TS 61-210 EN Bağlama elemanları – Vidalar –
joints are made on threads – Part 1: 10226-1 Bölüm 210: Boru vida dişleri –
Dimensions, tolerances and Basınç sızdırmazlığını vida
designations dişleri ile sağlayan – Konik dış
ve silindirik iç vidalar – Boyutlar,
toleranslar ve kısa gösteriliş
ISO 4287 Geometrical product specification TS 6956 EN Geometrik mamul özellikleri
(GPS) – Surface texture: Profile ISO 4287 (GMÖ) – Yüzey yapısı: Profil
method – Terms, definitions and metodu - Terimler, tarifler ve
surface texture parameters yüzey yapısı parametreleri
1)
TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3.ve 4. kolonda verilmiştir. ∗ işaretli
olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayınlanmış olan Türk Standardlarıdır.
1
3 Terimler ve tarifler
Bu standardın amacı bakımından EN 12952-1’de verilen terimler ve tarifler kullanılır.
4 Semboller ve kısaltmalar
Bu standardın amacı bakımından EN 12952-1, Çizelge 4-1’de verilen semboller kullanılır. İlgili özel yazım
şartlarının karşılanması gerektiğinde bu standardda ilave terimler ve semboller kullanılmıştır.
5 Genel
5.1 Amaç
Su borulu kazanların basınca maruz kalan parçaları, bu standardın özelliklerine göre tasarımlanmalıdır. Nihai
tasarımlar, imalat sırasında ve muayene basamaklarında tasarım özelliklerinin uygun şekilde yerine
getirilmesi için onaylanmış çizimler ve ayrıntılar şeklinde yeniden tasarımlanmalıdır.
5.2 Basınca maruz kalan parçaların ölçüleri

Basınca maruz kalan parçaların, tasarım ömrü boyunca hesaplanan sıcaklıkta hesaplanan basınca
dayanması için yeterli et kalınlığı ve diğer ölçüleri, EN 12952-2’ye uygun malzeme kullanılarak bu standarda
göre belirlenmelidir.
Ayrıca aşağıda verilen durumlardan kaynaklanan yüklemeler için tasarım, bu standarda göre belirlenmelidir:
a) Dram veya kolektörün kendi ağırlığı ve eklenmiş yükler altında bir kiriş olarak eğilmesi,
b) Dram üzerindeki bölgesel destek yükleri,
c) Kendi içinden veya birleşik borular sisteminden kaynaklanan, ısıl olarak üretilen kuvvetler,
d) Yapısal eklerden kaynaklanan, boruların bölgesel yüklenmesi,
e) Basınçtaki ve sıcaklıktaki hızlı ve ani değişiklikler.
Nozullara ve ilave parçalara uygulanan dış yüklerden kaynaklanan gerilmeleri hesaplama metodu prEN
13445’e göre yapılmalıdır.
Not - Bu standardın amacı, kazan parçalarının normal olarak maruz kaldığı yaygın yük şekilleri için özel
tasarım kuralları ve diğer yüklerin nasıl dikkate alınacağı hakkında kuralları vermektir. Bu standard,
yukarıdaki a) ila e) şıklarında verilenlerin dışındaki yüklemeler için özel tasarım kurallarını açıklamaz.
Bu tasarım kuralları, belirlenmiş yapıda, imalatçının talimatlarına göre monte edilmiş ve çalıştırılan kazanlar
için yeterlidir.
Aşağıda verilenler gibi normal dışı şartların mevcudiyeti durumunda basınca maruz kalan parçaların
ölçülerinin belirlenmesine bu standardın kapsamadığı özel önem verilmelidir:
f) Normal olmayan büyüklükte korozif yanma ürünü,
g) Yüksek basınçlı yanma ürünü,
h) Zayıf besleme suyu.
Kabul edilen metodun, parçaların emniyetini düşürmemesi sağlandığında alternatif tasarım metotları
kullanılarak bu standardın özelliklerinden sapmaya müsaade edilmelidir. İmalatçı dosyasında, bütün
sapmaların bir kaydı tutulmalıdır. EN 12952-1, Madde 7.
5.3 Basınca maruz kalan parçaların dayanımı

Basınca maruz kalan parçaların dayanımı aşağıda verilen yüklere dayanacak şekilde olmalıdır:
a) İç basınç,
2
b) Basınca maruz kalan bütün parçaların ve muhtevalarının ağırlığı ve bu parçalara geçici olarak asılan
parçaların ve ilave cüruf, yakıt, kül veya tozların ağırlığı,
c) Kazan ocağına ve baca gazı yollarına gaz tarafından uygulanan basınç farkından kaynaklanan yükler,
d) Kazan sistemi ve diğer parçalar arasındaki bağlantılardan kaynaklanan yükler,
Uygulanabildiğinde basınca maruz kalan parçalar, rüzgar ve deprem yüklerine dayanacak yeterlilikte
olmalıdır. Bu yüklere uygulanabilecek şartlar imalatçı tarafından belirlenmelidir.
5.4 Analiz yoluyla tasarım

Parçaların emniyet ve çalışma özelliklerinin düşmemesi sağlanarak analiz yoluyla tasarıma müsaade edilir.
Bu maddedeki eşitliklerde açıkça kapsanmamış yükler için yapılacak gerilim hesaplamalarının sonbaşları,
prEN 13445’de verilen kriter kullanılarak belirlenmelidir.
5.5 Tekrarlı yükleme

Kazan 500’den fazla soğuk başlangıç için tasarımlanmışsa, kazan parçalarının tekrarlı yüklemeye maruz
kalacağı kabul edilir. Basınca maruz kalan, üzerinde açıklık bulunan, tekrarlı yüklemeye maruz kalacak
silindirik ve küresel parçalar durumunda aşağıdaki hesaplama yapılmalıdır:
 α ×d  Z
vt =  550 N / mm 2 − p0  m m − 0,5   2 (5.5-1)
  ns × ems   ems
Burada:
po : En yüksek çalışma basıncı
dm : Gövdenin ana çapı
ems : En küçük et kalınlığı
ns : Silindirik gövde için 2
ns : Küresel gövde için 4
αm : 4 veya bu değerin güvenilir olduğu hakkında bir şüphe olması durumunda Şekil 13.4-5 veya Şekil
13.4-7’den alınan tam değer kullanılmalıdır
Z : Ferritik çelikler için 2 K mm4/(N s) veya
Z : Östenitik ve martenzitik çelikler için 1 K mm4/(N s) alınmalıdır
0,5Dth
Z =− (5.5-2)
γcyl sp αt βt E/ ( 1 − υ )
Dth, βt, E, v’nin tam değerleri Ek D’den γcyl sp Şekil 13.4-6 veya Şekil 13.4-9’dan ve αt Şekil 13.4-8’den
alınabilir.
Bu hesaplama sonbaşları, başlangıçtaki gerekli olan, geçici sıcaklıktan küçük veya eksi ise Madde 13.4
uygulanmalıdır.
Tekrarlı yüklemeye maruz kalacak tasarımlarda gerilmeyi arttıran özelliklerden kaçınmak ve iyi bir gerilme
dağılımı sağlamak için tasarım şekline ayrı bir dikkat gösterilmelidir. Malzemeleri işaretleme, kritik alanlarda
yapılmamalıdır.
Çalışma şartları dikkate alınarak tasarımda, uygun korozyon ve yorulma payları dahil edilmelidir.
Kabul edilen tahribatsız muayene seviyesi, EN 12952-6’daki ana dram kaynakları için kabul kriterini
karşılamalıdır.
3
5.6 Diğer tasarım özellikleri
5.6.1 Genel
Özellikle EN 12952-5 ve EN 12952-6’da yer alan, aşağıda verilen özelliklere dikkat edilmelidir:
a) Tasarım, EN 12952-5’e göre imalat ve kaynağın ve 12952-6’ya göre muayenenin mümkün olacağı şekilde
olmalıdır.
b) Kısmi nüfuziyetli kaynakların kullanıldığı yerlerde gerekli kaynak ağzı derinliği, teknik resimlerde
belirtilmelidir.
c) Branşmanları, nozulları, ayakları ve destekleri dram ve kolektöre birleştiren kaynaklar östenitik ve ferritik
çeliklerin birleşiminden olmamalıdır.
d) Mukavemet kaynağı nozulların ve branşmanların dram ve kolektöre birleştirmelerini kapsayan özellikler,

EN 12952-5, Madde 9.3’e uygun olmalıdır
e) Mukavemet kaynağı olmayan dram ve kolektörlere olan boru bağlantılarının özellikleri EN 12952-5, Madde
9.4’e göre olmalıdır.
f) Dökme demir vanalar ve bağlantı parçaları için sınırlar.
g) EN 12952-6’ya göre kaynakların rastgele tahribatsız muayenesine müsaade edilen yerlerde, 0,85 kaynaklı
ek yeri faktörü uygulandığında kaynağın, gelen yüklere uygun olduğu gösterilmelidir.
h) Kömür kazanlarına uygulanabilir özel şartlar EN 12952-5, Ek D’de verilmiştir.
i) Kimyasal geri kazanım kazanlarına uygulanabilir özel şartlar EN 12952-5, Ek E’de verilmiştir.
Sürünme aralığında çalışan ana parçalar için, çalışmayla ilgili sürünmenin gözlemlenmesi için araçlar
sağlanmalıdır.
5.6.2 Giriş
Kazan, dram ve kolektörlerin iç muayenelerine yardımcı olmak üzere uygun girişler sağlanacak şekilde
tasarımlanmalıdır. Muayene, parçanın fiziksel büyüklüğüne göre elle veya uzaktan kontrollü yapılabilir.
Girişlerin ve muayene kapaklarının özellikleri ve sınırları EN 12952-5’e uygun olmalıdır.
5.6.3 Boşaltma ve havalandırma

Kazanlar, su darbesinden ve vakum çökmesinden kaçınmak ve iç muayenenin uygulanmasını sağlamak için
uygun yollarla boşaltılmalı ve havalandırılmalıdır.
5.7 Tasarım, hesaplama ve deney basıncı
5.7.1 Tasarım basıncı

Bu standardın amacı bakımından tasarım basıncı (pd), müsaade edilebilir en yüksek basınca (PS) eşit veya
büyük olmalıdır.
Su borulu kazanın her bölümü için tasarım basıncı, en az, bölüm üzerine monte edilmiş emniyet vanasının
en yüksek ayar basıncı olmalıdır.
Not - Bir bölüm, kapatma vanası ile ayrılabilecek, sistemin basınçlı bir kısmıdır.
5.7.2 Hesaplama basıncı
Her bölüm, kendi hesaplama basıncı (pc) ve hesaplama sıcaklığına (tc) göre kısımlara bölünebilir. Her
kısmın tasarımı aşağıda verilenler temeline dayanmalıdır:
a) Tasarım gerilmesi çekme dayanımdan (Rm) veya en küçük kalıcı uzama gerilmesinden (Rp 0,2 tc) türetilen
parçalar için hesaplama basıncı, sistem hesaplama sıcaklığında çalışırken mümkün olan en yüksek
basınca arttırılan tasarım basıncı olmalıdır. Tasarım basıncı ile hesaplama basıncı arasındaki herhangi
bir fark, hidrostatik basınç ve akışkan akışının neden olduğu basınç düşmesi tasarım basıncı ile
hesaplama basıncı arasında farka neden olabilir. Hidrostatik basınçtaki 0,05 MPa’a eşit veya küçük
farklar ihmal edilebilir.
4
b) Tasarım gerilmesi sürünme kırılması gerilmesinden türetilen parçalar için hesaplama basıncı, hesaplama
sıcaklığında sürekli debi şartları altında mümkün olan en yüksek basınç farkı kadar arttırılan,
kızdırıcı/yeniden ısıtıcı (uygun olan) çıkışındaki herhangi bir emniyet vanasının en küçük ayar basıncı
olmalıdır. b) şıkkında kullanılan, hesaplama sıcaklığında ve kullanılan daha büyük kalınlıkta, çekme
dayanımdan (Rm) veya en küçük akma/uzama gerilmesinden (Rp 0,2 tc) türetilen tasarım gerilmesi ile
a)şıkkındaki hesaplama basıncı kullanılarak b) şıkkı ile hesaplanan kalınlığın bir kontrolü yapılmalıdır.
Çekme dayanımından (Rm) türetilen tasarım gerilmesi ile veya b)şıkkında kullanılan hesaplama
sıcaklığındaki en küçük akma/uzama dayanımı (Rp 0,2 tc) ile a) şıkkındaki hesaplama basıncı kullanılarak b)
şıkkındaki yöntem ile hesaplanan kalınlıkta ve kullanılan daha büyük bir kalınlık vasıtasıyla kontrol
yapılmalıdır.
Daha yüksek sıcaklıklardaki en küçük akma dayanımı bilgisi mevcut değilse doğrudan ekstrapolasyon
kullanılabilir.
5.7.3 Basınç farkları için hesaplama basıncı

Aynı anda iç ve dış basınca maruz kalan 1N/mm2’den düşük olmayan tasarım basıncı olan parçalar (örneğin,
kazan dramlarındeki yüzey tip düzenleyiciler) için ve tasarımın, her iki basıncın daima aynı anda oluştuğunu
sağladığı durumlarda hesaplanan basınç en büyük basınç, farkı olmalıdır. Fakat bu basınç 1 N/mm2’den
aşağı olmamalıdır. Hidrostatik deney sırasında oluşan yükleme hesaba katılmalıdır.
5.7.4 Hidrostatik deney basıncı
5.7.4.1 Genel
Tek tek parçaların ve tam olarak monte edilmiş su borulu kazanın dayanım ve bütünlüğünü göstermek ve
büyük hata veya kusurların olmadığını sağlamak için, tam olarak monte edilmiş su borulu kazanlar Madde
5.7.4.3’te belirtilen deney basıncında hidrostatik olarak ve münferit parçalar Madde 5.7.4.3’e göre hidrostatik
olarak, herhangi bir zayıflık veya kusur göstermeksizin deneye tabi tutulmalıdır.
Hidrostatik deneyler kaynaklı parçalar üzerinde veya bütün kaynak ve ısıl işlemleri yapılmış, tamamlanmış su
borulu kazanlar üzerinde uygulanmalıdır. Deneyler, kazan dramındeki genleşme boruları için deliklerin
açılmasından önce yapılabilir.
5.7.4.2 Münferit parçalar üzerindeki hidrostatik deneyler

Bu cihazlar su borulu kazana monte edildikten sonra su borulu kazanın Madde 5.7.4.3’te belirtilen basınca
kadar imalatçının atölyesinde deneye tabi tutulması durumu hariç kazan dramlari, su borulu kazanlara monte
edilmeden önce Madde 5.7.4.3’te belirtilen deney basıncına kadar hidrostatik olarak deneye tabi tutulmalıdır.
Su borulu kazana monte edildikten sonra muayene için emniyetli olarak ulaşılamayan bütün parçalar su
borulu kazana monte edilmeden önce münferit olarak Madde 5.7.4.3’te belirtilen basınca kadar hidrostatik
olarak deneye tabi tutulmalıdır.
Yukarıda belirtilenlerin dışındaki parçaların, su borulu kazana monte edilmeden önce münferit olarak deneye
tabi tutulmaları gerekmez.
5.7.4.3 Deney basıncı

Bir kazan grubu her biri kendine has hesaplama basıncı ve tasarım sıcaklığına sahip bir miktar parçadan
oluşur. Madde 5.7.4.2’de tarif edilen parçalar için deney basıncı (pt) doğrudan Madde 5.7.4.4’e göre
belirlenmelidir.
EN 12952-1, Madde 1.2’de belirtildiği gibi kazan grubu veya ayrı olarak Müstakil bir bölüm için sadece bir
hidrostatik deney basıncı olabileceğinden, uygulanabildiğinde Madde 5.7.4.4’e göre seçilen her parça için
görünür deney basıncını belirlemek üzere, monte edilmiş kazan veya Müstakil bölüm içindeki seçilen
münferit parçalar üzerinde bir seri hesaplama yapmak gereklidir. Bütün grup için hidrostatik deney basıncı,
seçilen parçaların, deney şartlarında Madde 6.3.4’te verilenlerden büyük bir gerilmeye maruz kalmayacağı
basınç olmalıdır.
5.7.4.4 Hidrostatik deney basıncının hesaplanması

Bir parça veya tam olarak monte edilmiş bir kazan için hidrostatik deney basıncı aşağıda verilen eşitliklerden
büyük olana göre hesaplanır:
5
pt = 1,43 x PS (5.7-1)
veya
Rp0,2 20
pt = 1,25 × pc × (5.7-2)
K
Burada:
pc : İlgili parçanın hesaplama basıncı
pt : ilgili parçanın deney basıncı.
Kullanılacak Rp0,2 20/K oranı, malzeme özellikleri ve özel hesaplama sıcaklıkları temelinde ilgili parça için
müsaade edilenlerden en büyüğü olmalı ve 1’den küçük olmamalıdır (Madde 6.3).
5.8 Metal kaybı

Not - EN 12952-3’e göre tasarım amacı bakımından metal kaybı oksidasyon, korozyon, erozyon ve
aşınmayı içerir.
5.8.1 İç kayıp
İç kayıp normal olarak küçüktür ve EN 12952-12’ye göre besleme suyu ile çalıştırılan kazanlar için dikkate
alınmamalıdır. Normal kayıptan daha fazla riske maruz kalan parçalar (örneğin, türbülans erozyonu) için
tedbirler alınmalıdır.
Magnetit tabaka Madde 13.4.1.1’e göre korunmalıdır.
5.8.2 Dış kayıplar

Baca gazı ile temasta olmayan, basınca maruz kalan parçaların dış kayıpları normal olarak küçüktür ve bu
standardla belirlenecek kalınlık, fazla ilave olmaksızın uygun olmalıdır.
Baca gazlarına maruz kalan borular çok sayıda değişik kayıplara uğrar. Kazan tasarım verisi kaybın önemli
olduğunu gösterirse boruların kalınlığı uygun şekilde arttırılmalıdır. Ayrıca diğer boru koruma nedenleri
oluşabilir. Bu durumda müşteri yüksek bir pay belirtmemişse imalatçı tarafından et kalınlığı payı
belirlenmelidir.
Kimyasal geri kazanım kazanlarının özel durumlarında kayıp için korozyona dirençli tabakaları olan,
metalurjik olarak bağlanmış kompozit malzemelerin kullanılmasına müsaade edilmelidir.
5.8.3 Özellikler
Kayıp için bir payın verildiği yerlerde bu payın iç veya dış olduğunu gösteren şekilde tasarım dokümanında
pay miktarı belirtilmelidir. Dayanım hesaplamaları kayıp payları çıkarıldıktan sonra yapılmalıdır.
Bununla birlikte sürünme kırılması özelliklerinden türetilen tasarım dayanımını kullanarak tasarlanan borular
için sürünme ve kayıp etkileri zamanlarının birleşmesine müsaade edilmelidir. Böylece hasar tasarım
ömründe kısa olmayan bir zaman olarak tahmin edilebilir. Bu durumda tasarım ömrünün sonuna doğru boru
kalınlıkları eşitlikler (11.2.2 ila 11.2.5) ile gerekli olandan daha düşük olabilir.
5.8.4 Gerilme korozyonu

Su kalitesi EN 12952-12’ye göre kontrol edilen kazanlarda normal çalışma şartları altında ferritik borularda
gerilme korozyonunun oluşması beklenmez. Östenitik kızdırıcı malzemelerinin bu tür korozyona uğrama riski,
su damlacıklarının östenitik borular içine taşınmamasıyla yeterli ölçüde azaltılabilir. Buhar, 2900 kJ/mol’lük
veya daha büyük bir entalpiye sahip veya 425 oC sıcaklığa denk gelen bir entalpiye sahipse su taşınması
yeteri kadar önlenmiş olarak kabul edilir.
Uzun çalışma sürelerinde istisnai kimyasal derişimlerin oluşacağı tahmin edilen yerlerde gerilme korozyonu
ve korozyon oyuğunun etkileri dikkate alınmalı ve uygun malzeme seçilmelidir.
Not - Gerilme korozyonunu kalınlık artırarak telafi etmek mümkün değildir.
6
5.8.5 Mekanik özellikler

Birbiriyle temasta olan basınçlı ve basınçsız parçalar arasında bağıl bir hareket veya dalgalanma ihtimali
varsa parçalardaki metal kaybına dikkat edilmelidir. Gerekirse basınca maruz kalan parçalara aşınma
plakaları kaynatılmalı veya diğer eşdeğer yollara başvurulmalıdır.
5.9 Basınca maruz kalan parçaların ekleri
5.9.1 Yük taşıyan ilave parçalar

Yük taşıyan ilave parçalar tasarım mühendisi tarafından tarif edilmeli ve teknik resim üzerinde gösterilmelidir.
Yük taşıyan ilave parçalar aşağıda verilmiştir:
a) Tam olarak tanımlanabilir ve daima destek amaçlı kullanılan ana yükler için tasarlanan ilave parçalar,
b) Yükün kolaylıkla tanımlanmadığı yerlerde genellikle hizalama ve sınırlama amaçları için sağlanan ilave
parçalar. Bu tür ilave parçalar birincil veya ikincil yükler ile yüklenebilir.
Yük taşıyan ilave parçaların neden olduğu gerilmeler, prEN 13445’e göre hesaplanmalıdır.
5.9.2 Yük taşımayan ilave parçalar

Yük taşımayan parçalar, imalat, montaj, deney ve herhangi bir çalışma şartı sırasında önemli oranda birincil
ve ikincil yük taşımayan parçalardır.
6 Hesaplama sıcaklığı ve anma tasarım gerilmesi

6.1 Hesaplama sıcaklığı
6.1.1 Genel
EN 12952’nin amacı bakımından en yüksek müsaade edilebilir sıcaklık (TS) buhar/sıcak su çıkışındaki
sıcaklık olmalıdır.
Referans sıcaklığı (tor), ilgili parçanın kullanma sırasında beklenen ortalama akışkan çalışma sıcaklığı
olmalıdır.
Buharın veya suyun paralel parçalarda aktığı yerlerde her parça için referans sıcaklıkta (tor), ısı iletimindeki
değişmeler ve paralel parçalar arsında akışkan akışı hesaba katılmalıdır.
Bir parçanın hesaplama sıcaklığı (tc), ısı iletimindeki değişimler ve kazandaki akışkan akışı dikkate alınarak
hesaplanmalıdır. Hesaplama yapılmamışsa, hesaplama sıcaklığı (tc), referans sıcaklık (tor) ve Madde 6.1.2
ila Madde 6.1.10’a göre sıcaklık payından oluşmalıdır. Çizelge 6.1-1’de verilen sıcaklık payları, hesaplama
sıcaklığı, tc’nin hesaplanması ve Madde 6.1.5’e göre müsaade edilmesi hariç, en küçük değer olarak kabul
edilmelidir.
Çizelge 6.1-1 – Referans sıcaklıklar ve sıcaklık payları
Fiziksel Referans sıcaklık Sıcaklık payları

hal Isıtılmamış Isıtılmış parçalara
parçalara Işıma ile Konveksiyonla Işımaya karşı
ısıtılmışb ısıtılmışb korunmuşb
Su veya Müsaade edilebilir 0 oC 50 oC (15 + 2 es) oC 20 oC
c
su/buhar çalışma ölçü kolektörler için bu değer 50
karışımı basıncında (ps 1) (30 + 3 es) oC bu o
C’den fazla
o
veya müsaade edilebilir değer 50 C’den olmamalıdır
toplam ölçü basıncında fazla
(ps 2) doyma sıcaklığı olmamalıdır
Kızgın Kızgın buhar 15 oC 50 oC 35 oC 20 oC
buhar (Madde 6.1.3) (Madde 6.1.5’e
de bakınız)
a)Isıtma tipi için Madde 6.1.7 ila Madde 6.1.10
b) Levha tip kızdırıcılar konveksiyon tip kızdırıcı gibi işlem görür.
c) Kolektörün tanımı için Madde 6.1.6
7
6.1.2 Dolaşım (sirkülasyon) kazanları

Dolaşım kazanları için referans sıcaklık ve sıcaklık payı Çizelge 6.1-1’e uygun olmalıdır.
6.1.3 Tek geçişli kazanlar, kızdırıcılar ve yeniden ısıtıcılar

Hesaplama sıcaklığı (tc), ısı iletimindeki değişimler ve kazandaki akışkan akışı dikkate alınarak
hesaplanmalıdır.
Tek geçişli kazanlar, kızdırıcılar ve yeniden ısıtıcılar için referans sıcaklığı, hizmet sırasında farklı kazan
parçalarından akışkan akışının beklenen ortalama sıcaklığı olmalıdır.
6.1.4 Sıcak su üretme kazanları

İçindeki akışkanın sıcaklığı termostatlar1) vasıtasıyla kısıtlanan sıcak su üretme kazanlarının özel durumları
için parçanın referans sıcaklığı akışkanın sıcaklığı kadar olmalıdır.
6.1.5 Isıtılmayan parçalar için sıcaklık payları

Tasarımda gerekli görülen sıcaklığın aşılmaması sağlanırsa kızgın buhar taşıyan, ısıtılamayan parçalar için
Çizelge 6.1-1’de verilen 15oC’luk sıcaklık payı 5oC’a (ölçme toleransı) düşürülmelidir.
Bu aşağıda verilen şekilde sağlanabilir:
a) Söz edilen parçaların giriş tarafının sıcaklık kontrolü,

b) Söz edilen parçaların giriş tarafında soğutma veya karıştırma noktasının (örneğin, yatay yönde akışkanın
aktığı kolektörler) düzenlenmesi.
c) Isıtılan yüzeylerin bağlantı tedbirleri veya benzer tedbirler.
6.1.6 Kolektörler
Üç veya daha fazla eksenel olmayan boru girişi olan 76.2 mm’den büyük anma iç çaplı boru şeklinde oyuklu
parçalar kolektör olarak kabul edilmelidir.
6.1.7 Isıtılmayan parçalar

Aşağıda verilen durumlarda parçalar ısıtılmayan parçalar olarak kabul edilir:
a) Parçalar, refrakter tuğlaların arkasında ve tuğlalar ve parçalar arasındaki mesafe en az 100 mm,
b) Fırın veya gaz yolu ve parçalar arasında gaz sızdırmaz olarak kaynaklı bir su duvarı düzenlenmiş,
c) Parçalar refrakter bir tuğla tabakası veya refrakter astar ile korunuyor ve bu kat radyotif ısı iletimine2) bağlı
olarak ısı absorbsiyonuna maruz kalmıyor. Bu durumda tuğlalar veya refrakter astar tutma cihazları
yardımıyla asılan edilen parçalara tutturulmalıdır. Kolektörler durumunda bu amaç için çiviler sağlanabilir.
d) Baca gazının muhtemel en yüksek sıcaklığı parçanın referans sıcaklığından düşük.
6.1.8 Işımaya karşı korunan parçalar

Parçalar yakın olarak yerleştirilmiş borular (en büyük açık mesafe 3 mm) tarafından perdeleniyor ve perde ile
parçalar arasında önemli bir baca gazı akışı yoksa parçalar ışımaya2) karşı korunuyor olarak kabul edilir.
6.1.9 Konveksiyon ile ısıtılan parçalar

Aşağıda verilenler durumunda parçalar konveksiyon ile ısıtılıyor kabul edilmelidir:
a) Bunlar ışımaya2) maruz kalmazlar,
b) Parçalar refrakter bir tuğla tabakası veya refrakter astar ile radiyatif ısı iletimine1) karşı korunuyor. Bu
durumda tuğlalar veya refrakter astar, tutma cihazları yardımıyla asılan parçalara tutturulmalıdır.
Kolektörler durumunda bu amaç için çiviler sağlanabilir.
c) Parçalar aşağıda verilen oranda bir sıra boru tarafından korunuyor:
PΦ /d0 ≤ 1,3n0,63 (6.1-1)
Burada:
n : Sıraların sayısı
PΦ : Boru adımı
d0 : Borunun dış çapı
1)
EN 12952-11’e göre imal edilen ve deneye tabi tutulan sıcaklık kısıtlayıcılar güvenilir olarak kabul edilir.
2)
Madde 6.1.10
8
Bu eşitlik aşağıda verilen değerleri gerektirir:
Şekil 6.1-1’e göre bir sıra boru için PΦ/d0 ≤ 1,3
Şekil 6.1-2’ye göre iki sıra boru için PΦ/d0 ≤ 2,0
Şekil 6.1-3’e göre üç sıra boru için PΦ/d0 ≤ 2,6
d)Parçalara, Şekil 6.1-4’e göre aşağıda verilen oranda yakın olarak yerleştirilen borular sağlanmış:
P0 P90
≤ 0,1 (6.1-2)
πl2
Burada:
p0 : ∅ = 0 olan uzunlamasına adım
p90 : ∅ = 90 olan dış yüzeyde çevresel boru adımı
l: Parça ve fırın muhafazası arasındaki mesafe
6.1.10 Işıma ile ısıtılan parçalar

Perdelenmemiş parçalar, 950oC’tan yüksek sıcaklıktaki baca gazları yoluyla maruz kalıyorlarsa, öncelikle
ışıma ile ısıtılıyor olarak kabul edilmelidir.
Şekil 6.1-1 – Bir sıra boru ile korunan parçalar
Şekil 6.1-2 – İki sıra boru ile korunan parçalar

9
Şekil 6.1-3– Üç sıra boru ile korunan parçalar
Açıklama
1 Baca gazı akışı
2 Baca gazı akış sınırı
Şekil 6.1-4 – Yakın olarak yerleştirilmiş borular ile korunan parçalar
6.2 Isıtılan kolektör ve dramlar için en yüksek, cidar sıcaklığı farkı ve en yüksek,
baca gazı sıcaklığı
6.2.1 En yüksek cidar sıcaklığı farkı

Isıtılan kolektör ve dramların cidar boyunca sıcaklık farkı (dış cidar sıcaklığı – iç cidar sıcaklığı olarak tarif
edilir) 30 K’ni geçmemelidir.
Not - 32 mm et kalınlığını geçmeyen ferritik çelikten yapılmış ve 40 kW/m2’ye eşit veya küçük ısı akışına
maruz kalan parçalar bu özelliği karşılar.
6.2.2 Baca gazlarına maruz kalan kolektörler

Kızdırıcı ve yeniden ısıtıcı kolektörlerinin yüzeyleri 500 oC’tan yüksek sıcaklıktaki baca gazlarına maruz
kalmamalıdır.
6.2.3 Müsaade edilebilir sapmalar

Madde 6.2.1 ve Madde 6.2.2’de verilen değerlerden sapmanın gerekli olduğu durumlarda kararsız ve karalı
ısıl gerilmelerin parça cidarında kabul edilemez gerilmelere yol açmayacağı doğrulanmalıdır.
10
6.3 Tasarım gerilmesi
6.3.1 Parçalar için tasarım gerilmesi

Temel olarak statik yüklemeye maruz kalacak parçaların tasarımı için kullanılacak tasarım gerilmesi (f) Eşitlik
(6.3-1) ile elde edilen en küçük değer olmalıdır:
K
f = (6.3-1)
S
Buradaki, malzeme dayanım değeri (K) ve emniyet faktörü (S) Çizelge 6.3-1 veya Çizelge 6.3-2’de
verilmiştir.
6.3.2 Sürünme şartı altında çalışan kaynaklı bağlantılar için tasarım gerilmesi
Kaynaklı bağlantıların sürünme özellikleri bilindiği zaman, kaynaklı bağlantının ve iki birleşen malzemenin en
küçük tasarım dayanımı kaynak dikişine dik açılarda yükleme için kullanılmalıdır.
Kaynaklı bağlantının sürünme özelliği bilinmediği, fakat kaynak dolgusunun sürünme özelliği bilindiği bu
yükleme için tasarım dayanımı, birleşen malzemelerin en küçük tasarım dayanımından % 20 azaltılmalıdır.
Dolgu malzemesinin dayanım özelliği bilinmediğinde ek yeri dayanımı % 20 daha azaltılmalıdır.
6.3.3 Östenitik çelikler için tasarım gerilmesi

Östenitik çelikler durumunda aşağıda verilenler uygulanmalıdır:
– Kırılma uzaması % 30’u geçerse, Ret’nin 2/3’ü,

– Alternatif olarak kırılma uzaması % 35’i geçerse Ret’nin 5/6’sı ve Rm 20’nin 1/3’ü.
6.3.4 Deney basıncı için tasarım gerilmesi

Deney basıncında (p’) tasarım gerilmesi aşağıda verilen şekilde olmalıdır:
K'
f = '
'
(6.3-2)
S
Buradaki malzeme dayanım değeri (K’) ve emniyet faktörü (S’) Çizelge 6.3-3’te verilmiştir.
Çizelge 6.3-1 – Haddelenmiş ve dövülmüş çelikler için malzeme dayanım değeri (K) ve ilgili emniyet faktörü
(S)
Malzeme dayanım değeri (K) Emniyet faktörü (S)

(İç basınç altındaki parçalar)
20 oC’ta Rm 2,4
Rp 0,2 tc 1,5
Rm Ttc a, b 1,25
a) T: En az 100000 saat olmak üzere belirtilen en kısa tasarım ömrü. Ömür belirtilmemişse 200000
saat olarak alınmalıdır.
100000 saatin üzerindeki süreler için sürünme kırılması mevcut değilse 100000 saat verisi, iç
basınç için S = 1,5 ile kullanılabilir.
Basınca maruz kalan parçaların kısa sürelerde (10000 saat) çalıştığı istisnai durumlarda (örneğin,
boşaltma, basınç düşürme hatları) T, emniyet faktörü 1,25 alınarak 10000 saate düşürülebilir.
b) Orta süreli ömürler için sürünme kırılması dayanım faktörü, çift logaritmik bir sistemde
interpolasyon ile belirlenmelidir.
11
Çizelge 6.3.-2 – Döküm çelik ve iğnesel grafitli dökme demir için malzeme dayanım değeri (K) ve ilgili
emniyet faktörü (S)
Malzeme dayanım Emniyet faktörü (S)

değeri (K) Döküm çelik Küresel grafitli dökme demir
Tavlanmış Tavlanmamış
20 oC’ta Rm 3,2 4,8 5,8
Rp 0,2 tc 2,0 3,0 4,0
Rm Ttc a, b 2,0 - -
a) T: En az 100000 saat olmak üzere belirtilen en kısa tasarım ömrü. Ömür belirtilmemişse 200000
saat olarak alınmalıdır.
100000 saatin üzerindeki süreler için sürünme kırılması mevcut değilse 100000 saat verisi, iç
basınç için S = 1,5 ile kullanılabilir.
Basınca maruz kalan parçaların kısa sürelerde (10000 saat) çalıştığı istisnai durumlarda (örneğin,
boşaltma, basınç düşürme hatları) T, 1,25 emniyet faktörü ile 10000 saate düşürülebilir.
b) Orta süreli ömürler için sürünme kırılması dayanım faktörü, çift logaritmik bir sistemde
interpolasyon ile belirlenmelidir.
Çizelge 6.3-3 – Deney (ölçü) basıncında (p’) malzeme dayanım değeri (K’) ve ilgili emniyet faktörü (S’)
Malzeme dayanım Emniyet faktörü (S’)

değeri (K’) Haddelenmiş ve Döküm çelik Küresel grafitli dökme
dövülmüş çelik demir
20 oC’ta Rp 0,2 1,05 1,4 2,2
7 İç basınç altındaki dram ve kolektörlerin silindirik cidarları

7.1 Cidar kalınlığı
7.1.1 özellikler
Payların çıkarılmasından sonraki dram ve kolektörlerin cidar kalınlıkları (ers = es – c1 – c2), aşağıda
verilenlerin en büyüğü olmalıdır:
a) 300 mm ve üzerinde dış çaplı kolektörler için en az 9,5 mm ve 300 mm’den küçük dış çaplı kolektörler için
en az 6 mm,
b) Madde 8.2 veya Madde 8.3.3 ve Madde 8.3.4’de verilen kuralların uygulanmasıyla Madde 7.2’de verilen
özellikler,
c) Uygulanabildiğinde Madde 7.3 ve Madde 7.4’te verilen özellikler.
7.1.2 Paylar dahil gerekli et kalınlığı

Paylar dahil gerekli et kalınlığı aşağıda verilen eşitlik ile hesaplanmalıdır:
es′ = ecs + c1 + c2 (7.1-1)
7.2 Temel hesaplama
7.2.1 Paylar hariç gerekli et kalınlığı

Silindirik cidarın paylar (ecs) hariç gerekli et kalınlığı aşağıda verilen eşitlikten birisi ile hesaplanmalıdır:
pc dis
dis verilmişse ecs = (7.2-1)
( 2 f s − pc )υ
pc d os
veya dos verilmişse ecs = (7.2-2)
( 2 f s − pc )υ + 2 pc
12
Burada EN 12952-1, Çizelge 4.1-1’e ilave olarak aşağıda verilenler uygulanır:
-v Madde 8.2’ye göre yaklaşık bir yolla veya Madde 8.3.3 ve Madde 8.3.4’e göre belirlenen, boyuna,
bükümli veya çevresel yöndeki, müstakil veya birleşik açıklıklar, müstakil veya birleşik branşmanlar
için sırasıyla vb veya vm için en küçük verim.
Metal kaybı direnci için kaplama dikkate alınmamalıdır.
Açıklıklar ile dayanımı azalmış ana cidarın gerekli et kalınlığının hesaplanması, dayanımın azalması et
kalınlığına bağlı olduğu için sadece tekrarlama ile mümkün olmalıdır.
Cidardaki gerilmenin eşdeğer değeri Eşitlik (7.2-1) veya Eşitlik (7.2-2)’nin ters çevrimleri kullanılarak
yapılmalıdır.
Cidar sıcaklık farkının yol açtığı ısıl gerilme Madde 13’te verilen özelliklere göre dikkate alınmalıdır.
7.2.2 Farklı kalınlık

Bir gövdenin farklı kalınlıklardaki levhalardan oluşması durumunda herhangi bir kesitteki levha merkez hatları
gerçek daire üzerinde olmalıdır.
Her plaka kalınlığının belirlenmesinde Eşitlik (7.2-1)’deki dis için iç yarıçapın iki katı veya Eşitlik (7.2-2)’deki
dos için dış yarıçapın iki katı kullanılmalıdır.
7.2.3 İmalat toleransları

Gövde kalınlığı hesaplanırken anma çapı (sipariş edilen) için imalat toleransları dikkate alınmamalıdır. Et
kalınlığı azalması ele alınırken gövdeler, dış çap ile sipariş edildiğinde bu azalmanın içerde oluştuğu ve
gövdeler, iç çap ile sipariş edildiğinde bu azalmanın dış yüzeyde oluştuğu kabul edilmelidir.
7.3 Dram ve kolektör gövdesindeki birleşik gerilmeler
7.3.1. Genel
Madde 7.2’ye göre hesaplanan cidar kalınlığına bakılmaksızın hesaplamalar, hiçbir durumda, iç basınç, dram
veya kolektör ve muhtevanın kendi ağırlıkları ve dışardan uygulanan yüklerden kaynaklanan gerilmelerin
birleşmesinden oluşan ortalama bağ gerilmesi, çevresel veya diyagonal herhangi bir delik ekseninde tasarım
gerilmesini (f) (Madde 6.3) geçmeyeceği şekilde yapılmalıdır.
Çevresel bir hat üzerindeki delikler arasındaki bağların ortalama bağ gerilmesi, pc/2 kadar artırılmış, Madde
7.3.2 ve Madde 7.3.3’e göre hesaplanan boyuna gerilmelerin toplamı olmalıdır. Diyagonal bir hattaki delikler
arasındaki ortalama bağ, Madde 7.3.4’e göre hesaplanmalıdır.
7.3.2 Boyuna yüklerden kaynaklanan gerilme

İç basınç ve dıştan uygulanan yüklerin (w) bileşenleri tarafından oluşturulan ve gövde kesiti üzerine
uygulanan boyuna gerilme (fd), aşağıdaki gibi hesaplanmalıdır:
π pc dis2 W
fd = + (7.3-1)
4 As As
Burada As ilgili kesitteki gövde kesit alanıdır (Şekil 7.3-1). Gövdedeki açıklıklar, Madde 8.1 ila Madde 8.3’e
göre branşman cidarları kalınlaştırılarak güçlendirildiğinde kalınlığı ile takviye edildiğinde branşman
cidarındaki telafi alanları As’ içine dahil edilebilir.
Gövde üzerindeki herhangi bir çevresel bölümde aşağıda verilen şart uygulanmalıdır:
pc
fd + ≤ fs (7.3-2)
2
13
Açıklama
1 Cidar kesit alanı
2 Nötr eksen
Şekil 7.3-1 – Boyuna yüklere maruz kalan cidar kesitinin net alanı
7.3.3 Boyuna eğme gerilmesi

Herhangi bir kesitteki eğme momenti (MR), uç basıncının eksantrikliğine bağlı olarak oluşan eğme momenti
(ME) ve kendi ağırlığı, su ağırlığı ve dıştan uygulanan yüklere bağlı olarak oluşan eğme momentinin (MW)
toplamı olmalıdır.
MR = ME + MW (7.3-3)
Uç basıncının eksantrikliğine (a) bağlı olarak oluşan eğme momenti (ME) aşağıda verilen eşitlikler ile
hesaplanmalıdır:
pc dis2π a
ME = (7.3-4)
4
Burada:
a :Net kesitin eksantrikliği.
Dıştan uygulanan yüklerden kaynaklanan eğme momenti (MW), gövde, kendi ağırlığı ve çalışma şartları
altında muhtevanın ağırlığı dahil dıştan uygulanan yük taşıyan bir kiriş gibi işleme tabi tutularak
hesaplanmalıdır. (MW), bu durumda en büyük eğilmeye maruz kalan kesitteki eğme momentidir.
Eğmeye bağlı moment (fm) aşağıda verilen şekilde hesaplanmalıdır:
M RY
fM = (7.3-5)
IA
Burada:
Y : Net kesit alanının nötr ekseninden cidar kalınlığının en uç orta noktasına olan uzaklığı, mm,
IA : Alanın ikinci momenti.
MR, Y ve IA değerleri eğmenin nötr eksen yönüne bağlıdır. Yön, sonuç moment (fM)’nin en büyük olacağı
şekilde seçilmelidir.
Madde 7.3.2’de verilen fd’yi dikkate alarak aşağıdaki şart uygulanır:
pc
fd + fM + ≤ fs (7.3-6)
2
14
7.3.4 Dramlardaki bükümli bağlar için bağ gerilmesinin değerlendirilmesi

Ağırlık, dıştan uygulanan yükler ve uç basıncının eksantrikliğine bağlı eğme gerilmelerinin ihmal edilemez
olduğu yerlerde, Şekil 8.3-3’te gösterilen, dramın boyuna ekseni ile Φ açısı yapan bir hat üzerinde bükümli
bağlardaki gerilme aşağıda verilen şekilde değerlendirilmelidir:
Boyuna kısmın kesit alanındaki çevresel gerilme
pc dis
f1 = (7.3-7)
2ers
Çevresel kısmın kesit alanındaki boyuna gerilme
f 2 = vm 2 ( f d + f M ) (7.3-8)
Buradaki vm2, fd ve fM’nin etkidiği noktada çevresel kısım üzerindeki bağ verimidir.
Açıklama:
1 Cidarın boyuna ekseni
2 Cidar orta kalınlığının gelişmiş radyal görünüşü
Şekil 7.3-2 – Diyagonal bağlı boru delikleri – AB bağı için verim faktörleri
İlgili bağın eşit ölçülü delikler arasında olduğu yerlerde diyagonal hat üzerindeki görünür bağ verimi
aşağıdaki eşitlikle verilmiştir:
d ob
ν m3 = 1 − (7.3-9)
PΦ
Farklı büyüklüklerdeki deliklerin olduğu yerlerde diyagonal hat katsayısı aşağıdaki eşitlikle verilmiştir:
(d ob1 + d ob 2 ) cos Φ
ν m3 = 1 − (7.3-10)
2 Pb 0
Bağ üzerindeki ortalama doğrudan gerilme (fA) aşağıdaki eşitlikle verilmiştir:
1  f1 + f 2 ( f1 − f 2 ) cos 2Φ 
fA =  −  (7.3-11)
ν m3  2 2 
Bağ üzerindeki ortalama çapraz gerilme (fB) aşağıdaki eşitlikle verilmiştir:
15
 f + f ( f − f ) cos 2Φ 
f B = ν m3  1 2 + 1 2  (7.3-12)
 2 2 
Bağ üzerindeki ortalama kesme gerilmesi (fC) aşağıdaki eşitlikle verilmiştir:
( f1 − f 2 ) sin 2Φ
f = (7.3-13)
2ν m 3
C
Bağ üzerindeki gerilme (f3) (N/mm2 olarak) aşağıdaki eşitlikle verilmiştir:
1
f 3= f A + f B + ( f A − f B ) 2 + 4 f c2 (7.3-14)
2
pC
f 3+ ≤ fs (7.3-15)
2
7.4 Kazan dramı destekleri

Boyun veya askılar üzerinde ağır yük taşıyan geniş çaplı fakat nispeten ince dramların olduğu yerlerde
bölgesel gerilmeleri belirlemek amacıyla hassas hesaplamaların yapılıp yapılmayacağının değerlendirmesi
için Eşitlik (7.4-1) kılavuz olarak kullanılmalıdır.
 W   rms 
f c = 0, 78     ≤ fs (7.4-1)
 ls ers   ers 
Burada:
W : Boyun veya askı üzerindeki yük, N
ls : Dram eksenine dik açıdaki boynun mm cinsinden yatay uzunluğu, 120o ile tarif edilen kirişten büyük
olmamalıdır.
Bu eşitliğin uygulanmasının tasarım gerilmesinin aşılmasını tavsiye ettiği yerlerde uygun analiz metotlarına
atıf yapılmalıdır (örneğin, prEN 13445’te verildiği gibi).
7.5 Silindirik gövdelerdeki diğer gerilmeler

Madde 7.3 ve Madde 8.1.1’de verilen özelliklere ilave olarak diğer bölgesel gerilmeler de dikkate alınmalıdır.
prEN 13445’te Nozul ve ilave parçalare uygulanan yüklerden kaynaklanan gerilmeleri hesaplama metotları
verilmiştir.
8 Dramlar, kolektörler ve birleşik boruların silindirik gövdelerindeki

açıklıklar ve branşmanlar
Not- Bu madde silindirik gövdelerdeki açıklık ve branşmanlar için tasarım kurallarını belirler. Boyutlar, et
kalınlığı eksi toleransları ve metal kayıpları için payları ihtiva etmez.
8.1 Genel
8.1.1 Üzerinde açıklık ve branşmanlar olan ana gövdenin bağ verimi için özellikler
8.1.1.1 Ana gövdenin bağ verimi

Üzerinde açıklık olan silindirik cidar için ana gövdenin bağ verimi, aşağıda verilenler ile karşılanmalıdır:
16
a) Üzerinde açıklık olmayan silindirik gövdenin et kalınlığı ile karşılaştırarak ana gövdenin et kalınlığının
arttırılması ile. Bu et kalınlığı açıklığın kenarından ölçülen uzunluk (lrs)boyunca geçerli olmalıdır (Şekil 8.1-
1) (lrs için Madde 8.1.2). Branşman olan yerlerde üzerindeki bitişik alın kaynağına kadar ana gövdenin
silindirik uzunluğu lso ≥ ers olmalıdır (Şekil 8.1-2 ve Şekil 8.1-3) veya
b) İç basınç dikkate alınarak gerekli olandan fazla et kalınlığında sağlanan, ana gövde et kalınlığında bir artış
ile bağlantıda veya bağlantısız, ana gövdenin cidarının dış yüzeyinden ölçülen lb1 uzunluğundaki
branşmanlar ile (Şekil 8.1-2 ila Şekil 8.1-4). Ana gövde ile branşman arasındaki kaynaklı ek yeri, Şekil 8.1-
3’e göre branşmanlar durumunda kalıcı bir aralığın ≤ 1,5 mm olabildiği tam dayanımlı kaynak olmalıdır. dib
≤ 50 mm için 2’ye kadar (2 dahil) bir et kalınlığı oranına (erb/ers) müsaade edilmelidir. Bu ayrıca dib > 50 mm
olan branşmanlara çap oranı (dib/ dis) ≤ 0,2’ye kadar uygulanır. dib > 50 olan branşmanlar ve çap oranı (dib/
dis) > 0,2 için erb/ers, biri geçmemelidir. Bu şartlar giriş ve muayene kapaklarına uygulanmaz.
Genleşmiş veya ayarlı ve kaynaklı branşmanlar veya Şekil 8.1-1’de gösterildiği gibi kalıcı kök aralığı >1,5
mm’lik bir dolgu kaynağı ile ana gövdeye kaynatılmış branşmanlar sürünme kırılması gerilme aralığında
kullanılmamalı ve dinamik yüklere maruz kalmamalıdır. Bu tür branşmanlar takviye olarak
düşünülmemelidir.
Alın kaynağına kadar boru ve branşman arasındaki branşmanın silindirik uzunluğu lbo ≥ erb olmalıdır (Şekil
8.1-2 ve Şekil 8.1-3).
Rm veya R p 0,2 tc’den bulunmuş tasarım gerilmesi ile hesaplanan dib/dis ≥ 0,7 olan branşmanlar için Madde
8.3.3.4’e atıf yapılmalıdır. Sürünme kırılma dayanımı değerinden türetilen tasarım gerilmesi ile hesaplanan
branşmanlar için özellik dib/dis ≥ 0,8 ve lbl ≥ lrb olmalıdır ve ilave olarak erb ≥ ers x dib/dis şartı dib/dis ≥ 5 için
yeterli olmalıdır (lrb için Madde 8.1.2 ve lbl için Şekil 8.1-2).
Genelde, düz et kalınlığı geçişleri üzerine özel vurgular yerleştirilmelidir. Et kalınlığı geçişleri bir açı ≤ 30o
ile yapılmalıdır (Şekil 8.1-2). Açıklıkların içerden, plaka veya levha ile takviyesine müsaade edilmemelidir.
c) Haddeleme veya haddeleme sonrası işleme ile sağlanabilecek, açıklık alanı içindeki yüksek oranda
yüklenmiş bölgelerdeki et kalınlığının arttırılması ile (Şekil 8.1-5 ve Şekil 8.1-6).
d) a) şıkkına benzer olarak takviye levhaları ile (Şekil 8.1-7 ve Şekil 8.1-8).
Madde 13’te verilen özellikler bu tür takviyelere uygulanmaz. Takviye plakaları gövde ile yakın temas
halinde olmalıdır.
8.1.1.2 Özel kurallar

Elips veya dairesel olmayan giriş ve muayene açıklıkları durumunda büyük eksenin küçük eksene oranı 1,5’i
geçmediği kabul edilmelidir. Silindirik gövdelerdeki elips ve dairesel olmayan açıklıklar için gövde ekseni
yönünde uzayan boyut tasarım amacı için çap olarak alınmalıdır (eğik nozullar için Madde 8.3.3.3).
Hesaplama işlemi, geçişlerin büyük çentiksiz yüzeyler3) gösterdiğini kabul eder. Keskin köşeler, düz bir geçiş
sağlamak için yuvarlatılmalıdır.
Açıklıklar ana gövdenin kaynaklarından (boyuna ve çevresel kaynaklar) uygun bir mesafeye yerleştirilmelidir.
ers ≤ 25 mm’lik kalınlıktaki bir ana gövdedeki branşmanın veya kaynaklı takviyenin dış kenarından 2 ers’lik bir
mesafe veya ers > 25 mm’lik kalınlıktaki bir ana gövdede kaynak kenarından 50 mm’lik bir mesafe yeterli
kabul edilir.
Dram ve kolektörlerin boyuna ve çevresel kaynakları boyunca deliklerin işlenmesine, delik ana dikişin
kenarını kesmezse ve ana dikiş, bu standardın gerekli gördüğü tahribatsız muayeneye tabi tutulmuşsa izin
verilmelidir. İlave olarak kaynaklı nozulu geçen kaynak örtüsü ve nozula/deliğe ait ana dikiş, çentiklerin
giderilmesi için taşlanmalıdır.
Genleşmiş borular ile ilgili olanlar hariç, dramlardaki nozul deliklerinin iç kenarları 3 mm’den büyük veya eşit
bir yarı çap ile yuvarlatılmalıdır.
3)
Kaynaklı ek yerleri, EN 12952-6’da verilen sınırlar içinde yanma oyukları ve çekme boşlukları (kök
çukurları) yoksa, büyük çentiği olmayan bölgeler olarak kabul edilir.
17
8.1.1.3 Dışa genişletilmiş açıklıklar

Püskürtülmüş açıklıklara sadece dib/dis ≤ 0,8 olduğunda müsaade edilmelidir. Sürünme kırılma gerilmesine
maruz kalacak açıklıklar durumunda bunlar, dib/dis ≤ 0,7 ile sınırlandırılmalıdır.
Hesaplamada kullanılacak verim faktörü vb Madde 8.1.4.3’e uygun olmalıdır.
Sürünme kırılması gerilmesi değerleri kullanılarak hesaplanmış püskürtülmüş açıklıklar Madde 8.1.4.4’e
uygun olmalıdır.
8.1.1.4 Dövülmüş branşmanlar

Püskürtülmüş açıklıklara uygulanan sınırlamalar, malzeme kalınlığında artışın sağlanabilmesi kaydıyla Şekil
8.1-5 ve Şekil 8.1-6’ya göre dövülmüş branşmanlara uygulanmaz.
8.1.1.5 Konik geçişler

Hesaplamada konik flanşlar ve yuvarlatılmış açıklıklar, Şekil 8.1-9’a göre kesit alanına denk taralı kısımlar ile
değiştirilmelidir.
8.1.1.6 Gömülü nozullar

Branşmanın iç çapı, gövdenin iç çapının 1/3’nü geçmemelidir.
Şekil 8.1-1 – Üzerinde açıklık bulunan ana gövdenin, et kalınlığının artırılması yoluyla takviye edilmesi
18
Şekil 8.1-2 – İçeri uzantılı ve tam nüfuziyetli kaynaklı branşman ile takviye
Açıklama
1 Kalıcı başlık
Şekil 8.1-3 – Gövde üzerine kaynatılmış branşman ile takviye
19
Şekil 8.1-4 – Dışa genişletilmiş ana gövde üzerine kaynatılmış branşman ile takviye
Şekil 8.1-5 – Kalıpla dövülmüş branşman
Şekil 8.1-6 – Dolu malzemeden dövülmüş branşman, sonradan delinmiş ve tornalanmış
20
Şekil 8.1-7 – Takviye levhalı açıklık (tc ≤ 250 oC için müsaade edilebilir)
Tasarım a Tasarım b Tasarım c
Şekil 8.1-8 – Takviye levhalı, tam nüfuziyetli içeri uzantılı ve gövde üzerine kaynaklı branşmanı olan açıklık
(silindirik gövdeler için gösterilen kaynaklara içerden ulaşılabilir)
Şekil 8.1-9 – Konik geçişli ve dolgulu branşman
8.1.2 Verim ve karşılıkların hesaplanmasında etkili uzunluk

Madde 8.2’de tarif edildiği gibi yaklaştırma metodu ile verim hesabı ve Madde 8.3’te tarif edilen müstakil ve
birleşik branşmanların hesabı için ana gövdede kullanılacak etkili uzunluk gereklidir.
21
Açıklıklar için (Şekil 8.1-1 ila Şekil 8.1-3)
 ( dis + ers ) ers 

lrs = min   (8.1-1)
ls1 
Burada; ls1 için Şekil 8.1-1 ila Şekil 8.1-3
Ψ ≥ 45o’lik nozullar için (Şekil 8.3-1 ve Şekil 8.3-2)
 ( dib + erb ) erb 

lrb = min   dışa uzantı için (8.1-2)
lb1 
0,5
lrbi = min 
( dib + erb ) erb 
 içe uzantı için (8.1-3)
lb 2 
Branşmansız açıklıklar için lrb ihmal edilmelidir.
8.1.3 Müstakil açıklıkların durumu

Bitişik açıklıklar, Şekil 8.3-3’e göre merkez mesafesi (PΦ) aşağıdaki şartı karşılarsa müstakil açıklık gibi işlem
görmelidir:
d  d 
PΦ ≥  ibl + erb1  / sin Ψ1 +  ib 2 + erb 2  / sin Ψ 2 + 2 ( dis + ers ) ers (8.1-4)
 2   2 
8.1.4 Branşmanların tasarım özellikleri
8.1.4.1 Branşmanlardan düşük tasarım gerilmeli ana gövde

Ana gövde, branşman ve ilave takviye, farklı tasarım gerilmeli malzemelerden yapılmışsa ve ana gövdenin
malzemesi en düşük gerilme değerine (fs) sahipse, bu değer bütün malzemeler için branşman takviyesinin
hesaplanmasında kullanılmalıdır.
8.1.4.2 Ana gövdeden düşük tasarım gerilmeli branşmanlar veya takviye levhaları
Branşmanlar (fb) veya takviye levhaları (fp) için kullanılan malzemeler, ana gövdenin tasarım gerilmesinden
(fs) düşük tasarım gerilmelerine sahipse bu (fb) veya (fp) tasarım gerilmesi, bu durum için verilen eşitlikler
kullanılırken dikkate alınmalıdır.
8.1.4.3 Dışa genişletilmiş branşmanlar

Püskürtülmüş branşmanlar durumunda (Şekil 8.1-4 ve Şekil 8.1-5) müstakil branşmanlar için verim
püskürtülmüş şekil dikkate alınmaksızın klasik nozullar (Şekil 8.1-3) gibi hesaplanır. Verim (vb) 0,9 ile
çarpılmalıdır.
8.1.4.4 Sürünme bölgesindeki dışa genişletilmiş branşmanlar

Sürünme bölgesinde kullanılacak püskürtülmüş branşmanlar durumunda (Şekil 8.1-4) hesaplamada
kullanılarak sürünme kırılması dayanım değerleri 0,9 ile çarpılmalıdır.
8.1.4.5 Özel durum

Ana gövdedeki delik çapı (d), dib’den küçük dahi olsa (Şekil 8.1-3) hesaplamada nozul iç çapı (dib)
kullanılmalıdır.
8.1.5 Takviye levhaları tasarımının özellikleri
8.1.5.1 Genel
Aşırı korozyon veya oksidasyon ihtimali olan veya cidar kalınlığı boyunca büyük sıcaklık değişimine maruz
kalacak yerlerde takviye levhaları kullanılmamalıdır. Tank içinde takviye levhalarının kullanılmasına müsaade
edilmemelidir.
22
8.1.5.2 Basınç kabulleri

Giriş veya açıklıkların takviyesi için takviye levhalarının kullanıldığı yerlerde aşağıda verilen şartlar
gözlemlenmelidir. Takviye levhaları sadece tasarım sıcaklığı ≤ 250 oC için kullanılmalı ve tekrarlı şartlar için
kullanılmamalıdır. Ek B, bu tür tasarıma uygulanmaz. Bu tür takviyeler, branşmana etkiyen eğme momentleri
üzerinde sadece küçük etkilere sahiptir.
a) Branşman çapının dram çapına oranı (dib/dis), tasarımın uygunluğu deney ile veya Madde 12’ye göre
hidrostatik sızdırmazlık deneyi ile gösterilmesi hariç ¼’den büyük olmamalıdır.
b) Levhanın genişliği, lrs/2’den az olmamalıdır; burada lrs içindeki cidar kalınlığının takviyeye katkıda
bulunduğu cidar boyunca mesafe. Etkili genişlik (Şekil 8.1-7 ve Şekil 8.1-8), lrp = lrs değerini geçmeyen bir
değer ile Madde 8.3.3.3’te verilen eşitliklerde kullanılmalıdır.
c) Levhanın kalınlığı (erp) 40 mm veya gerçek cidar kalınlığından (ers) küçük olanı geçmemelidir.
d) Levhanın kalınlığı en fazla 40 mm ile ers/4’ten az olmamalıdır. Burada ers: cidar kalınlığı.
e) Kaynak ağızları Şekil 8.1-7 veya Şekil 8.1-8’de gösterildiği gibi olmalıdır. Levha cidar ile yakın temasta
olmalıdır.
8.1.5.3 Basınçsız kabuller

Bir desteğin bağlanması veya dram gövdesinde aşırı bölgesel gerilmelerden kaçınmak için montaj gibi
basınç kabullerinin dışındaki nedenlerle kullanıldığında takviye levhaları, Madde 8.1.5.2’de verilen özellikler
uygulanmaz.
Levhayı cidara bağlayan dolgu kaynağının kalınlığı dram kalınlığını (ers) geçmemelidir.
8.1.5.4 Tahliye delikleri

Takviye plakaları monte edildiğinde, kaynak sırasında gaz sıkışmasını önlemek için bu plaklara tahliye
delikleri sağlanmalıdır.
8.2 Verim faktörü, yaklaştırma metodu ile hesaplama ve takviye edilmemiş

açıklıkların en büyük çapı
8.2.1 Genel
Tam çözümler, Madde 8.3.3 ve Madde 8.3.4’teki eşitliklerle verilmiştir. Eşitlik (8.2-3) hariç Madde 8.2.3 ve
Madde 8.2.4’te verilen eşitliklerin uygulanması, branşmandan herhangi bir takviye dikkate alınmadığında
değişiklik oluşturmayabilir.
8.2.2 Müsaade edilebilir verim ve takviye edilmemiş açıklıkların en büyük çapı

Eşitlik (7.2-1)’in yeniden düzenlenmesi ile müsaade edilebilir verim (val1), ana gövdenin mevcut et kalınlığı
(ers) için aşağıda verilen şekilde hesaplanmalıdır:
pc dis
val1 = (8.2-1)
( 2 f s − pc ) ers
Bu verim katsayısı için Müstakil bir branşmanın en büyük dış çapı (dob), bu branşmanın et kalınlığı sadece iç
basınca dayanabildiği zaman elde edilmelidir.
 l 
d ob max = 2  rs − lrs  (8.2-2)
 vaII 
Bu durumda müsaade edilebilir ortalama gerilme (fa) ana gövdenin müsaade edilebilir gerilmesine (fs) eşit
olmalıdır.
23
8.2.3 Müstakil açıklıklar

Tek açıklıklara bu maddede verilen eşitlikler uygulanır veya birden fazla açıklık varsa sadece Eşitlik (8.1-4)
uygundur. Birden fazla açıklık durumunda Eşitlik (8.1-4)’ün uygun olmadığı yerlerde Madde 8.2.4’e atıf
yapılmalıdır.
Bununla birlikte aşağıdaki şarta uygun olmaları halinde silindirik gövdelerdeki takviyesiz, müstakil (d)
çapındaki açıklıklara müsaade edilmelidir.
d ≤ 0,14 lrs ve (8.2-3)
ers ≤ 0.1 dos (8.2-4)
Burada; lrs Madde 8.1.2’ye göre hesaplanmalıdır.
Eşitlik (8.2-6) veya Eşitlik (8.2-11)’e veya Madde 8.3.3’e göre ileri tam hesaplamalar, Eşitlik (8.2-3)’te
verilenden daha küçük çap (d) tavsiye etse dahi Eşitilik (8.2-3) ve Eşitlik (8.2-4), havşalı delikler ve kısmi
nüfuziyetli delikler için geçerli kabul edilmelidir.
(dob) dış çapındaki bir borunun bir açıklığa bağlandığı (Şekil 8.2-1) ve et kalınlığı (erb) dikkate alınarak
borunun iç hesaplama basıncına dayanıklı olduğu yerlerde ana gövdedeki bu açıklığın verim faktörü (vb)
aşağıda verilen eşitlik ile hesaplanmalıdır:
vb = 2lrs /(2lrs + d ob ) (8.2-5)
Şekil 8.2-1 – Ana gövdeye bağlanan boru
Ana gövdenin çapı (dis) ve et kalınlığı (ers) belirlenmişse en büyük (dob) çapındaki bir boru için müstakil deliğe
müsaade edilmelidir.
 2e  f 1  
d ob ≤ 2lrs  rs  s −  − 1 (8.2-6)
 dis  pc 2  
Genişletilmiş (Şekil 8.2-2) veya içeri girmiş ve sızdırmaz kaynaklı borular durumunda Eşitlik (8.2-5) veya
Eşitlik (8.2-6)’daki dob yerine ana gövdedeki boru deliği çapı (d) kullanılmalıdır.
24
Şekil 8.2-2 – Genişletilmiş boru
Kademeli küçültülmüş çapı olan delikler durumunda (örneğin, Şekil 8.2-3’e göre genişletilmiş boru) verim
hesaplamasında, Eşitilik (8.2-5) dob yerine kullanılacak eşdeğer çap aşağıda verilen şekilde olmalıdır:
d1h1 + d (ers − h1 )
d equiv = (8.2-7)
ers
Not- Havşalı delik, gösterildiği gibi cidarın dışından veya içinden olabilir
Şekil 8.2-3 – Genişletilmiş borular için havşalı ağız
Bu eşdeğer çap, Eşitlik (8.2-6)’daki dob için sınırı geçmezse dayanım şartı karşılanmalıdır.
İlave olarak aşağıda verilen özellikler karşılanmalıdır:
a) Birden fazla delik varsa Eşitlik (8.3-13)’ün şartı yerine getirilmelidir. Alanlar Şekil 8.3-3’e benzer olarak
belirlenebilir.
b) Deliğin altında kalan et kalınlığı aşağıda verilenden az olmamalıdır:
pc
ers − h1 ≥ 0, 4d1 (8.2-8)
fs
ve
pc
ers − h1 ≥ 0, 65d1 (8.2-9)
fs
c) Deliğin kenarları Şekil 3.2-3 ve Şekil 8.2-4’te gösterildiği gibi yuvarlatılmalıdır.
25
Not - Kısmi nüfuziyetli delik gösterildiği gibi cidarın dışından veya içinden olabilir
Şekil 8.2-4 – Kısmi girintili delik
Kısmi nüfuziyetli delik durumunda (Şekil 8.2-4), verim hesaplamasında, Eşitlik (8.2-5), kullanılacak eşdeğer
çap dob yerine aşağıdaki gibi olmalıdır:
d1h1
d equiv = (8.2-10)
ers
Bu nedenle müsaade edilebilir delik çapı aşağıdaki gibidir:
2lrs ers  2ers  f s 1  

d1 =   −  − 1 (8.2-11)
h1  dis  pc 2  
İlave olarak Şekil 8.2-3’te gösterilen kademeli küçültülmüş çapı olan delikler için a), b) ve c)’de verilen
özellikler karşılanmalıdır.
8.2.4 Bitişik açıklıklar

Madde 8.1.3’e göre bitişik açıklıkların merkez mesafesi (PΦ) için şartın karşılanmadığı ve dob dış çapındaki
boruların açıklıklara bağlandığı yerlerde ve et kalınlığı (erb) dikkate alınarak borunun sadece iç basınca
dayanabileceği durumda bitişik branşmanların verim faktörü aşağıdaki gibi hesaplanmalıdır:
2( PΦ − d ob )
vm = (8.2-12)
(1 + cos 2 Φ ) PΦ
Örneğin, Φ = 0 olan boyuna büküm için
PΦ − d ob
vm = (8.2-13)
PΦ
Bitişik branşman borularının dış çaplarının farklı olduğu yerlerde aşağıda verilen eşitlik uygulanır:
d ob1 + d ob 2
d ob = (8.2-14)
2
Bu maddede kullanılan yaklaşım ile hesaplama yerine Madde 8.3.4’te verilen değerler kullanılabilir.
Kısmi nüfuziyetli delikler (Şekil 8.2-4) durumunda Eşitlik (8.2-10)’daki eşdeğer çap (dequiv), dob, dob1, veya dob2’
den uygun olan yerine kullanılabilir.
26
8.3 Silindirik gövdelerdeki açıklık ve branşmanların tasarımı (Verim ve takviye)
8.3.1 Semboller
EN 12952-1, Çizelge 4-1’de verilen sembollere ilave olarak Şekil 8.3-1 ila Şekil 8.3-5’te gösterilen semboller
kullanılır.
8.3.2 Uygulama özellikleri
8.3.2.1 Açıklıklar
Madde 8.3.3 ve Madde 8.3.4’te verilen kurallar, aşağıda verilen şartların karşılanması kaydıyla, silindirik
gövdede tek veya grup olarak düzenlenmiş dairesel, elips ve başları yuvarlatılmış4) açıklıklar ve nozullar
(bükümli nozullar dahil) için geçerli kabul edilmelidir.
a) Gövdeye dik olan açıklık ve nozullar:

Büyük eksenin küçük eksene oranı 2’yi geçmemelidir.
b) Bükümli nozullar:
Nozul dairesel kesitlidir ve ekseni ile gövde yüzeyine dik olan bir hat arasındaki açı 45o’yi geçmemelidir.
c) Bütün nozullar:
Nozul üzerine uygulanan dış kuvvetler ve momentler önemli değildir. Bu durum geçerli değilse sonuç
gerilmeleri hesaplamak ve değerlendirmek için EN 13445 kullanılmalıdır.
Nozul içi çapı (dib) ana gövdedeki delik çapı dib’den küçük dahi olsa hesaplamada kullanılmalıdır.
1,5 mm kalıcı aralıklı nozul bağlantıları veya içeri girişli ve sızdırmaz kaynaklı branşmanlar, branşmansız
açıklık olarak kabul edilmelidir. İçten sızdırmaz kaynaklı içeri girişli borular durumu hariç boru deliğindeki
basınçlı alan, dikkate alınmalıdır.
8.3.2.2 Branşmanlar
Branşmanların tasarımları aşağıda verilen şekilde yönlendirilmelidir:
a) Tasarım basıncına dayanma kabiliyeti. Bu amaç için branşmanın en küçük kalınlığı Madde 11’e göre
hesaplanmalıdır.
b) Madde 8.3.3 veya Madde 8.3.4’e göre silindirik gövdeler için belirlenmesi gerekli, basınca maruz kalan
ana parçalardaki açıklıkların dengelenme özellikleri.
c) Monte edilmiş boru veya bağlantı parçalarına bağlı aşırı yüklere dayanma kabiliyeti. Hiçbir durumda
branşmanın et kalınlığı Madde 8.3.3.1’de gerekli görülenden az olmamalıdır.
d) Branşmanın paysız en küçük kalınlığı (erb) aşağıda verilen Eşitlik (8.3-1)’e göre hesaplanandan küçük
olmamalıdır; burada, dob, branşmanın mm cinsinden dış çapıdır. Bu maddenin özelliği, doğrudan ısıtma
borularının devamı olan boru başlarına uygulanmaz.
erb = 0,015 dob + 3,2 (8.3-1)
4)
Uçları yuvarlatılmış bir açıklık, dairesel veya elips olmayan bir açıklıktır. Büyük ve küçük eksenleri farklı,
yuvarlak açıklık veya delik açmak için iki yarıçaptaki yay ile şekillendirilir.
27
Alan I Alan II
Şekil 8.3-1 – Eğik branşmanlı ve takviye levhalı silindirik gövde için yük diyagramı.
Not - Netlik için X içindeki taranan ve kaynak ayrıntıları ihmal edilimiştir
Şekil 8.3-2 – Branşmanı radyal olmayan silindirik gövdeler için yük diyagramı
28
Açıklama
a) Çevresel yön
b) Boyuna yön
Şekil 8.3-3 – Gövde eksenine bir Φ açısı ile yerleştirilmiş bitişik branşmanlı silindirik gövde için yük
diyagramı
29
Not- Ψ1 ≥ 45o
Ψ2 ≥ 45o
Burada; Ψ, branşman ekseninin gövde eksenine olan açısı.
Şekil 8.3-4 – Çevresel olarak yerleştirilmiş radyal olmayan, bitişik branşmanlı silindirik gövde için yük
diyagramı
Şekil 8.3-5 – Y şekilli branşmanlar için yük diyagramı.
30
8.3.3 Müstakil açıklıklar ve branşman bağlantılarının tasarımı
8.3.3.1 Genel
Gövde kalınlığı (ers) ve branşman bağlantısının kalınlığı (erb) Madde 7.2’ye göre v = 1 için hesaplanan
değerden küçük olmamalıdır.
8.3.3.2 Düşey branşmanlı müstakil açıklık
8.3.3.2.1 Düşey bir branşman ile ilave takviyesiz monte edilmiş, müstakil açıklık için ilave olarak
Madde 8.3.3.4 ve Madde 8.3.3.5 dikkate alınmalıdır.
8.3.3.2.2 Aşağıda verilen şartın5) uygulandığı yerlerde
 Ap 1
f a = pc  +  ≤ fs (8.3-2)
 Afs + Afb 2 
 
Verim5) aşağıdaki gibi olmalıdır:
dis ( Afs + Afb )

vb = ≤1 (8.3-3)
2ers Ap
8.3.3.2.3 Branşmanın tasarım gerilmesi ana gövdenin tasarım gerilmesinden küçükse aşağıda verilen
dayanım şartı5) uygulanır:
pc (2 Ap + Afs + Afb )
fa = ≤ fs (8.3-4)
 f 
2  Afs + b Afb 
 fs 
Bu durumda verim5) aşağıda verilen şekilde olmalıdır:
 f 
dis  Afs + b Afb 
 fs 
vb = ≤1 (8.3-5)
 fb 
ers  2 Ap + Afb − Afb 
 fs 
fb/fs > 1, hesaplamada kullanılmamalıdır (Madde 8.1.4.1).
8.3.3.3 Bükümli bir branşman ve ilave takviyeli müstakil açıklık
8.3.3.3.1 Şekil 8.3-1’e göre müstakil açıklıklar için Madde 8.1.5’te verilen takviye levhalarının
tasarımındaki özellikler ilave olarak dikkate alınmalıdır.
8.3.3.3.2 Alan Ι (Şekil 8.3-1) için dayanım şartı aşağıda verilen şekilde olmalıdır:
 ApI 1
f a1 = pc  +  ≤ fs (8.3-6)
 Afs1 + Afb1 + 0, 7 AfP1 2 
 
5)
Bu hesaplama yerine Madde 8.2’ye göre yaklaşım hesaplaması kullanılabilir. Bu durumda nozullarin
takviye etkileri dikkate alınmamalıdır.
31
ve alan ΙΙ için aşağıdaki gibi olmalıdır:
 Ap11 1
f a11 = pc  +  ≤ fs (8.3-7)
 Afs11 + Afb11 + 0, 7 AfP11 2 
 
8.3.3.3.3 Branşman malzemesinin veya ilave takviye malzemesinin tasarım gerilmesi ana
gövdeninkinden düşükse alan Ι ve alan ΙΙ için dayanım şartı aşağıda verilen şekilde olmalıdır:
 pc   pc   pc 
 f s −  AfsI +  f b −  AfbI +  f s −  0, 7 AfpI ≥ pc ApI (8.3-8)
 2   2   2 
8.3.3.4 Ana gövde eksenine dik kesit

Yüksek sıcaklık kalıcı gerilmesi (Rp 0,2 tc) ile hesaplanmış branşman için (burada dib/dis ≥ 0,7 ve aynı anda
erb/ers < dib/dis) aşağıdaki şart, ana gövde eksenine dik kesit alanında gövde/branşman geçişlerinde
karşılanmalıdır:
pc  dis + ers d +e dis + ers 

f ab =  + 0, 2 ib rb  ≤ min( f s , f b ) (8.3-9)
1,5  2ers erb ers 
Ana gövde ve branşman bağlantısının farklı tasarım gerilmeli malzemelerden olduğu yerlerde bu
hesaplamada küçük değer kullanılmalıdır.
8.3.3.5 Radyal olarak yerleştirilmemiş branşmanı olan silindirik gövdeler

Branşmanın radyal yönde yerleştirilmediği (Şekil 8.3-2) fakat ana gövdeye bükümli bir Ψ1 açısı ile
yerleştirildiği silindirik gövdeler için büyük yükler Şekil 8.3-2’nin enine kesitinde veya Şekil 8.3-2’nin boyuna
kesitinde oluşabilir. Her iki durumda da her Eşitlik (8.3-2)’ye göre dayanım şartı, hesaplamada kullanılacak
ilgili şekillerde gösterilen Ap, Afs ve Afb alanları ile uygulanır. Takviyeye yardımcı uzunluk (etkin uzunluk)
sadece, Eşitlik (8.1-1)’e göre ana gövdenin veya Eşitlik (8.1-2) veya Eşitlik (8.1-3)’e göre branşman
bağlantısının hesaplanmasında kullanılmalıdır.
Branşmanın et kalınlığı (erb) ana gövdenin et kalınlığını (ers) geçmemelidir.
8.3.3.6 Y şekilli branşmanlar

Y şekilli branşmanlar (Şekil 8.3-5) Ψ ≥ 15o’lik bir açı ile kaynaklı veya dövülmüş olarak yapılmalıdır.
Yüklenmiş köşe alanlarının dayanım şartı aşağıda verilen şekilde olmalıdır:
A 1
f a = pc y  p +  ≤ f s (8.3-10)
 Afb 2 
 
Eşitlik (8.1-2)’ye göre branşman hesabında etkin uzunluk kullanılmalıdır. Eşitlik (8.3-10)’daki y faktörü Ψ ≥
45o’lik branşmanlar için:
y=1 olmalı (8.3-11)
ve do ≤ 102 mm ve 15o ≤ Ψ ≤ 45o’lik branşmanlar için.
y = 1 + 0,005 (45o – Ψ) olmalıdır. (8.3-12)
8.3.3.7 Dövme bağlantı parçaları olarak silindirik gövdeler (dirsekler)

ers/dis ≥ 0,1 ve dis ≤ 90 mm olan dövülmüş ve delinmiş bağlantı parçaları için (örneğin Şekil 8.3-6) aşağıda
verilen dayanım şartı uygulanır:
 A 1
pc =  p +  ≤ f (8.3-13)
 Af 2 
 
32
Etkin uzunluk Eşitlik (8.1-1) için en büyük olmalıdır. Büküm açısı (Ψ) ≥ 45o olmalıdır.
Bu tip bağlantı sürünme aralığında kullanılmamalıdır.
Şekil 8.3-6 – Dövülmüş ve delinmiş bağlantı parçası
8.3-4 Bitişik açıklıkların ve branşman bağlantılarının tasarımı
8.3.4.1 Genel
Bitişik açıklıklar ilave olarak Müstakil açıklıklar olarak hesaplanmalıdır.
8.3.4.2 Bitişik açıklık ve branşmanlar için şart

Hesaplama sadece, Madde 8.1.3’te konulan Müstakil açıklık ve branşmanlar için şart, bitişik açıklıklar ve
branşmanlar için karşılanmazsa yapılmalıdır.
8.3.4.3 Branşmanın tasarım gerilmesinden düşük tasarım gerilmesi olan ana gövde
Bitişik açıklık veya branşman için dayanım, Şekil 8.3-3’e göre gövde üretim hattında, bir Φ açısı yapan kesit
için hesaplanmalıdır. Aşağıda verilen dayanım şartı5) uygulanır:
1 + cos 2 Φ
2 Ap 0 + 2 Ap1 + 2 Ap 2
pc 2 p
f aΦ = × + c ≤ fs (8.3-14)
2 A fs 0 + Afb1 + Afb 2 2
Diyagonal veya çevresel bükümler, bir PΦ mesafesi ile Şekil 8.3-3’e göre boyuna büküm olarak
hesaplanmalıdır. Bu durumda basınç alanı 2 Apo, Eşitlik (8.3-14)’e göre dayanım şartında ((1 + cos2 Φ)/2)
faktörü ile düzeltilmelidir.
Verim5) aşağıda verilen şekilde olmalıdır:
dis Afs 0 + Afb1 + Afb 2

vm = × ≤1 (8.3-15)
ers 1 + cos 2 Φ
2 Ap 0 + 2 Ap1 + 2 Ap 2
2
8.3.4.4 Ana gövdenin tasarım gerilmesine eşit veya daha düşük tasarım gerilmesi olan
branşmanlar
Bir veya iki branşmanın tasarım gerilmesi ana gövdeninkinden düşükse aşağıda verilen şart uygulanır:
33
1 + cos 2 Φ
pc 2 Ap 0 + 2 Ap1 + 2 Ap 2 + Afs 0 + Afb1 + Afb 2
f aΦ = × 2 ≤ fs (8.3-16)
2 f b1 fb 2
Afs 0 + Afb1 + Afb 2
fs fs
Bu durumda verim5) aşağıda verilen şekilde olmalıdır:
f b1 f
Afs 0 + Afb1 + b 2 Afb 2
dis fs fs
vm = × ≤1 (8.3-17)
ers 1 + cos 2 Φ f f
2 Ap 0 + 2 Ap1 + 2 Ap 2 + Afb1 + Afb 2 − b1 Afb1 − b 2 Afb 2
2 fs fs
fb1/fs veya fb2/fs > 1 ise hesaplamada kullanılmamalıdır (Madde 8.1.4.1).
8.3.4.5 Çevresel yönde bitişik branşmanlar

Şekil 8.3-4’e göre çevrede yerleştirilmiş radyal olmayan bitişik branşmanlar için hesaplamalar radyal
branşmanlara benzer olmalıdır. Bu durumda düzeltme faktörü (1 + cos2 Φ)/2), faktör 1 ile değiştirilmelidir.
8.4 Civatalı bağlantılar
8.4.1 Genel
Çalışma basıncı ve sıcaklığı ile yüklenen sürtünmeli tip bağlayıcılar olarak cıvataların kullanımı ve
hesaplanmasında Madde 8.4 uygulanır.
Civatalı bağlantıları mümkün olduğu kadar esnek tutmak için civataların EN 13445’e göre incelen gövdeli
civata olarak tasarımlanması tavsiye edilir.
Yüksek oranda yüklenen civatalar incelen gövdeli civatalar olarak tasarımlanmalıdır. İncelen gövdeli civatalar
aşağıda verilenler için zorunlu olmalıdır:
a) Bir hesaplama sıcaklığı (tc) > 300 oC,
b) Bir hesaplama basıncı (pc) > 8 N/mm2
c) Bir kök çapı (dk) > 25 mm
Gövde çapı (ds) 10 mm’den düşük olan civatalara müsaade edilmez.
Basınca maruz kalan flanşlı ek yerleri baca gazı yoluna yerleştirilmemelidir.
Standard flanşların kullanıldığı yerlerde standardda belirtilen müsaade edilebilir çalışma basıncı ve ilgili
çalışma sıcaklığı için bu standardda belirtilen malzemeden yapılan flanşlarda prEN 13445’e uygun civatalar
kullanılmışsa civatalar için dayanım şartının uygun olduğu kabul edilir.
Flanşlı ek yerleri için civata sayısı en az 4 olmalıdır. Fazla sayıda küçük çaplı civata ve buna bağlı düşen
aralık, birkaç büyük çaplı civataya nazaran tercih edilir olduğu için sızdırmazlığı sağlamak için civata sayısı
mümkün olduğu kadar çok olmalıdır.
Civatalarda düşük çalışma yükleri sağlamak için conta oturma gerilmesi dikkate alınarak flanş contaları
nispeten küçük olmalıdır. Metalik contalar veya birleşik sızdırmazlığın kullanılması hariç düz alına karşın “dil
ve oyuk” veya “erkek ve dişi” tipler, tercih edilmelidir.
Saplamalı civata kullanımına, sadece hesaplama sıcaklığı (tc) 300 oC’u ve hesaplama basıncı (pc) 4 N/mm2’yi
geçmezse müsaade edilmelidir. Ana gövdenin et kalınlığı doğrudan bağlamaya uygun olmadığı yerlerde
levhalar veya semerler kaynak ile ana gövdeye birleştirilmelidir (Şekil 8.4-1).
34
Şekil 8.4-1 – Alın kaynaklı saplamalı birleştirmenin tipik örnekleri
8.4.2 Semboller ve kısaltmalar

EN 12952-1, Çizelge 4’te verilen sembollere ilave olarak Çizelge 8.4-1’de verilen semboller kullanılır.
Çizelge 8.4-1 – Semboller
Semboller Tarifler Birim

Cm Conta oturma yükünü hesaplama faktörü –
c3 İmalat toleransları mm
dd Ortalama conta çapı mm
dk Kök çapı mm
ds İncelen gövdeli civatanın gövde çapı mm
KD Conta hesabı için malzemenin deformasyon dayanım faktörü N/mm2
k0 Conta oturma yükü için conta faktörü mm
k1 Çalışma şartı için conta faktörü (conta yük reaksiyonu) mm
n Civata sayısı –
PDB Sızdırmaz birleşmeyi sağlamak için conta üzerindeki basınç yükü N
PDV veya PDV’ Conta oturma yükü N
PF Toplam hidrostatik uç kuvveti ile flanş içindeki alan üzerindeki
Hidrostatik uç kuvveti arasındaki fark N
PR Hidrostatik uç kuvveti N
PRZ Boru üzerindeki ilave kuvvet N
PS Civata yükü (genel) N
PSB Civata çalışma yükü N
PSO Basınç uygulanmadan önceki ilk civata yükü (civatalama şartı) N
PSP Deney basıncında civata yükü N
q Kalite faktörü –
8.4.3 Civata çapının hesaplanması
8.4.3.1 Bir civata kökünün gerekli çapı aşağıda verilenler için hesaplanmalıdır:
a) Hesaplama basıncı (pc) ve hesaplama sıcaklığı (tc)’yi kullanarak civata çalışma yükünden (PSB) türetilen
çalışma şartı,
b) 20 oC’ta ve (PSP) yükünden deney basıncı (pt) (sadece pt > 1,3 pc için gereklidir),
35
c) Civata yükünden (PSO) türetilen, 20 oC ve pc = 0 olan basınç uygulanmadan önceki civatalama şartı.
8.4.3.2 n sayısındaki civata ile civatalı bir birleştirmede civata kökünde gerekli kök çapı aşağıda verilen
şekilde olmalıdır:
4 p
dk = × s + c3 (8.4-1)
πn K q
S
İncelen gövdeli civatalar için gövde çapı ds = 0,9 dk olmalıdır.
Hesaplamaya yardımcı olmak için aşağıda verilen katsayı, eşitlikte kullanılabilir (Çizelge 8.4-2):
4 S
Z= × (8.4-2)
π q
Böylece eşitlik
ps
dk = Z + c3 haline gelir. (8.4-3)
Kn
Çizelge 8.4-2 – dk’nın hesaplanması için katsayı (Z)
Kalite faktörü, Katsayı, Z

q Çalışma şartı Deney basıncı ve civatalama şartı
S = 1,5 S = 1,6 S = 1,1 S = 1,2
0,75 1,60 1,65 1,37 1,43
1,00 1,38 1,43 1,19 1,24
Kalite faktörü (q)(Madde 8.4.8) ve emniyet faktörü (S) (Madde 8.4.7)
İncelen gövdeli civatalar için gövde çapı, dk yerine, Eşitlik (8.4-1) veya Eşitlik (8.4-3)’ ü karşılamalıdır.
8.4.3.3 Aşağıda verilen tasarım pay toleransları (c3) kullanılmalıdır:
a) Çalışma şartı için:

20 mm ve küçük kök çapı c3 = 3 mm
42 mm ve büyük kök çapı c3 = 1 mm
Orta aralık c3 = 5 – 0,1 dk
b) Deney basıncı için c3 = 0 mm
c) Basınç uygulamasından önce

civatalama şartı için c3 = 0 mm
8.4.4 Civata yükünün hesaplanması
8.4.4.1 Genel
Civata yükü, basınç uygulanmadan önce çalışma şartı, deney basıncı ve civatalama şartı için belirlenmelidir.
Aşağıdaki eşitlik dairesel, civatalı ek yerlerine uygulanır.
8.4.4.2 Çalışma şartı

Çalışma civata yükü Psb (Madde 8.4.3.1a)) aşağıdaki eşitlikten hesaplanmalıdır.
PSB = PR + PDB + PF (8.4-4)
Aşağıda verilen değerler dahil edilmelidir:
36
a) Hidrostatik kuvvet (PR) aşağıda verilen şekilde olmalıdır:
di2π
PR = pc + PRz (8.4-5)
4
İlave uç kuvveti (PRz), bağlanmış herhangi bir boru şartından hesaplanmalıdır. Boru olmayan veya
boyuna ilave kuvvetleri olmayan borunun bağlandığı civatalı ek yerleri için PRz = 0’dır. Isıl gerilmeler ile
ilave boyuna kuvvetlerin civatalara aktarılmasının muhtemel olduğu yerlerde normal olarak monte
edilmiş borular için PRz aşağıda verilen şekilde alınmalıdır:
di2π pc
PRz = (8.4-6)
4
b) Conta üzerindeki basma kuvveti aşağıda verilen şekilde olmalıdır:
PDB = π dd 1,2 k1 pc (8.4-7)
Bu durum çalışma sırasında sürekli sızdırmazlığı sağlamalıdır. k1 değeri prEN 1591’den alınmalıdır.
Başlıklı kaynatılmış contalar için k1 = 0, o halde PDB = 0 (örneğin, kaynaklı contalar, sızdırmaz kaynaklı
diyafram plakaları)
c) Toplam hidrostatik uç kuvveti ile flanş içindeki alan üzerindeki hidrostatik uç kuvveti (PF) arasındaki fark
aşağıda verilen şekilde olmalıdır:
π
PF =
4
(d 2
d − di2 ) pc (8.4-8)
Bu kuvvet, iç basınç (pc) tarafından meydana getirilir ve conta çapı (dd) ile iç çap (di) ile oluşturulan halka
alanı üzerine uygulanır.
Conta çapı (dd), iç basıncın conta genişliğinin hangi noktasına etki ettiği tam olarak önceden
belirlenemeyeceği için tercihen contanın ortalama çapı olarak alınmalıdır. Kaynaklı contalar için,
contanın bütün aralığı iç basınca maruz kalacağı varsayıldığından kaynaklı contanın en dıştaki çapı
alınmalıdır.
8.4.4.3 Deney basıncı

Deney basıncında (PSP) (Madde 8.4.4.1 b) civata yükü aşağıda verilen eşitlikten hesaplanmalıdır:
pt  P 
PSP =  PR + DB + PF  (8.4-9)
pc  1, 2 
8.4.4.4 Basınç uygulanmadan önce civatalama şartı

Aşağıda verilen durumlar dikkate alınmalıdır:
Civatalı ek yeri montajdan sonra (Madde 8.4.3.1 c) gerekli conta oturmasının sağlanması, boru sistemindeki
mevcut hidrostatik uç kuvvetlerinin (PRz) absorbe edilmesi ve çalışma şartlarında ek yerinin sızdırmaz şekilde
kalması için sıkıştırılmalıdır.
Bu özelliği sağlamak için aşağıda verilen şartlar karşılanmalıdır:
PSO = PDV veya
PSO = PDV + PCP (8.4-10)
Burada PDV temas yüzeylerine uygunluğu sağlamak için gerekli conta oturma kuvvetidir. Fakat en az
aşağıda verilenler sağlanmalıdır:
PSO = 1,1 (PDB + PF + PR) (8.4-11)

37
PDV = dd π k0 KD (8.4-12)
Bununla birlikte düşük basınçları kontrol etmek için Eşitlik (8.4-12)’ye göre temas yüzeylerinin üzerinde tam
conta oturmasına sahip olmak üzere metalik olmayan contaların gerekli olmadığı pratikte gösterilmiştir.
Ekonomik olmayan büyük cıvata çaplarından kaçınmak için aşağıda verilenler durumunda basınç (P) için
mümkün olmalıdır:
ko K D
P≤ (8.4-13)
d
1, 2k1 + d
4
PDV değerini PDV’ ‘ne düşürmek için:
 d i2π pc 
PDV ' = PDV Cm + (1 − Cm )  + PDB + PF  PDV (8.4-14)
 4 
Burada:
Sıvılar için Cm = 0,1
ve buhar ve kızgın buhar için Cm = 0,2
dir.
Gerektiğinde Madde 8.4.5.1a)’ya göre PRz kullanılmalıdır.
K0, K1 ve KD faktörleri contanın tip ve şekline ve akışkan maddesine bağlıdır (prEN 1591).
8.4.5 Hesaplama sıcaklığı (tc)
8.4.5.1 Genel
Cıvata tasarımında kullanılacak sıcaklık, cıvatalı ek yeri tipine ve ısıl yalıtıma bağımlıdır.
8.4.5.2 Isıl olarak yalıtılmış ek yerleri

Akışkandan civatalara kadar bütün düzenlemenin sıcaklık dağılımı kontrol edilmemiş dahi olsa civataların
sıcaklığının akışkan sıcaklığından düşük olduğu kabul edebilir. Çizelge 8.4.-3’te verilen değerler uygulanır.
Çizelge 8.4-3 – Azami sıcaklık düşmesi
Ek yerinin flanş tipi Sıcaklık düşmesi için en yüksek müsaade edilebilir varsayım
(takışkan – tc cıvata)
Gevşek + gevşek 30 oC
Birleşik + gevşek 25 oC
Birleşik + birleşik 15 oC
8.4.5.3 Isıl yalıtımsız ek yerleri

Isıl yalıtımsız ek yerlerinde akışkan ile cıvatalar arasındaki sıcaklık farkı daha büyüktür. Bununla birlikte ilgili
yüksek ısıl gerilme hesaba katılmadığı için civataların hesaplama sıcaklığındaki (tc) ilgili azami azalmaya
müsaade edilmemelidir. Bu nedenle Çizelge 8.4-3 yalıtılmamış ek yerleri için de kullanılmalıdır.
8.4.6 Tasarım dayanımı değeri (K)

Aşağıda verilen K değerleri uygulanır:
350 oC’a kadar (350 dahil) hesaplama sıcaklıkları (tc) için hesaplama sıcaklığında (Madde 8.4.5) akma
dayanımı veya % 0,2’lik kalıcı uzama dayanımı (Rp 0,2 tc) (en küçük değer) kullanılmalıdır.
350 oC’u geçen hesaplama sıcaklıkları (tc) için aşağıda verilen değerlerin küçük olanı kullanılmalıdır:
a) Hesaplama sıcaklığında (tc) kalıcı uzama dayanımı (Rp 0,2 tc) (belirtilen en küçük değer) (Madde 8.4.5),
b) Hesaplama sıcaklığında (tc) sürünme kırılma dayanımı Rm 100000 tc (ortalama değer) (Madde 8.4.5),
38
Cıvataların dayanım parametresi ilgili standardlardan alınmalıdır.
8.4.7 Emniyet faktörü (S)

Çizelge 8.4-4’te verilen faktörler kullanılmalıdır.
Çizelge 8.4-4 – Emniyet faktörü
Şart İncelen gövdeli cıvatalar Tam çaplı cıvatalar

Çalışma şartı S = 1,5 S = 1,6
Deney basıncı
Basınç uygulanmadan önce S = 1,1 S = 1,2

cıvatalama şartı
8.4.8 Kalite faktörü

Dayanım parametreleri ilgili standardlardan alınmalıdır. İncelen gövdeli cıvatalar bütün kenarlardan
işlenmelidir. İşlenmemiş düzgün paralel yatak yüzeyleri için kalite faktörü, q = 0,75 alınmalıdır. Karşılık gelen
işlenmiş yatak yüzeyleri için q = 1,0 alınabilir. Düz paralel olmayan yatak yüzeyleri (örneğin açısal kesitli)
kabul edilmemelidir.
8.5 Civatalı ve bindirme kaynaklı ek yerleri
8.5.1 Gövde içine civatalı ek yerleri

İlave olarak, sadece aşağıda verilen şartlar karşılanırsa gövde içine civatalı ek yerlerine müsaade edilmelidir.
a) Ek yerinin dış çapı 60,3 mm’yi geçmez,
b) Hesaplama basıncı 4 N/mm2’yi geçmez,
c) Hesaplama sıcaklığı 400 oC’u geçmez,
d) Sıcaklık 220 oC’tan fazla veya basınç 2 N/mm2’den fazla ise sızdırmaz kaynak uygulanmalıdır,
e) Sızdırmaz kaynak durumunda civatalı parçanın çeliği % 0,25’den fazla karbon içermemelidir.
Ek yerlerinin tasarımı Madde 8.3.2’ye uygun olmalıdır. En küçük kalınlık diş dibinde ölçülmelidir.
Basınca maruz kalan ana parça, delikteki diş dibi çapına eşit çaplı dengelenmemiş bir açıklığa sahip olacak
şekilde tasarımlanmalıdır.
8.5.2 Civatalı geçmeli ek yerleri

Civatalı veya civatalı ve bindirme kaynaklı ek yerleri, yorulma, aşırı erozyon, çatlak korozyonu veya şokun
oluşacağı beklenen hizmetlerde veya 60,3 mm’den büyük dış çaplı borular için kullanılmamalıdır. Müsaade
edilebilir en yüksek çalışma basıncı 4 N/mm2’yi ve tasarım sıcaklığı 400 oC’u geçmemelidir. Civatalama prEN
10266’ya göre yapılmalıdır (Şekil 8.5-1).
39
a) Civatalı b) Civatalı ve sızdırmaz kaynaklı
Şekil 8.5-1 – Civatalı, civatalı ve sızdırmaz kaynaklı ek yerleri
Sızdırmaz kaynakların kullanılacağı yerlerde çelik parça % 0,25’ten fazla karbon içermemelidir.
Basınca maruz kalan ana parça, dengelenmemiş bir açıklığa sahip olacak şekilde tasarımlanmalıdır.
8.5.3 Bindirme kaynaklı ek yerleri

Bindirme kaynaklı ek yerleri (Şekil 8.5-2) aşağıda verilenlerin olduğu hizmetlerde kullanılmamalıdır:
a) Basınç, 2 MPa’dan büyük,
b) Metal sıcaklıkları, 350 oC’tan yüksek,
c) Boruların dış çapı 60,3 mm’den büyük (Şekil 8.5-3)
Civatalı flanşlar kullanılmamalıdır. Civataların yanma ürünlerine maruz kalacağı yerlerde flanşlar
kullanılmamalıdır.
Bindirme kaynaklı bağlantı parçalarının kalınlığı boru anma kalınlığının 1,25 katından az olmamalıdır. Dolgu
kaynağının bacak uzunluğu, borunun anma kalınlığından daha az olmayacak boğaz ölçüsünü sağlamak için
Şekil 8.5-2’de gösterildiği gibi olmalıdır.
Bindirme kaynaklı bağlantı parçaları, EN 12952-2’de verilen özelliklere göre dövülmüş çelik olmalıdır.
Ölçüler, aralıklar, orantılar ve kaynaklı ek yerleri ilgili standardların özelliklerine uygun olmalıdır.
Not- Uygun Avrupa standardı olmaması durumunda uygun ulusal Standard, kılavuz olarak alınmalıdır
(örneğin, BS 3799 [1]).
Basınca maruz kalan ana parça dengelenmemiş açıklığa sahip olacak şekilde tasarımlanmalıdır.
40
Şekil 8.5-2 – Bindirme kaynaklı ve civatalı ek yerleri
Açıklama
1 Çapsal aralık, en fazla 1,00 mm
Şekil 8.5-3 – Bindirme kaynağı
9 Dikdörtgen kesitli kolektörler ve düz borular

9.1 Genel
Bu madde, yuvarlatılmış köşeli, dövme, haddeleme veya çekme ile boyuna kaynaksız olarak imal edilmiş
dikdörtgen kesitli kolektör ve boruların hesaplanmasında uygulanır.
Boyuna kaynaklı dikdörtgen borulara, sadece boyuna kaynağın (1) kaynak faktörü 1 ise,ve dairesel boruların
şartlarına göre deneye tabi tutulmuşlarsa (EN 12952-6) müsaade edilmelidir.
Dikdörtgen kesitli kolektörler veya borular bütün kenarlarda aynı kalınlığa sahip olmalıdır. Kenarlarda açıklık
olmamalı veya bir hat üzerinde (Şekil 9.1-1 a)) veya iki paralel hat üzerinde (Şekil 9.1-1, b)) yerleştirilmiş aynı
ölçülü dairesel açıklıklar olmalıdır. Aynı ölçülerdeki elips açıklıklar sadece bir hat üzerine yerleştirilmelidir.
Açıklıkların hatları, boyuna eksene paralel olmalıdır.
Zikzak açıklıklar durumunda diyagonal bağlar için (Şekil 9.1-1 b)) bağ verimini dikkate alarak kaçıklık etkisi
incelenmelidir.
Not - Bu kurallar sadece iç basınca bağlı yüklemeleri dikkate alır. Bu kurallar ocak ışımasına maruz kalan
dikdörtgen kesitli kolektörlere ve ocak gazları ile doğrudan temasta olan sıcaklığı 650 oC’u geçen, et
kalınlığı 30 mm’den büyük olan kolektörlere uygulanmaz.
41
Isıtılan duvarı olan kızgın buhar kolektörleri durumunda baca gazı sıcaklığı 500 oC’u geçmemelidir.
Açıklama
a) Tek hat üzerine yerleştirilmiş açıklıklar

b) İki paralel hat üzerine yerleştirilmiş açıklıklar
Şekil 9.1-1 – Dikdörtgen kolektörlerdeki bağlar için semboller
42
9.2 Semboller ve kısaltmalar

EN 12952-1, Çizelge 4-1’de verilen sembollere ilave olarak Çizelge 9.2-1’de verilen semboller kullanılır.
Sembol Tarif Birim

d Açıklığın çapı veya elips açıklıklar durumunda kolektörün boyuna ekseni mm
boyunca ölçülen açıklık çapı
d’ Elips açıklıklarda kolektörün boyuna eksenine dik olarak ölçülen çap (Şekil 9.2- mm
2)
ec Dikdörtgen kesitli kolektör veya borunun paysız etkalınlığı (Şekil 9.1-1) mm
m Hesaplamada atıf yapılana paralel, dikdörtgen kolektör veya borunun iç mm

genişliğinin yarısı (Şekil 9.2-1)
n Hesaplamada atıf yapılana dik, iç cidar genişliğinin yarısı (Şekil 9.2-1) mm
Pb Kolektörün boyuna eksenine paralel açıklıkların bir sırasının adımı (Şekil 9.1-1) mm
Pα Bir α açısında bükümli bağ için iki bitişik açıklığın merkezleri arasındaki mesafe mm
(Şekil 9.1-1)
ri Dikdörtgen kesitli kolektör veya borunun iç köşe yarı çapı mm
x Ele alınan açıklık veya diyagonal adım ile kolektörün boyuna ekseni arsındaki mm
mesafe (Şekil 9.1-1)
Y Katsayı mm2
α Diyagonal adımlı iki açıklığı birleştiren hatla kolektörün boyuna ekseni derece
arasındaki açı (Şekil 9.1-1)
vbb Eğme gerilmesine maruz kalan tek açıklık için bağ verimi –
vbt Çekme gerilmesine maruz kalan tek açıklık için bağ verimi –
vmt Kolektörün boyuna eksenine paralel bir açıklık sırasının bağ verimi –
vmb Bir α açısında diyagonal adımlı iki bitişik açıklığın bağ verimi –
Şekil 9.2-1 – Dikdörtgen kolektörler için semboller
43
Açıklama
1 Kolektörün boyuna ekseni
Şekil 9.2-2 – Elips bir açıklık için d ve d’ ölçülerinin tanımı
9.3 Gerekli et kalınlığı
9.3.1 Genel
Dikdörtgen kesitli düz bir borunun veya kolektörün, metal kaybı ve imalat tolerans payları hariç en küçük et
kalınlığını (ec) belirlemek için kenarların merkezinde, köşelerde, boyuna eksene paralel deliklerin hattında ve
deliklerin zikzak sırasındaki gerekli kalınlıklar hesaplanmalıdır. Kolektör için belirlenen en küçük et kalınlığı
(ec) belirlenen kalınlıkların en büyüğü olmalı ve dört kenara da uygulanmalıdır.
Gerçek et kalınlığı aşağıda verilen şekilde olmalıdır:
e = ec + c1 + c2 (9.3-1)
Müsaade edilebilir en küçük et kalınlığı (e) 3 mm olmalıdır.
9.3.2 Bir kenarın merkezindeki en küçük et kalınlığı

2·m’lik iç genişlikteki dikdörtgen kesitli bir kolektör veya borunun bir kenar cidarının merkezindeki gerekli
kalınlık aşağıda verilen eşitlikle belirlenmelidir:
pc n 4Ypc
ec = + (9.3-2)
f f
Gerekli en küçük et kalınlığı belirlemek için kullanılan katsayı (Y) aşağıda verilen eşitliğe göre belirlenmelidir:
1  m3 + n3  m 2
Y=  − (9.3-3)
3 m+ n  2
9.3.3 Köşelerdeki en küçük et kalınlığı

2·m’lik iç genişlikteki dikdörtgen kesitli bir kolektör veya borunun köşelerindeki gerekli en küçük kalınlık Eşitlik
(9.3-2)’ye göre belirlenmelidir.
44
1  m3 + n3 
Y=   (9.3-4)
3 m+ n 
Kolektör köşelerinde aşırı gerilmelerden kaçınmak için aşağıda verilen şart 8 mm’den aşağı olmayacak
şekilde sağlanmalıdır:
1
ri ≤ e (9.3-5)
3
9.3.4 Açıklıkların bulunduğu hattaki en küçük et kalınlığı

2·m’lik iç genişlikteki dikdörtgen kesitli bir kolektörün, kolektörün boyuna eksenine paralel açıklıkların
bulunduğu hattaki kenar cidarının gerekli kalınlığı aşağıda verilen eşitlikle belirlenmelidir:
pc n 4Ypc
ec = + (9.3-6)
fvmt fvmb
Gerekli en küçük kalınlığı belirlemek için kullanılan katsayı (Y) aşağıda verilen eşitliğe göre belirlenmelidir:
1  m3 + n 3  m 2 − x 2
Y=  − (9.3-7)
3 m+ n  2
Deliklerin bulunduğu hattın, cidarın merkez hattına olan mesafesi (x) m/2’yi geçmemelidir.
Et kalınlığını belirleme eşitliğinde kullanılan çekme gerilmesine bağlı bağ verimi (vmt) ve eğme gerilmesine
bağlı bağ verimi (vmb) aşağıda verilen eşitliklere göre hesaplanmalıdır:
Pb − d
vmt = (9.3-8)
Pb
ve
Pb − d P −d'
d veya d’ < 0,6·m ise vmb = veya b veya (9.3-9a)
Pb Pb
Pb − 0, 6m
d veya d’ ≥ 0,6·m ise vmb = (9.3-9b)
Pb
9.3.5 Zikzak açıklık düzenlemesinde (diyagonal adım) en küçük et kalınlığı

2·m’lik iç genişlikteki dikdörtgen kesitli bir kolektörün kenar cidarının, bir α açısı ile çapraz yerleştirilmiş
açıklıkların alanındaki gerekli en küçük kalınlığı Eşitlik (9.3-6)’ya göre belirlenmelidir:
 1  m3 + n3  m 2 
Y =  −  cos α (9.3-10)
3  m + n  2 
Et kalınlığını belirleme eşitliğinde kullanılan çekme gerilmesine bağlı bağ verimi (vmt) ve eğme gerilmesine
bağlı bağ verimi (vmb) Eşitlik (9.3-8) ve Eşitlik (9.3-9a) veya Eşitlik (9.3-9b) ile hesaplanmalıdır:
Zikzak düzenlenmiş (çapraz adım) açıklıklar durumunda açıklık hattının, cidarın merkez hattına olan
mesafesi (x) m/2’yi geçmemelidir.
45
9.3.6 Müstakil açıklıklarda en küçük et kalınlığı

Bir α açısı yapan diyagonal adımlı bitişik açıklıkların bulunduğu hatlar, boru bükümi (Pb) veya merkez
mesafesi (Pa), hesaplanacak cidara paralel dikdörtgen kolektörün 2·m’lik iç genişliğini geçerse müstakil
açıklıklar gibi işlem görmelidir.
Müstakil açıklıklarda veya açıklıkların veya diyagonal adımlı bitişik açıklıkların olduğu hatlarda müstakil
açıklıklar için hesaplama özelliğini karşılayacak gerekli yan cidar et kalınlığı, aşağıda verilen eşitliğe göre
hesaplanmalıdır:
Pc n 4YPc
ec = + (9.3-11)
f υbt f υbb
Kalınlığı belirlemek için kullanılacak katsayı (Y), müstakil açıklıklar ve diyagonal adımı olmayan açıklıkların
hataları için eşitlik (9.3-7)’ye göre belirlenmelidir.
Et kalınlığını belirlemek için eşitlikte kullanılan, çekme gerilmesine atıf yapan bağ verimi (υmt) ve eğme
gerilmesine atıf yapan bağ verimi (υbb) aşağıda verilen eşitlikle bulunmalıdır:
d
vbt = 1 − ve (9.3-12)
m
d d'
d veya d’ < 0,6·m ise vbb = 1 − veya vbb = 1 − (9.3-13a)
2m 2m
veya d veya d’ ≥ 0,6·m ise υbb = 0,7 (9.3-13b)
10 Başlar ve küresel gövdeler

EN 12952-1, Çizelge 4.1’de verilen sembollere ilave olarak Çizelge 10.1-1’de verilen semboller kullanılır.
Sembol Tanım Birim

a Düz, elips veya dikdörtgen başın büyük eksenleri mm
b Düz, elips veya dikdörtgen başın küçük eksenleri mm
dL Flanşlar için cıvata daire çapı mm
e1 Gerilme alma oyuğunun kökündeki düz başın kalan et kalınlığı mm
e2 Silindirik kısma geçişteki düz başın et kalınlığı mm
ek Boğumun et kalınlığı mm
α1, α2 Et kalınlığı geçişlerindeki açı derece
βk Boğumun şekil faktörü –
Φb Merkez açı (Şekil 10.2-7) rad
10.2 Küresel gövdeler ve bombeli başlar
10.2.1 Genel
Bu madde, varsa açıklığı olan küresel gövdelere ve bombeli başların tasarım ve boyutlarına uygulanır. Bu
madde, gerektiğinde ayrıca dikkate alınması gerekli dış kuvvetlerin ve momentlerin etkisini dikkate almaz.
Not - prEN 13445’de dış kuvvetlerden ve momentlerden kaynaklanan gerilmeleri hesaplamak için metotlar
verilmiştir.
Bu maddede gösterilen eşitlikler Şekil 10.2-1 ve Şekil 10.2-2’de verilen boyutsal sınırların aşağıdaki
değerlerde olması sağlanarak uygulanmalıdır:
46
ris ≤ d0
rik ≥ 0,1 d0
rik ≥ 2 es
e – c1 ≥ 0,005 d0
hs ≥ 50 mm
Gövde çapının aşağıdaki şekilde

Olması hariç
d0 ≤ 80 mm
hs ≥ 0,18 d0
es – c1 ≥ 0,005 d0 olması hariç
Açıklama:
1 Küresel gövde
2 Büküm
3 Silindirik kısım
Şekil 10.2-1 – Torisferik uç
hs ≥ 50 mm
Gövde çapının
d0 ≤ 80 mm olması hariç
Şekil 10.2-2 – Yarı elips uç
Yarı elips başlar aynı yükseklikteki (hc) torisferik başlar gibi işlem görmelidir.
Aşağıda verilen yarıçap kullanılmalıdır (Şekil 10.2-3):
d o2
ris =
4hc
Tip a Tip b
Açıklama:
1 Eşitlik (10.2-7)’ye göre silindirik gövdenin en küçük et kalınlığı
Şekil 10.2-3 – Yarı küresel uç
47
10.2.2 Hesaplama eşitliği
10.2.2.1 Sipariş edilen et kalınlığı en az aşağıdaki şekilde olmalıdır:
es ≥ ecs + c1 + c2* (10.2-1)
Burada:
c1: Negatif imalat toleranslarını dengelemek içindir.
c2: Korozyona bağlı et kalınlığı azalmasını dengelemek içindir.
EN 12952-12’ye göre besleme suyu ile temas halindeki ferritik çelikler için c2 = 0
Aşırı korozyon durumunda artırılmış c2 değeri seçilmiştir.
En küçük et kalınlığı (ers), aşağıdaki eşitliğe göre hesaplanan eşdeğer gerilmenin, çalışma basıncında
çalıştırıldığında hesaplama sıcaklığındaki tasarım gerilmesini geçmemesi sağlanacak şekilde seçilmelidir.
 A 1
f a =  p +  pc ≤ f s (10.2-2)
 Af 2 
 
Bağ verimi (υ) biliniyorsa, paysız etkalınlığı (ecs) aşağıda verilen şekilde hesaplanmalıdır:
 2 pc 
ecs = ris  1 + − 1 (10.2-3)
 (2 f s − pc )v 
Delinmemiş başlar için verim, υ = 1,0 olmalıdır.
Delinmiş başlar için Madde 10.2.3 uygulanır.
Bağ verimi Çizelge 10.2-1’e göre hesaplanabilir.
48
Çizelge 10.2-1 – Branşmanlı başlar için hesaplama eşitlikleri
Tek branşmanlı başlardaki eşdeğer gerilme a:
pc (2 Ap + Afs + Afb )
fa = ≤ fs
 f 
2  Afs + b Afb 
 fs 
Bitişik branşmanlı başlardaki eşdeğer gerilme a:
pc (2 Ap + Af s 0 + Afb1 + Afb 2 )
fa = ≤ fs
 f f 
2  Af s 0 + b1 Afb1 + b 2 Afb 2 
 fs fs 
Tek branşmanlı başlardaki bağ verimi a, b:
 f 
ris  Af s + A fb b 
 fs 
vb = ≤1
 f  e 
ers  2 Ap + Afb − b Afb  1 + rs 
 fs  ris 
Bitişik branşmanlı başlardaki bağ verimi a, b:
 f f 
ris  Af s 0 + b1 Afb1 + b 2 Afb 2 
 fs fs 
vm = ≤1
 f f  e 
ers  2 Ap + Afb1 + Afb 2 − b1 Afb1 − b 2 Afb 2  1 + rs 
 fs fs   2ris 
a)
ƒb/ƒs oranı, 1’den büyükse bir olarak alınmalıdır.
b)
Bağ verimi, 1’den büyükse bir olarak alınmalıdır.
ecs ≤ 0,1 ris olan ince cidarlı başlar için paysız etkalınlığı aşağıda verilen şekilde hesaplanabilir:
ris pc
ecs = (10.2-4)
(2 f s − pc )v
Et kalınlığı belirlenmişse uçtaki eşdeğer gerilme aşağıdaki eşitlik kullanılarak hesaplanabilir:
 
 
 ris 1
f a = pc + ≤ fs (10.2-5)
  ers  2
 2ers 1 + v 
  2ris  
10.2.2.2 Şartlara bağlı olarak, iç basınç altında bombeli başlardaki en büyük yüklenme boğumda veya
bitişik açıklıklarda oluşabilir. Bu nedenle hesaplama, her iki bölge için de yapılmalıdır.
Boğumdaki paysız et kalınlığı aşağıdaki şekilde olmalıdır:
49
pc d 0 β k
ek = (10.2-6)
4f
βk, Şekil 10.2-4’ten alınmalıdır. Eğriler arasında doğrusal interpolasyon kullanılmalıdır.
En küçük et kalınlığı (ek) en az 0,005 d0 olmalıdır.
Bilinen bir et kalınlığı olan boğumdaki eşdeğer gerilme Eşitlik 10.2-6’dan çekilerek hesaplanmalıdır.
10.2.2.3 Bükümün silindirik eteğinin et kalınlığı, en az aynı çaptaki delinmemiş silindirik gövdenin et
kalınlığına eşit olmalıdır.
di pc
ec = (10.2-7)
2 f − pc
10.2.2.4 Şekil 10.2-3’te gösterildiği gibi silindirik eteği olmayan yarı küresel başlar için delinmemiş bir
başın et kalınlığı en az Eşitlik (10.2-3)’le elde edilen gerekli kalınlığın % 10’u kadar daha kalın olmalıdır.
Gövde/baş geçişindeki bükümün açısı 15 dereceyi geçmemelidir.
Eğriler aşağıda verilen eşitliklerle tanımlanmalıdır: Burada 0,005 ≤ e/d0 ≤ 0,15 ile x = log (e/d0)
ris = do için; βk = – 0,5938 x3 – 2,0964 x2 – 2,5108 x + 1,3844
ris = 0,8 do için; βk = – 0,0591 x5 – 0,5314 x4 – 2,0398 x3 – 3,7668 x2 – 3,455 x + 0,3927
Şekil 10.2-4 – Torisferik başlar için şekil faktörü (βk)
10.2.3 Bombeli ve küresel başlardaki açıklıklar

Bombeli başlardaki açıklıklar, Şekil 10.2-5’te gösterildiği gibi yerleştirilmelidir. Branşman kalınlığının (erb), uç
kalınlığına (ers) oranı aşağıda verilen şekilde olmalıdır:
50
erb d1 ≤ 0,4ris için 2 

≤  (10.2-8)
ers d1 ≤ 1,4ris için 1 
Ara değerler düz hat interpolasyonuna tabi olmalıdır.
Eşitlik (10.2-2)’nin gerekleri karşılanmalıdır. Şekil 10.2-6’ya göre basınç ve gerilme yüklenmiş alanlar
belirlenirken sadece aşağıda verilen etkili uzunluklar dikkate alınmalıdır:
a) Gövdenin küresel (taç) parçasında: Bu durumda, varsa takviye levhası olmaksızın et kalınlığı (ers)
kullanılmalıdır.
lrs ≤ ( 2ris + ers )ers (10.2-9)
b) Nozulde:
lrb ≤ ( rib + erb )erb (10.2-10)
Hesaplamada nozullar, tam nüfuziyetli kaynaklı ise sadece takviye katkısı olarak dikkate alınmalıdır (Şekil
10.2-6e). Sızdırmaz kaynaklı, civatalanarak veya döndürülerek takılmış nozullar takviye katkısı olarak
düşünülmemelidir. Bu kural ayrıca civatalı mahfaza ve kapaklara da uygulanır.
Bitişik açıklıklar, merkez açısı (Φb) için (Şekil 10.2-7) aşağıda verilen özellikler uygunsa müstakil açıklık
olarak hesaplanmalıdır:
dib1 dib 2
+ erb1 + erb 2 ( 2ris + ers )ers
Φ b ≥ arcsin 2 + arcsin 2 +2 (10.2-11)
e e e
ris + rs ris + rs ris + rs
2 2 2
Not - Φb açısı radyan olarak ölçülür.
Etkili uzunlukların üst üste bindiği bitişik açıklıklar, sırasıyla Şekil 10.2-7a) ve Şekil 10.2-7b)’ye göre alanların
ortak hesaplanmasına tabi tutulmalıdır.
Küresel gövdelerdeki müstakil takviyesiz açıklıkların aşağıdaki kurallara tabi tutulmasına müsaade
edilmelidir:
dmax = 0,14 lrs; ve (10.2-12)
ers
≤ 0,1 (10.2-13)
d os
Şekil 10.2-5 – Başlardaki açıklıklar
51
a) Takviyesiz d) Takviye levhalı
b) Adam giriş deliği takviye levhası e) Boru şeklindeki takviye içine kaynatılmış
c) Dışa genişletilmiş f) Boru şeklindeki takviye üzerine kaynatılmış
g) Levha tipi ve boru şeklindeki takviyeli müstakil açıklık
Şekil 10.2-6 – Küresel gövdelerde ve bombeli başlarda basınç ve gerilme yüklenmiş alanların belirlenmesi
52
a) Bitişik branşmanlar b) Y şekilli branşmanlar
Şekil 10.2-7 – Küresel cidarın yük diyagramı
Levha tipi takviye elemanına sadece 250 oC’a kadar (dahil) sıcaklıklarda çalışma için müsaade edilir. Bu
levha, cidar ile temasta olmalı ve kaynak boğaz kalınlığı en az, levha kalınlığının % 70’ine eşit olacak şekilde
kaynatılmalıdır. Takviye levhasının gerilmeli alanı, Eşitlik (10.2-2)’ye göre dayanım şartında % 70 etkili olarak
dikkate alınmalıdır.
Ana gövde, takviye ve branşman tasarım gerilmesi farklı malzemelerden ise ve ana gövde en düşük tasarım
gerilmesine sahipse, bu durum Eşitlik (10.2-2)’de kullanılmalıdır. Ana gövde en yüksek tasarım gerilmesine
sahipse Eşitlik (10.2-2) yerine aşağıda verilen şart karşılanmalıdır:
 pc   pc 
 fs −  Afs +  fb −  Afb + ..... ≥ pc Ap (10.2-14)
 2   2 
Şekil 10.2-7b)’ye göre Y şekilli branşmanı olan küresel cidarlar için I ve II alanları için dayanım şartı aynı
anda yerine getirilmelidir.
Branşmanı radyal olmayan küresel cidarlar Şekil 10.2-8’e göre hesaplanmalıdır:
Şekil 10.2-8 – Branşmanı radyal olmayan küresel cidar için yük diyagramı
53
10.3 Desteklenmemiş düz başlar
10.3.1 Genel
Bu madde aşağıda verilen sınırlar içindeki desteklenmemiş düz başların tasarım ve boyutlarına uygulanır.
Desteklenmiş düz başlar EN 12953-3’e göre tasarımlanmalıdır.
Şekil 10.3-1’e atıf yapılarak şekillerde gösterilen sınırlara ilave olarak aşağıda verilen sınırlandırmalar
uygulanmalıdır:
a) Silindirik gövdenin sıcak olarak kapatılmasıyla yapılan başlar ve gövdeye alın kaynaklı dövme uç kapaklar:
di ≤ 600 mm
rik ≥ 0,3 erh bu değer ≥ 5 mm olmalıdır.
b) Bir kütükten dövülerek işlenmiş ve gövdeye alın kaynaklı başlar (Şekil 10.3-1a ve Şekil 10.3-1b):
rik ≥ 0,3 ers bu değer ≥ 5 mm olmalıdır.
Bir plakadan yapılarak işlenmiş ve gövdeye alın kaynaklı başlar (Şekil 10.3-1e ve Şekil 10.3-1f) için ilgili
malzeme standardına göre ≤ 3 kalite plaka malzeme kullanılmalıdır.
c) Faturalı şekilde gövde içine tam olarak giren düz başlar:
di ≤ 600 mm
(Rm’si 470 N/mm2’den büyük olmayan çelik grubu I’e sınırlandırılır).
d) Faturasız olarak gövdenin içine tam olarak giren düz başlar:
di ≤ 600 mm
e) İşlenmiş boşaltma kanallı, gövdeye alın kaynaklı düz başlar
EN 10164’e göre z3 kalitesinde olan plaka malzemelerden işlenmiş başlar için kullanılmalıdır.
Plakalarda katmanlı yırtılmanın oluşmadığından emin olmak için kaynak ağızları bölgesinde kenar alanının
ilave olarak tahribatsız muayenesi gereklidir.
Kanaldaki uç kalınlığı Madde 10.3.2’de gerekli görülenden az olmamalıdır.
f) Gövdenin başına kaynatılmış faturalı düz başlar:
di ≤ 600 mm
EN 10164’e göre z3 kalitesinde olan plaka malzemelerden işlenmiş başlar için kullanılmalıdır.
(Rm’si 470 N/mm2’den büyük olmayan çelik grubu 1’e sınırlandırılır).
g) Faturasız tam olarak gövde içine girmiş, iç kaynağı çentiksiz profile sahip, içte ve dışta tam nüfuziyetli
kaynaklı düz baş:
Tekrarlı yüklerin oluşacağı beklenirse c), d), ve f) tiplerinin kullanılması tavsiye edilmez.
54
a) b)
c) d)
e) f)
g)
Şekil 10.3-1 – Desteklenmemiş düz başlar
55
10.3.2 Desteklenmemiş dairesel düz başların kalınlığı

Gerekli et kalınlığı en az aşağıdaki şekilde olmalıdır:
eh' = ech + c1 + c2 (10.3-1)
Şekil 10.3-1 e)’de gösterilen tipteki başlar için et kalınlığı, aşağıdaki eşitlikle elde edilen değerden düşük
olmayan bir değere düşürülebilecek tahliye kanalı hariç, yukarıda verilen özelliği karşılamalıdır:
eh1 = ech1 + c1 + c2 (10.3-2)
c1 payı, negatif işleme toleranslarını karşılamak içindir. c2 payı, metal kayıplarını karşılamak içindir. Normalde
c2 sıfır olarak alınır (Madde 5.8).
Herhangi bir boşaltma kanalından uzaktaki et kalınlığı aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
ech = C1C2C3 di pc / f (10.3-3)
Eşitlik (10.3-3)’de f değeri seçilirken, Şekil 10.3-1c), Şekil 10.3-1d), Şekil 10.3-1e), Şekil 10.3-1f) ve Şekil
10.3-1g)’deki başlardaki kaynakların, tam yüklü ek yeri olarak kabul edilmelidir. f değeri, uç tabanı
malzemesinin fb değerinin altına düşürülürse c1’in en küçük değeri, 0,41’den 0,41 ⋅ ( f / f b ) ’ye
düşürülmelidir.
ve bir boşaltma kanalında:
ech1 ≥ 1, 3 pc ( di / 2 − rik ) / f , bu değer ech1 ≥ e rs olmalıdır. (10.3-4)
Şekil 10.3-1 a), b), e) ve g)’ye uygun başlar için C1 değeri Şekil 10.3-2’den alınmalıdır.
Şekil 10.3-1 c), d), f)’ye uygun başlar için Şekil 10.3-3 kullanılmalıdır.
Dairesel başlar için C2 = 1,
Delinmemiş başlar için C3 = 1.
Delinmiş başlar için C3 değeri Şekil 10.3-4’ten alınmalıdır. Eksantrik açıklıklar, eşeksenli açıklık olarak işlem
görmelidir. dib/di değeri 0,8’i geçmemelidir. Açıklık uç ve gövde arasındaki herhangi bir kaynak üzerine
gelmemelidir.
10.3.3 Dairesel olmayan ve dikdörtgen desteklenmemiş düz başların kalınlığı

Oval başlar için büyük ve küçük eksenler (a ve b) cidar içinde ölçülmelidir. Madde 10.3.2’de verilen özellikler
uygulanmalıdır. Fakat di yerine b alınmalı ve C2 değeri aşağıdaki gibi olmalıdır:
C2 = 3, 4 − 2, 4b / a bu değer 1,6’dan büyük olmamalıdır. (10.3-5)
Dikdörtgen başların büyük ve küçük iç boyutları (a ve b) için Madde 10.3.2’de verilen özellikler
uygulanmalıdır. Fakat di yerine b alınmalı,C2 değeri aşağıdaki gibi olmalıdır:
C2 = 1,1 3, 4 − 2, 4b / a , bu değer 1,6’dan büyük olmamalıdır. (10.3-6)
56
ecs0 = v =1 ile hesaplanan cidar kalınlığı (Eşitlik (7.2-1) veya Eşitlik (7.2-2)).
C1 ≥ 0,41
C1 = (–1,05725 – 1,60840x + 0,116245x2 – 0,288657x3) pc/f + 0,54 + 0,324245x-1 – 0,668534x-2 + 0,634377x-3
Burada: x = ers /ecso
Şekil 10.3-2 – Şekil 10.3-1 a), b), e) ve g)’ye uygun silindirik gövdelerde alın kaynaklı kolektör başları için C1
faktörü
57
ecs0:= v =1 ile hesaplanan cidar kalınlığı (Eşitlik (7.2-1) veya Eşitlik (7.2-2)).
C1 ≥ 0,41
C1 = (–1,13850 – 2,80682x + 0,841379x2 – 0,517434x3) pc/f + 0,68 + 0,231694x-1 – 0,440285x-2 + 0,550637x-3
Burada: x = ers /ecso
Şekil 10.3-3 – Şekil 10.3-1 c), d) ve f)’ye uygun T alın kaynaklı kolektör ucu için C1 faktörü
58
Eğriler aşağıda verilen eşitlikler ile tanımlanır, burada; x = dib /di
A eğrisi : C3 = 1 + 1,98x – 9,02x2 + 18,53x3 – 19,31x4 + 7,54x5
B eğrisi : C3 = 1 + 1,944x – 4,31x2 + 8,39x3 – 9,21x4 + 3,69x5
Şekil 10.3-4 – Tasarım faktörü C3
10.4 Desteklenmemiş düz kapaklar

2 N/mm2’yi geçen basınçların hesaplanması için sadece içten monte edilen kapılar kullanılabilir. 2 N/mm2 ve
daha düşük basınçların hesapları için boş flanş tipteki dış kapaklar kullanılmalıdır.
Açıklığın iç çapı, en yüksek 460 mm ile sınırlandırılmalıdır.
Kalınlık, Şekil 10.4-1’e göre di ile Madde 10.3’te verilen özelliklere uygun olarak belirlenmelidir.
Kapak dışta olduğunda, cıvatalamanın plakada eğme momentine ilavede bulunduğu Şekil 10.4-1 f)’de
gösterilen tipteki kapaklar hariç, C1 faktörü, 0,41 olarak alınmalıdır. Böyle durumlarda Çizelge 10.4-1’de
verilen C1 değerleri uygulanır.
Çizelge 10.4-1 – C1 değerleri
dL/di C1
1,0 0,45
1,1 0,50
1,2 0,55
1,3 0,60
Şekil 10.4-1 a)’da gösterilen tipteki iç kapaklar kullanıldığında, C1 faktörü, 0,45 olarak alınmalıdır. pc’nin pc +
7,5 W / d i2 ile yer değiştirmesiyle daha fazla tam hesaplama yapılmayacaksa ayrıca cıvatalamanın plakada
yol açtığı ilave eğme momenti hesaba katılmalıdır. Burada, W, cıvataların toplam etkili kesit alanı ile tasarım
sıcaklığında, cıvatalardaki müsaade edilebilir tasarım gerilmesinden çarpılmasıyla hesaplanan, cıvatalardaki
toplam yüktür.
59
a)
b)
c)
d)
e)
f)
Şekil 10.4-1 – Düz desteklenmemiş çıkarılabilir kapaklar
60
11 Borular
EN 12952-1, Çizelge 4-1’de verilen sembollere ilave olarak Çizelge 11.1-1’de verilen semboller
kullanılmalıdır.
Sembol Tanım Birim

ecti Boru bükümünün iç kısmında Şekil 11.1-1’e göre paysız olarak gerekli mm
kalınlık
ecto Boru bükümünün dış kısmında Şekil 11.1-1’e göre paysız olarak gerekli mm
kalınlık
eti’ Boru bükümünün iç kısmında paylı olarak kalınlık mm
eto’ Boru bükümünün dış kısmında paylı olarak kalınlık mm
rb Şekil 11.1-1’e göre boru bükümünün yarıçapı mm
Şekil 11.1-1 – Boru bükümleri için kullanılacak tanımlayıcı işaretler
11.2 Düz kazan borularının kalınlığı
11.2.1 Paylı olarak et kalınlığı

Düz boru için paylı olarak gerekli et kalınlığı aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
et ' = ect + c1 + c2 (11.2-1)
Metal kaybına karşı direnç için giydirme, basınç kalınlığının bir parçası olarak dikkate alınmamalıdır.
d0 ≤ 44,5 mm olan ve borunun tasarımında çevresel gerilmenin etkili olduğu her tarafından ısıtılmış borular
için, standarddaki borunun müsaade edilebilir negatif toleransının geçilmemesi sağlanarak, pay c1 = 0
olabilir. Boruların tasarımında eksenel gerilmenin etkili olduğu yerlerde c1’in uygun değeri ilave edilmelidir.
61
11.2.2 Paysız olarak gerekli et kalınlığı

Düz boru için gerekli paysız kalınlık aşağıda verilen eşitliklerden birisine göre belirlenmelidir:
pc d 0
ect = (11.2-2)
( 2 f − pc )v + 2 pc
veya v = 1 için (açıklık olmayan borular)
pc d 0
ect = (11.2-3)
2 f + pc
veya
pc di
ect = (11.2-4)
( 2 f − pc )v
veya v = 1 için
pc di
ect = (11.2-5)
2 f − pc
Burada:
v Madde 8.2’de tanımlanan verimdir.
11.2.3 En küçük kalınlık

Kalınlık (et – c1) (anma kalınlığı eksi pay, c1), Çizelge 11.2-1’de verilen en küçük değerden az olmamalıdır.
Not - Hesaplama amaçları için kullanılan çaplar, anma çaplarıdır (örneğin, imalat toleransları,
hesaplamalarda kullanılan çaplara uygulanmaz).
Çizelge 11.2-1 – Düz boruların en küçük kalınlığı
Dış anma çapı, mm En küçük kalınlık (et – c1), mm

≤ 38 1,7
> 38 ≤ 51 2,2
> 51 ≤ 70 2,4
> 70 ≤ 76 2,6
> 76 ≤ 95 3,0
> 95 ≤ 102 3,3
> 102 3,5
11.2.4 Çevresel olarak alın kaynaklı borular

EN 12952-6’da gerekli görülen tahribatsız muayenenin seviyesini ayarlamak için, alın kaynağında boru
kalınlığının, uygun kaynak faktörü uygulandığında maruz kalınan yüke uygun olduğunun sağlanması
bakımından aşağıdaki hesaplama yapılmalıdır:
d  pc + 4Q /( π di2 ) 
ewt ≥ i  1+ − 1 (11.2-6)
2  ( f − pc / 2 )vNDE 
veya
d  pc + 4Q /( π d 02 ) 
ewt ≥ 0 1 − 1 +  (11.2-7)
2  pc + ( f − pc / 2 )vNDE 
62
Burada:
ewt: Alın birleştirme bölgesinde borunun gerekli en küçük kalınlığı
Q : Basınca ilave kuvvetler tarafından yol açılan çevresel alın kaynağı üzerindeki eksenel kuvvet ve
vNDE: % 100 tahribatsız muayene için 1,0 ve % 10 tahribatsız muayene için 0,85
dir.
11.3 Boru büküm ve dirseklerinin kalınlıkları
11.3.1 Genel
Borunun bükülmesi gereken yerlerde tasarım aşamasında aşağıda verilen özellikler dikkate alınmalıdır.
11.3.2 Paylı olarak gerekli et kalınlığı

Bükümler ve dirsekler için gerekli et kalınlığı aşağıda verilen şekilde olmalıdır:
İç kısımlarda:
eti ' = ecti + c1 + c2 (11.3-1)
Dış kısımlarda:
eto ' = ecto + c1 + c2 (11.3-2)
11.3.3 Paysız olarak gerekli et kalınlığı

Ek A’ya göre fazladan bir tam hesaplama yapılmayacaksa bükümler ve dirsekler için paysız olarak gerekli et
kalınlığı aşağıda verilenlerden az olmamalıdır:
Dış kısımlarda:
2rb
+ 0, 5
d0
ecto = ect (11.3-3)
2rb
+1
d0
İç kısımlarda:
2rb
− 0, 5
d0
ecti = ect (11.3-4)
2rb
−1
d0
Burada:
ect: Madde 11.2.2’ye göre düz boru için gerekli et kalınlığıdır.
Uygulama açısından Eşitlik (11.3-4)’te verildiği gibi boru bükümlerinin iç kısımlarındaki kalınlaşmayı
belirlemek için çapı ≤ 80 mm olan boruların bükümlerinde, hesaplama gerekli değildir.
63
11.3.4 Boru bükümlerinin dairesellikten sapması

Boru ve boru bükümlerinin dairesellikten sapması (u) aşağıda verilen şekilde olmalıdır:
∧ ∨
d o − do
u = 2× ∧ ∨
×100 % (11.3-5)
d o + do
Burada:
d̂ o do: Boru bükümünün tepesinde ölçülen en büyük dış çap

(
d o : d̂ o ile aynı kesitte ölçülen en küçük dış çap
tır ve bunlar EN 12952-3, Madde 7.3.7’de verilen sınırları geçmemelidir.
11.4 Boru sistemlerinde birleşik boruların esnekliği
11.4.1 Genel
Borular, sistemin ve birleşik donanımın genleşmesini absorbe edebilmek için yeterli derecede esnek olacak
şekilde düzenlenmelidir.
Ayrıca, dramlare, kolektörlere vb. birleşik olan branşmanların tasarımında Madde 7.5’e göre ilave yüklemeler
de dikkate alınmalıdır.
11.4.2 Analiz
Sistemin belirtilen özellikleri karşılama kabiliyeti hakkında şüpheler varsa bir esneklik analizi kullanılmalıdır.
Böyle bir analiz metodu prEN 13480’de verilmiştir.
Sistem aşağıda verilen kriterlerin birisine uygun olmazsa tasarımcı, gerekli analizin yapılmasında
sorumludur:
a) Boru sistemi ikinci kez montajında başarılı bir sonuç verir veya uygun bir hizmet kaydı olan sistemin ile
aynı sonucu verir.
b) Boru sistemi, önceden analiz edilen sistemler ile kıyaslanarak uygun şekilde değerlendirilir.
Not - Sıcak çalışma şartları altında uç etkilerini azaltmak ve ayrıca sıcak gerilme seviyelerini azaltmak için
borular ön gerilmeye tabi tutulabilir (soğuk çekme). (Tavsiye edilen metotlar için prEN 13480’e atıf
yapılmalıdır).
11.5 Borulardaki yapısal ilave parçalar
11.5.1 Genel
Kulaklar ve destekler gibi yapısal ilave parçaların yük taşıma amacı için borulara kaynatıldığı yerlerde
(Madde 5.9) ilave parçaların ve kaynağın malzemesi ortam ve boru malzemesi için uygun olmalıdır.
Şekil 11.5-1e)’ye göre U profilleri hariç, kaynak ilave parçaların çevresinde kesintisiz olarak sürekli olmalıdır.
Boru çevresi yönünde ölçülen ilave parça kesitinin kalınlığı ilave parçanın boruya temas ettiği noktada, boru
çapının dörtte birini geçmemelidir.
Not - Şekil 11.5-1, tasarım özelliklerini açıklamak için tipik ayrıntıların gösterilmesi amacıyla verilmiştir.
64
a) Boruya kaynatılmış yapısal ilave (kesit) b) Yatay boru, düşey simetrik destek
c) Düşey boru üzerinde destek d) Eğilmiş boru, düşey destek
e) Çift ayaklı yapısal ilave
Şekil 11.5-1 – Borulara yapılan tipik yapısal ilave parçalar
65
11.5.2 Boru bükümlerine kaynatılmış ilave parçalar

Bu tür ilave parçaların boru bükümlerine kaynatıldığı yerlerde tasarım, yüklemeden kaynaklanan gerilmelerin
kabul edilebilir sınırlar içinde kalmasını sağlamalıdır. Bu durum, prEN 13445 veya prEN 13480’de verilen
kritere uygun gerilme analizi ile belirlenmeli veya önceki benzer tasarımlı uygun çalışma deneyimlerinin yazılı
kanıtları ile değerlendirilmelidir.
11.5.3 İlave parçaların uzunluğu

İlave parçaların düz borulara kaynatıldığı yerlerde boru ekseni boyunca ölçülen ilave paraçların uzunluğu
Madde 11.5.4 ve Madde 11.5.5’e uygun olmalı veya prEN 13445 veya prEN 13480’de verilen kritere uygun
gerilme analizi ile belirlenmeli veya önceki aynı tasarımlı uygun çalışma deneyimlerinin yazılı kanıtları ile
değerlendirilmelidir.
11.5.4 Radyal yükleme durumunda yükleme sınırı

Radyal yüklemenin değeri, ilaveye gelen çekme yükü için Şekil 11.5-2’de veya basma yükü için Şekil 11.5.-
3’te verilen değerleri geçmemelidir.
Burada:
q: radyal yükün en büyük şiddeti, N/mm
ƒ: Madde 11.1’de kullanıldığı gibi boru malzemesinin tasarım gerilmesi, N/mm2
et – c1: en küçük boru kalınlığı (örneğin, pay hariç anma kalınlığı), mm
d0: borunun dış çapı, mm
α: Boru merkezi ile ilave parçanın yaptığı açı, derece.
11.5.5 Radyal yükleme durumunda değerin hesaplanması

Boru boyunca uzunlamasına kaynatılmış bir ilave için oluşan en büyük çekme ve basma radyal yük şiddetleri
aşağıda verilen eşitlikle hesaplanmalıdır:
R 6Wa
q= ± 2 (11.5-1)
L L
Burada:
W: İlave tarafından taşınan yük, N

a: İlave parçanın boruya olan ekseni ile yükün (W) etkime ekseninin kaçıklığı, mm
R: Yükün (W) radyal bileşeni, N
L: İlave parçanın uzunluğu, mm
Not - Eksantrik yükleme oluştuğunda, ilave parçanın aksi başında oluşacak radyal basma ve çekme yük
değerlerinin kontrol edilmesi gerekli olabilir. W, R ve q değerleri çekmede pozitif, basmada ise
negatiftir.
66
Şekil 11.5-2 – İlave parçanın müsaade edilebilir çekme yükü
Şekil 11.5-3 – İlave parçanın müsaade edilebilir basma yükü
67
11.5.6 Kaynakların dayanımı

Yapısal ilave parçalar için kaynakların dayanımının hesaplanmasında müsaade edilebilir tasarım gerilmesi,
aşağıda verilen kaynak dayanımı azaltma faktörü (vw) ile çarpılan boru veya yapısal ilave parçadan zayıf
olanın gerilmesine denk olmalıdır.
Dolgu kaynakları için 0,7
Kısmi nüfuziyetli kaynaklar için 0,75 (eklenmiş dolgu kaynaklı veya kaynaksız)
Tam nüfuziyetli kaynaklar için 1,0
Kaynağın yük uygulanan alanı, kaynak uzunluğu ile çarpılan boyun kalınlığı olarak alınmalıdır. Gerilme
hesaplama amacı için boyun kalınlığı aşağıdaki gibi alınmalıdır:
a) Dolgu kaynakları için bacak uzunluğunun 0,7’si

b) Kısmi nüfuziyetli kaynaklar için oyuk derinliği
c) Tam nüfuziyetli kaynaklar için yapısal ilave parçanın kalınlığı
Parça kaynakları için etkili boğaz kalınlığı birleşen parçaların boğaz kalınlıkları toplamı olmalıdır.
11.6 Isıtılmış boruların bağlanması ve birleştirilmesi
11.6.1 Boruların bağlanması

Boruların dram veya kolektörlere bağlanması EN 12952-5, Madde 8.11 veya Madde 9.4’e göre yapılmalıdır.
11.6.2 Isıtılmış boruların birleştirilmesi

Isıtılmış boruların birleştirilmesi, EN 12952-5, Madde 8.11’e göre alın kaynakları ile yapılmalıdır. Bu amaçla
geçme kaynakları, gömlekli kaynaklar, flanşlar ve civatalı birleştirmeler kullanılmamalıdır.
11.7 Isıtılmamış boruların birleştirilmesi
11.7.1 Genel
Isıtılmamış borular, kaynaklı veya birleşik flanşlar, alın kaynakları, geçme kaynakları veya civatalı ve
sızdırmaz kaynaklı olarak birleştirilmelidir. Civatalı flanşlar ve gömlekli kaynaklar kullanılmamalıdır.
Civataların yanma ürünlerine maruz kalacağı yerlerde flanşlar kullanılmamalıdır. (ayrıca bk. EN 12952-5
Madde 8.11 ve Madde 9.4).
11.7.2 Flanşlar ve cıvatalama

Normal olarak cıvatalanmış flanşlı birleştirmeler için flanşlar ve cıvatalama EN 1092-1 veya EN 1759-1’e
göre yapılmalıdır. Kaynaklı flanşlar için kaynak nüfuziyeti ve flanş tipleri EN 1092-1 veya EN 1759-1’e göre
seçilmelidir. Conta seçimi (örneğin, malzeme ve ölçü), conta faktörünün ve yuva gerilmelerinin flanşlar ve
cıvatalama özelliklerine uygun olacağı şekilde yapılmalıdır.
Not - Özel birleştirmeler ve özel tip flanşlar, tasarım şartlarına uygunluğu gösterilerek kullanılabilir.
11.7.3 Alın kaynaklı birleştirmeler

Alın kaynaklı birleştirmeler EN 12952-5, Madde 8.11’e göre yapılmalıdır.
11.7.4 Geçme kaynaklı birleştirmeler

Geçme kaynaklı birleştirmeler, Madde 8.5.3’e göre yapılmalıdır.
11.7.5 Civatalı veya civatalı ve sızdırmaz kaynaklı birleştirmeler

Civatalı veya civatalı ve sızdırmaz kaynaklı birleştirmeler, Madde 8.5.2’ye göre yapılmalıdır.
68
12 Basınca maruz kalan düzensiz şekilli parçalar

12.1 Müsaade edilebilir iç basıncın belirlenmesi için hidrostatik deney
12.1.1 Genel
Bu Madde, tasarım kurallarının olmadığı parçalara ve basınca maruz kalan parçanın dayanımının emniyetli
şekilde hesaplanamadığı yerlerde veya teorik gerilme analizinin uygun olmadığı yerlerde uygulanır.
Parçalar, Madde 12.1.2 veya Madde 12.1.3’te verilen özelliklerden uygun olanını karşılamalıdır.
Bu özellikler Madde 5.5’te verilen önemli oranda tekrarlı yüklemeye maruz kalan veya sürünmenin kritik
olduğu veya iç basınca ilave olarak önemli ölçüde yüklemenin olduğu parçalara uygulanmaz. Bunun gibi
durumlarda bu etkiler dahil, uygun deneyler yapılmalıdır.
Bütün deneyler için programlar yapılmalı ve tasarım onayı için sunulan dokümanda bulunmalıdır. Onay
deneyden önce sağlanmalıdır.
12.1.2 Akma oluşturma için sızdırmazlık deneyi

Bu metoda sadece uygun süneklilikteki malzemeler ve kusur için ezilmenin bir kriter olmadığı tasarımlar için
müsaade edilir.
Hidrostatik deneye uygun tam büyüklükteki bir deney parçası hazırlanmalıdır. Parça, bütün kritik alanların
uygun şekilde gözlenmesi ve ölçülmesinin sağlanması için yeterli sayıdaki bölgede muayeneye elverişli
olmalıdır.
Parça, önemli ölçüde genel akmanın ilk olarak gözlenmesine kadar, hidrostatik basınç yavaş yavaş
arttırılarak deneye tabi tutulmalıdır. Deneye bundan sonra devam edilmemeli ve hidrostatik deney basıncı
kaydedilmelidir. Bu basınç (pty), parça için müsaade edilebilir çalışma basıncını (ps) belirlemek için Eşitlik
(12.1-1)’de kullanılmalıdır.
Not - Önemli ölçüde genel akma ifadesi, parçanın önemli bir bölümünün malzemenin akma noktasını geçtiği
akma tipi amaçlanmıştır. Gerilme yığılması noktasındaki gerilmenin yeniden dağılması nedeniyle
deney basıncının ilk uygulandığında oluşan akma tipine uygulanma amaçlanmamıştır.
Hidrostatik deney basıncı, Eşitlik (12.1-1)’in çekilmesiyle hesaplanan müsaade edilebilir çalışma basıncına
denk bir değere (pty) ulaşırsa akmaya ulaşmadan önce deney durdurulabilir.
Müsaade edilebilir çalışma basıncı:
ps = a1a2 pty (12.1-1)
Burada:
a1: korozyon, erozyon ve aşınmayı dikkate alan faktör
Et kalınlığı boyunca eğilme gerilmesi, dayanımı değerlendirmek için kesin ise
2
 e − c2 
a1 =   (12.1-2)
 ea 
veya membran gerilmesi kesin ise
e − c2
a1 = (12.1-3)
ea
Burada:
a2: değerlendirme ve deney şartı arasındaki farkı dikkate alan faktör

69
f
a2 = −
(12.1-4)
Re
e: Tasarımı kontrol bölgesindeki tasarımda belirtilen, imal edilmiş en küçük et kalınlığı. Bu bilinmiyorsa, en
zayıf noktadaki, belirlenen en küçük et kalınlığı alınmalıdır.
ea: e ile aynı bölgede ölçülen deney parçasının gerçek kalınlığı
ƒ: Değerlendirme şartında tasarım gerilmesi (Madde 6.3’e göre)
pty: Deneyin durdurulduğu andaki ölçü basıncı,
−
Re : Oda sıcaklığında çekme numuneleri ile sağlanan gerçek akma gerilmelerinin ortalama değeri
12.1.3 Tahripata dayanıklılık deneyi

Bu metot, bütün malzemelere uygulanmalıdır.
Hidrostatik deneye uygun tam büyüklükteki bir deney parçası hazırlanmalıdır. Deney parçasına kırılana
kadar basınç uygulanmalı ve kırılmadaki hidrostatik basınç kaydedilmelidir. Müsaade edilebilir çalışma
basıncı aşağıda verilen şekilde belirlenmelidir:
ps = a1a3 ptB (12.1-5)
f
a3 = −
(12.1-6)
Rm
Burada:
a1: Eşitlik (12.1-2)’deki ile aynı faktör
ps: Müsaade edilebilir çalışma basıncı
ptB: Kırılmada kaydedilen basınç
−
Rm : Çekme numuneleri ile sağlanan gerçek dayanım değerlerinin ortalama değeri
12.2 Sayısal metotlar
12.2.1 Genel
Aşağıda verilen maddeler, tasarım kuralının olmadığı veya dayanımın, bu standardda verilen eşitlikler
yoluyla emniyetli şekilde belirlenemediği parçalara uygulanır.
12.2.2 Metotlar
Aşağıda verilen metotlardan birisi kullanılmalıdır:
a) Serbest gövde metodu
b) Sonlu farklar metodu
c) Sonlu eleman metodu
12.2.3 Gerilmenin değerlendirilmesi

Gerilmenin değerlendirilmesi, prEN 13445’e göre yapılmalıdır.
70
13 Yorulma
13.1 Genel
13.1.1 İşlem
Basınca maruz kalan parça, Madde 13.1.2’de tanımlandığı gibi önemli ölçüde dalgalanan yüklemeye maruz
bırakıldığında yorulma analizi ihtiyacı Madde 13.3 kullanılarak değerlendirilmelidir.
Bir yorulma analizi gerekiyorsa dalgalanan gerilmeler Madde 13.1.3’e göre hesaplanmalıdır. Yorulma hasarı
Ek B kullanılarak hesaplanmalı ve Madde 13.1.4’te verilen kritere göre değerlendirilmelidir.
Bu analizin basitliğine bağlı olarak sonbaşlar, kullanma ömrü tahmini bakımından güvenilir olabilir. Daha
karmaşık metotlar (örneğin, sonlu eleman analizi daha hassas ömür tahmini sağlamak için uygulanabilir).
Çapı 20 mm’den büyük olmayan Müstakil deliklere yorulma analizi yapmaya gerek yoktur.
13.1.2 Yorulma yüklemesi

Tasarım ömrü sırasında kazanın karşılaşacağı, başlama ve yük değişimleri gibi geçiş olaylarının sayısı ve
tipi, müşteri tarafından belirtilmelidir. Bunlar belirtilmemişse, Madde 13.1.4’te tanımlandığı gibi artan yorulma
hasar aralığı ile 2000 soğuk başlama kabul edilmelidir.
Hizmet sırasında basınca maruz kalan parçalar tasarım ömrü ile birlikte alınan dalgalanan yüklerin meydana
getirdiği, yorulma yükünü oluşturan tekrarlı veya tekrarlı gerilmelere maruz bırakılmalıdır. Yorulma yükü farklı
yüklemelerden oluşmalıdır (örneğin, tasarım ömrü sırasında tekrarlanabilir iyi tanımlanmış yükleme sırası).
Yorulma yükünün gerçekçi değerlendirmesi yorulma hasarının hesaplanmasında çok önemlidir. Bu nedenle
yorulma değerlendirmesi için kabul edilen yükleme, tasarım ömrü sırasında kazanın veya parçanın maruz
kalacağı dalgalanan yüklerin bir üst sınır tahminini temsil eder.
Kazan veya parça üzerine etki eden dalgalanan yük kaynakları tanımlanmalıdır. Kazanın tasarım ömrü
boyunca güvenilir şekilde öngörülen kullanımından kaynaklanan çalışmaya ve çevreye bağlı muhtemel bütün
etkiler dikkate alınmalıdır.
Örnekler aşağıda verilmiştir:

a) Basınçta dalgalanmanın uygulanması (deney dahil),
b) Sıcaklık dalgaları,
c) Normal sıcaklık değişmeleri sırasında genleşme veya çekme sınırlamaları,
d) Cebri titreşimler,
e) Dış yüklemelerdeki değişimler.
Yorulma yükünün etkisi, gerilme geçmişi ile sunulmalıdır (örneğin, yorulma yüklemesi olayı sırasında
kazanda verilen noktadaki gerilme değişimi) (Şekil B-3).
13.1.3 Dalgalanan gerilmenin hesaplanması

Madde 13.4, silindirden silindire ve silindirden küreye kesişmelerde basınç ve sıcaklık tarafından neden
olunan dalgalanan gerilmenin hesaplanmasının yaklaşık, kabul edilebilir bir metodunu verir. Bu şekilde
hesaplanan gerilmeler, Madde B.5’te verilen çentik faktörleri dikkate alınmaksızın Ek B’de kullanılabilir.
Fazladan hassas bir analiz istenirse, ayrıntılı bir gerilme analizi uygulanmalıdır.
13.1.4 Yorulma değerlendirmesi

Yük çevrim geçmişi, uygulanan aynı dalgalanan gerilme (2 fva1), ortalama dalgalanan gerilme (fv1), ve
−
*
referans sıcaklık ( t1 ) ile n1 gerilmelere; gerilmeler (2 fva2) ve ( f v2) sıcaklık ( t 2* ) ile n2 gerilmesine ve böyle
devam eden gerilmelere ayrılmalıdır.
−
*
Her n, f v, 2 f va ve t seti için müsaade edilebilir en yüksek yük çevrim sayısını (N) belirlemede Ek B
kullanılmalıdır.
Yorulma hasarı, doğrusal kümülatif hasar hipotezi kullanılarak aşağıdaki şekilde değerlendirilmelidir:
71
k
nk n n n 
∑N =  1 + 2 + ⋅⋅⋅ + k  (13.1-1)
1 k  N1 N 2 Nk 
Bu toplama, kullanım faktörü olarak adlandırılır ve yorulma yükünün belirlendiği yerlerde 1,0’ı geçmemelidir.
Bu durum geçerli olmadığında, 2000 soğuk başlangıç kabul edilmeli, kullanım faktörü 0,4’ü geçmemelidir.

EN 12952-1, Çizelge 4-1’de verilen sembollere ilave olarak Çizelge 13.2-1’de verilen semboller
kullanılmalıdır.
Çizelge 13.2-1 – Semboller ve kısaltmalar
Sembol Tanım Birim

o
B Şekil 13.3-2 veya Şekil 13.3-3’te verilen katsayı C
Cv Şekil 13.3-6’da verilen katsayı –
Cθ Şekil 13.3-5’te verilen katsayı –
cp Sıcaklık geçişi sırasında metalin ortalama özgül ısısı J/kgK
Dth Metalin ısıl düfizyon kabiliyeti = k/ Qm cp (bk. aşağıdaki Not) m2/s
ē Ele alınan noktadaki ortalama kalınlık mm
ea Kalınlık değişimindeki küçük kalınlık mm

eb Kalınlık değişimindeki büyük kalınlık mm
emb Branşmanın ortalama et kalınlığı veya ölçülen değer mm
ems Ana gövdenin ortalama et kalınlığı, varsa ölçülen değer mm
ƒ1, ƒ2, f3, Temel gerilmeler mm
ƒtang Ana gövdeye ve branşmana teğet gerilme N/mm2
ƒtang, p ftang’ın basınç bileşeni N/mm2
ƒtang, t ftang’ın ısıl bileşeni N/mm2
ƒax Ana gövdeye eksenel gerilme N/mm2
ƒrad Ana gövdeye radyal gerilme N/mm2
∆ ƒ12, ∆ ƒ22, ∆ ƒ31 Temel gerilme farkları N/mm2

∨ ∧
∆ f12 , ∆ f12 Çalışma zamanında oluşan en küçük ve en büyük ∆f12 değeri N/mm2
∆ƒtang Çevresel gerilmenin (temel) toplam aralığı N/mm2
∆ƒtang, t Çevresel ısıl gerilme aralığı N/mm2
∆ƒv Referans gerilme büyüklüğü N/mm2
gs Isıl gerilme aralığının kısımlandırılması için faktör –
h Geçiş sırasında iç akışkan ile metal arasındaki ortalama ısı iletim katsayısı W/m2K
k Geçiş sırasında metalin ortalama ısıl iletkenliği W/mK
72
NB Biot sayısı = hē/k (bk. Aşağıdaki Not) –
NF Geçiş sonunda Fouirer sayısı = Dtht/ē2 (bk. Aşağıdaki Not) –

n Çalışma sırasında beklenen yük çevrim sayısı –
po Çalışma basıncı N/mm2
pmax Bir yük çevriminin üst basınç seviyesi N/mm2
pmin Bir yük çevriminin alt basınç seviyesi N/mm2
Tf İç akışkan sıcaklığının değiştiği zaman süresi S
t* Bir yük çevriminin kesin sıcaklığı o

C
∆t Cidar sıcaklık farkı, ortalama integral cidar sıcaklığı eksi iç cidar sıcaklığı
olarak tanımlanır K
∆tf İki denge şartı arasındaki sıcaklık değişimi K
vt Sıcaklık değişim hızı Ks-1
α Gerilme yığılması faktörü –
αm Silindirik ana gövdedeki açıklıklar için basınca bağlı gerilme yığılması

faktörü –
αsp
Küresel gövdelerdeki açıklıklar için basınca bağlı gerilme yığılması faktörü –
αt
Isıl gerilmeye bağlı gerilme yığılması faktörü –
βt
Doğrusal ısıl genleşme katsayısı K-1
γ
Sıcaklığa bağımlı faktör –
γcyl
Silindirik gövde için şekil faktörü –
γsp
Küresel gövde için şekil faktörü –
Qm Metalin yoğunluğu kg/m3
ν Poison oranı –
Θ
o
Sıcaklık (Şekil 13.3-1) C
∆Θ
Sıcaklık farkı (Şekil 13.3-1e)) K
Not - Gösterilen birimler normal olarak kullanılan birimlerdir. Boyutsuz eşitliklerde kullanım için çevirme
gerekli olabilir.
13.3 Yorulma analizi için istisna kural
13.3.1 Genel
Madde 13.3.2 ve Madde 13.3.3’e uygun parça için yorulma analizi gerekli değildir. Dış yükler ihmal
edilemezse ayrıca Madde 13.3.4’te verilen özellikler yerine getirilmelidir.
13.3.2 Malzemeler
Benzer genleşme katsayıları olan malzemeler arasında yapılan kaynaklı bağlantılar için yorulma analizi
gerekli değildir. Aksi taktirde yorulma analizi gerekli olabilir (Madde 13.3.3 ve Madde 13.3.4). Malzemelerin
her ikisi de aşağıda verilen üç sınıftan biri içine düşüyorsa benzer olarak kabul edilmelidir:
a) Karbonlu veya ferritik alaşımlı çelikler (Cr < % 3),
73
b) Yüksek kromlu çelikler,

c) Östenitik paslanmaz çelikler.
13.3.3 Önemsiz dış yükleme

Benzer malzemelerin, geometri ve çalışma şartlarının önceki deneyimlerinden, maruz kalınan yükleme
şartlarının sadece önemsiz yorulmaya yol açtığının gösterilebildiği yerlerde daha fazla hesaplamaya gerek
yoktur.
13.3.4 Önemli dış yükleme

Yükleme şartları aşağıda verilen a) ila f) şıklarının hepsine uyuyorsa yorulma analizine gerek yoktur. Benzer
olarak istisnai çalışma şartları, hidrostatik deneyler vb. durumlarda yorulma analizi gerekli değildir. Aksi
durumlarda yorulma analizi gereklidir:
a) Parça EN 12952-3’te verilen kurallara göre sürekli basınç için tasarımlanmış,

b) Toplam soğuk başlangıç sayısı 3000’den az. Basınç değişiminin en yüksek çalışma basıncının % 50’sini
geçtiği diğer başlangıçlar ve değişimler ayrıca soğuk başlangıç olarak kabul edilmelidir.
c) Basınç değişiminin, en yüksek çalışma basıncının % 50’sini geçmediği başlangıç ve yük değişimlerinin
toplam sayısı 10000’den az olmalıdır.
d) Branşmanlar üzerindeki mekanik yükleme, parametrenin sınır değeri ( λ ) geçilmeyecek şekilde
sınırlandırılmalıdır. Sınır değeri 1’den azdır ve Eşitlik (13.3-3)’e uygun olması gerekir:
M
λ= (13.31)
fz
Burada:
λ : Gerilme yığılmaları hariç mekanik yüklerin neden olduğu toplam gerilmenin , 3f’ye oranı
ƒ: Hesaplama sıcaklığında (tc) tasarım gerilmesi
M: Branşmana uygulanan toplam moment, Nmm ve
z: Aşağıdaki eşitlikten hesaplanır:
3 1 5
−
z = π (rmb ) (rms ) (ems )
2 6 3
(13.3-2)
ems: Ana gövdenin ortalama kalınlığı, mm
rmb: Branşmanın ortalama yarıçapı, mm
rms: Ana gövdenin ortalama yarıçapı, mm
e) İki yakın nokta arasındaki, sıcaklık farkları, yukarıdaki b) şıkkında verilen tipin geçişleri sırasında ∆Θ (Şekil
13.3-1), ve c) şıkkında verilen geçişler sırasında ∆Θ, aşağıda verilen şartı karşılamalıdır.
0,3 (∆Θ)3 + (∆Θ’)3 < B3 (13.3-3)
Burada: B, karbonlu ve ferritik çelikler için Şekil 13.3-2 ile ve östenitik çelikler için Şekil 13.3-3 ile, dış yük
parametresi (λ), d) şıkkı, tasarım gerilmesi (f) ve sıcaklık faktörü (γ)’nün bir fonksiyonu olarak verilmelidir.
*
Sıcaklık faktörü (γ), Ek B’de tanımlanan referans sıcaklığın ( t ), fonksiyonu olarak Şekil 13.3-4’te verilmiştir.
Sıcaklık farkları, Madde 13.3.5’e göre hesaplanmalıdır.
−
İki nokta arasındaki mesafe 2 r e ‘yi geçmezse yakın olarak kabul edilir. Burada, r, ortalama orta-cidar
yarıçapı ve ē, ilgili noktalar arasındaki ortalama et kalınlığıdır (Şekil 13.3-1).
74
f) Sıcaklık farkları ∆Θ, ∆Θ’, Kelvin cinsinden aşağıdaki gibi olmalıdır:
0,625 karbonlu ve ferritik çelikler için

∆Θ, ∆Θ’ <   (13.3-4)
0,454 östenitik çelikler için 
Burada: f, tasarım gerilmesi, N/mm2
13.3.5 Geçiş çalışma şartları sırasında oluşan sıcaklık farkları

Yorulma analizi istisna kriterini uygulama amacı bakımından iki yakın nokta arasındaki sıcaklık farkları (∆Θ,
∆Θ), aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
a) Sıcaklık farkları, aşağıda verilen noktalardaki şartlar dikkate alınarak sağlanan en yüksek değerlerde
olmalıdır:
1) En büyük et kalınlığı noktası,
2) Et kalınlığındaki en büyük değişme bölgesi.
b) Bu noktaların herhangi birisinde sıcaklık farkı aşağıdaki eşitlikle verilmelidir:
 ∆t 
∆Θ = min ∆t f CΘ ; f Cv  (13.3-5)
 Nf 
En büyük et kalınlığı noktasında şartlar ele alındığında, eb/ea = 1 (Şekil 13.3-5 ve Şekil 13.3-6)
Θ1 ve Θ2 , {
Cidarlardaki ortalama sıcaklıklardır. ∆Θ = max Θ1 − Θ 2 ; Θ i − Θ 2 }
Şekil 13.3-1 - ∆Θ ’nin tanımı
75
a) Tam nüfuziyetli kaynak
b) Kısmi nüfuziyetli kaynak
Şekil 13.3-2 – Karbonlu veya ferritik alaşımlı çelikler için B’nin değerleri
76
a) Tam nüfuziyetli kaynak
b) Kısmi nüfuziyetli kaynak
Şekil 13.3-3 – Östenitik paslanmaz çelikler için B’nin değerleri
77
Açıklama
1 Karbonlu veya ferritik çelikler
2 Östenitik paslanmaz çelikler
Şekil 13.3-4 – Sıcaklığa bağımlı faktör (γ) (370 oC’tan düşük sıcaklıklar için γ = 1)
78
Şekil 13.3-5 – Katsayı, CΘ
Şekil 13.3-6 – Katsayı, Cv
79
13.4 Yorulma hesaplaması için gerilme analizi
13.4.1 Temel ve eşdeğer gerilmeler

Silindirden silindire veya silindirden küreye kesişmelerin iç yüzeylerindeki birleşme köşesinde, gerilmeler üç
yönlüdür. Bu bölgede ele alınan tekrarlı gerilmeler, bölgesel sıcaklık farkı ve basınca bağlı olan gerilmeler
olmalıdır. Dış yükler ve momentler önemli olduğu zaman prEN 13445’e göre ilave gerilmeler
hesaplanmalıdır. Eşitlik (B-4) ila Eşitlik (B-6)’da aşağıda verilenlere göre delikte kullanılacak üç temel
gerilme:
f1 = f tan g = f tan gt (13.4-1a)
f 2 = f rad = – p (13.4-1b)
f3 = f ax = – p (13.4-1c)
dir.
Burada:
f1 : Cidar boyunca sıcaklık ve basınç farkı ile meydana getirilen ana gövdeye ve açıklığa teğet gerilme,
f2 : Ana gövdenin iç yüzeyindeki akışkan basıncını dengeleyen ana gövdeye radyal gerilme
f3 : Açıklık veya branşmanın iç yüzeyindeki akışkan basıncını dengeleyen ana gövdeki eksenel gerilme,
Bu nedenle Eşitlik (B-4) ila Eşitlik (B-6)’da kullanılacak üç temel gerilme farkı aşağıda verilen eşitliklerdeki
gibi olmalıdır:
∆ ƒ12 = ƒtang + p (13.4-2a)
∆ ƒ23 = 0 (13.4-2b)
∆ ƒ31 = – (ƒtang + p) (13.4-2c)
∧ ∨
Delikte en yüksek ( ∆ f12 ) ve en düşük ( f12 )’lik bir gerilme meydana getiren zaman süresince basınçta ve
sıcaklıkta değişimli tekrarlı bir kazan çalışması düşünüldüğünde, gerilme aralığı aşağıda verilen eşitlikle
hesaplanır:
∧ ∨
2 fv = ∆f v = ∆ f 12 −∆ f f12 (13.4-3)
∆ f12 için değerler, Madde 13.4.6’da verilen gerilme yığılma faktörü, αm veya αsp kullanılarak hesaplanmışsa
veya sonlu eleman hesaplamalarından bulunmuşsa Ek B’de belirtildiği gibi çentik faktörünün fazladan
dikkate alınması gerekmez, böylece 2 ƒ*va =2 ƒv olur.
13.4.2 Yük çevriminin sıcaklığı

Ek B’ye göre müsaade edilebilir gerilme aralığının hesaplanması ve Ek D’ye göre malzemenin fiziksel
özelliğinin belirlenmesinde, yük çevriminin sıcaklığı (t*) esas alınmalıdır:
t* = 0,75 x tmax + 0,25 x tmin (13.4-4)
Burada:
tmax: Yük çevrimindeki en yüksek gerilme anındaki metal sıcaklığı
tmin: Yük çevrimindeki en düşük gerilme anındaki metal sıcaklığı
80
13.4.3 Magnetit katmanın korunması

Normal çalışma şartlarında zaman zaman veya daima su veya buhar ve su karışımını ihtiva eden, ferritik
veya martenzitik çelikten yapılmış kazan parçaları için parçanın içindeki magnetit katman aşağıda verilen
ilave sınırlamalar ile korunmalıdır:
ƒtang ≤ ƒtang.po + 200 N/mm2 (13.4-5a)
ƒtang ≥ ƒtang.po – 600 N/mm2 (13.4-5b)
Not - Magnetit katmanın çalışma şartları to, po’da oluştuğu kabul edilir, böylece çalışma şartlarında katmanda
gerilme yoktur. Bu nedenle kapatmadan sonra katmanda basma gerilmesi olacaktır.
13.4.4 Deliğin iç köşesinde müsaade edilebilir çevresel gerilme aralığı

Eşitlik (13.4-3)’den elde edilen çalışma çevrimi gerilmesi, müsaade edilebilir çevrim gerilme aralığını (2fva)
karşılamalıdır:
∆f ≤ 2fva (13.4-6)
Ek B’ye göre belirlenen müsaade edilebilir çevrim gerilme aralığı (2fva), kayma gerilme teorisini kullanan
gerilme şiddeti aralığı olmalıdır. pmax ve pmin basınç seviyelerindeki yük çevrimi sıralamasında bir deliğin iç
köşesindeki müsaade edilebilir çevresel gerilme aralığı, aşağıda verilen eşitlikle belirlenmelidir:
– pmax ve – pmin’de sırasıyla ikinci temel gerilmede,
∆ ƒtang = 2 ƒva – (pmax – pmin) (13.4-7)
13.4.5 Bir deliğin iç köşesindeki basıncın yol açtığı çevresel gerilme

Çevresel gerilmenin müsaade edilebilir aralığının bir parçası, basınç aralığı ile neden olunan gerilme aralığı
(∆ ƒtang.p) için kullanılmalıdır. Bununla birlikte, Şekil 13.4-5 ve Şekil 13.4-7’deki gerilme yığılma faktörleri (αm
veya αsp) cidarın ortasındaki eşdeğer gerilmeler bağlanır. Bu nedenle basıncın (p) neden olunan, deliğin iç
köşesindeki çevresel gerilmeler aşağıda verilen şekilde olmalıdır:
silindirik gövdeler için α m dms /2ems x p 

∆ ƒtang.p =   (13.4-8)
 Küresel gövdeler için α sp d ms /4ems x p 
Gerilme yığılma faktörü, (αm veya αsp) ölçme veya hesaplama ile belirlenemezse, silindirik parçalar için Şekil
13.4-5’ten veya küresel parçalar için Şekil 13.4-7’den alınmalıdır. Şekil 13.4-5, kaynak kök dikişinin tungsten
asal gaz metodu (TİG) ile yapıldığı kök dikişin kalıcı çıkıntı bırakmayacak şekilde işlendiği veya taşlandığı,
Şekil 13.4-3’te gösterildiği gibi kaynaklı branşmanlar için αm değerlerini verir.
Sapma durumunda, gerilme yığılma faktörü, aşağıda verildiği şekilde düzeltilmelidir:
a) Branşman, Şekil 13.4-1’de verildiği gibi içeri girmiş ve tam nüfuziyetli kaynak ile kaynatılmışsa veya Şekil
13.4-4’te verildiği gibi kalıpta dövülmüş ise; herhangi bir durumda kalıcı çıkıntı olmaksızın, αm, % 10
kadar azaltılabilir.
b) Şekil 13.4-4’te verildiği gibi flanşa kaynaklı branşmanı olan ekstrüze edilmiş ana gövdeler için; kök, kalıcı
çıkıntı bırakmayacak şekilde işlenmiş veya taşlanmış, αm veya αsp, % 10 kadar arttırılmalıdır.
c) Kök işlenemediği veya taşlanamadığında Şekil 13.4-5 veya Şekil 13.4-7’de verildiği gibi branşmanın et
kalınlığı (emb) kalıcı çıkıntı kadar düşürülmelidir. İlave olarak, αm veya αsp için böyle belirlenen değer, %
60 kadar arttırılmalıdır (Şekil 13.4-3c).
d) Genleşmiş boru ek yerleri, branşmansız açıklıklar gibi işlem görmelidir (Şekil 13.4-5 ve Şekil 13.4-7’de,
emb = 0 ). Sızdırmaz kaynak varsa, αm veya αsp % 10 arttırılmalıdır.
Çap oranları, dib/di > 0,5 ve di > 300 mm için veya dib > 120 mm’lik delik veya nozullar ve 20 oC’ta 355
N/mm2’den büyük akma dayanımlı ana gövde için kalıcı çıkıntı bırakmayacak şekilde işlenmiş veya
taşlanmış kök dikişli tam nüfuziyetli kaynaklı branşman bağlantısı gereklidir.
81
13.4.6 Branşman üzerindeki dış kuvvetler ve momentlerin neden olduğu gerilmeler

Müsaade edilebilir gerilme aralığının diğer parçası (∆ftang), branşman üzerindeki dalgalanan dış kuvvetler ve
momentlerin neden olduğu gerilme değişimleri (∆ftang.f) ile kullanılmalıdır. Genelde, bu gerilmeler branşmanın
dışında oluşur ve genellikle delik içinde önemsizdir.
13.4.7 Isıl gerilmeler

Cidar boyunca sıcaklık farklarının (∆t) yol açtığı, delik içindeki çevresel (temel) gerilmeler aşağıda verildiği
şekilde hesaplanmalıdır:
β Lt* Et*
f tan g .t = α t (13.4-9)
1− v
Burada:
ν = 0,3, Poison oranı ve
αt, Şekil 14.4-8’den alınabilir veya hesaplanabilir.
Doğrusal ısıl genleşme katsayısı (βLt) ve elastikiyet modülü (Et*) Ek D’den alınmalıdır.
Şekil (13.4-9)’daki cidar boyunca sıcaklık farkı (∆t) aşağıdaki eşitlikle verilmelidir:
∆t = tm – ti (13.4-10)
Burada:
tm: integral ortalama cidar sıcaklığı
ti: Cidarın iç yüzeyindeki sıcaklık.
Sıcaklık arttırıldığında, cidar boyunca sıcaklık farkı ∆t1 < 0, sıcaklık düşürüldüğünde ∆t2 > 0 olmalıdır. Bu
nedenle, basınç aralığının neden olduğu gerilme aralığına ilave olarak, ısıl gerilme aralığı meydana gelir:
β Lt* Et*
∆f tan g .t = (∆t2 − ∆t1 ) (13.4-9a)
1− v
13.4.8 Bir deliğin iç köşesindeki çevresel gerilmenin üst ve alt sınırı

Eşitlik (13.4-5)’e göre sınırları olan Eşitlik (13.4-7)’ye göre müsaade edilebilir toplam çevresel gerilme, basınç
için gerekli olan tekrarlı aralıktan daha büyük olmalıdır. Fark, ısıl gerilmeler için kullanılmalıdır:
– Düşük basınç seviyesinde (pmin) sıcaklık artışı için ftang.p min’nin altında ve
– Yüksek basınç seviyesinde (pmax) sıcaklık düşmesi için ftang.p max’ın üstünde
Bir deliğin iç köşesindeki müsaade edilebilir en büyük çevresel gerilme aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
a) Su veya buhar ile temas halindeki östenitik malzemeler veya sadece buhar ile temas halindeki diğer
malzemeler için
ftang max = ftang.p max + gs x ∆ftang.t (13.4- 11a)
b) Su ile temasta olan ferritik ve martenzitik malzemeler için
 f tan g . p.max + g s × ∆f tan g .t 

ƒtangmax = min  2 
(13.4-11b)
 f tan g . p.o + 200 N / mm 
ve bir deliğin iç köşesindeki müsaade edilebilir en küçük çevresel gerilme:
82
c) Su veya buhar ile temas halindeki östenitik malzemeler veya sadece buhar ile temas halindeki diğer
malzemeler için
ƒtang max = ƒtang.p max – gs x ∆ƒtang.t (13.4- 11c)
d) Su ile temasta olan ferritik ve martenzitik malzemeler için
 f tan g . p.max − g s × ∆f tan g .t 

ƒtangmax = max  2 
(13.4-11d)
 f tan g . p.o − 600 N / mm 
Şekil 13.4-1 – İçeri girmiş ve tam nüfuziyetli kaynaklı branşman yoluyla takviye
Şekil 13.4-2 – Dolu malzemeden dövülmüş ve işlenmiş branşman
83
a) TİG metodu b) İşlenmiş veya taşlanmış kök metodu
Şekil 13.4-3 – Kaynaklı branşman yoluyla takviye
a) Kalıpta dövülmüş branşman b) Kaynaklı branşman
Şekil 13.4-4 – Ekstrüze edilmiş gövdeye kaynaklı branşman yoluyla takviye
f max
αm =
p0 d ms /(2ems )
84
d mb d ms
A = −1,14(emb / ems ) 2 − 0,89(emb / ems ) + 1, 43ζ =
d ms 2ems
B = 0,326(emb / ems ) 2 − 0,59(emb / ems ) + 1, 08
ile
α m = 2, 2 + e A × ζ B
Şekil 13.4-5 – Silindirik gövdeler için gerilme yığılma faktörü (α)
85
d
u= 0 ve γ cyl =
(u 2
0 − 1)( 3u02 − 1) − 4u02 ln u0
8 ( u02 − 1) ( u0 − 1)
2
di
Şekil 13.4-6 – Silindirik gövdeler için şekil faktörü (γcyl)
Burada:
Bir tasarımcının, ısıl gerilmeler için bütün mevcut, gerilme aralığı miktarını (ƒtang.t ) belirleyebileceği
0 ≤ gs ≤ 1 faktörü, basınç üst basınç seviyesinde iken (pmax) kapatmanın başlangıcında mevcut olmalıdır.
gs = 0 : Alt basınç seviyesinde (pmin) sıcaklık artışının neden olduğu ısıl gerilme için toplam ısıl gerilme
aralığını (ƒtang.t) kullanır.
gs = 0,2 : % 20’sini ƒtang.p max’ın üzerinde üst basınç seviyesinde (pmax) kapatma için ve % 80’ini alt basınç
seviyesinde (pmin) başlama için kullanacak şekilde aralığı (ƒtang.t) dağıtır.
gs = 0,5 : Aralığı, (ƒtangt) başlama ve kapatmada ısıl gerilmeler için simetri oluşturacak şekilde ƒtang.p max
üzerinde ve ƒtang.p min altında eşit parçalar olarak dağıtır.
13.4.9 Cidar boyunca kabul edilebilir sıcaklık ƒarkı

Madde 13.4.8’e göre müsaade edilebilir toplam gerilme aralığını geçmemek için cidar boyunca sıcaklık farkı
(∆t), gerçek basınca (p) bağlı olan, aşağıda verilen sınırları geçmemelidir:
(ƒtang,min – ƒtang,p)/W ≤ ∆t ≤ (ƒtang,max – ƒtang,p)/W (13.4-12)
ve W = αt βLt* Et*/(1 – ν)
Bu nedenle sınırlar:
İlk çalıştırmanın başlangıcı (p = pmin): ∆t1 ≥ (ƒtang,min – ƒtang,p min)/W (13.4-12a)

İlk çalıştırmanın sonu (p = pmax): ∆ t1 ‘ ≥ (ƒtang,max – ƒtang,p max)/W (13.4-12b)
86
Kapatmanın başlangıcı (p = pmax): ∆ t2 ≥ (ƒtang,max – ƒtang,p max)/W (13.4-12c)

Kapatmanın sonu (p = pmin): ∆ t2 ‘ ≥ (ƒtang,min – ƒtang,p min)/W (13.4-12d)
Not- Sıcaklık arttığında, sıcaklık farkı (∆t) negatiƒtir.
13.4.10 Müsaade edilebilir sıcaklık geçişleri

Müsaade edilebilir sıcaklık geçişinin tam olarak hesaplanması için Madde B.4’te tanımlandığı gibi çalışma
sırasında basınç ve sıcaklık dalgalanmalarının gözetlenmesi gerekir. Yarı kararlı durum şartlarının
basitleştirilmiş varsayımı kullanılarak, silindirik parçalar için müsaade edilebilir sıcaklık geçişleri, cidar
boyunca ilgili müsaade edilebilir sıcaklık farklarından aşağıdaki eşitlik ile hesaplanmalıdır:
Dth
vt = ∆t × (13.4-13)
γ cyl ems
2
Buradaki ∆t, Madde 13.4.9’a göre gerçek basınca bağımlı olan cidar boyunca müsaade edilebilir sıcaklık
farkıdır. Şekil faktörü (γcyl), Şekil 13.4-6’dan alınmalı veya hesaplanmalıdır.
Küresel parçalar için, γcyl, Şekil 13.4-9’daki γsp ile değiştirilmelidir.
13.4.11 Branşmanı eğik ve/veya radyal olmayan parçalar

Branşmanı eğik ve/veya radyal olmayan parçalar, radyal branşmanlı parçalar gibi işlem görmelidir (yukarıda
verilenlere bakınız).
13.5 Örnek hesaplamalar

Ek C, Madde 13’te verilen tasarım özelliklerine ve Ek B’ye göre yorulma analizinin çalışılmış örneklerini bilgi
için vermektedir.
Çalışılmış örnekler, aşağıda verilenlerle ilgili olarak hesaplama metotları için sağlanmıştır:
a) Kabul edilebilir yük çevrim sayısı hesaplanması
b) Kabul edilebilir sıcaklık değişiminin hesaplanması.
87
d mb dm
ζ =
d ms 2ems
a) İç basınç için küredeki en büyük gerilme (düz nozullar)
d mb d ms
ζ =
d ms 2ems
b) İç basınç için küredeki en büyük gerilme (çıkıntılı nozullar)
Şekil 13.4-7 – Küresel gövdeler için gerilme yığılma faktörü (α)
88
1/ 2
  h + 2700 
2
h 
αt = 2 − z+ (exp(−7 z ) − 1)  + 0,81z 2  ve z = ddm/dms
  h + 1700 h + 1700  
 Buhar için 1000 W / m 2 K

Isı taşınım katsayısı: h =  2
 Su için 3000 W / m K
Açıklama
1 Su
2 Buhar
Şekil 13.4-8 – Silindirik ve küresel gövdeler için ısıl gerilmeye (αt) bağlı gerilme yığılma faktörü
89
1 ( u0 − 1) 
3
d0
u0 = ve γ sp = uo + 
di 3
 5 ( u 3
0 − 1 ) 
Şekil 13.4-9 – Küresel gövdeler başlar için şekil faktörü (γsp)
90
Ek A
Boru büküm ve dirseklerinin hesaplanması

A.1 Genel
Ek A, Madde 11’e uygun borular için tasarım kurallarına ilave olarak ve sadece bu kurallarla birlikte
kullanılmalıdır.
Bu tasarım kuralları, dirseklere (örneğin, prEN 13480) ve eğilmiş borulara uygulanmalıdır.
Bu tasarım kuralları, bir boru bükümüne iç basınç uygulandığında, bükümün iç kısmı üzerinde, et kalınlığı
aynı olan düz boruya nazaran daha yüksek gerilme oluşacağını (ve dış kısmında da daha düşük gerilme
oluşacağını) dikkate alır [2].
A.2 Semboller ve kısaltmalar

EN 12952-1, Çizelge 4.1’de verilen sembollere ilave olarak Çizelge A.2-1’de verilen semboller kullanılmalıdır.
Çizelge A.2-1 – Semboller
Sebol Tanım Birim

B Et kalınlığı eşit olan dirseklerin et kalınlığını belirlemek için tasarım katsayısı –
Bi Boru bükümünün iç kısmındaki et kalınlığını belirlemek için tasarım katsayısı –
Bo Boru bükümünün dış kısmındaki et kalınlığını belirlemek için tasarım katsayısı –
ecti Şekil A-1’e göre boru bükümünün iç kısmında gerekli, paysız et kalınlığı mm
ecto Şekil A-1’e göre boru bükümünün dış kısmında gerekli, paysız et kalınlığı mm
erti Boru bükümünün iç kısmında paysız gerçek et kalınlığı mm
erto Boru bükümünün dış kısmında paysız gerçek et kalınlığı mm
eti Boru bükümünün iç kısmında paylı gerçek et kalınlığı mm
eti’ Boru bükümünün iç kısmında paylı gerekli et kalınlığı mm
eto Boru bükümünün dış kısmında paylı gerçek et kalınlığı mm
eto’ Boru bükümünün dış kısmında paylı gerekli et kalınlığı mm
ƒai Bükümün iç kısmında ortalama gerilme N/mm2
ƒao Bükümün dış kısmında ortalama gerilme N/mm2
r, rb Şekil A-1’e göre boru bükümünün yarıçapı mm
A.3 Gerekli et kalınlığı

Bükümün iç kısmında gerekli et kalınlığı aşağıda verildiği şekilde olmalıdır:
eti’ = ecti + c1 + c2 (A-1)
Bükümün dış kısmında ise
eto’ = ecto + c1 + c2 (A-2)
sırasıyla eti veya eto et kalınlığındaki tamamlanmış boru bükümlerinin gerilme hesapları; bükümün iç kısmı
için:
91
erti = eti – c1 – c2 (A-3)
bükümün dış kısmı için:
erto = eto – c1 – c2 (A-4)
eşitlikleri kullanılmalıdır.
Not- İç çap = anma çapı olan borular, bükülmüş ve dış çap muhafaza edilmişse, büküm, borunun dış
çapında (do = di + 2 ect) kalacaktır.
Ani et kalınlığı geçişlerinden ve eğikliklerden kaçınmak için borunun düz kısmına kaynatılmak üzere
hazırlanmış bükümlerden geçişteki açılar hesaplamada dikkate alınmamalıdır.
A.4 Hesaplama
A.4.1 Et kalınlığının hesaplanması
A.4.1.1 Bükümün iç kısmındaki paysız et kalınlığı ve gerekli en küçük kalınlık artışı aşağıdaki gibi
hesaplanmalıdır:
ecti = ect Bi (A-5)
a) Eşitlik (11.2-5)’e göre ect’yi kullanarak belirli bir iç çaptaki boru bükümleri için katsayı:
2
e r d  r d  r d
Bi = cti = − i −  − i  −2 + i (A-6)
ect ect 2eect  ect 2ect  ect 2ect
r/di’nin bir fonksiyonu olarak katsayı (Bi) Şekil A-2’den alınmalıdır.
b) Eşitlik (11.2-3)’e göre ect’yi kullanarak belirli bir dış çaptaki boru bükümleri için katsayı:
2 2
 r   do 
  − 
ecti d0 r  d0 r   ect   2ect 
Bi = = + − + − 1 2
(A-7)
ect 2ect ect  2ect ect   r  do  do 
  −  − 1
 ect  2ect  2ect 
Bükümün yarıçapı (rb) normal olarak d0 ile birlikte tanımlanır, bu durumda aşağıdaki eşitlik kullanılmalıdır:
2
1  d 0   rb   1  d 0   rb  
2 2 2 2 2
r d0  d0  r 
=   +  +   +   −  − 1  b  (A-8)
ect 2  2ect   ect   4  2ect   ect   2ect  2ect   ect 
   
r/do’ın bir fonksiyonu olarak katsayı (Bi) Şekil A-3’ten alınmalıdır.
Aşağıdaki verilenler kullanıldığında, Eşitlik (A-6) ve Eşitlik (A-7) sadece benzer sonbaşlar verir:
d o = di + ecti + ecto (A-9)
ve
1
rb = r − ( ect + ecto ) (A-10)
2
92
A.4.1.2 Bükümün dış kısmındaki paysız ve müsaade edilebilir en ksek verimlilikteki et kalınlığı
aşağıdaki gibi hesaplanmalıdır:
ecto = ect Bo (A-11)
a) Eşitlik (11.2-5)’e göre ect’yi kullanarak belirli bir iç çaptaki boru bükümleri için katsayı:
2
e  r d  r d d r
Bo = cto =  + i  + 2 + i − i − (A-12)
ect  ect 2ect  ect 2ect 2ect ect
r/di’nin bir fonksiyonu olarak katsayı (Bo) Şekil A-4’ten alınmalıdır.
b) Eşitlik (11.2-3)’e göre ect’yi kullanarak belirli bir dış çaptaki boru bükümleri için katsayı:
2 2
 r   do 
  − 
ecto d0 r  d0 r   ect   2ect 
Bo = = − − − − 1 2
(A-13)
ect 2ect ect  2ect ect   r  do  do 
  −  − 1
 ect  2ect  2ect 
Buradaki r/ect Eşitlik (A-8)’e göre kullanılmalıdır.
rb/do’ın bir fonksiyonu olarak katsayı (Bo) Şekil A-5’ten alınmalıdır.
Bükümün yarıçapı (rb) normal olarak d0 ile birlikte tanımlanır, bu durumda aşağıdaki eşitlik kullanılmalıdır:
di, do, r ve rb arasında, Eşitlik (A-9) ve Eşitlik (A-10)’da verilen ilişki varsa, Eşitlik (A-12) ve Eşitlik (A-13)
sadece benzer sonbaşlar verir:
A.4.1.3 Eşit kalınlıktaki dirsekler için gerekli et kalınlığı aşağıdaki eşitlikle belirlenmelidir:
ecti = ecto = ect B (A-14)
a) Eşitlik (A-5)’e göre ect’yi ve Eşitlik (A-6) veya Şekil A-2’ye göre katsayı (B = Bi)’yi kullanarak belirli bir iç
çaptaki boru bükümleri için:
b) Eşitlik (A-6)’ya göre ect’yi kullanarak belirli bir dış çaptaki dirsekler için ve katsayı:
2
e e d r  d r  r d
B = cti = cto − o − b +  o − b  + 2 b − o (A-15)
ect ect 2eect ect  2ect ect  ect 2ect
rb/do’ın bir fonksiyonu olarak katsayı (B) Şekil A-6’dan alınmalıdır.
Aşağıda verilen eşitliklerin kullanılması üzerine Eşitlik (A-14)’le birlikte Eşitlik (A-6) sadece Eşitlik (A-15)’e
benzer sonbaşlar verir:
d o = di + 2ecti (A-16)
ve
rb = r (A-17)
93
A.4.2 Gerilmenin hesaplanması
A.4.2.1 Bükümün iç kısmındaki dayanım şartları aşağıda verilen şekilde olmalıdır:
a) Belirli bir iç çaptaki boru bükümleri için:
pc di 2r − 0,5di p
f ai = × + c ≤ f (A-18)
2erti 2r − di − erti 2
b) Belirli bir dış çaptaki boru bükümleri için:
pc ( d o − erti − erto ) 2rb − 0,5d o + 1,5erti − 0,5erto pc

f ai = × + ≤ f (A-19)
2erti 2rb − d o − erti 2
A.4.2.2 Bükümün dış kısmındaki dayanım şartları aşağıda verilen şekilde olmalıdır:
a) Belirli bir iç çaptaki boru bükümleri için:
pc di 2r − 0,5di p
f ao = × + c ≤ f (A-20)
2erto 2r + di − erto 2
b) Belirli bir dış çaptaki boru bükümleri için:
pc ( d o − erti − erto ) 2rb − 0,5d o + 0,5erti − 1,5erto pc

f ao = × + ≤ f (A-21)
2erto 2rb + d o − erto 2
94
Şekil A-1 – Boru bükümleri için notasyonlar
Şekil A-2 – İç çapı anma çapına eşit olan boru bükümlerinin iç kısmı için tasarım katsayısı (Bi)
95
Şekil A-3 – Dış çapı anma çapına eşit olan boru bükümlerinin iç kısmı için tasarım katsayısı (Bi)
96
Şekil A-4 – İç çapı anma çapına eşit olan boru bükümlerinin dış kısmı için tasarım katsayısı (Bo)
97
Şekil A-5 – Dış çapı anma çapına eşit olan boru bükümlerinin dış kısmı için tasarım katsayısı (Bo)
98
Şekil A-6 – Dış çapı anma çapına eşit olan, eşit et kalınlığındaki (ecti = ecto) dirsekler için tasarım katsayısı
(B)
99
Ek B
Yorulma kırılması – Dalgalanan gerilmeyi karşılamak için tasarım

B.1 Genel
B.1.1 Aşağıda verilen tasarım kuralları, kazanın haddelenmiş veya dövülmüş ferritik ve östenitik çeliklerden
yapılmış basınca maruz kalan parçalarına uygulanır. Bu kurallar, iç basınç ve sıcaklıkta değişmeyle ve/veya
dış kuvvetlerin ve momentlerin ilavesinin neticesi en çok gerilme oluşan noktalardaki dalgalanan gerilmelere6)
müsaade eder.
B.1.2 Madde 13.3’te verilen şartlar uygunsa bu Ek’in uygulanması gerekmez.
B.1.3 Bu analizin basitliğine bağlı olarak sonbaşlar, ömür hesaplaması bakımından yaklaşık olabilir. Daha
doğru ömür tahmini elde etmek için daha karmaşık metotlar (örneğin, sonlu eleman analizi) uygulanabilir.
B.2 Şartlar
B.2.1 Dalgalanan gerilme hesapları, gerilme ve yük şartlarının tam olarak bilinmesini gerektirir (Madde
13.3.4). Parçanın yükleme şartları kazanın çalışma modu ile belirlenmelidir.
B.2.2 Bu analizde kullanılan gerilmeler ve gerinmeler, deneysel veya matematiksel olarak belirlenmelidir.
Bunlar, bir yorulma analizinde tek eksenli, çift eksenli ve üç eksenli gerilme durumları arasında yapılan bir
ayırma ile değerlendirilir.
B.2.3 “Başlangıç çatlağı”7) terimi, dalgalanan gerilmelere bağlanan kırılma kriteri olarak kullanılmalıdır.
B.2.4 En kritik parçanın en kritik özelliği, tanımlanmalı ve analiz edilmelidir. Parçanın boyutları imalat
toleranslarına tabi olmalıdır. Bu boyutlar ölçülecekse gerçek boyutlar kullanılmalıdır. Ölçülen boyutların
olmadığı durumlarda ortalama boyutlar kullanılmalıdır.
B.2.5 Hesaplama amacı bakımından ele alınan yük çevrimi altında kullanılacak tekrarlı sıcaklık aşağıda
şekilde olmalıdır:
∧ ∨
t* = 0,75 t + 0,25 t (B-1)
Burada:
)
t = max {tσ , tσ }
(
t = min {tσ , tσ }
Sıcaklığa bağımlı bütün değişkenler, değerlendirilen yük çevrimi için bu tekrarlı sıcaklığa (t*) atıf yapmalıdır.
B.2.6 Etkili tekrarlı gerilme büyüklüğünü ve Madde B.4.2’ye göre ortalama tekrarlı gerilmeyi belirlemek için
en yüksek kesme gerilmesi teorisi, kullanılmalıdır.
B.2.7 Deneydeki yorulma numunesinden çalışma sırasındaki müsaade edilebilir gerilme büyüklüğünü veya
müsaade edilebilir yük çevrim sayısını belirlemek için metot, metodun doğası, sınır şartları deney numunesi
sayısı ve emniyet faktörleri dikkate alınarak tek tek imalatçı tarafından seçilmelidir[1].
6)
Burada genel anlamda kullanılan “dalgalanan gerilme” terimi, büyüklükten bağımsız zamana göre
gerilmedeki değişimi ve ortalama değerin işaretini verir.
7)
“Başlangıç çatlağı” optik cihazlarla veya tahribatsız deney metotları ile tespit edilebilen bir malzeme
ayrılmasıdır.
100
B.3 Semboller ve kısaltmalar

EN 12952-1, Çizelge 4-1’de verilen sembollere ilave olarak Çizelge B.3-1’de verilen semboller kullanılmalıdır.
Çizelge B.3-1 – Semboller
Semboller Tanım Birim

Ck Yüzey pürüzlülüğü veya kaynaklar ile ilgili çentik etkisini hesaba katmak için –
düzeltme faktörü
Ct* Sıcaklık etkisi için düzeltme faktörü –
fv Ortalama tekrarlı gerilme N/mm2
f v* Düzeltilmiş ortalama tekrarlı gerilme N/mm2
2ƒa Belirli sayıdaki yük çevrimi (n = NA) için çentiksiz bir numunede gerilme aralığı, N/mm2
başlangıç çatlağıa) üretir ve dalgalanan gerilmenin, bu Ek’e göre müsaade
edilir veya edilmez olduğunun onay işlemi ile birlikte müsaade edilebilir gerilme
aralığı olarak kullanılır.
2ƒa/t*
Referans sıcaklığında (t* > 100 oC) gerçek kontrol eden gerilme aralığı N/mm2
2ƒa*
Kontrol eden gerilme aralığı N/mm2
2ƒva
Tekrarlı gerilme aralığı N/mm2
2ƒva*
Düzeltilmiş tekrarlı gerilme aralığı N/mm2
N
Çalışma sırasında beklenen yük çevrimlerinin sayısı –
NA
Çatlak başlangıcı için yük çevrim sayısı –
Rm/T/t*
Referans sıcaklığında (t*) T saatte ortalama sürünme dayanım değeri N/mm2
Rp 0,2 t*
Yüksek sıcaklık akma noktası veya referans sıcaklığında (t*) % 0,2 elastik sınır N/mm2
Ss
Gerilme emniyet faktörü –
SL
Yük çevrimi emniyet faktörü –
t* o
Dalgalanan gerilme için referans sıcaklık C
Üst simgeler ve alt simgeler:

Üst simge ^ : En yüksek değer, örneğin, σ̂
∨ (
Üst simge : En düşük değer, örneğin, σ
Üst simge − : ortalama değer, örneğin, σ
Alt simge k, j : Sayı indeksi, örneğin, nk, Tj
a)
Madde B.2.3
101
B.4 Eş eksenli ve çok eksenli dalgalanan gerilme durumunda tekrarlı gerilme aralığı
ve ortalama tekrarlı gerilme
B.4.1 Genel
Referans analiz için tekrarlı gerilme aralığı ve denk gelen ortalama tekrarlı gerilme, çalışma sırasında oluşan
her yük çevrimi için belirlenmelidir. Bu amaç bakımından bir yük çevrimi sırasında zamanın her önemli
noktası için bölgesel gerilme durumu bilinmelidir.
B.4.2 Eş eksenli gerilme durumu

Şekil B-1’de gösterildiği gibi eş eksenli gerilme durumunda tekrarlı gerilme aralığı (2fva) aşağıda verilen eşitlik
kullanılarak belirlenmelidir:
( )
(
2 f va = fˆ − f (B-2)
ve ortalama tekrarlı gerilme aşağıda verilen eşitlikle belirlenmelidir:
fv =
2
(
1 ˆ (
f+f ) (B-3)
Şekil B-1 – Eşeksenli gerilme durumunda gerilme değişimi (şematik)
B.4.3. Temel gerilme yön sabitleri olan çok eksenli gerilme durumu
Şekil B-2’de diyagram olarak verildiği gibi üç eksenli gerilme durumu için ilk olarak temel gerilmelerdeki (f1, f2
ve f3) değişmeler belirlenmelidir.
Sonra üç temel gerilme farkının (∆f12, ∆f23 ve ∆f31) zaman ile değişimi aşağıda verilen eşitlikler (B-4, B-5, ve
B-6) kullanılarak belirlenmelidir:
∆f12 = f1 − f 2 (B-4)
∆f 23 = f 2 − f3 (B-5)
∆f31 = f3 − f1 (B-6)
Bu temel gerilme farklarının her üç değişkeni için işaretler not edilerek en yüksek ve en düşük değerler
belirlenmelidir. Tekrarlı gerilme aralığı (2fva) Eşitlik (B-7) kullanılarak aşağıda verilen şekilde belirlenmelidir:
(ayrıca Şekil B-3):
(
 ∆fˆ12 − ∆f12 
 ( 
2 f va = max ∆fˆ23 − ∆f 23  (B-7)
 ˆ ( 
∆f
 31 − ∆ f 
31 
102
Tekrarlı gerilme aralığına (2fva) denk gelen ortalama tekrarlı gerilme ( fv ), değerlerinden tekrarlı gerilme
aralığının belirlenmesi gereken bu temel gerilme farklarının ortalama değeridir.
( )
1 ˆ (
fv = ∆f + ∆f ( B.8 )
2
Temel gerilme yönlerinin bölgesinin zamanla değiştiği durumlar için Madde B.6’ya bakılmalıdır.
Şekil B-2 – Faz dışı temel gerilmeleri olan üç eksenli gerilmeli gerilme değişimleri (şematik)
Açıklama
(
1 ∆fˆ23 − ∆f 23
(
2 ∆fˆ − ∆f
12 12
(
3 2 f va =  ∆fˆ31 − ∆f 31 
Şekil B-3 – Şekil B-2’de gösterilen temel gerilmeler ve tekrarlı gerilme büyüklüğü 2fva için farkların değişimi
103
B.5 Yüzey işlemleri ve kaynakların etkisini dikkate almak için düzeltme faktörleri
B.5.1 Tekrarlı gerilme aralığı ve ortalama tekrarlı gerilme, yüzey ve kaynak etkileri ile ilgili çentik etkisini
(mikro çentik etkisi) hesaba katmak için arttırılmalıdır. Burada her durum için yönlendirici faktör imalatı takip
eden son durumdur. Düzeltilmiş tekrarlı gerilme aralığı aşağıdaki eşitlik kullanılarak belirlenmelidir:
2 f va* = 2 f va × Ck (B-9)
Düzeltilmiş ortalama tekrarlı gerilme aşağıdaki eşitlik kullanılarak belirlenmelidir:
f * = f v × Ck (B-10)
Düzeltme faktörü (Ck) yorulma deneyleri veya aşağıda verilen alt maddelerden (Ckü, Ck1, Ck2 ve Ck3) uygun
olana göre belirlenmelidir.
B.5.2 Kalite sınıflarına ve teknik teslim şartlarına uygun, düzgün olarak haddelenmiş yüzeyler (örneğin, EN
10025’e göre) için hadde-yüzü düzeltme faktörü (Ckü), Şekil B-4’e göre olmalıdır. Düzeltme faktörü (Ckü)
ayrıca Eşitlik (B-11) ile de tanımlanabilir:
Ckü = 1 − 4, 6 ×10−4 × Rm + 2,3 ×10−4 × Rm × lg N A ≤ 1 + 10−3 × Rm (B-11)
B.5.3 Ckü = 1 değeri, taşlama ve işleme ile sağlanabilecek (Rz < 6 µm) pürüzlülük derinliğine8) sahip
parçanın kaynaksız bölgesindeki yüzeylerin etkisini hesaplamak için kullanılmalıdır.
B.5.4 Tepeden dibe yüksekliği (Rz) 6 µm’den 50 µm’ye kadar olan kaynaksız bölgedeki yüzeylerde Rm =
1000 N/mm2 için Ckü = 1,3 ve Rm = 400 N/mm2 için Ckü = 1,1 değerleri9) tayin edilebilir.
B.5.5 Çizelge B-1, Çizelge B-2 ve Çizelge B-3’te basınç tankları için geleneksel olan kaynaklı birleştirme
türleri gösterilmiş ve üç şekil grubunda (K 1, K 2 ve K 3), çentik etkisi göz önüne alınarak sınıflandırılmıştır.
8)
ISO 4287’de belirtilen farklı imalat metotları için ISO 4287’ye göre ulaşılabilir, ortalama pürüzlülük derinliği
(Rz) için kılavuz değerler ve deneysel değerler.
9
) Ara değerler dorusal interpolasyon ile sağlanabilir.
104
Çizelge B-1 – Hafif çentik etkisi olan kaynaklı birleştirmelerin şekil örnekleri (Şekil grubu K 1)
No Gösterim Tanım Özellikler

Eşit kalınlıkta olan Her iki tarafta kaynatılmış
cidarlardaki boyuna veya
1 çevresel kaynak
Farklı kalınlıkta cidarlardaki Her iki tarafta kaynatılmış

boyuna veya çevresel kaynak
Her iki tarafta kaynatılmış,

içerde ve dışarıda kenar
2 çıkıntıları aynı
İlave tekrarlı kuvvetler ve Bir veya her iki taraftan tam

momentleri olmayan kaynaklı nüfuziyetli kaynak; kaynak iç
eklentiler bükeyliği, dış bükeyliği ve
3 asimetrik özellikleri hariç EN
12952-6’ya göre dış
muayene
Üste gelen nozul Tam yük taşıyan kaynak

(kalıcı aralık yok); nozul
taşlanmış veya kök düz
4 taşlanmış
İçe gelmiş veya içten geçmiş Bir veya iki taraftan tam
nozul nüfuziyetli kaynatılmış
Halka flanşta alın kaynaklı Bir veya iki taraftan tam

nüfuziyetli kaynatılmış
105
Çizelge B-2 – Orta çentik etkisi olan kaynaklı birleştirmelerin şekil örnekleri (Şekil grubu K 2)
No Gösterim Tanım özellikler

Eşit kalınlıkta olan İki tarafta kaynatılmış; iki
cidarlardaki boyuna veya taraftan kaynaklı ek yerine
1 çevresel kaynak denk ise ek yeri Grup K 1
olarak değerlendirilebilir.
Farklı kalınlıkta cidarlardaki Her iki tarafta kaynatılmış

2 Her iki tarafta kaynatılmış,

içerde ve dışarıda kenar
çıkıntıları aynı
İlave tekrarlı kuvvetler ve Bir veya her iki taraftan (tam

momentleri olmayan kaynaklı nüfuziyetli olmayan)
eklentiler kaynatılmış; kaynak iç
3 bükeyliği, dış bükeyliği ve
asimetrik özellikleri hariç EN
muayene
İki taraftan tam nüfuziyetli
kaynatılmış; kaynak iç
bükeyliği, dış bükeyliği ve
4 asimetrik özellikleri hariç EN
muayene
İlave tekrarlı kuvvetli veya Bir veya iki taraftan tam

momentli üste kaynatılmış nüfuziyetli kaynatılmış; EN
eklentiler; takviye halkaları 12952-6’ya göre dış
5 muayene
Üste kaynatılmış flanş EN 12952-5, Ek B’ye göre iki

taraftan kaynatılmış
106
Çizelge B-3 – Yüksek çentik etkisi olan kaynaklı birleştirmelerin şekil örnekleri (Şekil grubu K 3)
No Gösterim Tanım özellikler

Farklı kalınlıkta cidarlardaki İki tarafta kaynatılmış
İlave tekrarlı kuvveti veya Bir veya iki tarafta

momenti olmayan, üste kaynatılmış (tam nüfuziyetli
kaynatılmış eklentiler olmayan)
2
İlave tekrarlı kuvveti veya İki tarafta kaynatılmış (tam

momenti olmayan, üste nüfuziyetli olmayan)
kaynatılmış eklentiler; takviye
3 halkaları
İçeri kaynatılmış plaka İki tarafta kaynatılmış (tam

nüfuziyetli olmayan)
4
Üste kaynatılmış flanş EN 12952-5, Ek B’ye göre iki

taraftan kaynatılmış (tam
nüfuziyetli olmayan)
5
Üste gelmiş nozul Tam yük taşımayan kaynak
İçe gelmiş ve geçme nozul Tam yük taşımayan kaynak

(tam nüfuziyetli olmayan)
107
İlgili kaynak düzeltme faktörleri (Ck1, Ck2 ve Ck3) Şekil B-5, Şekil B-6 ve Şekil B-7’den elde edilmeli veya
Çizelge B-4’te verilen eşitlik kullanılarak hesaplanmalıdır. Bu faktörler iç ve dış çentiklerin etkilerini de kapsar
* *
ve bu nedenle, düzeltilmiş, tekrarlı gerilme aralığı ( 2 f va ) ve nozuldeki ortalama tekrarlı gerilmenin ( f a )
hesaplanması için bunların Ckü ile toplanmasına gerek yoktur.
Nozul kaynakları için düzeltme faktörü (Ck1), nozul deliği başlarında gerilme yığılmalarını hesaba katmak için
uygulanamaz.
B.5.6 Plakanın her iki tarafında hizmet ömrünü artırmak için düz olarak işlenen, Çizelge B-1, No 1 ve No
2’de gösterilen basınçlı parçaların cidarlarındaki boyuna ve çevresel kaynaklar için düzeltme faktörü (Ck1),
tahribatsız muayene % 100 olacak şekilde geliştirilerek Eşitlik (B-1) kullanılarak Ck0 değerine düşürülebilir.
B.5.7 Diğer yüzey işlemleri ve burada bahsedilmeyen diğer kaynaklı ek yerleri için düzeltme faktörü,
uygulanmasıyla kazanın emniyetini bozmayacak, imalatçının ispatlanmış uygulamalarına göre seçilmelidir.
Çizelge B-4 – Kaynakların etkisi ile ilgili çentik etkisinin hesaba katılması için düzeltme faktörleri (Ck)
Çekme Kaynaklı ek yerleri

dayanımı Şekil grubu K 1 (hafif çentik Şekil grubu K 2 (ortalama Şekil grubu K 3 (önemli
(Rm) etkisi) Çizelge B 1 çentik etkisi) Çizelge B 2 çentik etkisi) Çizelge B 3
[N/mm2] Ck1 Ck2 Ck3
400 1,5 ≤ 0,19 lg Na + 0,62 ≤ 1,8 1,6 ≤ 0,21 lg Na + 0,79 ≤ 2,1 1,8 ≤ 0,34 lg Na + 0,66 ≤ 2,8
600 1,7 ≤ 0,40 lg Na + 0,20 ≤ 2,7 1,9 ≤ 0,40 lg Na + 0,60 ≤ 3,1 2,1 ≤ 0,56 lg Na + 0,40 ≤ 4,0
800 1,8 ≤ 0,56 lg Na – 0,12 ≤ 3,4 2,1 ≤ 0,56 lg Na + 0,44 ≤ 4,0
1000 1,9 ≤ 0,70 lg Na – 0,40 ≤ 4,0 2,5 ≤ 0,75 lg Na + 0,25 ≤ 5,0
108
Şekil B-4 – Hadde yüzeylerine bağlı olarak yüzey çentik etkilerini hesaba katmak için düzeltme faktörü (Ck0)
Şekil B-5 – Şekil grubu K 1’de kaynak çentik etkilerini hesaba katmak için düzeltme faktörü (Ck1)
109
Şekil B-6 – Şekil grubu K 2’de kaynak çentik etkilerini hesaba katmak için düzeltme faktörü (Ck2)
Şekil B-7 – Şekil grubu K 3’te kaynak çentik etkilerini hesaba katmak için düzeltme faktörü (Ck3)
110
B.6 Kontrol eden gerilme aralığı
B.6.1 Genel
*
Şekil B-9’a göre gerilme aralığı ( 2 f a ) ile karşılaştırma için kontrol eden gerilme aralığı ( 2 f a ) aşağıda
verilen şekilde elde edilmelidir:
B.6.1.1 Elastik aralık

f + 2 f / 2 ≤ R p 0,2 / t* ise, gerilme aralığı ( 2 f a* ) eşdeğer gerilmenin düzeltilmiş aralığı ( 2 f va* ) ve Eşitlik (B-
v
* *
va
*
12)’deki eşdeğer gerilme aralığının düzeltilmiş ortam değeri ( f v ) kullanılarak belirlenmelidir:
2 f a* = 2*va /(1 − ( f v* / Rm ) 2 ) (B-12)
Bu eşitlik, ortam gerilmesinin yorulma dayanımı üzerindeki modifiye edici etkisini dikkate alır.
B.6.1.2 Kısmi elastik aralık

Bir yük çevrimi sırasında en büyük gerilme:
f v* = Ck × max ( ∆f12 , ∆f 23 , ∆f31 ) , (B-13)
akma gerilmesini (Rp0,2/t*) geçerse bu demektir ki, f v* + 2 f va* / 2 > R p 0,2t* ise fakat 2 f va* / 2 ≤ R p 0,2t* ise
*
eşitlik (B-12), ayrıca yönlendirici aralığın ( 2 f va ) hesaplanmasında kullanılmalıdır. Bununla birlikte bu
durumda, f v* yerine düşürülmüş ortam gerilmesi:
f vR* = R p 0,2 /1* − 2 f va* / 2 uygulanmalıdır. (B-14)
B.6.1.3 Tam plastik aralık

Düzeltilmiş tekrarlı gerilme aralığı ( 2 f va ) akma noktasının iki katını ( 2 f va > 2 R p 0,2 t* ) geçerse ortalama
* *
*
tekrarlı gerilme fv = 0 olarak alınmalı ve kontrol eden gerilme aralığı ( 2 f a ) aşağıdaki eşitlikten akma
noktasının bir fonksiyonu olarak belirlenmelidir.
2f *
=
(2 f ) * 2
va
(B-15)
a
2 R p 0,2t*
Tekrarlı gerilme aralığı, teorik veya deneysel gerilme analizinde, toplam gerinmeden (2 εatot) (elastik + plastik)
gerçek gerilme olarak 2 f a* = 2 Eε atot eşitliğinden belirlenmişse Eşitlik (B-13) kullanılmamalıdır.
B.6.2 Düzeltme faktörü

t* ≥ 100 oC’luk bir yük çevrim sıcaklığı durumunda yorulma dayanımındaki sıcaklığın neden olduğu düşme,
düzeltme faktörü (Ct*) yoluyla hesaba katılmalıdır.
Madde B.7’ye göre bilinen sayıdaki yük çevrimleri için müsaade edilebilir gerilme aralığının belirlenmesindeki
metot dikkate alınarak, t* = 100 oC sıcaklıkta verilecek hizmet ömrü diyagramlarına ihtiyaç kalmaması için
*
kontrol eden gerilme aralığını ( 2 f a ), Eşitlik (B-12) ve Eşitlik (B-15)’e göre, ters değer (1/Ct*) ile, gerçek
*
kontrol eden gerilme aralığına ( 2 f a / t * ) çevirmek tavsiye edilmelidir.
Düzeltme faktörü (Ct*) Şekil B-8’den elde edilmeli veya aşağıda verilen eşitlikler kullanılarak 100 oC ≤ t* ≤ 600
o
C sıcaklık aralığında belirlenmelidir.
Ct* = 1, 03 − 1,5 ×10−4 t * −1,5 ×10−6 t *2 (ferritik) (B-16)
111
Ct* = 1, 043 − 4,3 ×10−4 t * (östenitik) (B-17)
*
Gerçek kontrol eden gerilme aralığı ( 2 f at * ) aşağıda verilen şekilde hesaplanmalıdır:
2 f a*
2f *
at * = (B-18)
Ct*
Açıklama
1 Östenitik
2 Ferritik
Şekil B-8 – Sıcaklık etkisini hesaba katmak için düzeltme faktörü (Ct*)
B.7 Bilinen bir sayıdaki yük çevrimleri için müsaade edilebilir gerilme aralığı
B.7.1 Deneysel verilerden elde edilen Şekil B-9’daki gerilme aralığının ortalama değerleri olarak, bunlar
emniyet faktörlerini kapsamaz. Müsaade edilebilir gerilme aralığının belirlenmesinde Ss = 1,5’luk bir gerilme
emniyet faktörü kullanılmalı ve yük çevrimi emniyet faktörü olarak SL = 10 kullanılmalıdır 819 [1].
Şekil B-9’da gösterilen eğriler, Eşitlik (B-19) ile tanımlanmalıdır. Sonsuz sayıdaki yük çevrimi durumunda
gerilme aralığı, Eşitlik (B-20)’nin değerine katılır.
f a = 0,8 Rm + (173150 − 0,8 Rm ) N A −0,547 (B-19)
Sonsuz sayıdaki bir yük çevrimi için:
2 f a = 0,8Rm (B-20)
B.7.2 Müsaade edilebilir gerilme aralığı, gerilme ( 2 f as / S s ve 2 f al* )’nin en küçüğü alınarak
hesaplanmalıdır:
2 f / S 
2 f at** ≤ min  as s  (B-21)
 2 f al 
112
Tasarım yük çevrimi sayısı (N) için gerilme aralığı (2fas) Şekil B-9’dan veya Eşitlik (B-19)’dan aşağıdaki
eşitlikle belirlenmelidir:
NA = N ve (B-22)
gerilme aralığı (2fal) Şekil B-9’dan veya Eşitlik (B-19)’dan aşağıdaki eşitlikle belirlenmelidir:
NA = SL N (B-23)
Şekil B-9 – Yüksek sıcaklık ferritik, haddelenmiş veya dövülmüş çelik, çentiksiz çubuklar için oda
sıcaklığında ve fv = 0’da gerilme aralığının bir fonksiyonu olarak çatlak ilerlemesi (saçılma bandının ortalama
değeri) için yük çevrimi sayısı (NA)
113
Ek C
(Bilgi için)
Yorulma etkilerini hesaplama örnekleri

C.1 Genel
Bu Ek, yorulma etkilerini hesaplama için örnekleri kapsar. Bunlar, standardı anlamada tasarımcıya yardımcı
olmayı ve hesaplama için metodoloji göstermeyi amaçlamıştır.
C.2 Kabul edilebilir yük çevrimi sayısının hesaplanması

C.2.1 Verilen bir parça geometrisi ve gerekli sıcaklık aralığı için Madde 13 ve Ek B’de kapsanan eşitlikler
kullanılarak kabul edilebilir yük çevrimi sayısını hesaplamada bir işlem örneği Çizelge C-1’de verilmiştir.
Çizelge C-1 – Kabul edilebilir yük çevrimi sayısının hesaplanması
Örnek 1 – Madde 13 ve Ek B’ye göre yorulma yükünün hesaplanması: Kabul edilebilir yük çevrimi sayısının
hesaplanması
Bu hesaplama, yük rejimi belirlenmişse SUM (n/N) < =1 gibi farklı sayıdaki yük çevrimi için uygulanmalıdır. Yük
rejimi belirlenmemişse bk. Madde 13.1.2
Parça : Dram 1600 dış çap x 56 belirtilen en küçük et kalınlığı Sayfa 1/2
Resim No :
Malzeme : xxx TS EN xxx
Çevrim sayısı: 1
Çevrim tipi: Soğuk başlangıç
Hesaplama basıncı pc N/mm2 8.53
o
Hesaplama sıcaklığı tc C 300.00
Çalışma basıncı po N/mm2 8.15
En küçük çevrim basıncı pmin N/mm2 0.00
En büyük çevrim basıncı pmax N/mm2 8,15
o
En küçük çevrim sıcaklığı tmin C 20.00
o
En büyük çevrim sıcaklığı tmax C 297.00
o
Referans sıcaklık t* C 227.75
Malzeme özelliği:
Oda sıcaklığında çekme dayanımı Rm N/mm2 510.00
t*’de akma dayanımı Re(t*) N/mm2 253.90
t*’de doğrusal ısıl genleşme katsayısı BetaL 1/K 1.40E-05
t*’de elastikiyet modülü E N/mm2 1.97E+05
t*’de ısıl nüfuziyet Dth mm2/s 10.19
Poison oranı ny - 0,30
Parça ölçüleri:
Dramın dış çapı do mm 1600.00
Dramın ortalama et kalınlığı ems mm 57.00
Dramın ortalama çapı dms mm 1543.00
Branşmanın dış çapı dob mm 108.00 298.50
Branşmanın ortalama et kalınlığı emb mm 8.80 33.35
Branşmanın ortalama çapı dmb mm 99.20 265.15
Faktörler:
emb/ems 0.1544 0.5851
zeta = dmb/dms x SQRT (dms/2/ems) zeta 0.2365 0.6322
alfam (Şekil 13.4-5/ Şekil 13.4-7 Madde 13.4) Alfam 3.15 3.40
Su/buhar Su Su
z = dmb/dms z 0.0643 0.1718
alfat (Şekil 13.4-8) Alfat 1.692 1.354
uO = do/(dms-ems) uO 1.0767
gama (Şekil 13.4-6 veya Şekil 13.4-9) gama -0.3459
W = alfat x betaL x E/(1-ny) W N/mm2/K 6.6637 5.3325
V = Dth/gama/ems^2 V 1/s -9.07E-03
Devamı var
114
Çizelge C-1 (son)
Örnek 1 devamı Sayfa 2/2

Kabul edilen çevrim şartları:
Verilen dt:
dt1 (çalışmanın başlangıcı) dt1 K -30.80
vt1 (çalışmanın başlangıcı) = V x dt1 vt1 K/s 0.28
Verilen vt:
vt1 (çalışmanın başlangıcı) vt1 K/s
dt1 (çalışmanın başlangıcı) = dt1/V dt1 K
Gerilmeler:
Sp,o = (Alfam x dms/2/ems + 1) x po Sp,o N/mm2 355.63 383.21
Sp,min = (Alfam x dms/2/ems + 1) x pmin Sp,min N/mm2 0.00 0.00
Sp,max = (Alfam x dms/2/ems + 1) x pmax Sp,max N/mm2 355.63 383.21
St,min = W x dt1 St,min N/mm2 -205.24 -164.24
DURUM (su)
EĞER (Sp,o – po – 600) < (Sp,min + St,min)
f1 = Sp,min + St,min f1 N/mm2 -205.24 -164.24
DİĞER
Yeni çevrim şartları kabul edilir ve gerilmeler hesaplanır
f1 = Sp,min + St,min f1 N/mm2
f2 = Sp,max f2 N/mm2 355.63 383.21
fv = (f1 + f2)/2 fv N/mm2 75.19 109.49
deltafv = f2 – f1 deltafv N/mm2 560.87 547.45
Çentik faktörleri (uygun olan):
Ck0 1.00 1.00
Ck1
Ck2
Ck3
Ck 1.00 1.00
fv* = fv Ck fv* N/mm2 75.19 109.49
2fva* = deltafv x Ck 2fva N/mm2 560.87 547.45
EĞER (2fva* < Re (t*))
2fa* = 2fva*/(1 – (fv*/Rm)^2) 2fa* N/mm2
EĞER (Re(t*) < = fv* < = 2Re(t*) VEYA Re(t*) < = fva* < = 2Re(t*))
fv* = Re(t*) – 2 fva*/2 fv* N/mm2
2fa* = 2fva*/(1 – (fv*/Rm)^2) 2fa* N/mm2
EĞER (2va* > 2Re(t*))
2fa* = (2fva*)1^2/(2re(t*)) 2fa N/mm2 619.49 590.20
Ct* (Ek B, Şekil B-8) Ct* 0.92 0.92
2fa* (t*) = 2fa*/Ct* 2fa*(t*) N/mm2 674.83 641.52
Ss Ss 1.50 1.50
2 fas = 2 fa* (t*) x Ss 2 fas N/mm2 1012.24 962.28
NAs (Ek B, Şekil B-9, 2fas kullanılarak) NAs 309.24 359.58
2faL = 2fa* (t*) 2fal N/mm2 674.83 641.52
NAL (Ek B, Şekil B-9, 2fal kullanılarak) NAL 137805 173924
SL = 10 SL 10 10
N = MIN (NAs, NAL/SL) N 13781 17392
Kabul edilen çevrim sayısı n 2000 2000
Kullanım faktörü = n/N 0.1451 0.1150
115
C.3 Kabul edilebilir sıcaklık farkının hesaplanması
C.3.1 Verilen bir parça geometrisi ve gerekli yük çevrimi sayısı için Madde 13 ve Ek B’de kapsanan
eşitlikler kullanılarak kabul edilebilir sıcaklık farkın hesaplamada bir işlem örneği Çizelge C-2’de verilmiştir.
Çizelge C-2 – Kabul edilebilir sıcaklık farkının hesaplanması
Örnek 2 – Madde 13 ve Ek B’ye göre yorulma yükünün hesaplanması: Kabul edilebilir sıcaklık farkının
hesaplanması
Bu hesaplama, yük rejimi belirlenmişse SUM (n/N) < =1 gibi farklı sayıdaki yük çevrimi için uygulanmalıdır.
Yük rejimi belirlenmemişse bk. Madde 13.1.2
Parça : Dram 1600 dış çap x 56 en küçük et kalınlığı Sayfa 1/2
Resim No :
Malzeme : xxx TS EN xxx

Çevrim sayısı: 1
Çevrim tipi: Soğuk başlangıç
Hesaplama basıncı pc N/mm2 8.53
o
Hesaplama sıcaklığı tc C 300.00
Çalışma basıncı po N/mm2 8.15
En küçük çevrim basıncı pmin N/mm2 0.00
En büyük çevrim basıncı pmax N/mm2 8,15
o
En küçük çevrim sıcaklığı tmin C 20.00
o
En büyük çevrim sıcaklığı tmax C 297.00
o
Referans sıcaklık t* C 227.75
Malzeme özelliği:
Oda sıcaklığında çekme dayanımı Rm N/mm2 510.00
t*’de akma dayanımı Re(t*) N/mm2 253.90
t*’de doğrusal ısıl genleşme katsayısı BetaL 1/K 1.40E-05
t*’de elastikiyet modülü E N/mm2 1.97E+05
t*’de ısıl nüfuziyet Dth mm2/s 10.19
Poison oranı ny - 0,30
Parça ölçüleri:
Dramın dış çapı do mm 1600.00
Dramın ortalama et kalınlığı ems mm 57.00
Dramın ortalama çapı dms mm 1543.00
Branşmanın dış çapı dob mm 108.00 298.50
Branşmanın ortalama et kalınlığı emb mm 8.80 33.35
Branşmanın ortalama çapı dmb mm 99.20 265.15
Faktörler:
emb/ems 0.1544 0.5851
zeta = dmb/dms x SQRT (dms/2/ems) zeta 0.2365 0.6322
alfam (Şekil 13.4-5/ Şekil 13.4-7 Madde 13.4) Alfam 3.15 3.40
Su/buhar Su Su
Z = dmb/dms z 0.0643 0.1718
alfat (Şekil 13.4-8) Alfat 1.692 1.354
uO = do/(dms-ems) uO 1.0767
gama (Şekil 13.4-6 veya Şekil 13.4-9) gama -0.3459
W = alfat x betaL x E/(1-ny) W N/mm2/K 6.6637 5.3325
V = Dth/gama/ems^2 V 1/s -9.07E-03
Devamı var
116
Çizelge C-2 (Son)
Örnek 1 devamı Sayfa 2/2

Çevrim sayısı N = NAs (= 2000/0.4) N 5000
2fas (Ek B, Şekil B-9) 2fas N/mm2 2045
Ss = 1,5 Ss K/s 1.5
SL = 10 SL 10
NAL = N x SL NAL 50000
2fal (Ek B, Şekil B-9) 2fal N/mm2 872.58
2fa* (t*) = MIN (2 fas/Ss; 2 faL) 2fa* (t*) N/mm2 872.58
Ct* (Ek B, Şekil B-8) Ct* 0.918
2fa* = 2fa* (t*) x Ct* 2fa* N/mm2 801.06
EĞER (2fa* < Re (t*)
2fva* = 2fa* 2fva* N/mm2
EĞER (RE(t*) < = 2Re(t*))
Y = Rm/2fa*
X = Re(t*)/Rm
2fva* = 2Rm x (X – Y + SQRT (1 – 2YX + Y x 2fva* N/mm2
2))
EĞER (2Re(t*) < 2fa*)
2fva* = SQRT (2Re(t*) x 2fa*) 2fva* N/mm2
Çentik faktörleri (uygun olan):
Ck0 1.0 1.0
Ck1
Ck2
Ck3
Ck 1.0 1.0
deltafv = 2fa*/Ck deltafv N/mm2 637.79 637.79
Gerilmeler:
Sp,o = (Alfam x dms/2/ems + 1) x po Sp,o N/mm2 355.63 383.21
Sp,min = (Alfam x dms/2/ems + 1) x pmin Sp,min N/mm2 0.00 0.00
Sp,max = (Alfam x dms/2/ems + 1) x pmax Sp,max N/mm2 355.63 383.21
deltaSp = Sp,max – Sp,min deltaSp N/mm2 355.63 383.21
S1 = Sp,min + (deltaSp – deltafv) N/mm2 -282.16 -254.58
S2 = S1 + deltafv N/mm2 355.63 383.21
DURUM (su)
f1 = MAX(S1;Sp,o – po – 600 f1 N/mm2 -252.52 – 224.94
f2 = MIN(S2;Sp,o – po + 200 f2 N/mm2 355.63 383.21
DURUM (buhar)
f1 = S1 f1 N/mm2
f2 = S2 f2 N/mm2
Çalışma şartları:
dt1 (çalışmanın başlangıcı) = f1/W dt1 K -37.89 -42.18
dt1’ (çalışmanın sonu) = (f2 - f1)/W dt1’ K -91.26 -114.05
vt1 (çalışmanın başlangıcı) = dt1 x V vt1 K/s 0.34 0.38
vt1’ (çalışmanın sonu) = dt1’ x V vt1’ K/s 0.83 1.03
dt2’ (kapatmanın sonu) = f2/W dt2’ K 53.37 71.86
vt2 (kapatmanın sonu) = dt2’ x V vt2’ K/s -0.48 -0.65
117
Ek D
(Bilgi için)
Çeliklerin fiziksel özellikleri

D.1 Genel
Ek D, EN 12952-1, Madde 13 ve EN 12952-4, Ek B ile birlikte kullanılabilir.
D.2 Semboller ve kısaltmalar

Semboller metin içinde tanımlanmış ve/veya Çizelge 13.2-1 ve Çizelge B.3-1 ve EN 12952-1, Çizelge 4-1’de
listelenmiştir.
D.3 Fiziksel özellikler

Çeliklerin fiziksel özellikleri gerilme analiz hesapları için gereklidir.
D.3.1 Yoğunluk
Yoğunluk (ρ) sıcaklığa bağımlıdır. Aşağıdaki eşitlikle hesaplanabilir:
ρ 20
ρt = (D.3-1)
(1 + β 20,t (t − 20 oC ) )
3
Bu eşitlikte “20 oC’tan yüksek sıcaklığa kadar doğrusal ısıl genleşme katsayısı“ kullanılmalıdır. Bu aşağıdaki
eşitlikle verilir:
1 l −l
β 20,t = × t 20o (D.3-2)
l20 t − 20 C
Burada:
lt : t sıcaklığında numunenin uzunluğu.
Parçanın ağırlığını hesaplamak için 20 oC’taki yoğunluk (ρ20) kullanılabilir.
D.3.2 Doğrusal ısıl genleşmenin diferansiyel katsayısı

Bir sıcaklık farkının (∆t = t2 – t1) neden olduğu ısıl gerilme hesaplandığında, verilen sıcaklıktaki “doğrusal ısıl
genleşmenin diferansiyel katsayısı” (βdiff,t*) kullanılabilir.
t* = 0,75 max(t1, t2) + 0,25 min (t1, t2) (D.3-3)
β20,t ve βdiff,t arasındaki ilişki aşağıdaki şekildedir:
∂β 20,t
β diff ,t = β 20,t + (t − 20o C ) (D.3-4)
∂t
D.3.3 Isı kapasitesi

“20 oC’tan yüksek sıcaklığa kadar ortalama ısı kapasitesi” (Cp,20,t) ile “diferansiyel ısı kapasitesi” (Cp,diff,t)
arasındaki ilişki (doğrusal ısıl genleşme katsayısına benzer) aşağıdaki eşitlikle verilmiştir:
∂C p ,20,t
C p ,diff ,t = C p ,20,t + (t − 20 oC ) (D.3-5)
∂t
D.3.4 Isıl difuzyon kabiliyeti

Isıl difuzyon kabiliyeti aşağıdaki eşitlikle verilmiştir:
λt
Dth = (D.3-6)
ρt C p ,diff ,t
118
Burada:
λt : Madde D.5’te verildiği gibi sıcaklığa bağımlı ısıl iletkenlik.
D.3.5 Poison oranı

Posion oranı (v = 0,3), sıcaklıktan ve malzemeden bağımsız olarak seçilebilir.
D.4 Çeliklerin fiziksel özellikleri
D.4.1 Veri sayfası (Çizelgeler)
Çizelge D-1 – (St) 1, 2.1, 4, 5.1 ve 5.2 çelik gruplarındaki ferritik çelikler. Yoğunluk: 20 oC’ta 7850 kg/m3
Sıcaklık Elastikiyet Doğrusal ısıl Isıl iletkenlik (λt) Isı kapasitesi

(t) modülü genleşme katsayısı Cp xx,t
(Et) (βxx,t) (ayrıca St. 6 için)
o 2 o o
C kN/mm 20 C’tan Diferan- St.1 St.1 St.2.1 St.4 St.5.1 St.5.2 20 C’tan Diferan-
sıcaklığa siyel C-Mn 0,3 Mo sıcaklığa siyel
-6/K
ortalama 10 ortalama
-6/K
10 W/mK W/mK W/mK W/mK W/mK W/mK J/(kg K) J/(kg K)
20 212 - 11,30 54,7 49,3 39,7 46,3 44,6 37,0 - 461
100 206 11,9 12,47 53,8 48,3 40,9 47,1 43,7 37,4 479 496
200 198 12,6 13,71 50,5 46,2 41,0 46,2 42,2 37,2 499 533
300 191 13,1 14,69 47,0 43,7 39,9 44,1 40,1 36,5 517 568
400 183 13,7 15,41 43,5 41,0 38,2 41,3 38,0 35,0 536 611
500 174 14,1 15,88 40,0 38,8 36,1 38,6 35,8 33,2 558 677
600 165 14,4 16,09 36,5 35,3 33,8 35,8 33,5 31,0 587 778
Çizelge D-2 - 6 çelik gruplarındaki (9Cr1Mo ve 12Cr1MoV) ferritik çelikler. Yoğunluk: 20 oC’ta 7760 kg/m3
Sıcaklık Elastikiyet Doğrusal ısıl genleşme Isıl iletkenlik (λt) Isı kapasitesi
modülü katsayısı (βxx,t) Cp xx,t
(t) oC (ayrıca St. 6 için)
(Et) 20oC’tan Diferansiyel St.6 St.6 20oC’tan Diferansiyel
sıcaklığa 9Cr1Mo 12Cr1MoV sıcaklığa
ortalama ortalama
kN/mm2 10-6/K 10-6/K W/(mK) W/(mK) J/(kg K) J/(kg K)
20 214 - 10,32 28,1 23,3 - 439
100 211 10,7 11,10 28,3 23,6 474 500
200 205 11,2 11,94 28,0 24,3 498 534
300 197 11,6 12,63 28,0 25,5 517 571
400 188 11,9 13,16 28,0 25,7 538 625
500 178 12,2 13,55 27,8 26,0 564 704
600 168 12,5 13,79 27,0 26,5 598 831
Çizelge D-3 – 8.2 ve 215S15 çelik gruplarındaki östenitik çelikler. Yoğunluk: 20 oC’ta 7900 kg/m3
Sıcaklık Elastikiyet Doğrusal ısıl genleşme Isıl iletkenlik (λt) Isı kapasitesi
modülü katsayısı (βxx,t) Cp 20,t Cp diff,t
(t) 20oC’tan Diferansiyel St.8.2 215S15 20oC’tan Diferansiyel
(Et) sıcaklığa 10-6/K sıcaklığa
ortalama ortalama
o
C kN/mm2 10-6/K W/(mK) W/(mK) J/(kg K) J/(kg K)
20 200 - 15,29 14,3 12,6 - 472
100 193 15,9 16,47 15,5 14,0 487 501
200 185 16,6 17,77 17,0 15,5 503 525
300 176 17,2 18,87 18,4 17,0 512 532
400 168 17,7 19,77 20,0 18,6 520 555
500 159 18,3 20,47 21,5 20,1 530 582
600 151 18,7 20,97 23,0 21,7 541 604
700 142 19,1 21,27 24,5 23,0 551 610
800 134 19,3 21,37 26,0 24,2 559 609
119
Veri kaynağı:
Isı kapasiteleri: SEW 310 (kaynak [5])
Elastikiyet modülü, ortalama ısıl genleşme, ısıl iletkenlik: BS 3059 (Kaynak [6])
Diferansiyel doğrusal ısıl genleşme: β20,t ve eşitlik (D.3-4) için en iyi uyum polinomları
D.4.2 Grafik
Açıklama:
1 Çelik grubu 1 ila 5.2
2 Çelik grubu 6
3 Çelik grubu 8.2
Şekil D-1 – Elastikiyet modülü
Açıklama:
1 βdiff,t çelik grubu 8.2
2 β20,t çelik grubu 8.2
3 βdiff,t çelik grubu 1 ila 5.2
4 β20,t çelik grubu 1 ila 5.2
5 βdiff,t çelik grubu 6
6 β20,t çelik grubu 6
120
Şekil D-2 – Doğrusal ısıl genleşme katsayısı
Açıklama:
1 Cpdiff,t
2 Cp20,t
Şekil D-3a – Çelik grubu 1 ila Çelik grubu 6 (9Cr1Mo) için ısı kapasitesi
Açıklama:
1 Cpdiff,t
2 Cp20,t
Şekil D-3b – Çelik grubu 6 (12Cr1MoV) için ısı kapasitesi
121
Açıklama:
1 Cpdiff,t
2 Cp20,t
Şekil D-3c – Çelik grubu 8 ve 215S15 için ısı kapasitesi
Açıklama:
1 Çelik grubu 1 C-Mn
2 Çelik grubu 1 0,3 Mo
3 Çelik grubu 4
4 Çelik grubu 5.1
5 Çelik grubu 2.1
6 Çelik grubu 5.2
7 Çelik grubu 6 (9Cr1Mo)
8 Çelik grubu 6 (12Cr1MoV)
9 Çelik grubu 8.2
10 215S15
Şekil D-4 – Isıl iletkenlik
122
D.4.3 Polinomlar
Fiziksel özellikler ayrıca Eşitlik (D.4-1) kullanılarak da hesaplanabilir. Kullanılacak sıcaklık (t), oC’dur.
Hesaplanan özellik (Z), aşağıdaki çizelgelerde verilen birimlerde sonuçlanır.
Z = co + c1 t + c2 t2 + c3 t3 + …. ( D.4-1)
Çizelge D-4 – Elastikiyet modülü için polinom katsayılar

o
Elastikiyet modülü (Et), C’ta t sıcaklığında polinomlar için katsayılar Madde D.4.1’deki
kN/mm2 çizelgeler için en
büyük sapma
Çelik grubu co c1 c2 %
1 ila 5.2 213,16 -6,91 E-2 -1,824 E-5 0,4
6 215,44 -4,28 E-2 -6,185 E-5 0,3
8.2, 215S15 201,66 -8,48 E-2 0 0,3
Çizelge D-5 – Doğrusal ısıl genleşme için polinom katsayılar

o
Doğrusal ısıl genleşme C cinsinden t sıcaklığında polinomlar için katsayılar Madde D.4’teki
βxx,t µm/m (= 10-6 K-1) çizelgeler için en
büyük sapma
1 ila 5.2 β20, t 11,14 8,03 E-3 -4,29 E-6 0,5
βdiff, t 10,98 1,623 E-2 -1,287 E-5 0 (def. ile)
6 β20, t 10,22 5,26 E-3 -2,5 E-6 0,3
βdiff, t 10,11 1,062 E-2 -7,5 E-6 0 (def. ile)
8.2, 215S15 β20, t 15,13 7,93 E-3 -3,33 E-6 0,4
βdiff, t 14,97 1,599 E-2 -9,99 E-6 0 (def. ile)
Çizelge D-6 – Isıl iletketlik için polinom katsayılar

o
Isıl iletkenlik C cinsinden t sıcaklığında polinomlar için katsayılar Madde D.4’teki
λ W/m K çizelgeler için en
büyük sapma
1 C-Mn 55,72 -2,464 E-2 -1,298 E-5 1,3
1 0,3 Mo 49,83 -1,613 E-2 -1,372 E-5 0,5
2.1 39,85 1,111 E-2 -3,611 E-5 1,0
4 46,85 7,2 E-4 -3,305 E-5 1,2
5.1 45,0 -1,287 E-2 -1,075 E-5 0,5
5.2 39,97 6,40 E-3 -2,749 E-5 0,4
6 (9Cr1Mo) 28,05 1,85 E-3 -5,58 E-6 0,8
6 (12Cr1MoV) 22,97 8,73 E-3 -4,82 E-6 1,4
8.2 13,98 1,502 E-2 0 0,5
215S15 12,48 1,501 E-2 0 1,2
Çizelge D-7 – Isı kapasitesi için polinomkatsayılar

o
Isı kapasitesi C’ta t sıcaklığında polinomlar için katsayılar Madde
D.4’teki
cp xx, t J/(kg K) çizelgeler
için en büyük
sapma
Çelik grubu co c1 c2 c3 c4 %
1 ila 6 (9Cr1MO) β20, t 454,93 0,28139 -3,8815 E-4 4,7542 E-7 0 0,2
βdiff, t 449,30 0,57830 -1,1930 E-3 1,9017 E-6 0 0,3
6 (12Cr1MoV) β20, t 433,33 0,43342 -7,4702 E-4 8,0289 E-7 0 0,9
βdiff, t 424,66 0,89672 -2,2892 E-3 3,2116 E-6 0 1,1
123
8.2, 215S15 β20, t 467,77 0,24905 -5,5393 E-4 8,3266 E-7 -4,3916 E-10 0,4
βdiff, t 462,69 0,52026 -1,7117 E-3 3,3658 E-6 -2,1958 E-9 1,2
Polinomların mevcut aralığı:
Ferritik çelikler (Çelik grubu 1 ila 6): Sıcaklıklar 0 oC’tan 600 oC’a
Östenitik çelikler (çelik grubu 8.2 ve 215S15): Sıcaklıklar 0 oC’tan 800 oC’a
Katsayıların kaynağı:
Madde D.4’teki Çizelgelerdeki bilgi için en iyi uyan polinomlar
124
Ek ZA
(Bilgi için)
Bu standardın, “Pressure Equipment Directive 97/23/EC” 2) nin temel

gerekleri ile ilişkili maddeleri
Bu Standard Avrupa Komisyonu ve Avrupa Serbest Ticaret Birliği tarafından CEN’e verilen talimata göre
hazırlanmış olup, imalât sırasında muayene, dokümantasyon ve işaretleme ile ilgili EU Directive
97/23/EC’nin temel emniyet gereklerini karşılar.
Uyarı: Diğer gerekler ve diğer AB direktifleri bu standardın kapsamına giren mamul/mamullere uygulanabilir.
Bu standardın Çizelge ZA.1’de verilen maddeleri, EU Directive 97/23/EC’nin temel emniyet özelliklerini
muhtemelen desteklemek içindir.
Çizelge ZA.1 – Bu Standard ile su borulu kazanların basınca maruz kalan parçalarının tasarım ve
hesaplamaları ile ilgili EU Directive 97/23/EC’nin temel emniyet gereklilikleri arasındaki uyumluluk.
EN 12952-3, karışık maddeler İçerik 97/23/EC, Ek I

5.1 ila 5.9 (dahil) İlgili faktörler kullanılarak uygun tasarım 2.1-1. paragraf
6.1 ila 6.3 (dahil) 8.4 Emniyet katsayıları ve aralıkları 2.1-2. paragraf
İç basınç: 5.2-1 paragraf, 7.1, İç/dış basınç 2.2.1-1. şık
7.2, 8.1, 8.2, 8.3, 9.3, 10.2,
10.3, 10.4, 11.2, 11.3, 12.1,
12.2, Ek A, Dış basınç: 5.6.3
6.1, 6.2 Ortam ve çalışma sıcaklığı -2. şık
5.7.2(a), 7.3 Statik basınç ve muhteva kütlesi -3. şık
5.3 Rüzgar ve deprem yükü -4. şık
5.3, 5.9, 7.4, 11.5 Reaksiyon yükleri ve eklerin momentleri, -5. şık
vd.
5.8, 7.1.2, 10.2.1.1, 13, Ek A- Korozyon, erozyon, yorulma, vd. -6. şık
A-3, Ek B
5.2, 5.3, 6.2, 7.3, 7.4, 7.5 Yüklemenin aynı anda oluşması 2.2.1-2. paragraf
7 ila 11 (dahil), 8.4, 13, Ek A- Uygun dayanım için tasarım temeli, 2.2.2-1çşık
A-3, Ek B hesaplama metodu ile tasarım
12.1 Deneysel metot ile tasarım 2.2.2-2. şık
6.1,6.2, 6.3, 8.4 Kırlıma modları ve emniyet faktörleri 2.2.3a-1. paragraf
6.1,6.2, 6.3, 8.4 Emniyet aralıkları 2.2.3a-2. paragraf
7 ila 11 (dahil) 8.4,13, Ek A, Ek Uygulanabilir metotlar 2.2.3a-3. paragraf
B Formül ile tasarım -1. şık
5.2, 5.4, 12.2 Analiz ile tasarım -2. şık
5.7 Hesaplama basıncı 2.2.3b-1. şık
6.1, 6.2 Hesaplama sıcaklığı ve aralıkları 2.2.3b-2şık
5.2 Basıncın ve sıcaklığın kombinasyonu 2.2.3b-3.şık
13, Ek B En büyük gerilmeler ve gerilme yığılmaları 2.2.3b-4.şık
6.3 Akma/prof dayanımı -1. madde
6.3 Çekme dayanımı -2. madde
6.3 Sürünme dayanımı -3. madde
13, Ek B Yorulma -4. madde
Ek D Elastikiyet modülü -5. madde
8.4 Plastik gerinme -6. madde
5.2 Darbe dayanımı -7. madde
5.6(g), 11.2.4 Birleşme faktörü 2.2.3b-6. şık
2)
TSE Notu: 97/23/EC Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından 10.04.2002
/24722 (Değişiklik:19.03.2003/25053) tarih ve sayı ile Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. 01.07.2003
(Değişiklik ile geçici madde eklenmiş ve zorunlu uygulama için 01.01.2004 tarihine kadar geçiş dönemi
öngörülmüştür).
125
5.2, 7.4, 7.5, 11.4, 11.5 Kararlılık durumları 2.2.3c

12.1.2, 12.1.3 Basınca dayanım deneyi 2.2.4a
5.6.2 Elle muayene için tasarım 2.4a
5.6.2 İç elle muayene yolları 2.4b
5.6.2 Fiziksel giriş çok küçük 2.4.c-1. şık
5.6.2 Basınca maruz kalan donanıma zararsız 2.4c-3. şık
muhteva
5.6.3 Zararlı etkilerden kaçınmak, örneğin su 2.5-1. şık
darbesi
5.6.3 Temizlik, muayene vb.ne müsaade etmek 2.5-2. şık
5.8 Korozyon veya diğer kimyasal saldırılar 2.6
5.8.6 İlave kalınlıklar, plaklar, astarlar vb. 2.7-1. şık
6.3 Ferritik çelikler- en küçük Re/t’nin 2/3’ü 7.1.2-1. şık
veya Rm/20’nin 5/12’si
6.3 Uzamanın % 30’u geçtiği yerlerde Re/t’nin -1. madde
2/3’ü
6.3 Uzamanın % 35’i geçtiği yerlerde Re/t’nin -2. madde
5/6’sı veya Rm/t’nin 1/3’ü
6.3 Alaşımsız veya düşük alaşımlı döküm 7.1.2-3. şık
çelik- en küçük Re/t’nin 10/19’u veya
Rm/20’nin 1/3’ü
6.3 Ferritik çelikler- en küçük Re/t’nin 2/3’ü 7.1.2-1. şık
veya Rm/20’nin 5/12’si
11.2.4 hariç ilgili bütün % 100 tahribatsız muayeneye tabi olacak -1 şık
maddeler ek yerleri için 1,00
11.2.4 Rasgele tahribatsız muayeneye tabi -2. şık
tutulacak ek yerleri için 0,85
İlgili bütün maddeler İlgili ek yerinin diğer şartları 7.2-2 paragraf
Bu standardın maddelerine uygunluk, ilgili direktiflerin temel gerekliliklerine ve EFTA düzenlemelerine

uyumunun bir vasıtasını sağlar.
126
Kaynaklar
[1] BS 3779: 1974, Specification for steel pipe fittings, screwed and socked-welding for the petroleum
industry
[2] Schwigerer, S.: Fetsigkeitsberechnung von Bauteilen des Dampfkessel-, Behälter-und

Rohrleitungsbaus; 2nd revised Edition, Springer, Berlin/Heidelberg/New York (1970)
[3] Makkiejad, N.: Berechnung des Rohrbogens unter Innendruckbeanspruchung VGB

Kraftwerkstechnik (1986) No. 9. pp. 944-949
[4] Appendix to AD-Merkblatt S 2, Edition March 1990
[5] SEW 310 (Stahl-Eisen-Werkstoffblätter des Vereins Deutscher Eisenhüttenwerke) „Physikalische

Eigenschaften von Stählen“, 1. Edition August 1992, Verlag Stahleisen GmbH, Postfach 105164; D
40042 Düsseldorf
[6] British Standard BS 3059, Part 2: „Steel Boiler and Superheater Tubes.“ Edition 1990
[7] Directive 97/23/EC of European Parliament and of Council of 29 May 1997 on the approximation of
the laws of the Member States concerning pressure equipment; OJEC L181
127

Ts 20 En2012952-3 Basinca Maruz Parca Standartlari

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ts 20 En2012952-3 Basinca Maruz Parca Standartlari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TÜRK STANDARDI

SU BORULU KAZANLAR VE YARDIMCI TESİSATLARI –

Water-tube boilers and auxiliary installations – Part 3: Design

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Kalite Sistem Belgesi

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

Su borulu kazanlar ve yardımcı tesisatları – Bölüm 3: Basınca maruz

2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

EN, ISO, IEC vb. Adı TS No1) Adı

5.2 Basınca maruz kalan parçaların ölçüleri

b) Dram üzerindeki bölgesel destek yükleri,

d) Yapısal eklerden kaynaklanan, boruların bölgesel yüklenmesi,

e) Basınçtaki ve sıcaklıktaki hızlı ve ani değişiklikler.

f) Normal olmayan büyüklükte korozif yanma ürünü,

g) Yüksek basınçlı yanma ürünü,

h) Zayıf besleme suyu.

5.3 Basınca maruz kalan parçaların dayanımı

5.4 Analiz yoluyla tasarım

5.5 Tekrarlı yükleme

po : En yüksek çalışma basıncı

dm : Gövdenin ana çapı

ems : En küçük et kalınlığı

ns : Silindirik gövde için 2

ns : Küresel gövde için 4

Z : Ferritik çelikler için 2 K mm4/(N s) veya

Z : Östenitik ve martenzitik çelikler için 1 K mm4/(N s) alınmalıdır

5.6 Diğer tasarım özellikleri

d) Mukavemet kaynağı nozulların ve branşmanların dram ve kolektöre birleştirmelerini kapsayan özellikler,

f) Dökme demir vanalar ve bağlantı parçaları için sınırlar.

h) Kömür kazanlarına uygulanabilir özel şartlar EN 12952-5, Ek D’de verilmiştir.

5.6.3 Boşaltma ve havalandırma

5.7 Tasarım, hesaplama ve deney basıncı

5.7.1 Tasarım basıncı

5.7.3 Basınç farkları için hesaplama basıncı

5.7.4 Hidrostatik deney basıncı

5.7.4.2 Münferit parçalar üzerindeki hidrostatik deneyler

5.7.4.3 Deney basıncı

5.7.4.4 Hidrostatik deney basıncının hesaplanması

pc : İlgili parçanın hesaplama basıncı

pt : ilgili parçanın deney basıncı.

5.8 Metal kaybı

Magnetit tabaka Madde 13.4.1.1’e göre korunmalıdır.

5.8.2 Dış kayıplar

5.8.4 Gerilme korozyonu

Not - Gerilme korozyonunu kalınlık artırarak telafi etmek mümkün değildir.

5.8.5 Mekanik özellikler

5.9 Basınca maruz kalan parçaların ekleri

5.9.1 Yük taşıyan ilave parçalar

Yük taşıyan ilave parçalar aşağıda verilmiştir:

5.9.2 Yük taşımayan ilave parçalar

6 Hesaplama sıcaklığı ve anma tasarım gerilmesi

Çizelge 6.1-1 – Referans sıcaklıklar ve sıcaklık payları

Fiziksel Referans sıcaklık Sıcaklık payları

6.1.2 Dolaşım (sirkülasyon) kazanları

6.1.3 Tek geçişli kazanlar, kızdırıcılar ve yeniden ısıtıcılar

6.1.4 Sıcak su üretme kazanları

6.1.5 Isıtılmayan parçalar için sıcaklık payları

Bu aşağıda verilen şekilde sağlanabilir:

a) Söz edilen parçaların giriş tarafının sıcaklık kontrolü,

6.1.7 Isıtılmayan parçalar

6.1.8 Işımaya karşı korunan parçalar

6.1.9 Konveksiyon ile ısıtılan parçalar