TÜRK STANDARDI

TURKISH STANDARD

TS 377-11 EN 12953-11
Nisan 2005

ICS 27.060.30; 27.100

SİLİNDİRİK KAZANLAR – BÖLÜM 11: KABUL DENEYLERİ

Shell boilers - Part 11: Acceptance tests

Ön Söz

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak
gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın
uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini
bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını
şükranla anarız.

Kalite Sistem Belgesi

İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun
olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün
garantisi altında olduğunu ifade eder.

TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)
TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen
teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk
Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

Ön söz
– Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN 12953-11 (2003) standardı esas alınarak TSE Makina
Hazırlık Grubu’na bağlı Tesisat ve Basınçlı Kaplar Özel Daimi Komitesi’nce TS 377 (1993)’nin revizyonu
olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 29 Nisan 2005 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak
kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.

– Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir.

ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

İçindekiler
1 Kapsam .................................................................................................................................................... 1
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar........................................................................................... 1
3 Terimler ve tarifler................................................................................................................................... 2
3.1 Dolaylı metot (ısı kaybı metodu) ...................................................................................................... 2
3.2 Standard durum................................................................................................................................ 2
3.3 Değerlendirilmiş kayıplar .................................................................................................................. 2
3.4 Brüt kalorifik değer (GCV) ................................................................................................................ 2
3.5 Net kalorifik değer (NCV) ................................................................................................................. 2
3.6 Isı girişi ............................................................................................................................................. 2
3.7 Isı çıkışı ............................................................................................................................................ 2
3.8 Ölçülen kayıp.................................................................................................................................... 2
3.9 Işınım, taşınım ve iletim kayıpları..................................................................................................... 2
3.10 Deney hatası .................................................................................................................................... 2
3.11 Isıl verim ........................................................................................................................................... 2
3.12 Azaltma oranı ................................................................................................................................... 3
4 Semboller ve kısaltmalar........................................................................................................................ 3
4.1 Semboller ve birimler........................................................................................................................ 3
4.2 Katsayılar ......................................................................................................................................... 4
5 Genel ........................................................................................................................................................ 5
6 Temel deney şartları ............................................................................................................................... 5
6.1 Genel şartlar..................................................................................................................................... 5
6.2 Kararlı durum şartları........................................................................................................................ 6
6.3 Deney işlemi..................................................................................................................................... 6
6.4 Deneyler esnasında uyulması gereken kurallar............................................................................... 6
6.5 Deneylerin süresi.............................................................................................................................. 6
6.6 Yanma gazı sıcaklığının ve CO, CO2 ve O2 muhtevasının belirlenmesi işlemi................................ 6
6.7 Belirlenemeyen kayıplar ................................................................................................................... 6
7 Cihazlar ve ölçme metotları ................................................................................................................... 7
7.1 Cihazlar ............................................................................................................................................ 7
7.2 Basınç ölçmeleri ............................................................................................................................... 7
7.3 Sıcaklık ölçmeleri ............................................................................................................................. 7
7.4 Kütle ve kütle akışı ........................................................................................................................... 7
7.5 Kalorifik değer .................................................................................................................................. 8
7.6 Kimyasal bileşim............................................................................................................................... 8
8 Isı dengesi ve ısıl verim.......................................................................................................................... 9
8.1 Genel ................................................................................................................................................ 9
8.2 Alan sınırı ......................................................................................................................................... 9
8.3 Referans sıcaklığı........................................................................................................................... 11
8.4 Isı girişi ........................................................................................................................................... 11
8.5 Kayıplar .......................................................................................................................................... 12
8.6 Dolaylı metotla verimin belirlenmesi............................................................................................... 15
8.7 Faydalı ısı çıkışı ............................................................................................................................. 16
9 Doğruluk ................................................................................................................................................ 16
Ek A Yanma havası / baca gazı kütlesinin yakıt kütlesine oranın ve özgül ısının hesaplanması....... 17
Ek B Atık ısı kazanları................................................................................................................................. 24
Kaynaklar........................................................................................................................................................ 26
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

Silindirik kazanlar – Bölüm 11: Kabul deneyleri

1 Kapsam
Bu standard, buhar veya sıcak su kazanlarına kayıplar dahil edilerek ısıl performans deneylerinin yapılması
amacıyla bir deney işlemini kapsar. Sonuçlar, yakıtın brüt veya net kalorifik değeri esasına göre verilir.

Bu deney, termodinamik olarak basit, yani ısı girişinin tek bir ana kaynağına ve su, buhar veya yüksek
sıcaklık ısı transfer sıvısı için basit bir devreye sahip olan kazanların ısı performansını ölçmek için uygun bir
metottur.

Not 1 – Dolaylı metottaki hatanın üç veya dört katından daha büyük tahmin edilen ölçme hatası olduğu için
metodun doğrudan kullanımı tavsiye edilmemelidir.

Not 2 – Aşağıdaki durumlarda bir kabul deneyi gerekli olabilir:

a) Özellikle anlaşma yükümlülüğü ile uyumu doğrulamak için yeni bir biriminin hizmete alınmasından sonra
veya değişiklik yapılmış birimi tekrar hizmete almadan sonra,
b) Düzenli olarak veya yük veya diğer çalışma şartlarının değişikliğinden dolayı veya bir yakıt değişikliği
veya birime bir yeniden düzenleme düşünüldüğünde yeniden kullanıcı birimin halihazırdaki
performansını belirlemek istediğinde,
c) Kullanıcı yanma şartlarını kontrol etmek istediğinde.

Bu standarda uygun düzenli deneyler, yakıt tasarrufu bakımından optimum verim için normal çalışmada,
kazan biriminin izlenmesini sağlar.

Bu işlem soğutma cehennemlikli kazanları kapsamaz. Isının, atık gazlardan elde edildiği kazanların
uygulaması Ek B’ de verilmiştir.

2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır.
Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. Tarih belirtilen
atıflarda daha sonra yapılan tâdil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tâdil veya revizyon yapılması
şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi hâlinde ilgili standardın
en son baskısı kullanılır.

EN, ISO, IEC Adı TS No1) Adı

vb. No (İngilizce) (Türkçe)
EN ISO 5167-1 Measurement of fluid flow by means of Borularda akışkan akışının
pressure differential devices inserted in TS 7253-1 ölçülmesi - Sıvılar için - Dolu akan
circular cross-section conduits running EN ISO daire kesitli borular içerisine
full – Part 1: General principles and 5167-1 yerleştirilen basınç farkı cihazları
requirments (ISO 5167-2:2003). ile - Bölüm 1: Genel prensipler ve
kurallar
ISO 157 Coal – Determination of forms of sulfur. TS 329 ISO Kömür- Kükürt Türlerinin Tayini
157:1996
ISO 334 Solid mineral fuels – Determination fo
total sulfur – Eschka method.
ISO 589 Hard coal – Determination of total TS 690 ISO Taşkömürü - Toplam Rutubet
moisture. 589 Tayini
ISO 609 Solid mineral fuels – Determination of TS 652 ISO Katı Fosil Yakıtlar - Karbon ve
carbon and hydrogen – High 609 Hidrojen Tayini - Yüksek Sıcaklıkta
temperature combustion method. Yakma Metodu
ISO 625 Solid mineral fuels – Determination of TS 646 ISO Katı Mineral Yakıtlar - Karbon ve
carbon and hydrogen – Liebig method. 625 Hidrojen Tayini - Liebig Metodu

1)
TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir.

1
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

EN, ISO, IEC Adı TS No1) Adı

vb. No (İngilizce (Türkçe)
ISO 1928 Solid mineral fuels – Determination of
gross calorific value by the bomb
calorimetric method, and calculation of
net calorific value.
ISO 1988 Hard coal – Sampling.
ISO 3170 Petroleum liquids – Manual sampling. TS 900-1 Petrol Sıvıları-Elle Numune Alma
ISO 3170
ISO 6976 Natural gas – Calculation of calorific
values, density, relative density and
Wobbe index from composition.

3 Terimler ve tarifler
Bu standardın amacı bakımından, aşağıdaki terimler ve tarifler uygulanır.

3.1 Dolaylı metot (ısı kaybı metodu)

Hesaplanabilen bütün ısı kayıplarının belirlenmesi. Bu durumda verim, bütün ısı kayıplarının toplamının
yakıttaki ısı ve ilâve olarak ısı kazançları toplamına oranının 1’ den farkına eşittir.

3.2 Standard durum

pn = 0,101325 N/mm2 ve tn = 0 °C’ daki durum.

3.3 Değerlendirilmiş kayıplar

Önceden belirlenen verilerden bulunan bir ısıl kayıp.

3.4 Brüt kalorifik değer (GCV)

Belirlenen şartlar altında birim hacimdeki gazın veya birim kütledeki katının veya yakıtın tam yanmasından
açığa çıkan ısı miktarı. Belirlenebildiğinde, yakıtın yanması ile ısıtılan suyun tamamen yoğuştuğu gizli ve
hissedilebilir ısının ortaya çıktığı kabul edilir.

3.5 Net kalorifik değer (NCV)

Belirlenen şartlar altında birim hacimdeki gazın veya birim kütledeki katının veya yakıtın tam yanmasından
açığa çıkan ısı miktarı. Belirlenebildiğinde, yakıtın yanması ile ısıtılan suyun buhar olarak kaldığı kabul edilir.

3.6 Isı girişi

Brüt veya net kalorifik değer ve ilâve olarak referans sıcaklık üzerindeki yakıtta hissedilebilir ısıya göre
yapılan deneyler esnasında kullanılan yakıtın ısı muhtevası ve ilâve olarak referans sıcaklık üzerindeki
yanma havasında hissedilebilir ısı.

3.7 Isı çıkışı

Deney süresince, kazandan ısı taşıyıcı tarafından kazanılan ısı.

3.8 Ölçülen kayıp

Deney esnasında yapılan gerçek ölçmelerden hesaplanan her hangi bir ısıl kayıp.

3.9 Işınım, taşınım ve iletim kayıpları

Su, buhar, yanma havası veya baca gazı sıcaklığı ölçme noktasından önce, gazla desteklenen yüzeylerden
ve doğrudan zemine alevden ve birimin çevrelerinden olan kayıplar.

3.10 Deney hatası

Deney sonuçlarını elde etmek için kullanılan örnekleme, hesaplamalar ve kabullerden dolayı birleşik hata.
Toplam etki negatif veya pozitif olabilir.

3.11 Isıl verim

Faydalı ısı çıkışının ısı girişine oranına eşit olan ve yüzde olarak ifade edilen yakıtın brüt veya net kalorifik
değeri esasına göre % 100 ve toplam yüzde ısı kaybı arasındaki fark.

2
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

3.12 Azaltma oranı

Uygun verimlerin bilinmesi şartıyla, kazan çıktısı olarak da ifade edilebilen ve imalâtçı tarafından belirtilen
birim zamanda sürekli ateşleme için en yüksek ve en düşük yakıt girdilerinin oranı.

4 Semboller ve kısaltmalar
4.1 Semboller ve birimler
Bu standardın amaçları için EN 12952-1 Çizelge 4.1 ve aşağıdaki Çizelge 4.1.1’ de verilen semboller ve
kısaltmalar ve Çizelge 4.1.2’ deki alt indisler uygulanır.

Çizelge 4.1.1 - Semboller

Sembol Tanım Birim

c Özgül ısı kapasitesia kJ/(kgK)
c Bütünleşik özgül ısı kapasitesia kJ/(kgK)
H Kalorifik değer (CV) kJ/kg
h Özgül entalpi kJ/kg
i Numunelerin sayısı -
J Yakıt kütle akışı ile ilgili olarak baca gazı veya yanma havasının
kJ/kg
entalpisi
L Gizli ısı (buharlaşma ısısı) kJ/kg
l Tek kayıp -
lu Yanmamış yanabilen ürünlerin beslenen yakıt kütle akışına oranı kg/kg
M Molar kütle kg/kmol
m Kütle kg
.
m Kütle akışı kg/s
n Kazan çıkışında hava faktörü -
P Basınç N/mm2
.
Q Isı akışı kW
T Termodinamik sıcaklık K
t Sıcaklık °C
u Yanmamış yanabilen ürün muhtevası (kütle olarak) kg/kg
V Yanma havası ve baca gazı hacmi (birim yakıt kütlesi) m3/kg
x Kütle olarak baca gazı/yanma havası bileşenleri muhtevası kg/kg
y Hacim olarak muhteva m3/m3
η Isıl verim -
γ Yakıt muhtevası (kütle olarak) kg/kg
v Külün değişken madde muhtevası kg/kg
ρ Yoğunluk kg/m3
µ Yanma havası/baca gazı kütlesinin yakıt kütlesine oranı m/m
Not 1 – 1 N/mm2 = 1 MN/m2 = 1MPa
Not 2 – Gösterilen birimler normalde kullanılanlardır. Birimsiz eşitliklerde kullanım için dönüşüm gerekli
olabilir.
a
‘özgül ısı’, kısa olarak

3
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

Çizelge 4.1.2 - Alt indisler

Sembol Tanım
A Hava
Ash Kül
B Kazan
C Karbon
CO Karbon monoksit
CO2 Karbon dioksit
d Kuru (esas)
E Faydalı, etkin
FA Baca tozu (uçan kül)
F Yakıt, yanmış yakıt
Fo Beslenen yakıt
Fw Besleme suyu
G Baca gazı (yanma gazı)
(G) Toplam değer
H Hidrojen
H2 O Su
i Bileşenlerin sayısı
m Ortalama
ölç Ölçülen
min En düşük
N Azot
(N) Net değer
n Standard durum
o Stoichimetric
O2 Oksijen
p Sabit basınç
r Referans sıcaklığı
RC Işınım ve taşınım
S Kükürt
SF Kükürt ve baca tozu
ST Canlı buhar
top Toplam
u Yanmamış madde
Z Isı girişi
^ En yüksek
0 0 °C’da
1 İçeri
2 Dışarı

4.2 Katsayılar
Bu standardın amaçları için Çizelge 4.2.1’ de verilen katsayılar uygulanır.
Çizelge 4.2.1 - Katsayılar
Kısa gösteriliş Sembol Değer Birim
25 °C’da özgül gizli ısı LT 2 442,5 kJ/kg
25 °C ve 150 °C arasındaki buharın özgül ısısı c pSt 1,884 kJ/(kg K)

25 °C ve 150 °C arasındaki suyun özgül ısısı c pW 4,21 kJ/(kg K)

25 °C ve 150 °C arasındaki havanın özgül ısısı c pA 1,011 kJ/(kg K)

25 °C ve 200 °C arasındaki kül ve baca tozunun özgül ısısı c Ash , c FA 0,84 kJ/(kg K)

Yanmayan maddenin kalorifik değeri (CV) 33,0 MJ/kg

Taş kömürü
H ( N )u
Linyit kömürü H ( N )u 27,2 MJ/kg

4
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

5 Genel
5.1 Yeni birimin hizmete alınmasından veya yeniden düzenlenmiş biriminin tekrar hizmete alınmasından
sonra bir ısıl performans değerlendirmesinin gerektiği durumda, gerekli deney verileri, doğruluk ve
dolayısıyla kullanılacak donanım hakkında biriminin hazırlanması veya düzenlenmesi aşamasında karar
verilmelidir.

Deneylerin, tedarikçi tarafından veya bağımsız bir kuruluş ve bir gözlemci tarafından yapılmasına ilgili
tarafların karar vermesi gereklidir.

5.2 Deneyler, öngörülen kurulum ve normal çalışma şartları altındaki biriminin öngörülen çalışma metodu
ve sistemini temsil etmelidir. Elektrik tüketiminin belirlenmesi bu standard kapsamında değildir.

5.3 Deneyler, ilgili taraflarca kabul edilen ve önceden belirlenen ateşleme hızlarında yapılmalıdır.

6 Temel deney şartları

6.1 Genel şartlar
Deneyler, deneyden önce belirlenmiş sabit durum şartları (Madde 6.2) altında sürekli olarak kazan
ateşlenirken yapılmalıdır.

Not – Deney ölçmelerinden ısı çıkışını hesaplamak için uygulanacak bir işlem örneği Şekil 6.1.1’de
gösterilmiştir.

Baca gazı
- sıcaklık
- CO2 ve O2 muhtevası Yığın kaybı
- CO muhtevası

Toplam
Kalıntılarda yanabilenler (katı yakıt)
kayıplar

Kayıplar Verim
Taşınım, ışınım ve iletim kayıpları 1’den
çıkarılır

Yakıt giriş hızı, yakıt sıcaklığı

Katı veya sıvı yakıtın örneği alınır
Katı yakıt yakıldıkça nem Isı girişi
muhtevası belirlenir Isı girişi verimle Isı çıkışı
Barometrik basınç çarpılır
Ortam hava sıcaklığı
Nispî nemlilik

Kalorifik
değer

Şekil 6.6-1- Deney ölçmesinden ısı çıkışını hesaplamak için işlem örneği

5
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

6.2 Kararlı durum şartları

6.2.1 Buhar basıncı, buhar ve besleme suyu sıcaklığı veya sıcak su kazanları için akış ve dönüş
sıcaklıkları ilgili akış hızları ile birlikte mümkün olduğu kadar düzenli ve normal çalıştırma şartlarına yakın
seviyelerde tutulmalıdır. Bu ölçmeler, kazan çıkışında veya uygulanabildiğince hızlı bir şekilde deneyden
(aynı) önce alınmalıdır.

Not – Kazanın çalışması esnasında ısı kayıplarına neden olan çeşitli faktörler, deney için kazan yapısının
belirlenen şartları alması ve otomatik kumandaların çalışması nedeniyle kazan yapısının ısıyı
emmesi sonucu öngörülen değerlerinden sapabilir. En önemli değişkenler yanma gazlarının çıkış
sıcaklığı ve yanma çıkış gazlarının CO2 veya O2 muhtevasıdır. Bu nedenle, deneylerin yalnızca
kararlı durum şartlarının elde edilmesinden sonra yapılması esastır.

6.2.2 Bu standardın amacı bakımından, deney süresince yanma gazı sıcaklığındaki değişim, ortalama
değerin 10 °C’ u dahilinde ve oksijen muhtevasındaki değişim de % 0,5’ i dahilinde kaldığında, sürekli yakıt
beslemeli ve kül akışlı katı yakıtla ateşlenen ve sıvı ve gazlı yakıtla ateşlenen kazanlar için kararlı durum
şartlarına erişildiği kabul edilir.

6.3 Deney işlemi

6.3.1 Kazan imalâtçısının ve su işlem birimi tedarikçisinin talimatlarına göre, suyun işleme tâbi tutulduğu
doğrulanmalıdır. Deneyden önce kazanın ön çalışması esnasında gerekli olduğunda ve “mevcut” şartlar
altında deneye tâbi tutma haricinde (Madde 6.3.2), gaz tarafının yüzeyleri temizlenmeli, yakıt girişi ve yakıt
hava oranı ayarlanmalı ve yanma odası hava akışı veya basıncı ayarı, kararlı durum şartlarının
sağlanmasından önce kazan imalâtçıları tarafından belirtilen şartlarda yapılmalıdır.

6.3.2 ‘Mevcut’ şartlar altında deney yaparken, örneğin kullanıcı birimin o andaki performansını belirlemek
isterse, ateşleme donanımında ayarlama ve deneyin başlamasından önce gaz tarafının yüzeylerinde
temizleme yapılmamalıdır.

Not – Yakma donanımının yanlış ayarlanması, toprak gibi yabancı nesneler ve toz emisyonu, bozulmuş ısı
ileten yüzeyler veya CO oluşumu ile faktörler bu tür deneylerle gösterilmeli ve tekrar edilen
deneylerle doğrulanması gereken çalışmadaki iyileşmeler için bir açıklama olmalıdır.

6.4 Deneyler esnasında uyulması gereken kurallar

Deneyin yapılması esnasında, buhar kazanlarının geri tepmesinden kaçınılmalı ve cam göstergelerdeki su
seviyeleri, kararlı durum şartları sağlanmalı ve bunlar daha sonraki deney esnasında mümkün olduğunca
sabit tutulmalıdır.

Otomatik yüksek/düşük veya tam modülasyonlu ateşleme donanımı takıldığı durumda, bütün deney
süresince yanma ayarları el ile yapılmamalıdır (Madde 5.2).

6.5 Deneylerin süresi

Kararlı durumun sağlanmasını müteakip, deneyler, yakıt girişi, baca gazı sıcaklığı ve baca gazı analizleri
okumalarının en az altı tam grubu için yeterli sürede olmalıdır. Okumalar, sıkı ve düzenli şartlarda (Madde
6.2) müsaade edilen değişimler dahilinde yapılmalıdır.

6.6 Yanma gazı sıcaklığının ve CO, CO2 ve O2 muhtevasının belirlenmesi işlemi

Yanma gazı sıcaklığının ve CO, CO2 ve O2 muhtevasının belirlenmesi işlemi Madde 7’ deki metotlara göre
olmalıdır.

6.7 Belirlenemeyen kayıplar

Ölçülemeyen veya değerlendirilemeyen kayıplar gibi belirlenemeyen kayıplar olabilir, ancak bu tür kayıplar
standardın amacı bakımından önemsiz kabul edilmelidir.

6
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

7 Cihazlar ve ölçme metotları

7.1 Cihazlar
Bütün ölçmeler, uygun şekilde kalibre edilmiş cihazlarla yapılmalıdır. Yerleştirilen cihazların sensörlerinin
doğru olarak konumlandırıldığı ve sistemin doğruluk yönünden kontrol edildiği gösterilmedikçe hareketli veya
taşınabilir cihazlar kullanılabilir.

Yalnızca, gösterimleri ve/veya çıkış değerleri doğrulanan ve hata sınırları bilinen ölçme cihazları ve / veya
transdüserleri kullanılmalıdır. Bunlar aşağıdakileri ihtiva etmelidir:

a) Doğrulama sertifikası (yetkili bir otorite tarafından verilen kalibrasyon sertifikası) kabul edilmiş cihazlar,
b) Tercihan deney esnasındaki şartlara benzeştirilen şartlar altında yükselen ve düşen okumalarla deneyden
önce ve sonra kalibre edilmiş ve a) şıkkındaki cihazlarla her bir parça için karşılaştırılmış doğrulanabilir
cihazlar,
c) Hata sınırları bilinen standard cihazlar,
d) Deneyi yapan taraflarca kullanımı kabul edilmiş ve hata sınırları bilinen diğer onaylanmış cihazlar.

Ölçme donanımı, deney esnasında dikkate değer herhangi bir kalıcı değişikliğe maruz kalmamalıdır.

Analog veya sayısal okumalar alınabilir ve veriler el ile veya otomatik olarak kaydedilebilir. Deney raporu
kullanılan cihazların ayrıntıları ve hata sınırları verilmelidir.

Veriler otomatik donanım ile kaydedilirse, sinyallerin doğru bir şekilde işlendiğini doğrulamak için rasgele
kontroller yapılmalıdır.

7.2 Basınç ölçmeleri

Basınç ölçmeleri, uygun basınç göstergeleri veya transdüserleri kullanılarak yapılmalıdır. Mümkün
olduğunca, diferansiyel basınçlar, uygun göstergeler ve cihazlar (örneğin; diferansiyel basınç
transdüserlerinin U-tüp manometreleri, eğimli tüp mikro manometreleri) vasıtasıyla doğrudan ölçülmelidir.
Cıva, su veya uygun yoğunluktaki diğer sıvılar gösterge sıvıları olarak kullanılmalıdır.

7.3 Sıcaklık ölçmeleri

Sıcaklık ölçmeleri, Madde 7.1 a) ve b) (örneğin; cıvalı cam termometreler, ısıl çiftler veya direnç
termometreleri, transdüserin uygun ölçme devreleri ile birlikte direnç termometreleri [1]) şıklarına uygun
cihazlar kullanılarak yapılmalıdır.

7.4 Kütle ve kütle akışı

7.4.1 Tartma
Kullanılan tartma cihazlarının doğruluğu deneyden önce kontrol edilmelidir.

7.4.2 Hacimsel ölçmeler

Hacimsel akış ölçmeleri, deneyden önce ve mümkün olduğunda deneyden sonra kalibre edilen hacimsel
ölçme cihazları ile yapılmalıdır. Yalnızca hacimsel ölçme cihazlarına (yani vane-tipi ölçme cihazlarına
müsaade edilmemelidir) alternatif hareketli pompaların çıkış ağzında müsaade edilmelidir. Deney süresince
özgül hacim veya yoğunluk sabit kalmalıdır.

Hacim, doğrulanmış tanklar veya kaplardan doldurulan tanklar vasıtasıyla da belirlenmeli ve ölçme ile kontrol
edilmeli veya suyun kütle artışlarıyla kalibre edilmelidir.

Hacimsel tankların kullanımında, deney ve kalibrasyon esnasında su sıcaklığındaki farklılıklar için yoğunluk
düzeltmeleri yapılmalıdır. Düzeltmeler, tankın ısıl genleşmesi için de yapılmalıdır (örneğin, çelik bir tankın
hacmi, 100 °C ısıtıldığında yaklaşık olarak % 0,4 artar).

7.4.3 Debi ölçmeleri

7.4.3.1 Orifislerle ve nozullarla debi ölçmeleri

Debi, orifisler ve nozullar kullanılarak , EN ISO 5167-1’ e göre ölçülmelidir.

7
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

Boyutlar, kabul deneyinden önce kontrol edilemeyeceği ve ölçmeler alınamayacağı için, ölçme işleminin
kaynak işlemlerinden önce yapılması ve sonuçların kaydedilmesi gerekir. İç akıştaki tutarsızlıklara EN ISO
5167-1’ e göre müdahale edilmelidir.

Debi transdüserleri kullanıldığı durumda, deney şartları altındaki çalışma karekteristikleri, deneyden veya bir
kalibrasyon grafiği çizilmeden önce belirlenmelidir.

7.4.3.2 Hız proplarıyla debi ölçme

Hız propları (Pitot tüpleri veya anometreleri) kullanarak debi ölçme, ISO 1217, ISO 5389 veya ISO 6801’ e
göre yapılmalıdır.

7.4.4 Baca tozu miktarının ölçülmesi

Özel bir kesitteki (referanslar [2] ve [4]) baca tozu miktarını ölçmek için uygun bir metot üzerinde uzlaşma
sağlanmalıdır.

7.4.5 Yoğunluğun belirlenmesi

Yoğunluğun bilinmediği durumda, bu değer, değişkenleri, yani basınç, sıcaklık ve bileşimi, kullanılan uygun
çizelgelerden [5] alınmalı veya gaz tedarikçisinden elde edilmelidir.

7.5 Kalorifik değer

7.5.1 Yakıtın kalorifik değeri

Katı ve sıvı yakıtların brüt kalorifik değeri (GCV, H(G)) ve net kalorifik değeri (NCV, H(N)) ISO 19281)’ e göre
belirlenmelidir. GCV ve NCV, bilinen ve ISO 69762)’ya göre sabit bileşimi olan gazların bir analizinden
belirlenmelidir.

7.5.2 Yakıttan numune alınması

ISO 1988’ e göre katı yakıt numuneleri alınmalı ve hazırlanmalıdır. Sıvı ve gaz yakıtların numune alınması,
sırasıyla ISO 3170 ve kaynak [6]’ ya göre yapılmalıdır. Alınan numuneler, deney esnasında yakılan yakıtın
derecesini, bileşimini ve kalitesini yeterli bir şekilde temsil etmelidir.

7.5.3 Net kalorifik değer ve kül ve baca tozu içerisindeki karbon miktarı tayini
Madde 6.6.2’ ye göre gerekli olduğunda, kül ve/veya baca tozu içerisindeki karbonunun NCV’ si ISO 1928’ e
göre belirlenmelidir.

Deneyi yapan taraflar, karbon muhtevası veya ateşlemedeki kayıptan NCV’ yi belirlemek için basit bir metot
üzerinde uzlaşma sağlayabilirler. NCV’ nin belirlenmesinde anlaşma sağlanamamışsa, Madde 4.2’ de
belirtilen değerler toplam organik karbonun NCV’ si olarak kullanılmalıdır.

7.6 Kimyasal bileşim

7.6.1 Yakıtlar
Gerekli olduğunda, katı ve sıvı yakıtların nihaî analizleri ISO 589, ISO 609, ISO 625, ISO 334, ISO 157 ve
aynı zamanda kaynak[7]’ ye göre ve gazlı yakıtlarındaki gaz analizi ile yapılmalıdır.

7.6.2 Baca tozu ve kül

Katı yakıtlı kazanlar için verimi, ısı kaybı metodu ile belirlenirken, baca tozu ve kül yanabilen muhtevaları için
analiz edilmelidir. Belirleme metodu anlaşmaya bağlıdır.

7.6.3 Baca gazı

Baca gazının bileşimi, kimyasal, fiziko kimyasal veya saf fiziksel prensiplere göre kesikli veya sürekli olarak
çalışan analiz cihazları vasıtasıyla belirlenmelidir. Cihazlar, % 95 doğrulukla ölçülen değerlerdeki sapmalar
aşağıdakilere uyacak şekilde tasarımlanmalıdır:
- Karbon dioksit: % ± 0,2,
- Oksijen: % ± 0,15,

1) Yakıt kalorifik değer gaz tedarikçisinden elde edilebilir.

2) Gazlar için çoğunlukla kullanılan semboller GCV Hs ve NCV Hi için EN 437

8
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

- Hacim olarak karbon monoksit muhtevası: Ölçme aralığı tam ölçek değerinin % ± 1’ i, ancak % ± 0,01’
den az olmamalıdır.

Otomatik olarak çalışan gaz analiz cihazları kullanıldığı durumda, deneyden önce yapılan sıfır ve hassasiyet
ayarlamaları deneyden sonra kontrol edilmelidir (örneğin deney gazlarının girişi ile).
Kimyasal analiz cihazları CO2 ölçmeleri yapılırken, CO2 ve SO2 muhtevasının kuru baca gazına göre
ölçüleceği dikkate alınmalıdır.

Sensör çevresindeki ortam sıcaklığı sabit tutulmalıdır. Enine hareketler için, Madde 7.3’ te verilenler
uygulanmalıdır.

Büyük çaplı borular içinden alınan ölçmelerin aynı deney periyodunda ve aynı kesitteki farklı noktalarda
değişen değerler verdiği durumda, baca gazı bileşimindeki bu farklılıkların kabul edilebilir olup olmadıkları
için bir kontrol yapılmalıdır. Aksi takdirde, ortalama değerler bir enine hareket ile belirlenmelidir. Bu amaçla,
kesit eşit alt aralıklara bölünmelidir ve ölçülen kesitte çapraz akış veya geri tepme olmadığından emin
olunmalıdır (kaynak [2] ve [3]). Normal olarak, ölçülen değerlerin aritmetik ortalaması ortalama bileşim olarak
alınmalıdır.

8 Isı dengesi ve ısıl verim

8.1 Genel
Isıl performansların değerlendirmesini yapmak için gerekli hesaplamalar Madde 8.4 ilâ Madde 8.7’de verilen
eşitliklere göre olmalıdır.

Eşitlikler, yakıtın toplam (alt indis G) veya net (alt indis N) kalorifik değeri (hangi değer kullanılırsa deney
raporunda belirtilmelidir) esasına göre hesaplanmasına imkan sağlar.

Not 1 – Deney ölçmelerinden hesaplama işleminin bir örneği Şekil 6.1.1’ de gösterilmiştir.

Not 2 – Hesaplamaları tamamlamak için gerekli veriler, ısı hesabının bir tablosunu ihtiva eden deney
raporunda tamamen belirtilmiştir.

Not 3 – Yanma havası / baca gazı kütlesinin yakıt kütlesine oranlarının ve özgül ısının hesaplanması
hakkında daha fazla bilgi Ek A’ da özetlenmiştir.

Normal çalışma şartlarında, elektrik enerjisi dikkate alınmamalıdır.

8.2 Alan sınırı

Normal alan, bütün buhar-su sistemini kapsamalı, Şekil 8.2.1 ve Şekil 8.2.2 ve Madde 8.3 ilâ Madde 8.7’ deki
eşitliklerin temelini oluşturmalıdır.

9
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

Açıklama
1 Yakıt (mF, H(N/G), hF)
2 Yanma havası (JA)
3 Sıcak su girişi Q2
4 Sıcak su çıkışı Q2
5 Işınım ve taşınımdan dolayı ısı kaybı QRC
6 Baca gazından dolayı kayıp (Q(HN/G)G)
7 Entalpi ve kül ve baca tozu içerisindeki yanmamış maddelerden dolayı kayıp (QSF)

Şekil 8.2-1- Giriş, kayıplar ve kütle akışlarıyla sıcak su kazan diyagramı

10
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

Açıklama
1 Yakıt (mF, H(N/G), hF)
2 Yanma havası (JA)
.
3 Canlı buhar ( Q 2 )
.
4 Besleme suyu girişi ( m FW, hFW)
.
5 Işınım ve taşınımdan dolayı ısı kaybı Q RC
6 Baca gazından dolayı kayıp (Q(HN/G)G)
7 Entalpi ve kül ve baca tozu içerisindeki yanmamış maddelerden dolayı kayıp (QSF)

Şekil 8.2-2- Giriş, kayıplar ve kütle akışlarıyla sıcak buhar kazan diyagramı

8.3 Referans sıcaklığı

Kabul deneyi için, referans sıcaklığı (tr) 25 °C olmalıdır. Toplam veya net kalorifik değer (CV) için bir
düzeltme gerekli değildir.

8.4 Isı girişi

8.4.1 Genel
Madde 8.2.4’ te verilen özellikler ve eşitlikler, yalnızca tek bir yakıtın yakıldığı kabul deneylerine uygulanır.
Dolaylı metot kullanılmalıdır.
8.4.2 Yanan yakıtla orantılı ısı girişi
Yanan yakıtla orantılı ısı girişi (Q(N/G)Ztot) yakıttaki ısıyı (kimyasal ısı) ve yanma havasındaki ısıyı ihtiva
etmelidir. Eşitlik 8.4.1 ve Eşitlik 8.4.2 ile ifade edilir:

( N ) + hF )
. .  (H 
Q ( N ) Ztot = mF  + JA (8.4.1)
 1 − lu 
. .
Q ( N ) Ztot = m F H ( N ) tot

( G ) + hF )
. .  (H 
Q ( G ) Ztot = mF  + JA (8.4.2)
 1 − lu 
. .
Q ( G ) Ztot = m F H ( G )tot
11
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

Burada:
.
mF : Yakıt kütle akışı,
H(N) : Referans sıcaklığında (tr) yakıtın NCV’ si,
H(G) : Referans sıcaklığında (tr) yakıtın GCV’ si,
hF : Yakıtın entalpisi,
lu : Yanmayan yakıt kütle akışının beslenen yakıt kütle akışına oranı (Madde 8.5.5),
JA : Yanma havasının entalpisi
dir.

Yakıtın entalpisi (hF):

.
hF = c F (t F − t r ) (8.4.3)

olmalıdır.

Burada:
.
c : tF ve tr arasındaki bütünleşik özgül ısı,
tF : Yakıtın sıcaklığı,
tr : Referans sıcaklığı, tr = 25 °C
dir.

Yanmayan yakıt kütle akışının beslenen yakıt kütle akışına oranı:

.
m Fv
lu = . (8.4.4)
m Fo

ve yanma havasının entalpisi (JA):

J A = µ A c pA (t A − t r ) (8.4.5)

olmalıdır.

Burada:
µA : Yanma havası kütlesinin yakıt kütlesine oranı,
tA : Alan sınırındaki hava sıcaklığı,
.
c pA : tA ve tr arasındaki havanın bütünleşik özgül ısısı,
.
m Fv : Yanmamış yakıt kütle akışı,
.
m Fo : Yakıt kütle akışı

dır.

8.4.3 Isı kazancı

Isı kazancı, yani kimyasal ısıdan (Madde 8.4.2) başka ısı miktarları ihmal edilmelidir.

8.5 Kayıplar

8.5.1 Genel
Kayıpları hesaplamak için, yanan yakıtla orantılı ve doğrudan ölçülemeyen ve ölçülen kayıplar arasında
benzer bir ayrım yapılmalıdır.

8.5.2 Baca gazı kayıpları

Baca gazı kayıpları (Q(N/G)G) aşağıdaki eşitlikler kullanılarak hesaplanmalıdır:

12
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

µ H 2O = µ H 2OF + µ Ad xH 2OAd

ve

µ H 2OF = γ H 2O + 8,937γ H

olmak üzere:

[ ]
. . . .
Q ( N ) G = m F ( J ( N ) G − J ( N )Gr ) = m F µGd c pGd (tG − t r ) + µ H 2O c pST (tG − t r ) = m F µG c pG (tG − t r ) (8.5.1)

[ ]
. . .
Q (G ) G = m F ( J (G ) G − J (G ) Gr ) = m F µGd c pGd (tG − t r ) + µ H 2O (hH 2OG − hH 2OG − hH 2Or ) (8.5.2)

 m 
 m A = m AD + mH 20 ; xH 20 Ad = H 20  , kg/kg (8.5.3)
 m AD 

Burada:
.
mF : Yakıt kütle akışı,
J ( N ) G : NCV hesaplamasından dolayı baca gazı sıcaklığında (tG) baca gazının entalpisi,
J ( N )Gr : NCV hesaplamasından dolayı referans sıcaklıkta (tr) baca gazının entalpisi,
J ( G ) G : GCV hesaplamasından dolayı baca gazı sıcaklığında (tG) baca gazının entalpisi,
J ( G ) Gr : GCV hesaplamasından dolayı referans sıcaklıkta (tr) baca gazının entalpisi,
µGd : Kuru baca gazı kütlesinin yakıt kütlesine oranı,
µG : Baca gazı kütlesinin yakıt kütlesine oranı,
µ H 2O : Baca gazındaki su kütlesinin yakıt kütlesine oranı,
µ H 2OF : Yakıttan gelen su kütlesinin (yanma tarafından depolanan ve üretilen su) yakıt kütlesine oranı,
µ Ad : Kuru yanma havası kütlesinin yakıt kütlesine oranı,
xH 2OAd : Kuru havanın kütlesi esasına göre nemli havanın nem muhtevası,
γ H 20 : Yakıt kütlesi ile yakıttaki H2O kütlesi,
γH : Yakıt kütlesi ile yakıttaki H kütlesi,
c pG : Baca gazının tG ve tr sıcaklıkları arasındaki bütünleşik özgül ısı,
c pGd : Kuru baca gazının tG ve tr sıcaklıkları arasındaki bütünleşik özgül ısı,
c pST : Buharın bütünleşik özgül ısısı,
tG : Baca gazı sıcaklığı,
tr : Referans sıcaklık,
hH2OG : pG ≈ 1 bar basınçta ve baca gazı sıcaklığında (tG) buharın veya suyun entalpisi,
hH2Or : pG ≈ 1 bar basınçta ve referans sıcaklıkta (tr) suyun entalpisi

dir.

8.5.3 Yanmamış CO’ den dolayı kayıp

Normal şartlar altında, CO’ den dolayı kayıp ihmal edilmelidir.

8.5.4 Işınım ve taşınımdan dolayı kayıplar

Işınım ve taşınımdan dolayı ısı kayıplarını (kısaca ‘ışınım ve taşınım kayıpları’) ölçmek normal şartlarda
mümkün olmadığından, deney neticesinde elde edilen değerler kullanılmalıdır.

13
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

Çok yaygın olan buhar kazanları için MW olarak ışınım ve taşınım ısı kayıpları (QRC) Eşitlik 8.5.4 ve Şekil
8.5.1’ e göre olmalıdır.

Açıklama
1 Katı yakıtlı kazanlar
2 Fuel oil ve doğal gazlı kazanlar
a QRC
b QE
Şekil 8.5-1- Işınım ve taşınım ısı kayıpları

Şekil 8.5.1’ deki diyagram aşağıdaki eşitliğe göredir:

. . 0 ,6
Q RC = C Q E (8.5.4)

Burada:
C : Fuel oil ve doğal gazlı kazanlar için 0,0072 ve katı yakıtlı kazanlar için 0,0144,
.
QE : Faydalı beyan ısı çıkışı, MW
dır.

8.5.5 Entalpi, kül ve baca gazındaki yanmamış maddelerden dolayı kayıplar

.
Katı yakıtlarla yakılan sistemler için, entalpi ve kül içindeki yanmamış maddeler ( Q Ash ) ve baca tozundan
.
( Q FA ) dolayı kayıplar dikkate alınmalıdır.

.
Külün ve baca tozu kütle akışlarının ölçüldüğü durumda, kayıplar ( Q SF ) aşağıdakiler gibi olmalıdır:

. . .
Q Ash = m Ash u Ash H ( H ) u = m Ash hAsh (8.5.8)
. . .
Q FA = m FA u FA H ( N ) u = m FA hFA (8.5.6)
. . .
Q SF = Q Ash + Q FA (8.5.7)

ve yanmamış maddelerin beslenen yakıt kütle akışlarına (lu) oranı aşağıdaki gibi olmalıdır:
14
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

. . . .
γ Ash (1 −ν )(m Ash u Ash + m Ash + m Ash + m FA u FA )
lu = . . (8.5.8)
(1 − γ Ash − γ H 2O )(m Ash (1 − u Ash ) + m FA (1 − u FA ))

Burada:
.
m Ash : Kül kütle akışı,
.
m FA : Baca tozu kütle akışı,
u Ash : Külün yanmamış maddeler muhtevası,
u FA : Baca tozunun yanmamış maddeler muhtevası,
H ( N )u : Yanmamış maddelerin NCV’si,
γ Ash : Yakıtın kül muhtevası,
γ H 2O : Yakıtın nem muhtevası,
v : Külün hareketli madde muhtevası,
dır.

Külün belirlenmesinin aksine, yüksek yanma odası sıcaklıklarında uçucu kül miktarının bilinmesine imkân
sağlamak için burada v kullanılmıştır. Şimdiye kadar, v’ nin hangi boyutta, yakıt derecesi ve yakma sistemi
tipinin bir işlevi olduğu belirlenmemiştir. Kabul deneyi için, brülör ve canlandırma yakma sistemlerinin % 5’ lik
bir değerinin kabul edilmesi önerilir.

Sonuçların özel ölçmelerle elde edildiğinde, anlaşmanın yapıldığı zaman bu tür bilgi bilinmeli ve garanti
şartlarında belirtilmelidir.

8.6 Dolaylı metotla verimin belirlenmesi

8.6.1 Miktarların belirlenmesi

Dolaylı metotla verimin belirlenmesi için, genel olarak aşağıdaki miktarlar belirlenmelidir:
a) Yanabilen muhtevalar, NCV veya GCV, kül ve nem muhtevaları ve yakıtların nihaî analizler,
b) Baca gazının O2 ve / veya CO2 ve CO muhtevaları,
c) Baca gazı sıcaklığı,
d) Yakıtın ve yanma havasının sıcaklığı,
e) Yanma havasının nem muhtevası,
f) Ortam hava sıcaklığı, kazan dairesi içerisindeki sıcaklık ve barometrik basınç,
g) Boşaltılan külün sıcaklığı ve kütle akışı,
h) Külün yanmayan maddeleri veya karbon muhtevası veya külün NCV veya GCV’ si.

Bir yakıt gazı yakıldığında, bunun nihaî analizi daima bilinmelidir. Katı yakıtlar, fuel oil ve doğal gaz
durumunda, yanma havası ve baca gazı muhtevaları istatistiksel olarak belirlenemeyeceğinden yalnızca bu
analitik veriler gereklidir.

Yukarıda bahsedilen bütün miktarlara ilâve olarak, kararlı durum şartını belgelendiren bütün parametreler
ölçülmelidir (örneğin buhar basıncı, su sıcaklığı).

8.6.2 Verimin hesaplanması

Verimin belirlenmesi için, özgül ısı aşağıdakiler gibi hesaplanabilir:

a) lG baca gazı kaybıdır

.
Q ( N )G
l( N ) G = . (8.6.1)
Q ( G ) Ztot
.
Q (G )G
l( G ) G = . (8.6.2)
Q ( G ) Ztot
15
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

b) IRC ışınım ve taşınımdan dolayı kayıp.

. .
Q RC Q RC
I ( N ) RC = . = . η ( N )b (8.6.3)
Q ( N ) Ztot QN
. .
Q RC Q RC
I (G ) RC = . = . η (G )b (8.6.4)
Q ( G ) Ztot QN

c) lSF entalpiden ve katı yakıtlar için küldeki ve baca tozundaki yanmamış maddelerden dolayı kayıptır
. .
Q Ash + Q FA
l( N ) SF = . (8.6.5)
Q ( N ) Ztot
. .
Q Ash + Q FA
l( G ) SF = . (8.6.6)
Q ( G ) Ztot

Dolayısıyla, verim aşağıdakiler gibi hesaplanabilir:

η ( N )b = 1 − l( N )G − l( N ) RC − l( N ) SF (8.6.7)

η (G ) B = 1 − l(G )G − l(G ) RC − l(G ) SF (8.6.8)

8.7 Faydalı ısı çıkışı

.
Faydalı ısı çıkışı ( Q E ), buhar kazanları içerisinde su ve / veya buhara nakledilen toplam ısı olmalıdır.

. .
Q E = η ( N ) B Q ( N ) Ztot (8.7.1)
. .
Q E = η ( G ) B Q ( G ) Ztot (8.7.2)
.
. QN
m ST = (8.7.3)
(hST − hFW )

Burada:
.
m ST : Canlı buhar kütle akışı,
hST : Canlı buharın entalpisi,
hFW : Besleme suyunun entalpisi,

dir.

9 Doğruluk
Hataların ayrıntılı bir değerlendirilmesi yapılmadıkça, bu standarda göre hesaplanan kazan ısıl veriminin
± % 0,5’ lik noktaların bir sınır sapması dahilinde olduğu düşünülebilir.

16
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

Ek A
(Bilgi için)

Yanma havası / baca gazı kütlesinin yakıt kütlesine oranın ve özgül

ısının hesaplanması
A.1 Yanma havası / baca gazı kütlesinin yakıt kütlesine oranları
Yanma havası / baca gazı kütlesinin yakıt kütlesine oaranları (kısaca ‘yanma havası muhtevası’ ve ‘baca
gazı muhtevası’), nihaî analiz (Eşitlik A.1.2) veya istatistiksel metotlar (Eşitlik A.1.3) esasına göre hesaplanır.
Öncelikle, aşağıdaki stoichiometric parametrelerin belirlenmesi için ölçmedeki belirsizliğin verilmesi
gereklidir:

µ Aod : Yanma havası muhtevası (kuru durum), kg/kg,

µGod : Baca gazı muhtevası (kuru durum), kg/kg,
VGod : Baca gazı hacmi (STP durumu) (kuru durum), m3/kg,
µCO 2Go : Karbon dioksit muhtevası, kg/kg,
µ H 2OGF : Su buharı muhtevası, kg/kg,
dır.

Aşağıdaki de bilinmelidir:

xH2OAd (Madde 8.5.2)

Bu aşağıdakileri verir:

VCO 2o = µCO 2o / ρ nCO 2 (A.1.1)

^
γ CO 2 d = VCO 2 o / VGod (A.1.2)
^
γ CO 2 d − γ CO 2 d γ O 2d
µ Ad = µ Aod + ρ nADVGod = µ Aod + ρ nADVGod (A.1.3)
γ CO 2 d − γ CO 2 AD γ O 2 AD − γ O 2 d
^ ^
γ CO 2 d − γ CO 2 d γ −γ γ O2d γ O 2 Ad
VGd = VGod + VGod = VGod CO 2 d CO 2 Ad = VGod + VGod = VGod
γ CO 2 d − γ CO 2 Ad γ CO 2 d − γ CO 2 Ad γ O 2 Ad − γ O 2 d γ O 2 Ad − γ O 2 d

(A.1.4)
^
γ CO 2 d − γ CO 2 d γ O 2d
µCO 2 = µCO 2O + ρ nADVGod xCO 2 Ad = µCO 2O + ρ nADVGod x (A.1.5)
γ CO 2 d − γ CO 2 AD γ O 2 Ad − γ O 2 d CO 2 Ad

µ H 2O = µ H 2OF + µ Ad xH 2OAd (A.1.6)

µ A = µ AD (1 + xH 2OAd ) (A.1.7)

µG = µ A + 1 − γ Ash (1 −ν ) (A.1.8)

xCO 2 = µCO 2 / µG (A.1.9)

xH 2O = µ H 2O / µG (A.1.10)

17
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

c pG = f ( xH 2O , cCO 2 , t ) (A.1.11)

Burada:
yCO 2 Ad : Kuru havanın karbon dioksit muhtevası (= 0,000 33 m3/m3),
yO 2 Ad : Kuru havanın oksijen muhtevası (= 0,209 38 m3/m3),
ρ nCO 2 : Karbon dioksitin standard yoğunluğu (= 1,977 0 kg/m3),
ρ nAd : Kuru havanın standard yoğunluğu (= 1,293 0 kg/m3),
xCO 2 Ad : Kuru havanın karbon dioksit muhtevası (=0,000 505 kg/kg)
dir.

Not – DIN 1871’e [8] göre.

A.2 Nihaî analiz

A.2.1 Katı yakıtlar ve fuel oil

Katı ve sıvı yakıtların bileşimi aşağıdaki muhtevalara göre ifade edilir, kg/kg:

γC : Karbon muhtevası,
γH : Hidrojen muhtevası,
γS : Kükürt muhtevası,
γO : Oksijen muhtevası,
γN : Azot muhtevası,
γ H 2O : Su muhtevası,
γ Ash : Kül muhtevası
dır.

Muhtevaların toplamı 1’ e eşittir, yani:

∑γ i =1 (A.2.1)

Sıvı yakıtlar için, çoğu durumda yalnızca γ C + γ H = γ CH toplamı bilinir. Nihaî hesaplama programı ile devam
etmek için aşağıdaki değerler kullanılır:

γ H = 0,015(1 − γ Ash − γ H 2O ) (A.2.2)

γ C = γ CH − γ H

Aşağıdaki parametreler hesaplanır:

µ Aod = 11,5122γ C + 34,2974γ H + 4,3129γ S − 4,3212γ O (A.2.3)

µGod = 12,5122γ C + 26,3604γ H + 5,3129γ S − 3,3212γ O + 1,0γ N (A.2.4)

VGod = 8,8930γ C + 20,9724γ H + 3,3190γ S − 2,6424γ O + 0,7997γ N (A.2.5)

µCO 2o = 3,6699γ C + 0,0173γ H + 0,0022γ S − 0,0022γ O (A.2.6)

18
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

A.2.2 Yakıt gazları

Kalorifik değer, deneyerek veya yakıt gazının analizi ile belirlenir. Yakıt gazlarının özellikleri Çizelge A.2.1’ de
verilmiştir.

Çizelge A.2.1 - Yakıt gazlarının özellikleri

Gaz tipi Molar Molar

Yoğunluk
Gaz GCV NCV GCV NCV
kütle hacim sabiti
ρn
İçerik Tanımlama M Vmin 3 R H(G)N H(G)n H(G) H(N)
kg/m
kg/kmol m3/mol kJ/kg/K MJ/m3 MJ/m3 MJ/kg MJ/kg
Karbon monoksit
yCO muhtevası
28,0104 22,400 1,2505 0,29665 12,633 12,633 10,103 10,103
yH2 Hidrojen muhtevası 2,0158 22,428 0,08998 4,12723 12,745 10,783 141,800 119,971
yCH4 Metan muhtevası 16,0428 22,360 0,7175 0,51703 39,819 36,883 55,499 50,013
yC2H4 Eten muhtevası 28,0536 22,245 1,2611 0,29414 63,414 59,458 50,284 47,147
yC2H6 Etan muhtevası 30,0693 22,191 13550 0,27376 70,293 64,345 51,876 47,486
yC3H6 Propene muhtevası 42,0804 21,998 1,9129 0,19392 93,575 87,575 48,918 45,781
yC3H8 Propan muhtevası 44,0962 21,928 2,0110 0,18446 101,242 93,215 50,346 46,354
yC4H10 Bütan muhtevası 58,1230 21,461 2,7083 0,13697 134,061 123,809 49,500 45,715
yN2 Azot muhtevası 28,0134 22,403 1,2504 0,29666 0,000 0,000 0,000 0,000
Karbon dioksit
yCO2 muhtevası
44,0098 22,261 1,9770 0,18763 0,000 0,000 0,000 0,000
yO2 Oksijen muhtevası 31,9988 22,392 1,4290 0,25968 0,000 0,000 0,000 0,000
Hidrojen sülfit
yH2S muhtevası
34,0760 22,192 1,5355 0,24168 25,336 25,353 16,500 15,209
Not – Standard yoğunluğa göre [8], [9].

CmHn, özel bir yakıt gazının yüksek hidrokarbonlarının toplamı ise, propene (C3H6) için değerler
hesaplamalarda kullanılmalıdır.

Muhtevaların toplamı 1’ e eşittir, yani:

∑y i =1 (A.2.8)

Yakıt gazının standard yoğunluğu (kg/m3) aşağıdaki eşitlikle ifade edilir:

ρ n = ∑ yi ρ ni (A.2.9)

Kütle bölümleri aşağıdaki eşitlikle hesaplanır:

xi = yi ρ ni / ρ n (A.2.10)

Kalorifik değer:

H ( G ) n = ∑ H ( G ) ni yi (A.2.11)

H ( N ) n = ∑ H ( N ) ni yi (A.2.12)

H ( G ) = ∑ H ( G ) i xi (A.2.13)

H ( N ) = ∑ H ( Ni ) xi (A.2.14)

19
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

Çizelge A.2.2 - Yanma havası ve bir yakıt gazının, gaz muhtevaları, CO2 ve su buharı muhtevaları

µAod µGod VGod µCO2o µH2OF

3
kg/kg kg/kg m /kg kg/kg kg/kg
CO 2,46825 3,46825 2,30404 1,57244 -
H2 34,29736 26,36036 20,97240 0,01731 8,93700
CH4 17,23826 15,99234 11,92859 2,75201 2,24592
C2H4 14,78668 14,50234 10,62890 3,14501 1,28434
C2H6 16,09464 15,29728 11,32231 2,93534 1,79736
C3H8 15,67859 15,04442 11,10174 3,00203 1,63417
C4H10 15,46334 14,91360 10,98763 3,03654 1,54975
C3H6 14,78668 14,50234 10,62890 3,14501 1,28434
H2S 6,08668 6,55801 4,36332 0,00307 0,52868
O2 -4,32120 -3,32120 -2,64236 -0,00218 -
N2 - 1,00000 0,79972 - -
CO2 - 1,00000 0,50582 1,00000 -

NCV’ nin GCV’ ye dönüştürülmesi aşağıdaki eşitliklere uygun olmalıdır:

H ( N ) = H ( N )n ⋅ ρn (A.2.15)

H ( G ) = H ( N ) + µ H 2OF Lr (A.2.16)

H ( N ) n [ MJ / m 3 ] = H ( N ) n [kWh / m 3 ]3,6 (A.2.17)

Burada:
H ( N )n : NCV, kJ/m3 veya MJ/m3, 3)
H(N ) : NCV, kJ/kg veya MJ/kg,
H (G ) n : GCV, kJ/m3 veya MJ/m3,
H (G ) : GCV, kJ/kg veya MJ/kg,
Lr : Özgül gizli ısı, 25 °C’da kJ/kg, Lr = 2 442,5 kJ/kg,
dır.

µ Aod = ∑ µ Aodi xi (A.2.18)

µGod = ∑ µ Godi xi (A.2.19)

VGod = ∑ V Godi xi (A.2.20)

µCO 2 o = ∑ µ CO 2o xi (A.2.21)

µ H 2OF = ∑ µ H 2OFi xi (A.2.22)

Bu parametreler için değerler Çizelge A.2.2’ de verilmiştir.

A.3 İstatistiksel analiz

İstatistiksel yanma hesaplaması, kütle akış oranlarının kalorifik değere deneysel bağımlılığı esasına göredir.
Bu bağlamda, dünyadaki farklı ülkelerden elde edilen yakıt numuneleri ile yapılan değerlendirmeden ortak bir
işlevsel uyum görülmüştür. Çünkü, bunun için çok sayıda bağımsız ölçmeler kullanılmış ve kütle dengelerinin
bir doğrulaması yapılmıştır. Sonuçta, yüksek dereceli bir doğruluğa ulaşılmıştır. Bu araştırma, % 30 kül ihtiva
eden numuneleri içerir.

20
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

Not – Katı yakıtlar özel dikkat gerektirir.

a) Fuel oil

H(N ) : (NCV), MJ/kg,

H (G ) : (GCV), MJ/kg,

µ Aod = 0,43973 + 0,32426 H ( N ) (A.3.1)

µ Aod = 1,78457 + 0,27471H (G ) (A.3.2)

µGod + 3,44402 + 0,25041H ( N ) (A.3.3)

µGod + 4,48259 + 0,21215H (G ) (A.3.4)

VGod = 1,76435 + 0,20060 H ( N ) (A.3.5)

VGod = 2,59630 + 0,16994 H ( G ) (A.3.6)

µCO 2o = 2,50314 + 0,01510 H ( N ) (A.3.7)

µCO 2o = 2,56579 + 0,1280 H (G ) (A.3.8)

µ H 2OF = 2,00428 + 0,07384 H ( N ) (A.3.9)

µ H 2OF = 1,69803 + 0,06256 H (G ) (A.3.10)

b) Doğal gaz

H(N ) : (NCV), MJ/kg,

H (G ) : (GCV), MJ/kg,

µ Aod = −0,06303 + 0,34516 H ( N ) (A.3.11)

µ Aod = 0,00389 + 0,31073H (G ) (A.3.12)

µGod = 1,01490 + 0,29979 H ( N ) (A.3.13)

µGod = 1,06627 + 0,26988H (G ) (A.3.14)

VGod = 0,64972 + 0,22553H ( N ) (A.3.15)

VGod = 0,68836 + 0,20304 H ( G ) (A.3.16)

µCO 2o = 0,55157 + 0,04482 H ( N ) (A.3.17)

µCO 2o = 0,55925 + 0,04035H (G ) (A.3.18)

3) MJ/m3 = 3,6 kWh/m3

21
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

µ H 2OF = 0,07793 + 0,04537 H ( N ) (A.3.19)

µ H 2OF = 0,07016 + 0,04084 H (G ) (A.3.20)

A.4 Baca gazı ve yakma havasının özgül ısısı

Şekil A.4.1’ de gösterilen baca gazı ve yakma havasının özgül ısısı aşağıdaki eşitliklerle hesaplanır:

c pGo = c pAdo + P1m xH 2O + P2 m xCO 2 (A.4.1)

c pAo = c pAdo + P1m xH 2OA (A.4.2)

c pGdo = c pAdo + P2 m xCO 2 (A.4.3)

b c d e f
c pAdo = a + t + t 2 + t 3 + t 4 + t 5 (A.4.4)
2 3 4 5 6

b1 c d e
p1m = a1 + t + 1 t2 + 1 t3 + 1 t4 (A.4.5)
2 3 4 5

b2 c d e
p 2 m = a2 + t + 2 t2 + 2 t3 + 2 t4 (A.4.6)
2 3 4 5
Burada:
c pGo : 0 °C ve t °C arasındaki baca gazının bütünleşik özgül ısısı, kJ/(kg K),
c pAdo : 0 °C ve t °C arasındaki kuru havanın bütünleşik özgül ısısı, kJ/(kg K),
c pAo : 0 °C ve t °C arasındaki nemli havanın bütünleşik özgül ısısı, kJ/(kg K),
c pGdo : 0 °C ve t °C arasındaki kuru baca gazının bütünleşik özgül ısısı, kJ/(kg K),
xH 2OA : Nemli havanın su muhtevası, kg/kg, xH 2OA = xH 2OAd /(1 + xH 2OA d )
dır.

Çizelge A.4.1 ve Şekil A.4.1’ e uygun olan polinom katsayıları aşağıdaki sınırlar dahilinde geçerlidir.

0 < xH 2OA < 0,3

0 < xCO 2 < 0,25
0°C < t < 1200°C
t1 ve t2 sıcaklıkları arasındaki bütünleşik özgül ısı aşağıdaki eşitlikle verilir:

c p 0 (t1 )t1 − c p 0 (t 2 )t 2
cp = (A.4.7)
t1 − t 2

Çizelge A.4.1 - Bütünleşik özgül ısı değerlerinin belirlenmesi için polinom katsayıları

Katsayılar (A-43) Katsayılar (A-44) Katsayılar (A-45)

a 0,1004173 E+0,1 a1 0,8554535 a2 - 0,1002311
b 0,1919210 E-0,4 b1 0,2036005 E – 03 b2 0,7661864 E – 03
c 0,5883483 E-0,6 c1 0,4583082 E – 06 c2 - 0,9259622 E – 06
d - 0,7011184 E-0,9 d1 - 0,2798080 E – 09 d2 0,5293496 E – 09
e 0,3309525 E-12 e1 0,5634413 E – 13 e2 - 0,1093573 E – 12
f - 0,5673876 E-16

22
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

Açıklama
a
Baca gazının ( c pG ) ve yanma havasının ( c pA ) özgül bütünleşik ısısı
b
Sıcaklık (t)

Şekil A.4-1 - Sıcaklığın bir fonksiyonu olarak baca gazı ve yanma havasının bütünleşik özgül ısısı

23
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

Ek B
Atık ısı kazanları
B.1 Genel
Bu ek, kazandan geçen atık gazlardan ısının alındığı atık ısı kazanlarının uygulamasını kapsar.

Kazandan geçen gazlar çeşitli kaynaklardan olabilir, örneğin gaz türbinleri, alternatif hareketli motorlar,
yakarak kül cihazları ve fırınlar.

B.2 Faydalı ısı çıkışı

.
Kazandan ışınım ve taşınım yoluyla olan ısı kayıpları ihmal edilirse, bu durumda faydalı ısı çıktısı ( Q N ), atık
gazlardan elde edilene eşit olmalıdır.

. .
QN = QZ (B.2.1)

Bir atık kazandan ışınım ve taşınım yoluyla olan ısı kayıpları genelde düşük bir seviyededir, ancak yan geçiş
boruları vb.lerdeki izole eden kapaklar vasıtasıyla olan sızıntıdan kaynaklanan kayıplar da dikkate
alınmalıdır.

.
Taş kömürü kazanları için C sabitli 1 eğrisini kullanarak Şekil 8.5.1’ e göre kayıp ( Q RC ) tahmin edilebilir.

. . .
Q N = Q Z − Q RC (B.2.2)

B.3 Atık gaz ısısı

Atık gaz ısısı aşağıdaki formülle hesaplanmalıdır.
. .
Q Z = m G ⋅ c pG (t1 − t 2 ) (B.3.1)

Burada:
mG : Atık gazların kütle akışı,
c pG : t1 ve t2 sıcaklıkları arasındaki bütünleşik özgül ısı (Eşitlik A.4.7),
t1 : Kazan girişindeki gazların sıcaklığı,
t2 : Kazan çıkışındaki gazların sıcaklığı
dır.

Bir karışım için bütünleşik özgül ısı kapasitesi aşağıdaki gibi belirlenmelidir:

n
c pG = ∑ xi C pi (B.3.2)
i =1

Burada:
C pi : t1 ve t2 sıcaklıkları arasındaki i bileşeninin bütünleşik özgül ısı kapasitesi,
xi : Kütle olarak karışımın bileşen muhtevası,
n : Bileşenlerin sayısı
dır.

A.4’ te tanımlanan benzer bir şekilde, 273,15 K ve t arasındaki her bir bileşeninin bütünleşik ısı kapasitesi
aşağıdaki gibi belirlenebilir:

C pi = a + bt + ct 2 + dt 3 + et 4 (B.3.3)

Yaygın gazlar için polinom katsayılar Çizelge B.3.1’ de verilmiştir.

24
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

Çizelge B.3.1 - Bütünleşik özgül ısı değerlerinin belirlenmesi için polinom katsayılar

Gaz a b c d e
CO2 4,1025 ⋅ 10-1 1,961 ⋅ 10 -3
- 2,029 ⋅ 10 -6
1,11997 ⋅ 10-9 - 3,0775 ⋅ 10-13
-4 -6
H2O 1,9212 - 7,9726 ⋅ 10 2,6338 ⋅ 10 - 2,1229 ⋅ 10-9 6,5776 ⋅ 10-13
O2 9,6681 ⋅ 10-1 - 6,5424 ⋅ 10-4 2,2309 ⋅ 10-8 - 2,1578 ⋅ 10-9 7,0413 ⋅ 10-13
N2 1,0969 ⋅ 10-0 3,9612 ⋅ 10 -4
7,8749⋅ 10 -7
- 2,9026 ⋅ 10-10 - 2,9647 ⋅ 10-14
SO2 4,1527 ⋅ 10-1 7,2801 ⋅ 10 -4
- 3,2149 ⋅ 10 -8
- 5,4327 ⋅ 10-10 2,7543 ⋅ 10-13
Ar Argonun Cp değeri 0,519 kJ/(kg K)’da sabittir

B.4 Isı girişi

t1 °C sıcaklığında kazana giren gazların içerisindeki ısı aşağıdaki gibi belirlenmelidir:

.
c Ztot = m G ⋅ c pG1 ⋅ t1 (B.4.1)

Burada:
c pG1 : 0 °C ve t1 °C arasındaki bütünleşik özgül ısı,
dır.

B.5 Isıl verim

Kazan ısıl verimi aşağıdaki gibi belirlenmelidir:

.
QN
ηB = . (B.5.1)
Q Ztot

B.6 Ölçme metotları

B.6.1 Gaz kütle akışı

Uygulanabildiği durumda, gaz kütle akışı Madde 7.4.3.2’ de belirtilen metotla belirlenmelidir. Bununla birlikte,
deneyden önce anlaşma ile gaz kütle akışı üzerinde uzlaşma sağlanmalıdır.

Not – Kazan belirtilen bir gaz kütle akışına karşı değişmez olarak tasarımlandığı için, deney amaçları için bu
değeri kabul etmek çoğunlukla uygundur.

B.6.2 Gaz sıcaklığı

Madde 7.3’te belirtilen metotlar kullanılmalıdır.

B.6.3 Gaz bileşimi

Bu, Madde 7.6.3’ te belirtilen metotlarla veya hesaplama ile belirlenmeli ve deneyden önce yöntem
konusunda uzlaşma sağlanmalıdır.

Not – Kazan belirtilen bir gaz bileşimine karşı değişmez olarak tasarımlandığından, deney amaçları için bu
analizi kabul etmek çoğunlukla uygundur.

25
ICS 27.060.30; 27.100 TÜRK STANDARDI TS 377-11
EN 12953-11/Nisan 2005

Kaynaklar
[1] VDI/VDE 3511, Temperature measurement in industry – Principles and special methods of temperature
measurement.
VDI/VDE 3511-2, Temperature measurement in industry – Contact thermometers.
VDI/VDE 3511-3, Temperature measurement in industry – Measuring systems and measured quantity
treatment for electrical contact thermometers.
VDI/VDE 3511-4, Temperature measurement in industry – Radiation thermometry.
VDI/VDE 3511-5, Temperature measurement in industry – Installations of thermometers.

[2] VDI 2066-1, Particulate matter measurement – Measuring of particulate matter in flowing gases –
Gravimetric determination of dust load – Fundementals.

[3] VDI/VDE 2640-3, Measurement of gas flow in circular – Annular or rectangular sections of conduits
velocity area method.
VDI/VDE 2640-4, Measurement of mean temperature in fluid flow.

[4] VDI 2066-2, Measurement of particulate matter – Manual dust measurement in flowing gases –
Gravimetric determination of dust load – Tubular filter devices 40 m3/l, 12 m3/h.
NF X44-052, Sampling of dust in stream of gas (General case).
VDI 2066-3, Measurement of particulate matter – Manual dust measurement in flowing gases –
Gravimetric determination of dust load – Tubular filter devices 40 m3/h.
VDI 2066-4, Particulate matter measurement – Measurement of particulate matter in flowing gases –
Determination of dust load continuous – Measurement of optical transmission.
VDI 2066-5, Particulate matter measurement – Dust measurement in flowing gases – Particle size
selective measurement by impaction method – Cascade impactor.
VDI 2066-6, Particulate matter measurement – Measurement of particulate matter in flowing gases –
Determination of dust load continuous measurement of scattered light with the photometer KTN.

[5] VDI Wärmeatlas, Berechnungsblätter für den Wärmeübergang, Berlin, Springer 1997.
The International Association for the Properties of Water and Steam (IAPWS) IF 97 for water and steam
properties.

[6] DIN 51853, Testing of fuel gases – Sampling.

[7] DIN 51700, Testing of solid fuels – Generalities and index of methods of tests.

[8] DIN 1871, Gaseous fuels and other gases – Density and relative density under standard conditions.

[9] Brandt, F., Brennstoffe und Verbrennungsrechnung, FDBR-Fachbuchreihe, Vol.1, Essen: Vulkan Verlag,
1981.

EN 437, Test gases – Test pressures – Appliance categories.

EN 837-1, Pressure gauges – Part 1: Bourdon tube pressure gauges – Dimensions, metrology, requirements
and testing.

EN 837-3, Pressure gauges – Part 3: Diaphragm and capsule pressure gauges - Dimensions, metrology,
requirements and testing.

EN 60751, Industrial platinum resistance thermometer sensors (IEC 60751:1983 + A1: 1986).

EN ISO 3993, Liquified petroleum gases light hydrocarbons – Determination of density or relative density –
Pressure hydrometer method (ISO 3993:1984).

ISO/TR 5168, Measurement of fluid flow – Evaluation of uncertanities.

IEC 60584-1, Thermocouples – Part 1: Reference tables.

26